afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2010
28 | lente
BelgiÍ–Belgique
p.b. hasselt 1 12/675
in dit nummer o.a.
Bomensymboliek Snoeien van bomen wordt kinderspel De vlier
voorwoord
bomensymboliek
Beste leden van de Limburgse Bosgroepen Op de jaarlijkse Contactdag van de Limburgse Bosgroepen van 20 maart was u weer talrijk aanwezig. Ik kreeg er als voorzitter weer de gelegenheid om met heel veel gemotiveerde boseigenaars persoonlijk kennis te maken. Elk bos is uniek ... maar ook elke boseigenaar heeft vaak unieke bosverhalen en motivaties. Het is precies die diversiteit die de werking van de Bosgroepen boeiend houdt. Diversiteit vindt u ook terug in deze lente-editie van ‘t Limburgs Bosbelang. De houtopbrengst van een bos is voor vele boseigenaars een belangrijk aandachtspunt. Hoe beter het hout, hoe groter de opbrengst. Op zich zijn de vuistregels voor een goede en efficiënte opsnoei niet zo moeilijk. Heel wat privéboseigenaars streven naar de vergroting van de natuurwaarde van hun bos. Met de aanleg of het onderhoud van een poel of bosrand zijn ze aardig op weg. De Bosgroepen ondersteunen hen hierbij waar mogelijk. Bosgroep West-Limburg heeft op dat vlak al een traject achter de rug. Voor de bosliefhebber met culinaire aspiraties zetten we een heel algemene, maar tegelijk heel bijzondere struik in de kijker: de vlier. De bosliefhebber die eerder geïnteresseerd is in historisch-culturele achtergronden, vindt zeker zijn gading in de korte inleiding in de bomensymboliek. Op vraag van verschillende lezers zal voor onze belangrijkste bossoorten dit aspect in de volgende edities uitgebreider aan bod komen. De werking “achter de schermen” van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) in Limburg willen we u ook niet onthouden. Met de grondige herstructurering van 2008 kreeg de boswachter een ander takenpakket. Eén van hen gunde ons een kijk over zijn schouder tijdens een normale werkdag. U kunt samen met ons de weg volgen die uw kapmachtigingaanvraag, ontwerpbeheerplan of subsidieaanvraag aflegt bij het ANB en waarbij de tussenkomst van uw Bosgroep van belang is.
Veel leesplezier, Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
Bomen anders bekeken: symbolen van macht en gezag Al jaren zet ‘t Limburgs Bosbelang regelmatig een boom of een struik in de kijker. Daarbij kwam af en toe ook de symbolische betekenis van de soort ter sprake. Op algemene vraag van de lezers geven we voortaan de cultuursymbolische eigenheden van de ‘soort in de kijker’ meer aandacht. In dit artikel staan we stil bij de belangrijkste basisprincipes van de bomensymboliek.
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Natuursymboliek in de 21e eeuw In de natuurgodsdiensten speelden bomen, planten en dieren een zeer belangrijke rol. De Oude Grieken, de Romeinen en de Kelten bijvoorbeeld, offerden aan bomen en dieren om zo de goden gunstig te stemmen. Van zodra de katholieke Kerk opgang maakte, trad het krachtig op tegen dit ‘heidense natuurgeloof’. Eeuwenlange gebruiken werden verboden, of juist opgenomen in en aangepast aan het christendom. Andere waren dan weer moeilijker uit te roeien. Zo komt het dat restanten van het oude natuurgeloof tot op de dag van vandaag verder leven. Je verwacht
(foto: Karolien Van Diest)
(foto: Karolien Van Diest)
bladeren, elk jaar opnieuw. Ze symboliseren ook het onderaardse (wortels), het aardoppervlak (de onderste stam) en de hemel (kruin). En alsof dat nog niet genoeg is, verenigen ze aarde, water, vuur en lucht: de vier oerelementen. Het valt dan ook niet te verwonderen dat bomen tot de meest verspreide en rijkste symbolen ter wereld behoren. Bossen waren vroeger bij alle volkeren de verblijfplaatsen van de goden. In onze streken was vooral de eik een religieus symbool. Het was de plaats bij uitstek om recht te spreken en misdadigers te veroordelen. De ‘Duizendjarige Eik’ van Lummen bijvoorbeeld , waarvan in 1905 de duizendste verjaardag werd gevierd, was het decor waartegen rechtszittingen zich afspeelden.
Nederlands Limburg was dit zelfs tot in 1949 de gewoonte. Ook een belangrijk historische of persoonlijke gebeurtenis, zoals de geboorte van een kind of de bevrijding van een land, was een reden om een boom te planten. Kreeg je een jongetje, dan moest je een appelboom planten. Voor een meisje was een peren- of notenboom dan weer aangewezen. Vandaag nog planten de ouders van nieuwe Hasselaartjes een geboorteboom in het Prinsenhof in Kuringen. En dat is niet het enige eeuwenoude gebruik dat blijft voortleven. Nog elk jaar wordt op 30 april in Hasselt een meiboom opgericht, om de ontwakende natuur te vieren. Naast een vreugdeteken voor de komende zomer, is dat ook een symbool van geluk, vruchtbaarheid en liefde.
De magische boom Het geloof dat bomen een magische kracht hebben die ze kunnen overdragen op de mens, stamt af van een oeroude KeltischGermaanse traditie. In Hoepertingen bijvoorbeeld stond de Sinaeseik: wie driemaal rond de boom liep, zou ongezien een dreun krijgen. Zelfs dappere mannen bleven angstvallig uit de buurt van deze boom. Maar bomen konden ook mensen genezen. Tot in de negentiende eeuw werden ziektes zoals jicht en koorts behandeld door de patiënt bomen te laten aanraken. En zelfs tot op vandaag geloven sommige mensen nog altijd dat je hout moet vasthouden of afkloppen om geen onheil over je heen te krijgen.
De herdersstaf van de Heilige Amor Maar de verering van en het ontzag voor bomen gaat verder: ook een houten stok of scepter was en is een symbool voor macht en gezag. Zo staan heel wat Griekse goden zoals Zeus of Hermes afgebeeld met een stok. Ook verschillende heiligen in het christendom kregen een staf als attribuut. Die groeiden later uit tot belangrijke relikwieën. In Munsterbilzen bijvoorbeeld kan je nog steeds de vermeende staf van de Heilige Amor bezoeken.
het misschien niet, maar wijdverspreide gebruiken zoals het planten van dorpslinden en het gooien van rijst naar pasgehuwde koppels, hebben hun wortels in het oude ‘heidense’ geloof. Ook oude en diep verankerde gezegden zoals ‘hij slaapt als een roos’ of ‘voor iemand een boontje hebben’ vinden er ‘Plant eens een boom’ hun oorsprong. De boom vervulde vroeger een belangrijke functie en had een machtige uitstraling. Geen Het oersymbool Vaak liggen bomen aan de basis van oude ge- wonder dat mensen voor heel wat speciale woonten en mythen. Bomen drukken het cy- gebeurtenissen een boom aanplantten. Zo clische karakter uit van dood en wederge- werd er jarenlang een huwelijksboom geboorte door het ontluiken en vallen van plant voor het nieuw getrouwde koppel. In
Wil je meer weten over de bomensymboliek? Dan is het boek ‘Compendium van rituele planten in Europa’ van De Cleene en Lejeune iets voor jou: met tal van voorbeelden, leuke anekdotes en mooie tekeningen ontdek je van naaldje tot draadje waarom, waar, wanneer en hoe bomen werden vereerd. Compendium van Rituele planten in Europa De Cleene & Lejeune Uitgever: Mens & cultuur Jaar van uitgave: 2003 ISBN: 9072931807
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 3
soort in de kijker
De vlier, onmisbaar voor mens en dier
(foto: Annemie Hannoset)
Een opvallende struik De vlier, een lid van de kamperfoeliefamilie, is een winterkale struik die tot 6 m hoog kan worden. Je vindt hem in heel Europa, maar hij kan ook in het hete Noord-Afrika, de onherbergzame Kaukasus en het ijskoude West-Siberië goed gedijen. In onze streken is de vlier een van de meest verspreide struiken. Wat water en een ondergrond om zijn wortels in te enten: meer heeft hij niet nodig om zich ergens thuis te voelen. Je vindt de vlier in struwelen, hagen en zelfs op knotbomen of in dakgoten. Ook in bossen voelt hij zich als een vis in het water. Opvallend aan deze struik zijn de purperachtige knoppen: de vlier heeft nog maar net zijn bladeren verloren, of de knoppen beginnen op te zwellen en staan klaar met een nieuw blad. Dit jaar liepen in sommige bossen de knoppen al in januari uit. Maar wie de pracht van deze struik echt wil bewonderen, moet tot mei geduld oefenen. Dan verschijnen de
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Met zijn roomwitte bloemen, zwarte bessen en gemakkelijk te houwen takken is de vlier een graag geziene struik: niet alleen doen tientallen dieren zich tegoed aan de smakelijke bessen, ook de mens is al eeuwenlang in de ban van deze struik. Of je nu probeert af te raken van een hardnekkige verkoudheid of een lekker alternatief zoekt voor op je pannenkoek, met de vlier zit je altijd goed.
roomwitte en zoetgeurende tuilen bloemen Het woord ‘flierenfluiter’ getuigt daar nog op de twijgen. In de herfst draagt de struik steeds van. Vooral in de kruidengeneeskunde was de prachtige trossen zwarte bessen. vlier een vaak gebruikt ingrediënt. De bladknoppen, de groene bladeren, de schors, de In alle maten en gewichten Naast de gewone vlier komen in Vlaanderen bast, de bloemen, de zaden en de bessen: in ook de kruidvlier en de bergvlier of trosvlier naam van de gezondheid ging er van deze voor. De kruidvlier is een zeer zeldzame, gif- struik niets verloren. tige plant die langs rivieren en in bossen Alleen al met medicijnen op basis van de vlier groeit. Hij heeft groene, niet-houtige sten- kon je vroeger een complete huisapotheek gels, verspreidt een onaangename geur en vullen. smaakt erg bitter. De bergvlier kan je van de De vlier blijft tot vandaag een populaire gewone vlier onderscheiden door het oranje, struik. De bloesems en de bessen worden lichtbruine merg in de takken, de giftige nog altijd gebruikt in allerlei bereidingen. dieprode vruchten en de vroegere bloeiperi- Vlierbessensiroop of -thee bijvoorbeeld is een snel en eenvoudig middel om een verode. koudheid te overwinnen. En wie het liever wat zoeter heeft, kan van de vlierbloesemOnweerstaanbaar De mens heeft al eeuwen de struik voor van schermen siroop of lekkere gelei maken. Niet alles en nog wat gebruikt. Om fluiten uit te te weerstaan voor op de pannenkoeken, wasnijden bijvoorbeeld, bestond er in onze fel of oliebol ... streek geen beter hout dan dat van de vlier. In de landbouw heeft de vlier van oudsher
een belangrijke signaalfunctie. Aan de hand van de bloei en de vruchtzetting werden belangrijke landbouwactiviteiten of oogstmomenten vastgelegd. In een ecologische tuin neemt hij vandaag weer die oude functie op. Nuttig voor vogels en dieren De mens moet de lekkere vlierbessen delen met tientallen dieren. Merels en lijsters genieten met volle teugen van het bessenfestijn. Voor jonge zangvogeltjes zijn ze een belangrijke voedselbron net voor de winter. Ook allerlei trekvogels, zoals nachtegalen en grasmussen, doen zich te goed aan de bessen. Zij zorgen zo voor de verspreiding van de zaden. In de lente wordt de vlier de thuis van duizenden mieren. De jonge scheuten scheiden dan een zoet sap af, waar bladluizen zich aan te goed doen. De overtollige suiker scheiden de luizen terug af. Die suikerdruppels (honingdauw) zijn dan weer een lekkernij voor
de mieren. Als wederdienst houden de mieren rupsen en andere insecten op een veilige afstand. De vlier in rituelen en legenden Het kan niet anders of een zo veel gebruikte en wijd verspreide struik speelt ook in legenden en rituelen een hoofdrol. Zo droeg in sommige streken de dode een vlierhouten kruis in de handen. Soms plantte een familielid van de overledene een vliertakje op het graf: als het takje uitliep, kon je zeker zijn dat de dode naar de hemel ging. Volgens sommigen was de vlier dan weer een vervloekte boom, omdat de apostel Judas er zich zou aan opgehangen hebben. Zijn oren bleven achter in de boom. Onze voorouders zagen in de judasoren, een op de vlier veel voorkomende paddenstoel, het bewijs dat de geesten die in de vlier schuilen, hun oren naar buiten steken om beter naar de ellende van de mensen te kunnen luisteren.
Om van te smullen: vlierbloesemsiroop Met dit recept zit je gebeiteld! Breng 3 kg rietsuiker samen met 2,5 liter water aan de kook. Als de suiker opgelost is, neem je de pan van het vuur. Laat afkoelen en voeg schillen van acht citroenen bij de stroop. Doe intussen een vijftigtal vlierbloesemschermen in een grote kom. Leg daarop twaalf in schijfjes gesneden citroenen en overgiet met de stroop. Voeg tot slot 100 g citroenzuur toe (verkrijgbaar bij apotheker of drogist) en laat het een hele dag trekken onder een schone keukenhanddoek. Zeef en giet in flessen. Op een donkere plek bewaart de siroop enkele maanden. Je kan de siroop aanlengen met water, spuitwater, witte wijn of schuimwijn. De schermen laten weken in appelsap in plaats van water zou naar het schijnt ook een lekker siroopje opleveren.
(foto: Annemie Hannoset)
(foto: Annemie Hannoset)
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 5
bosbeheer
Snoeien van bomen wordt kinderspel Dat het snoeien van bomen belangrijk is, daar hoef je niet aan te twijfelen. Snoeien zorgt niet alleen voor een betere houtkwaliteit, waardoor je het hout voor meer geld kunt verkopen. Gesnoeide bomen zijn ook vaak mooier en verhogen de esthetische waarde van een bos. Maar bezint eer je begint: als je snoeit, doe het dan meteen goed.
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Is snoeien rendabel? Regelmatig informeren de boseigenaars bij de Bosgroepen naar hoe rendabel het snoeien van bomen is. Dat is geen gemakkelijke vraag: niemand weet hoe de houtprijzen de komende jaren zullen evolueren. Dat kwaliteitshout altijd wel een waardevolle toepassing zal vinden, is zeker. Snoeien loont dus alleszins de moeite, zeker voor soorten een van bijzondere kwaliteit. Hoeveel snoeien precies kost, is afhankelijk van verschillende belangrijke factoren: de boomsoort, de snoeihoogte, de arbeidskosten en hoeveel takken de bomen dragen. Wie zelf snoeit, spaart alvast de arbeidskosten uit. Heb jij er zelf tijd voor, dan is snoeien zeker een rendabelere bezigheid dan bijvoorbeeld bramen uittrekken, brandnetels spuiten of jaarlijks de onderetage wegklepelen. Wetenschappelijke onderzoek bevestigt het
nut van snoeien. Daaruit blijkt dat voor de populier de meerprijs momenteel ongeveer € 15 /m3 bedraagt, terwijl de kosten van snoeien maar oplopen tot € 6 /m3. Voor andere boomsoorten is het voordeel nog groter. Certificaten aanvragen Let op: snoeien loont vaak, maar niet altijd. Grote investeringen verdien je niet terug. Wie met hoogtewerkers en boomklimmers werkt, zal daarvoor handenvol geld betalen. Het wordt dan erg moeilijk om uit de kosten te komen. Enkel uit veiligheidsoverwegingen of om bijzondere bomen (dreef- of parkbomen) te verzorgen, is een hoogtewerker of boomklimmer een aanrader. Wie wil aantonen dat de bomen goed zijn gesnoeid, kan bij gespecialiseerde firma’s certificaten aanvragen. Momenteel levert nog geen enkel Vlaamse bedrijf deze certificaten
(foto: Jeroen Franssens)
(foto: Jeroen Franssens)
af. In Nederland zijn de Stichting Bos en Hout (www.sbh.nl of tel.00 31 317 46 65 63) en Borgman Beheer (www.borgmanbeheer.nl of tel. 00 31 570 53 06 64), wel actief op dat vlak. De juiste snoeiwijze Het klinkt evident en dat is het ook: toekomstig brandhout of vezelhout snoeien, heeft geen enkele zin. Toch snoeien boseigenaars heel vaak alle bomen van het bos. De eerste dunningen in een jonge aanplant zijn toch bedoeld voor de kachel. Je concentreert je dus beter enkel op de mooiste en meest rechte bomen in het bos. Kortom, op het toekomstige zaaghout. Dit zijn de bomen van de eindkap (loofhout: 60-80 stuks per hectare, naaldhout: 80-100 stuks per hectare) en de bomen van de laatste dunningen. Een 200tal bomen per hectare snoeien, is echt wel
(foto: Jeroen Franssens)
voldoende, soms voldoet zelfs een 100-tal . Ook dikke bomen snoeien, is verspilling van tijd en geld. Bij dikke bomen groeit nog maar heel weinig kwaliteitshout bij. De ideale stamdiameter voor snoei ligt op ongeveer 10 cm. Het snoeien van dikke takken is een hels karwei, en het duurt tientallen jaren vooraleer de boom de wonde te boven komt. Ondertussen grijpen allerlei ziektekiemen en schimmels hun kans om de boom aan te tasten. De eik vormt hierop een uitzondering. Snoeien om te groeien In jonge aanplantingen kan je met een gewone snoeischaar dubbele koppen en zuigers snel en gemakkelijk wegsnoeien, vooraleer ze te dik worden. Een zuiger is een vertikaal opgaande zijtak die concurreert met de stam. Deze takken vallen niet vanzelf af en hebben de neiging om snel te dikken.
In iets oudere bestanden kan je dit ook doen met een stokzaag. Echt opsnoeien is in deze fase nog niet aangewezen. Dat gaat immers ten koste van de groei. Van de echt lelijke (kromme, takkige ...) bomen blijf je ook het beste af. Dat wordt brandhout! Je kan deze eerste snoei ook gerust overslaan. Er komen vanzelf wel meer dan genoeg goede bomen in het bos, zolang je maar dicht genoeg plant (maximum 1,5 bij 2 m) of als het bos verjongt. Het echte snoeiwerk kan beginnen wanneer de boom 10 tot 12 m hoog is, of wanneer de diameter van het op te snoeien stuk ongeveer 10 cm bedraagt. De boomsoort en de bodem zijn ook bepalende factoren. Populieren of boskersen snoei je bij voorkeur in drie of vier beurten. Per beurt snoei je een tweetal meter bij. Populieren van 6 m hoogte kan je tot 2 m snoeien.
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 7
bosbeheer Bij 10 m hoogte ga je door tot een viertal meter opsnoei, bij 14 m tot een zestal meter. Als de boom hoger is dan 18 m, snoei je nog 2 m stam bij. Je kan bij een snoeibeurt preventief toekomstige zuigers wegnemen of zware takken die een segment hoger zitten.
(foto: Karolien Van Diest)
De snoeihoogte wordt vaak bepaald in functie van de snoeikosten. De meeste berekeningen wijzen uit dat een hoogte van ongeveer 6 tot 7 m optimaal is. Deze hoogte kan nog net met een stokzaag worden gehaald. Daarboven nemen de snoeikosten zo sterk toe, dat de meeropbrengst van het hout er vaak niet meer tegen opweegt. Onthoud dat 90 % van de houtwaarde in de onderste 40 % van de boomhoogte zit. Als je zelf snoeit, is het beter om regelmatig en weinig te snoeien, bijvoorbeeld elk jaar een takkrans. Als je laat snoeien, kan je wel overwegen om per snoeibeurt een groter stamdeel aan te pakken. Wie te drastisch snoeit, kan bij veel boomsoorten waterlot veroorzaken.
(foto: Karolien Van Diest)
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Waterlot zijn dun uitgeschoten takjes op de stam, die meestal het gevolg zijn van te veel snoeien in één beurt.
De beste tijd Naaldbomen snoei je bij voorkeur tijdens de wintermaanden. Onthoud wel dat de meeste dunningsproducten bij naaldhout in Vlaanderen eindigen als vezelplaat. Gesnoeide bomen geven hier geen enkele meerwaarde. Douglas en lork vormen de uitzondering op de regel, maar die kom je in Limburg amper tegen. Het beste snoeimoment voor loofbomen, zeker voor gevoelige soorten zoals populier of kers, is de zomer. De wonde groeit snel dicht en het risico op waterscheuten is kleiner. Maar wie tijdens de maanden juni, juli of augustus niet aan snoeien toe komt, kan dat gerust ook in de winter doen. Dat kan voor de meeste loofbomen geen kwaad. Bij sommige soorten komt de sapstroom in de winter wel al heel vroeg terug op gang. Esdoorns bijvoorbeeld die na Kerstmis gesnoeid worden, verliezen veel kracht door hevig sapverlies. In de lente komt vanzelfsprekend het snoeigerief de schuur niet uit. De natuur is een trouwe bondgenoot bij het snoeien. De meeste boomsoorten laten een groot deel van hun onderste takken vanzelf vallen, als ze tenminste dicht genoeg op elkaar staan. Bij een aantal soorten gebeurt deze natuurlijke takreiniging niet altijd snel genoeg (zoals eik, linde en kastanje). Dan biedt snoeien de uitweg. Eenmaal de gewenste takvrije stamlengte bereikt is, moet je sterk en regelmatig dunnen om een optimaal rendement te bereiken. Alleen zo concentreer je de groei in de beste bomen. Snoeigereedschap: een belangrijke keuze In de meeste tuincentra vind je telescopische stokzagen, steekbeitels, knipscharen op een stok, gesteelde kettingzagen en last but not least gewone handzagen. Snoeien met een handzaag en een ladder geeft de beste kwaliteit. Het gaat behoorlijk snel en is relatief goedkoop. Werken met een ladder in het bos vereist weliswaar enige handigheid. Je mag vooral niet vergeten de ladder stevig vast te zetten. Met een oude fietsband rond de bovenste sport van de ladder, vermijd je schade aan de schors. Snoeien met stokzagen en knipscharen is zeer belastend voor de rug, de schouders en de nek. Dat zijn toch de ervaringen van de
Lelijke snoeiwonde. (foto: Robbie Goris)
De juiste snoeiwijze! Tussen elke tak en de stam bevindt zich een verdikte natuurlijke verbinding, de takkraag. Deze behoort tot de stam. Oefen jezelf in het terugvinden van deze takkraag. Een tak wordt afgesneden net voor de takkraag. Snijd dus nooit een tak zo maar gelijk af met de stam, want dan snoei je in de takkraag. De wonde is groter en je beschadigt de stam. Laat echter ook geen lange takstompen staan, want deze veroorzaken loszittende noesten in het hout. Bij het afzagen van een dikke tak kan het gebeuren dat een stuk van de stam afscheurt. Om dit te voorkomen, wordt eerst aan de onderkant een zaagsnede gemaakt (1 in de figuur) en de tak iets verder afgezaagd (2 in de figuur). Daarna zaag je de resterende stomp af bij 3, langs de lijn AB in de figuur.
deelnemers aan de snoeicursussen. Daarenboven zijn stokzagen minder nauwkeurig te richten en kunnen knipscharen maar een beperkte takdikte aan. Elk gereedschap heeft zijn nadelen. Let er ook op alleen maar te werken met scherp geslepen materiaal. Het snoeien zal niet alleen veel gemakkelijker verlopen, de boom herstelt ook sneller. Een goede tip: huur eerst het snoeimateriaal. Je beperkt de kosten en het laat je toe de verschillende gereedschappen uit te proberen en te vergelijken. Op basis van je ervaringen kan je een aankoop overwegen. Je kan natuurlijk ook de nodige praktijkervaring opdoen tijdens een cursus snoeien bij de Bosgroepen.
SNOEITIPS
• Wie zelf snoeit, spaart arbeidskosten uit. Om aan te tonen dat een boom goed gesnoeid werd, kan je een certificaat aanvragen bij een gespecialiseerde firma (NL). • Behoud bij dunningen de mooiste en de meest rechte bomen in het bos (loofhout: 60 - 80 stuks/ha, naaldhout: 80 - 100 stuks/ha) • De ideale stamdiameter voor snoei ligt op ongeveer 10 cm, de ideale hoogte is 10 tot 12 m. • In jonge aanplantingen kan je dubbele koppen en zuigers gemakkelijk wegsnoeien met een gewone snoeischaar. In oudere bestanden met een stokzaag. • Naaldbomen snoei je bij voorkeur in de winter, loofbomen in de zomer. • Snoeien met een handzaag en een ladder geeft de beste kwaliteit. Deze tekst is een bewerking van ‘Wel of niet op- • Huur eerst je snoeimateriaal en bepaal op basis van je ervaringen welk snoeien?’ uit de Bosbode (jaargang 1, nr 3) materiaal je aankoopt. ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 9
bosbeleid
ANB Limburg hervormd In 2008 werd het Vlaamse overheidslandschap in de natuur- en bossector grondig hertekend. De vroegere afdelingen ‘Natuur’ en ‘Bos & Groen’ smolten samen tot het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). Ook voor de behandeling van de dossiers (kapmachtigingen, beheerplannen, subsidieaanvragen) had deze hervorming grote gevolgen. Na een testperiode zijn de groeipijnen achter de rug en staan de werkwijzen op punt. ANB bestaat voortaan uit drie aparte cellen.
In het onderstaand stroomschema zie je de weg die een kapmachtiging aflegt van de indiening tot de goedkeuring en de controle. Als privéboseigenaar kan je beroep doen op de Bosgroep voor hulp bij het opstellen en indienen van je kapmachtiging. KAPAANVRAAG
ontvangst ANB
Invoer en registratie in kapmachtigingsprogramma nee Aanvraag nodig? ja
Brief aan vrager en/of gemeente nee Ontbrekende info opvragen
Volledig dossier? ja
Beschermd landschap?
• Cel Beleidsuitvoering: binnen deze cel houdt AVES zich bezig met adviezen (A), vergunningen (V), erkenningen (E) en subsidies (S). Binnen AVES houdt een specifieke afdeling zich bezig met alle beleidsmatige aspecten rond privébos. De Cel Beleidsuitvoering telt ook een aantal beleidsadviseurs, die onder andere de terreincontroles doen voor de beleidsmatige aspecten. • Cel Beheer: houdt zich bijna uitsluitend bezig met domeinbossen (eigendom van de Vlaamse overheid) en het technische beheer van openbare bossen (gemeenten, ocmw’s, kerkfabrieken). Tot deze cel behoren onder andere de regiobeheerders, de boswachters en de arbeidersploegen. Om het tekort aan beleidsadviseurs op te vangen, staat een selectie van de boswachters in voor de terreinbeoordeling van de aanvragen door privé-eigenaars in het kader van het bosdecreet (o.a. kapmachtigingen en subsidieaanvragen)
nee
Advies OC
Adviesaanvraag Onroerend Erfgoed (OE)
ja
Terreinbezoek nodig? nee
Ontbrekende info
ja
Adviesaanvraag aan bevoegde boswachter
ja
Besluit opstellen
Besluit ok?
nee
ja Besluit ondertekenen door verantwoordelijke
Besluit en kopies versturen + kapmachtigingsprogramma aanvullen
Besluit kapaanvraag
Selectie uit kapmachtigingsprogramma
Voorbereiding terreincontrole
Terreincontrole + verslag door boswachter ja In orde ? nee
Dossier afsluiten
ja
Zware overtreding, definitieve ontbossing? 2de controle?
Melding NI = herstelvordering
nee Brief aanvrager = melding controle volgend jaar
• Cel Handhaving: bevat verschillende teams van natuurinspecteurs. Een goed beleid en beheer hebben natuurlijk pas zin als er ook een doordachte handhaving gebeurt en er een grondige controle wordt uitgevoerd op de beleids- en beheermaatregelen.
(foto: Karolien Van Diest)
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Een dag uit het leven van Stefan Luyck, een boswachter. (foto: Karolien Van Diest)
De taken van een boswachter zijn de laatste jaren sterk veranderd. Kun je dit eens bondig uitleggen? Bij de reorganisatie naar het ANB kregen de boswachters (van de vroegere afdeling Bos & Groen) en de natuurwachters (van de vroegere afdeling Natuur) de keuze om zich in de nieuwe organisatiestructuur in te passen als boswachter, beleidsadviseur of als natuurinspecteur. Waar de vroegere bos- of natuurwachter meer een manusje-van-alles was, is het takenpakket tegenwoordig gespecialiseerder. Ik heb gekozen voor boswachter en sta dus in voor het duurzaam beheren van domeinbossen (Vlaamse overheid) en andere openbare bossen (gemeenten, kerkfabrieken,…). Kom je dan nog in contact met privéboseigenaars? Ja, in mijn takenpakket zitten ook de terreinbeoordelingen voor kapmachtigingen en subsidieaanvragen voor privéboseigenaars. In de andere provincie worden deze terreinbezoeken door de beleidsadviseurs uitgevoerd. Omwille van het tekort aan beleidsadviseurs in Limburg, nemen een tiental boswachters deze taak op zich. Wat is de oorzaak van het tekort aan beleidsadviseurs? Bij de vrije keuze van de toenmalige bos- en natuurwachters heeft een dertigtal gekozen voor de functie van boswachter. Momenteel
telt Limburg slechts zes beleidsadviseurs die zich voornamelijk bezighouden met milieuaanvragen en stedenbouwkundige adviezen. Het was hen niet mogelijk om privébos er nog bij te nemen. Voor mij is dat geen probleem! Ik doe deze terreinbeoordelingen voor kapmachtigingen en subsidieaanvragen met veel plezier. Ik besteed jaarlijks ongeveer 20 % van mijn tijd aan machtigingen en aanvragen in het kader van privébos.
Wat zijn jouw andere taken binnen het ANB? Als boswachter sta ik in voor het duurzaam beheren van de domein- en openbare bossen. Mijn takenpakket gaat van het helpen bij het opstellen van beheerplannen, het begeleiden van de arbeidersploegen, het volgen van allerhande cursussen tot zelf de handen uit de mouwen steken natuurlijk. Stefan, hartelijk dank voor dit gesprek.
Wat vind je er dan zo leuk aan? Op deze manier kom ik nog regelmatig in contact met de bosbeheerders uit de buurt. Het is intern zo geregeld dat ik enkel kapmachtigingen en subsidieaanvragen moet beoordelen voor bossen die in mijn regio liggen. Ik vind het leuk dat mijn ervaring op het vlak van bosbeheer voor sommige eigenaars een hulp kan zijn bij het beheren van hun bossen. Door met hen over hun bos te praten, merk ik vaak welke richting ze met hun bos willen uitgaan. Hun visie toets ik dan aan hun aanvragen en soms kunnen die in onderling overleg nog worden bijgestuurd. Wat daarbij vaak aan bod komt, is het plantverband bij kunstmatige verjonging. De meeste mensen gaan steevast voor het maximaal plantverband omwille van de kostenbesparing. In vele gevallen is echter een dichter plantverband meer aangewezen voor het economische rendement van het bos, zeker in loofhoutaanplantingen.
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 11
bosbeheer
Limburgse Bosgroepen steken biodiversiteit een handje toe Elke Vlaamse Bosgroep heeft van het Agentschap voor Natuur en Bos in 2009 een subsidie ontvangen van e 6 500 van de Nationale Loterij. De vijf Limburgse Bosgroepen gebruikten deze middelen om in het kader van het grensoverschrijdende project ‘SOLABIO’ verschillende typische of bedreigde soorten nieuwe kansen te geven. Op de bres voor de Limburgse natuur Om de biodiversiteit een handje toe te steken, werken de Limburgse Bosgroepen samen met de drie Regionale Landschappen: het Regionaal Landschap Lage Kempen, het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland. In overleg met hen werd afgesproken om met de subsidie het Interreg-project ‘SOLABIO’ (SOorten en Landschappen, dragers voor BIOdiversiteit) te steunen. In dit grensoverschrijdende project werken partners uit alle Vlaamse provincies en drie Nederlandse provincies samen om de biodiversiteit in de grensregio Vlaanderen-Nederland te behouden en de waardevolle landschappen te herstellen. SOLABIO is de uitloper van het project ‘Gemeenten adopteren Limburgse soorten’ (GALS).
Privéboseigenaars helpen mee De projecten in het kader van SOLABIO werden uitgevoerd in en rond privébossen in de verschillende Bosgroepregio’s. In een eerste fase zocht de coördinator van elke Bosgroep in overleg met de Regionale Landschappen de geschikte locaties uit. Onder meer het voorkomen van te beschermen soorten én het enthousiasme van de eigenaar werden als selectiecriteria meegenomen. Voor de uitvoering van de meeste projecten konden de Bosgroepen een beroep doen op de twee vaste arbeidersploegen van de sociale werkplaats De Winning in Lummen Voor een aantal opdrachten hebben de Bosgroepen een overeenkomst gesloten met het lokale Regionale Landschap of een privéfirma. Bosgroep West-Limburg in de kijker De Bosgroep West-Limburg heeft in oktober 2009 bij vier verschillende boseigenaars werken in eigen beheer uitgevoerd. In drie projecten gaat het om bossen die deel uitmaken van een uitgebreid bosbeheerplan in Tessenderlo en Beringen. Het vierde bos maakt deel uit van de bosgroepering Mangelbeekbos.
Geen drastische ingrepen, wel grote positieve gevolgen In zowel Tessenderlo als in Beringen heeft de Bosgroep een poel geruimd die helemaal was dichtgeslibd en overhangende bomen gekapt. In de bosstrook in Tessenderlo zijn dunningen uitgevoerd, om een geleidelijke overgang te creëren naar een nat grasland. In Beringen heeft de Bosgroep een aantal struiken (zoals spork en lijsterbes) geplant. Door al deze maatregelen krijgen talloze amfibieën (zoals bruine- en groene kikker en vinpoot- en kleine watersalamander) een duwtje in de rug. Ook heel wat libellen en waterjuffers profiteren van meer licht en minder organisch afval in de poel. De nieuwe zonbeschenen plekken zijn ook voor de vlindersoorten die aan de bosrand fladderen (zoals het bont zandoogje) een paradijs op aarde. In een derde project in Tessenderlo is hakhout op een houtwal afgezet, zodat de overgang van de wei naar het bos geleidelijker gebeurt. Deze houtwal is op het zuiden gericht en dus ideaal gelegen voor warmteminnende insecten. De bramen werden grotendeels verwijderd, zodat het zonlicht en de warmte goed kunnen doordringen tot op het zand van de wal. Voor heel wat insecten is dit van cruciaal belang om eieren en larven te ontwikkelen.
Project: vrijmaken van een poel - Tessenderlo (UBHP Tessenderlo)
(foto: Benjamine Bufkens)
(foto: Benjamine Bufkens)
Vóór de uitvoering: poel met daarrond hakhout en Amerikaanse vogelkers
Na de uitvoering:poel met vrijgemaakte oevers en uitgedunde houtkant als overgang van het grasveld (zuidkant)
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
nieuws van de limburgse bosgroepen Iets oostelijker ligt een deels dichtgegroeid pad in het bos. Daar groeien heel oude kamperfoeliestruiken, die zeer geschikt zijn als waardplant voor de kleine ijsvogelvlinder. In het laatste project, in Heusden-Zolder, stond het herstel van een bosrand als overgang van een lorken- en dennenbos naar een akker centraal. Dat is nu al één van de favoriete plaatsen voor heel wat vlinders zoals het klein geaderd witje, het bont zandoogje en de kleine vuurvlinder. Libellen, de tjiftjaf, de groene specht en het winterkoninkje voelen er zich thuis. Door een golvende bosrand te creëren waarin vlinders en insecten warme, windluwe en zonbeschenen plekjes kunnen opzoeken, probeert de Bosgroep nog meer soorten de kans te geven om zich hier te vestigen. Om de ‘golvende’ grens te accentueren, heeft de Bosgroep 9 grove dennen gekapt. De Amerikaanse vogelkers en andere exoten werden bestreden en de bramen verwijderd. De zomereiken werden gesnoeid. De werken zijn achter de rug. Nu is het aan de natuur in de bossen om zich opnieuw te ontwikkelen. Met deze projecten leveren de Bosgroepen een mooie bijdrage aan de bescherming en ontwikkeling van typische Limburgse soorten. In de volgende edities van ‘t Limburgs Bosbelang worden de beheerwerken van de andere Bosgroepen i.k.v. de Lotto-subsidie in woord en beeld gebracht.
Bosgroep West-Limburg Uitgebreid bosbeheerplan Beringen gaat laatste fase in De opmaak van het uitgebreid beheerplan Beringen ligt heel wat personen na aan het hart. De infovergaderingen in november 2007 bijvoorbeeld lokten meer dan 100 geïnteresseerden. Toen het studiebureau in maart 2009 met de opmaak van het beheerplan begon, keken velen reikhalzend uit naar het resultaat. De Bosgroep West-Limburg is opgetogen te kunnen meedelen dat de opmaak in de laatste fase zit. In januari hebben de 58 deelnemende privéboseigenaars, samen goed voor 114 hectare bos, hun persoonlijke beheerfiche ontvangen. Op deze fiche vinden ze onder meer een beschrijving van de bosbestanden, gegevens over de diameter, de hoogte en de stamvorm van de bomen en de beheerdoelstellingen. De stuurgroep keurde het voorontwerp goed. Van half april tot half mei loopt het openbaar onderzoek. Iedereen die dat wenst, kan het beheerplan bij de Bosgroep of bij de gemeente inkijken, en vragen of opmerkingen formuleren. Nadat alle opmerkingen verwerkt zijn, kan het Agentschap voor Natuur en Bos het beheerplan goedkeuren. Elke eigenaar zal dan zijn exemplaar van het beheerplan ontvangen. Hierna kan het echte werk beginnen: de bossen beheren ...
Activiteitenverslag 2009 Begin januari diende de Bosgroep het activiteitenverslag van 2009 in. Dit verslag licht de activiteiten van het voorbije werkjaar toe, en maakt een planning op van de activiteiten die voor 2010 in de pijplijn zitten. Aan de hand van bijgeleverde facturen kan de Bosgroep de kosten verantwoorden. Dat is belangrijk om subsidies van het Vlaams Gewest te krijgen. Uit het verslag blijkt dat de Bosgroep in 2009 liefst 69 nieuwe leden mocht verwelkomen. Dit brengt het totaal op 587. Zij beheren samen ongeveer 2 241 hectare bos. De arbeidersploegen van de Bosgroepen hebben 47 dagen in de regio gewerkt en er is 1 280 m3 hout verkocht. Daarnaast werden 33 kapmachtigingen aangevraagd en 29 dossiers ingediend om een subsidie voor openstelling te krijgen. Ook het ecologische beheer kwam in 2009 extra in de kijker via de subsidie van de Nationale Loterij.
Project: vrijmaken houtwel, bosrand aanleggen en openen corridor voor o.a. de kleine ijsvogelvlinder - Tessenderlo (UBBP Tessenderlo)
(foto: Benjamine Bufkens)
(foto: Benjamine Bufkens)
Vóór de uitvoering: pad met verruigde houtkant en ontbrekende overgang naar de weide
Na de uitvoering: beheerde houtkant en corridor naar het bos.
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 13
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep Noordoost-Limburg De Duinengordel krijgt nieuw elan Tussen de gemeenten Bree, Maaseik, MeeuwenGruitrode en Opglabbeek ligt het gebied ‘de Duinengordel.’ Dat is een prachtig en zeer gevarieerd landschap met vennen, heide, duinen, akkers, weiden en vooral: heel veel bos. Je vindt hier domeinbossen, privébossen en gemeentebossen en in het natuurreservaat de Oudsberg tref je talloze eiken en berken aan. Maar wie wandelt in ‘de Duinengordel’ komt niet alleen natuurwaarden van internationaal belang tegen, talloze monumenten en waardevol erfgoed zorgen er voor een uniek landschap. Een gebied dat dus zeker het ontdekken én het beschermen waard is. Het Agentschap voor Natuur en Bos wil samen met de gemeenten een project rond ‘de Duinengordel’ uitwerken. In het project staat zowel de ontwikkeling van een duidelijke visie centraal als het zoeken naar mogelijkheden om de toegankelijkheid van het gebied te verbeteren. De ontwikkeling van de natuur- en landschapswaarden, duurzame houtproductie en de verdere uitbouw van educatieve en toeristische mogelijkheden spelen de hoofdrol. Deze overkoepelende benadering biedt fundamentele bijkomende kansen. Ben je zelf eigenaar of recreant in het gebied, dan word je op de hoogte gehouden via een uitgebreid communicatietraject van het studiebureau of via de Bosgroep NoordoostLimburg of Hoge Kempen.
(foto: RLKM - Erwin Christis)
(foto: RLKM - Erwin Christis)
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Bosgroep Limburgse Duinen
Bosgroep Zuid-Limburg Winter gooit roet in het eten Afgelopen winter was het voor iedereen bibberen van de kou. De winterprikken hebben ook de beplantingsschema’s aanzienlijk in de war gegooid. Uiteindelijk herbeboste de arbeidersploeg ongeveer 10 ha met zo’n 9 140 inheemse bomen en struiken. Eigenaars die via de Bosgroep of op eigen houtje hebben beplant, kunnen gebruikmaken van de arbeidersploeg om in de zomerperiode overwoekerend onkruid te maaien. Ben je geïnteresseerd in deze dienstverlening, geef de coördinator dan op tijd een seintje.
Activiteitenverslag 2009 Op de Algemene vergadering van 20 maart 2010 in Bokrijk werden de cijfers van het afgelopen jaar en de highlights uit het activiteitenverslag toegelicht. De Bosgroep telt nu 388 leden met een gezamenlijke bosoppervlakte van 2 217 ha in beheer. De Bosgroep verkocht in 2009 ook weer heel wat hout. Op de gezamenlijke houtverkoop en de onderhandse verkopen gedurende het jaar werden 9 loten van 11 eigenaars aangeboden. Ongeveer 3 117,76 m3 industriehout werd verkocht. Bij de brandhoutverkopen werd meer dan 680 stère verkocht. Twee brandhoutverkopen werden in het bos georganiseerd.
Bosgroep Limburgse Duinen op dreef Sinds 1 januari 2010 heeft het Agentschap voor Natuur en Bos de Bosgroep Limburgse Duinen definitief erkend. Op basis van het beleidsplan is deze Bosgroep nu voor 6 jaar verzekerd van werkingsmiddelen. Net voor Kerstmis heeft de Bosgroep veel brandhout verkocht. Voor de eerste keer werden, in samenwerking met het Regionaal Landschap Lage Kempen, ook enkele kappingen in houtkanten aangeboden. Door de sneeuw en vrieskou daagde maar weinig volk op om de loten te bekijken. Op de verkoop zelf zat de zaal vol. De prijzen varieerden tussen de € 10 en € 20 per stère. De Bosgroep stelde tevreden vast dat bijna alle brandhoutkopers veiligheidskledij droegen tijdens het zagen. Dat is vanaf dit najaar zowel bij de Limburgse Bosgroepen als bij de gemeenten verplicht. De komende maanden gaat de Bosgroep Limburgse Duinen vooral werken in de regio van Lindel-Hoeven, Eikelbos en Hoeverheide in Overpelt en Eksel. Wie in deze regio een bos bezit, mag binnenkort een uitnodiging voor een infovergadering verwachten. Ook in deze regio zal de Bosgroep een beheerplan opstellen voor geïnteresseerde boseigenaars en noodzakelijke boswerkzaamheden laten uitvoeren.
Een herbebossing in Halen. (foto: Karolien Van Diest)
Brandhoutverkoop in Hechtel-Eksel. Inboeten van plantgoed door de arbeidersploeg in Gingelom. (foto: Karolien Van Diest)
(foto: Ine Houbrechts)
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 15
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep Hoge Kempen Bosgroep Hoge Kempen telt 500 leden De Bosgroep Hoge Kempen verwelkomde eind februari zijn vijfhonderdste lid: een heuglijke gebeurtenis. En dat is lang niet de enige reden om feest te vieren: de leden van de Bosgroep hebben ook de kaap van 5 000 hectare bos in beheer overschreden. Mijnheer Thoonen-Meers uit Lanaken kreeg als vijfhonderdste lid een Dennenknopje - een jenever gestookt op basis van dennenappels van grove dennen mét FSC-label - uit handen van onze medewerkster Evi Ghijsens.
(foto: Lise Hendrick)
Werken in het kader van het landschapsbeheerplan Hesselsberg uitgevoerd In een vorig nummer kon je lezen dat het gemeentebestuur van Zutendaal van start ging met de opmaak van het landschapsplan Hesselsberg. De arbeidersploegen van de Bosgroep herstelden het open karakter van de beekvalleien en maakten het Mariabeeld
weer zichtbaar vanaf de Bilzerweg. De Bosgroep Hoge Kempen bedankt de privéboseigenaars voor hun medewerking. Over enkele maanden zal het Agentschap voor Natuur en Bos nog hout verkopen van het openbare bos.
Eigenaar René Michiels en ploegbaas Thomas Hellings aan de pas aangelegde takkenwal (foto: Eddy Cryns)
Sinds kort is het Mariabeeld weer zichtbaar op de Hesselsberg (foto: Eddy Cryns)
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Houthakbeheer - zwarte els
Vóór: Achterstallig beheer houtkant zwarte els, vlak naast de beek. (Foto: Lise Hendrick)
Na: Cyclisch kapbeheer zwarte els leidt tot zeer goede resultaten. (Foto: Lise Hendrick)
Bestrijding exoten
Vóór: Een rij fijnsparren belemmert het zicht op het Mariabeeld. (Foto: Eddy Cryns)
Na: Het takhout werd verwerkt in een takkenwal. (Foto: Eddy Cryns)
PDPO-project Limburgse Bosgroepen krijgt vorm Met het Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling (PDPO) wil het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling (ELFPO) inspelen op landbouw en platteland in een bredere context. Het PDPO II wil onder meer de leefkwaliteit op het platteland verbeteren, steun geven aan het landbeheer en het concurrentievermogen van de land- en bosbouwsector verbeteren. Lokale overheden, organisaties en vzw’s kunnen deze doelstellingen helpen bereiken. De provincie Limburg blijft hierbij niet achter. Met het PDPO-project ‘Uitbouw ondersteunende dienstverlening voor de Limburgse Bosgroepen’ wil de provincie via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen (cvba) de privéboseigenaars ondersteunen bij het beheer en de uitbating van hun bos. De doelstellingen van het project steunen op drie pijlers: de sociale, de ecologische en de economische opwaardering van de Limburgse bossen.
voor beplantingen. Door het verkopen van brandhoutloten met agressieve exoten, worden deze tegelijkertijd bestreden. Dit heeft niet alleen een gunstig effect op de natuurlijke verjonging. Dankzij deze manier van exotenbestrijding houdt de eigenaar er ook een kleine financiële vergoeding aan over. Hierdoor is de privéboseigenaar makkelijker te overtuigen om te investeren in natuurbehoud. Door het bundelen en het gegroepeerd aanbieden van kleine percelen, kan meer hout op de markt worden gebracht. Deze schaalvergroting betekent meestal ook dat de eigenaars betere prijzen kunnen krijgen.
Het Limburgs Overlegplatform
Het project zorgt ervoor dat de Limburgse Bosgroepen structureel kunnen blijven samenwerken. De ondersteuning door de cvba levert de Bosgroepcoördinatoren en –medewerkers een grote tijdswinst op. Dit komt vooral hun ondersteuning van de kleine boseigenaars ten goede!
Op het Limburgs Overlegplatform (LOP) buigen twee bestuurders per Limburgse Bosgroep zich mee over belangrijke thema’s. Ze maken gezamenlijke afspraken die dan per Limburgse Bosgroep verder uitgewerkt kunnen worden. Op het overlegmoment van februari gaf het LOP zijn toestemming om de experimenten in de bestrijding van twee inDe totale projectkosten bedragen E 279 089. vasieve exoten, de Japanse duizendknoop en Het grootste deel daarvan (65 %) is afkomstig de Amerikaanse eik, verder te zetten. van de PDPO-subsidie, die door Europa, Vlaanderen en de provincie Limburg wordt Ook veiligheidskledij was een belangrijk punt voorzien. Daarbovenop neemt de provincie op de agenda. Het LOP keurde het voorstel Limburg, als projectpromotor, nog eens 15 % van de Coöperatieve van de Limburgse Bosvan de totale projectenkosten voor haar reke- groepen cvba goed die vanaf 1 oktober 2010 ning. Alle Limburgse Bosgroepen samen het gebruik van veiligheidskledij (veiligheidsstaan in voor de overige 20 %. broek, veiligheidsschoenen, veiligheidsbril, oorbescherming en bij werken op stam, ook De sociale pijler veiligheidshelm) verplicht bij alle brandhoutVoor onrendabele beheerwerken doen de vijf verkopen van de Limburgse Bosgroepen. In Limburgse Bosgroepen beroep op twee vol- het volgende ‘t Limburgs Bosbelang komen tijdse arbeidersploegen van De Winning, vzw we hierop terug. groenwerk uit Lummen. Dit is een sociaal economiebedrijf actief in het natuur-, bos-, Tot slot ging er ook aandacht naar de bereidlandschaps- en groenbeheer. Elke ploeg be- heid van de Limburgse Bosgroepen om mee staat uit vier arbeiders en een ploegbaas. De te werken aan de Europese instandhoudingsplanning en de opvolging van de arbeiders- doelstellingen in het kader van Natura 2000. ploegen – die behoorlijk wat tijd van de Bos- De Vlaamse afspraak dat Bosgroepen zelf groepen in beslag nemen – worden adminis- kunnen bepalen hoeveel inspanningen zij in tratief ondersteund door de cvba. het sectoroverschrijdende Boven Lokaal Overleg leveren, werd onderschreven. De ecologische en de economische pijlers De ondersteuning van de cvba bij de organisatie van de houtverkoop zorgt voor extra en betere houtkappingen en soms aansluitend
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 17
activiteitenkalender Cursussen en excursies De Limburgse Bosgroepen organiseren in 2010 opnieuw verschillende cursussen en excursies voor boseigenaars en -liefhebbers. Ideaal om je theoretische of praktische kennis bij te schaven! Meer info over de werking van Inverde en hun complete cursusaanbod vind je op www.inverde.be.
Hieronder vind je de cursussen en excursies die je in 2010 in Limburg nog kunt volgen, gerangschikt volgens datum. Zeker zijn van een plaatsje? Schrijf je dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via ons secretariaat (tel. 011 23 83 15).
Je inschrijving verwachten we minimum 3 weken vóór de cursusdatum, deze is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op rekening 779-5907390-27 (IBAN BE42 7795 9237 1354). Meer informatie over de locatie word je tijdig per post meegedeeld.
Cursussen georganiseerd met Inverde Datum
Cursus
Organisatie / Regio
Zaterdag 24 april 2010
Bosmaaiergebruik
Bosgroep Limburgse Duinen
€ 30
Maandag 10 mei 2010
Lees eens een bos
Bosgroep Zuid-Limburg
€ 20
Donderdag 24 juni 2010
Beheer van bosranden
Bosgroep Noordoost-Limburg
€ 20
Vrijdag 3 september 2010
Dunnen en toekomstbomen
Bosgroep Hoge Kempen
€ 20
Donderdag 16 & vrijdag 17 september 2010
Kettingzaag - module 1
Bosgroep Zuid-Limburg
€ 60
Donderdag 7 & vrijdag 8 oktober 2010
Kettingzaag - module 2
Bosgroep Limburgse Duinen
€ 60
Donderdag 18 & vrijdag 19 november 2010
Kettingzaag - module 3
Bosgroep Noordoost-Limburg
€ 60
Lees eens een bos Je krijgt eerst een inleiding over de criteria duurzaam bosbeheer. Vervolgens trek je in kleine groepjes het bos in en denk je samen na over hoe de criteria duurzaam bosbeheer hier worden toegepast of niet worden toegepast. Nadien evalueren we samen jullie hersenspinsels.
Dunnen en toekomstbomen Je wil zelf beslissen over je bos, zelf de bomen die moeten verdwijnen aanduiden. Maar hoe doe je dat? Tijdens deze cursus leer je op een positieve manier naar je bos kijken. Wat zijn de goede bomen, de toekomstbomen, en hoe kan je die meer groeimogelijkheden geven? Na deze cursus kan je zelf aan de slag in je eigen bos en zo meer inzicht krijgen in jouw stukje bosbouw. Je kan de bomen aanduiden die gedund moeten worden en ze deskundig opmeten. Maar vooral door de toekomstbomen verder op te volgen, kan je het bos zien evolueren in de richting die je voor ogen had.
Beheer van bosranden(nieuw) Bosranden vormen de contactzone tussen het bos en een aanliggend perceel. We bekijken hoe deze perceelsgrens het best is opgebouwd en welke ecologische functies een goed ontwikkelde bosrand kan vervullen. We leren hoe we best een bosrand vormen en beheren. Tijdens de terreinexcursie bekijken we verschillende types bosranden en stellen we een aangepast beheer voor.
Kettingzaag, module 1 Het geluid van de kettingzaag. Je kent het wellicht. Maar ken je de machine ook? De kettingzaag is één van de meest gebruikte machines in het bos, in natuurgebieden en in parken, maar ook in je eigen tuin. Tijdens deze tweedaagse opleiding willen wij je laten kennismaken met de kettingzaag in al haar facetten, zowel wat betreft onderdelen en werking, als onderhoud en haar gebruik.
Bosmaaiergebruik Theorie over de werking, het gebruik en de veiligheid van de bosmaaier. Het dagelijks onderhoud in theorie en praktijk, toepassing van de verschillende maai- en zaagtechnieken.
Prijs/Euro
Na deze cursus kan je de kettingzaag hanteren op een veilige en ergonomische manier. Wij stellen enkele kettingzagen ter beschikking, zodat je aan de hand van oefeningen voeling krijgt en ervaring opdoet met de kettingzaag. Omdat wij zowel de veiligheid willen bewaken als een meer individuele aanpak willen garanderen, organiseren we deze cursus in kleine groepen. Geen voorkennis vereist. Kettingzaag, module 2 Je leert de juiste veltechnieken toepassen in praktijksituaties. Veiligheid: schat situaties in op gevaarlijkheid en leer juiste materiaalkeuzes maken. Ook het gebruik van de handlier komt aan bod. Attest module 1 vereist. Kettingzaag, module 3 Bomen die omwaaien bij een storm hebben vaak veel spanning in de stam. Hoe ga je te werk? Veiligheidsgedrag en preventieve maatregelen zijn essentieel. Je leert het niveau van gevaar inschatten en doet zaagoefeningen aan de spanningsbank. Attest module 2 vereist.
Excursies georganiseerd door de Limburgse Bosgroepen Datum
Excursie
Vrijdag 7 mei 2010
Renovius en Bosland
(inschrijven vóór 30 april) Vrijdag 27 tot en met zondag 29 augustus 2010
Ledenreis Drenthe ,
(inschrijven vóór 15 juni)
i.s.m. Inverde
Vrijdag 8 oktober 2010
Boomkwekerij en Populieren,
(inschrijven vóór 15 september)
i.s.m. Inverde
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente
Prijs/Euro € 10 (incl. broodjeslunch) € 150 (per persoon) € 30
Colofon ‘t Limburgs Bosbelang 28|lente uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Walter Cremers, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier. hoofdredactie Johan Van den Broek coördinatie Karolien Van Diest - kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be eindredactie Rita Bogaerts - rbogaerts@limburg.be redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be redactieraad Jasper Goffin, Rita Bogaerts, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest redactie Rita Bogaerts, Benjamine Bufkens, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Lise Hendrick, Jan Mampaey, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees foto cover Annemie Hannosset cartoons Dirk Vercampt tekstbewerking pantarein publishing vormgeving & lay-out Dion Boodts - Grafische Producties, Informatie & Communicatie Provincie Limburg Drukkerij Vaes - Overpelt druk Drukkerij Vaes - Overpelt postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be oplage 2 600 exemplaren wettelijk depotnummer D/2008/5857/82 verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt (foto: Karolien Van Diest)
Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 28 | lente | 19
28 | lente | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15
driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2010
Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
bomensymboliek Bomen anders bekeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 soort in de kijker De vlier, onmisbaar voor mens en dier. . . . . . . . . . . . . 4 bosbeheer Snoeien van bomen wordt kinderspel . . . . . . . . . . . . . 6 Limburgse Bosgroepen steken biodversiteit een handje toe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 bosbeleid ANB hervormd. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Een dag uit het leven van een boswachter. . . . . . . . . 11 nieuws van de bosbroepen Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Bosgroep Limburgse Duinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 Bosgroep Hoge Kempen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 PDPO-project krijgt vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Het Limburgs Overlegplatvorm. . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 activiteitenkalender. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Agentschap Natuur en Bos, afdeling Limburg De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB.
nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Aanspreekpunt Bosgroepen, Regionale Landschappen en Harmonisch Park en Groenbeheer Jasper Goffin Ambtenaar Privé-bos: Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
Websites Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be HamontAchel
Lommel
Waarvoor kan je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kan je evenwel altijd te rade bij de bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 Hasselt limburg.be
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken; hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen; kaartmateriaal; adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen; coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Nederland
Neerpelt Overpelt
Bocholt
Antwerpen
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik