Jg.15/4 Milieu & Natuur by Provincie Limburg

Jaargang 15, nr. 4 - 2013

› Te

gast bij ‘klimaatburgemeesters’ › Landschapsprojecten in de kijker › Natuurnieuws uit Limburg

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 1

5/12/13 15:26

Woord vooraf De afgelopen klimaatconferentie in Warschau was een tegenvaller. Grote verklaringen voor de camera en formele onderhandelingen over internationale afspraken zullen weinig of geen verschil maken, iets doen wel. In Limburg proberen we dat door de gemeenten te steunen om een eigen klimaatbeleid te voeren. Tegelijk is er de ambitie om de energiearmoede uit de wereld te helpen. Dat kan en gebeurt in ‘de Dorpsstraat’. Gemeenten moeten samen met hun burgers aan de slag blijven (of gaan) en concrete initiatieven nemen.

PNC: nieuw huis en vernieuwd aanbod Het Provinciaal Natuurcentrum (PNC) verhuisde onlangs van Het Groene Huis in Bokrijk naar de nieuwe locatie in Craenevenne 86 in Genk. Bij het nieuw gebouw horen een nieuw logo en bijhorende huisstijl, een frisse, moderne binnenhuisinrichting, een ruimer educatief aanbod en een betere ondersteuning van natuuronderzoekers! © provincie Limburg

Als provincie zullen we in de toekomst nog meer als partner naar de gemeenten toe werken, zeker nu Vlaanderen geen milieuconvenanten meer afsluit. Dat moet – ondanks het feit dat er minder geld is – lukken door concrete acties. We laten dat nu al heel concreet zien rond het ’Burgemeestersconvenant’, maar ook in de natuursector en educatie duurzame ontwikkeling. De provincie pakt die initiatieven samen met partners als Steunpunt Duurzaam Bouwen Limburg, Steunpunt Buurtopbouwwerk, natuurverenigingen, Regionale Landschappen en Bosgroepen aan. Ook met de nieuwe omgevingsvergunning (een samenvoeging van de milieuvergunning en stedenbouwkundige vergunning) wordt van de gemeenten meer verwacht dan vroeger. De bedoeling is dat het voor de burger allemaal duidelijker en simpeler wordt en dat alles sneller gaat. Hier zal de provincie eveneens de noodzakelijke steun bieden aan de gemeenten, weliswaar op voorwaarde dat de Vlaamse regering erin slaagt om over de wettelijke basis, het decreet en de uitvoeringsbesluiten, te beslissen voor de verkiezingen van 25 mei 2014. Een toost op 2014 en op een groen, duurzaam en sociaal Limburg. Ludwig Vandenhove, gedeputeerde van Leefmilieu

Huisstijl en inrichting In het midden van het nieuwe PNC-logo zit een ‘gat‘. Dit symboliseert het PNC als ‘centrum’ van biodiversiteit en educatie, van kennis en kunde, van inhoud en (ped)agogiek, van verhalen kennen en kunnen vertellen. De verschillende ruimtes kregen een unieke look. Megagrote natuurfoto’s sieren de muren, een educatieve inspiratiewand zet bezoekers speels aan om na te denken over hun onderzoek in het veldstudiecentrum, het documentatiecentrum oogt knus en huiselijk. Het paradepaardje is evenwel de ‘hemel’ van de zaal ‘Onder de blote hemel’. Je waant je hier in een zonovergoten Haspengouws bos.

Vernieuwd aanbod Samen met de verhuizing zag ook het LIVEC, Limburgs Veldstudiecentrum, het levenslicht. LIVEC wil de Limburgse biodiversiteit bestuderen en versterken. Verschillende lokalen op het gelijkvloers werden speciaal ingericht voor onderzoek of demonstraties. Scholen kunnen na afspraak deze lokalen gebruiken. Natuuronderzoekers kunnen een beroep doen op het gespecialiseerde materiaal. En gemeenten kunnen hier terecht met onderzoeksvragen. LIVEC zal zich ontplooien tot een heus doorgeefluik met kennisuitwisseling en zo meer.

Educatief aanbod Het PNC optimaliseerde en breidde ook zijn educatief aanbod uit. Vanaf het voorjaar van 2014 vertrekken de schoolgroepen in Craenevenne op weg naar een leerrijk natuuravontuur! Om ook de digitale kids mee te krijgen, wordt gewerkt aan een speciale projectieruimte en hypermoderne interactieve educatieve projecten. Meer info: Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86, 3600 Genk www.pnc.be

2 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 2

5/12/13 15:26

Met de Limburgse gemeenten naar een klimaatneutrale provincie De ambitie van de provincie Limburg om tegen 2020 klimaatneutraal te zijn werd vastgelegd in het Limburgse milieubeleidsplan ‘Allemaal CO2-neutraal’. Vervolgens werd de haalbaarheid van deze ambitieuze beleidsdoelstelling wetenschappelijk onderzocht. De studie bewijst dat klimaatneutraliteit tegen 2020 technisch haalbaar is. Limburg kijkt echter met een open vizier naar de toekomst en wil tegen 2050 uitgroeien tot een meer zelfvoorzienend, klimaatneutrale, duurzame, gezonde en welvarende provincie. Hiervoor rekent de provincie Limburg sterk op de gemeenten. Zij staan het dichtst bij de burger. Vandaar dat de provincie Limburg samen met haar partners Infrax, Dubolimburg en de Bond Beter Leefmilieu volop inzet op de samenwerking met en de begeleiding van de gemeenten.

De klimaatgemeenten legden tot op heden een heel parcours af. • Als eerste provincie in Europa slaagde Limburg erin alle gemeenten te doen toetreden tot het Europese ‘Burgemeestersconvenant’ of Covenant of Mayors. • Op 30 november 2011 ondertekenden alle Limburgse gemeenten het ‘Burgemeestersconvenant’ en engageerden zich daarmee om de uitstoot van CO2 op hun grondgebied tegen 2020 met méér dan 20 % te verlagen. • Opmaak van een nulmeting. Om te weten vanwaar de uitstoot van CO2 , methaan en lachgas over het hele grondgebied vandaan komt, werd een nulmeting uitgevoerd. Alle sectoren werden in kaart gebracht. • Opmaak DUBO-scan (duurzaam bouwen). De DUBO-scan geeft zicht op de mogelijke maatregelen die genomen kunnen worden om in woningen de vooropgestelde besparingsdoelstellingen te verwezenlijken. • Opmaak HE-scan (hernieuwbare energie). De HE-scan geeft inzicht in de mogelijkheden en knelpunten op het vlak van hernieuwbare energie in de gemeente.

• De drie inventarisaties – nulmeting, DUBO-scan, HE-scan – lieten toe om een klimaatplan op maat van de gemeente uit te werken, vertrekkende van een model klimaatplan. 39 gemeentelijke klimaatplannen zijn goedgekeurd op de gemeenteraad. • Indienen van het gemeentelijk klimaatplan bij Europa. 36 klimaatplannen werden ingediend bij Europa. • Het Europees bureau Joint Research Centre evalueert alle ingediende klimaatplannen in opdracht van de Europese Commissie. Op 28 augustus 2013 kwam het bericht dat alle ingediende Limburgse klimaatplannen zijn goedgekeurd door Europa (www.eumayors.eu). De goedkeuring van deze klimaatplannen is uiteraard geen eindpunt. Samen met de Limburgse gemeenten zullen de provincie Limburg, Infrax, Dubolimburg en Bond Beter Leefmilieu deze plannen nu verder omzetten in de praktijk. Dit gebeurt met acties en investeringen rond klimaat en energie maar ook met pilootprojecten die een stap verder gaan. Verder worden aan de hand van een cijferkorf klimaat de resultaten per gemeente opgevolgd en vindt er regelmatig een nieuwe CO2-meting plaats.

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 3

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 3

5/12/13 15:26

Milieu&Natuur te gast bij drie Limburgse ‘klimaatburgemeesters’ Convenanten, beleidsplannen, scannen, onderzoeken, … Het ontbreekt duidelijk niet aan grote intenties om de klimaatproblemen grondig aan te pakken. En hoewel de uitdagingen inderdaad gigantisch zijn en om een mondiale aanpak vragen, worden vaak op lokaal vlak de meest concrete initiatieven uitgewerkt. Milieu&Natuur ging langs bij drie Limburgse klimaatburgemeesters – Theo Schuurmans van Hamont-Achel, Peter Vanvelthoven van Lommel en Frieda Brepoels van Bilzen – © stadsfotografie Bilzen en vroeg hen hoe zij het klimaatplan in hun gemeente in daden omzetten. Mi&Na: Uw gemeente heeft het ‘Burgemeestersconvenant’ ondertekend. Welke kansen ziet u hierin voor gemeente en inwoners? Frieda Brepoels: “Op het moment dat we het ‘Burgemeestersconvenant’ ondertekenden, werkte onze stad al rond klimaatthema’s. Een eigen klimaatbeleid biedt een gemeente tal van voordelen. We kunnen een bijdrage leveren om de negatieve gevolgen, veroorzaakt door de klimaatverandering, tegen te gaan. Bovendien kunnen we minder energieafhankelijk worden. Daarnaast biedt het convenant een kader voor gemeentelijke projecten, zijn er vooruitzichten op mogelijke financiële winsten, bijvoorbeeld een duurzamer beheer van de gemeentelijke gebouwen, en kunnen we een voorbeeldfunctie opnemen. Omdat de provincie alle Limburgse gemeenten ervan heeft kunnen overtuigen het ‘Burgemeestersconvenant’ te ondertekenen, staat een gemeente er niet alleen voor. Er kan worden samengewerkt, waarbij men van elkaar leert en de provincie voor ondersteuning zorgt.” Peter Vanvelthoven: “De slogan van onze stad is niet voor niets ‘Pure Energie’. Lommel is altijd al een voorloper geweest op het gebied van groene energie. Ik denk daarbij aan onze groene bedrijven, onze windmolens, de duurzame initiatieven die we promoten en innovatieve projecten die in onze stad opgestart worden. De ondertekening van het ‘Burgemeestersconvenant’ kan deze slogan alleen maar extra kracht bijzetten en de lat voor onszelf nog hoger leggen. We ambiëren immers meer dan 20 % CO2-reductie tegen 2020. Daarmee willen we het beter doen dan de Europese doelstelling. We beseffen wel dat we deze ambitie alleen kunnen realiseren samen met alle Lommelaars. Onze bedrijven, scholen, jeugdbewegingen en burgers moeten mee aan de kar trekken.”

Theo Schuurmans: “Dankzij het ‘Burgemeestersconvenant’ kan de CO2-uitstoot van de gemeente verlaagd worden. Deze verlaging gebeurt door intensief in te zetten op het isoleren van de vele eengezinswoningen in open bebouwing en de eigen gemeentelijke gebouwen. Door de CO2-uitstoot te verminderen, wordt niet alleen de energierekening lager, maar zijn we ook minder afhankelijk van energie van buitenaf. Investeren in gebouwen levert ook lokale tewerkstelling op voor de bouwsector.” Mi&Na: Wat betekent de steun die de provincie en haar partners verlenen voor uw gemeente? Frieda Brepoels: “Zonder steun van de provincie en haar partners was het zeer moeilijk en tijdrovend geweest om een eigen klimaatplan op te maken en de voorafgaande berekeningen uit te voeren. Ook de organisatie van werkgroepen rond diverse pilootprojecten is een zeer interessante ondersteuning.” Peter Vanvelthoven: “Met hun steun kon er ook voor onze stad een nulmeting en nadien een klimaatplan opgemaakt worden. Hierdoor kregen we zelf een beter zicht op de CO2-uitstoot van onze stad en welke acties we over de verschillende beleidsdomeinen heen kunnen ondernemen.”

Frieda Brepoels © M. Bogaerts

Peter Vanvelthoven © stad Hamont-Achel

Theo Schuurmans © R. Reynders (prov. Limburg)

Gilbert Van Baelen

4 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 4

5/12/13 15:26

Theo Schuurmans: “De steun zorgt ervoor dat de gemeenten het warme water niet zelf moeten uitvinden en beroep kunnen doen op de expertise van partners en de provincie. Ook voor de uitvoering is dit belangrijk. Goede voorbeelden van andere gemeenten binnen onze provincie of daarbuiten kunnen best verspreid worden zodat we van elkaar leren en sneller stappen vooruitzetten.” Mi&Na: Misschien heeft u zelf nog tips of nieuwe suggesties? Frieda Brepoels: “Mogelijk kunnen middelen voor het Strategisch Plan voor Limburg in het Kwadraat (SALK) gebruikt worden voor energie-efficiënte initiatieven en de realisatie van de klimaatdoelstellingen.” Peter Vanvelthoven: “De provincie zou haar coördinerende rol nog verder kunnen uitbouwen. Ik denk concreet aan het organiseren van nieuwe metingen zodat de gemeenten ook echt zicht krijgen op hun progressie. Ook zou de provincie actief op zoek kunnen gaan naar voorbeeldprojecten en acties in en buiten de provincie en die voorstellen aan de gemeenten.” Theo Schuurmans: “Zoals ik al eerder zei, is de verspreiding van goede voorbeelden belangrijk. Dat kan gaan om bruikbare tips om bepaalde initiatieven op te zetten of het verspreiden van informatie over nieuwe technieken en mogelijkheden. Zo zou er bijvoorbeeld een initiatief kunnen worden uitgewerkt in verband met particuliere windmolens.” Mi&Na: Kan u al een voorbeeld geven van een concrete realisatie die er gekomen is dankzij het klimaatplan? Frieda Brepoels: “De stad heeft via Infrax 2 elektrische bestelwagens kunnen overnemen. Deze zullen de minder milieuvriendelijke dienstvoertuigen vervangen. Net als alle andere Limburgse gemeenten gebruikt de stad 100 % groene stroom. In 2012 kregen de bibliotheek en de sporthal al PV-panelen en dit en volgend jaar krijgen ze nieuwe dakbedekking en nieuwe dakisolatie.” Peter Vanvelthoven: “Onlangs werd in Lommel gestart met de bouw van 5 nieuwe windmolens. Die komen naast de 8 huidige molens. Verder werden verschillende innovatieve en duurzame projecten opgestart waaronder een natuurherstelproject in de Lommelse Sahara, een project rond het draadloos laden van elektrische wagens en een project om het drinken van kraantjeswater te stimuleren. In samenwerking met Triodos Bank gaan we onze inwoners de kans geven om met hun spaargeld te participeren in een duurzaam natuurbehoudproject. De stad Lommel heeft sinds

2012 ook een nieuw subsidiereglement voor buitenmuur-, kelderen vloerisolatie. Die steun moet er mee voor zorgen dat oudere woningen in de stad beter geïsoleerd worden.” Theo Schuurmans: “Ook onze inwoners kunnen een beroep doen op subsidie voor isolatie en energiezuinige maatregelen. Mensen die het financieel moeilijker hebben, kunnen dankzij onze samenwerking met DuWoLim een beroep doen op goedkope tot gratis leningen voor energiezuinige investeringen. Voor onze eigen gebouwen voeren we al jaren samen met Infrax een energieboekhouding om de grote verbruikers in kaart te brengen. Dit liet toe om prioriteiten te bepalen voor investeringen in eigen gebouwen. Zo zijn er al PV-panelen geplaatst en werd een relighting uitgevoerd.” Mi&Na: Hoe betrekt u de inwoners en stakeholders bij uw klimaatbeleid? Frieda Brepoels: “Bilzen zet al jaren in op sensibilisatie, onder andere met infoavonden rond duurzaam bouwen, wonen en leven. We participeren ook in de provinciale campagnes rond energiebesparing zoals Limburg Isoleert en Warm Limburg. Zo hebben we gedurende de voorbije jaren minstens 2 000 gezinnen kunnen overtuigen om rond een dergelijk thema iets concreet te doen in hun woning.” Peter Vanvelthoven: “In maart werd in Lommel een eerste brainstorm georganiseerd onder de noemer ‘Idee Puur’. Iedere geïnteresseerde inwoner kon zijn of haar ideeën kwijt rond verschillende thema’s, waaronder duurzaamheid. Tijdens deze avond werd Eco?Logisch! gelanceerd, een duurzaamheidsbeurs die de Lommelaars liet kennismaken met duurzame organisaties en allerlei ecologische alternatieven. Oktober was dit jaar trouwens een heuse klimaatmaand met – benevens de beurs – infosessies, workshops, lezingen, films, voorstellingen en wandelingen.” Theo Schuurmans: “We informeren onze burgers via het infoblad, website en zo meer. Daarnaast betrekken we de gemeentelijke Minaraad bij de uitvoering van het milieu- en klimaatbeleid. Verder worden thematische infoavonden georganiseerd en werken we mee aan provinciale campagnes zoals Warm Limburg.” Mi&Na: Burgemeester Brepoels, u was vroeger Europarlementslid. In het Europese Covenant of Mayors worden gemeenten echter rechtstreeks aangesproken. Terwijl het Europese beleid zich meestal tot de lidstaten richt. Wat vindt u van deze rechtstreekse aanpak?

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 5

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 5

5/12/13 15:26

Frieda Brepoels: “Normaal wordt de Europese regelgeving via verschillende tussenstappen tot op lokaal niveau vertaald. Een dergelijk proces neemt veel tijd in beslag. Maar door een engagement te vragen van lokale overheden kan er sneller gewerkt worden. Met de ondertekening van het ‘Burgemeestersconvenant’ engageren de gemeenten zich om minstens 20 % CO2 te besparen tegen 2020. Dit zal al een hele uitdaging zijn waarvoor men ook op de burgers moet kunnen rekenen. De gemeenten staan het dichtst bij de burger en kunnen zo een grote impact hebben, zowel voor de realisatie van het provinciale streven naar klimaatneutraliteit als in het behalen van de Europese doelstelling op lange termijn.” Mi&Na: Burgemeester Vanvelthoven, u was aanwezig op de Europese plechtigheid met de meer dan 300 Europese burgemeesters en onder meer Arnold Schwarzenegger. Wat is het belangrijkste dat u heeft meegenomen uit die bijeenkomst? Peter Vanvelthoven: “Voor mij was de belangrijkste boodschap dat het inderdaad vooral de lokale besturen zullen zijn die op het vlak van een duurzaamheidsbeleid het verschil gaan maken. Lokale bestuurders kunnen heel concreet tastbare initiatieven nemen en die ook effectief op korte termijn realiseren. Lommel heeft deze boodschap al enkele jaren geleden begrepen.” Mi&Na: Burgemeester Schuurmans, u was dan weer aanwezig op een rondetafel voor burgemeesters binnen een VVSG-trefdag. Wat waren uw indrukken? Theo Schuurmans: “Dat het ‘Burgemeestersconvenant’ wel degelijk leeft in Vlaanderen. Op de trefdag was er veel interesse om mee in te stappen en mee te werken aan het Europese klimaatbeleid. Enkele voorlopers en grote steden ondertekenden het convenant al in 2008. In Limburg waren dat Hasselt en Genk. Voor kleinere gemeenten is er toch wel een drempel om mee te stappen in dit soort van initiatieven Zij zijn dan ook gebaat bij een overkoepelende helpende hand van de provincie. Op het vlak van klimaatverandering vervult de provincie haar bemiddelingsrol goed.” Mi&Na: Bedankt voor dit gesprek en nog veel succes toegewenst bij het uitvoeren van uw klimaatplannen.

GILBERT VAN BAELEN: “NIET BETUTTELEN, WEL MEE OP WEG HELPEN” ‘Limburg gaat klimaatneutraal’ is een gezamenlijk project van provincie, gemeenten en partners waarbij de provincie de gemeenten op verschillende manieren steunt in de realisatie van hun klimaatplannen. Hoe kijkt Gilbert Van Baelen – de voorzitter van de provincieraad – naar het engagement van de gemeenten en de rol van de provincie? “Ik schat het engagement van de gemeenten zeer hoog in”, zegt Gilbert Van Baelen. “Ze hebben vooraf grondig kunnen nadenken over hun deelname en dit op basis van goed gedocumenteerde voorbeelden waarvan de haalbaarheid kon aangetoond worden. Een dergelijk engagement is ook niet nieuw voor hen. Al jarenlang organiseert het provinciebestuur allerlei campagnes of initiatieven waarop de gemeentebesturen al dan niet konden inpikken. Zo’n gezamenlijke aanpak heeft bovendien het voordeel dat kleine initiatieven in een groter geheel ook hun waarde hebben.” Mi&Na: De provincie heeft hierbij de rol opgenomen van ondersteuner en bemiddelaar. Passen die verantwoordelijkheden volgens u binnen de nieuwe taken die de provincie mogelijk zal opnemen als gevolg van de interne staatshervorming? Gilbert Van Baelen: “De gezamenlijke aanpak op basis van evenwaardigheid tussen de verschillende overheden is een belangrijke uitdaging voor het provinciebestuur. Niet alleen omdat Limburg klimaatneutraal wil worden maar ook omdat een toekomstig provinciebestuur een sterke ondersteunende partner dient te zijn voor andere bestuurlijke niveaus. Vele lokale besturen beschikken vaak over onvoldoende expertise om autonoom projecten te ontwikkelen. Net vanuit die gezamenlijke aanpak in een partnerschap kan een provinciebestuur hier een stimulerende en ondersteunende rol vervullen. Niet betuttelen, wel mee op weg helpen.”

6 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 6

5/12/13 15:26

In de kijker: GLE-projecten Al meer dan 10 jaar stimuleert en ondersteunt het provinciebestuur met de subsidies ‘Landschapsprojecten in de GLE’s’ partners bij het uitvoeren van projecten in grote landschappelijke eenheden (GLE’s). Die projecten richten zich op het versterken van de biodiversiteit en de landschappelijke waarde of ze ondernemen acties rond communicatie, educatie en monitoring. GLE-projecten hebben vaak een multiplicatoreffect en passen in Europese of Vlaamse projecten. De erkende Limburgse Regionale Landschappen kunnen de subsidie aanvragen. In dit nummer van Mi&Na presenteren we enkele recente realisaties.

Integraal waterbeheer voor de Herk en Mombeek Al enkele jaren is het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLH) actief rond integraal waterbeheer in de vallei van de Herk en Mombeek. Met de steun van de provinciale subsidies werden in dit waardevolle gebied onder meer historische meanders terug aangetakt, een brongebied beschermd en zeldzame blauwgraslanden hersteld. ‘Integraal’ waterbeheer bekijkt de vallei in zijn totaliteit, met oog voor de waterafvoer, het herstel van grondwaterregimes, de aanleg van overstromingszones, het ontwikkelen van valleigebonden fauna en flora, het aansluiten van afgesneden meanders en zo meer. Daarnaast gaat ook veel aandacht naar het creëren van een breed draagvlak voor natuurontwikkeling in de vallei en de bijhorende communicatie en educatie.

beek terug aangetakt en in Klein-Gelmen (Heers) een waardevol brongebied hersteld. Dit gebiedje, eigendom van een landbouwer, heeft een enorm potentieel aan kleine landschapselementen en ligt langs de Greenspot Mettekoven. Greenspots zijn landschapswandellussen, aangelegd en onderhouden door het RLH. Verder werd langsheen dit natte gebied een stuk plankenpad aangelegd en werd ook een imker in het project betrokken. In het domein van Merlemont in Diepenbeek bevinden zich nog enkele zeldzame blauwgraslanden. Samen met het Agentschap voor Natuur en Bos werd een project ingediend om deze percelen te herstellen. Dat gebeurt door maaibeheer, ontstronken en het verwijderen van houtige opslag. In de toekomst zal de oorspronkelijke begreppeling worden hersteld zodat zuur regenwater niet te lang op de percelen blijft staan en het kwelwater meer invloed krijgt.

Samen sterk Aanvankelijk concentreerden de beheerders in de vallei van de Herk en Mombeek zich vooral op acties op het terrein zelf. Maar al snel werd duidelijk dat de werken aanzienlijk bemoeilijkt werden door een versnipperde administratieve bevoegdheid, de ondoorzichtige eigendomsstructuur en een brede waaier aan initiatieven. Daarom werd onder het motto ‘samen sterk’ actief gezocht naar gezamenlijke doelstellingen en projecten. Ondertussen zijn al verschillende pilootprojecten uitgevoerd.

Realisaties Zo werden in Alken een historische meander van de Oude Mom-

Hefboom Het Strategische Project Herk en Mombeek is zeker een mooi voorbeeld van het multiplicatoreffect dat GLE-projecten kunnen hebben. Gestart vanuit de provinciale GLE-werking kreeg het een ‘Vlaams’ luik dankzij ondersteuning van het departement Ruimte Vlaanderen. Ondertussen zijn er ook Europese linken via samenwerking met Natuurpunt en ANB rond de ontwikkeling van Europese habitats. De provinciale hefboom deed zijn werk! Meer info: www.rlh.be

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 7

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 7

5/12/13 15:26

3 x het GrensPark Kempen B~ roek onderzocht ˜ De voorbije jaren leverden de subsidies ‘Landschapsprojecten in de GLE’s’ in het Grenspark Kempen~Broek een meerwaarde op voor de bestaande en nieuwe natuurverbindingen, de biodiversiteit in het gebied en het realiseren van klimaatbuffers in Belgisch Limburg. Vandaag worden in het Kempen~Broek maar liefst drie studies uitgevoerd in opdracht van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM). De resultaten ervan moeten verder leiden tot acties rond duurzame beleveniseconomie, efficiënte en doelgerichte monitoring en klimaatadaptatie. Diverse partners werken mee aan de initiatieven: Limburgs Landschap, Vlaamse Landmaatschappij, Bosgroep Noordoost-Limburg, Toerisme Limburg, Boerenbond, …

Economische baten van het Kempen~˜Broek

Dit onderzoek, uitgevoerd door Alterra, moet de economische baten van het Kempen~Broek in kaart brengen. Wat is de waarde van het gebied voor recreatie en toerisme en wat is de meerwaarde van de aanwezigheid en observatie van wilde dieren? Verder worden in het rapport – dat begin 2014 moet verschijnen – de huidige kennis over het gebied geïnventariseerd en de ervaringen en wensen van de regio opgelijst. Meteen worden ook de resultaten van enquêtes en een eigen onderzoek opgenomen. Het einddocument moet praktisch bruikbaar zijn voor beheerders, beleidsmakers, lokale politici en ondernemers zodat het kan leiden tot nieuwe initiatieven voor de verhoging van een duurzame beleveniseconomie.

Kempen~˜Broek in Beeld

De studie ‘Kempen~Broek in Beeld’, uitgevoerd door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), omvat twee luiken. Deel één bestaat uit het onderzoek naar de effecten van enkele grootschalige, gerealiseerde natuurinrichtingsprojecten. Werden de doelstellingen van de (her)inrichting gehaald? Zijn er eventueel aanbevelingen voor toekomstige inrichtingsprojecten of beheer? Ook dit rapport wordt begin 2014 verwacht. Het tweede deel bestaat uit het grensoverschrijdend afstemmen van inventarisatie en monitoring (methodiek, verwerking van gegevens, etc.) zodat in de toekomst gegevens beter kunnen worden vergeleken. Naar aanleiding van deze studie is alvast een structureel overleg opgestart met de terreinbeheerders. Ook werd de grensoverschrijdende themagroep ‘Flora en Fauna Kempen~Broek’ opgericht die de opdracht krijgt meer contacten te organiseren tussen terreinbeheerders en vrijwilligers.

Klimaatadaptatieproject Kempen~Broek Tot slot werkt het INBO aan een klimaatadaptatieproject dat aansluit op de klimaatbuffers in het Nederlands deel van het Kempen~Broek. Daarbij wordt gezocht naar mogelijkheden voor klimaatadaptatie op Belgisch grondgebied. Bestaande visies, studies en plannen worden gescreend op kansen en hiaten. In een volgende stap wil men komen tot realiseerbare en gedragen maatregelen. Zelfs een geïntegreerd ontwikkelingsplan met aandacht voor het landschap, waterberging, ... vormt een doel. Meer info: www.kempenbroek.eu

8 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 8

5/12/13 16:19

Een praktische handleiding voor beheer van houtkanten en knotbomen Uit het GLE-project ‘Natuurverbindingen als levende en energieke verbindingen’ van het Regionaal Landschap Lage Kempen (RLLK) ontstond een praktische handleiding om hakhout- en knotbeheer nieuw leven in te blazen. Voor heel wat dieren en planten vormen houtkanten een belangrijk onderdeel van hun leefgebied. Andere soorten maken er dan weer gebruik van om te migreren. Ook knotbomen zijn waardevolle elementen. Holtes en spleten zijn een woonplaats voor zeldzame dieren en planten. Daarom is het onderhoud of beheer ervan essentieel. Gebeurt dit beheer niet deskundig, dan groeien houtkanten uit tot bomenrijen en verdwijnen knotbomen op termijn. Vroeger werden de bomen met een tussentijd van zo’n 10 jaar gekapt, waarna ze opnieuw uitgroeiden vanuit de overblijvende ‘stobbe’ of knot. Dit gebruik is echter al enkele decennia in onbruik geraakt waardoor mensen er niet meer mee vertrouwd zijn. Daarom heeft het RLLK een praktische handleiding uitgewerkt om hakhout- en knotbeheer nieuw leven in te blazen.

Stap voor stap Een handige vragenlijst helpt je het type en de staat van de houtkant of knotboom te bepalen. Op basis daarvan wordt aangegeven wat je moet of mag doen. Welke factoren bepalen de slaagkans van de ‘operatie’? Wanneer is het te laat en laat ik bomen best met rust? Je krijgt ook het advies of je de ingreep zelf kan uitvoeren of beter uitbesteedt. Zowel het achterstallige als het regelmatige beheer komen uitgebreid aan bod. Veiligheidsaspecten, vergunningen en exotenbestrijding worden beknopt toegelicht. Kortom, met deze praktische gids ben je in staat om een landschap met houtkanten en knotbomen nieuw leven in te blazen. Meer info: www.rllk.be/zelf-doen, info@rllk.be, tel. 011 78 52 59

RivierPark Maasvallei verdubbelt troeven In de Maasvallei leidden de intense samenwerking tussen natuur en toerisme en verschillende, zelfs internationale projecten de voorbije jaren tot mooie resultaten voor landschap en bezoeker. Zo opende voorbije zomer het grensoverschrijdende RivierPark Maasvallei voor het publiek. Aan de oever van de Maas in Rotem (Dilsen-Stokkem) kon iedereen wandelen, fietsen, raften, vliegeren of met een kabelbaan over de Maas ‘roetsjen’. Deze actie kadert binnen het GLE-project ‘Landschapswaardering in het RivierPark Maasvallei’ van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland (RLKM). Andere aandachtspunten binnen dit GLE-project zijn het behoud en de ontwikkeling van punt- en lijnvormige landschapsstructuren en de realisatie van natuur- en openruimteverbindingen. De samenwerking rond landschap en bezoeker wordt nu ook over de landsgrenzen uitgebreid. Een ruime groep Nederlandse en Vlaamse partners, waaronder de 11 Maaslandse gemeenten, de provinciebesturen van de beide provincies Limburg en meerdere natuurorganisaties onderschreven de ambitie om samen één grensoverschrijdend RivierPark Maasvallei uit te bouwen, met een gezamenlijke aanpak en uitstraling. Meer info: www.rlkm.be/nl/maasvallei

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 9

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 9

5/12/13 15:26

Groot en klein nieuws uit Limburg Soorten tellen met nieuwe app Met de gloednieuwe website www.watchoutlimburg.be brengt het Provinciaal Natuurcentrum (PNC) op een hippe manier de eigenheid van zes Limburgse natuurparken – Bosland, De Wijers, Haspengouw, Voeren, Kempen~Broek en RivierPark Maasvallei – in kaart. De site biedt informatie en leuke initiatieven aan rond 10 typische dieren plantensoorten in elk natuurpark. Nog op www. watchoutlimburg.be vind je de startlocaties terug van de app WatchOut!. Download deze applicatie op je smartphone en ga op zoek naar de leefgebieden van 60 bijzondere soorten in de Limburgse natuur. Mag het iets avontuurlijker? Op de site vind je ook een link naar de startlocaties van zes geocachingroutes. Deze schattentochten dompelen je eveneens onder in de wereld van typische biotopen en soorten.

markten, …). Je kon met Wali op de foto. Wie zijn foto herkende op www.facebook.com/walidebeer maakte kans op een leuke prijs. Al meer dan 600 mensen gingen met Wali op de foto. Meer info: www.warmlimburg.be

Picknicken in de ‘Bengelbeemd’ De gemeente Alken kocht een stuk waardevol valleigebied aan in het wandelgebied ‘Verborgen Moois Mombeekvallei’, ingericht door het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLH). De volgende jaren wil Alken zijn bewoners op een bijzondere manier laten kennismaken met deze mooie natuur- en cultuurhistorische plek. Zo krijgt elke boreling een symbolische vierkante meter valleigebied cadeau. Daarom werd het gebied toepasselijk ‘Bengelbeemd’ gedoopt. De provincie steunt de Bengelbeemd in 2013 via de subsidies voor kleine duurzame projecten.

Meer info: ‘like’ de facebookpagina en blijf op de hoogte

Met ‘Wali’ de straat op Dit najaar trokken de provincie Limburg, Infrax en Dubolimburg met ‘Wali’, de levensgrote teddybeer en mascotte van de campagne ‘Warm Limburg’ de straat op. De opzet was de campagne op een leuke manier onder de aandacht te brengen en te wijzen op het belang van energiezuinige verwarming en groene warmte. ‘Wali’ (afgeleid van WArm LImburg) bezocht een 10-tal evenementen (voetbalwedstrijden,

30 november vond samen met de gezinnen van de borelingen uit 2011 en 2012 een boomplantactie plaats. Na het formele gedeelte werd het werkmateriaal boven gehaald en onder begeleiding van RLH en de vrijwilligers van Natuurpunt Alken en de scouts plantten de deelnemers 300 struikjes en bomen. Een hele klus, maar in een mum van tijd was de Bengelbeemd een houtkant rijker. Iedereen kreeg ook een uitnodiging mee voor de reuzenpicknick in 2014. De ouders van nieuwe baby’s krijgen op zo’n picknick een picknickdekentje cadeau. Omdat elk jaar een dekentje van een andere kleur wordt uitgedeeld, ontstaat na verloop van jaren een lappendeken van verschillende kleuren.

10 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 10

5/12/13 15:26

‘Groenste speelplein’ van Vlaanderen ligt in Diepenbeek Voor het tweede jaar op rij werd Speelpleinwerking De Kei uit Diepenbeek bekroond tot ‘Groenste speelpleinwerking van Vlaanderen’. De Kei werd gekozen uit 20 andere speelpleinen die deelnamen aan het Ecoshizzelproject van de Vlaamse jeugddienst Globelink. De Kei behaalde ‘de titel’ dankzij het aanbod aan bijzondere eco-activiteiten die op een speelse manier inspelen op duurzaamheid en ecologie. Zo werd een totempaal gemaakt van kartonnen dozen en ander kosteloos ‘waardevol’ materiaal; de koffiedras die overbleef na de buurtdrink werd gebruikt als koffiepeeling en oude sokken veranderden in poppen. Met het ‘huistuinproject’ werden minituintjes aangelegd met gerecycleerde bakjes. Meer info: ‘like’ de facebookpagina

Energiejacht op maat ‘Energiejacht’, een campagne van de Bond Beter Leefmilieu (BBL), streeft naar energiebesparing bij gezinnen tijdens het stookseizoen door gedragsverandering en/of kleine investeringen. Met de campagne ‘Energiejacht Op Maat’ willen de provincie Limburg en Infrax vooral inzetten op energiebesparing bij kansgroepen. Daarbij is een hoofdrol weggelegd voor de ‘energiemeester’ die de kansarmen begeleidt. Deze professionele medewerker helpt bij het noteren of controleren van de meterstanden en geeft tips om te besparen. De deelnemers krijgen ook de kans om een energiescan te laten uitvoeren van hun woning. Door de steun van de

provincie Limburg en Infrax kunnen OCMW’s, sociale huisvestingsmaatschappijen en alle Limburgse organisaties die met kansgroepen werken gratis deelnemen aan ‘Energiejacht Op Maat’. 20 organisaties, waarvan 10 OCMW’s, nemen deel aan ‘Energiejacht Op Maat’ in Limburg. Meer info: www.energiejacht.be

Creatief talent aan het werk in de wijers De Vlaamse Landmaatschappij Limburg (VLM) en de provincie Limburg organiseerden in samenwerking met de Katholieke Universiteit Leuven (KUL) een Urban Design & Landscape Workshop voor De Wijers. Tussen 6 en 13 september gingen 12 jonge ontwerpers uit binnen- en buitenland aan de slag om door ‘ontwerpend onderzoek’ een toekomstvisie uit te werken voor dit gebied. Bij ‘ontwerpend onderzoek’ wordt via een groepsproces nagedacht over een regio om finaal te komen tot bruikbare oplossingen. Schetsen en 3D-visualisaties maken toekomstige scenario’s en alternatieve oplossingen tastbaar en zichtbaar voor beleidsmensen, omwonenden en lokale verenigingen. Omdat De Wijers onder een sterke verstedelijkingsdruk staat, werd bekeken hoe het kan functioneren als een stedelijk landschapspark. Vertrekbasis is een netwerk van autoarme of autovrije infrastructuur die aansluit bij de unieke natuur- en landschapsrijkdom van het gebied. Alle ideeën zullen gebruikt worden als leidraad voor de opmaak van de inrichtingsplannen voor het nog op te starten landinrichtingsproject De Wijers. Meer info: www.vlm.be

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 11

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 11

5/12/13 15:26

Feesten en nieuwe producten Milieuzorg Op School (MOS) feest! Limburgse scholen die het afgelopen schooljaar hun eerste of tweede MOS-logo verdienden, werden door de provincie Limburg beloond met een MOS-feest. Een evenement met aandacht voor netwerking, duurzame catering en … feesten! Bijna 95 % van de Limburgse basisscholen en zo goed als 90 % van de Limburgse secundaire scholen stapten al in het MOSproject. Afgelopen schooljaar werden 17 basisscholen en 11 secundaire scholen erkend met een MOS-logo. 12 Limburgse scholen (8 basisscholen en 4 secundaire scholen) verdienden de Groene Vlag: een internationale erkenning voor milieubewuste scholen. De basisscholen ontvingen 18 oktober hun eerste of tweede logo in Casino Modern in Genk. Ook de Limburgse scholen met een derde logo of Groene Vlag waren van de partij om hun ervaring te delen met de kersverse logolaureaten. De leerlingen leefden zich uit in de kerMOS: een opstelling van 5 megaspelen die doet denken aan de traditionele Vlaamse kermis. Na ‘5 voor 12’ , een dolkomische voorstelling van Trimuztache,

eindigde het feest met een duurzame receptie met wereldsapjes, biobroodjes en door de scholen zelf gemaakte ecobelegjes. De secundaire scholen waren op 25 oktober aan de beurt, ook in Casino Modern in Genk. Onder leiding van Bart Braeken, alias ‘Percussie Bart’, gingen de laureaten aan de slag met ecopercussie of hoe je met rommel een hele symfonie kan maken. Als afsluiter waren er een (h)eerlijke receptie en duurzaam broodjesbuffet. Meer info: MOS Limburg, Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86, 3600 Genk, mos@limburg.be . Karel Coenen, karel.coenen@limburg.be tel. 011 26 54 91, basisonderwijs . Philippe Plessers, philippe.plessers@limburg.be tel. 011 26 54 66, basisonderwijs . Hilde Boiten, hilde.boiten@limburg.be tel. 011 26 54 67, secundair onderwijs

eXplorer: nieuwe media in natuur- en milieueducatie Vanaf 1 april 2014 biedt het Provinciaal Natuurcentrum (PNC) een nieuw educatief project aan: ‘eXplorer’. Leerlingen van de derde graad lager onderwijs worden voor één dag gebombardeerd tot toponderzoekers uit verschillende landen. Ze krijgen de opdracht het recent ontdekt eiland X te onderzoeken op zijn biodiversiteitswaarden. Ook de duurzame energie-

bronnen moeten in kaart gebracht worden. In de praktijk trekken de leerlingen in groepjes de natuur in met een tabletcomputer. Een educatieve gids leidt het project in en houdt een oogje in het zeil. Tijdens de exploratie voeren de leerlingen tal van veldwerkopdrachten uit. Hun onderzoeksgegevens worden in de speci-

12 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 12

5/12/13 15:26

LIMBURGS NATUUR- EN MILIEU-EDUCATIEF NETWERK

aal ontwikkelde app op de tabletcomputer ingevoerd. Hiermee worden voor het eerst nieuwe media geïntroduceerd in een educatief project. De gegevens worden verwerkt tot een gepersonaliseerd onderzoeksrapport dat leerlingen en leraar later ontvangen. In de klas wisselen de leerlingen hun bevindingen uit.

Meer info: Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, 3600 Genk . Bertie Vanderlee bertie.vanderlee@limburg.be, tel. 011 26 54 65 . Johan Lambrix johan.lambrix@limburg.be, tel. 011 26 54 59

Speuren in de tuin van De Wissen Lagere scholen (derde graad) of secundaire scholen (BSO eerste graad) kunnen in het Maascentrum De Wissen in Dilsen-Stokkem zelfstandig ‘speuren in de tuin van De Wissen’. Tijdens de uitstap staan natuurbeleving en observeren centraal. De leerlingen krijgen een werkboekje, een potlood en een loepje. Het culturele aspect wordt niet vergeten met de oude sage over de ‘man zonder hoofd’ die vroeger opdook in de buurt van de Maas. Andere

onderwerpen zijn: de Oude Maas, vogels, tuinplanten, geurige planten en kleine beestjes. De leerlingen krijgen ook de kans om een miniatuurnatuurkunstwerkje te maken. Van de begeleidende leerkracht wordt alleen verwacht dat hij of zij een oogje in het zeil houdt. Het project duurt 1.15 u. en kost € 2 per leerling. Meer info of reserveren: tel. 089 75 21 71 of info@dewissen.be

Over de grenzen heen 21 november ging in het Provinciehuis in Maastricht de Interlimburgse dag voor natuur- en milieueducatie (NME) door. Deze werd georganiseerd door het Nederlandse IVN-Limburg (Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid) en het Vlaamse LIMNET (Limburgs Natuur- en Milieueducatief Netwerk). Het was de bedoeling om over de grenzen te kijken hoe iedereen NME aanpakt. Het viel op dat de trends en uitdagingen gelijk lopen (vergrijzing, verkleuring, verstedelij-

king, nieuwe media, beleving, zingeving, belang van het lokale), maar de aanpak erg kan verschillen. In Nederland wordt breed en naar vele doelgroepen gewerkt. Vlaanderen pakt NME daarentegen meer afgelijnd en in de diepte aan. Thema’s die aan bod kwamen, waren: speelnatuur, nieuwe app’s, natuur en gezondheid, milieuzorg op school, branding van een landschap, groen dicht bij de burger.

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 13

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 13

5/12/13 15:26

Documentatiecentrum Het Groene Huis Revolutie met recht / Roger Cox - S.L.: Stichting Planet Prosperity, 2011 - 317 p. ‘Revolutie met recht’ geeft een confronterend beeld van de dreigende ontwrichting van de westerse samenleving door klimaatverandering en oliekrimp. De advocaat Roger Cox beschrijft analytisch en meeslepend waarom de westerse regeringen en de markt de burger hiertegen niet zullen beschermen. De verarming en chaos die zullen volgen, zijn volgens de auteur een directe bedreiging voor de democratische rechtsstaat. Wil de democratie overleven, moet het recht nú een alomvattende energierevolutie ontketenen. Het boek wijst daartoe de weg.

Het Haspengouws landschap in evolutie / Pierre Diriken - Kortessem: Georeto, 2013 - 176 p.: ill.

Dagvlinders in Vlaanderen: nieuwe kennis voor betere actie / Dirk Maes; Wouter Vanreusel; Hans Van Dyck Leuven: Lannoo, 2013 - 542 p.: ill.

The flower of the European orchid: form and function / Jean Claessens; Jacques Kleynen - Voerendaal: Claessens Jean, 2011 - 440 p.: ill.

Tien jaar na het eerste standaardwerk van dezelfde auteurs is een vernieuwd boek over dagvlinders in Vlaanderen verkrijgbaar. ‘Dagvlinders in Vlaanderen: nieuwe kennis voor betere actie’ presenteert nieuwe inzichten en ervaringen gebaseerd op bijna 600 000 nieuwe waarnemingen, tuinvlindertellingen, beschermingsinitiatieven en boeiend wetenschappelijk onderzoek. Voor iedere soort zijn een verspreidingskaart en een trendgrafiek (vanaf 1950) uitgewerkt. Het boek valt ook op door de sterke wetenschappelijke onderbouw gecombineerd met de heel toegankelijke praktijktips voor actie en maatregelen voor dagvlinders en biodiversiteit in het algemeen.

Dit boek is het resultaat van vele jaren fotografie en studie van orchideeën in heel Europa. Het bevat talrijke, nooit eerder gepubliceerde en uiterst gedetailleerde macrofoto’s en microscopische foto’s. Alle aspecten van de orchidee - de bloembiologie, bestuiving, bevruchting en systematiek - komen aan bod. De tekst benadrukt vooral de relatie tussen bloem en bestuiver. Alle Europese geslachten worden behandeld. De bijlagen bevatten aanvullende informatie over bestuivers, vruchtvorming, zelfbevruchting, enz.

Planten: een andere kijk / Ivan Hoste; Tina Casteleyn; Bart Coninck; e.a. Meise: Nationale Plantentuin van België, 2002 - 178 p.: ill. De gids geeft een overzicht van de meest voorkomende giftige tuin- en kamerplanten. Elke plant krijgt een korte botanische beschrijving mee, samen met informatie over toxiciteit, ervaringen van het antigifcentrum, wat te doen bij vergiftiging en eventueel tips ter preventie. Het boek is geschreven in nauwe samenwerking met het Antigifcentrum.

Dit boek is een uitgave in de reeks ‘Haspengouw Monografieën’. De auteur geeft een beschrijving van het landschap, gevormd sinds miljoenen jaren. Hierin staan aanvankelijk de natuurkrachten centraal. Later zorgt de mens voor de invulling van het cultuurlandschap. ‘Het Haspengouws landschap in evolutie’ is een wandeling door het landschap én door de tijd, rijkelijk aangevuld met historische anekdotes en geologische/toeristische tips.

Nieuw documentatiecentrum Het vernieuwde documentatiecentrum is een gezellige plek waar je op een aangename manier kan grasduinen in het uitgebreid aanbod en waar er plaats is om rustig en geconcentreerd te werken. Documentatiecentrum Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86, 3600 Genk Openingsuren van 9.00-12.00 u. en 13.30-17.00 u.

14 | Milieu & Natuur 15/4 - 2013

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 14

5/12/13 15:26

LIKONA-nieuws Bomen

Enkele vrijwilligers verkennen de mogelijkheid om een ‘bomenwerkgroep’ op te starten. Voor een dergelijke werkgroep zijn er verschillende mogelijke doelen. Zo kan die solitaire bomen in kaart brengen met de beoordeling van de conditie of het aanwezige leven of hij kan bomen gaan herkennen in parken, en zo meer. Heb je interesse of mogelijke suggesties? Laat het dan zeker weten via: likona@limburg.be. We houden je van de verdere evoluties op de hoogte!

Mossengroep

Heb je interesse in mossen of wil je deze bijzondere planten van dichtbij leren kennen? Kom dan zeker naar de twee mossenactiviteiten in het Limburgs Veldstudiecentrum. Het opzet is mossen te verzamelen op het terrein rond het Provinciaal Natuurcentrum en deze daarna te bekijken, leren te herkennen en zelfs te fotograferen. Omdat het aantal microscopen beperkt is, is deze activiteit bedoeld voor kleine groepjes. • Zondag 23 februari 2014 - mossen herkennen. Uur wordt meegedeeld na inschrijving. • Zondag 9 maart 2014 - mossen fotograferen. Uur wordt meegedeeld na inschrijving. Afspraak telkens in: Craenevenne 86, 3600 Genk. Inschrijven kan met een mail naar cncecilenagels@gmail.com

LIMBURGSE KOEPEL VOOR NATUURSTUDIE

LIKONA-contactdag De contactdag vindt plaats op zaterdag 18 januari 2014 in de UHasselt, Agoralaan, Gebouw D, 3590 Diepenbeek. Inschrijven kan tot en met 10 januari 2014 via www.likona.be. 08.45 u. Ontvangst 09.15 u. Verwelkoming 09.30 u. Plenaire zitting met korte mededelingen 10.30 u. Werkgroepvergaderingen 12.00 u. Middagpauze, bezoek aan de informatie- en boekenstands 13.30 u. Voordrachten - Waterlobelia terug dankzij de eerste natuurprojectovereenkomst in Vlaanderen - Jo Packet - Belgische mierenatlas met Limburg als hotspot? - François Vankerkhoven - Soortbeschermingsprogramma’s voor heivlinder, bruine eikenpage en argusvlinder - Ilf Jacobs - De Wijers, Bosland en de Hoge Kempen door een historisch-ecologische bril - Arnout Zwaenepoel - Op zoek naar de wilde kat en boommarter René Janssen 16.30 u. Afsluiter 16.45 u. Receptie

Milieu & Natuur 15/4 - 2013 | 15

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 15

5/12/13 15:26

Agenda JANUARI 4 DE WATERSNIP, kinderatelier: vogels voeren; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname € 5 per kind. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 5 ’T VLOOT, opkikkerende nieuwjaarswandeling; samenkomst: 14 u.; NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lummen. Info: 013 55 32 57 18 LIKONA-contactdag; samenkomst: 8.45 – 16.45 u.; UHasselt, Agoralaan, Gebouw D, 3590 Diepenbeek. Inschrijven: www.likona.be 19 DE WATERSNIP, natuurspeurdertjes stappen het nieuwe jaar in; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname € 1,5 per kind. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 21 DE WATERSNIP, op zoek naar winterse vogels; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 26 NIEUWENHOVEN, bomenwandeling: mooie bosreuzen; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden. Info: 011 68 79 81

23 HENGELHOEF, nestkasten maken; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Hengelhoefdreef 6, Houthalen-Helchteren. Info: 011 53 02 50, info@limburgs-landschap.be 23 LIMBURGS VELDSTUDIECENTRUM/LIKONA, mossen herkennen; samenkomst: uur wordt meegedeeld na inschrijving; Craenevenne 86, 3600 Genk. Inschrijven: cncecilenagels@gmail.com

MAART 2 ’T VLOOT, natuurwandeling; samenkomst: 14 u.; NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lummen. Info: 013 55 32 57

APRIL 6 ’T VLOOT, natuurwandeling; samenkomst: 14 u.; NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lummen. Info: 013 55 32 57 6 NIEUWENHOVEN, lentewandeling: nieuw leven in het bos; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden. Info: 011 68 79 81 6 DE WATERSNIP, seizoenaftrap met begeleide wandeling; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be

2 DE WATERSNIP, vroege lentekriebels; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 5 DE WATERSNIP, kinderatelier: vogels onder dak; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Kinderen van 7 tot 12 jaar, deelname € 5 per kind. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be

Het PNC opent 23 maart 2014 de deuren. Meer info: www.pnc.be.

Colofon Uitgave van: De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden; Renata Camps, provinciegriffier.

FEBRUARI

9 NIEUWENHOVEN, greenspot Nieuwenhoven, westelijk deel; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden. Info: 011 68 79 81

2 ’T VLOOT, winterwatervogels kijken; samenkomst: 14 u.; NEC ’t Vloot, Demerstraat 60, Lummen. Info: 013 55 32 57

9 GERHAGEN, mossenwandeling; samenkomst: 14 u.; bosmuseum, Zavelberg 10, Tessenderlo. Info: 011 42 31 51

Tekst: Stijn Janssen – Bonsai Publicatiebureau

2 GERHAGEN, cultuurhistorische en geologische wandeling; samenkomst: 14 u.; bosmuseum, Zavelberg 10, Tessenderlo. Info: 011 42 31 51

9 LIMBURGS VELDSTUDIECENTRUM/LIKONA, mossen fotograferen; samenkomst: uur wordt meegedeeld na inschrijving; Craenevenne 86, 3600 Genk. Inschrijven: cncecilenagels@gmail.com

2 DE WATERSNIP, vogels in de winters; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 9 NIEUWENHOVEN, valentijnwandeling; samenkomst: 18 u.; bezoekerscentrum, Hasseltsesteenweg z/n, Sint-Truiden. Info: 011 68 79 81 12 DE WATERSNIP, naar de mijnterril van Heusden-Zolder; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 16 DE WATERSNIP, natuurspeurdertjes: frisse neuzentocht; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname € 1,50 per kind. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be

13 WARM LIMBURG, infoavond “warmtepompen voor woningverwarming”; samenkomst: 19.30 u.; raadzaal gemeentehuis, Koningin Astridplein 37, Leopoldsburg. Info en inschrijving (noodzakelijk): 078 15 01 86, www.warmlimburg.be 16 DE WATERSNIP, natuurspeurdertjes: de lente kriebelt; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Kinderen van 5 tot 7 jaar, deelname € 1,50 per kind. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be 20 DE WATERSNIP, ontluikende natuur; samenkomst: 14 u.; bezoekerscentrum, Grauwe Steenstraat 7/2, Koersel. Info: 011 45 01 91, zwartebeek@natuurpunt.be

Hoofdredactie: Johan Van den Broek Coördinatie en eindredactie: Nadine Moens, nadine.moens@limburg.be Redactieraad: Patrick Boucneau, Ingrid Erlingen, Nadine Moens, Niki Saenen, Jan Stevens, Daphne Tubée, Johan Van den Broek, Katrien Wittemans Coverfoto: J. Verboven Verantwoordelijke uitgever: Johan Van den Broek, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Vormgeving: designpartner.be Drukwerk: Drukkerij Paesen – Opglabbeek Postbus: provincie Limburg, Directie Ruimte, Dienst Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Tel. 011 23 83 38, minaplanning@limburg.be www.limburg.be Oplage: 10 500 exemplaren. Deze publicatie werd gedrukt op Kringloop Cyclus Offset 115 g. D/1999/5857/17

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT

MilieuNatuur_jrg15_nr4.indd 16

5/12/13 15:26