Ga niet bij de pakken zitten Gedragsactivatie als remedie voor, en preventie tegen, depressie Jaak Beckers CGG/litp
Gedragsactivatie: wat is het ? GA is een kortdurende, gestructureerde interventie met als doel mensen zodanig te motiveren en te activeren dat zij (opnieuw) meer voldoening gevende ervaringen hebben in hun leven.
Gedragsactivatie: wat is het ? GA gaat uit van het idee dat mensen uit hun depressie kunnen geraken indien zij geholpen worden om zich (opnieuw) te engageren in gedrag dat zij uiteindelijk plezierig of zinvol vinden of dat hun helpt om hun levenssituatie zodanig te be誰nvloeden dat hun levenskwaliteit verbetert.
Gedragsactivatie: wat is het ? • Gericht op actie en op concrete probleem oplossing • Speelt zich grotendeels af buiten de therapiesessies • Wegnemen van barrières die zinvolle activiteit in de weg staan (vermijding)
Gedragsactivatie: wat is het ? Geïndividualiseerd, aangepast aan de “eigen” vorm van depressie (en vermijding) van iedere cliënt
Gedragsactivatie: wat is het ? Verschillende klachtenpatronen, bijv. • Passiviteit: slapen, TV kijken, drinken… om niet te voelen • Zeer actief bezig zijn met dagelijkse “plichten” die weinig of geen voldoening geven • Piekeren, rumineren,… om het verleden “op te lossen” of de toekomst “veilig te stellen”
Basisprincipes 1. De sleutel tot verandering in gevoelens is veranderen wat je doet
Basisprincipes 2. Ingrijpende levensgebeurtenissen kunnen leiden tot een depressie. Korte termijn coping (oplossings-) strategieĂŤn kunnen mensen doen verzanden in een depressie voor langere tijd. De oplossing wordt het probleem.
Basisprincipes 3. Wat voor een bepaalde persoon antidepressief zal werken kan je vinden door na te gaan wat voorafgaat aan en wat volgt op, belangrijke gedragingen van die persoon.
Basisprincipes 4. Structureer en voorzie activiteiten volgens een plan en niet afhankelijk van stemming
Basisprincipes 5. Verandering zal gemakkelijker zijn als je klein begint
Basisprincipes 6. Leg de nadruk op activiteiten die op een natuurlijke manier belonend zijn
Basisprincipes 7. Gedraag je als een coach
Basisprincipes 8. Benadruk een empirische (gebaseerd op ervaring) “probleemoplossing� benadering. Ieder resultaat is waardevol.
Basisprincipes 9. Praat niet alleen, doe vooral !
Basisprincipes 10. Zoek oplossingen voor bestaande of mogelijke hindernissen voor activatie
Therapeutische stijl in GA • • • •
Validerend Samenwerkend Niet beoordelend Warm en echt
GA: de ingrediĂŤnten
GA: de ingrediënten Doelen bepalen • Wat wil de cliënt zelf ? • Waar hecht hij/zij waarde aan ?
GA: de ingrediĂŤnten Gedrag definiĂŤren en beschrijven
GA: de ingrediënten Gedrag in de context: • Wat gaat eraan vooraf ? • Wat volgt erop ?
GA: de ingrediÍnten Activiteiten monitoren • activiteitenschaal
Dag:
Wat heb ik gedaan gedurende het afgelopen uur ?
stemming: 1- 5
00u – 02u 02u – 04u 04u – 06u 06u – 07u 07u – 08u
1 = erg negatief 2= negatief 3= neutraal 4= positief 5 = erg positief
GA: de ingrediÍnten Activiteiten monitoren • Wat heb ik gedaan ?
GA: de ingrediÍnten Activiteiten monitoren • Stemming ?
GA: de ingrediënten Activiteiten monitoren • Veranderingen in routine ? • Waar beginnen met verandering ? • Vermijding ?
Even terzijde‌
Vermijding, angst en depressie •
Vermijding: • Het kan een goed idee zijn, iets te vermijden
Vermijding: • Is dat ook zo voor gevoelens ? Kunnen “negatieve” gevoelens beter vermeden worden, of zo snel mogelijk “opgelost”?
Vermijding: • Is het belangrijk, er over te waken dat mensen niet té angstig of verdrietig worden ? • Is angst of verdriet “slecht”?
Vermijden: • kan verstandig zijn,… • is een belangrijke overlevingsstrategie: vaak beter 100 keer teveel dan 1 keer te weinig…
Vermijden: • leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z. versterkt de betekenis van “gevaar” (angst).
Vermijden: • leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z. versterkt de angst. • en ook dat is nuttig …als algemeen principe …om te overleven
Vermijden: • leidt tot negatieve bekrachtiging, d.w.z. versterkt de angst. • en dat is nuttig …als algemeen principe …om te overleven • maar niet altijd …
Vermijden: • versterkt de angst. • belet het aanleren van andere reacties/betekenissen t.a.v. de vermeden situaties, d.w.z. belet bijleren, nuanceren.
Vermijden: • versterkt de angst. • belet bijleren. • Belet vaak het stellen van “wenselijk” gedrag en kost op die manier levenskwaliteit.
een ravijn…
een bruggetje
hier woon ik‌
de stad: school,werk, cultuur…
en ik heb “hoogtevrees” en “een paniekstoornis”…
De brug (mijn angst) vermijden: 1. de negatieve valentie van de brug (mijn emotie) neemt toe: de angst wordt versterkt
De brug (mijn angst) vermijden: 1. de negatieve valentie van de brug neemt toe: angst wordt versterkt 2. ik kan niet ondervinden wat er zou gebeuren (met mijn angst o.m.)
De brug (mijn angst) vermijden: 1. de negatieve valentie van de brug neemt toe: angst wordt versterkt 2. ik kan niet ondervinden wat er zou gebeuren (met mijn angst o.m.) 3. ik geraak nooit in de stad‌
Waarom geraak ik niet in de stad? • omdat ik angstig ben? • omdat ik niet durf? • is dan niet durven = niet kunnen ?
Waarom geraak ik niet in de stad? Niet daarom, maar: Omdat ik ervoor kies, mijn angst te vermijden
de stad: school,werk, cultuur…
en ik heb “hoogtevrees” en “een paniekstoornis”…
Soorten gedrag: • onwillekeurig versus • willekeurig…
Onwillekeurig gedrag: • voelen • (automatische) gedachten • neiging tot actie (doen)
Onwillekeurig gedrag • = resultaat (bijverschijnsel) van de context en van wie ik (geworden) ben = o.m. mijn leergeschiedenis (betekenis). • = respondent, reactie op wat vooraf gaat • = niet door mijzelf hier en nu te bepalen of te kiezen
Willekeurig gedrag: doen o.a.: - actie - nadenken/rumineren/piekeren - zeggen, verbaal en niet verbaal,‌ - micro en macro niveau
Willekeurig gedrag: Doen: • = instrumenteel: gericht op en gestuurd door de gevolgen die (ik verwacht dat) het heeft op kortere en langere termijn • Het dient ergens voor…
Willekeurig gedrag • = kiezen • = niet zomaar het gevolg van de context, niet het gevolg van mijn gevoelens en automatische gedachten, ook niet van mijn neiging (drang, dwang)
Willekeurig gedrag, doen • verschaft mij een weliswaar beperkte, maar wel mijn enige, invloed op mijn toekomstige context, mijn toekomstige gevoelens en gedachten…
Willekeurig gedrag is interessanter om naar te kijken dan onwillekeurig Niet: hoe komt het dat iemand iets doet, Wel: waar dient dit gedrag voor ? Niet: waar is hij bang voor, Wel: wat vermijdt hij ?
Denken versus gedachten hebben • Nadenken, rumineren, piekeren,… is willekeurig gedrag • In je hoofd of luidop (met je hulpverlener…) • Heeft een bedoeling: iets oplossen, voorkomen, wegdoen… … Ook waar dat niet kan: -het verleden: wat gebeurd is, wat ik gedaan heb,… -de toekomst: wat –misschien- zal gebeuren, wat ik dan moet/zal doen,…
Denken over Gedachten en Gevoelens… • Denken, rumineren, piekeren, praten = willekeurig gedrag • Heeft een bedoeling: iets oplossen, voorkomen, wegdoen… …gedachten …gevoelens - Belet dat ze verdwijnen - Suggereert dat ze « oplosbaar » zijn - Suggereert dat ze belangrijk zijn - Komt in de plaats van zinvolle actie
Denken over Morgen • Denken, piekeren, heeft een bedoeling: iets oplossen, voorkomen, garanderen‌ .‌veiligheid, zekerheid - Suggereert dat die mogelijk is - Suggereert dat die nodig is - Komt in de plaats van accepteren
Denken over gedachten en gevoelens • Gedachten en gevoelens zijn automatisch, onwillekeurig. • Maken deel uit van de context (zie bord) • « Doen » niets, hebben dus niet zo veel belang • Accepteren: vriendelijk laten zijn wat ze zijn: gedachten in mijn hoofd (vgl. mijn siamees broertje, mijn schip,…)
Vermijding bij de hulpverlener… • Gevoelens bij de cliënt (verdriet, angst, paniek,…) • Gevoelens en oordelen van de cliënt over mij • Gevoelens en gedachten van/over mijzelf: schuldgevoelens, machteloosheid, falen,… • Mijn eigen angsten, pijn,…
Vermijding bij de hulpverlener… • • • •
Onderwerpen vermijden Meegaan in de vermijding van de cliënt De cliënt helpen, aanzetten,… om te vermijden Meegaan in rumineren en piekeren: keer op keer meegaan in “praten over” • Geruststellen (de cliënt, mijzelf,… ? )
Wat dan wel ? • Onwillekeurig gedrag: gedachten, gevoelens,… • Het verleden en de toekomst: wat ik heb meegemaakt en zal meemaken, wat ik heb gedaan en zal gedaan hebben,… • Onzekerheid, fouten, onveiligheid • Accepteren als deel van de context
Wat dan wel ?
Accepteren als deel van de context‌ Waarbinnen ik Kies (willekeurig gedrag): - Doe wat ik kan doen - Wat past bij wie ik wil zijn
Wat dan wel als hulpverlener ? • Accepteren en kiezen aanmoedigen en voordoen • Niet vermijden wat beter niet vermeden wordt • Aanmoedigen om niet te vermijden wat beter niet vermeden wordt.
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener‌
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… • Toon begrip en meeleven voor de pijn die de persoon heeft en voor de moeite die het kost om in actie te komen • Maar ga niet mee in zelfbeklag en machteloosheid
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… Focus op: • Oplossingen • Willekeurig gedrag (doen)
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… Formuleer doelen en tussenstappen • In positieve termen • Als wenselijk en niet noodzakelijk • In kleine stappen
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… Detecteer hindernissen of voorwaarden • Buiten de keuze van de persoon: kijk wat je eraan/ermee kan doen • Vermijding: steun de persoon in het niet meer vermijden • En vooral: help niet vermijden !
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… Detecteer hindernissen of voorwaarden • Herken en neutraliseer “voorwaarden” , “redenen” om uit te stellen of te vermijden • “Ik zal proberen”, “als ik mij goed voel”, “als ik een goeie dag heb”, “als het weer goed is”, als ik goed genoeg ben voorbereid”, “als mijn…akkoord is en het mij niet zal verwijten”…
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… • Bekrachtig concreet gezette stappen (doen, niet “voornemen”), hoe klein ook • Ga niet veel in op redenen waarom niet • Geef geen kritiek, zeker niet op falen, zelfs niet op niet geprobeerd,
GA: lessen voor de niet-GGZ hulpverlener… wel: • Wat heb je vermeden ? • Wat zijn daarvan de voor- en de nadelen ? • Hoe rijmt dat met je doelen en waarden ?
Vragen, bedenkingen ?
Dank u
Achtergrondfoto: Els Travers