2008-2010_14_Pasia Anna by Pro.Syn.Apo

Αποκατάσταση και επανάχρηση σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι Λέσβου

Restoration and reuse of a soap factory in Plomari on Lesvos island

Διπλωματική εργασία Άννα Πασιά Αρχιτέκτων Μηχανικός

Postgraduate thesis Anna Pasia Architect Engineer

Επιβλέπων Μιχαήλ Νομικός Καθηγητής, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Supervisor Michael Nomikos Professor, School of Architecture

Δ.Π.Μ.Σ. «ΠΡΟΣΤΑΣΊΑ, ΣΥΝΤΉΡΗΣΗ & ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΏΝ ΜΝΗΜΕΊΩΝ». ΘΈΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΊΑΣ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΈΣ ΕΡΓΑΣΊΕΣ 2008-2010 I.P.P.S. “PROTECTION, CONSERVATION & RESTORATION OF ARCHITECTURAL MONUMENTS”. INTERDISCIPLINARY COLLABORATION STUDIO PROJECTS & POSTGRADUATE THESES 2008-2010

14 Tο αντικείμενο της παρούσας διπλωματικής εργασίας αφορά τη μελέτη της αποκατάστασης και επανάχρησης σαπωνοποιείου στο Πλωμάρι Λέσβου, με σκοπό τη στέγαση του Μουσείου Ναυτικής και Ναυπηγικής Παράδοσης Αιγαίου. Το κτίριο αγοράστηκε το 2008 από το Δήμο Πλωμαρίου έχοντας ως στόχο να φιλοξενήσει την παραπάνω χρήση και είναι κηρυγμένο ως διατηρητέο από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. ΔΠΕ/5849/11-06-2008 απόφαση. Το παλιό σαπωνοποιείο Ξυπτερά βρίσκεται επί της οδού Π. Μιχαλέλλη στο παραλιακό μέτωπο του Πλωμαρίου στην είσοδο του οικισμού από τα ανατολικά, στη συνοικία «Ταρσανάς». Πρόκειται για τριώροφο βιομηχανικό κτίριο, με κάτοψη που πλησιάζει το ορθογώνιο παραλληλόγραμμο, σχηματίζοντας μικρή προεξοχή 0,30 μ. σχήματος Γ, με γενικές διαστάσεις 28,50 x 14,00 μ. Καταλαμβάνει όλη την επιφάνεια του οικοπέδου, το οποίο είναι διαμπερές. Είναι κατασκευασμένο από φέρουσα περιμετρική τοιχοποιία από λιθοδομή με πάχος περιμετρικών τοίχων ισογείου που κυμαίνεται μεταξύ 0,60 και 0,65 μ. Εσωτερικά, στις στάθμες των ορόφων παρατηρείται μείωση του πάχους της λιθοδομής για την έδραση των δοκίδων του αρχικού ξύλινου πατώματος. Η ξύλινη στέγη του κτιρίου έχει καθαιρεθεί και σήμερα καλύπτεται από μεταλλική, με επικάλυψη λαμαρίνας.

Κατασκευαστικές φάσεις Το κτίριο χρονολογείται μεταξύ 1860 και 1880 και κτίστηκε με αρχικό ιδιοκτήτη τον Ιωάννη Π. Ξυπτερά ως ελαιοτριβείο. Ήταν αρχικά ισόγειο με ύψος 7,90 μ. περίπου. Είχε τρεις εισόδους, μία προς τη θάλασσα, μία ανατολικά και μία βόρεια, ενώ απέναντί του, προς το Βορρά βρίσκονταν οι ελαιοπαράγκες του. Σε άμεση επαφή προς τα δυτικά του κτιρίου πιθανόν να υπήρχε 87

The subject of this postgraduate thesis is the restoration and reuse of a soap factory in Plomari Lesvos, in order to accommodate the Museum of Maritime and Shipbuilding Tradition of the Aegean. The building was purchased in 2008 by the Municipality of Plomari, with the aim to host the above use and is declared as a preservable monument according to the ΔΠΕ/5849/11-062008 decision of the Ministry for Mercantile Marine, the Aegean and Island Policy. The old soap factory Xyptera is located on the coastal road P. Michalelli in Plomari, at the eastern entrance of the town, in a district known as “Tarsanas”. It is a three-storey industrial building, with general dimensions 28.50 x 14.00m. It covers the entire surface of the plot and has all four façades open. It is constructed of peripheral bearing masonry walls of a thickness between 0.60 and 0.65m. Inside the building, the masonry has a decreasing thickness at the height of the floor levels to allow the seating of the wooden beams of the original wooden floors. The original wooden roof of the building has been dismantled and is now covered by a metal one, coated with metal sheets.

Construction phases The building was constructed between 1860 and 1880 and was built with first owner Ioannis P. Xypteras as a mill. It was initially ground with a height of approximately 7,90m. It had three entrances, one to the main facade, one to the east and one to the north, and opposite to the north, there was the place where the olives were stored. In direct contact to the west of the building it may have been the residence of the owner, as it was used in the mills. Until 1930 the building was converted into a three - storey soap factory, since it was expanded both in height and in length being owned by his son, Panagiotis Xypteras. After 1950, inside the building was constructed a two-storey addition made by reinforced concrete in

η κατοικία του ιδιοκτήτη, όπως συνηθιζόταν στα ελαιοτριβεία. Μέχρι το 1930 το κτίριο είχε μετατραπεί σε τριώροφο σαπωνοποιείο, αφού επεκτάθηκε τόσο καθ’ ύψος όσο και κατ’ έκταση έχοντας περιέλθει στην ιδιοκτησία του γιου, Παναγιώτη Ξυπτερά. Μετά το 1950 πραγματοποιήθηκε εσωτερικά διώροφη προσθήκη από οπλισμένο σκυρόδεμα σε τμήμα του κτιρίου, αφού είχαν καταστραφεί τα ξύλινα ενδιάμεσα δάπεδα και λειτούργησε ως μονάδα εξευγενισμού ελαίων (ραφινερί). Σήμερα το κτίριο δεν έχει χρήση, ενώ έχει απομακρυνθεί σχεδόν ολόκληρος ο μηχανολογικός του εξοπλισμός.

Παθολογία Τα κυριότερα προβλήματα που εντοπίζονται είναι η υγρασία, λόγω της άμεσης γειτνίασης του κτιρίου με τη θάλασσα, με συνέπεια την έντονη διάβρωση των πλίνθων, η απώλεια δομικού υλικού, ρωγμές στη δυτική πλευρά του κτιρίου που εκτείνονται από το ισόγειο μέχρι το δεύτερο όροφο, αλλά και ρωγμές που παρατηρούνται στα ξύλινα στοιχεία και στις μεταγενέστερες επεμβάσεις στα υπέρθυρα των ανοιγμάτων από Ο/Σ. Η πληθώρα των επεμβάσεων που δέχτηκε το κτίριο όλα αυτά τα χρόνια επιβάρυνε το σκελετό του και την επιμέρους δομή του.

Πρόταση αποκατάστασης - επανάχρησης Η πρόταση αποκατάστασης και επανάχρησης δεν περιορίζεται μόνο στην αποκατάσταση ενός δομικού κελύφους, ώστε να εξασφαλιστεί η διάσωσή του, αλλά σε μία πρόταση που εκτός αυτού θα στοχεύει και στην ένταξή του στο σύγχρονο περιβάλλον. Ο συγκερασμός αυτών των δύο παραμέτρων οι οποίες θα πρέπει να «συναντηθούν» με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσουν ένα μικτό τοπίο παλιού – νέου που θα εναρμονιστεί με το φυσικό τοπίο, ήταν και η βασικότερη επιδίωξη της πρότασης.

01 Αεροφωτογραφία όπου φαίνεται η παραλιακή οδός και με κόκκινο το σαπωνοποιείο Ξυπτερά (Πηγή υποβάθρου: https://earth.google.com). Aerial view of the coastal road, in red the soap factory Xyptera (Map source: https://earth.google.com). 02 Η όψη από το δρόμο (Πηγή: Προσωπικό αρχείο). View of the building from the main street (Photo courtesy: Anna Pasia). 03 Σχέδιο αποτύπωσης του ισογείου. Ground floor plan – current condition.

a part of the building, after the wooden intermediate floors had been destroyed and the building had been used as an oil refining (refinery). Today the building has no use and almost the entire mechanical equipment has been removed.

Pathology The main problems encountered in the building is the moisture, resulting in severe corrosion of the bricks because of the close distance to the sea, the loss of structural material, cracks on the west side of the building extending from the ground to the second floor and also cracks in the wooden elements and subsequent interventions on the lintels of the openings using reinforced concrete. The multiplicity of interventions in the building over the years deteriorated its main body and its structure.

Proposal of restoration and reuse The proposal of restoration and reuse not only aims at restoring the building shell in order to ensure its preser88

ΆΝΝΑ ΠΑΣΙΆ - ΑΠΟΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΆΧΡΗΣΗ ΣΑΠΩΝΟΠΟΙΕΊΟΥ ΣΤΟ ΠΛΩΜΆΡΙ ΛΈΣΒΟΥ ANNA PASIA - RESTORATION AND REUSE OF A SOAP FACTORY IN PLOMARI ON LESVOS ISLAND

04, 05, 06 Από πάνω προς τα κάτω, κάτοψη πρότασης ισογείου, 1ου και 2ου ορόφου. From top to bottom, proposal plans – ground floor, first and second floors.

Λαμβάνοντας υπόψη πως οι κατασκευαστικές φάσεις του κτιρίου αποτελούν τμήματα ενός συνόλου το οποίο δεν παρέχει αρκετά στοιχεία για ανακατασκευή, επιλέχθηκε να διατηρηθούν οι κυριότερες από αυτές όπως σκιαγραφούνται πάνω στο δομικό κέλυφος. Προτείνεται η κατασκευή, εσωτερικά στο υπάρχον κτίριο, νέου φέροντος οργανισμού από μεταλλικό σκελετό, που θα είναι άμεσα διακριτή και κατά το δυνατόν αντιστρέψιμη. Η νέα κατασκευή θα αποτελείται από τρεις ανεξάρτητους μεταλλικούς φορείς, έναν σε κάθε χώρο, όπως αυτοί διαμορφώνονται από τους σωζόμενους εσωτερικούς διαχωριστικούς τοίχους του παλιού κελύφους. Ως γενική αρχή, βάσει των στατικών απαιτήσεων, επιλέχθηκε η δημιουργία ενός κανάβου σε αντιστοιχία με αυτόν του ο παλιού ξύλινου σκελετού που είχε το κτίριο ως σαπωνοποιείο, προσαρμοζόμενος ωστόσο στη νέα χρήση και στις νέες απαιτήσεις. Στο ισόγειο η είσοδος στο μουσείο γίνεται κεντρικά, και το τμήμα του κτιρίου που σώζεται από την Α΄ κατασκευαστική του φάση επιλέχθηκε να στεγάσει το χώρο ερμηνείας της ιστορίας του, ενώ στον τρίτο χώρο, όπως αυτός διαμορφώνεται από τους σωζόμενους εσωτερικούς τοίχους, τοποθετούνται δύο μικρά σκάφη ώστε να θυμίζουν τα σκάφη που κατασκευάζονταν στους ταρσανάδες, όταν η περιοχή ήταν αμιγώς βιομηχανική και η θάλασσα έφτανε μπροστά από το κτίριο. Το δεύτερο επίπεδο προτείνεται να φιλοξενήσει στο ένα τμήμα του το χώρο των γραφείων, του αρχείου αλλά και τους χώρους υγιεινής των επισκεπτών και των χρηστών. Το δεύτερο τμήμα αυτού, σχεδιάζεται να φιλοξενήσει μέρος της έκθεσης του μουσείου, με την παρουσίαση αντικειμένων σχετικών με τη ναυτική παράδοση. Όσον αφορά το τρίτο επίπεδο, βασική επιδίωξη του σχεδιασμού ήταν ο επισκέπτης να έχει την αίσθηση ενός χώρου ενιαίου κατά το δυνατόν, σε αντιστοιχία με αυτόν ενός κτιρίου σαπωνοποιείου όπου γινόταν η ξήρανση της ρευστής μάζας του σαπουνιού. Για το λόγο αυτό τοποθετείται γυάλινο αναδιπλούμενο διάφραγμα που οριοθετεί το χώρο για την πραγματοποίηση προβολών – σεμιναρίων, ενώ παράλληλα δίνεται η δυνατότητα ο χώρος να «ανοίξει» στο κοινό ολόκληρος για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων. Οι ποιότητες νέου και διατηρούμενου της προτεινόμενης επέμβασης είναι δύο αναγνωρίσιμες, ξεχωριστές οντότητες, οι οποίες δεν είναι εύκολα συγκρίσιμες, 89

07 07, 08, 09, 10 Τρισδιάστατες απεικονίσεις του κτιρίου από τον παραλιακό δρόμο και από το εσωτερικό. Από πάνω προς τα κάτω: ισόγειο, 1ος και 2ος όροφος. 3D illustrations of the building, view from the coastal road and from the interior. From top to bottom: ground floor, first and second floors.

vation, but also targets to integrate it into the modern environment. The combination of these two parameters which must “meet” in a certain way in order to create a unification of old and new that will align to the landscape, was the most important goal of the proposal. Given that the construction phases of the building do not provide enough information for its reconstruction, it was chosen to keep the main phases outlined on the building shell. So, it is proposed to create a bearing metal frame inside the existing building which will be clearly apparent and reversible. The new building will consist of three independent metal bodies, one at each space, as this is set by the surviving interior partition walls of the old shell. As a general principle, based on the load bearing requirements, it was chosen to create a grid to correspond to the one formed by the old wooden frame that the soap factory had, having in mind the reuse and the new requirements. On the ground floor, a central entrance to the museum is formed, and the part of the building which is preserved from the first construction phase was chosen to host the area of the interpretation of the history of the building, while in the third space, as this is formed by the surviving interior walls, two small vessels will be placed that resemble to the vessels built in the shipyards, when the area was purely industrial and the sea reached the front

διότι δεν υπακούουν σε μια ενιαία λογική. Οι νέες κατασκευές δεν ανταγωνίζονται τις παλιές, αλλά βοηθούν στην επίτευξη της επιδιωκόμενης ώσμωσης και αποτελούν το συνδετικό κρίκο του κτιρίου με το σήμερα.

of the building. The second level is proposed to host the offices of the museum, the maritime archive and the lavatories for the visitors and users. The rest area of this level is planned to host part of the exhibition of the museum, containing objects related to naval tradition. On the third level, the key design goal was to accomplish the feeling of an open space, where possible, to recall the one of a soap factory, where liquid soap mass was drying. For this reason, a folding glass screen was placed, to delineate the area of video projections and seminars, but also to enable the space to open wide in times of events. Both the preservable elements and the new additions consist two separate, identifiable unities, that cannot be easily compared to each other as they obey to different rules. Meanwhile, the new construction is not competing the old, but helps to achieve the desired unification in order to secure the necessary link of the building to the present. 90