100% EXPO Nr 11

PROVINCIE ANTWERPEN

100 % EXPO Stripgidsfestival Cartografie in Antwerpen Museumnacht Rops & Fabre Tips: zomeragenda

N째11

D e p a r te m e nt C ul t u u r Driemaandelijks magazine juni - augustus 2015

- 1-

PROVINCIE ANTWERPEN

100 % EXPO

22 Stripgidsfestival

100 % EXPO thuis in de bus?

Mail je naam en adres naar expo@100procentcultuur.be voor een gratis abonnement op dit driemaandelijkse tijdschrift van de provincie Antwerpen.

Abonnees buiten België betalen portokosten.

33 Sam De Smet 09 Cartografie

C O LO F O N Hoofdredactie: Annik Klaes Coördinatie & eindredactie: Isabelle De Cock Grafische vormgeving: Anne Van De Genachte Redactie: Thomas Abelshausen (Th.A.), Peter Benoy (P.B.), Isabelle De Cock (I.D.C.), Wieland De Hoon (W.D.H.), Diane ’s Heeren (D.’sH.), Jorden Tiebout (J.T.), Ernest Van Buynder (E.V.B.) Foto’s: Artur Eranosian Kunst pagina 23: Sam De Smet Cover: Museumnacht 2014 © Arthur Eranosian Advertenties: Viviane Spiessens, 03 338 95 75 viviane.spiessens@prospekta.be Prospekta - centrum voor kunstcommunicatie Grote Markt 13, 2000 Antwerpen 03 338 95 09 - expo@100procentcultuur.be v.u.: Annik Klaes, Grote Markt 13, 2000 Antwerpen Prospekta promoot en ondersteunt culturele activiteiten in de provincie Antwerpen. Via onder meer de culturele infobalie Info Cultuur, de evenementen Cultuurmarkt van Vlaanderen & Museumnacht, het cultuurprogramma 100% CULTUUR op ATV & RTV en het magazine 100% EXPO vormt Prospekta een brug tussen publiek en culturele instellingen.

Prospekta streeft naar een duurzame werking met respect voor mens en milieu.

04

06 08

Breedbeeld CĂŠdric Gerbehaye in het FoMu Museumnacht Kanttekening Peter Benoy over zijn favoriete antiquariaten 09 Cartografie

Nieuwe expo in het Plantin-Moretusmuseum 15 Hommage

Ludo Lens, beeldend kunstenaar en docent 18 Groeten uit Holland!

Mechelse expo over de periode 1815-1830

30 Montage

20

22

28

Breedbeeld Fabre & Rops Focus Het Stripgidsfestival in Turnhout Nieuwe Aanwinst Hugo Claus-archief naar het Letterenhuis 30 Montage

Studenten van Sint-Lucas tonen hun werk 33 Kunstwerk

Sam De Smet 37 Zomertips voor kinderen

39 Update

39

42

44

46

48 50

15 Ludo Lens

Update Agendatips voor de zomer Bevrijding!

Dubbeltentoonstelling over het einde van WWII Erfgoed 50 jaar restauratiewerken aan de kathedraal Breedbeeld Tour de France 3 x natuur Speel en Win

LIBRAMONT Cédric Gerbehaye (België, °1977) heeft zijn strepen als documentair fotograaf verdiend met zijn reeks over het democratiseringsproces in Congo. Gerbehayes beklijvende zwart-witfoto’s leverden hem onder meer een World Press Photo Award op in 2008. Het FoMu presenteert nu zijn nieuwe reeks die België in beeld brengt, zoals deze opgemerkte verschijning op de landbouwbeurs van Libramont: Abricot des Trèfles, een Belgische witblauwstier van 925 kilo.

Cédric Gerbehaye - D’entre eux 26.06.2015 - 22.10.2015 www.fomu.be

NACHTELIJK BEZOEK Voor de elfde keer blijven de Antwerpse musea extra lang open.

Op museumnacht kan je tot 1 uur ’s nachts expo’s in- en uitlopen en deelnemen aan bijzondere activiteiten, zoals klankguerilla’s, een negentiende-eeuwse fotoshoot, een historisch huwelijksfeest met dansinitiatie, een rondleiding in het donker of een bezoek aan het stadhuis. Voor kinderen zijn er vroeger op de avond speurtochten, knutselworkshops en een junior afterparty.

Wie graag in stilte geniet, kan op het MAS het kunstwerk aan de hemel bewonderen. Volkssterrenwacht Urania zorgt voor telescopen.

Museumnacht 01.08.2015, 19.00 - 1.00 uur www.museumnacht.be

Š Artur Eranosian

Antiquariaten en hun expogehalte

Iedere boekenliefhebber is er dol op: eigenzinnige antiquariaten met uitgaven die je nergens anders meer vindt. Peter Benoy neemt je mee op stap door Antwerpen, langs zijn favoriete adressen.

Een bezoek aan een goed antiquariaat is iets avontuurlijks; het heeft een uniek en zich steeds vernieuwend aanbod. Sommige hebben een sterrenstatus gekregen, zoals het legendarische Engelstalige Shakespeare and company in Parijs of Strand in Manhattan, New York.

Benoy was van 1991 tot 2005 directeur van Theater Zuidpool. Hij schildert en schrijft over beeldende kunst en theater.

Van alle handel in oud papier is het antiquariaat de edelste en meest verheven vorm. De overdracht van boeken van één generatie op een andere is een feit sedert het bestaan van middeleeuwse manuscripten.

Vandaag spelen antiquariaten een belangrijke rol in dit proces. Dankzij hen komen niet alleen eigentijdse boeken die de reguliere boekhandel zijn ontgroeid op de markt, maar ook alle denkbare oude uitgaven, manuscripten, prenten en archivalia.

Papier is kwetsbaar. In welke mate hebben oorlogen, waterschade, aardbevingen, vuur (zelfs boekverbrandingen!) of verwaarlozing een oplage uitgedund? Er bestaat geen theorie die daarop antwoorden kan geven.

Oude boeken hebben dikwijls een meerwaarde gekregen door een auteursopdracht, een ex-libris, de kwaliteit van de inbinding of zelfs door belangrijke annotaties. Soms zijn ze de bewaarplaats geworden van heel persoonlijke zaken. Een foto? Het kattebelletje van een geliefde?

Vinkenoog’, ‘Gust Gils’ museum voor kleine curiositeiten’, ‘Manuscripten van Jeroen Brouwers’, maar ook beeldend werk van Ysbrant, Camiel van Breedam, Marcel Wouters en Herman Selleslags.

In het Antiquariaat van Leon Lemahieu richt de exporuimte zich rechtstreeks tot de voorbijganger; de etalage van de winkel wordt telkens met veel zorg rond een thema opgebouwd. Ook binnen hangen meestal wat schilderijen en grafiek, eerder toevallig samengebracht, maar ook wel eens een Lucebert, een Marlene Dumas of een Armando.

De Slegte is een algemeen antiquariaat met een uitgebreide cultuurafdeling . Kris Landuyt heeft er in de loop der jaren enkele boeiende tentoonstellingen georganiseerd, onder meer rond Hugo Claus. Ook in de toonkasten vind je juweeltjes uit de twintigste-eeuwse avant-gardes.

Vaut le détour! | P.B.

Ook Antwerpen is rijk aan antiquariaten. Sommige specialiseren zich in kunst en literatuur en organiseren geregeld kleine intieme tentoonstellingen.

Al jaren bijzonder actief op dit vlak is het antiquariaat Demian van René Franken dat sedert 1992 bestaat en al een vijftal jaar in een inspirerende behuizing aanleunt tegen de Carolus Borromeuskerk.

Uit de indrukwekkende lijst kleinschalige tentoonstellingen vermeld ik: ‘Gard-Sivik’, ‘Beat Generation’, ‘Visuele poezie van Adriaan De Roover’, ‘Parafernalia van Simon

- 8-

Demian: Hendrik Conscienceplein 16-18 2000 Antwerpen, www.demian.be Leon Lemahieu: Wolstraat 2, 2000 Antwerpen De Slegte: Wapper 5, 2000 Antwerpen

Interview met directrice Iris Kockelberg

Museum PlantinMoretus laat in zijn kaarten kijken - 9-

Drukker Christoffel Plantijn (1520-1589) was zo’n beetje de Steve Jobs van zijn tijd: een ondernemer met een missie, die dankzij nieuwe technieken het landschap van kennisoverdracht hertekende. Hij leefde in florissante tijden. Antwerpen groeide in de zestiende eeuw uit tot een wereldwijde culturele hotspot en de stad barstte uit zijn voegen. Verschillende stadsuitbreidingen moesten die opvangen. Maar het was ook een woelige periode. De Spaanse omwalling en de citadel van Alva werden gebouwd.

Veel van die ontwikkelingen vind je terug op de kaarten van de expo De Stad Getekend in het Plantin-Moretusmuseum.

gesprek zal blijken dat ze moeilijk valt te betrappen op vragen waar ze het antwoord schuldig op moet blijven. Ze lijkt de hele geschiedenis van het huis te kennen. Slechts af en toe klinkt het: dat heb ik zelf ook al nagevraagd bij collega’s, maar daar kon men mij geen antwoord op geven.

Verloren lopen We weten dat veel bezoekers van het museum de kaarten fascinerend vinden.

Vooral het monumentale ‘Plan van Antwerpen’, een ingekleurde houtsnede van 120 cm op 265 cm, in 1565 ontworpen door Virgilius Bononiensis, spreekt tot de verbeelding. Zelfs op die oude stadskaarten zie je veel herkenningspunten die je vandaag nog steeds kan terugvinden in de stad: het Steen, het Vleeshuis,

in de stad: de vele pagaddertorens bijvoorbeeld, die door de rederijen gebruikt werden om hun toekomende schepen aan de horizon te zien verschijnen, zijn uit het stadszicht verdwenen. Is het dan gemakkelijk om de weg nog te vinden op een middeleeuwse afbeelding? Wanneer je de kaarten uit die tijd naast hedendaagse plattegronden legt, stel je vast dat sommige daarvan griezelig accuraat zijn. En toch loop ik af en toe zelf nog verloren op zo’n kaart.

Citymarketing avant la lettre Het is prettig om je eigen straat op zo’n kaart terug te vinden, maar het wordt pas echt interessant wanneer je de verschillende kaarten naast elkaar legt. Dat gebeurt in deze expo.

We tonen kaarten van eind vijftiende eeuw

Iris Kockelberg: “De kaarten illustreren de politieke, sociale en economische ontwikkelingen”

Plantijn zelf drukte geen kaarten.

Dat was een specialisatie binnen het boekenvak en zo’n werk besteedde hij uit. Als uitgever van wetenschappelijk werk publiceerde hij wel de boeken van cartografen. Directrice Iris Kockelbergh vertelt enthousiast hoe Plantijn Antwerpen zo mee op de kaart zette. Doorheen het

het Brouwershuis, de Vrijdagmarkt, de Groenplaats, het Rubenshuis of de Wapper, die toen nog bebouwd was. Openbare gebouwen zoals het stadhuis en de kathedraal werden trouwens vaak wat hoger en groter afgebeeld dan ze in werkelijkheid waren, om ze wat meer standing te geven. Maar doorheen de eeuwen veranderde ook heel wat

- 10-

Iris Kockelberg: “Het museum beschikt over een sterk netwerk van mensen die veilingen mee screenen” tot begin zeventiende eeuw. De middeleeuwse kaarten tonen huisjes die wel lijken uitgeknipt en platgelegd. In de loop van de zestiende eeuw verandert dat: steden worden in vogelperspectief afgebeeld. De gebouwen en huizen die staan afgebeeld leunen nog wel - net zoals ze dat in de middeleeuwen deden - maar krijgen toch meer dimensie en een realistischer perspectief. Aan het begin van de zeventiende eeuw vindt dan een evolutie plaats naar de cartografie zoals we die vandaag kennen: het worden plattegronden. De stadsplannen worden loodrecht opgesteld en de straatnamen verschijnen op de kaarten.

In de periode die de expo behandelt, zie je nog een andere evolutie: cartografen zetten andere eigenschappen van de stad in de verf. Dat doen ze door - heel letterlijk - andere

kanten van de stad op het voorplan te plaatsen. Begin zestiende eeuw was dat de Schelde, met zijn havenactiviteit. Dat zijn de redezichten.

Maar met de bouw van de Spaanse omwalling in 1542 tonen ze een ander gezicht van de stad: kaartenmakers tonen Antwerpen vanuit het oosten en het zijn de vesten die de hoofdrol spelen. Antwerpen profileerde zich zo als een ommuurde en dus veilige handelsmetropool. Je zou kunnen spreken van citymarketing avant la lettre. Met de bouw van de citadel - de dwangburcht van Alva - wordt Antwerpen vooral vanuit dat gezichtspunt afgebeeld, gezien vanuit het zuiden. De kaarten vertellen dus niet enkel het verhaal van de stedenbouwkundige uitbreidingen, maar illustreren ook de politieke, sociale en economische ontwikkelingen.

Speurtocht Vele van de kaarten die getoond worden maken deel uit van de collectie van het Plantin-Moretusmuseum.

Eén ervan baarde kopzorgen: een kaart van Joris Hoefnagel, van rond 1598. Eigenlijk dachten we dat we die kaart hadden - volgens onze inventaris was dat zo- maar toen we ze uithaalden bleek er iets grondig mis te zijn: het was een reproductie uit een latere tijd, verzucht Iris.

De Hoefnagelkaart meet 77 cm op 45 cm en is een stuk kleiner dan de Bononiensis. Het is een kopergravure, geen houtsnede, en bevat ongelofelijk veel details. Het is één van de mooiste zichten op Antwerpen uit die tijd. We behandelen Hoefnagel hier in het museum niet als cartograaf, maar als kunstenaar. Zijn gravure is enorm gedetailleerd: je ziet de dreven op de Spaanse omwalling en de straten zijn gevuld met minutieus getekende figuurtjes.

- 11-

En is de originele kaart dan uiteindelijk wel te bewonderen tijdens de tentoonstelling? Ja. We hebben voor onszelf beslist: we willen vrij snel, tussen nu en de volgende twee of drie jaar, die Hoefnagel aankopen voor de collectie. We maakten er een prioriteit van in ons verwervingsbeleid. Dus hoeveel mocht het kosten?

Een beetje n’importe quoi. Het museum beschikt over een sterk netwerk van mensen die veilingen mee screenen.

Al snel kwam de gezochte kaart op de markt. Dan sturen we iemand naar de veiling om voor ons te bieden. We hadden tegen de man gezegd: je krijgt van ons een grote beurs om ze te kopen. De kaart is ongeveer voor het dubbel gegaan van wat ze werd geschat, maar tegelijk ook voor veel minder dan wat wij bereid waren te betalen. De speurtocht naar zo’n specifiek stuk heeft iets heroïsch.

Het opsporen van zo’n werk moet monnikenwerk zijn en vraagt geduld, terwijl het bieden op de veiling dan weer heel intens is. Zelf hebben de medewerkers van het museum er geen tijd voor. En je moet het ook nog graag doen hé, op zo’n veiling gaan bieden. Ik vind het enorm stresserend, maar anderen zijn verslaafd aan die kick.

Op de vraag hoeveel het dan exact kost, zo’n originele Hoefnagel, volgt een discreet antwoord. Als je een kaart als deze in je huis wil hangen, betaal je geen bedrag met vijf nullen. Het is nauwelijks meer dan twee nullen. Eigenlijk is zo’n kaart niet erg duur. Van een kopergravure als deze zijn natuurlijk meerdere exemplaren. Geschat wordt dat er ongeveer 2.000 afdrukken gemaakt konden worden met één koperplaat.

We kochten trouwens een absoluut prachtexemplaar. Vermoedelijk rolde het bij de eerste paar honderd van de pers, want de aflijning is overal erg scherp. En de kaart is heel goed bewaard gebleven: de kleuren zijn helder en op een klein scheurtje aan de rand na, zijn er nergens beschadigingen.

Deze anekdote illustreert goed hoe het museum in het kader van een expo de collectie evalueert, bijstuurt

Iris Kockelberg: “We behandelen Hoefnagel als kunstenaar. Zijn gravure is enorm gedetailleerd: je ziet de dreven op de Spaanse omwalling en de straten zijn gevuld met minutieus getekende figuurtjes�

- 12-

- 13-

geverij in 1555 en zijn erfgenamen bleven tot 1876 boeken uitgeven.

Meer dan 300 jaar familiegeschiedenis dus. En wie zich in de eeuwenlange geschiedenis van de Officina Plantiniana wil verdiepen, trekt daar best wat tijd voor uit.

en aanvult. En dat gebeurt eigenlijk het hele jaar door. Soms worden er stukken aangeboden die zo uniek zijn, dat we vinden dat het werk in een openbaar archief hoort.

Vaak beschikt het museum ook niet over de middelen om mee te bieden.

Er zijn veel mensen die dingen opkopen waar wij niet aankunnen. Komen die dan uiteindelijk nog in de collectie van het museum terecht? Ik vrees ervoor. Ik heb al unieke stukken in privécollecties zien verdwijnen. Dat is erg jammer.

Eigenlijk zouden zo’n zaken in openbaar bezit moeten zijn. Vooral wanneer het om buitengewone werken gaat die cruciaal zijn voor een museale werking. Ook naar conservatie toe is dat belangrijk. We bewaren alles in optimale omstandigheden.

Meubelen herschikken Een tentoonstelling zoals deze kan dus een impuls zijn om de collectie uit te breiden. Maar er spelen ook andere factoren die bepalen wat er wordt getoond. Na deze tentoonstelling zal de Bononiensis voor een jaar of vijf in het archief opgeborgen worden. De reden daarvoor? Het werk hangt al decennia op zaal. En ja, het is een populair stuk maar we moeten ook voldoende maatregelen nemen om het te beschermen.Ingekleurde grafiek kan geen licht verdragen. En we plannen sowieso een aantal interne verhuisbewegingen. De aardrijkskundekamer bijvoorbeeld, zullen we helemaal leeghalen en verplaatsen. Ook dat doen we

om behouds- en beheerredenen. Die kamer ligt boven de arcaden van de binnenkoer en is de moeilijkste om de temperatuur in te regelen.

Het Plantin-Moretusmuseum opent in 2016 een nieuw depot en een nieuwe leeszaal in de Heilige Geeststraat. Daardoor zullen de meubelen grondig worden herschikt. De volgende jaren zullen we andere accenten leggen. In de nieuwe opstelling zal bijvoorbeeld meer rond typografie gewerkt worden. De koperen matrijzen en stalen letterstempels vormden het hart van een vroegmoderne drukkerij. Die collectie vormde ook de financiële schat van de onderneming. Plantijn, die al vroeg in zijn carrière contacten onderhield met de meest befaamde stempelsnijders van zijn tijd, bleef zijn hele leven lang investeren in typografisch materiaal. De collectie bevat prachtige lettertypes van de Fransman Claude Garamond. Die naam kom je ook vandaag nog tegen in je tekstverwerker. En ook van Vlaamse typografen verzamelde hij veel werk.

Het gelijkvloers van het museum zal zoveel mogelijk worden teruggebracht naar het oorspronkelijke huis. Daar zal je de historische figuren ontmoeten. Plantijn zelf zal je aan de voordeur verwelkomen. En in een portrettenzaal zullen tonen we wie hier allemaal gewoond heeft. Dat zijn heel wat mensen. Plantijn stichtte de uit-

- 14-

Misschien is het – net zoals sommige proeflezers en auteurs in de tijd van Plantijn dat deden – wel aangeraden om een tijd in het huis te komen resideren, om zo alle hoeken en kanten te leren kennen.

Hoe lang zou het trouwens geleden zijn dat er nog iemand een nacht in dit monumentale huis doorbracht?

Op die vraag moet ik je het antwoord wel schuldig blijven, lacht Iris. | Th.A. Foto’s © Artur Eranosian

Iris Kockelberg: “Ik heb al unieke stukken in privécollecties zien verdwijnen.

Dat is erg jammer.

Eigenlijk zouden zo’n zaken in openbaar bezit moeten zijn” De tentoonstelling vindt plaats naar aanleiding van de 26ste International Conference on the History of Cartography, waarvan Antwerpen gastheer is. Naast het PlantinMoretusmuseum vinden ook in het MAS, het FelixArchief, Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience en het Rockoxhuis tentoonstellingen over cartografie plaats.

De Stad Getekend 24.04.2015 – 19.07.2015 www.ichc2015.be/en/exhibitions/

Leven en werk van Ludo Lens

Docent en kunstenaar met passie

Ludo Lens in de oriëntatieklas van 1967

Ernest Van Buynder, voorzitter van de Vrienden van het M HKA, brengt een hommage aan Ludo Lens, beeldend kunstenaar en docent aan de Antwerpse Academie van Schone Kunsten.

BIJ LUDO LENS GAAT HET OVER TEKENS, EN INDIRECT OVER LICHAMELIJKHEID EN WAT HET LICHAAM VERBERGT

Beeldend kunstenaar en eredocent Ludo Lens (Wilrijk, °1949) woont en werkt in Deurne en in het Waalse Nevreaumont. Zijn leven en werk zijn onlosmakelijk verbonden met de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen. Van huis uit kwam hij in contact met beeldende kunst, dankzij zijn vader die in de jaren 1930 les had gevolgd bij Alfons Van Beurden jr. aan de avondschool van de Academie. In 1964 schreef Ludo Lens zich in als academiestudent en startte er in de toen pas opgerichte oriëntatieklas. Hij kreeg les van de uitstekende grafische vormgevers Frans Van Look en Piet Serneels en volgde tekenles in de avondschool bij Jules Van Ael en later bij Lode Jacobs. Ludo Lens was leergierig en combineerde in 1968 de Academie van Mechelen waar de geest van Rik Wouters nog aanwezig was met de Antwerpse Academie waar hij tekenles volgde bij Jan Vaerten, die

- 15-

een van zijn iconen zou worden. Jan Vaerten (1909-1980) was lid van de Jeune Peinture Belge, een kunstenaarsgroepering uit 1945 die vernieuwing nastreefde na de ellende van de Tweede Wereldoorlog. Hij kwam enkele malen in het nieuws door zijn polemische voordrachten.

En ook Ludo Lens komt voor zijn meningen uit. Hij is ook een bewonderaar van Jan Cox, stichtend lid van de Jeune Peinture Belge.

kunstonderwijs te Wilrijk, Nijlen, Hove en Antwerpen en sinds 1988 ook vast benoemd aan de Academie Antwerpen voor tekenen, heeft Ludo Lens ook een artistieke carrière ontwikkeld met boeiende tentoonstellingen. Ik neem er enkele uit die ik persoonlijk gezien heb. In 1979 een solotentoonstelling in de lokalen van de Bank Brussel Lambert te Antwerpen; in 1983 een groepstentoonstelling in de experimentele ruimte van Montevideo, met het kruim van de avant-garde van dat ogenblik; in 1994 in de Wintertuin van de Academie, een duo-expositie met Koen Muller; in 2008 een groepsexpo “Over the Hedge” in de Verbeke Foundation te Kemzeke en in 2011 een duo-expositie samen met zijn artistieke vriend Frank F. Castelyns opnieuw in de Wintertuin van de Academie.

Maar zijn werk werd ook getoond in Nederland, Rusland en China, hier samen met Raf De Smedt, Koen Muller, Fred Bervoets en Ingrid Ledent.

Ludo Lens heeft een oeuvre van tekeningen en grafiek opgebouwd van eind jaren zestig tot heden. Alle tekentechnieken op papier komen aan bod, vaak gecombineerd. Ik noem maar: met potlood; contékrijt - dit is een krijt genoemd naar de uitvinder ervan, de Franse chemicus Nicolas-Jacques Conté; duurzame (Chinese) inkt; gouache; aquarel; pastel; houtskool. Thematisch komt de lichamelijkheid vaak naar voren, maar ook abstracte

Ludo Lens schilderde eind jaren 1960 constructieve abstracte werken in zwart, wit, oker en blauw. Op 30 september 1970 werd hij door de examencommissie aanvaard in het Hoger Instituut, werkplaats schilderen. Hij werkte en studeerde er intens gedurende een vijftal jaren in een atelier in het academiegebouw zelf en werd in 1975 laureaat van het Hoger Instituut. Tijdens zijn studiejaren werden de Antwerpse Academie en het Hoger Instituut geleid door de beeldhouwer Mark Macken.

Ik heb Ludo Lens voor het eerst ontmoet in 1975 bij een bezoek van Koningin Fabiola aan de Academie en het Hoger Instituut. Zij was toen vergezeld van gouverneur Andries Kinsbergen en mijzelf, kabinetschef van de gouverneur. Ik ben zijn werk blijven volgen. Want naast een loopbaan in het kunstonderwijs, startend in het deeltijds

Huiden van everzwijnen, 2013

- 16-

watten, hout, karton, knopen, hoorn, metaal, vilt, stof, zilver en ijzergaren. Dit zijn materialen die in de hedendaagse kunst aan bod komen, denk maar aan het oeuvre van Joseph Beuys. Bij Ludo Lens gaat het over tekens, indirect over lichamelijkheid en wat het lichaam verbergt.

De collage, die moderne kunstuiting, neemt in zijn recent werk een belangrijke plaats in, met aquarel, potlood, balpen, houtskool, krijt, contĂŠkrijt, tape, foto, spelden en inkt op papier. Zijn collages vertonen een vormgeving die herinnert aan de wereld van dada en artiesten als Kurt Schwitters.

Ludo Lens heeft de voorbije decennia als docent, organisator en kunstenaar met enthousiasme, emotie en passie een mooie bijdrage geleverd aan het artistieke leven in en rond de Antwerpse Academie tot ver daarbuiten. Ik blijf aandachtig zijn werk volgen. | E.V.B.

ZIJN COLLAGES HERINNEREN AAN DE WERELD VAN DADA

Collage op papier, 2011

tekens, tafels, omhulsels. Een van zijn iconen is trouwens Alberto Giacometti. Ludo Lens ziet tekenen niet als een voorbereidende fase van het schilderen, maar als een autonoom medium, dat over alle uitdrukkingsmiddelen beschikt. In de Antwerpse Academie was zijn naam nauw verbonden met tekenen en met het vak grafologie. Net als bij tekenen gaat het bij grafologie over een schriftuur, om het ordenen van vormen, strepen, punten en constructies. De schilderijen van Ludo Lens variĂŤren van landschappen in olieverf in de jaren zestig naar de mens en abstracte tekens in acryl vanaf de jaren negentig.

IJzeren plaat. 1990

Voor de beeldobjecten en juwelen van de jaren negentig tot heden werkt Ludo Lens met rubber, leder, aarde,

www.academieantwerpendko.org - 17-

Stedelijke Musea Mechelen

Mechelse Muziekliefhebbers

© Chloë Op de Beeck

- 18-

Zicht op Mechelen

Waar is Willem?

Een peloton feloranje rolkoffertjes dendert over de betonnen vloer van de expositieruimte. Ze worden voortgesleept door ernstig speurende kinderen. Het jonge grut is op ‘citytrip in het Verenigd Koninkrijk’ en zoekt Willem.

Dat is kroonprins Willem van Oranje-Nassau, de latere koning Willem II. Van hem staat een buste in de expo.

Deze Willem had zijn residentie in Brussel en bezocht Mechelen regelmatig.

© Stadsarchief Mechelen

Groeten uit Holland!

Tweehonderd jaar geleden vormden België en Nederland kortstondig één koninkrijk. In 2015 viert ook het cultureel akkoord tussen Vlaanderen en Nederland zijn twintigste verjaardag. Voor de stad Mechelen is dat reden om 2015 uit te roepen tot cultureel feestjaar. Onder het motto ‘Hollandse Maatjes’ worden tal van activiteiten met een Nederlands tintje georganiseerd. Expo Een Hollander in Mechelen, nu te zien in het Hof van Busleyden, neemt je mee naar het Nederlandse Mechelen van de jaren 1815 tot 1830.

direct dat de positie van de werken allesbehalve willekeurig is: iconische panden hangen in het nagemaakte Mechelen op dezelfde plek als waar ze in het echte Mechelen staan.

In de oranje koffertjes zitten aanwijzingen die uiteindelijk naar Willem leiden. De speurtocht voert door de nagemaakte straten van het Mechelen ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden – de vijftien jaar van Waterloo tot De Stomme van Portici.

Sommigen van de kinderen komen nauwelijks met hun hoofd boven de tafels uit. De feloranje rolkoffer biedt uitkomst; hij fungeert ook prima als opstapje en is bovendien te berijden. Bij nadere inspectie blijkt dat de koffer een oranje tijger voorstelt. Een leeuw was toepasselijker geweest, maar er bestaan helaas geen rolkoffers in de vorm van een oranje leeuw, zegt een museummedewerker.

Voor een tentoonstelling met vooral traditionele kunstvormen – schilderijen, tekeningen, prenten, grafiek – is de opbouw erg origineel. Met witte tafels is een gestileerd stratenplan van Mechelen uitgezet. De tafels zijn de bebouwing, de ruimtes ertussen zijn de straten. De werken hangen niet aan de muur, maar met draden aan het plafond waardoor ze zweven in de ruimte. Mechelaars zien

Hoeden, instrumenten en meubelen In een nagebouwd Mechelen mag de kenmerkende Sint-Romboutstoren niet ontbreken. Op deze versie van de toren worden video’s geprojecteerd. Burgemeester Bart Somers en aartsbisschop Léonard vertellen de geschiedenis van hun voorgangers in de Hollandse tijd. Met het ontstaan van het Verenigd Koninkrijk brak voor de katholieke kerk een uitdagende tijd aan. Koning WillemI introduceerde vrijheid van godsdienst en het calvinisme uit het noorden deed zijn intrede, wat – het zal niet verbazen – tot spanningen leidde.

MECHELEN WERD EEN POPULAIRE BESTEMMING VOOR ENGELSE REIZIGERS, DE EERSTE MODERNE TOERISTEN

Toch was het in Mechelen relatief rustig vergeleken met revolutionaire broeihaarden als Brussel en Gent. De expo toont dat het de stad economisch en cultureel voor de wind ging. Kunst en ambacht floreerden. Mechelen blonk uit in het maken van hoeden, muziekinstumenten en meubelen. Zodoende heeft ook toegepaste kunst een prominente plek in de expo.

Een populaire bestemming Onder het nieuwe regime raakte de industriële revolutie in een stroomversnelling. Er werden nieuwe steenwegen aangelegd en de eerste stoomboten werden gelost in Mechelen. Niet in Antwerpen, want Antwerpen had geen geschikte kraan, Mechelen wel. De wereld werd tegelijkertijd groter en kleiner. Dat blijkt ook uit vele prenten van Mechelse stadsgezichten van Engelse makelij. Het vreedzame Mechelen werd een populaire bestemming voor Engelse reizigers, de eerste moderne toeristen.

Voor een andere groep toeristen zit de citytrip erop. De kinderen nemen met tegenzin afscheid van hun rolkoffers. Ze worden uitgewuifd door een statieportret van bijna twee bij drie meter van koning Willem I door Karel Pieter Verhulst uit 1819, dat voor de expo helemaal gerestaureerd is. Als souvenir krijgen ze een Hollandse honinglolly mee. | J.T.

Een Hollander in Mechelen 30.04.2015 – 26.07.2015 www.stedelijkemuseamechelen.be - 19-

ROPS & FABRE Félicien Rops staat bekend om zijn erotisch-provocerende werken rond leven en dood en zijn fascinatie voor de vrouw en de natuur. Jan Fabre wordt al sinds zijn studententijd door hem geı¨ nspireerd. De twee kunstenaars krijgen nu een postume ontmoeting in Rops’ geboortestad Namen. Naast een expo die hun werken met elkaar confronteert, zijn Fabres bronzen beelden overal in de stad te ontdekken.

Rops/Fabre - Facing Time 14.03.2015 – 30.08.2015 www.ropsfabre.be

Affiche van Laurent Durieux

Stripgidsfestival Turnhout

Rondlopen als in een 3D-striptekening

Toon Horsten: “Durieux is beroemd in Hollywood. Coppola is een Fan. In turnhout krijgt hij zijn eerste grote Europese retrospectieve”

Midden juni opent het Stripgidsfestival 2015 in de Turnhoutse Warande. Als oudste en grootste stripfestival in Vlaanderen weet het zowel de incrowd als een ruimer publiek te boeien met het kruim van internationaal gerenommeerde striptekenaars, illustratoren en cartoonisten. Festivalorganisator en Stripgids-hoofdredacteur Toon Horsten doet een boekje open over wat er allemaal te zien is.

Kan je het stripgidsfestival in Turnhout vergelijken met de Stripdagen van Haarlem of het festival van Angoulême?

Toon Horsten: “Tja, hoe belandt een stripgidsfestival in een stadje als Turnhout? Oorspronkelijk was het een eenmansproject van stadsambtenaar Jan Smet, die in 1974 met de Stripgids begon. Toen Willy Vandersteen in 1977 een stripprijs won in Angoulême, was er plots het besef dat er in België niks was. Toen ontstond het idee om zelf een festival

met een prijs op te richten – de Stripgidsprijs, later de Bronzen Adhemar.

Sinds 2003 is dat de Vlaamse Cultuurprijs voor de Strip. Het festival is eigenlijk ontstaan uit die prijsuitreiking. Een tweede Angoulême is het niet, maar in Vlaanderen is het wel het enige met zo’n geconcentreerd, niet-toeristisch aanbod.”

Als hoofdredacteur van de Stripgids stel je zelf het festivalprogramma samen.

Horsten: “Stripgids is geëvolueerd tot een kenniscentrum over – vooral – de Vlaamse strip. Wie het blad leest, weet zo ongeveer wat er omgaat in het wereldje. De Stripgids verschijnt vier keer per jaar op een goeie honderd pagina’s.

We behandelen ook buitenlandse strips, net zoals op het festival soms buitenlandse striptekenaars aan bod komen, maar de focus ligt toch vooral op Vlaams werk. En terecht, want de kwaliteit ligt hoog.

En mensen die je via het blad leert kennen, belanden ook wel eens op het festival, uiteraard.”

- 23-

Publiekstrekkers zijn zeker Jan Van Der Veken, Joost Swarte en Ever Meulen, net als de wereldberoemde Brusselaar Laurent Durieux. Allemaal illustratoren, niet zozeer striptekenaars.

Horsten: “Wel, Joost Swarte en Ever Meulen hebben ook strips gemaakt. Ze zijn er zelfs groot in geworden. Ze volgen alle drie de klare lijn van Hergé, maar ook de stijl van Edgar P. Jacobs in Blake & Mortimer. Onze andere headliner, de Brusselaar Laurent Durieux, is begonnen als striptekenaar. Hij stapte over naar de reclamewereld en besloot vijf jaar geleden om affiches te gaan maken. Daardoor werd hij vooral in Hollywood bekend, waar hij nu onder meer Coppola onder zijn fans mag rekenen.

Durieux is beroemd, hoor: zijn komst naar het festival kwam zelfs aan bod in Paris-Match. Hij krijgt hier zijn eerste grote Europese retrospectieve. Al zijn affiches zullen te zien zijn. Durieux was meteen enthousiast. Leuk, want hij spreekt een ruim publiek aan.”

Van Der Veken, Swarte en Ever Meulen zijn te zien in de Villa Schellekens, niet in de Warande zelf.

Horsten: “Die modernistische villa uit de jaren dertig was de woning van architect Jozef Schellekens.

Het moet zowat een UFO geweest zijn in de Kempen van toen. Het is dé perfecte locatie, het lijkt wel een 3D-tekening van Jan Van Der Veken. Die houdt er tijdens het fes-

Laatste Robbedoes-cover, getekend door Luc Cromheecke

En dan zijn er nog wat lastminute verrassingen: Luc Cromheecke, Serge Baeken… en Kinky en Cosy.

Horsten: “Cromheecke maakte strips voor Robbedoes, hij heeft nog de laatste cover getekend. Later ging hij door voor Spirou. Tom Carbon, een van zijn personages, is ook wel eens getekend door Franquin. Aan Vlaamse kant is hij niet zo bekend.

Wij brengen een overzicht van zijn hele carrière, met ook foto’s en brieven voor de échte stripliefhebbers. En dan is er nog een kleinere tentoonstelling met werk van illus-

trator, tekenaar en cartoonist Serge Baeken, de broer van dichter Vitalski. De ‘Kinky & Cosyexperience’ is ook tof: je stapt een container binnen, wordt gebrainwasht en komt er weer uit als Kinky of Cosy. Het is ook op het festival van Angoulême te zien geweest en op Napoli Comicon 2015. Heel laagdrempelig, voor kinderen van 7 tot 77.”

- 24-

Toon Horsten: “De modernistische woning van architect Jozef Schellekens uit de jaren dertig moet zowat een UFO geweest zijn in de Kempen van toen”

tival zijn ‘Fabrica Grafica Werkstätte’ - Jan werkt onder de naam Fabrica Grafica - samen met zijn voorbeelden van een generatie voor hem: Joost Swarte en Ever Meulen.

De drie illustratoren uit de Lage Landen die covers maakten voor de New Yorker, onder één dak! Joost antwoordde meteen na twee foto’s gezien te hebben van de villa: hier wil ik bij zijn! Ze komen elk drie keer aan het woord op 13 juni. De zoon van Jozef Schellekens, Paul, komt ook vertellen over het huis van zijn vader.”

Wat je noemt een retrofuturistische ervaring.

Horsten: “Het oeuvre van de klare lijn viel samen met de opkomst van het modernisme. Eén lijn moet de juiste zijn. Dat is het grote verschil tussen de school van Franquin en

- 25-

Toon horsten: “de laatste jaren speelt de Vlaamse graphic novel echt mee op het wereldtoneel”

©Ever Meulen

de School van Hergé. Franquin was een supergetalenteerde tekenaar, heel spontaan. Hergé was de man van de compositie. Als Kuifje in een ruimte zit en er rinkelt een telefoon op de achtergrond, dan zie je als lezer éérst die telefoon. Bij Franquin moet je goed kijken wat er allemaal omheen gebeurt. Hergé vond Franquin een veel groter talent, maar Hergé is wel de meester van een heel verhaal in één beeld. Dat sluit aan bij wat Jan Vander Veken, Ever Meulen en Joost Swarte doen.”

© Joost Swarte

Kan je stellen dat de Belgische strip nog steeds een soort exportproduct is?

Horsten: “De Belgische, niet zozeer de Vlaamse strip. Suske en Wiske, Jommeke en Nero verpulverden in Vlaanderen alle verkooprecords, maar niet daarbuiten. Tintin en Spirou daarentegen: de wereld. Morris of Bob de Moor zijn wereldberoemd. De uitgeverijen - Dargaud, Lombard, Casterman - bestaan nog, maar werden opgeslokt door internationale uitgeversgroepen. Aan

- 26-

Vlaamse kant is zélfs Vandersteen vrij lokaal gebleven. Maar de laatste jaren speelt de Vlaamse graphic novel echt mee op het wereldtoneel, hoewel je dat in oplagecijfers niet moet overdrijven. Judith Vanistendael doet het goed, ook al verkoopt ze geen tienduizenden exemplaren.

Ook Brecht Evens telt internationaal echt mee. In hun kielzog heb je Brecht Vandenbroucke, Sam Vanallemeersch en Ben Gijsemans… Zij zijn tegelijk illustrator én graphic novelist. Gijsemans is echt heel straf,

© Jan Van Der Veken

zijn debuutalbum wordt uitgegeven door Jonathan Cape in de UK en Dargaud in Frankrijk. Olivier Schrauwen houd ik ook in het oog.

En dan doe ik er vele anderen tekort hoor.”

Vanwaar eigenlijk jouw grote belangstelling voor strips?

Je bent er al heel lang mee bezig…

Horsten: “Ik ben een omnivoor, maar ik schrijf ook heel graag over strips. Zoals De kinderen van Kuifje,

over de erfgenamen van Hergé.

Als Kiekeboefan van het eerste uur maakte ik ook een autobiografie van Merho in interviewvorm, Merho.

Zwart op wit. En vorig jaar hebben we alle grote interviews uit de eerste reeks van Stripgids in boekvorm uitgegeven onder de noemer Vlaamse Reuzen. De complete Stripgids-interviews 1974-2001. Jan Van Der Veken heeft er de cover voor gemaakt!”

W.D.H.

- 27-

Stripgidsfestival met Fabrica Grafica Werkstätte 13.06.2015 De expo’s van Luc Cromheecke en Laurent Durieux lopen tot 16.08.2015 www.festival.stripgids.org

Liesbeth List, Sylvia Kristel, Hugo Claus en Cees Nooteboom

NIEUWE AANWINST VOOR HET LETTERENHUIS Het archief van Hugo Claus

ZEVEN ARCHIEFDOZEN HERBERGEN NOG MASSA’S ONONTGONNEN MATERIAAL

Dankzij het Erfgoedfonds van de Koning Boudewijnstichting heeft het Letterenhuis het literaire archief van Hugo Claus (1929-2008) gekregen: een uniek archief van maar liefst acht meter lang.

Het archief is eerst en vooral een getuige van het werk van een van de belangrijkste Vlaamse auteurs uit de twintigste eeuw. Onderzoekers kunnen zo niet alleen het werk van Claus nog beter te leren kennen, maar ook zijn manier van werken, zijn ideeën over literatuur en kunst, de invloed die hij had - en heeft - op jongere schrijvers en zijn belang

- 28-

als schakelfiguur in de Vlaamse literatuur.

Er zitten belangrijke handschriften in het archief, zoals heel vroege versies van Het Verdriet van België. Er is een heel mooie collectie van de zeer vroege manuscripten, waaronder een aantal onbekende teksten, en het vermoedelijk oudst bewaarde proza van Claus: Zeer lieve Peter uit 1939. Er zijn klad- en definitieve versies van proza en poëzie, maar ook vertalingen. Ook interessant zijn enkele ongepubliceerde scenario’s voor film en hoorspel.

Een goudmijn voor vorsers en biografen zijn de talrijke dagboeken en losse dagboeknotities uit de periode van 1958 tot de jaren 1980.

Dit unieke materiaal, samen met de zakelijke en privécorrespondentie, vormt de hoofdmoot van de nalatenschap. Die omvangrijke collectie telt maar liefst zeven archiefdozen en herbergt nog massa’s onontgonnen materiaal. De lijst met correspondenten in het brievenarchief van Claus oogt indrukwekkend en lang, met namen als Roger Raveel, Karel Appel, Pierre Alechinsky, Simon Vinkenoog, Harry Mülisch, Freddy de Vree …. De correspondentie beslaat de periode 1955-2005 en geeft onder meer een bijzonder verhelderend beeld van de mens Claus, van zijn ideeën omtrent literatuur en kunst en van zijn verhouding tot collega-kunstenaars.

Ook kleinere dossiers rond historisch markante gebeurtenissen zijn nu in het bezit van het Letterenhuis, zoals het ophefmakende censuurproces rond de toneelopvoering van Mascheroen (1968). In de omvangrijke collectie foto’s zitten zowel privékiekjes als portretfoto’s door gereputeerde fotografen als Ed van der Elsken en Herman Selleslags.

De hoofdarchivaris van het Letterenhuis, Johan Vanhecke, is meteen begonnen aan het ordenen en inventariseren van deze uitzonderlijk rijke papieren nalatenschap.

Het archiefmateriaal zal op termijn beschikbaar zijn via de online databank Agrippa. De bedoeling is om het archief zo snel mogelijk open te stellen voor onderzoekers.

Voor het Letterenhuis is dit een bijzonder belangrijke verwerving. Met de nalatenschap van Claus zijn de archieven van de grootste Vlaamse schrijvers nu compleet: Hendrik Conscience, Paul van Ostaijen, Stijn Streuvels, Karel van de Woestijne, Willem Elsschot, Ivo Michiels, Louis Paul Boon, Maurice Gilliams en vele anderen.

Tijdens Museumnacht krijgt het grote publiek alvast een eerste inkijk in het archief. Archivarissen geven een toelichting in het depot, auteurs Charlotte van de Broeck, Anne Provoost en Ingrid Vander Veken vertellen een eigen verhaal bij een stuk uit het archief en theatermakers Bookers & Hookers maken een voorstelling geïnspireerd op archief en werk van Hugo Claus. | D. ‘sH.

TIJDENS MUSEUMNACHT KRIJGT HET PUBLIEK EEN EERSTE INKIJK IN HET ARCHIEF - 29-

Poëzie van knip- en plakwerk Studenten ‘Montage’ aan Sint-Lucas tonen hun eindwerk. Samen met docent Ronald Gestels geven ze een woordje uitleg over deze techniek.

In het klaslokaal van Sint-Lucas Antwerpen hangt een ontspannen maar geconcentreerde sfeer. Tweedejaarsstudenten illustratie, grafische vormgeving, beeldende kunst en juwelenontwerp die het vak ‘Montage’ volgen, zitten rond een gigantische tafel. Flarden en knipsels uit magazines, tijdschriften en kranten woekeren alle kanten uit. Een enkeling bladert door stapels familiefoto’s uit de oude doos.

het. Het past bij mijn persoonlijkheid, klinkt het in vertrouwen. En montage lijkt ook bij de tijdsgeest te passen. In tijden van Flickr, Tumblr en Instagram vangen we continu verknipte beelden en teksten op, die door toeval gedragen uit alle uithoeken van de wereld komen aanwaaien. Onze hele leefwereld lijkt een gefragmenteerd geheel. Wat vandaag gemeengoed is, ontstond in de jaren ’20 van de vorige eeuw uit noodzaak. Er werd naar nieuwe manieren gezocht om teksten, beelden en foto’s op een overzichtelijke manier te presenteren. Reclamejongens en propagandamakers, maar ook kunstenaars wierpen zich gretig op die nieuwe technieken.

Docent Ronald Gestels toont recente publicaties over de technieken montage en collage. Hij kan er uren enthousiast over vertellen. Hij ademt

Ook vandaag nog situeert de techniek zich in de schemerzone van de toegepaste en de vrije kunsten.

In dit klaslokaal is het in de eerste

- 30-

plaats een manier van werken, een onderdeel van het creatieve proces.

De realiteit van de dag is erg doel- en resultaatgericht. Wie als illustrator of grafisch vormgever aan de slag gaat, levert een afgewerkt product af aan de opdrachtgever. Dat streven naar een afgewerkt geheel legt druk op de studenten, terwijl ze in dit atelier net de vrijheid krijgen om te experimenteren. Het is een laboratorium waar chaos een troef is, een plek waar studenten de kans krijgen om te proberen. De collages en montages die studenten in dit atelier maken, vormen vaak de voedingsbodem voor later werk. Maar er zitten ook gelaagde en poëtische composities tussen die als autonoom beeld, als een vrij kunstwerk kunnen worden beschouwd. | Th.A. Foto’s Ronald Gestels

© Brent Dielen

Ik deel mijn montages en collages vaak meteen op Pinterest. Dat werk vormt nog geen afgewerkt geheel, maar ik vind het net interessant om ook het creatieproces te tonen. Zo kunnen mensen meekijken op mijn moodboard. Via sociale media krijg ik natuurlijk veel commentaar van vrienden en kennissen. Onlangs kreeg ik ook voor het eerst een paar reacties van mensen die ik niet kende. De eerste keer dat je een compliment krijgt van een wildvreemde die je een bericht stuurt om je proficiat te wensen – dat is toch iets speciaal.

© Brent Dielen

RONALD GESTELS: “HET ATELIER IS EEN LABORATOIUM WAAR CHAOS TROEF IS”

BRENT DIELEN (19) – ILLUSTRATOR

- 31-

© Lynn Huwels

LYNN HUWELS (20) – ILLUSTRATOR / GRAFISCHE VORMGEVING

LARS MATHIJSSEN (22) – JUWELENONTWERP Voor een juwelenontwerper is een montage een goede manier om ideeën te verzamelen aan de hand van beelden. Anders dan bij een schets of een tekening kan je vrij associëren, ideaal om te ontdekken welke kant je

Moodboard - juweelontwerp © Lars Mathijssen

Als ik ’s morgens naar de les montage vertrek, ben ik altijd goedgeluimd.

En wanneer ik ’s middags thuis kom, werk ik vaak nog verder. Het maakt mijn hoofd leeg en brengt rust. Bij andere ateliers voelt het soms alsof er te veel druk is, en stress om ‘iets’ te maken. Hier kan je helemaal je eigen ding doen. Die vrijheid zorgt voor een speciale manier van concentratie, waardoor je helemaal in je werk wordt gezogen. Wanneer ik daarna mijn werk op Instagram zet en iemand wil het kopen, dan weet ik niet of ik het wil loslaten. Ik ben er echt aan gehecht. uit wil. Vaak vertrek ik daarbij vanuit een buikgevoel. Wanneer ik bijvoorbeeld speel met het idee om iets rond verschillende culturen te doen, dan komen in de collages ook gebouwen voor. De link met juwelen lijkt ver weg, maar het is een goede manier om een thema te onderzoeken. Om de sfeer die je in je hoofd hebt op papier te

- 32-

krijgen. Je moet niet te hard nadenken, gewoon doen. Dat is bevrijdend, er komt vaak onverwacht iets moois tevoorschijn waar je dan verder mee aan de slag kunt bij je ontwerp.

Mastertentoonstelling (Campus Congres) 24.06.2015 – 28.06.2015 www.sintlucasantwerpen.be

KUNSTWERK GEMAAKT DOOR

SAM DE SMET sam-desmet@hotmail.com

- 33-

- 34-

- 35-

- 36-

SCHOOLVAKANTIE IN HET MUSEUM

© Sven Van Baarle

Je bent nooit te jong voor een museumbezoek, vooral als je zelf aan de slag kan gaan!

Workshops, schattenjachten of een tijdreis naar de zeventiende eeuw… 100% EXPO verzamelt de beste tips voor kinderen die zich deze zomervakantie geen dag willen vervelen.

OP MUSEUMKAMP

Tijdens de museumkampen in Mechelen werken kinderen een week lang rond één thema. In juli worden bij het ‘Reizen door de Nederlanden’ de steden, tradities en gewoonten van onze noorderburen nader bestudeerd. De laatste week van augustus kunnen kinderen de wereld van het bewegend beeld ontdekken en samenwerken met een videokunstenaar. Aan het eind van de week krijgen ouders, grootouders en vriendjes de resultaten te zien.

- 37-

Reizen door de Nederlanden (6+) 06.07.2015-10.07.2015 Videokunst (6+) 24.08.2015-28.08.2015 www.stedelijkemuseamechelen.be TEKEN DE WERELD VOL

Het Museum Plantin-Moretus organiseert een workshop waarin je Mercator achterna gaat. Je tekent de wereld op een grote kaart en laat je fantasie de vrije loop om er ook monsters en wonderlijke dieren aan toe te voegen. Wist je trouwens dat

je met de hulp van een magneet écht naar Antarctica kunt reizen?

Je eigen Mercatorkaart (10+) 27.08.2015 www.vakantieateliers.be OP SCHATTENJACHT

In juli en augustus neemt het ‘Vlieg door Turnhout-parcours’ je mee op schattenjacht langs verrassende plekjes in Turnhout. Ook het Taxandriamuseum komt aan de beurt, met een speurneuzentocht voor kinderen. Tip: op dinsdag is het museum gratis voor alle (groot)ouders.

Bicblauw en bloedrood (5-8 jaar) 07-08.07.2015 www.vakantieateliers.be

chine en vertrek naar de zeventiende eeuw. Het atelier start in het Museum Mayer van den Bergh en eindigt in het Rubenshuis.

OP BEZOEK BIJ DE FAMILIE RUBENS

Op bezoek bij de familie Rubens (8-12 jaar) 09.07.2015 www.vakantieateliers.be

Clara Serena Rubens woont met haar broers en zussen in Antwerpen. Haar papa is een beroemd schilder. Wil je een dagje met haar doorbrengen en samen spelletjes spelen? Stap dan in de teletijdma-

Alle UiTtips voor kinderen op www.uitmetvlieg.be

Schatten van Vlieg (4+) 01.07.2015 - 31.08.2015 www.taxandriamuseum.be MAAK VAN JEZELF EEN KUNSTWERK

© Tania Lauwers

Bestaan er kunstwerken zonder kleur? Ontdek de kleuren en niet-kleuren in de tentoonstelling van Jan Fabre in het M HKA en ga daarna zelf aan het werk! In je eigen lievelingskleur ondergedompeld word je zelf een kunstwerk én een kunstenaar.

- 38-

Agendatips voor de zomer

Jan Van Riet, Ceremony, Cross, Galerie De zwarte Panter

Update

Jan Vanriet, Eggs

JAN VANRIET: OMENS

Met fel opgemerkte tentoonstellingen in binnen- en buitenland - zijn expo “Losing Face” werd in Rusland tot de vijf beste van 2014 gerekend - staat Jan Vanriets ingetogen maar indringende werk geregeld in de belangstelling. Galerie De Zwarte Panter brengt nu recent werk op papier van de Antwerpse kunstenaar. De hoofdmoot van de expo zijn aquarellen waarin Vanriet bestaand werk opnieuw interpreteert.

Jan Vanriet: Omens 01.05.2015 - 21.06.2015 www.dezwartepanter.com 100% EXPO geeft vijf gesigneerde exemplaren weg van het gloednieuwe boek “Omens”. Kijk op pagina 50 om deel te nemen aan de wedstrijd.

Jimmy Kets’ blik op de dierenwijding van Sint-Hubertus

JIMMY KETS GAAT BRUEGEL ACHTERNA

Tentoonstelling ‘Bruegelland’ gaat zijn vijfde jaar in, maar wél in een nieuwe opstelling. De nieuwe editie zet in op de religieuze tradities die Bruegel schilderde, zoals bruiloftstoeten, bedevaarten, kersttaferelen en kermissen. De Lierse fotograaf Jimmy Kets vult de nieuwe expo aan met reportages over heiligentradities die nog steeds voortleven in zijn geboortestad: de processie van Sint-Gummarus, de dierenwijding van Sint-Hubertus en de verdeling van voedsel op de naamdag van Sint-Antonius.

Sint 3. Macht der gewoonte 10.04.2015 - 06.03.2016 www.bruegelland.be

Werk van Marthe Massin, Verhaerens echtgenote

- 40-

ROMANTIEK IN SINT-AMANDS

Je méritais si peu la merveilleuse joie De voir tes pieds illuminer ma voie.

Que j’en reste tremblant encore et presque en pleurs Et humble, à tout jamais, en face du bonheur.

Deze regels schreef Emile Verhaeren in 1896 voor zijn vrouw, de kunstenares Marthe Massin. Ze vormen een onderdeel van de romantische cyclus Les heures claires, Les heures d’après-midi en Les heures du soir.

Het Emile Verhaerenmuseum toont je het meest persoonlijkevwerk van Verhaeren in bibliofiele uitgaven, vertalingen, foto’s en precieuze documenten, samen met de stillevens die Marthe Massin maakte.

Fleurs Fatales / Poëtica van de liefde 07.06.2015 - 29.11.2015 www.emileverhaeren.be

TUSSEN KUNST EN ARCHITECTUUR

Voor haar zomertentoonstelling in openluchtmuseum Middelheim maakt de Amerikaanse kunstenares Andrea Zittel nieuwe sculpturen die je als bezoeker zelf mag gebruiken. Zittel is gefascineerd door basisbehoeftes zoals comfort, veiligheid en privacy.

De manier waarop we ons dagelijks leven organiseren inspireert haar tot het maken van bewoonbare en functionele sculpturen die oplossingen bieden voor praktische behoeftes.

Andrea Zittel. The Flat Field Works 13.06.2015 - 27.09.2015 www.middelheimmuseum.be TWEE KEER ZO PRECIEUS

Het Antwerpse Zilvermuseum en het Diamantmuseum gaan voortaan samen door het leven als een nieuw museum voor edelsmeedkunst. Om de nieuwe start te vieren pakt het Diamantpaviljoen aan het MAS uit met een toepasselijke expo: eentje die de glans van zilver combineert met de schittering van diamanten.

Eeuwenoude luxeartikelen uit chique burgerwoningen, diplomatieke geschenken en prachtige parures tonen dat overdaad lang niet altijd schaadt!

Precieus 03.04.2015 - 27.09.2015 www.provincieantwerpen.be

Š Artur Eranosian

Werk van Andrea Zittel in het Middelheimmuseum

- 41-

BEVRIJDING Een dubbeltentoonstelling Zeventig jaar geleden werd het concentratiekamp van Buchenwald bevrijd door het 3rd American Army.

Enkele dagen nadien arriveerden ook Belgische delegaties. Een Belgische journalist legde het lot van de bevrijde landgenoten vast in woord en beeld. Zijn fotoreeks toont de doortocht door het desolate Duits-

land, het kampleven, de folteringen, de bevrijding en repatriëring. Van de bevrijde Belgen die werden gefotografeerd heeft Kazerne Dossin er zestig kunnen identificeren. Hun levensverhaal wordt verteld. Zo krijgen deze mannen, die waren gereduceerd tot een nummer, opnieuw een gezicht en een verhaal.

Breendonkgevangene. Samen met cineast en fotograaf Raphaël Algoet volgde hij de geallieerde troepen door België, Nederland en Duitsland. Lévy had een bijzondere interesse in de kampen en de gevangenissen. Met foto’s, voorwerpen en artikels wordt zijn tocht overgedaan.

Tegelijk focust het Fort van Breendonk op de Belgische oorlogscorrespondent Paul Lévy, een voormalig

Bevrijding! Belgen in Duitse kampen 02.04.2015 – 31.12.2015 www.kazernedossin.eu www.breendonk.be

Bovenaan: Overlevenden werden tot hun repatriëring in het kamp gehouden, om te voorkomen dat ze zich op een teveel aan voedsel zouden storten. Voor de zwaar ondervoede mannen kon dit alsnog de dood betekenen.

Gevangenen uit Auschwitz-Birkenau tonen hun tatoeagenummer.

- 42-

Bovenaan: Verwoestingen in Duitsland, april 1945.

- 43-

Jean Stephany, Jean Bamberg en Henri Martin Kaschten uit de Oostkantons werden opgepakt omdat ze dienst weigerden in het Duitse leger.

Demontage van het Schyvenorgel

Het wel en wee van 50 jaar

Amke Maes overlegt met restaurateur Jan Verbeke

Goddelijke inspiratie komt in vele vormen. De OnzeLieve-Vrouwekathedraal in Antwerpen is er een mooi voorbeeld van: een monumentaal gebouw dat al bijna een half millennium lang beeldenstormen en natuurelementen overleeft. Zonder restauraties zou het echter roemloos ten onder gaan. Om het te beschermen tegen de tanden des tijds startte de Provincie Antwerpen in 1965 met een restauratieronde.

In 2015, vijftig jaar later, worden de werken afgerond. Amke Maes is verantwoordelijk voor de restauratie en vertelt over de muizenissen en successen.

- 44-

Verbouwingen brengen onvermijdelijk stof, trillingen en lawaai met zich mee. Ook in een kathedraal.

En daar dienen zich dan uitdagingen van bijzondere proporties aan.

Hoe bescherm je kunstwerken tijdens zo’n lange periode van restauratie, zonder ze van het publiek af te schermen? “Ergens in een kelder stonden nog kisten vol kleine glasplaatjes van de zeventiende-eeuwse glasramen, die in 1977 uit het noordtransept verwijderd werden. Er werd twee jaar aan gepuzzeld om die op basis van oude foto’s te reconstrueren. Bij het terugplaatsen van die glas-in-loodramen, stond er een Rubens enorm in de weg.” De

AMKE MAES: “ER STOND EEN RUBENS ENORM IN DE WEG”

Vrijlegging van de Ecco Homo aan de ingang van de sacristie

restauratiewerken oplossing? “We hebben het werk met een takel een aantal meter van de muur weggerold. Dat heeft bijna een dag werk gekost.

Maar zo moest het niet worden afgeschermd van het publiek.”

Aaaaaaahhrrr-momenten Naast die ontelbare dagelijkse muizenissen, beleefde Amke ook heftigere momenten. In augustus 2010 werden de glas-in-loodramen van het schip verwijderd en werden de ramen een tijd afgedekt met zeilen. Tijdens de gevelreinigingswerken scheurde een van de zeilen en waaide een enorme stofwolk de kathedraal binnen. “Dat was op veertien augustus, één dag voor de viering van Moederdag, traditioneel een erg drukbezochte viering in de kathedraal. En alles zat onder het stof !” Ook andere natuurelementen dienden zich aan. De hagelstorm van juni 2014 richtte heel wat schade aan, vooral de leien op het dak en de ramen werden getroffen. Die

Restaurateur Jan Verbeke legt een gewelfsleutel vrij

schade restaureren kostte bijna een jaar werk. Maar niet alleen de plotse razernij van natuurelementen speelt de kathedraal parten. Soms knabbelt de tijd traag maar slopend aan het gebouw. Een bundelpijler van de kooromgang verzakte doorheen de jaren een viertal centimeter, waardoor twee gewelven instabiel geworden waren. “Je kon je hand zo tussen de gewelfribben en de gewelfvelden steken. Het stabiliseren was uitvoeringstechnisch een enorm uitdaging.”

Het allerergste aaaaaaahhrrr-moment heeft weinig te maken met de architectuur, kunstwerken of stabiliteit van de kathedraal. Wel met de hoogte ervan. “De werfliften voor de dakwerken staan ingesteld om te stoppen op het niveau van de stelling waar ook een vloer ligt. Om exact op die vloerniveaus te stoppen, moet je bij het vertrekken een extra knop induwen. Een aannemer is dat een keer vergeten, waardoor we ook gezwind voorbij

- 45-

de hoogste halte passeerden, en verder bleven stijgen, tot helemaal bovenaan.”

Wauw-momenten Restaureren is een vak apart en voor iemand met een uitdagende job als Amke moet het soms moeilijk zijn om niet te beginnen vloeken in de kerk. Maar natuurlijk zijn er ook mooie momenten. Amke is op het moment van onze afspraak in de kathedraal voor een werkbezoek, het orgel wordt nog onder handen genomen. Vandaag staat enkel de constructie er nog. De meer dan 5.500 pijpen, die zijn op verplaatsing voor restauratie. “Eigenlijk vind ik het orgel – op de binnentuin na – één van de meest fantastische en fascinerende dingen van deze hele kathedraal. Wat een ongelofelijke machine!” | Th.A. Foto’s © Stefan Dewinckere

DE FRANSE MODERNEN Hoewel het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen vooral Zuid-Nederlandse en Belgische kunst verzamelt, heeft het ook heel wat Frans werk in zijn bezit. Voor de collectietentoonstelling ‘Tour de France’ worden de mooiste Franse kunstwerken van het KMSKA bijeengebracht: zestig schilderijen, sculpturen, tekeningen en aquarellen van Ingres tot Arman. Naast grote namen als Courbet, Rodin, Degas, Signac en Chagall zijn er ook minder bekende parels te ontdekken, zoals deze ‘Liggende Vrouw’ van André Dunoyer de Segonzac uit 1911.

De Modernen: Tour de France 31.01.2015 – 30.08.2015 www.kmska.be

Foto Hugo Maertens

12 Driemaal natuur

GALERIE TUSSEN DE PLANTEN De mobiele galerie Corstiaan Breedveld komt deze zomer naar de arboretumtuin in Kalmthout.

Tussen de bomen en planten ontdek je een levendige collectie kunstwerken van beeldende artiesten uit Vlaanderen en Nederland. Ieder beeld draagt een gedicht, ieder gedicht een beeld. De 95 gedichten versterken de dynamiek tussen de beelden, de gedichten en de plantencollectie.

Dichterlijke beelden 01.06.2015 – 30.08.2015 www.arboretumkalmthout.be

Roest, Eric Verhelst, Arboretum Kalmthout

De zomer is het uitgelezen seizoen om het wat rustiger aan te doen. Maar ook fietsend langs de Antwerpse fortengordel, of genietend van de natuur kan je een graantje meepikken van beeldende kunst en erfgoed.

Drie tips voor een ontspannen expobezoek in de buitenlucht.

- 48-

Queeste, Arboretum Kalmthout

3

Luk Van Soom exposeert in het Fort van Duffel

AMBACHTENREVIVAL

LANGS ANTWERPSE FORTEN

Elke zondag in augustus pakt het Karrenmuseum in Essen uit met ambachtelijke demonstraties in zijn 2 hectaren grote wandelpark. Het Karrenmuseum beheert de grootste collectie karren, wagens en koetsen van België en Nederland. Deze zomer brengt het museum een hele reeks vergeten ambachten weer tot leven: glasbewerking, groenten wecken, de bewerking van (edel) metaal, boekbinden, het verwerken van graan… De barbier komt langs en ook een door Europa toerende houthakkersroadshow houdt halt tussen de workshops, optredens en zomerbar.

De forten van Edegem, Mortsel, Wilrijk en Duffel verwelkomen hedendaagse kunstenaars voor een ontmoeting tussen kunst en natuur.

Michèle Matyn, Koen Broucke, Paul Gees en Luk Van Soom kozen elk een fort, dat ze als locatie gebruiken voor een monumentaal werk.

Op de eerste verdieping van het binnenfort in Edegem tonen de vier kunstenaars elk nog een serie kleinere en grotere werken. Een fietsroute leidt je langs de deelnemende forten en de permanente beeldententoonstelling op de terreinen van de Universiteit Antwerpen. |I.D.C.

Zomer van Ambachten elke zondag van augustus www.karrenmuseum.be

- 49-

Fort Art/Art Fort 17.05.2015 - 30.06.2015 www.fortengordel.be

Speel en win 1 2 3 4 5 6 7

1 2 3 4 5 6 7

Echtgenote van Emile Verhaeren Bouwstijl van de Villa Schellekens in Turnhout School voor kunst en design Hier vind je oude en bijzondere boeken Jan Vanriet exposeert in deze Antwerpse galerie Belgische fotograaf wiens werk je nu in het FoMu kan zien Ontving het archief van Hugo Claus

omens

Mail het woord dat we zoeken vóór 1 augustus 2015 naar expo@100procentcultuur.be en maak kans op een gesigneerd exemplaar van het kunstboek Omens, met nieuw werk van Jan Vanriet.

Vergeet niet je adres te vermelden.

Jan Vanriet tekens

Jan Vanriet

Wedstrijd 100% EXPO – nummer 10 Oplossing: Ontheemd De winnaars zijn: Rodolphe Antonissens (Antwerpen), Isabelle Van Velthoven (Lint), Chris Vermeir (Aalst), Monique Tokatlian (Berchem) en Mieke Lockefeer (Melsele). Zij ontvangen tickets voor de expo De Modernen.Tour de France in Antwerpen.

- 50-

Š Sonia Goicoechea

Laat je ontroeren door jazz en klassiek op de Cultuurmarkt V.U.: Annik Klaes, Prospekta vzw, Grote Markt 13 2000 Antwerpen. T 03 338 95 56, info@prospekta.be, www.cultuurmarkt.be

Design: Gaetan Teller

1 08 2015

museumn a ch T IN FO & V OOR V ERKOOP W W W.M USEUM N ACH T.BE VA N 19.00 T O T 01.00 U U R

ANTWERPEN