Jg. 19/2 Milieu & Natuur

Jaargang 19, nr. 2 - 2017

Water doet leven › De

Wijers, land van 1001 vijvers › Op zoek naar de amfibieën in je tuin › Help dieren door de hitte ndschappen

© Regionale La

Woord vooraf Beste lezer Limburg beschikt over veel groen, maar kleurt ook een beetje blauw door allerlei vormen van water.

‘Water brengt leven in de brouwerij’.

Onze Limburgse vijvers, beekvalleien en waterlopen bezitten heel wat zeldzame planten en dieren.

Zelfs het water in onze eigen tuin, bijvoorbeeld via een tuinvijver, trekt heel wat dieren aan.

In dit nummer 02

03 Water is belangrijk voor ons als mensen of het nu gaat om historische visvijvers of waardevolle beekvalleien: als buurtbewoner, wandelaar en zeker ook voor de landbouw.

Soms ontstonden waterpartijen door toedoen van de mens, zoals in De Wijers; soms helpt de mens de natuurlijke waterlopen een handje via gerichte beheerwerken, zoals de vallei van de Zwarte Beek en de vallei van de Herk en Mombeek.

Mijn bevoegdheden Leefmilieu en Natuur hebben heel wat raakpunten met mijn bevoegdheid Waterlopen, hetgeen de mogelijkheid biedt om beleidsoverschrijdend te werken.

Op sommige plaatsen in de wereld is water (al) een te schaars goed met alle gevolgen van dien.

Nog een reden temeer om er verstandig en zuinig mee om te springen.

Alle overheden, dus ook wij als provincie Limburg, hechten veel belang aan een goed en zorgvuldig beheer van deze ‘blauwe schatkamers’.

In dit nummer van Milieu en Natuur geven we heel wat voorbeelden van lopende of reeds afgeronde projecten, die de vele voordelen van water nog meer in de verf zetten. Ook is er aandacht voor een specifiek hitteplan voor dieren.

Veel leesgenot en waterplezier!

Ludwig Vandenhove gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur

© Katrien Coenen

2

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

07

Voorwoord van gedeputeerde Ludwig Vandenhove Water in je tuin Je eigen amfibieënstek

Vijversnoer De Wijers Land van 1001 vijvers

11

Help dieren door de hitte

12

Waterprojecten van de Regionale Landschappen Water als streekkenmerk

15

16

Grootste hermeanderingsproject in Vlaanderen De Zwarte Beek kronkelt weer Agenda Activiteiten van het Provinciaal Natuurcentrum, de Regionale Landschappen en Bosgroepen

COLOFON Een uitgave van de deputatie van de Limburgse provincieraad Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Frank Smeets, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Erik Gerits, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactieraad en hoofdredactie Patrick Boucneau, Jan Mampay, Nadine Moens, Sonja Schreurs, Daphne Tubée. Met dank aan Thomas Impens, Johan Lambrix, Mietje Peeters, Liesbeth Van Gysegem en An Bloemen.

Eindredactie Leen Raadts, www.teksttype.be Taaladvies Yvette Vandormael, Informatie en Communicatie, provincie Limburg Verantwoordelijk uitgever Patrick Boucneau, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Vormgeving en drukwerk Drukservice Impressa Contactadres Milieu en Natuur, Directie Ruimte, provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt, 011 23 83 38, mina@limburg.be, www.limburg.be Oplage 10 500 exemplaren Wettelijk depotnummer D/1999/5.857/19

Water in je tuin

Je eigen amfibieënstek

Bruine kikker

Water in je tuin, of het nu een poel is die zich van nature met water vult of een aangelegde tuinvijver met vijverfolie, het geeft je tuin iets bijzonder. Niet enkel voor jezelf, maar ook voor dieren. Indien de vijver goed aangelegd is, kan je poel of vijver een heus leefgebied worden voor kikkers, padden en salamanders. Zo draag je bij aan het behoud van bijzondere Limburgse soorten.

Land en water De amfibieën die je in de tuin kunt aantreffen, paren in het water. De eieren worden eitje per eitje (salamanders), in snoeren (padden) of klompen (kikkers) op de bodem van het water of tussen waterplanten afgezet. Uit de eitjes komen larven tevoorschijn die een gedaanteverwisseling ondergaan. Het volwassen dier ziet er dus heel anders uit dan de larve. Na de voortplanting verlaten de amfibieën het water en leven ze op het land. Omdat ze een waterdoorlaatbare huid hebben, blijven amfibieën wel steeds in de

nabijheid van water of op plaatsen waar de lucht vochtig genoeg is.

Volwassen kikkers, padden en salamanders hebben verschillende deelgebieden nodig om te overleven: het “voortplantingshabitat” waar de eieren afgezet worden en de larven opgroeien, het “zomerhabitat” waar de jonge en volwassen dieren voedsel en beschutting vinden en een “winterhabitat” voor de winterslaap.

Die gebieden moeten met elkaar verbonden zijn. Daarom is de aanwezigheid van kleine landschapelementen, boomstronken, steenhopen, spleten en barsten in muren belangrijk.

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

3

Salamanders Salamanders herken je aan hun langgerekt lichaam en de staart. Door de golvende bewegingen van die staart verplaatst het dier zich vlot door het water.

Typisch is het bruiloftskleed van de mannetjes tijdens de Alpenwatersalamander paartijd. Ze ontwikkelen dan grote rugkammen en/of staartzomen en worden veel kleuriger. Het mannetje voert een dans op om de aandacht van het vrouwtje te trekken. De vrouwtjes zijn in het algemeen iets groter dan de mannetjes. In je tuin kun je de alpenwatersalamander, kleine watersalamander en vinpootsalamander aantreffen.

De alpenwatersalamander komt algemeen voor. Het is een middelgrote salamander (tot 11 cm) met een opvallende gele, oranje of oranjerode buik zonder vlekken. De vinpootsalamander is de kleinste salamander. In het voorjaar zijn de mannetjes goed te herkennen aan de zwemvliezen tussen de achtertenen en een draadje aan het uiteinde van de staart. De soort is vrij variabel van kleur, maar door de ongevlekte, rozige keel kun je deze soort van de kleine watersalamander onderscheiden. De naam van de kleine watersalamander zet ons op het verkeerde spoor. De soort is verre van klein (hij kan 10 cm groot worden) en leeft niet enkel in water. De kleine watersalamander heeft een zeer korte voortplantingsperiode: van april tot einde mei. Typisch zijn de vuilwitte buik met brede, geeloranje lengtestreep en bruine vlekken.

Kikkers en padden Terwijl salamanders partners aantrekken met een fraaie uitdossing, moeten kikkers en padden het hebben van kabaal maken. Met hun roep trekken ze vrouwtjes aan en bewaken ze hun territorium.

De geluiden maken het mogelijk om soorten te herkennen. De kwaakgeluiden van de gewone pad zijn kort en zacht en lijken wat op die van de meerkoet. Groene kikkers doen dan weer zo hun best dat sommige mensen er niet van kunnen slapen. Kikkers en padden hebben een gedrongen lichaam en geen staart. De mannetjes omklemmen de vrouwtjes met hun voorpoten op weg naar of in het water.

In je tuin kun je de bruine kikker, de gewone pad en de “groene kikker” tegenkomen. De gewone pad is vrij groot en fors en heeft een opvallend

Bruine kikker

4

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

wrattige huid. Ook de ogen vallen op. Die zijn koperrood of goud en hebben horizontale pupillen. De eiersnoeren van de pad kunnen 4 meter lang zijn en wel 8 000 eieren bevatten. De gewone pad heeft nog een ander triest record op zijn palmares staan: het dier wordt het vaakst aangereden op de Vlaamse wegen tijdens de trek naar de voortplantingsgebieden.

De bruine kikker ontwaakt als eerste (doorgaans rond half februari) uit de winterslaap. Deze vrij grote, stevige kikker komt algemeen voor. Kenmerkend zijn de helderbruine rug met bruinzwarte vlekken en de donkere, bruinzwarte vlek tussen oog en voorpoot. “De groene kikker” ten slotte bestaat eigenlijk niet.

Het is een verzamelnaam voor verschillende soorten. Onderzoekers spreken van het groene kikkercomplex met als leden de poelkikker en meerkikker en een hybride (een kruising), namelijk de bastaardkikker. Deze soorten onderling onderscheiden is niet zo eenvoudig. De meerkikker of grote groene kikker is de grootste soort en een echte kabaalmaker.

Twee buitenbeentjes De kamsalamander en boomkikker zijn twee buitenbeentjes. Deze soorten vind je niet courant in de tuin, maar wanneer tuinen in of nabij leefgebieden liggen, kan de tuinpoel of -vijver wel bijdragen tot de bescherming van deze zeldzame soorten. De kamsalamander dankt zijn naam aan het feit dat het mannetje in het voorjaar een getande rugkam heeft. Een ander belangrijk kenmerk is de oranje buik met een onregelmatig patroon van zwarte vlekken.

Dat vlekkenpatroon is voor elk individu uniek.

De kamsalamander is onze grootste inheemse watersalamander en heeft een voorkeur voor kleinschalige landschappen. Hij wordt ook weleens “waterdraakje” genoemd.

De boomkikker is dan weer klein. Kenmerkend zijn de vingers en tenen die aan de uiteinden voorzien zijn van zuignapachtige hechtschijfjes. Hiermee kan hij in bomen en struiken klimmen. De rug is doorgaans Boomkikker grasgroen. De kamsalamander en boomkikker zijn Europees beschermde soorten waar in Limburg al jaren sterk op ingezet wordt. In 1985 waren er van de boomkikker nog maar vier populaties gekend, namelijk in Maasmechelen, Zonhoven, Genk en Diepenbeek. Dankzij de inzet van natuurverenigingen, de Vlaamse overheid en de provincie ziet de situatie er nu rooskleuriger uit.

11

1

4 2 5

3

7 6

8

9

1 Kamsalamander

7 Vinpootsalamander

2 Alpenwatersalamander

8 Parende padden

3 Poelkikker

9 Bastaardkikker

4 Groene kikker

10 Meerkikker

5 Kleine watersalamander

11 Boomkikker

6 Bruine kikker Fotografie: Marcel Bex, voor Vilda: Bert Willaert, Jeroen Mentens, Yves Adams, Rollin Verlinde

10

Waterdraken in Wellen Het verhaal van de kamsalamander in Wellen is een goed voorbeeld van hoe er op gemeentelijk vlak kan ingezet worden op een soort. “In 2017 herbergt onze gemeente nog vier populaties van de kamsalamander”, getuigt Kamsalamander Davy Huygen, die betrokken is bij het project. “Drie gemeenschappen handhaven zich in min of meer geïsoleerde leefgebieden en één metapopulatie strekt zich uit over het grenspunt met buurgemeenten Alken, Hasselt (Wimmertingen) en Kortessem.”

De kamsalamander komt in Wellen enkel voor op privégronden en wordt bijgevolg aangetroffen in natuurrijke tuinen, in de

omgeving van boerenerven, op percelen van paardenliefhebbers en nabij hoogstamboomgaarden.

Deze zijn niet beschermd en het is dan ook belangrijk dat de leefgebieden goed worden opgevolgd en dat er geïnvesteerd wordt in een goede verstandhouding met omwonenden en landeigenaars. “De Bokkenrijdersgemeente draagt een bijzondere verantwoordelijkheid in het behoud van deze Europees beschermde soort”, aldus Davy. “Na adoptie van de waterdraak trekt Wellen de kaart van biotoopherstel op het terrein: voortplantingspoelen opschonen, nieuwe waterpartijen graven en een levensnoodzakelijk landhabitat aanleggen. Met enige voorzichtigheid durven we stellen dat de gezamenlijke inzet van natuurvereniging ’t Bokje, Limburgs Landschap, Natuurpunt, Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, de provincie Limburg en de gemeente Wellen heeft bijgedragen tot een uitbreiding van de voortplantingsmogelijkheden en een versterking van de populaties.”

Leven in je vijver: tips en tricks Welke amfibieën je tuin aantrekt, hangt af van waar je woont. De verschillende soorten hebben ook allemaal hun eigen behoeften. Maar met deze tips maak je je tuin alvast amfibievriendelijk.

• Je vijver moet minstens de helft van de dag in de zon liggen.

• Zorg voor zacht glooiende oevers en een onregelmatige vorm zodat de dieren in en uit het water kunnen.

• Voorzie verschillende dieptes, met een dieper gedeelte (80-120 cm) waar dieren kunnen overwinteren en een ondiep, sneller opwarmend deel voor het afzetten van eieren en het overleven van larven.

• Onderwaterplanten zorgen voor zuurstof en beschutting. Vermijd wel exoten.

• Houd de vijver visvrij: vissen eten de eitjes en larven van amfibieën op.

• In de tuin moeten ook kleine rommelhoekjes aanwezig zijn van houtblokken, losse stenen of snoeihout. Daar kunnen amfibieën schuilen en overwinteren.

• Gebruik geen bestrijdingsmiddelen.

• Amfibieën zullen de vijver vanzelf vinden, zet geen dieren uit!

Meer info: www.hylawerkgroep.be www.ravon.nl www.natuurpunt.be © Regionale Landschappen

6

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

© Regionale Landschappen

Vijversnoer De Wijers

Land van 1001 vijvers Centraal in Limburg ligt “het land van 1001 vijvers”. Dit landschap van vijvers en historische sites vertelt de verhalen van meer dan zes eeuwen geschiedenis. Verhalen die je tijdens het wandelen en fietsen volop kunt ontdekken. Daarnaast vinden ook heel wat (zeldzame) diersoorten een thuis in het blauwe hart van Limburg.

Water en Midden-Limburg zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

De vijvercomplexen strekken zich uit over zeven gemeenten: Hasselt, Heusden-Zolder, Houthalen-Helchteren, Diepenbeek, Lummen, Genk en Zonhoven. De vele vijvers worden gevoed door zeven beken. Deze blauwe aders stromen van het Kempens Plateau naar beneden, tot aan de Demervallei. De beekvalleien vormen de ruggengraat van het gebied. De vijvercomplexen lopen van de Maten in Genk, over het Wik, de Daute- en Caetsweyers in Diepenbeek, de Platwijers, Wijvenheide in Zonhoven tot de Laambeekvallei in Heusden-Zolder en het Schalbroek in Lummen.

Viskwekers met internationale faam Om te begrijpen hoe dit land van 1001 vijvers ontstond, moeten we terug naar de 14de eeuw. Toen begonnen onze voorouders met het aanleggen van wijers. “Een wijer is een oude benaming voor een viskweekvijver”, weet Thomas Impens, coördinator voor het project De Wijers. “Veel vijvers werden aangelegd voor het kweken van zoetwatervis. ”Om de visvijvers aan te leggen, werden dijkjes

dwars op de beken aangelegd. Achter deze stuwen ontstonden vijvers. Ook putten die waren gegraven om turf en ijzer te winnen, werden via afleidingen gevuld met beekwater. Zo ontstond water van een hoge kwaliteit dat ideaal was om vissen te kweken.

“De Abdij van Herkenrode heeft waarschijnlijk een grote bijdrage geleverd aan het uitbreiden van de vijvers en de bijbehorende viskweek”, aldus Thomas. “Het kweken van zoetwatervissen vereist heel wat vijvers met de juiste waterkwaliteit en grootte.

Om de drie jaar wordt zo’n wijer drooggelegd, bekalkt en bemest.

Dan wordt er voor een jaar een gewas op geteeld, vooraleer men de vijver weer onder water zet. Dat is nodig om de parasieten te doden. Veel vijvers zijn nu in onbruik geraakt, maar hier en daar wordt er nog vis gekweekt in De Wijers. Het hoogtepunt lag in de 20ste eeuw. De industrialisatie leidde ertoe dat het viskweken een vorm van intensieve landbouw werd. De viskwekers van De Wijers genoten een internationale faam waar we gerust trots op mogen zijn.”

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

7

© Monique Bogaerts

8

Milieu & Natuur 19/2 - 2017

© Regionale Landschappen

Natuur in je achtertuin “Veel mensen die in De Wijers wonen, zijn zich niet bewust van de prachtige natuur in hun eigen achtertuin”, zegt Thomas Impens.

“Dat komt omdat deze prachtige natuur vaak verborgen ligt achter de lintbebouwing. De afgelopen decennia zijn veel vijvers verbost.

Op sommige plaatsen kiezen we er nu voor om met zichtassen de vijvers terug zichtbaar te maken. Wij willen dat de bewoners zich verbonden voelen met die rijke natuur in hun eigen gemeente. Dat is een van de zaken die de projectpartners willen veranderen”.

Eén manier om dat te doen, is door het stimuleren van zachte recreatie. “We zetten volop in op wandelaars en fietsers van binnen en buiten Limburg, maar uiteraard wel met respect voor de draagkracht van de natuur. Fietsen door het water in Bokrijk is daar een mooi voorbeeld van. Momenteel

“De viskwekers van Midden-Limburg genieten een internationale faam waar we gerust trots op mogen zijn.” wordt ook het eerste bovenlokaal infopunt voor De Wijers ingericht, in het Domein Kiewit-Bokrijk. Er wordt ook gewerkt aan de uitbouw van zogenaamde hotspots. De bedoeling is om recreanten iets mee te geven over de uitzonderlijke ecologie en geschiedenis van de Wijers.”

De Wijers vormen ook de ideale groene verbindingen om functionele, duurzame verplaatsingen van buurtbewoners mogelijk te maken. De versnippering van het gebied biedt kansen om het gevoel van groen in de stad te versterken.

Thomas Impens Milieu & Natuur 19/2 - 2017

9

Samen werken aan het landschap De grote landschappelijke en natuurlijke waarde maakt dat mensen en organisaties al enkele decennia los van elkaar acties ondernemen om de troeven van De Wijers nog te versterken. Om al die losstaande initiatieven te bundelen en kracht bij te zetten, werd onder impuls van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) een samenwerkingsverband opgericht met maar liefst zeventien partners. “Het bijzondere aan het project is dat je voelt dat alle partners écht goesting hebben om tijd en middelen te investeren in dit prachtige gebied”, zegt Thomas. “Er bewoog al heel wat voor de oprichting van dit project, maar door samen te werken kunnen we onze efficiëntie verhogen.” © Regionale Landschappen

“De boomkikker en roerdomp komen slechts op enkele plaatsen in Vlaanderen voor.

De Wijers is er daar één van.”

Succesverhalen Hoewel De Wijers niet op een natuurlijke manier ontstonden, zijn ze wel van groot belang voor heel wat soorten. Zo is het land van 1001 vijvers een van slechts enkele gebieden in Vlaanderen waar de boomkikker voorkomt. Dankzij doortastende maatregelen heeft de populatie zich in de Dauteweyers de afgelopen jaren enorm uitgebreid. “Onder andere Natuurpunt spant zich al sinds de jaren 1980 in voor deze soort”, weet Thomas. “De populatie wordt gemeten aan de hand van het aantal roepende mannetjes. In het begin werden er slechts enkele geteld. Nu zijn dat er al 150.”

Een ander succesverhaal is de roerdomp, een zeldzame reigersoort die nog maar op enkele plaatsen in Vlaanderen voorkomt. De Wijers hoort daarbij, met name Wijvenheide, het Wik en de Maten.”Het doel voor deze op Europees niveau belangrijke soort is 75 broedparen in Vlaanderen. In De Wijers streven we naar een 20 paren. Er is zeker de ruimte voor en de omstandigheden zijn ideaal.”

10 Milieu & Natuur 19/2 - 2017

Lokale, provinciale en Vlaamse overheden dokterden er samen met de verenigingen uit de streek, een toekomstvisie uit.

Deze visie werd vastgelegd in een uitvoeringsprogramma met maar liefst 150 concrete acties. Het verschil wordt gemaakt door een geïntegreerde benadering. De acties richten zich onder meer op het herwaarderen van de beekvalleien waarbij gekeken wordt naar de hele beekvallei, van bron tot monding.

Er is aandacht voor een betere integratie van het groen in de stedelijke omgeving en het stimuleren van recreatie, toerisme en ecosysteemdiensten. Er worden onder andere 8 bovenlokale info- en onthaalpunten ingericht, missing links in de fietsinfrastructuur worden opgelost. Ook het vernieuwen van de viskweek en het stimuleren van duurzame landbouw en innovatieve bedrijven binnen De Wijers vormt een van de grote zwaartepunten van het actieplan.

Drie landinrichtingsprojecten van de Vlaamse Landmaatschappij die net goedgekeurd werden door de Vlaamse Regering moeten de uitvoering de volgende jaren een serieuze duw in de rug geven.

Om over al deze acties te communiceren en mensen wegwijs te maken in het blauwe hart van Midden-Limburg, wordt de website van De Wijers vernieuwd. Op www.dewijers.be kom je binnenkort alles te weten over het gebied en het project.

Je ontdekt er ook de leukste plaatsjes, je blijft op de hoogte van het laatste nieuws en de activiteiten en je kunt er wandelkaarten bestellen voor eindeloos Wijersplezier.

Info: Thomas Impens, tel. 011 26 54 68, thomas.impens@limburg.be, www.dewijers.be

Dieren & hitte

Help dieren door de hitte Ook voor huisdieren is water van levensbelang. Zeker op warme zomerdagen zorgt water voor de nodige verkoeling.

Heb je huisdieren? Voorzie dan verschillende bakjes vers drinkwater in huis. Je kunt het water lekker koel houden met ijsblokjes.

Honden doe je een groot plezier met een plonsbadje in de tuin. Je kunt ook een waterijsje maken met water en wat hondensnoepjes.

Of stop een natte handdoek in de diepvriezer en leg hem dan neer op een schaduwplaatsje. Je hond zal er met veel plezier afkoelen!

Ook belangrijk: een warme auto is levensgevaarlijk voor honden.

Zelfs wanneer het maar 20 graden is, kan de temperatuur in de auto gevaarlijk hoog oplopen voor je viervoeter. Ook vijf minuten kunnen al te veel zijn. Bij grote hitte vermijd je best te veel inspanningen, zoals (lange) wandelingen. Het asfalt kan ook heel warm zijn voor de poten van je hond.

Kat in huis? Dan kun je een bakje water met daar wat speelgoedjes in voorzien, zodat ze er met haar pootjes in kan graaien. Ook met een vochtig washandje kun je wat verkoeling brengen. Heb je een paard of rijd je paard? Dan is het goed om weten dat paarden bij hitte gemakkelijk tot 40 liter per dag drinken, zo’n 10 liter meer dan normaal.

Watermussen en dorstige egels Wat is er heerlijker dan een frisse duik op een hete zomerdag?

Dieren denken er net zo over! Als je een vijver hebt, wordt die in de zomer druk bezocht door dieren die komen drinken of pootje baden.

Een geleidelijk aflopende oever maakt dat ze gemakkelijk weer uit

“Ook egels doe je een groot plezier met vers drinkwater.”

het water geraken. Je kunt eventueel ook een kikkertrapje voorzien, of met wat stenen of een boomstronk voor een opstapje zorgen.

Geen vijver? Voorzie dan schaaltjes water voor de vogels. Daar zullen ze het hele jaar van drinken, ook als het koud is. Wanneer het vriest, hebben vogels het namelijk moeilijk om niet-bevroren water te vinden. Zet het schaaltje wat hoger, zodat katten er moeilijk bij kunnen. Kies voor een plaats vlakbij een haag, dan kunnen ze bij het minste gevaar vluchten. Ververs het water regelmatig en voeg er nooit zout aan toe. Reinig de schaal met warm water en zonder chemische producten. Bij warm weer kun je een wat grotere, ondiepe schaal plaatsen waarin vogels een bad kunnen nemen. Ook egels doe je een groot plezier met vers drinkwater. Geef hen nooit melk, daar worden ze ziek van.

Meer tips voor katten, honden, paarden en kleine knaagdieren vind je op www.limburg.be/hitteplandieren.

Milieu & Natuur 19/2 - 2017 11

Waterprojecten van de Regionale Landschappen

Water als streekkenmerk Water vormt de blauwe draad door het landschap. Meer zelfs: het is water dat landschappen vorm geeft, kneedt en voedt. Het is dan ook geen wonder dat water een grote rol speelt in heel wat projecten van de drie Limburgse Regionale Landschappen, die zich inzetten voor het behouden en versterken van onze typische landschappen.

Herk en Mombeek: multifunctionele beekvallei

Š Regionale Landschappen

Doorheen het Zuid-Limburgse landschap loopt een blauwgroen lint: de vallei van de Herk en de Mombeek. Hier en daar doorkruist ze een dorpskern, maar verder is de vallei vrijwel ongeschonden. Het Regionaal Landschap Haspengouw & Voeren en tien Zuid-Limburgse gemeenten werken samen rond het behouden en herstellen van de vallei en haar typische kenmerken. In het overkoepelend plan komen alle aspecten van de beekvallei aan bod: waterberging, natuur, landschap, zachte recreatie, duurzame landbouw en het aanpakken van erosie en overstroming.

bijzondere soorten zoals de slanke sleutelbloem, knolsteenbreek, dagkoekoeksbloem en moerasspirea prima gedijen.

Van riet naar grasland De Batsheerse Beemd in Heers is een waardevol gebied in de Vallei van de Herk. De meanders van de beek worden hersteld en ook het omliggende landschap krijgt een make-over. Op het programma staan o.a. poelen ruimen, bomen knotten en hooiland herstellen.

Natuurherstel in Schulensbroek Het Schulensbroek is een van de grootste Vlaamse natuurreservaten en is Europees beschermd. Het meer, de gras- en weilanden, poelen, knotwilgen en meidoornhagen vormen de thuis van heel wat dieren en planten. De komende vijf jaar steken partners de handen uit de mouwen om het grootschalig natuurherstelproject LIFE Delta uit te voeren. Traditionele landschapselementen worden in ere hersteld voor bijzondere soorten zoals de kwartelkoning, de grote modderkruiper en het kruipend moerasscherm.

In de historische Wintershovensbeemd bij Kortessem wisselen natte beemden, drogere graslanden op hellingen, een valleibos en een houtkant langs de oude trambedding elkaar af. Door al vijf jaar te maaien, het maaisel af te voeren en greppels voor afwatering te herstellen, maakte het eentonige riet plaats voor een grasland waar 12 Milieu & Natuur 19/2 - 2017

In Nietelbroeken en Merlemont in Diepenbeek ligt de nadruk op soortenrijke hooi- en graslanden. Daar profiteren onder meer de grauwe klauwier en de kamsalamander van. De Herkebeek, een waardevolle bovenloop van de Herk, mag weer meanderen in Borgloon. Zo ontstaan interessante biotopen voor typische beekdalplanten. Het onderwaterleven profiteert mee.

Meer weten? info@rlh.be

Kempen~Broek: water als klimaatbuffer Het GrensPark Kempen~Broek is een robuust natuurgebied op de grens tussen België en Nederland. Eeuwenlang vond je hier moerassen, beekvalleien en natte heidegebieden, die grotendeels werden ontgonnen door de landbouw. In de voor de landbouw minder interessante stukken kreeg de natuur vrij spel. Water speelt een grote rol in dit gebied, zowel voor de natuur als de landbouw.

Via beken, sloten, greppels, ontwateringskanalen en drainage- en bevloeiingssystemen probeert men het water naar de hand te zetten. De klimaatverandering laat zich hier echter ook voelen.

Water als natuurverbinding Om de klimaatverandering het hoofd te bieden, besloten de betrokken terrein- en waterbeheerders, overheden en landbouwers om samen een goede waterhuishouding op poten te zetten. Waar nodig vertraagt men de afvoer van water of bergt men het water in natuurgebieden, sloten of via peilgestuurde drainage, een systeem dat landbouwers toelaat om zelf het waterpeil op hun gronden te regelen. Overtollig regenwater wordt afgevoerd en aangewend bij droogte. Ook de natuur in Kempen~Broek wordt bij droogte”verwend” met gebufferd water.

“De grotere, samenhangende habitats in Kempen~Broek moeten de gevolgen van het veranderende klimaat op de biodiversiteit verminderen.”

Al deze maatregelen moeten tevens zorgen voor betere natuurverbindingen voor dieren en planten en een aangename omgeving voor recreanten. Deze grotere, samenhangende habitats moeten de gevolgen van het veranderende klimaat op de biodiversiteit minderen. Kempen~Broek wil een voorbeeldregio voor grensoverschrijdende, duurzame ontwikkeling zijn. De betrokken gemeenten en provincies dienden een aanvraag in om het gebied te laten erkennen als Unesco- Mens en Biosfeer-gebied.

Meer weten? info@rlkm.be

© Erwin Christis

Milieu & Natuur 19/2 - 2017 13

Hamont-Achel: water als wellnessresort voor dieren

Domein De Bever in Hamont-Achel ligt in de Vallei van de Warmbeek, een beek met een hoge ecologische waarde. De komende twee jaar wordt het domein onder handen genomen door de stad Hamont-Achel, samen met het Regionaal Landschap Lage Kempen en het Agentschap voor Natuur en Bos. Ze willen de natuur in het domein, dat in Natura 2000-gebied ligt, weer in topconditie krijgen.

De strijd tegen het parelvederkruid Meer dan de helft van de vijver in De Bever is overwoekerd met parelvederkruid, een invasieve exoot. De partners verwijderen de plant en richten de vijver natuurlijk in met een plasdraszone langs de oevers. De Europese beschermde heikikker gebruikt deze “strandzone” tussen water en land om zijn eiklompjes te verstoppen. De heikikker heeft, zoals zijn naam reeds doet vermoeden, ook vochtige heide nodig. Na de werken kan deze heide spontaan ontkiemen dankzij het zaad dat van nature nog in de

“Domein De Bever zal uitgroeien tot een leuke ontmoetingsplaats waar er ruimte is voor mens én natuur.”

bodem zit.

Nieuw beleefpad Andere planten en dieren profiteren mee van deze werken.

Net als de bezoekers van De Bever. Voor hen komt er een gloednieuw beleef- en ontdekkingspad langs de heide, de vijver en een bessenplantage. De werken zullen afgerond zijn in het najaar van 2019. Uniek aan dit project is het communicatieen participatietraject dat wordt uitgestippeld om iedereen te betrekken bij de werken. Zo gaan de projectpartners op zoek naar lokale ambassadeurs die een persoonlijke toets aan het natuurherstelproject geven en helpen om de bevolking van HamontAchel te informeren. Domein De Bever zal uitgroeien tot een leuke ontmoetingsplaats met ruimte voor mens én natuur. © Regionale Landschappen

Meer weten? info@rllk.be

14 Milieu & Natuur 19/2 - 2017

Grootste hermeanderingsproject in Vlaanderen

De Zwarte Beek kronkelt weer

© VMM

In het voorjaar van 2017 werd het grootste hermeanderingsproject in Vlaanderen afgerond. Tussen Paal en Lummen werden maar liefst 30 historische meanders van de waardevolle Zwarte Beek hersteld over een lengte van 2,5 kilometer. Om dit project te realiseren, sloegen de provincie Limburg, VMM en Natuurpunt de handen in elkaar.

De Vallei van de Zwarte Beek is ecologisch gezien een van de meest waardevolle beekvalleien van Vlaanderen. Tussen de bron in Hechtel en de monding in Diest stroomt de waterloop door een variatie van landschappen: van heide en stuifduinen tot zompige valleigronden.

Dit trekt heel wat verschillende planten en dieren aan.

“De provincie Limburg koopt sinds 1995 gronden aan in de Vallei van de Zwarte Beek “, aldus gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur, Ludwig Vandenhove. “Natuurpunt zorgt voor een passend beheer van dit grote natuurgebied. Als provinciebestuur werken we mee aan in dit project omdat het bijdraagt aan het herstel van een prachtig stuk natuur. Door de werken verbetert de waterkwaliteit en stijgt het aantal vissoorten. Bovendien wordt het gebied nog aantrekkelijker voor wandelaars “.

Zuiver water voor vissen Zestig jaar na het rechttrekken van de waterloop, werd een deel van de historische meanders van de waterloop hersteld. Dat de Zwarte Beek nu weer als van oudsher door het landschap slingert en de verbinding met de waardevolle bovenloop verbeterd werd, biedt heel

wat voordelen. Voor de werken was vooral de bovenloop ecologisch gezien interessant. Door de hermeandering zal het zelfzuiverend vermogen en het zuurstofgehalte verhogen, zodat de waterkwaliteit van de rest van de waterloop er nu gevoelig op vooruit zal gaan.

Dankzij het oplossen van 2 vismigratieknelpunten, kunnen typische beekvissen zoals de kopvoorn en serpeling voortaan gemakkelijker stroomopwaarts zwemmen en zeldzame vissen zoals de beekprik die enkel in de bovenloop voorkomen, vinden hopelijk ook hun weg naar de rest van de beek. Dankzij de afwisseling van binnen- en buitenbochten en de bijbehorende variatie in stroomsnelheid, erosie en sedimentatie ontstaan verschillende biotopen voor specifieke waterdieren en -planten.

Het gebied naast de slingerende beek, die door de werken maar liefst 850 meter langer werd, vormt ook een aangenaam wandelgebied. De natuurlijke overstromingen en waterberging in de vallei verkleinen bovendien de kans op overstromingen in woongebieden die langs de beek liggen.

Milieu & Natuur 19/2 - 2017 15

Activiteitenkalender Augustus

© Paul Peeters

Bomenwandeling Domein van de Duizendjarige eik en Willekensberg • Zondag 6 augustus van 14 tot 16.30 u.

• Gemeenteplein Lummen • Gratis, meer info op www.pnc.be Vanaf het Gemeenteplein van Lummen wandelen we door enkele holle wegen over de Willekensberg naar het Domein van de Duizendjarige eik. Onderweg passeren we de gerestaureerde Kapel van de Beukenboom.

In het domein maken we kennis met zowel de Duizendjarige eik als met zijn zoon (ongeveer 400 lentes jong) en kleinkind.

We beklimmen ook even de uitkijktoren en genieten van het uitzicht op de omgeving, waaronder de Vallei van de Zwarte Beek.

Stevige wandelschoenen zijn aanbevolen.

© Regionale Landschappen

Kempen~Broek in een notendop • Zondag 27 augustus van 14 tot 16 u.

• Einde Grotlaan (de Tösch), 3680 Neeroeteren (Maaseik) • € 2 per persoon of € 5 per gezin – meer info via www.kempenbroek.eu Maak kennis met GrensPark Kempen~Broek, een uniek natuurgebied op de grens tussen België en Nederland. Laat je verrassen door een mozaïek van moerassen, valleien, bossen, heide, hooilanden en akkers waar het krioelt van de bijzondere dieren en planten.

September

© Regionale Landschappen

Eeuwenoude verhalen • Zondag 17 september van 14 tot 16 u.

• Toegangspoort Pietersheim, Waterstraat 52, 3620 Lanaken (ingang bezoekersonthaal Waterburcht) • € 2 per persoon of € 5 per gezin – meer info via www.nationaalpark.be Ben je geboeid door mythen, sagen en leuke verhalen? Dan is deze wandeling een absolute aanrader. Een ranger vertelt je hoe berkenbezems heksen ontmaskerden, jeneverbessen als ontsmettingsmiddel werden gebruikt en hoe mensen de heide als gemeenschappelijke gronden beschouwden.

© Marcel Bex

© Regionale Landschappen © Kobe Van Looveren

Vilain XIIII en zijn bomen: excursie met Maasverkenner • Zondag 13 augustus van 14 tot 17 u.

• Dorpsplein Leut, Genieskensstraat z/n, 3630 Leut • € 2 per persoon of € 5 per gezin – inschrijven is niet nodig - meer info via www.rivierparkmaasvallei.eu Laat je verrassen door de geweldige bomencollectie die burggraaf Vilain XIIII gedurende zijn leven naar Leut haalde. We wandelen onder meer langs reuzen van wel 300 jaar oud. Bij slecht weer kan het modderig zijn. Wandelschoenen of laarzen zijn dan aangeraden.

Struinen door de paarse heide • Zondag 3 september van 14 tot 16 u.

• Toegangspoort Mechelse Heide, Joseph Smeetslaan 280, 3630 Maasmechelen (aan de schuilhut) • € 2 per persoon of € 5 per gezin – meer info via www.nationaalpark.be Geniet van het gekleurde landschap in dit prachtige heidegebied in het Nationaal Park.

Onderweg vertelt een Ranger je met plezier wat de heide zo bijzonder maakt.

Limburg boomt: excursie basiskennis bomen – vruchtkenmerken • Zaterdag 24 september van 9 tot 12 u.

• Kerk Ellikom, Weg naar Ellikom 423, Meeuwen-Gruitrode • Gratis – meer info via www.pnc.be Tijdens deze bomenwandeling (4 km) maken we kennis met de grote verscheidenheid aan vruchten - eikels, nootjes, gevleugelde zaden, propjes, kegels en bessen - die bomen ons geven. Tijdens de wandeling wordt vooral nadruk gelegd op vruchten van inheemse bomen en struiken. De wandeling leidt door de prachtige Abeekvallei in Ellikom. Stevig schoeisel is aangeraden. De wandeling is toegankelijk voor kinderwagens.

Meer info www.pnc.be

www.wandeleninlimburg.be/nl/activiteiten: op deze website vind je naast wandelroutes ook info over alle georganiseerde wandelingen in Limburg.

provincie Limburg, Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT

16 Milieu & Natuur 19/2 - 2017