2023/25 LImburg NAtuurlijk

Terug van weggeweest

Niet alleen de wolf maakt een comeback, ook het edelhert is terug in de Limburgse natuur. Het dier kwam al 100 jaar niet meer voor in Vlaanderen, maar heeft zich enkele jaren geleden gesetteld in het Stramprooierbroek. Vandaag leven een 40-tal edelherten in het gebied in Bocholt, Bree en Kinrooi, een aantal dat blijft groeien. Enerzijds is dat goed nieuws voor de natuur: het grazen van edelherten houdt bossen open en hun modderbadjes creëren poelen voor amfibieen. Anderzijds zet de plotse opmars van het edelhert druk op de omgeving. De dieren zijn een risico voor de verkeersveiligheid. Ze richten ook schade aan landbouwgewassen en bosaanplantingen aan. Hoe moeten we omgaan met edelherten? Hoe kan overlast beperkt worden? Regionaal Landschap Kempen en Maasland werkt aan een consensusplan met landbouwers, jagers, natuurbeheerders en de betrokken gemeenten.

www.rlkm.be/wat-doen-we 17 18

ONTMOET

FOCUS Bomen met een plan in Gingelom

Beste lezer,

De zomer is gedaan, de herfst heerst en de winter staat voor de deur. Bij een nieuw seizoen hoort een nieuw LINA magazine. Dat is er dit keer eentje met een nieuwe look. Net zoals de kleren die we aantrekken, is het magazine wat dikker geworden. Een bewuste keuze. LINA telt voortaan meer pagina’s, zodat we nog meer verhalen over het milieu- en natuurbeleid in Limburg kunnen brengen. Het laat ons ook toe om dieper in te gaan op belangrijke onderwerpen. Zo lees je in dit nummer een uitgebreid interview met Hans Bruyninckx, de voormalige directeur van het Europees Milieuagentschap. Een man met zoveel expertise heeft heel wat te vertellen over de staat van het klimaat. Daar maken we graag plaats voor.

Maar de focus ligt ook in dit nummer op heel wat Limburgers: ze zoeken naar hamsters in Widooie, nemen enquêtes af in De Wijers of maken cider in Haspengouw. Deze mensen hebben een hart voor de Limburgse natuur en dragen elk op hun manier bij aan de bescherming ervan. Zo’n verhalen lezen, doet me deugd. Ik hoop dat ze ook voor jou inspirerend werken.

Het vernieuwde LINA magazine heeft maar één nadeel: het verschijnt nog maar drie keer per jaar (in plaats van vier). Reden te meer om elk nummer te koesteren. Heb je nog geen gratis abonnement? Schrijf je dan in via de website, waar ook een digitale versie beschikbaar is. Handig en goed voor het milieu. We zien elkaar terug in februari.

Ik wens je veel leesgenot. Bert Lambrechts gedeputeerde van Milieu en Natuur

PLUS

4 kort

23 agenda

24 campagne

kort en krachtig

GROENDAKEN EN -GEVELS Huisdokter op bezoek

De klimaatverandering zorgt voor langere droogteperiodes, hittegolven en steeds meer hevige neerslag. Wil je jouw woning bestand maken tegen het veranderende klimaat? Een groendak of groengevel kan een verschil maken. Heb je twijfels of vragen? Maak een afspraak met de Huisdokter. Deze professionele en onafhankelijke expert komt langs om te kijken wat de mogelijkheden zijn in jouw woning. Hij houdt rekening met de aanwezige isolatie en de draagkracht van je dakconstructie. Ook de opvang en hergebruik van regenwater voor de irrigatie van je groendak of -gevel wordt bestudeerd. Een huisbezoek voor een groendak of -gevel kost 50 euro. Wil je ook weten hoe je jouw woning energetisch kan verduurzamen? Vraag een combibezoek voor de prijs van 75 euro. Maak je afspraak via de website. Je vindt er ook heel wat tips en informatie om mee aan de slag te gaan.

www.limburgsegroendakenengevels.be

vogelsoorten in het Schulensbroek

WINDCLAIM Energie van burgers

De wind is van iedereen, maar windturbines die hernieuwbare energie opwekken zijn dat niet altijd. Amper vier procent van de windturbines in Vlaanderen is in burgerhanden. Een deel van de windenergie wordt wel opgewekt door energiecoöperaties, waar iedereen mede-eigenaar van kan worden. Maar dat is niet voldoende, zegt REScoop, de Vlaamse federatie van burgerenergie-coöperaties. Samen met de Bond Beter Leefmilieu en Reset.Vlaanderen vraagt de federatie aan het Vlaams parlement om meer burgerparticipatie in windenergieprojecten te verplichten. Concreet willen ze dat elk nieuw windenergieproject voor 50 procent in handen komt van burgers. Ze voerden daarvoor een verzoekschrift in bij het Vlaams

Parlement. Zo willen ze vermijden dat de winst van hernieuwbare stroom enkel bij grote bedrijven terecht komt. Op 28 juni stond het verzoekschrift op de agenda van de Commissie Leefmilieu en Energie van het Vlaams parlement. In oktober volgt een hoorzitting. Meer informatie en updates vind je op de website.

www.burgerenergie.be/onze-windclaim

In natuurgebied Schulensbroek in Herk-de-Stad zijn meer dan 102 verschillende vogelsoorten gespot. Ze werden geteld tijdens de vogelspotactie ‘de 24-uur van het Schulensbroek’ op 1 mei. Dat er voor het tweede jaar op rij meer dan 100 soorten gespot werden, is een goed teken. Het bewijst dat de natuurherstelmaatregelen van het Life Delta project hun vruchten afwerpen. Dat Europese project loopt na zeven jaar af in oktober. Een nieuwe folder zet het project en zijn verwezenlijkingen in de kijker. Je vindt de gratis brochure in de bezoekerscentra Schulensmeer en Webbekomsbroek.

www.demerdelta.be

© Seppe Kuppens

© Seppe Kuppens

BOMENPLANTACTIE Nieuw bos in Nieuwenhoven

Op zondag 19 november wordt twee hectare nieuw bos geplant op het provinciaal domein Nieuwenhoven in Sint-Truiden. Er vindt een plantactie plaats tijdens het ‘Boomweekend’, een weekend waarin jeugdbewegingen en -verenigingen in heel Vlaanderen kunnen helpen bomen planten. De plantactie wordt georganiseerd door de provincie en Bosgroep Limburg en kadert in de plannen van de Vlaamse overheid om tegen 2024 voor 4.000 hectare extra bos te zorgen. Die nieuwe bossen moeten de leefomgeving een boost geven: ze filteren fijn stof, slaan CO2 op en regelen de temperatuur. Ze zijn ook een thuis voor planten en dieren en een aangename plek voor mensen om te verpozen.

Wil jij mee de handen uit de mouwen steken? Schrijf je in via de website en kom mee bomen planten. Iedereen is welkom, zeker jongeren.

www.boomweekend.be

EDUCATIEF AANBOD Escaperoom voor het klimaat

Met een gloednieuwe klimaatescaperoom stimuleert het Provinciaal Natuurcentrum jongeren om op een hoopvolle manier naar de klimaatcrisis te kijken. In een opstelling van vier tenten gaan de deelnemers op zoek naar oplossingen. Dat doen ze met raadsels en uitdagingen. Zo onderzoeken ze hoe de natuur, de technologie en ons gedrag ons kunnen redden. Alleen als de jongeren samenwerken hebben ze kans op slagen, net als in de echte wereld. Wie één oplossing als enige ware naar voren schuift, vertelt niet de hele waarheid en miskent de constant veranderende internationale context. Vanaf dit schooljaar kunnen Limburgse scholen de klimaatescaperoom boeken voor hun speelplaats.

www.provinciaalnatuurcentrum.be/educatief-aanbod

RENOVATIEPREMIES VERMINDEREN

Premies aanvragen voor je verbouwingen? Aarzel niet. De hogere renovatie- en isolatiepremies van de Vlaamse overheid worden verlengd tot eind 2024. Daarna zakt voor een gemiddeld inkomen de premie van 35% naar 25% van je factuur. Hulp nodig? Contacteer Energiehuis Limburg via 089 77 81 29.

www.mijnverbouwpremie.be

HEERLIJK HEPPENEERT

Op zoek naar een mooi en rustig wandelgebied? Trek naar Heppeneert in RivierPark Maasvallei. Het gehucht van Maaseik heeft een beschermde uiterwaard, een oever met graslanden die overstroomt. Je hebt zicht op een zijarm van de Maas, landbouwlandschappen en bijzondere vogels.

www.rivierparkmaasvallei.eu

NIEUWE WANDELROUTES MUNSTERBOS

Rond het Munsterbos in Bilzen vertrekken acht nieuwe wandellussen, variërend van 4 tot 18 kilometer. Hier gaat het typisch Haspengouwse landschap over in het Nationaal Park Hoge Kempen, waar het bos sinds 2020 deel van uitmaakt.

www.nationaalpark.be

50 JAAR VOGELS TELLEN

De provinciale broedvogelwerkgroep blaast 50 kaarsjes uit. De werkgroep kwam, onder impuls van Jan Gabriëls, voor het eerst samen in 1973. Sindsdien telden de vrijwilligers al 464 vogelsoorten, die ze verzamelden in de Limburgse broedvogelatlas. Meer weten? Meetellen? Kijk op de website.

www.provinciaalnatuurcentrum.be/likona/ werkgroep-vogels

©Robin Reynders

Luc Crevecoeur

“Gewapend met laarzen en prikstokken speuren vrijwilligers naar hamsterburchten."

Hamsters leven tussen het graan.

gezocht HAMSTERS

Elke zomer gaan vrijwilligers in Widooie

op zoek naar de enige nog overblijvende wilde hamsters in ons land. Elk jaar vinden ze er minder. “Net daarom moeten we de hamster blijven beschermen.”

In een strakke, rechte lijn bewegen 15 vrijwilligers zich over een pas gemaaid graanveld. Ze kijken geconcentreerd naar de grond en stoppen enkel om met een houten stok in de grond te prikken. Het lijkt wel een opsporingsactie naar een vermiste persoon, maar deze vrijwilligers zijn op zoek naar hamsters.

“We zoeken naar gaten in de grond die wijzen op een hamsterburcht, de ondergrondse woning van de wilde hamster”, zegt Luc Crevecoeur van het Provinciaal Natuurcentrum, dat de zoektocht organiseert.

De wilde hamster is een bedreigde diersoort die in ons land enkel nog voorkomt in Widooie, een deelgemeente van Tongeren. De omstandigheden zijn hier goed, vertelt Luc. “Het landschap is hellend en er wordt veel tarwe geteeld. Op de graanvelden vindt de hamster eten én beschutting tegen roofdieren. Elke zomer organiseren we hier hamstertellingen om te weten hoe het met de wilde hamster gesteld is. Dat doen we na de graanoogst: dan is de bodem zichtbaar en kunnen we de gaten van de burchten spotten. We hebben maar enkele weken de tijd voordat de boeren hun akkers omploegen. Of de hamsters dat overleven? Zeker wel, de meeste burchten zijn diep genoeg.”

Brede pijp

“Ik heb er één!”, roept één van de vrijwilligers. Luc peutert met zijn houten stok in het gat en besluit dat het vals alarm is. “Het gat is niet breed genoeg en loopt schuin: typisch voor de bruine rat”, zegt hij. “De pijp van een hamsterburcht is minstens 10 centimeter breed en 30 centimeter diep. Soms zijn er twijfelgevallen, maar meestal is het wel duidelijk. Vorig jaar verdween de stok van een vrijwilliger zelfs helemaal in zo’n pijp (lacht).”

Luc krijgt elke zoektocht de hulp van vrijwilligers uit de buurt. Velen zoeken al jaren mee en zien het als een leuke avondwandeling. Heel wat vrijwilligers zijn actief in natuurorganisaties. Sommigen zijn zelfs betrokken bij de rechtszaak die loopt tegen de Vlaamse overheid, omdat ze niet genoeg zou doen om de hamster te beschermen. Geregeld krijgen de speurders hulp van Kiki, een Engelse spaniël die getraind is om hamsters te ontdekken. “Als hij een burcht vindt, gaat hij liggen. Dat is vooral handig bij begroeide ondergrond”, zegt Luc. Vandaag is de hond er niet bij, maar dat deert niet. Eén van de menselijke speurneuzen spot een pijp. “Een brede pijp van een halve meter diep: we hebben prijs!”

“Zonder hulp dreigt de wilde hamster te verdwijnen in België."

Bedreigde soort

De telling blijft vandaag steken op één burcht. De meeste graanvelden waren door slecht weer ook nog niet gemaaid. Na zes zoektochten stranden de hamstertellingen deze zomer op zeven burchten. Luc: “In het najaar zoeken we nog op de terreinen waar beheersovereenkomsten voor lopen. Daar groeit niet alleen graan, maar ook andere plantensoorten zoals luzerne. Meer biodiversiteit: daar vaart de hamster wel bij. In totaal hopen we op een twintigtal burchten te eindigen. Vorig jaar waren het er 25. In elke burcht wonen gemiddeld 1 à 2 hamsters, wat eigenlijk te weinig is voor een gezonde populatie.”

De cijfers zijn nog niet definitief, maar het is duidelijk dat de hamster er verder op achteruitgaat. Daarom werden in 2019 en 2020 telkens 45 gekweekte hamsters uitgezet. Of dat iets heeft opgeleverd? “Moeilijk te zeggen”, weet Luc. “We kunnen dat niet meten omdat hier al hamsters voorkwamen. Het zou ook kunnen dat de overlevingskansen van de uitgezette hamsters kleiner zijn. Maar de soort blijft wel behouden. Dat is goed nieuws. In 2014 leek het erop dat de hamster hier uitgestorven was, zoals op andere plaatsen in België. Een video van een vrijwilliger heeft toen het tegendeel bewezen. Of ik zelf ooit al een wilde hamster ben tegengekomen in al die jaren? Eén keer, maar dat is normaal. De

dieren komen pas ’s nachts naar boven, wanneer het donker en veilig is.”

Kritiek op kweken

Het kweekprogramma en andere beschermingsmaatregelen voor de hamsters krijgen veel commentaar. Jammer, vindt Jos Ramaekers van Natuurpunt. “Dat hier nog hamsters zitten, bewijst dat het nut heeft om hen te blijven beschermen. De focus in de media op de kostprijs van de beschermingsmaatregelen is niet helemaal eerlijk. Enerzijds is de wilde hamster een Europees beschermde soort. Als we die niet in stand houden, dreigen miljoenenboetes zoals in Frankrijk. Anderzijds gaat het grootste deel van de pot naar landbouwers. Zij krijgen subsidies om via beheersovereenkomsten hun akkers biodivers en hamstervriendelijk in te richten. Dat geld is bedoeld om de natuur te beschermen.”

Hamsters beschermen, is dus ook de natuur beschermen. Luc: “De wilde hamster is een paraplusoort. De ingrepen die goed zijn voor hen, zijn ook goed voor akkervogels en zeldzame soorten zoals de grauwe kiekendief. Als we meer hamsters tellen, is dat een teken dat het goed gaat met de natuur. Daar hopen we op. In de toekomst wil minister Zuhal Demir het beleid rond de hamster integreren in een bredere bescherming van biodiversiteit op akkers.”

“Maatregelen die hamsters beschermen, helpen ook andere kwetsbare soorten.”

"Als Kiki een burcht vindt, gaat hij liggen."

Nele Kalders

Inspraak in de Wijers

Deze zomer nam Nele Kalders meer dan 400 enquêtes af in De Wijers. Gewapend met pen en papier, peilde de jobstudente naar de kennis en mening van bezoekers over het hele gebied. Wie geen tijd had, kon de vragenlijst later online invullen. De bevraging is een eerste stap in het betrekken van inwoners en bezoekers bij de duurzame ontwikkeling van De Wijers. Vanaf oktober volgen participatiesessies over de zonering van het gebied met natuurorganisaties, dorpsraden, ondernemers en andere actoren. Deze vormen van inspraak moeten De Wijers helpen om erkend te worden als Unesco Biosfeergebied. In zo’n duurzaam ontwikkeld gebied staat de relatie tussen mens en natuur centraal.

www.dewijers.be/biosfeer

“Ik vroeg elke dag aan 20 mensen wat ze van de Wijers vinden.”

WOLVEN

in Limburg

wolven in leven 7 *

3-4 kg vlees/dag

van wilde reeën, edelherten, everzwijnen, konijnen, muizen, vogels,…

Boost voor biodiversiteit

De wolf is het belangrijkste roofdier in West-Europa en reguleert de populaties prooidieren

Beschermde soort

in Vlaanderen sinds 2016

Veilig voor de mens

Wolven zijn mensenschuw

Bescherm kleinvee

Kernleefgebied wolf

VEEHOUDER?

KRIJG 90% VAN DE INSTALLATIE- KOSTEN TERUG VIA WWW.WOLFFENCING.BE

met omheiningen onder elektrische spanning

REIZENDE EXPO

Bezoek de interactieve expo ‘Wolven in Limburg’. Dit najaar kan je die achtereenvolgens bezoeken in Ham en Beringen.

www.pnc.be/wolven-in-limburg

mama Noëlla

miitair domein

Nationaal Park Hoge Kempen

Bosland

Kempen-Broek

6 welpen

Zijn Limburgse overheidsgebouwen duurzaam?

Heleentje De Brauwer

Expert Klimaatbeleid

Provincie Limburg

De overheid moedigt niet alleen burgers aan om duurzaam te renoveren, ze geeft ook zelf het goede voorbeeld. Het afgelopen jaar kwam de Vlaamse regering met strengere regels voor steden en gemeenten. Zo moeten publieke gebouwen vanaf 2025 uitgerust worden met zonnepanelen. Gebouwen met parkeerplaatsen moeten dan weer oplaadpunten krijgen. Anders dreigen boetes. Daarbovenop hebben alle Limburgse gemeenten de ambitie om hun openbare gebouwen tegen 2050 klimaatneutraal te maken. De uitdaging is groot, maar de gemeenten krijgen gelukkig steun van de provincie. Limburgse gemeenten konden in 2019 hulp vragen via het Europese project SURE2050 (Sustainable Real Estate 2050), dat de provincie ondersteunt. Zestien Limburgse gemeenten gingen daarop in. Drie jaar lang kregen ze gratis opleidingen en begeleiding.

Via SURE2050 konden de gemeenten ook een strategisch duurzaam vastgoedplan leren opmaken. Dat is een plan met een totaalaanpak om het gemeentelijk patrimonium klimaatneutraal te maken. Het anticipeert ook op de nieuwe Vlaamse regels. Een strategisch vastgoedplan is een duurzaam alternatief voor ad-hoc-beslissingen: het stemt ingrepen op elkaar af. Als je verwarmingsketel bijvoorbeeld aan vervanging toe is en je ook gaat isoleren, stem je het vermogen van je nieuwe toestel beter af op de nieuwe situatie. Zo vermijd je onnodige kosten.

Gemeenten die niet deelnamen aan het project kunnen nog altijd ondersteuning vragen. Zo kunnen ze gratis gebruikmaken van de opleidingsmodule van SURE2050. Gemeenten die het vastgoedplan liever uitbesteden, kunnen gebruik maken van de raamovereenkomst van het Vlaams Energiebedrijf of ondersteuning vragen aan het provinciaal steunpunt Dubolimburg.”

www.sure2050.be

Zo vraag je een asbestattest aan

Als je een woning verkoopt die voor 2001 gebouwd werd, moet je verplicht een asbestattest kunnen voorleggen. Tegen 2032 moeten alle eigenaars van een huis, appartement of gebouw dat van voor 2001 dateert over zo’n attest beschikken. Ook als je niet van plan bent om te verkopen. Het asbestattest bevat het resultaat van een asbestinventarisatie. Het beschrijft welke delen van de woning asbest bevatten, in welke staat dat zich bevindt en hoe het veilig beheerd of verwijderd kan worden. Hoe je een asbestattest verkrijgt? Stap één: stel een gecertificeerde asbestdeskundige aan. Op de website van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) vind je een lijst van bedrijven die de inventarisatie mogen uitvoeren. Stap twee: maak een afspraak. De deskundige komt langs voor een ‘niet-destructieve’ inspectie, waarbij geen vloeren of wanden beschadigd worden. Verzamel vooraf alle relevante informatie over je eigendom, zoals bouwplannen, offertes van renovatiewerken en historische foto’s. Zo kan de deskundige goed voorbereid starten. Zorg dat je woning toegankelijk, opgeruimd en veilig is voor een vlotte inspectie. Achteraf bezorgt de asbestdeskundige je een uniek asbestattest van de OVAM, dat tien jaar geldig is. De kostprijs voor de inspectie is afhankelijk van de grootte en ouderdom van je gebouw.

Het asbestattest kadert in het Vlaamse asbestafbouwbeleid. De Vlaamse Regering wil zo snel mogelijk al het aanwezige asbest in Vlaamse gebouwen en woningen, gebouwd voor 2001 in kaart brengen. Door asbest in slechte staat op te sporen en te verwijderen wil ze Vlaanderen tegen uiterlijk 2040 asbestveilig maken.”

www.vlaanderen.be/asbestattest Ilse Van Aelst

Deskundige Milieu en Klimaat provincie Limburg

“Als individuele consument kan je niet alles veranderen: de structuren moeten duurzamer."

DE NATUUR is onze beste bondgenoot

Na twee mandaten stopte Hans Bruyninckx eind mei als directeur van het Europees Milieuagentschap in Kopenhagen. In de gezinswoning in Mortsel praten we met de professor internationale milieupolitiek over de toekomst. Die van de planeet en de zijne.

Duurzaamheid komt in vele vormen. Aan zijn tien jaar in Kopenhagen hield Hans Bruyninckx niet alleen een voorliefde voor goed georganiseerd openbaar vervoer over, maar ook een boon voor Deens vintagemeubilair. Voor de fotograaf haalt hij graag het tafelkleed weg van het glanzende, donkeroranje gevlamde tafelblad. “Prachtig, niet? En meer dan zestig jaar oud! In Antwerpen is er iemand die niets anders doet dan oude Scandinavische meubels opknappen. Ik ben fan.”

Hoe kijkt u terug op het Europees Milieuagentschap?

Hans Bruyninckx: “Met dankbaarheid. Kennis in beleid omzetten was altijd een passie, maar ik kende dat proces vooral van de buitenkant. Het was boeiend om ook de interne keuken te ontdekken.”

Heeft u het menu daar wat bijgestuurd?

Hans: “We hebben de focus een beetje verlegd: van monitoren, microgrammen en ppm’s naar een meer systeemgerichte benadering, met aandacht voor het sociaaleconomische verhaal. Dat is nodig, want milieu- en klimaatproblemen zijn vooral maatschappelijke problemen. Die systemische manier van denken vormde uiteindelijk het fundament van de Europese Green Deal.”

Waarom is die Green Deal zo belangrijk?

Hans: “Om te beginnen omwille van de langetermijnvisie: 2030 is geen eindpunt, maar de opstap naar volledige klimaatneutraliteit en bescherming van ecosystemen tegen

2050. Andere primeurs zijn de aandacht voor circulair grondstoffengebruik, de sociale dimensie van de transitie en de rol van de financiële sector. Bovendien willen we de Europese industrie een koppositie geven rond deze thema’s.”

Het viel dus mee, tussen de wereldvreemde experts van de Europese elite?

Hans: “Ik voel me niet aangesproken, hoor (lachje). Beleid dat zoveel invloed zal hebben, wordt best deskundig voorbereid door professionals. Voor een operatie wil je toch ook een goede chirurg? Dat neemt niet weg dat er serieus gedebatteerd mag worden. Maar dan wel op basis van kennis. Dat is het mooie aan het Europees niveau: in plaats van vaste meerderheden, met verstikkende partijtucht en steriele debatten, zijn er wisselende meerderheden en wordt er over elk punt gediscussieerd op basis van kennis, veel meer dan op nationaal vlak.”

De zomer van 2023 was er één van hitterecords, bosbranden, stormen, overstromingen en smeltend poolijs. Hans: “Zoals verwacht en voorspeld. Klimaatverandering is geen lineair proces, met elk jaar een beetje meer, maar een proces met tipping points. Evenwichten raken verstoord en het is afwachten wat het nieuwe evenwicht wordt. Het meest onthutsende nieuwsitem van de zomervakantie ging over de wereld als die 3,5°C warmer zou zijn. Het toerisme in België zou dan zogezegd met 8 procent stijgen. Hoe naïef kan je zijn? Als we naar een 3,5°C warmere wereld gaan, zal een stijging of daling van het Belgisch toerisme het allerlaatste van onze zorgen zijn.”

Green wat?

De Europese Green Deal is een plan dat Europa tegen 2050 klimaatneutraal moet maken. Het bevat een pakket aan uiteenlopende maatregelen om de uitstoot van de EU-landen terug te dringen en de groene transitie waar te maken. Het bekendste onderdeel van de Green Deal is de klimaatwet, die lidstaten verplicht om tegen 2030 hun CO2-uitstoot met 55 procent terug te dringen. Maar het pakket bevat ook maatregelen die inzetten op hernieuwbare energie, recyclage in de industrie, duurzame voeding, nieuwe technologieën en energiezuinige renovaties. Het doel is drieledig: klimaatneutraal worden, het concurrentievermogen van de economie vergroten en de levens- en omgevingskwaliteit verbeteren. Om te zorgen dat niemand achterblijft, gaat extra aandacht naar regio’s en mensen die het moeilijk hebben. In totaal investeert Europa ongeveer 1.000 miljard euro in de groene deal.

U noemt biodiversiteit, grondstoffen en ziektepreventie even belangrijke thema’s als klimaat.

Hans: “Die vier zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het is één systeem, die één overkoepelende benadering vergt. Daarom spreken we van one health. Je kunt niet overal bossen vernietigen, afval dumpen en de chemische samenstelling van de atmosfeer veranderen, en denken dat dit geen impact zal hebben op onze samenleving.”

De natuur is onze beste bondgenoot om die problemen aan te pakken, stelt u ook.

Hans: “We geven miljarden uit aan technologie die koolstof moet opvangen en opslaan. Ecosystemen als bos, grasland en wetlands doen dat goedkoper en efficiënter. Hetzelfde geldt voor welzijn. De aanwezigheid van groen heeft een bewezen positieve impact op de gezondheid. Dan vraag ik me af: waar blijven de radicale vergroeningsplannen van de lokale besturen? Waarom niet voor elke bewoner een boom planten?”

De provincie Limburg besliste in 2010 om klimaatneutraal te worden, de gemeenten stapten via het Burgemeestersconvenant mee in dit verhaal. De stap van ambitie naar concrete actie blijkt echter moeizamer dan verwacht.

Hans: “Een systeemtransitie is nooit gemakkelijk. Eigenlijk zouden die doelstellingen van het convenant centraal moeten staan in de andere beleidsprogramma’s. Het omgekeerde is vaak waar. Veel infrastructuurwerken en beslissin-

gen over ruimtelijke ordening staan duurzaamheid net in de weg.”

Wat kunnen lokale besturen doen?

Hans: “Intensiever samenwerken met hun burgers. Nu legt het beleid hen uit wat het probleem is. Soms is het nuttiger om te luisteren naar die burgers, samen kennis op te bouwen en op basis daarvan samen oplossingen te zoeken. Ga aan tafel zitten met scholen en verenigingen. Vlaanderen is top in citizen science: burgeronderzoek zoals het AIRbezen-project en CurieuzeNeuzen, die respectievelijk luchtkwaliteit en bodemdroogte in kaart brachten. En kom als overheid af met plannen waar de overgrote meerderheid van de burgers beter van wordt. Maak in de steden de waterwegen weer open die tot in de jaren zestig dichtgegooid zijn. Dat brengt koelte en leven in de stad. Werk samen met sociale huisvestingsmaatschappijen. Zo bereik je de mensen die moeite hebben om de energiefactuur te betalen. Die moeten we mee krijgen.”

Niet alleen sociale huurders vragen zich af hoe ze de transitie gaan betalen.

Hans: “Toegegeven: een elektrische wagen is voor veel mensen onbetaalbaar, een huis ecologiseren is een serieuze investering. Ik zou zeggen: zet in op super-functioneel openbaar vervoer en op meer sociale woningen. En maak premies afhankelijk van het inkomen. Nu gaat er geld naar mensen die het niet nodig hebben, terwijl groene investeringen voor minder begoede mensen toch onbetaalbaar blijven.”

Plots lijkt armoede wel de schuld van de groene fundi’s?

Hans: “Dat is een intellectuele fout, die sommigen bewust maken: de fundamentele ongelijkheid, die al tientallen jaren nauwelijks veranderd is, wordt nu in de nek van de klimaatkwestie geschoven. Plots zou klimaatbeleid de armoede moeten oplossen!”

Is Europa inconsequent als ze de gasvoorraden verzekert en zo een fossiele brandstof ‘aantrekkelijk’ houdt?

Hans: “Energietransitie is een kwestie van decennia. Geen enkele econoom of beleidsplanner pleit voor megaschokken of zegt dat de gasprijs op een half jaar tijd moet vertienvoudigen. Wel moeten we gradueel fossiele brandstoffen minder aantrekkelijk maken dan groene elektriciteit. En ervoor zorgen dat onze woningen minder energie nodig hebben. Véél minder energie.”

Een vraag over de rol van bedrijven. Die schuiven de verantwoordelijkheid voor het klimaatprobleem handig in de schoenen van de consument.

Hans: “Stel: je haalt de auto niet uit de garage om pistolets te halen bij de bakker op de hoek. Je tracht bewust je inkopen te doen. Prima! Zo kan je als consument verantwoordelijkheid nemen, maar de individualisering van die verantwoordelijkheid heeft zijn grenzen. Als consument maak je keuzes binnen een samenleving. Het systeem investeert gigantisch in het pushen van consumptie via reclame en in voedingspatronen die niet duurzaam en niet gezond zijn. Binnen dat kader leven de meeste mensen en maken ze hun keuzes. Bedrijven die zeggen dat ze andere dingen zouden produceren als mensen andere dingen zouden kopen? Met permissie: dat is bullsh*t. Het zit hem meer in de structuren dan in de persoonlijke keuzes.”

Wat zijn uw toekomstplannen?

Hans: “Ik ga les geven aan de Universiteit Antwerpen. En aan fietsen prullen. De opleidingen voor fietshersteller in het volwassenenonderwijs zaten meteen vol, dus ga ik Google en mijn fantastische plaatselijke fietshersteller raadplegen. Ik ga ook tijd steken in de Special Olympics. Mijn twee oudste kinderen hebben een verstandelijke beperking. Quinten heeft op de wereldspelen in Berlijn gezeild, Sofie nam deel aan het turnen. Het was weer magisch. Je kunt daar niet aanwezig zijn zonder geraakt te worden…”

Boer en Bourgondiër

De boer is boos over het stikstofbeleid. Het probleem is nochtans niet nieuw, stelt Hans Bruyninckx. “Dat ons stikstofbad volloopt, weten we al tientallen jaren. Nu loopt het bad over en dringen zich drastische keuzes op. Waaronder een inkrimping van de veestapel, ja. Ik heb begrip voor de boeren. Ze zijn geen dader, maar slachtoffer van een voedselsysteem dat mank loopt en milieuschade aanricht. De agrochemische industrie en landbouworganisaties hebben hen in dat systeem geduwd. Aan de andere kant staan ze onder druk van voedselbedrijven die elke eurocent uit een liter melk of een kilo vlees willen persen. Between a rock and a hard place, dus. Een landbouwer werkt zeven dagen op zeven en heeft toch subsidies nodig om rond te komen. Dat moet toch beter kunnen? Het is jammer dat ook dit debat in welles-nietesdiscussies en populisme verzandt. In een land van Bourgondiërs moet toch elke politieke partij de boeren écht willen helpen?”

“Fossiele brandstoffen moeten gradueel minder aantrekkelijk worden dan groene elektriciteit."

Grijze grootoorvleermuis

Die heeft zijn naam niet gestolen.

De grijze grootoorvleermuis is heel zeldzaam, maar in Limburg leeft een grote kolonie. Op de zolder van kasteel Ter Dolen in HouthalenHelchteren zitten minstens 98 grijze grootoren. Die werden vorig jaar gevonden bij onderzoek van Natuurpunt en Regionaal Landschap Lage Kempen. Zij kregen daarvoor een biodiversiteitssubsidie van

Je herkent deze soort aan zijn extreem grote oren. Die kunnen tot 4 centimeter lang zijn, terwijl de totale lichaamslengte van de vleermuis tussen 4 en 6 centime-

Deze vleermuis leeft van vlinders, motten, kevers en andere insecten die hij tijdens het vliegen uit de lucht plukt. Per nacht eet één grijze grootoor honderden insecten.

Vleermuizen bestaan al meer dan 50 miljoen jaar: een pak langer dan de mens. Het zijn de enige vliegende zoogdieren. Ze verplaatsen zich in het donker dankzij een vernuftig sonarsysteem. Wereldwijd bestaan er ongeveer 1.400 soorten vleermuizen. Een twintigtal daarvan komen in België voor.

kraamkolonies op zolders.

Meer weten over de vleermuizen in Ter Dolen? www.natuurpunt.be (tik ‘Ter Dolen’ in het zoekvenster)

In België komen een twintigtal vleermuissoorten voor. Eén van de meest bijzondere daarvan leeft vooral in Limburg: de grijze grootoorvleermuis.

met een plan BOMEN

“Het doel is niet om zomaar meer bomen te planten, maar om bestaande bomen alle kansen te geven.”

Een boom kan één pleintje gezelliger maken en tegelijkertijd verkoeling bieden. Als je dat voor een hele stad of gemeente wilt doen, heb je een plan nodig: een bomenplan. Dat bevat een inventaris van alle bestaande bomen in een gemeente, een doordachte visie over de functie van die bomen en een beheersplan. Niet alle gemeenten in Limburg beschikken daar al over. Daarom wil de provincie hen ondersteunen bij het opstellen van zo’n bomenplan. Wie het wel heeft, kan vaak hulp gebruiken bij de uitvoering”, zegt Ilse Van Aelst van de provinciale dienst Milieu en Klimaat. “In het kader van het project ‘Klimaatbomen in Limburg’, dat gefinancierd wordt door Limburg Sterk Merk, konden alle 42 Limburgse gemeenten begin dit jaar begeleiding aanvragen, 41 gingen daarop in. Dit voorjaar zijn we van start gegaan met intakegesprekken. Die werden afgenomen door Peter Vandyck, openbaar groenadviseur bij de Vereniging Voor Openbaar Groen (VVOG, red.).”

Tussen 30 maart en 15 juni ging Peter in elk van de 41 deelnemende gemeenten langs voor een gesprek. Peter: “Dat diende om de beginsituatie vast te stellen: hoe ver staat de gemeente in haar bomenbeleid en waar heeft ze ondersteuning nodig? Dat verschilde enorm van gemeente tot gemeente. Sommigen hadden al een gedetailleerd snoeiplan. Anderen hadden geen idee hoeveel bomen er op hun grondgebied stonden en snoeiden voornamelijk bij klachten. Maar overal was er enthousiasme om stappen vooruit te zetten.” Dit najaar stuurt de provincie externe experten naar alle deelnemende gemeenten, kosteloos. Ilse: “Wie de expert is en wat die doet, hangt af van waar de gemeente nood aan heeft. In de

Bomen planten is goed, ze duurzaam beheren is nog beter. De provincie ondersteunt

41 Limburgse gemeenten bij het opmaken van een bomenplan dat hen daarbij moet helpen. De gemeente Gingelom staat al ver met haar bomenplan.

Bomen?

Veel voordelen

Verkoeling

Bomen beperken de klimaatopwarming doordat ze CO2 vastleggen. In de zomer fungeren ze als zonnewering. Dat ze water verdampen, zorgt voor nog meer afkoeling.

Minder wateroverlast

Bomen vangen met hun bladeren en takken water op. Ze vertragen regenwater dat naar de bodem gaat, wat wateroverlast tegengaat.

Gezondere lucht

Bomen produceren zuurstof en zuiveren de lucht van onder andere fijnstof en stikstofoxiden. Hun aanwezigheid werkt ontspannend en stress-reducerend.

Meer biodiversiteit

Bomen zijn belangrijk voor de biodiversiteit. Ze leveren voedsel, bescherming en nestgelegenheid aan insecten, vogels en kleine zoogdieren.

Mooi gezicht

Bomen maken steden leuker om in te leven en te bezoeken. Ze zijn vaak ook cultuurhistorisch erfgoed. Denk aan oude laanbomen en bomen op begraafplaatsen.

meeste gevallen zal een groenadviseur van Hogeschool PXL een week lang helpen bij de voorbereiding van een bomenplan. Boomverzorgers van DeBeer&DeVos kunnen enkele dagen ook oude bomen onderzoeken en beheren. Maar alles begint bij het bomenplan.”

Meten is weten

Een belangrijk onderdeel van een bomenplan is het bomenbeleidsplan. Peter: “Dat legt de visie en doelstellingen van het bomenplan vast. Wil je vooral de biodiversiteit stimuleren met je bomen of moeten ze vooral verkoeling brengen tijdens de zomers? Waar mogen ze hoog groeien en waar mag dat zeker niet? Waar gedijen ze? Het doel is niet om zomaar meer bomen te planten, maar om bestaande bomen alle kansen te geven. Belangrijk is dat het bomenbeleidsplan een langetermijnvisie omvat. Een boom moet de tijd krijgen om tot volwasdom te komen en zijn volle potentieel te benutten. Gemeenten met veel volwassen bomen moeten dan weer nadenken over de bomen die ze in de toekomst willen planten.”

Om te bepalen waar je naartoe wilt, is het handig om te weten waar je staat. Daarom is een inventaris maken van alle bomen in de openbare ruimte een goed idee, zegt Peter. “Als je weet wat er staat, kan je beter nieuwe doelstellingen vastleggen. Het helpt om te zien waar er gaten zijn in je bomenbestand. Maar je kan ook eerst doelen stellen en ze later via inventarisatie opvolgen. Let op: een inventaris bijhouden is een continu proces. Eén die niet up-to-date is, is niet veel waard.”

”Snoeien om te groeien

Even belangrijk als een inventaris en een visie, is een beheerplan. Peter: “Daarin staat welke bomen je wanneer snoeit en

Nadine Cox gemeentelijke groendienst Gingelom Peter Vandyck openbaar groenadviseur bij VVOG

hoe je dat correct doet. Jonge bomen kan je via snoei begeleiden naar de gewenste vorm. Bomen langs de baan moeten bijvoorbeeld een bepaalde hoogte bereiken om niet in de weg te hangen. Daarvoor moet je om de twee jaar gericht snoeien. Volgroeide bomen snoei je enkel wanneer nodig. Sommige soorten vragen wel een bepaalde aanpak.” Niet elke gemeente heeft al die kennis in huis. Daarom krijgen de deelnemende gemeenten externe experten ter beschikking, zegt Ilse Van Aelst.

Boom bij je thuis

Wil je ook thuis genieten van alle voordelen die een boom te bieden heeft? Heb je plaats om een nieuwe boom aan te planten? Op de website van ‘Klimaatbomen in Limburg’ vind je een lijst met boomsoorten die klimaatbestendig zijn. Daarin kan je zoeken op basis van criteria zoals het bodemtype van je tuin, soorten kroon, hoeveel plaats de boom krijgt en of hij vooral bestand moet zijn tegen hitte of droogte. Je kan zelfs filteren op speciale vormen of kleuren. Zo vind je de geschikte boom voor jouw tuin. Gevonden? Op de website vind je ook tips en een stappenplan voor het correct aanplanten van je boom.

www.klimaatbomeninlimburg.be/bomenzoeker

“Dat kan een groenadviseur zijn die mee brainstormt over een bomenplan of de geschikte onderhoudswerken, maar ook een medewerker van bomenverzorgingsbedrijf DeBeer&DeVos die oude bomen onderzoekt of snoeiwerken uitvoert. De expert ondersteunt de gemeente waar er vraag naar is. In Gingelom is dat bijvoorbeeld communicatie.”

Positieve communicatie

Gingelom is één van de gemeenten die al ver staat met haar bomenplan, vertelt Nadine Cox van de gemeentelijke groendienst. “Gingelom heeft al vijf jaar een bomenplan. We weten

perfect hoeveel bomen er op ons openbaar terrein staan en welke dat zijn. Ook het bomenbeheer gebeurt vanuit een doordachte visie. Toch was de ondersteuning vanuit de provincie meer dan welkom. Vooral de communicatie met onze inwoners kan beter. Die is vooral reactief als het over bomen gaat. We reageren op klachten over bladeren op de weg, vallende noten op zonnepanelen, boomwortels die door het fietspad schieten enzovoort. Als gemeente willen we ook proactief de positieve kanten van onze bomen benadrukken en duidelijk maken dat ze nuttig zijn. Daar gaat een expert van Hogeschool PXL ons bij helpen. We krijgen ook een nieuwe digitale tool waarmee we de inventaris vlotter up-to-date kunnen houden dan via Excel-lijsten. Dankzij het project van de provincie kost dat ons allemaal niets. Een godsgeschenk: als kleine gemeente zijn onze middelen beperkt.”

Om dezelfde reden, pakt de provincie dit najaar uit met enkele video’s die de voordelen van bomen in de verf zetten. Ilse Van Aelst: “Omdat bomen vaak als hinderlijk gezien worden, verspreidt de provincie vanaf oktober enkele positieve filmpjes op haar website en sociale mediakanalen. Eentje gaat over de biodiversiteit en al het leven dat een boom met zich meebrengt, een ander over de schaduw en verkoeling die een boom geeft en nog één over de rol van de boom als ontmoetingsplek. De video’s worden ook ter beschikking gesteld van alle gemeenten in de provincie. Daar kan de gemeente Gingelom alvast mee aan de slag.”

www.klimaatbomeninlimburg.be

“Bomen worden vaak als hinderlijk gezien, terwijl ze enorm nuttig zijn”

Nadine Cox

groendienst Gingelom

Paddenstoelenwandeling

ZONDAG 5 NOVEMBER

Ontdek welke paddenstoelen en zwammen er leven in het Nationaal Park Hoge Kempen. Een ranger neemt je mee op sleeptouw voor een ontdekkingstocht naar de wondere wereld van deze schimmels. Vooraf inschrijven is vereist. Deelnemen kost 3 euro per volwassene en 2 euro per kind.

14 u.

Bezoekerscentrum Lieteberg, Zutendaal

www.nationaalpark.be/nl/kalender

Leren thuiscomposteren

14 OF 16 NOVEMBER

Hoe begin je aan composteren? Wat mag in het compostvat en wat niet? Hoe maak je best gebruik van compost in je tuin? Je leert het allemaal tijdens de online workshop thuiscomposteren van Centrum Duurzaam Groen. Deelnemen is gratis, maar je schrijft je op voorhand in via de website.

20 u.

www.centrumduurzaamgroen.be/OnlineWorkshops2023

Kerstboom uit de natuur

ZATERDAG 9 DECEMBER

Op zaterdag 9 december kan je zelf een dennenboom uitgraven in het Nationaal Park Hoge Kempen. Zo help je voorkomen dat de heide er verandert in bos. Schrijf je in via de website. Je boom krijg je gratis mee naar huis. Vergeet geen spade, handschoenen en transport te voorzien. Schrijf je op voorhand in via de website. De exacte locatie wordt enkele dagen op voorhand meegedeeld.

9 u.

Nationaal Park Hoge Kempen

www.nationaalpark.be/nl/kalender

Grote grazers

ZONDAG 10 DECEMBER

Een MaasVerkenner neemt je mee naar de grote grazers in het RivierPark Maasvallei. Ook in de koude wintermaanden leven de Konikpaarden en Gallowayrunderen buiten. Dat lijkt misschien zielig, maar de dieren zijn hier perfect op voorzien. Reserveer online en vergeet je wandelschoenen of laarzen niet. Je betaalt enkel een kleine deelnameprijs.

14 u.

Veerpont Berg-Meeswijk, Berg-aan-de-Maas

www.rivierparkmaasvallei.eu/nl/maandelijkse-excursies

© Erwin Christis

© Anneleen Mengels

© Ben Creemers

Lezing: Boomstad

DONDERDAG 16 NOVEMBER

Roeland Samson, hoogleraar bio-ingenieurswetenschappen Universiteit Antwerpen, vertelt hoe bomen mee de stad van de toekomst kunnen vormgeven. Bomen helpen stedelingen: ze temperen de effecten van klimaatverandering en vervuiling. Maar de mens moet ook het welzijn van de boom in rekenschap nemen. Deelnemen aan deze ‘PNC in dialoog’-lezing is gratis.

19 u.

Provinciaal Natuurcentrum, Genk www.provinciaalnatuurcentrum.be /kalender

LIKONA-contactdag

ZATERDAG 20 JANUARI

Abonneer je GRATIS

Nog geen abonnee? Wil je drie keer per jaar LINA gratis thuis ontvangen? Abonneer je via de website.

Vragen? Neem contact op via lina@limburg.be of 011 23 83 38.

www.linamagazine.be/abo

lees meer

Nieuwsbrieven

Voor de nieuwsbrieven van het Provinciaal Natuurcentrum en de Regionale Landschappen kun je inschrijven via de respectievelijke websites.

tot uw dienst

provincie Limburg

Milieu en Klimaat

Universiteitslaan 1

3500 Hasselt

milieuenklimaat@limburg.be

www.limburg.be/milieuenklimaat

011 23 83 38

Regionale Landschappen

Haspengouw en Voeren

Daaleindestraat 2

3720 Kortessem

info@rlhv.be

www.rlhv.be 011 31 38 98

Volg ons

Volg ons ook op onze Facebook-pagina’s

Provinciaal Natuurcentrum

Craenevenne 86

3600 Genk

pnc@limburg.be

www.pnc.be

011 26 54 50

De

is dé hoogdag voor natuurliefhebbers in Limburg. Het Provinciaal Natuurcentrum en de LIKONA-werkgroepen stellen er hun laatste natuuronderzoek voor. Noteer de datum alvast in je agenda voor een inspirerende dag vol kennisuitwisseling en netwerkgelegenheid. Het programma vind je binnenkort op de website.

9.30 u.

Campus Diepenbeek Universiteit Hasselt, Diepenbeek www.provinciaalnatuurcentrum.be/kalender

LINA is een uitgave van de deputatie van de Limburgse provincieraad: Jos Lantmeeters, gouverneur, Inge Moors, Igor Philtjens, Tom Vandeput, Bert Lambrechts, gedeputeerden en Wim Schoepen, provinciegriffier

REDACTIERAAD EN HOOFDREDACTIE Patrick Boucneau, Jan Mampaey, Sonja Schreurs, Ilse Van Aelst, Geertje Ramaekers, Liesbeth Van Gysegem, Leen Raats FOTOGRAFIE Mine Dalemans, Yuri Andries, Renaat Nijs, Jan Castermans MET DANK AAN Liliane Van Engeland, Josiane Schoefs, Annick De Paepe, Kristel Neyens, Greet Gommers, Nadine Moens, Bertie Vanderlee, Joris Verhees

EINDREDACTIE EN VORMGEVING Stapel Magazinemakers, www.stapel.be DRUKWERK Bredero Graphics

VERANTWOORDELIJK UITGEVER Patrick Boucneau, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

OPLAGE 9 000 exemplaren WETTELIJK DEPOTNUMMER D/2017/5.857/026 CONTACTADRES Dienst Milieu en Klimaat, Directie Omgeving, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt, 011 23 83 38, milieuenklimaat@limburg.be, www.limburg.be

Droom jij van een wereld waarin élke leerling geniet van een groen schooldomein?

Laat je inspireren door praktijkvoorbeelden, academische kennis en ontmoetingen met gelijkgestemden.

22-24 april 2024

internationale conferentie

- provinciehuis Hasselt - voertaal Engelsmeer dan 50 lezingen, workshops en terreinbezoeken

www.thenaturalwayforward.com

25 april 2024

contactdag Netwerk Educatie

- provinciehuis Hasselt - voertaal NederlandsBoeiende ideeën en praktijkvoorbeelden van schoolvergroening, met een verslag van de conferentie

www.provinciaalnatuurcentrum.be lcontactdag-educatie

limburg.be