Persoonlijk Leiderschap

24

Tekst Daphne Kemner Illustratie Auke Herrema

Uitleg over het verschil tussen aangeleerde strategieën en de waarde van je echte kwaliteiten voor de zorg

PERSOONLIJK LEIDERSCHAP De kwaliteiten van zorgprofessionals

Veel collega’s in de zorg nemen snel verantwoordelijkheden van anderen op zich. Het zijn redders, intuïtieve mensen die pijn en problemen van anderen aanvoelen. Ze bieden gauw hulp en cijferen zichzelf makkelijk weg. Maar zijn het echt kernkwaliteiten, die de zorg dienen?

JJouw zorgkwaliteiten zijn al vanaf heel jonge leeftijd in ontwikkeling. In het gezin waar je geboren wordt en opgroeit. Vanuit primaire liefde voor jouw ouders ben je ze als jong kind onbewust gaan steunen. Het gezinssysteem gaan dienen. Want ouders zijn nou eenmaal niet perfect. Ze geven naast veel waardevolle dingen ook lessen door. Dat wat ze niet te geven hebben, of waar ze niet kunnen afstemmen op wat jij als kind nodig hebt. Je voelt als kind haarfijn aan wat jouw nestje nodig heeft om heel te blijven. Je voelt onbewust aan wat in gaan afleiden van wat niet klopte. Je bent verantwoordelijkheden gaan dragen voor anderen. En zo ontwikkel je kwaliteiten, in aanpassing op jouw gezin.

Jij redt het wel

Denk maar eens aan jouw eigen jeugd. Was jij een kind dat rebelleerde? Of juist een volgzaam kind? Een kind dat stil was? Of een steunend en behulpzaam kind?

Een kind dat al vroeg heel zelfstandig wordt, dient bijvoorbeeld onbewust het doel om het gezin te ontzien. Of een kind dat juist heel lastig

Ik z g vo jou, zodat ik mij beter voel

het gezinssysteem ontbreekt. Je bent gaan steunen waar nodig, compenseren van wat er niet was. Of je bent gaat doen, leidt zo onbewust af van problemen die ouders samen hebben. Een kind dat een moeders- of vaderskindje wordt, zorgt dat die ouder sterker staat in het gezin.

Voor een kind wordt het belangrijk om aan te voelen hoe het met het gezinssysteem gaat en daarop af te stemmen. Als kind vraag je steeds minder om wat je zelf nodig had, je redt het wel. Deze kwaliteiten ontwikkel je onbewust als overlevingsstrategie.

Innerlijk ervaar je als kind natuurlijk wel pijn en verdriet hierover. Je voelt je niet gezien. Niet gedragen. Je wordt overvraagd. Voelt je kwetsbaar en alleen. En ook daar zoek je als jong kind antwoorden op. Magische antwoorden, passend bij de kinderleeftijd. Jij zal er bijvoorbeeld voor zorgen dat anderen zich nooit meer zo hoeven voelen als jij. Je verdraagt het niet als iemand kwetsbaar is, verwaarloosd wordt, hulpeloos is of alleen staat.

Door deze reacties op jouw niet-perfecte gezin van herkomst, ontwikkel je vanaf kindertijd dus allemaal kwaliteiten. Die aangeleerde

zelfzorg

25

kwaliteiten neem je later mee in je werk. Het helpen van anderen, het steunen waar het nodig is, zelf geen hulp vragen, verantwoordelijkheden van anderen dragen, de ultieme redder zijn. Het zijn jouw zorgkwaliteiten en die passen goed bij werken in de zorgsector.

Overlevingsstrategie

Maar die kwaliteiten passen niet naadloos. Het zijn vaak kwaliteiten die je ontwikkeld hebt als overlevingsstrategie. Als ik zo doe dan maak ik de wereld voor mijzelf veilig. Zorg bieden klinkt heel nobel, maar eigenlijk doe je dit, om iets terug te krijgen. Zoals veiligheid, waardering, of bestaansrecht.

Veel zorgprofessionals werken vanuit een oude overlevingsstrategie die neerkomt op: Ik zorg voor jou, zodat ik mij beter voel. Een aangeleerde kwaliteit, die niet vrij gegeven is. Je verwacht voor die hulp namelijk wel iets terug.

Terug naar je kernkwaliteiten

Iedereen ontwikkelt kwaliteiten vanuit aanpassing op het gezin waarin we geboren worden en opgroeien. We ontwikkelen deze kwaliteiten om zo goed mogelijk te overleven in ons gezinssysteem, dat nooit perfect is. Veel medewerkers in de zorg hebben zo zorgkwaliteiten ontwikkeld. Maar bij de inzet van deze kwaliteiten wordt onbewust iets terugverwacht. Daarnaast zijn deze kwaliteiten aangeleerd en niet per se kernkwaliteiten. Door je te scholen in Persoonlijk Leiderschap komen je kernkwaliteiten weer in beeld, waardoor talent vrij de zorg in kan stromen.

Je kernkwaliteiten raken door je aangeleerde kwaliteiten vaak meer overschaduwd, waardoor je niet meer zo goed weet wat je echte kwaliteiten zijn

Realiseer je hoe broos de zorg dan is. Want ga maar na hoe het voelt als iemand jouw zorg niet aanneemt. De cliënten die zich afzetten, die jouw hulp niet willen, de cliënten waarbij het niet lukt om ze te helpen. Collega’s die jou niet zien en managers die jou niet waarderen.

Aangeleerde en kernkwaliteiten

Er is hier nog veel over te vertellen, maar de kernboodschap is dat gedrag wat jou in het gezinssysteem hielp, jou in het volwassen leven nog steeds leidt. En je verwacht bij de inzet van jouw kwaliteiten er dus onbewust iets voor terug. Dat maakt de zorg die we bieden kwetsbaar.

Daarnaast zijn deze kwaliteiten aangeleerd, het zijn niet per se jouw kernkwaliteiten. Dat zijn kwaliteiten waarmee je in de kern geboren bent. Die kernkwaliteiten gaan over jouw talent, daar waar jij makkelijk energie krijgt en waar het stroomt. Daar waar jij vrij kan geven. Die kernkwaliteiten raken door de aangeleerde kwaliteiten vaak meer overschaduwd. We weten dan niet meer zo goed wat onze echte kernkwaliteiten zijn.

Bewust worden hiervan geeft nieuwe kansen. Door Persoonlijk Leiderschap leer je te kijken naar wat jouw antwoord was op wat jij miste of waar jij niet gezien werd in jouw jeugd. Je leert zien wat jouw familiesysteem onbewust van jou vroeg. En herkennen waar jij last bent gaan dragen of verantwoordelijkheden bent gaan overnemen. Als je je bewust wordt van jouw overlevingsstrategie, kun je het doorvoelen en verwerken. Je krijgt dan beter in beeld welke kwaliteiten je hebt ontwikkeld om te overleven en welke kernkwaliteiten je bezit.

Hoe meer je werkt vanuit jouw kernkwaliteiten, hoe meer jouw talent rijkelijk en vrij de zorg in kan stromen. |

Daphne Kemner is orthopedagoog-seksuoloog NVVS en trainer/coach Persoonlijk Leiderschap bij de Opbouw en zorgvoorjou.online

26

Tekst Hedwig Fossen Fotografi e PhilaBelt

Reportage over een werkplek in een tomatenkwekerij

Met zorg gedroogde tomaten

Sinds november is dagbesteding PhilaBelt in IJsselmuiden volop in actie. De naastgelegen tomatenkwekerij levert verse tomaten en cliënten maken hier potjes zongedroogde tomaten en tomatensoep van. Het doel? De ‘met zorg gedroogde tomaten’ in de plaatselijke speciaalzaakjes verkopen.

DDe nieuwe dagbesteding PhilaBelt is gelegen in de Koekoekspolder en zetelt midden tussen de tuinders en megakassen. In de keuken hangen de soeplepels klaar, tomaten liggen in nette partjes op een rooster. Een medewerker zit rustig elastiekjes te knopen aan de etiketten voor de potjes gedroogde tomaten. Een pruttelende soep komt over de rand van de pan borrelen. “Heb je controle over je pannen, Jaap?” vraagt coördinerend werkbegeleider Arjan Vahl, terwijl Jaap rustig aan zijn koffi e zit. “Af en toe kijk ik wel even,” antwoordt Jaap. ken, afwasruimte en wasserij. Met Arjans kantoor als middelpunt. “Zo kan ik zowel de kantine, keuken, afwaskeuken als wasserij in het snotje houden. Soms is even oogcontact al voldoende om iets te sturen,” vertelt hij.

Halverwege het gesprek met Arjan komt mevrouw Van den Belt binnenlopen. Of ze al tomatensoep mee kan nemen? PhilaBelt produceert tomatensoep voor de zes locaties van de tomatenkwekerij en ze vertrekt met een volle ketel soep. “Toscaanse tomatensoep is onze topper,” zegt Arjan trots, “daar zit veel verse tomatenpuree,

pesto en tapenade doorheen.”

Sacha en Daan kunnen 85 procent van de werkzaamheden zelfstandig uitvoeren. Voor gedroogde tomaten snijden ze in partjes, leggen ze op een rooster en doen ze vervolgens op 100 graden in de oven en in potjes met zonnebloemolie, wat peper en zout. Tot slot gaan de potjes nog even in de oven zodat ze vacuüm getrokken worden. Vinden ze het zelf lekker? Sacha: “Ik ben niet zo’n soepmens. Maar de gedroogde tomaten zijn heerlijk.”

Mensen moeten het product gaan kopen vo de smaak, niet omdat gehandicapten het gemaakt hebben

Samen met tomatenkwekerij Van den Belt kwam het idee tot stand om in het tuinbouwgebied een dagbesteding te beginnen van Philadelphia Zorg. Het idee voor PhilaBelt werd al na anderhalf jaar werkelijkheid: de schuur naast de productiehal van de kwekerij is nu omgebouwd tot volwaardige werkplek met kantine, keu-

De medewerkers kunnen met behulp van speciale werkkaarten stap voor stap de tomaten ontvellen, pureren en er soep van maken

Hygiëne

Op dit moment werken er dagelijks acht tot tien medewerkers bij PhilaBelt. Dat aantal moet in anderhalf jaar groeien naar een stuk of vijftien. Vanuit het speciaal onderwijs in Zwolle en Kampen krijgen ze regelmatig stagiaires over de vloer en deze rollen vaak vanuit een stage de werkplek op. “Iedere cliënt kan hier komen werken,” vertelt Arjan. De enige eis is dat medewerkers zich kunnen houden aan de hygiëneregels. Een netje om het haar en handschoenen aan in de keuken.

Medewerker Paul kan sinds kort

werkdagbesteding

27

perfect tomatenpartjes snijden. Arjan: “Dat is zo fantastisch. Vooral als je weet dat hij motorisch niet zo sterk is. Dus als het hem lukt om te snijden en de partjes netjes op een rooster te leggen, brengt dat een stuk zelfvertrouwen en eigenwaarde mee.” Steeds meer nieuwe mensen krijgen training om goede tomatenpartjes te snijden. Arjan: “Het zou mooi zijn als we zover komen dat ook in dit proces de één het de ander leert, net als bij de soepen, ovenschotels, hapjes en lunches.”

Tijdens de koffi epauze zijn alle medewerkers neergestreken in de kantine om wat met elkaar te kletsen. “Het leukste aan het werk hier is dat alle collega’s elkaar accepteren,” vertelt Sacha. “Ook nieuwe stagelopers nemen we op in de groep.” Van prutsen met elastiekjes tot kleding wassen, iedereen heeft zo zijn favoriete taak. Het is de bedoeling dat een medewerker die het liefste in de keuken staat ook een dagdeel in de week in de afwas of wasserij aan de slag gaat. Arjan: “Dat is onderdeel van deze werkplek. Je kunt dan taken van elkaar overnemen als iemand op vakantie is.”

Werkkaarten

Met zelf ontworpen werkkaarten brengt Arjan structuur over op de medewerkers. Stap voor stap staat daarop uitgelegd hoe je tomaten ontvelt, pureert en er soep van maakt. Jaap: “Hij maakt al die tekeningen zelf. Met kerst kregen we een boekje met alle werkkaarten. Daar ben ik heel zuinig op. Hij ligt bij mij in de boekenkast tussen de andere kookboeken.”

Alle medewerkers krijgen aangeleerd om de werkkaarten van beneden naar boven te lezen. “Het werkt net als het bouwen van een huis, waarbij je beneden begint met de fundering en bovenin bij het dak eindigt. Ook voor medewerkers die niet kunnen lezen is het duidelijk wat er moet gebeuren,” legt Arjan uit.

Sacha kan het grootste deel van de werkzaamheden in de keuken zelfstandig uitvoeren

Verkoop

Het uiteindelijke doel is om een product op de markt te zetten dat mensen kopen voor de smaak. “En niet omdat gehandicapten het gemaakt hebben,” stelt Arjan. Geen kunstmatige smaakstoff en of conserveermiddelen, maar puur tomaat met wat olie, peper en zout. “Er is toch niks lekkerder dan gedroogde tomaten die hier rechtstreeks uit de kas komen?” En dat blijkt: de met zorg gedroogde tomaten proeven vers, zacht en vol van smaak. Geschikt voor door de salade, maar ook ideaal als hapje bij een glaasje wijn.

De uitdaging zit hem in het sluitend krijgen van het deksel. Olie lekt al snel overal doorheen, dus de potjes zitten voor de zekerheid in plastic verpakt. “Het is een machtig mooi product om mee de boer op te gaan,” vertelt Arjan. Bij de plaatselijke groenteboer zijn al met zorg gedroogde tomaten te koop. Ook in omliggende dorpen moet het product in de schappen van speciaalzaakjes komen te liggen.

“De supermarkt wordt hem niet voor ons, want dan moeten we opboksen tegen goedkope zongedroogde tomaten uit Spanje en Italië,” zegt Arjan. En schaalvergroting of een hoge werkdruk is nou juist níet de bedoeling. “We zijn een zinvolle, maar relaxte dagbesteding. De medewerkers zijn extra trots als ze meewerken aan een product dat de markt op gaat. We hoeven niet te verkopen, maar alles wat we verkopen is mooi meegenomen.”

Tot nu toe is de soep slechts bedoeld voor de locaties van de tomatenkwekerij, maar ook dit gaat uiteindelijk in de verkoop. Die toekomstplannen lopen nu even spaak omdat er eerst een pinapparaat moet komen, maar na de zomer hoopt hij dit te realiseren. Arjan: “Dan willen we een loket openen waar mensen rond lunchtijd Toscaanse tomatensoep, komkommersoep en misschien zelfs tosti’s kunnen bestellen. Fantastisch toch?” |