Familietherapie en -begeleiding bij ouderen met een depressie Lies Van Assche Klinisch ouderenpsycholoog en systeemtherapeut UPC KUL campus Leuven
Inhoud 1. 2. 3. 4.
Systeemdenken Familietherapie bij ouderen Een therapeutische visie op depressie Implicaties voor familietherapie en begeleiding bij ouderen met een depressie
1. Systeemdenken • Verschuiving van paradigma:
1. Systeemdenken • Positie van de therapeut • Visie op symptomen • Medisch discours vs. systemisch denken: Medisch discours
Systemisch denken
Objectiviteit
Subjectiviteit
Gemeenschappelijke symptomen Unieke van de symptomen Geïdentificeerde patiënt
Sociale constructie
“The term ‘Depression’, it seems to us, carries the potential of bringing idiomatic experiences of sadness, malaise and melancholia into a medicalized domain.”
Elk gezinstherapeutisch proces is uniek!
2. Familietherapie bij ouderen Enkele referentiekaders vanuit het systeemdenken: - De structurele familietherapie en/of het developmentalinteractional model (Minuchin, 1974; Hanna, 1997) - De contextuele benadering (Boszormenyi-Nagy & Ulrich, 1990;.Anderson & Hargrave, 1990)
- De narratieve en/of oplossingsgerichte benadering (Bepko, 1984; Bonjean, 1989, 1997; White & Epston, 1990)
2. Familietherapie bij ouderen - De structurele familietherapie: Specifieke concepten om familie te beschrijven o Verschillende stadia van afstand en nabijheid (‘enmeshed’ vs. ‘disengaged’) o Elke familie heeft basisregels en ‘belief systems’, en is op een bepaalde manier gestructureerd waarbij elk familielid een bepaalde functie en verantwoordelijkheden heeft, hiërarchie aanwezig is, en een systeem uit ‘subsystemen’ bestaat o Aandacht voor (transgenerationele) coalitie, triangulatie, …
2. Familietherapie bij ouderen Specifiek bij ouderen: - Het developmental-interactional model: structureel en strategisch o Elk probleem heeft een relationele (macht/verantwoordelijkheid) component o En een ontwikkelingsgerelateerde (microcycli/macrocycli) component
⇒ Bij transitie naar een andere levensfase van een gezin, zullen verantwoordelijkheden en rollen veranderen ⇒ Hier succesvol doorkomen vormt een uitdaging
2. Familietherapie bij ouderen - De contextuele benadering (Boszormenyi-Nagy & Ulrich, 1990;.Anderson & Hargrave, 1990) o 4 dimensies: 1. Feiten 2. Individuele psychologie 3. Communicatiepatronen en interactie 4. Ethische dimensie
2. Familietherapie bij ouderen - Specifiek bij ouderen: o Life validation en life review als voorbereidende technische hulpmiddelen o Herstellen van balans “geven en nemen” intergenerationeel, herstellen van vertrouwen o Finishing well ! ⇒Meerzijdige partijdigheid is belangrijk ⇒En: visie op ouderen die stelt dat zij veel kunnen geven aan ervaring, affectie, …
2. Familietherapie bij ouderen - De narratieve en/of oplossingsgerichte benadering (Bepko, 1984; Bonjean, 1989, 1997; White & Epston, 1990) o Collaboratieve houding o Stellen van doelen bepaald door de cliÍnt o Betekenisvolle maten van verandering ⇒Gericht op competenties van het systeem en herstel van betekenisvolle narratieven ⇒Focus op oplossingen eerder dan problemen
2. Familietherapie bij ouderen - De narratieve en/of oplossingsgerichte benadering: o 3 regels: 1. If it ain’t broke, don’t fix it 2. Once you know what works, do more of it 3. If it doesn’t work, don’t do it again; do something different
2. Familietherapie bij ouderen - Specifiek bij ouderen (Bonjean, 1997): o 9 therapeutische assumpties: 1. Focus op het positieve zal verandering in deze richting stimuleren 2. Uitzonderingen kunnen gevonden worden en gebruikt om tot een oplossing te komen 3. Verandering treedt voortdurend op en is eigen aan het menszijn 4. Kleine veranderingen leiden tot grote veranderingen
2. Familietherapie bij ouderen - Specifiek bij ouderen (Bonjean, 1997): 5. Coöperatie is onvermijdelijk, elk gedrag van de cliënt is een deel van de manier waarop die denkt zichzelf vooruit te helpen 6. Mensen zijn vindingrijk in creëren van verandering in perceptie, denken, … 7. Betekenis wordt geconstrueerd door wisselwerking tussen individuele ervaring en ervaring in interactie 8. Acties en beschrijvingen zijn circulair en de manier waarop een situatie beschreven wordt bepaalt mee hoe interacties ondernomen worden 9. Zowel therapeut als cliënt kunnen als expert beschouwd worden
2. Familietherapie bij ouderen - Specifiek bij ouderen: o De oudere cliĂŤnt/koppel/familie is expert met uitgebreide ervaring waaruit geput kan worden om verandering teweeg te brengen o Verandering is eigen aan mens-zijn, ook op hoge leeftijd!
2. Familietherapie bij ouderen - Overige benaderingen: o Hechtingsgebaseerde interventies, bv. EFT o Medische familietherapie
2. Familietherapie bij ouderen Samengevat: -
Weinig (recent) onderzoek in dit domein Geen toename in aantal publicaties! Wel verschuiving van inhoudelijke focus Thema’s: zorg, ouder wordende koppel, gezondheid gerelateerde problemen
2. Familietherapie bij ouderen - Toch, aandachtspunten: ⇒Therapeutische relatie ⇒Concrete vraag ⇒Verhogen van leefbaarheid ⇒Rolomkering ⇒Finishing well ⇒Individuele gesprekken ⇒Samenwerken met andere disciplines
3. Een therapeutische visie op depressie • Psychotherapeutische en medisch biologische interventies gericht op biologische en psychologische processen • Leefsituatie optimaliseren: dagstructuur, bezigheden • Optimaliseren van de gezondheid, fysieke stimulatie en opdoen van positieve ervaringen • Sociale steun (en aansluitend ook de relatie met een behandelaar gezien risico op verminderde motivatie en therapietrouw!)
3. Een therapeutische visie op depressie Belang van het betrekken van de sociale omgeving / familie bij de behandeling van een psychiatrische stoornis: - welzijn van familie - succes van behandeling - preventie van herval ⇒ TOCH: gebeurt te weinig in de praktijk!
4. Familietherapie bij ouderen met een depressie Aandachtspunt: - Kenmerkende patronen van interacties bij depressie: Negatief zelfbeeld
Ervaren ‘afkeuring’ vanuit sociale omgeving
Depressieve stemming
Minder positieve ervaringen, en vaak onbegrip
Minder initiatiefname, minder sociale contacten
4. Familietherapie bij ouderen met een depressie Interacties met de sociale omgeving kunnen zowel positief als negatief effect hebben ⇒ - Daarom: psycho-educatie! - En: geen overdreven optimisme “ze denken dat ik mij beter voel als ik ga wandelen, ik wil helemaal niet gaan wandelen, ik haat wandelen, ik doe het alleen omdat ze anders kwaad zijn”
4. Familietherapie bij ouderen met een depressie Aandachtspunt: PARADOX
van de stimulatie
- CliĂŤnt in bescherming nemen, en toch actie verwachten - Beschermen en NIET over-beschermen = Familietherapeut is specialist in tegenstelling
4. Familietherapie bij ouderen met een depressie Aandachtspunt: - Begrip voor cliënt en voor omgeving Geen schuld uitspreken! Alert zijn voor ‘denkfouten’ die visie verengen
“ik ben depressief geworden omdat het met mijn vrouw niet goed gaat, zij heeft altijd kritiek op mij”
4. Familietherapie bij ouderen met een depressie Aandachtspunt: - Begrip voor cliënt en voor omgeving Maak gebruik van krachten van het systeem
“Ik weet heel goed wanneer hij zich depressief begint te voelen, dan zegt hij minder en ligt hij langer in bed”