afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010
BelgiÍ–Belgique
driemaandelijks tijdschrift | oktober-november-december 2007
p.b. hasselt 1 12/675
18 | herfst
+
in dit nummer o.a.
+
Leidraad duurzaam bosbeheer De es in opmars Geadopteerde vleermuizen Planten en/of wachten
voorwoord Dankzij de Limburgse Bosgroepen is in het bos altijd wel wat te beleven … denk maar aan de gesmaakte excursies die de Bosgroepen de afgelopen maanden organiseerden. En in oktober staat de Week van het Bos op het programma. Dit jaar staat de bosbeheerder, u dus, in de kijker. Traditioneel bezoeken in deze periode heel wat scholen en jeugdverenigingen het bos. Blijkbaar zoeken heel wat jeugdverenigingen een bos dichtbij hun lokaal. Misschien een leuke meerwaarde voor uw bos? Ook nieuw: in dit nummer bieden we u voor het eerst een uitneembaar middenluik aan! De middelste 4 pagina’s kan u, mits enig peuterwerk, gemakkelijk eruit halen. Het gaat om een infofolder die het begrip ‘duurzaam bosbeheer’ uit de doeken doet. Lees het gerust en laat u verrassen hoe duurzaam uw bosbeheer al wel is (of hoe het beter kan)! Voeg de folder bij uw bosbeheerplan of neem hem mee het bos in, om de theorie aan de praktijk te toetsen. Bij de start van de herfst maken vele bosbeheerders werk van hun (her)bebossing. Traditioneel start het plantseizoen met de eerste nachtvorst. Benieuwd hoe lang we er dit jaar op mogen wachten. Onze coördinatoren krijgen meer en meer vragen over het (her)bebossen met spontaan gevestigde bomen en struiken. Leuk om weten dat dit, afhankelijk van de streek en buurbomen, een zeer interessante optie kan zijn naast de klassieke beplanting. In dit nummer verneemt u er meer over. Eén van de bomen, die hier uiterst geschikt voor is, de es, wordt in dit nummer voorgesteld.
recreatie
Bos/natuur zkt. peter/meter
Veel leesplezier, Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
(Foto’s: Katrijn Gijsel, Steunpunt Jeugd)
Dassenroof tussen de braamstruiken, sluipspel in het hoge gras, nachtspel en woudloperstocht … Jeugdbewegingen maken graag gebruik van bossen en groen. Ze laten kinderen en jongeren er volop van genieten. Meer zelfs, ze laten hen de natuur beleven. Voor hun favoriete stukje groen willen de jeugdbewegingen ook wel iets ondernemen: zich ontpoppen tot een zorgzame peter of meter bijvoorbeeld. Wat dit zoal inhoudt? Lenteschoonmaak in het bos, natuurvriendelijke spelletjes, een educatief bosspel (om zo het bos telkens wat beter te leren kennen), een middagje bosbeheer (écht meewerken) ... Weet jij als beheerder de hulp van een goede peter of meter ook te waarderen? Surf dan naar www.go4nature.be voor meer informatie en ideeën. Ken je de lokale jeugdbewegingen niet? Zet dan meteen een zoekertje op het contactforum. Als je wil, zoekt Go4Natu-
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
re actief naar een lokale jeugdbeweging die het peterschap van jouw bos wil waarmaken. In de Lembeekse Bossen is het zover: vanaf zondag 14 oktober dragen Chiro en KLJ Lembeke als peter én meter mee zorg voor dit stukje bos in het Meetjesland. Is jouw bos het volgende?
Zetduiveltje In het vorige nummer van 't Bosbelang sloop een foutje. De bijschriften bij de akkervogels in de kadertekst op p. 15 werden omgewisseld. Onze excuses voor deze vergissing!
vlaamse bosbouwsector
ANB, Agentschap voor Natuur en Bos Even voorstellen? Als bosbeheerder ken je natuurlijk de boswachter. Die kijkt toe op het naleven van de boswetgeving en hij voert het beheer in openbare bossen. Hij behoort tot het Agentschap voor Natuur en Bos, kortweg ANB, dat op 1 april 2006 in het leven werd geroepen als fusie van 2 voormalige afdelingen van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap: de afdeling Natuur en de afdeling Bos & Groen. Het ANB stelt zich tot doel om elke dag te werken aan meer en betere bossen, natuur en groen. Het investeert in een hedendaags beleid en beheer van bossen, natuur en parken, en ondersteunt partners die dezelfde doelen nastreven. Waarmerk van het ANB is duurzaamheid, of nog: streven naar groene en leefbare steden én naar een gevarieerd
platteland. Het ANB werkt liefst sámen: een de deuren van zijn bezoekerscentra wijd partner voor jou? open. Tentoonstellingen vertellen weetjes over het gebied en zetten specifieke thema's 37 300 ha toegankelijk groen in de kijker. Zo geniet je nog meer van wat je In Vlaanderen beheert het ANB 37 300 ha buiten ziet! Vaak is er ook een aanbod van parken, bossen en natuurreservaten, toegan- geleide wandelingen. kelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Je Limburg telt 2 van deze centra: Bosmuseum kan er ongehinderd wandelen op de voorzie- Pijnven (Hechtel-Eksel) en De Watersnip ne paden. Dikwijls zijn er ook specifieke tra- (Beringen-Koersel). Net over de grens ligt één jecten voor fietsers en ruiters. In ruil vraagt van de recentere bezoekerscentra, namelijk het ANB respect voor het gebied en de ande- het Webbekoms broek (Diest) in Vlaamsre bezoekers. Zo blijven bossen, natuurge- Brabant. bieden en parken op lange termijn de favoriete plekken van velen. Op zoek naar het ANB? De contactgegevens van de provinciale afdeBinnen kijken, buiten meer te zien ling vind je steevast op de achterkant van dit Op maar liefst 17 plaatsen in Vlaanderen gaat tijdschrift. het ANB nog een stapje verder. Daar zet het
(Foto: Karolien Van Diest)
Limburgse bosgroepleden kijken over de grenzen heen!
Tijdens de zomermaanden kon je als boseigenaar op verschillende excursies inspiratie opdoen. Op 1 augustus bezocht een grote groep de bosbouwdemonstraties in Libramont.
In juni was er een gesmaakt bezoek aan de Zutendaalse zustergemeente Nettersheim met veel aandacht voor duurzaam verwarmen met hout en een gastvrij onthaal in een grote zagerij.
Uitslepen met paard blijft, naast een impressionant spektakel, ook voor sommige situaties een interessante werkwijze. (Foto: Karolien Van Diest)
(Foto’s: Benjamine Bufkens)
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 3
Bosbeheer
Bosaanplanting en/of spontane verbossing?
Vroeg of laat stelt elke bosbeheerder zich volgende hamvraag: laat je het bos spontaan verbossen of steek je een (stevig) handje toe? Eerst is er echter nog een andere vraag: wat wíl je? Een gesloten bos? Kwaliteitshout? Natuurontwikkeling?
Na een grotere kaalkap is het bosklimaat een hele tijd zoek. (Foto: Karolien Van Diest)
Waarin schuilt het verschil? Sinds 2003 komen beide (her)bebossingmethoden in aanmerking voor dezelfde subsidie, tenminste als het om inheemse soorten gaat. Groot verschil voor je rekening is dat je met een spontane verbossing geen beplantingsonkosten hebt. En voor je bos? Spontane verbossing geeft vooral in de eerste fase een ander bosbeeld dan een aanplanting. In het begin vertonen spontane verbossingen meer diversiteit en structuurrijkdom dan aanplantingen. Na zo'n 30 jaar vervaagt dit. Wat wél verschillend blijft, is de dominante boomsoort. Spontane verbossingen tellen in eerste instantie vooral bomen die veel licht doorlaten, de zogeheten 'pionierboomsoorten', zoals berk en boswilg. Donkere bossen van eik, beuk of andere weinig lichtdoorlatende bomen zijn dan ook erg typisch voor aanplantingen. Gesloten bos Wil je vast en zeker een gesloten bos, dan is aanplanten de beste keuze. Je hebt de bezettingsgraad van het terrein zelf in de hand. Bij spontane verbossing is het gissen naar de dichtheid: na 10 tot 20 jaar telt het bos soms nog grote open plekken. Vaak groeien die uit-
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
eindelijk wel toe, maar het gaat traag. Vaak Tips bij aanplanting wil je als bosbeheerder meer grip op je 1. Plant niet alles vol met opgaande bomen bebossingsresultaat en is aanplanten aangeLaat hier en daar een zone open, die je dan wezen. Keerzijde is dat het een investering eventueel spontaan laat verbossen. Dat van mensen en middelen vraagt. zorgt voor variatie op het terrein. Het is ook ecologisch interessant om aan de Kwaliteitshout rand van het bos een gordel inheemse Ben je op zoek naar kwaliteitshout, dan ligt struiksoorten aan te planten. Dit creëert wederom aanplanten voor de hand. Behalve een geleidelijke overgang tussen het bos véél bomen per ha wil je ook specifieke boomen de omgeving, een ideaal milieu voor soorten. Bij aanplanting kies je die uiteraard soorten van mantels en zomen. Bovenzelf, daar waar je bij spontane verbossing dien word je voor een onderetage of bosvooral van het toeval afhankelijk bent. Maar rand ook financieel beloond via een extra ook berk kan kwaliteitshout leveren. (her)bebossingssubsidie. 2. Beschouw spontane opslag tussen de Natuurontwikkeling aanplanting als een cadeau Bij natuurontwikkeling is spontane verbossing Tussen sommige aanplantingen schiet meestal de beste optie. De kroonsluiting van spontane opslag van es, esdoorn, berk, de pioniersoorten - typisch voor spontane verwilg, eik, kers en andere boomsoorten door. bossing - bedraagt in het algemeen slechts 70 Laat je een aantal goed gevormde individutot 80 %. Er komen ook nog lange tijd open en mee opgroeien in de boomlaag, dan plekken in het bos voor. Hier kunnen bijvoorbetekent dit voor je bos een ecologische én beeld lichtminnende kruidsoorten gedijen. Het is ook goed voor tal van fauna-elementen economische meerwaarde. Spontane die profiteren van de afwisseling van lichtrijke opslag van ongewenste soorten als Ameriplekken en eerder beschutte plekken. kaanse vogelkers of Amerikaanse eik ga je beter bestrijden of als hakhout beheren ...
Ook in een spontane verbossing is kwaliteitshout mogelijk! (Foto: Karolien Van Diest)
Een combinatie van planten en spontane verbossing is meestal zowel het meest kostenefficiënt als de beste start voor multifunctioneel bosbeheer. (Foto: Karolien Van Diest)
kunnen kiemen en waar zaailingen in het 3. Plant veel lichtdoorlatende soorten begin nog weinig concurrentie ondervinDe dominante boomsoort heeft op lange den. De beste periode om de bodembetermijn een veel grotere impact op de werking uit te voeren is van eind juli tot diversiteit dan het feit of je aanplant of laat begin september, omdat de bomen dan verbossen. Kies als hoofdboomsoort voor hun zaden verspreiden. lichtdoorlatende soorten met een goed afbrekend strooisel, die de standplaats- 2. Heb oog voor zaadbronnen in de buurt van het terrein kwaliteit behouden zoals grauwe abeel, es, Bij het begin van een verbossing dominekers ... Plant daartussen groepsgewijs de ren vaak de pionierboomsoorten, waarvan meer schaduwwerpende soorten. Maak de zaden gemakkelijk vele kilometers ook hier een afweging naar strooiselkwalidoor de wind gedragen worden. Ben je teit en toekomstige ecologische en econotevreden met deze soortensamenstelling, mische waarde van de volgroeide bomen. dan is de aanwezigheid van zaadbronnen niet zo belangrijk. Wens je echter te Tips bij spontane verbossing mixen met niet-pioniersoorten, dan zijn 1. Spoor concurrentiekrachtige kruidzaadbronnen nodig. Die vind je in naburivegetatie op ge bossen, houtkanten, tuinen en parken. Concurrentiekrachtige kruiden en grassen Vooral oude bossen bevatten vaak veel bemoeilijken vaak de kieming van zaden verschillende soorten bomen en struiken. en de overleving van zaailingen. Zonder Grenst het te bebossen terrein aan oud ingreep zijn de slaagkansen van een verbos met inheemse loofbomen, dan is bossing dan klein. Door plaatselijk of op spontane verbossing een interessante het ganse terrein te ploegen of klepelkeuze. maaien, kan je dit euvel verhelpen. Je krijgt dan opnieuw een losse bodem, 3. Ken je bosbodem De vruchtbaarheid, textuur en waterhuiswaarin zaden van bomen gemakkelijk
houding vormen steevast de randvoorwaarden voor een verbossing. Op rijke leembodems en zandleembodems met een goede waterhuishouding heb je zelden problemen. Op extreem natte en kleiige bodems daarentegen verloopt het verbossingsproces dikwijls heel traag. Wil je daar toch snel een gesloten bos optrekken, kies dan voor groeiplaatsgeschikte boomsoorten zoals els en wilg. Dit artikel is gebaseerd op een artikel van Arne Verstraeten, Quataert P. & Kris Vandekerkhove, dat verscheen in de Bosrevue nummer 20. Dank aan VBV voor het ter beschikking stellen van deze tekst. Dit artikel werd ondersteund door het NME-project 'privé-boseigenaars en attitudes ten opzichte van duurzaam bosbeheer'.
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 5
boom in de kijker
Es, krachtig maar kieskeurig De es, Fraxinus excelsior, heeft zijn naam niet gestolen. 'Excelsior' betekent 'boven alles uitstekend, groot, machtig, nobel'... Het is dan ook een robuuste boom, die meer dan 30 meter hoog en tot 300 jaar oud kan worden! Het hakhout is bijzonder waardevol en duurzaam. Geen wonder dat de es vanouds vaak is aangeplant en benut. Maar gemakkelijk is de es niet: hij is onze meest 'kieskeurige' boomsoort en groeit enkel op de beste bodems goed. Wie (her)bebost met es kan daar ¤ 2 500/ha subsidie voor krijgen (of ¤ 3 000/ha met onderetage of bosrand).
Waar groeit de es? De es houdt van voedselrijke, niet-zure gronden. Hij staat niet graag te nat noch te droog, en groeit goed langs stromend water, op vruchtbare gronden langs rivieren en beken. Op gronden waar van nature essen voorkwamen, groeien nu vaak de beste Canadapopulieren. Soms vind je de es terug als knotboom op perceelsgrenzen. Tijdelijke overstromingen kan hij verdragen, maar op plaatsen met veel stilstaand water groeit hij niet goed. Vanwege de goede landbouwkundige eigenschappen van de meest geliefde standplaatsen van de es en het succes van de Canadapopulier op het eind van de vorige eeuw, zijn essenbossen eerder zeldzaam. Hoe herken je een es? In de winter kan je de es al van ver herkennen aan de zwaar gebouwde takken en twijgen en de rechte stam met geelgroene, lichte schors. Van dichterbij zie je de typische tegenoverstaande zwarte knoppen. De es bloeit voor hij bladeren krijgt. De lange gevleugelde nootvruchten zijn talrijk en blijven soms tot de volgende herfst in de boom hangen. De oneven geveerde bladeren verschijnen pas laat in het voorjaar en in het najaar zijn ze bij de eerste die vallen.
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
Bosbouw Door de gevleugelde nootvruchten en snelle zaadverspreiding verjongt de es zich relatief gemakkelijk. Staan er essen in de buurt, dan is het zeer waarschijnlijk dat in het bos ook zaailingen opgroeien. In hun vroege jeugd verdragen esjes vrij veel schaduw. Al gauw evolueren ze echter tot lichtboomsoorten. In Vlaanderen zijn weinig essenbossen omdat dit enkele decennia lang niet 'in de mode' was. Bovendien vind je weinig goed beheerde essenbossen. Meestal kan men bij het dunnen de groeisnelheid van de es, die voldoende licht en ruimte vraagt, niet bijbenen. Het hout van snel gegroeide essen is ook veel beter (en duurder) dan dat van traag gegroeide. Het bladafval is voedselrijk en verteert goed waardoor de es een bodemverbeteraar is: hij degradeert zijn standplaats niet. Op rijke plaatsen kan es gemengd worden met els of groepen eik. Ook als nevenetage bij populier is hij geschikt. Iep (olm), zwarte els, gewone (inlandse) vogelkers en haagbeuk begeleiden de es in natuurlijke bossen. Wordt een es gekapt, dan schieten nadien snel scheuten op uit de achtergebleven stronk. Dat maakt de es geschikt voor hakhoutbeheer. Nederland telt nog resten van grote, meer dan 700 jaar oude oppervlakten hakhoutstoven. Na de Tweede Wereldoorlog werd de exploitatie ervan echter minder rendabel en is het grootste deel
Als knotboom kan een boom veel ouder worden dan als doorgroeiende boom. (Foto: Karolien Van Diest)
Op de juiste grond groeit es uit tot de koning van je bos. (Foto: Karolien Van Diest)
Het typische oneven geveerde blad van de es. (Foto: Karolien Van Diest)
omgevormd door snelgroeiende populieren tussen de stoven te planten. Ook als knotboom is de es vroeger veel gebruikt, waarbij het loof als veevoeder diende. Daarvan vind je in Voeren en in Haspengouw nog relicten. De windbestendige es is een noordelijke vertegenwoordiger van de olijffamilie. Misschien is hij daarom gevoelig voor lentevorst, waarbij de eindscheuten bevriezen en er in de top een vork ontstaat. Brandhout, en meer! Essenhout geeft uitstekend en makkelijk te klieven brandhout. Ook voor duurzamere toepassingen is het harde en taaie, maar tegelijk elastische en buigzame hout interessant. Dat wisten ook de oude Grieken: ze wierpen essenhouten lansen! In Engeland spreekt men van de husbandry, de boerenboom, omdat het hout boeren veel voordelen opleverde. Nu maakt men van essenhout meubels, biljartstokken, stelen voor werktuigen, honkbalknuppels, turntoestellen ... Men gebruikt het ook voor parket, trappen en betimmering. Leuk om weten: het duurste essenhout is spierwit en komt van bomen die altijd in een goed gedund bos konden doorgroeien.
Essenhakhout (Foto: Karolien Van Diest)
Plant-aardigheidjes De es is de enige boomsoort waarvan prehistorische afbeeldingen bekend zijn. Hij heeft de mythische status van 'wereldboom'. In de middeleeuwen geloofde men in geplette essenzaden als afrodisiacum. Het essenblad zou voor een frisse adem zorgen. En in de Elzas spreekt men van de 'wondeboom' omdat men met de looizuurhoudende bast wonden behandelde. De huidige kruidengeneeskunde gebruikt essenbladeren als laxeermiddel en voor compressen bij gewrichtspijnen en etterende snijwonden. Wie helder moet denken, kan - naar het schijnt - raad vragen aan de es. Maar laten we afsluiten met een boerenwijsheid: “Staat de eik voor de es in't blad, het zomerweer wordt schoon, niet nat. Tooit de es zich voor de eik, regenstroom wacht weg en dijk.”
Inheemse bomen en struiken in Nederland en Vlaanderen: herkenning, verspreiding, geschiedenis en gebruik, onder redactie van Bert Maes, 2006. Bomen en struiken: onderdeel van de cursus bosbouwbekwaamheid, uitgegeven door het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 7
soort in de kijker
Ingekorven vleermuis: ambassadeur van natuur en cultuur in Heers (Foto’s: Vilda)
Ingekorven vleermuizen in winterslaap.
Vraag je mensen naar hun favoriete dier, dan zeggen ze zelden “vleermuis”. Toch is dit een prachtig beestje, met een fascinerende levenswijze. Dat vond ook het gemeentebestuur van Heers, want zij adopteerden de ingekorven vleermuis. Dit gebeurde in het kader van het project ‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’, waarbij de gemeenten een planten- of diersoort alle kansen geven. De ingekorven vleermuis heeft doorheen het jaar verschillende biotopen nodig. En Heers heeft die allemaal: mergelgroeven (waar het diertje in de winter slaapt), grote zolders van cultuurhistorische gebouwen, kastelen en oude vierkantshoeves (waar het in de zomer een broedkolonie sticht), bossen (waar de vleermuis zijn voedsel haalt).
Ingekorven vleermuis? De ingekorven vleermuis dankt zijn wat vreemde naam aan een duidelijke knik in de buitenrand van het oor, alsof er iemand in gekerfd heeft. Vroeger dacht men dat vleermuizen maar wat 'fladderden', maar in feite vliegen vleermuizen zelfs behendiger dan de meeste vogels. Een vleermuisvleugel is dan ook helemaal anders opgebouwd dan een vogelvleugel. Vleermuizen vliegen met behulp van een vlieghuid die tussen de voor- en achterpoten en soms de staart gespannen is. De ingekorven vleermuis heeft brede, relatief korte vleugels. Hiermee zijn vleermuizen erg wendbaar en kunnen ze heel precies vliegen. Een van hun favoriete jachtmethodes is foliage gleaning: ze 'plukken' hun prooien van de vegetatie. Bij hun acrobatentoeren vliegen ze bovendien nergens tegenaan. Dat vleermuizen je in de haren zouden vliegen, is dan ook een fabeltje. Om zich 's nachts te kunnen oriënteren, en om insecten te lokaliseren, gebruiken vleermuizen hun sonar, een echosysteem: ze stoten hoge geluiden uit waarvan ze de echo opvangen. Ze 'horen' dus heel precies waar alles staat en vliegt, zelfs het kleinste mugje. De sonar van de ingekorven vleermuis reikt echter slechts 8 meter ver, waardoor oriëntatiepunten nodig zijn om de weg te kunnen vinden. Op jacht 's Nachts verlaten de vleermuizen hun kolonieplaatsen om te jagen op insecten. Als jachtgebied verkiest de ingekorven vleermuis bossen en riviertjes omgeven door bomen en parklandschappen. Ook boomgaarden en randen van weilanden zijn gegeerd. Vooral randhabitats, zoals mantel-zoomvegetaties, de kruinen van de bomen en open plekken in het bos zijn interessant evenals vochtige en waterrijke gebieden omdat die insectenrijk zijn. Om zich te kunnen verplaatsen van hun verblijfplaats naar hun jachtgebied, hebben vleermuizen 'leidraden' nodig. Anders raken ze het noorden kwijt. In open gebied is er immers geen weerkaatsing op hun sonar. Daarom stippelen ze vaste routes uit, langs laanbomen, vervolg op p. 13
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
foto’s:Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw en Naturesk/Wouter Pattyn (coverfoto)
v.u.: Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw, Geraardsbergsesteenweg 267, 9090 Melle/Gontrode (info@vbv.be, 09 264 90 50)
Ω Inverde vzw website: www.inverde.be tel. 02 657 93 64
Ω Agentschap voor Natuur en Bos website: www.natuurenbos.be tel. 02 553 81 19
Ω NME-inventaris website: nme.milieuinfo.be
Ω Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw website: www.vbv.be e-mail: info@vbv.be tel. 09 264 90 50 Bosrevue april-mei-juni 2006
Ω Bosgroep in je regio website: www.bosgroepen.be e-mail: info@bosgroepen.be tel. 02 553 81 19
Ω 27 juni 2003 - Besluit van de Vlaamse regering tot vaststelling van de criteria voor duurzaam bosbeheer voor bossen gelegen in het Vlaamse Gewest (BS 10/09/2003)
MEER INFORMATIE
Een leidraad bij het uitstippelen van een duurzaam bosbeheer
Criteria voor Duurzaam Bosbeheer
{6}
Omvormingsplan voor alle homogene aanplantingen van exoten
Bevorderen van een rijke en gevarieerde bosstructuur
5 Behoud en bevordering van de biologische diversiteit In stand houden van leefomgevingen en populaties van wilde dier- en plantensoorten
Ω
Ω
Ω Ω
{8}
{7}
{9} Het aandeel dood hout in je bos verhogen kost je geen werk! Integendeel: laat je snoeihout liggen, laat hier en daar een dode boom staan, laat het verwijderen van wegkwijnende bomen die geen concurrentie betekenen voor potentiële toekomstbomen tijdens de dunningen achterwege (hoogdunning). Brandhout kun je blijvend uit je bos halen, bijvoorbeeld tijdens dunningen in functie van de toekomstbomen in je bos.
{8} Bestanden met reeds aanwezige natuurwaarde (bronnen, poelen, ruigtes, bosranden, open plekken, …) zijn ideaal voor de ontwikkeling van natuurwaarden.
werken met gratis natuurlijke verjonging (op voorwaarde dat er genoeg zaailingen en/of de gewenste bomen en struiken zich in je bos vestigen) 5% van de totale oppervlakte opgenomen in een uitgebreid bosbeheerplan dient vooral voor de ontwikkeling van natuurwaarden en krijgt het beheer dat hiervoor nodig is meer dood hout in het bos: streven naar 4% van het totale bestandsvolume enkele bomen per hectare op stam laten afsterven ten voordele van de dieren die op dode bomen leven (bv. het vliegend hert)
Ecologische processen beschermen/versterken/herstellen
Het is niet de bedoeling om niet-kaprijpe (= te jonge) bestanden vroegtijdig te kappen om deze omvorming versneld door te voeren. Een jong bestand van Corsicaanse den zal niet omgevormd zijn over 20 jaar. Dit zou in strijd zijn met de economische pijler van het duurzaam bosbeheer. De omvorming zal dus op een bosbouwkundig verantwoorde termijn gebeuren en wordt doorgevoerd als er een eindkap voorzien wordt in de planperiode van het beheerplan.
{7} Bij homogene populierenaanplantingen wordt gestreefd naar de opbouw van een onderetage die als hakhout onder het populierenbestand beheerd wordt. Voor andere soorten wordt 30% van de bedekkingsgraad/grondvlak met inheemse boomsoorten vooropgesteld.
Ω bestaande biodiversiteit in je bos kun je behouden door: • loofhout niet te vervangen door naaldhout • gemengde bossen niet te vervangen door homogene aanplantingen • geen agressieve exoten aan te planten Ω na inventarisatie-identificatie-lokalisatie, een aangepast beheer voor zeldzame en wettelijk beschermde dier- en plantensoorten Ω schoontijd respecteren
{6} Leer je bos en zijn bewoners kennen! Denk eens na wat precies jouw bos voor hen de moeite maakt en welke kleine ingrepen het eventueel nog aantrekkelijker kunnen maken (oude bomen met holten, nestbomen van roofvogels, bronnen, bosranden, poelen, open plekken, …).
Schoontijd: tijdens het broedseizoen (van 1 april tot 30 juni) worden standaard geen exploitaties uitgevoerd. De schoontijd kan eventueel verruimd, verengd of opgeheven worden. Zo kunnen sommige bossen op natte bodems beter in een droge periode (bv. aprilmei) geëxploiteerd worden.
Streven naar minstens 20% van de totale oppervlakte gemengde bestanden op basis van inheemse en standplaatsgeschikte boomsoorten binnen de planperiode van het beheerplan (20 jaar) Een inheems bestand is een bestand waarvan minstens 90% van het grondvlak bestaat uit inheemse bomen. Een gemengd bestand bestaat uit minstens 2 boomsoorten waarvan de hoofdboomsoort maximaal 80% van het bestandsgrondvlak (of stamtal voor jong bos) inneemt.
{9}
6
4 Behoud en bescherming van het milieu
Ingrijpende veranderingen in bosbeheer/bosgebruik aftoetsen t.o.v. mogelijke effecten op de natuur en het landschap
Bosvreemde stoffen worden geweerd:
Ω biologisch af breekbare kettingolie Ω geen olieverversingen van machines in het bos Ω geen chemische bestrijdingsmiddelen
{10}
{10} Chemische bestrijdingsmiddelen zijn verboden in het bos. Enkel oordeelkundig gebruik van glyfosaat voor het bestrijden van niet-inheemse agressieve soorten (bv. Amerikaanse vogelkers (foto), Amerikaanse eik, …) is toegelaten.
Bijdragen tot integraal waterbeheer
Ω respecteren van de actuele waterhuishouding in het bos (bestaande drainagesystemen mogen onderhouden worden) Ω bestaande waterrijke gebieden niet ontwateren Ω nieuwe drainage is verboden
Een stapsgewijs en controleerbaar beheer
Het beheerplan als basis van een dynamisch bosbeheer
Ω want je beheer en gebruik van het bos hangen steeds af van: • inventarisatie huidige toestand • wat je beheerplan als gewenste bosproducten en bosbeeld opgeeft • beschrijving werkzaamheden (komende 20 jaar) om doelstellingen te bereiken Ω opvolgen van de effecten van dit beheer Ω gebruik van deze gegevens voor eventuele bijsturing (herziening beheerplan)
Voor de werkzaamheden die in een goedgekeurd beheerplan opgesomd zijn, heb je geen aparte vergunning meer nodig. Met een goedgekeurd beheerplan ben je dus voor 20 jaar vrijgesteld van paperassen! Uiteraard zijn bijsturingen en wijzigingen mogelijk, als dit nodig blijkt tijdens de uitvoerperiode van 20 jaar.
1 Naleven van de bestaande wetgeving Respecteren van alle wettelijke verplichtingen. Meer informatie: www.bosgroepen.be/site/voor_boseigenaar/wetgeving.htm of contacteer de bosgroepcoördinator in je regio.
3 Waarborgen van productie- en economische functies
Bos = hernieuwbare hulpbron met veelzijdige functievervulling
Ω behouden van de natuurlijke productiecapaciteit van de bosbodem met een doordacht bosbeheer (boomsoortenkeuze, menging, …) Ω via regen en grondwater komen heel veel voedingsstoffen in je bos terecht, extra bemesting in bossen is daarom niet toegelaten (bemesting is enkel toegelaten in de plantput, onder vorm van startbemesting met stalmest) Ω schade bij exploitatie beperkt houden door toezicht op het terrein en goede afspraken tijdens exploitaties
2 Waarborgen van sociale en culturele functies Betrokkenheid van alle relevante groepen en personen
{2}
Bosbedrijf = economisch levensvatbaar
Bosstructuur = gevarieerd naar soorten- en leeftijdsverdeling
Niet-houtige bosproducten
{4}
{5} Een goede exploitatie vormt de sleutel voor een ecologisch duurzame populierenteelt, en moet met bijzonder veel zorg gebeuren. In grote boscomplexen jaarlijks een aantal kleine blokken exploiteren volgens een dambordpatroon, i.p.v. grootschalige kaalslagen, geeft het bos een mozaïekstructuur waarin alle leeftijdsklassen aanwezig zijn.
Een gevarieerde bosstructuur zorgt voor een spreiding van risico’s (bv. ziekteaantastingen) en vrijwaren van inkomsten (bv. beter inspelen op de houtmarkt).
Ω voorkeur voor kleinschalige kappingen (kaalkap max. 1 ha, uitzonderingen mogelijk) Ω planmatige verjonging met standplaatsgeschikte boomsoorten (verjongingsplan)
{5}
{4} Houtproductie en -oogst zijn een belangrijk onderdeel van de economische pijler binnen het duurzaam bosbeheer. Een duurzaam beheer maakt dat het bos als hernieuwbare hulpbron op lange termijn hout kan voortbrengen. Evenwicht tussen houtoogst en -aanwas en een minimale schade en verstoring bij exploitatie zijn hierbij belangrijke elementen.
Ω voortbrengen van hout op lange termijn: streven naar een evenwicht tussen houtoogst en -aanwas Ω kostenbesparend werken: streven naar efficiëntere samenwerkingsverbanden tussen verschillende boseigenaars (via de bosgroep!)
{3}
Ω omwonenden inlichten bij het opstellen van een bosbeheerplan Ω in overweging nemen van hun relevante {1} en onderbouwde wensen/bezwaren/ suggesties Ω in overweging nemen en eventueel stimuleren van de selectieve toegankelijkheid en het recreatief medegebruik voor zover de verstoring beperkt blijft of het ANB kunnen deze richtlijnen gerealiseerd worden.
{1} Door het organiseren van een consultatieronde i.s.m. de bosgroep
Bescherming en overeenkomstig beheer van boselementen met een specifieke waarde {2} Oud hakhout, holle wegen, boswallen … deze bijzondere boselementen verdienen een plek in het bos!
Naleving van bestaande voorschriften tijdens het uitvoeren van boswerkzaamheden {3} Zowel voor eigen activiteiten, als bij het werken met aannemers in het bos, wordt toegezien op voorschriften inzake veiligheid, arbeidsomstandigheden, gezondheid en milieu.
Ω jagen op een verantwoorde manier Ω geen wild uitzetten (behalve in kader van wettelijke soortbeschermingsmaatregelen) Ω het bosecosysteem minimaal schade berokkenen
CDB: zes basisprincipes vertaald in praktische richtlijnen
De CDB zijn geformuleerde doelstellingen die het duurzaam beheer van bossen moeten garanderen. Ze zijn gebaseerd op internationaal wetenschappelijk onderzoek en internationale gelijkaardige criteria. Om objectief te kunnen oordelen of een bos al dan niet duurzaam beheerd wordt, zijn deze doelstellingen vertaald in meetbare en controleerbare parameters.
lijke schalen (lokaal, nationaal, mondiaal) relevante ecologische, economische en sociale functies te volbrengen, niet in het gedrang komen en dat er geen schade berokkend wordt aan andere ecosystemen’ (Ministriële Conferentie ter Bescherming van de Bossen in Europa, Helsinki 1993).
Criteria voor Duurzaam Bosbeheer? Definitie: Duurzaam bosbeheer wordt omschreven als ‘het rentmeesterschap en het gebruik van bossen op een dusdanige manier en snelheid dat hun biologische verscheidenheid, hun productiviteit, hun regeneratiecapaciteit, hun vitaliteit en hun vermogen om nu en in de toekomst op verschillende ruimte-
Ecologische functie
Uit de bovenstaande definitie blijkt dat ‘duurzaam bosbeheer’ zoveel aspecten bevat dat het moeilijk meetbaar is. Maar hoe kun je dan weten of je je bos duurzaam beheert? Om hieraan tegemoet te komen werden enkele criteria vooropgesteld, waarmee je rekening kunt houden als je aan duurzaam bosbeheer wil doen: de Criteria voor Duurzaam Bosbeheer (CDB).
Het duurzaamheidsprincipe heeft een groot financieel belang! Een kortzichtige visie op bosbeheer heeft vaak nefaste gevolgen. Denken we aan de verwaarloosde dennenbossen die aangeplant werden om snel hout te produceren voor de mijnen. Of de financiële schade die sommige beheerders lijden door de roestaantasting van een teelt met snelgroeiende populierenklonen. Duurzaam bosbeheer is dus geen synoniem voor ‘natuurbeheer’! De CDB geven heel wat mogelijkheden voor zowel een economisch, ecologisch als sociaal interessant bosbeheer.
Economische functie
Wanneer verschillende boseigenaars samenwerken en een gezamenlijk beheerplan opmaken, voor meerdere tientallen hectares bos, kan meestal vrij gemakkelijk aan alle criteria voldaan worden. Op die manier draagt elke eigenaar zijn steentje bij aan het duurzame beheer van het volledige boscomplex. Bovendien brengt dit ook financiële voordelen met zich mee! Contacteer de bosgroep in je regio voor meer informatie (www.bosgroepen.be).
als boseigenaar niet op elk perceel aan alle indicatoren voldoen. Op zich hoeft dit geen probleem te zijn, zolang je maar aantoont waarom het niet mogelijk is om aan bepaalde duurzaamheidsvereisten te voldoen.
CDB en uitgebreide beheerplannen
Aan de hand van een bosbeheerplan kan je als eigenaar aantonen hoe je zal werken aan een duurzamer bosbeheer. In de praktijk zullen niet alle criteria in elke situatie toepasbaar of relevant zijn. Bovendien kun je
Sociale functie
vervolg van p. 9
tip van de eigenaar
houtkanten en holle wegen. Gezinsuitbreiding Ingekorven vleermuizen verkiezen grote zolders om een kraamkolonie te stichten, daar waar andere vleermuissoorten liever in de vrije natuur bevallen en boomholtes opzoeken, waar ze soms ook overwinteren. Tips voor vleermuisvriendelijke bossen Voor vleermuizen is de geleidelijke overgang van bos naar open gebied belangrijk. Om niet opnieuw tot een opgaand bos uit te groeien, moet deze randzone regelmatig onderhouden worden. Vleermuizen houden ook van vochtige bosbestanden. Omdat op natte percelen de boomsoortkeuze echter beperkt is en de groei van de bomen niet optimaal, werden vochtige bestanden vaak gedraineerd. Dit verhoogde immers de productiviteit. Heb je echter een bos waarin de productie niet (overal) primeert, dan kan je overwegen om deze stukken vochtig te laten of opnieuw vochtig te maken. Het insectenaanbod in vochtige bosgedeelten is beduidend hoger dan in drogere gedeeltes. Vleermuizen & co zullen je dankbaar zijn! En verder: laat de bomen oud genoeg worden. Als holle bomen geen direct gevaar opleveren, kunnen ze best blijven staan. Bomen die wél gevaar opleveren voor bosgebruikers kan je toppen in plaats van vellen. Moet je toch vellen, doe dit dan tussen half augustus en eind oktober. Ten slotte, voor de gelukkige bezitters van een oude ijskelder in bos of park: bouw ze om tot een vleermuizenhotel! Sommige vleermuizenfans hebben in Haspengouw zelfs Zutendaal telt tal van enthousiaste privébosnieuwe kelders gebouwd, speciaal voor deze eigenaars, onder wie Herman Olaerts. Al in 1996 stelde hij een beperkt bosbeheerplan gevleugelde diertjes ... op. Hierdoor kan hij 20 jaar verder zonder Meer info: Regionaal Landschap Haspen- extra kapmachtigingen. De resultaten zijn gouw en Voeren (www.rlh.be) of de specialis- er: het bos aan de Sint-Jozefstraat in Wieten van de Vleermuiswerkgroep (www.vleer- mesmeer bijvoorbeeld. Het meet zo'n 3,30 muizeninfo.be/Specialisten.htm). ha en is in oorsprong een Kempens naaldhoutbos van grove den met Amerikaanse vogelkers in de nevenetage. “Maar naar die vogelkers kan je nu met een loep zoeken”, zegt Herman, die er met hulst, lijsterbes, spork, zomereik, berk, beuk en tamme kastanje nieuw leven bracht, deels via natuurlijke verjonging, deels zelf aangeplant.
Geringde bomen
Omdat een nevenetage niet groeit onder een gesloten scherm van dennen, voert Herman geleidelijk dunningen uit in het naaldhout. Bomen dunnen is niet niks. Wie met de kettingzaag werkt, kent de risico's. Ervaring en opleiding zijn een must om te voorkomen (en dan nog!) dat bomen in hun val andere exemplaren meesleuren. “Het is ook belastend voor de rug”, zegt Herman, die een toch wel bijzondere dunningstechniek toepast. Jaarlijks ringt hij dennen die hij pas 3 jaar later velt. Met de kettingzaag maakt hij over de ganse omtrek van de stam een inkerving
Een geringde boom gaat geleidelijk dood op stam. (Foto: Lise Hendrick)
van 1 à 2 cm. Hij onderbreekt de sapstroom waardoor de boom langzaam op stam sterft. Vooral de zaagdiepte is van belang. De binnenbast - cambium - moet volledig onderbroken zijn. Vanuit het cambium stroomt het sap naar de wortels. Door de stroom te onderbreken, sterven eerst de wortels en dan de boom. Zaag je te diep, dan kan de boom breken. Na het ringen is in het eerste groeiseizoen niets aan de bomen te zien. In de tweede zomer sterven ze af. De derde zomer drogen ze op stam. De volgende winter worden ze geveld. Omdat de kruin van de boom door het verlies van naalden en takken minder dik is, berokkent het vellen minder schade aan de omliggende vegetatie. En omdat de boom lichter is, blijft ook de rug van de veller gespaard. Weetje: bomen die - ook al is het cambium volledig onderbroken - toch niet afsterven, hebben wortelverbindingen met soortgenoten. Tot slot: geringde bomen vallen snel om: voorzichtigheid is dus cruciaal, zeker als er fietsers, wandelaars ... in de buurt komen!
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 13
bosnieuws
Mobiele boomzaag .
Mooie planken zagen kan ook rechtstreeks in het bos! (Foto’s: Karolien Van Diest)
Is hout 'hot' ? In de bouw zit het in elk geval in de lift. Er is een stijgende vraag naar hout 'van een boom of bos uit de buurt'. En op bosbouwdemonstraties, zoals in Bilzen en Libramont, duiken meer en meer mobiele plankenzagerijen op. Luc Hoegaerts, lid van Bosgroep Zuid-Limburg, baat een mobiele zagerij uit vanuit Kortessem en weet er een en ander over te vertellen. “Sinds enige jaren vel ik regelmatig bomen voor de houtkachel. Maar meer en meer zag ik mooie, rechte bomen die een betere bestemming verdienden dan de stoof ...”, zegt Luc. Zijn enthousiasme voor rechte stammen werd al gauw door praktische bezwaren getemperd. Want hoe krijg je die hoge, rechte stammen in een zagerij? Zo'n stam is immers lang (een boom met een omtrek van 2,2 m of een diameter van 70 cm is al gauw 4 m lang) en zwaar (1 000 à 16 000 kg). “Op zoek naar een machine om de bomen zélf tot
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
planken te verzagen, vond ik wat ik zocht: de mobiele boomzaag”, vertelt Luc.
mobiele houtzagerij is dat je niet eerst met de bomen naar de houtzagerij moet, om daarna met je balken of planken naar huis te gaan. Je kan de bomen ter plaatse, aan de bosrand of thuis verzagen. Daarna is het nog een kwestie van een opslagplaats te vinden, liefst een ruimte met een afdakje. “Het is aangewezen het hout op te latten zodat de wind het drogingproces kan bevorderen. Na enkele jaren heb je dan luchtgedroogd hout van uitstekende kwaliteit. En elke vakman zal het beamen: luchtgedroogd hout geeft nog altijd het beste resultaat”, besluit Luc.
Ook in Wallonië en onze buurlanden is dit soort machinerie 'in'. Je vindt ze in alle maten en gewichten. Na wat zoekwerk vond Luc een machine die een boomomtrek van 3,8 of een diameter van 1,2 m aankan. De Meer info: zaaglengte gaat van 0,5 tot 6,3 m. Afhanke- www.demobieleboomzaag.be lijk van houtsoort, diameter, lengte en gewenste zaagdikte, is er een rendement van 1,5 à 2,5 m3/uur. “Het voordeel van een
nieuws van de bosgroepen Bosgroep Hoge Kempen Kattevennen-noord Het beperkt bosbeheerplan Kattenvennen-noord oogstte heel wat bijval: een zestigtal geïnteresseerden woonde 30 juni de infovergadering bij. In het Europlanetarium kregen ze uitleg over de Bosgroep en het bosbeheerplan. Daarna trokken ze het bos in om de theorie 'in het echt' te aanschouwen. Vergadering gemist en op zoek naar meer informatie? Neem contact op met de Bosgroep! Portret Nico Meertens uit Niel-bij-As, is een actieve senior. Na een loopbaan bij M.B.L.E., Velda en nadien als zelfstandig producent van eikenhouten vloeren, sprong hij op zijn vijfenzestigste gezwind over het 'zwarte gat'. Een stevige dosis natuurbewustzijn evenals een groot sociaal engagement brachten hem bij verschillende verenigingen waaronder de Bosgroep Hoge Kempen. Tijdens de 2 jaar lidmaatschap nam hij al aan een tiental cursussen en excursies deel. Zijn enthousiasme werkt viraal: hij zorgde al voor vele nieuwe leden! Bij de Bosgroep schat hij vooral de dynamiek, de dienstverlening en de informatieverstrekking naar waarde, maar hij betreurt dat er zo weinig boseigenaars de bosgroepen kennen ... Zo'n 20 jaar geleden kocht Nico een bos van 2,6 ha op de grens van As en Maasmechelen,
vooral voor brandhoutvoorziening. Bovendien is het ook prettig toeven in dit gemengde loofbos, met vooral zomereik, berk en hybriden van zomer- en wintereik. Her en der staat een grove den. De struiklaag herbergt typische Kempense soorten zoals lijsterbes, spork, hulst en Amerikaanse vogelkers. Die laatste kapt Nico stukje bij beetje, vooraleer ze zaad voortbrengen. Dit jaar ontdekte hij in de kruidlaag een tapijt dalkruid, een laagblijvende lentebloeier die strenge eisen stelt aan de standplaats en een voorkeur heeft voor oude bossen. Jammer maar helaas stootte hij ook op haarden van processierupsen. Nico heeft een kapvergunning om dunningen te verrichten en om de Amerikaanse vogelkers te bestrijden. Aan de randen van het bos en langs de hoogspanningsleiding dunt hij sterker om een mooie bosrand te creëren. Naast het hout dat voor zijn kachel bestemd is, zorgt hij voor genoeg staand dood hout waar spechten en kleine organismen baat bij hebben. Tegelijkertijd hoopt hij een mooi beeld te bieden voor de recreanten die via het fietsroutenetwerk langs het bos rijden. Hij streeft naar een bos waar de economische, ecologische en recreatieve functies in evenwicht zijn, en pleit dan ook voor samenwerking tussen iedereen - individu en vereniging - die begaan is met bos, natuur en groen. “Door de koppen bij elkaar te steken (en de handen uit de mouwen) kunnen we tot prachtige duurzame resultaten op het terrein komen”, luidt het. Hou jij alvast het zwerfvuil mee tegen?
Bosgroep Limburgse Duinen Bosbeheerplan Vlasmeer goedgekeurd In juli is het bosbeheerplan Vlasmeer voor zo'n 44 bosbestanden, een totaal van 38 ha, door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) goedgekeurd. Daarin bepalen 55 (mede)boseigenaars het beheer van hun bos gedurende de volgende 20 jaar. In augustus startte de Bosgroep alvast met de bestrijding van de Amerikaanse vogelkers. Dit najaar volgt een dunning. Blauwe stippen zullen de beste bomen als 'toekomstbomen' markeren. Ten voordele van deze bomen, die meer ademruimte nodig hebben, zullen de rood gemarkeerde bomen wijken. Tijdens de gezamenlijke houtverkoop van de Limburgse Bosgroepen in februari 2008 wordt een lot hout uit Vlasmeer aan de industrie te koop aangeboden. Brandhoutverkoop in Hechtel-Eksel De Bosgroep Limburgse Duinen zal dit najaar in Hechtel-Eksel brandhout van vooral Amerikaanse vogelkers uit Vlasmeer op stam verkopen in Hechtel-Eksel. De hoeveelheden zijn nog niet gekend. Het hout wordt per opbod verkocht. De verkoop werkt op uitnodiging. Wens je erbij te zijn, geef dan je gegevens door via tel. 011 23 73 34 of mail bosgroeplimburgseduinen@limburg.be.
In Kattevennen daagde maar liefst een zestigtal mensen op voor de eerste infovergadering! (Foto: Lise Hendrick)
Bosgroep NoordoostLimburg Uitgebreid Bosbeheerplan Hamont-Achel De Bosgroep NoordoostLimburg investeerde de afgelopen jaren veel tijd in het opstarten en begeleiden van de opmaak van uitgebreide bosbeheerplannen. Dat van Hamont-Achel is inmiddels goedgekeurd door het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). De beheerwerkzaamheden mogen dus starten en subsidies kunnen worden aangevraagd. Het gaat over een totale oppervlakte van 753 ha en legt voor de komende 20 jaren het beheer vast voor zowel de bossen van de stad als voor de andere deelnemende bossen. Met 23 privéboseigenaars en 4 openbare eigenaars (stad Hamont-Achel, het Vlaamse Gewest, de kerkfabriek Sint-Laurentius van Hamont en het OCMW van Neerpelt) komt er heel wat organisatie aan te pas. Om één en ander
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 15
nieuws van de bosgroepen
Het maken van open plekken is een belangrijke beheermaatregel. Allerlei insecten, vlinders en vogels zoeken daar de warme plekjes op. (Foto: An Pierson)
Op het domein De Tomp vind je uitgestrekte waardevolle waterpartijen. (Foto: An Pierson)
De productiefunctie werd in het uitgebreid bosbeheerplan zeker niet vergeten. De komende jaren zal uit de bossen van HamontAchel nog regelmatig hout worden verkocht. (Foto: An Pierson)
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
overzichtelijk te houden, is het bosdomein opgesplitst in 9 verschillende bosplaatsen: de noordelijke duinen- en vennengordel (42,74 ha), het massieve boscomplex van de Beverbeekse heide en Bovenbeverbeek (143,01 ha), Rozendaal met o.a. de ruime omgeving rond de laathoeve in Beverbeek (101,70 ha), de vallei van de Warmbeek tussen de Molendijk en de Gekkenbrug (46,75 ha), de Binnenheide (107,45 ha), Haarterheide-Zonberg met o.a. het Domeinbos Bovenbeverbeek (188,92 ha), Grevenbroek-Tomp in de Warmbeekvallei (74,36 ha), het geïsoleerde bosje Kiekuit en de oude watering het Pastoorsbos met o.a. het Domeinbos De Warande (42,37 ha). Bovenaan het lijstje beheermaatregelen prijken de aanleg van bosranden en de creatie van open plekken. Ook het dunningskappen in de verschillende gedeelten van het grote boscomplex is in kaart gebracht. Elk jaar is een ander stukje aan de beurt. De bestrijding van de Amerikaanse vogelkers is een prioriteit. Het stadsbestuur en het ANB leverden hiervoor al heel wat inspanningen, mét succes. Resten nu nog enkele percelen van privéboseigenaars. Na een efficiënte bestrijding zullen de bossen van Hamont-Achel op termijn vogelkersvrij zijn. Algemene Vergadering Op 26 september vindt, voor de derde keer in 2007, de Algemene Vergadering van de Bosgroep Noordoost-Limburg vzw plaats met als belangrijkste agendapunt de bespreking van een zesjarenplan dat vóór 1 oktober 2007 moet worden ingediend. Coaching door het studiebureau Itineris, overleg met de Raad van Bestuur en de 'beleidsdenkdag' met de leden resulteerden in een consensus over de missie en de visie van de Bosgroep. Samenvattend noteren we: • boseigenaars soigneren, het belang van bosbeheer blijven onderstrepen en vooral samen werken aan duurzaamheid • passie en respect voor bossen losweken bij de bevolking, vrijwilligerswerk promoten en timmeren aan een draagvlak voor 'de toekomst van het bos' • een samenspel tussen ecologische, economische en sociale bosfuncties creëren • bouwen aan een platform waar boseigenaars, bosgebruikers ... ervaringen kunnen uitwisselen • vorming in duurzaam en multifunctioneel bosbeheer aanbieden.
Bosgroep West-Limburg Beleidsplan 2008-2013 Het vorige nummer van 't Bosbelang vermeldde de resultaten van de beleidsquiz die de Bosgroep West-Limburg organiseerde op haar Algemene Vergadering van 26 april. Op de Algemene Vergadering van 5 september is het beleidsplan aan de leden ter goedkeuring voorgesteld. Tijdens de verschillende bijeenkomsten van de bestuurders zijn missie, visie en doelstellingenkader van de Bosgroep uitgetekend. Overlegrondes bij de verschillende gemeenten, de beleidsquiz én ervaring resulteerden in strategische acties, gekoppeld aan strategische en operationele doelstellingen. De focus ligt op een gezond groeiritme, terreinbezoeken met een persoonlijke touch, samenwerking met gemeenten en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Gezond groeiritme Voor de periode 2008-2013 streeft de Bosgroep West-Limburg naar dezelfde groei als in de voorafgaande periode, al zal de methodiek verschillen. Enerzijds is er immers een sterkere groei te verwachten omdat 'groei' bovenaan de agenda staat en omdat de Bosgroep de vruchten van de opgedane ervaring kan plukken. Anderzijds is er mogelijk ook groeivertraging omdat de Bosgroep steeds meer nieuwe leden telt en de dienstverlening dus meer werk vraagt. Ook de typische 'versplinterde' situatie - versus boscomplexen is een vertragende factor. Beide processen,
groeiversterking en groeivertraging, zullen zich wellicht in evenwicht houden. Terreinbezoeken met persoonlijke touch De Bosgroep West-Limburg draagt een persoonlijk contact met de boseigenaars hoog in het vaandel, en dit zowel op het vlak van ledenwerving als ledenservice. Terreinbezoeken zijn een ideaal instrument om de boseigenaars en hun domein beter te leren kennen, hen te adviseren in het beheer en te helpen bij de uitvoering van de werkzaamheden. Samenwerking met gemeenten en het ANB Gemeenten, het ANB en de Bosgroep WestLimburg delen een aantal belangen zoals tevreden boseigenaars, uitgelezen openstellingen van domeinen, goed beheerd bos, aandacht voor de natuur en milieu ... Een win-win-samenwerking ligt dus voor de hand. Een van de meerwaarden voor de Bosgroep is dat gemeenten kunnen helpen bij het in kaart brengen van de lokale situatie en bij het aanbrengen van nieuwe leden. Winfacet voor de gemeenten is dan weer dat de Bosgroep samen met het ANB kan zorgen voor een uitgekiend en deskundig bosbeheer. En verder Daarnaast wil de Bosgroep West-Limburg in het kader van duurzaam bosbeheer nog sleutelen aan o.a. het werken met vrijwilligers, de samenwerking met boswachters, de takenlast van de boscoördinator, de uitbouw op Vlaams niveau, houtverkoop en andere commerciële activiteiten, naambekendheid ... Men zegge het voort!
Bosgroep Zuid-Limburg Bosgroep Zuid-Limburg was het voorbije jaar, door de inzet van enkele bestuurders, bijzonder actief op het vlak van 'brandhout'. De uitdaging bestond erin om vraag en aanbod in de regio op elkaar af te stemmen, en dit op basis van 2 feiten: bij bosbeheer komt heel wat brandhout vrij enerzijds en door de hoge mazoutprijzen stijgt de vraag naar brandhout anderzijds. Bij wijze van 'experiment' verkocht de Bosgroep op zaterdag 28 juli op enkele uren tijd 140 stère brandhout aan ¤ 10/m3 in het bos van enkele privéboseigenaars. Bestuurder Leon Koopmans bewees hier met zijn werk en opvolging dat vrijwilligers goud waard zijn! Van zodra de grote Canadapopulieren verkocht waren, werden in de rijke onderetage de te kappen bomen en struiken aangeduid. Die kapping moest snel en netjes gebeuren. De firma Cohout, die de Canada's kocht, werd ook bij de aanduiding betrokken. Ondertussen zijn de Canada's gekapt en kan de onderetage uitgroeien tot een nieuw bos. Ook op andere plaatsen volgt Leon brandhoutkappingen en het wegruimen van kruinhout op. De Bosgroep stelt het 'waakzame oog' en de deskundigheid op prijs.
Het weer was de enige spelbreker bij de brandhoutverkoop. (Foto: Sus Willems)
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 17
activiteitenkalender Cursussen met Inverde Ook in 2007 organiseren de bosgroepen samen met Inverde cursussen en excursies voor boseigenaars en bosliefhebbers. Deze cursussen zijn dé ideale gelegenheid om je theoretische of praktische kennis over bossen en bosbeheer bij te schaven! Meer informatie over de werking van Inverde en het complete cursusaanbod vind je op www.inverde.be of via tel. 02 657 93 64. We sommen hieronder de cursussen op die je in 2007 nog in Limburg kunt volgen, gerangschikt volgens datum. Wil je zeker zijn van een plaatsje, schrijf dan zo vlug mogelijk in via ons secretariaat (tel. 011 23 83 41 of 011 23 73 28). Bosexploitatie Programma: We starten met een overzicht van de meest gebruikte exploitatiemethoden: paarden, uitsleeptractoren, harvesters … De voor- en nadelen van de verschillende technieken komen aan bod en de impact op het bos wordt toegelicht. We gaan ruim in op de voorbereiding van exploitaties (schalmen, ruimingspistes, exploitatieplan, communicatie) en maken een oefening op terrein. Datum: vrijdag 9 november Organisatie: Bosgroep Noordoost-Limburg
Op de cursus 'exploitatie' leer je welke machines best bij kappingen in jouw bos worden ingezet. (Foto: Jan Mampaey)
Landschapsdoedag RLHV Het landschap en de natuur van Haspengouw en Voeren hebben elk seizoen veel te bieden. In de aankomende herfst is dat niet anders. Ideale omstandigheden om van dat landschap te proeven. Of beter nog: om je te laten prikkelen door al het moois! Op zondag 30 september is het zover. Dan organiseert het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren de Landschapsprikkel in St.-Pietersvoeren aan de Commanderij. Van 13 tot 18 u. kan je kennismaken met de meest uiteenlopende aspecten van natuuren landschapszorg. Diverse organisaties Kettingzaag - module 1 (beginners) (waaronder de bosgroepen!) informeren je Programma: Dag 1: Theorie over de werking, het gebruik over hun werking en demonstreren waar ze en de veiligheid van de kettingzaag. Theorie mee bezig zijn. Bovendien kan je er proeven en praktijk over het dagelijks onderhoud en van heerlijke streekproducten. scherpen van de ketting. Dag 2: Eenvoudige zaagoefeningen op horizontale en verticale stamstukken. Geen vellingen! Datum: donderdag 22 en vrijdag 23 novem'Vrije sollicitatie - Berk: pionier met ber 2007 ambitie zoekt job in het bos' Organisatie: Bosgroep Hoge Kempen Meer en meer groeit het besef dat berk niet alleen ecologisch een interessante bosboom is. De wijzigende houtmarkt en de stijgende vraag naar licht hout zijn hierin belangrijke factoren. Op woensdag 10, donderdag 11 of vrijdag 12 oktober kan je op een bijzondere grensoverschrijdende excursie met de Vlaamse Pro Silva. Per fiets doorkruis je het grensgebied om diverse bestanden met berk te bekijken en de discussie te voeren met Nederlandse en Vlaamse excursiedeelnemers. De bestanden liggen in het Vlaamse gewestbos in Ravels (850 ha) en Landgoed De Utrecht (1 200 ha). Kostprijs: ¤ 20 voor VBV-leden, ¤ 30 voor niet-leden en ¤ 15 voor studenten (koffie, lunch, huurfiets en excursiegids inbegrepen). Inschrijven vóór 1 oktober bij Katrien Laveren (Pro Silva Vlaanderen), tel. 09 264 90 55 of een mail naar prosilva@vbv.be. Bij inschrijving krijg je de details van afspraaklocatie en tijdstip.
Kettingzaag - module 2 Programma: Dag 1: Theorie over het vellen van bomen. Demonstratievelling door de instructeur, gevolgd door veloefeningen door de cursisten. Dag 2: Veloefeningen door de cursisten met het gebruik van hulpmiddelen. Datum: donderdag 11 en vrijdag 12 november 2007 Organisatie: Bosgroep West-Limburg
Pro Silva excursie
Week van het Bos: de bosbeheerder in beeld Noteer alvast de week van 7 tot en met 14 oktober in je agenda, want dan wordt het bos in Vlaanderen weer in de kijker gezet, dit jaar onder het motto 'de bosbeheerder in beeld'. Over bosbeheerders wordt vaak in abstracte termen gedacht: velen staan er immers niet bij stil dat onze bossen door 'iemand' beheerd worden.
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst
Colofon
Een greep uit het aanbod van de Week van het Bos in Limburg: Zondag 7 oktober - Houtvesterij Hechtel (Domeinbos Pijnven, Hechtel-Eksel) organiseert een geïllustreerde wandeling van 14 u. tot 18 u. Voor kinderen is er een geanimeerde wandeling van 15 u. tot 17 u. - In het Provinciaal Domein Nieuwenhoven kan je een frisse neus halen tijdens de themawandeling 'bosbeheerder in beeld' (van 13.30 u. tot 15.30 u.) of tijdens de kleuterwandeling 'Op stap met Truisje de bosmuis' (van 14 u. tot 15 u.). Er lopen ook verschillende tentoonstellingen. Zondag 14 oktober - Het bosbeheerplan Tessenderlo staat in de schijnwerpers: om 14 u. houden het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), de gemeente Tessenderlo en de Bosgroep West-Limburg een lezing. Nadien volgt de officiële bekrachtiging van het 'charter beheerdersplatform Tessenderlo'. Voor de allerjongsten is er een bosspel. - Er valt van alles te beleven in de bossen van As en Maaseik. Uitvalsbasis is het Gemeenschapscentrum De Drieschaar in As. Op het programma staan geleide wandelingen, kinderanimatie, tentoonstellingen, een treinritje doorheen de plaatselijke geschiedenis ... Het volledige programma van de Week van het bos vind je op www.weekvanhetbos.be.
’t Limburgs Bosbelang 18|herfst uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Steve Stevaert, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Hilde Claes, Erika Thijs, gedeputeerden en Marc Martens, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie Karolien Van Diest – kvandiest@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts – rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset – ahannosset@limburg.be
redactieraad Griet Beckers, Rita Bogaerts, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Benjamine Bufkens, Bosgroepen OostVlaanderen, Griet Buyse (ANB), Katrijn Gijsel (Steunpunt Jeugd), Lise Hendrick, Luc Hoegaerts (De Mobiele Boomzaag), Jan Mampaey, Inge Nevelsteen (RLHV), An Pierson, Karolien Van Diest en Marlies Van Lerberghe (VBV).
fotografie Benjamine Bufkens, Katrijn Gijsel (Steunpunt Jeugd), Lise Hendrick, Jan Mampaey, An Pierson, Karolien Van Diest, Vilda en Sus Willems
cartoon Dirk Vercampt
tekstbewerking Katelijne Norga – info@pantarein.be
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Chantal Janssens – Grafische Producties, Informatie & Onthaal, Provincie Limburg druk Drukkerij Vaes – Overpelt
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, 3de Directie Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage Tijdens de week van het bos bezoeken veel kinderen met hun klas of jeugdvereniging het bos. (Foto: Karolien Van Diest)
2 400 exemplaren
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B–3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 18 | herfst | 19
18 | herfst | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Marina Mathijs tel. 011 23 83 41 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat Evy Van Eynde tel. 011 23 73 34 Tine Stevens tel. 011 23 73 82
driemaandelijks tijdschrift | okt.-nov.-dec. 2007
Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Bos/natuur zkt. peter/meter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Agentschap Natuur en Bos, Inspectie Hasselt Woudmeester: ir. G. Mees Ambtenaar privébos: ir. Griet Beckers Koningin Astridlaan 50/5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 00 fax 011 74 25 39 lim.anb@vlaanderen.be
Vlaamse bosbouwsector ANB, Agentschap voor Natuur en Bos . . . . . . . . . . . . . 3 Limburgse bosgroepleden kijken over de grenzen heen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Bosbeheer Bosaanplanting en/of spontane verbossing?. . . . . . . . 4 boom in de kijker Es, krachtig maar kieskeurig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 soort in de kijker Ingekorven vleermuis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Houtvesterij Bree Houtvester: ir. Gui Winters Ter Rivierenwal 9A 3960 Bree tel. 089 46 21 31 fax 089 48 17 24
Leidraad duurzaam bosbeheer. . . . . . . . . . . . . . 9 Tip van de eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Bosnieuws Mobiele boomzaag. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 nieuws van de bosgroepen Bosgroep Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Limburgse Duinen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Houtvesterij Hasselt Houtvester: ir. G. Mees Koningin Astridlaan 50/5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 03 fax 011 74 25 39
activiteitenkalender. . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Houtvesterij Hechtel Houtvester: ir. D. Gorissen Peerderbaan 31 3940 Hechtel-Eksel tel. 011 73 41 50 fax 011 73 54 84
Websites Boseigenaars en andere bosliefhebbers vinden ook nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be
HamontAchel
Lommel
Waarvoor kan je terecht bij de bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kan je evenwel altijd te rade bij de bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen kaartmateriaal adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B–3500 HASSELT limburg.be
N e d e r l a nd
Neerpelt Overpelt Bocholt
A n t we r p e n
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik