afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | oktober-november-december 2010
30 | herfst
in dit nummer o.a.
Bomensymboliek: de es Hoe (her)bebossen? Verwarmen met hout
BelgiÍ–Belgique
p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord
bomensymboliek
Op 13 oktober 2009 richtten 17 Vlaamse Bosgroepen de ‘Koepel van Bosgroepen’ op om de gezamenlijke belangen van de Vlaamse bosgroepleden beter te kunnen vertegenwoordigen. Vandaag, nog geen jaar na de oprichting, heeft deze zijn bestaan al volop bewezen. In het licht van de recente besparingen wordt geknipt in de financiering van onze dienstverlening. Dit is op zich te begrijpen, want in moeilijke tijden moet iedereen inleveren. De inzet van de Koepel én talrijke tevreden leden en bestuurders helpt ons om het sociale leed en het kwaliteitsverlies van de Bosgroepwerking, die deze besparingen dreigen te veroorzaken, zoveel mogelijk te beperken. Op blz. 4 leest u welke de gevolgen voor onze dienstverlening zijn. De Week van het Bos luidt traditiegetrouw ook dit jaar de herfst in het bos in. Dit betekent dat ook het plantseizoen nabij is. De voorbije jaren werd herbebossen met spontane natuurlijke verjonging gepromoot. Op basis van de ervaringen van de voorbije jaren pleiten de Bosgroepen nu vooral voor de combinatie van geplante bomen met natuurlijke verjonging, aangepast aan de specifieke situatie en wensen van de eigenaar. Op blz. 6 wordt dit advies verder toegelicht. Voor ‘advies op maat’ kunt u uiteraard bij uw bosgroep terecht! Door de dalende temperaturen komt ook het gebruik van hout als energiebron weer in de kijker: hout wint jaar na jaar marktaandeel in deze sector! Meer en meer mensen gebruiken hout ook weer als belangrijkste energiebron. In dit nummer (blz. 9) verneemt u waarom dit niet zo vreemd is. Veel leesplezier, Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
De es: de aspirine van de middeleeuwen Tegenwoordig wordt de es, een inheemse boom met een rechtopgaande stam en een opvallend open, ronde kroon, in de eerste plaats geroemd om zijn fraai voorkomen en prima hout. Maar nog niet zó gek lang geleden was de es vooral bekend om zijn geneeskrachtige eigenschappen. Zo was men er vroeger rotsvast van overtuigd dat je uit essenbladeren een aftreksel kon koken dat de lever en de milt zuiverde. En om verlost te worden van tandpijn, hoefde je maar wat vingernagels in de buurt van deze boom te begraven. Apotheek avant la lettre De bladeren, het sap, de takken of de bast van een es: in naam van de geneeskunde ging er vroeger niets verloren van deze boom. De es was dan ook lange tijd de remedie voor tal van kwaaltjes. Zo zou essenhout alle wonden helen, en in het bijzonder effectief zijn voor een bloedneus. Ook om zieke kinderen op te laten knappen, hadden de mensen een blind vertrouwen in de genezende krachten van de es. Jonge, nog erg buigzame essen werden opengereten of gekliefd, waarna het zieke kind door de opening werd gedragen. Hierna werd de wonde
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
van de boom zo snel mogelijk met leem dichtgestreken en zorgvuldig dichtgebonden. Men geloofde dat wanneer de boomwonde genas, ook het kind opnieuw op krachten zou komen. Bron van leven Dat er aan de es zoveel magische geneeskrachten worden toegeschreven, vindt misschien wel zijn oorsprong in de Germaanse mythologie. Want hoewel ook de Romeinen en de Grieken de es al prezen (niet voor niets werd de boom onder meer aan de Griekse oorlogsgod Ares gewijd), bereikte de boom
(foto: Annemie Hannosset)
(foto: Karolien Van Diest)
(foto: Karolien Van Diest)
Treures
pas echt zijn hoogtepunt bij de Germanen, bijna 1 000 jaar later. Zo verhalen verschillende Scandinavische Edda (dat zijn literaire en mythologische sagen en legenden, die de belangrijkste bron vormen over de Germaanse godenwereld) over Yggdrasil, een reuzenes die het heiligdom der goden was. Deze boom was verbonden met alle hoeken van het universum: zijn takken spreidden zich uit over de hele wereld en zijn kruin reikte tot aan de hemel. De reuzenes herbergde en voedde als bron van al het leven duizenden wezens: tussen zijn wortels kropen slangen en in de takken nestelden vogels. Voorkomen is beter dan genezen Niet alleen om mensen te genezen, ook om het onheil af te wenden, stond de es zijn mannetje. Betovering en boze geesten kregen geen kans - zo geloofde men althans -, als je je met een essentakje beschermde. In Normandië naaide de bevolking lange tijd een
klein essentakje met een stukje olmenschors in de binnenzijde van een vest, om zich zo te vrijwaren tegen hekserij. Om dezelfde reden, werden vroeger ook heel wat essen geplant vlakbij huizen. Dat de es een handig en efficiënt middel was om onheil uit je buurt te houden, geloofde men al bij de Romeinen. Dat blijkt uit een verhaal van Plinius de Oudere, een Romeinse schrijver die leefde in de eerste eeuw na Christus. Daarin vertelt hij dat uit een door hemzelf uitgevoerd experiment bleek dat slangen nog liever door vuur kruipen, dan tussen het loof van de es.
unieke uitzicht van deze boom. Zo zou de treures zijn takken naar beneden hebben laten hangen als ultiem redmiddel om Jezus en zijn ouders te verbergen voor de soldaten van Herodes. Een andere legende zoekt dan weer inspiratie in de mythologische wereld van dwergen: een boer kon de dwergen die op zijn akkers zwierven niet uitstaan en bedreigde hen. Als reactie hierop plantten de dwergen een akker vol met essentwijgen. Toen de boer één van hen te pakken kreeg en doodsloeg, veranderden de essentwijgen in treuressen.
Treures In Haspengouw en Wallonië vind je naast een boerderij nog vaak een treures. Rond deze variant, de broer van de gewone es, zijn in de loop der tijden heel wat legenden en sprookjes ontstaan. Bekend is het verhaal ‘Het ontstaan van den verkeerden esch’. Daarin wordt een verklaring gegeven voor het
Gebiologeerd door de symboliek van bomen? Dan is het boek ‘Compendium van rituele planten in Europa’ van De Cleene en Lejeune iets voor jou. De mooie tekeningen en de leuke anekdotes tonen je van naaldje tot draadje waarom, waar, wanneer en hoe essen en andere bomen werden vereerd.
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 3
bomensymboliek
CoLimBo
(foto: Annemie Hannosset)
Eszaden op azijn Eszaden op azijn stonden in de klassieke oudheid bij geneesheren in hoog aanzien. Maar ook nog lang daarna bleef dit recept furore maken, getuige John Evelyns kruidenboek uit 1699. Daar wordt de bereidingswijze uit de doeken gedaan. Wie het zelfs eens wil proberen, vindt hieronder het recept: Kook de jonge zaden vier keer. Gebruik steeds schoon water om de bittere smaak weg te werken. Als de eszaden zacht zijn, maak je een stroop van witte azijn, suiker en een beetje water. Kook daarin de zaden op een hoog vuur. Hierdoor worden ze groen van kleur. Koel tot slot af, en klaas is kees. Vandaag worden eszaden in de kruidengeneeskunde nog gebruikt bij reuma, jicht, gewrichtspijnen, constipatie of in compressen op snijwonden en zweren. Tip: Omdat eszaden snel te taai worden om te eten, moeten ze wel bereid worden als ze nog jong zijn.
Besparingen zetten arbeidersploegen en cursusaanbod van de Limburgse Bosgroepen op de helling (foto: Benjamine Bufkens)
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
De crisis grijpt overal om zich heen, ook bij de Vlaamse overheid. Het Agentschap voor Natuur en Bos ziet zich dan ook genoodzaakt in de subsidiebudgetten voor alle Vlaamse Bosgroepen te snoeien. Voor de Limburgse Bosgroepen betekent dit een terugval van de project- en vormingssubsidies voor 2010. Voor het najaar heeft de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (CoLimBo) voorlopig alle werken van de arbeidersploegen én alle vormingen geschrapt, aangezien er nog geen duidelijkheid bestaat over de subsidies. Subsidiëring van de Vlaamse Bosgroepen De Vlaamse Bosgroepen worden erkend en gesubsidieerd door het Agentschap voor Na(foto: Karolien Van Diest) tuur en Bos (ANB) van de Vlaamse overheid. Voor het uitvoeren van hun takenpakket ontvangen zij 1) een basissubsidie, voor het loon en de omkadering van de Bosgroepcoördinator en diens medewerker, 2) een subsidie voor concrete projecten - in de praktijk zijn dit vooral onrendabele boswerkzaamheden -, 3) een vormingssubsidie voor het organiseren van cursussen en excursies, en tot slot 4) een beheersubsidie, die berekend wordt op basis van het aantal hectare bos in beheer van de leden. Iedere Bosgroep vraagt deze subsidies jaarlijks aan bij het indienen van het activiteitenverslag. Het ANB geeft dan in de loop van het jaar zijn schriftelijke goedkeuring. Voor 2010 ontvingen de Limburgse Bosgroepen enkel een brief waarin het ANB de basissubsidie voor 2010 bevestigde. Voor de andere subsidies gaf het ANB nog geen formele goedkeuring. Tijdens een vergadering met de Vlaamse Bosgroepcoördinatoren begin juni deelde het ANB wel mondeling (foto: Karolien Van Diest) mee dat de Bosgroepen maar 40 % van de aangevraagde projectsubsidies zullen ontvangen voor 2010, en geen of maximaal 40 % van de aangevraagde vormingssubsidies. (ongeveer 10 % van de totale kostprijs) aan CoLimBo. Die factureert de kosten voor de CoLimBo arbeidersploegen door aan de Bosgroepen De vijf Limburgse Bosgroepen verenigden (vzw’s). De Bosgroepen vragen voor deze kost zich enkele jaren geleden in de Coöperatieve subsidies aan in het kader van het Groenvan de Limburgse Bosgroepen cvba (CoLim- jobsbesluit (ongeveer 20 %). Het restbedrag Bo) met als doel hun commerciële activiteiten (ongeveer 70 %) vragen ze aan als projectte bundelen, zoals de organisatie van de subsidie bij het ANB. houtverkopen, de arbeidersploegen en de vormingen. Om onrendabele boswerkzaam- Annuleringen heden uit te voeren voor haar leden, heeft Door de terugval van de subsidies én het feit CoLimBo een overeenkomst gesloten met de dat er wel al meer dan een half jaar werken sociale werkplaats Groenwerk vzw (De Win- werden uitgevoerd, heeft CoLimBo in overleg ning). Dit contract wordt elk jaar verlengd. met De Winning beslist om de werken van de Jaarlijks levert De Winning aan de Bosgroe- arbeidersploegen op te schorten tot er meer pen 400 ploegdagen. De eigenaars die duidelijkheid is over de financiering. Alle gewerken laten uitvoeren, betalen hun bijdrage plande werken worden ten minste uitgesteld
tot einde september. Dan is er nog een laatste kredietherschikking bij het ANB, waarbij hopelijk toch nog extra middelen worden vrijgemaakt voor de Bosgroepen. De Raad van Bestuur van CoLimBo besliste ook om alle vormingsactiviteiten voor het najaar te annuleren en de geplande cursussen voor 2011 uit te stellen tot er meer klaarheid is. Wie zich al ingeschreven had voor een cursus, is reeds gecontacteerd en kreeg het inschrijvingsgeld teruggestort. De Limburgse Bosgroepen betreuren de inkrimping van de subsidies en hopen alvast dat er toch nog een oplossing uit de bus komt. Wie vragen heeft, kan terecht bij zijn of haar Bosgroepcoördinator.
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 5
bosbeheer
Natuurlijke versus kunstmatige verjonging: niet of-of maar en-en Wie zijn bos wilt (her)bebossen, kan kiezen voor een natuurlijke verjonging, via spontane ontkieming, ofwel voor een kunstmatige verjonging, door het aanplanten van jonge boompjes. In de praktijk blijkt een combinatie van beide methoden de beste resultaten op te leveren. Niet alleen voor je portemonnee, maar ook voor bos en natuur.
Wat kost dat? Het grote voordeel van natuurlijke verjonging (NV) is dat het je nauwelijks iets kost. Beperkte plantkosten heb je enkel als er na drie jaar minder dan 2 500 nieuwe stuks per hectare op je perceel staan, of als je extra variatie wilt. Bij kunstmatige verjonging (KV) moet je daarentegen gemiddeld rekenen op een kostprijs van € 1 tot 1,5 per boom. Deze prijs geldt enkel voor tweejarig bosplantgoed van 80 tot 100 cm hoogte. Wie eik wilt, betaalt zelfs nog iets meer. Daar staat wel tegenover dat hoe groter de te beplanten oppervlakte is, hoe lager de gemiddelde eenheidsprijs wordt. Daarom is het vaak voordeliger om deel te nemen aan een gezamenlijke bestelling via de Bosgroep. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) stelt voor (her)bebossingen met inheemse bomen en struiken van meer dan een halve hectare een interessante subsidie ter beschikking. Deze (her)bebossingssubsidie geldt zowel voor spontaan verboste als voor geplante oppervlakten. Om in aanmerking te
komen voor deze subsidie moet je bos per hectare wel minimum 2 500 bomen of struiken bevatten, waarvan minstens 90 % jonger is dan 10 jaar.
(foto: Karolien Van Diest)
De bedragen variëren naargelang de boomsoort (zie tabel). Als het bos een onder- of nevenetage krijgt van gewenste inheemse boom- en struiksoorten, ontvang je een supplement van € 500 per hectare.
Hoofdboomsoorten met aanplantingssubsidie Boomsoort
Aanplantingssubsidie
Stamtal/ha*
zomereik wintereik
€ 3 200/hectare
2 000 2 000
es beuk
€ 2 500/hectare
1 600 1 600
zoete kers haagbeuk linde zwarte els berk
€ 2 000/hectare
1 600 2 000 2 000 2 000 2 000
olm gewone esdoorn wilg ratelpopulier grauwe abeel grove den
€ 1 500/hectare
1 600 1 600 2 000 1 600 123 2 500
* 2 500 = plantverband 2mx2m / 2 000 = plantverband 2mx2,5m / 1 600= 2,5mx2,5m;
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
Weinig onderhoud = weinig kosten Of je nu voor NV of KV kiest, een jong bos heeft in principe niet veel verzorging nodig. Voor de opvolging is het wel altijd handig om een aantal bospaden begaanbaar te houden. Bij een KV kunnen die bij het planten open gelaten worden, bij een NV kunnen ze na twee of drie jaar gemaaid worden. Naargelang de aard van de kruidvegetatie is het soms nodig om tijdens de eerste jaren na de aanplant de overwoekerende planten te maaien in de zomerperiode. Op armere gronden volstaat normaal één maaibeurt in juli, op vruchtbare gronden kan dit twee keer per jaar nodig zijn (één keer in mei-juni en één keer in augustus-september). Dat is het zogenaamde vrijstellen. In principe zijn andere verzorgingen (zuiveren, vormsnoei) overbodig, totdat de bomen zo hoog opgeschoten zijn dat je er onder kunt lopen. Wat is het beste voor het milieu? Bij velen leeft de romantische gedachte dat NV een ecologische meerwaarde biedt, omdat men als beheerder zich zo min mogelijk inmengt in het werk van de natuur. In de praktijk blijkt dit lang niet altijd zo te zijn. Hoewel NV als voordeel heeft dat standplaatsgeschikte soorten zich in je bos vestigen, is dit niet steeds de beste optie. Standplaatsgeschikte soorten zijn immers vaak exotische of economisch minder interessante boomsoorten, zoals Amerikaanse vogelkers, wilg of berk. Anderzijds levert spontane verbossing (NV), vooral in de eerste fase, een meer divers en structuurrijk bos op dan een aanplanting wat geschikte habitats oplevert voor o.a. insecten. Veel hangt af van de persoonlijke appre-
ciatie. Zo zullen sommige boseigenaars ‘meer diversiteit en structuur’ bekijken als een ‘rommelig en chaotisch bos’. Onthoud wel dat de keuze voor NV of KV voor een groot deel de dominante boomsoort in een bos bepaalt. Zo groeien bij NV vooral bomen die veel licht doorlaten - de zogenaamde pionierboomsoorten - zoals berk, wilg en es. Meer donkere bossen van eik, beuk of andere minder lichtdoorlatende bomen zijn dan weer erg typisch voor aanplantingen. Houtkwaliteit De kwaliteit van een boom wordt vooral beïnvloed door genetisch materiaal, standplaatsfactoren (bodemeigenschappen met betrekking tot beschikbaarheid van water, voedingstoffen, enz.) en beheermaatregelen (plantverband, verpleging zoals opsnoei, dunningen, enz.). Welke factor het zwaarste doorweegt, blijft voer voor discussies in de bossector. De klassieke bosbouw ziet de genetische factor als de meest invloedrijke. In deze visie kun je dus beter opgekweekte zaailingen van geselecteerde kwaliteitsbomen planten (KV). Het ANB stimuleert dit ook via een extra subsidie van € 250 per hectare voor aanplantingen van aanbevolen herkomst. Aan de andere kant schat de multifunctionele bosbouwschool de invloed van beheer veel hoger dan de genetische factor. In deze visie kun je met spontane eikenzaailingen even goed mooi hout produceren, zolang je het bos maar doordacht beheert. Wie het bij het rechte eind heeft, doet er in feite niet toe. Als je kiest voor KV, houd dan wel steeds het plantverband in de gaten. Dat is voor de houtkwaliteit cruciaal. De gouden
regel is: dichtstand in de jeugdfase (bv. plantverband 1 m op 1,5 m) en sterk uitdunnen in functie van toekomstbomen wanneer de gewenste takvrije stamlengte is bereikt. Ook met de standplaats moet je bij KV steeds rekening houden. Een boom groeit immers het beste op de voor hem geschikte grond. Het beste van twee werelden Kunstmatige en natuurlijke verjonging hebben elk hun voor- en nadelen. Het grootste voordeel is meestal echter te verwachten bij een combinatie van NV en KV. Zeker als je niet één tot drie jaar wilt wachten om te kijken welke soorten zich spontaan vestigen. Zo kun je ervoor kiezen om groepen van een twintigtal bomen kunstmatig en in dicht plantverband aan te planten en vervolgens tussen deze beplantingsgroepen de spontane opslag maximaal te behouden. Per hectare is het aangewezen om 80-100 groepen aan te planten, gelijkmatig over het perceel verspreid, waarvan per groep de beste boom als toekomstboom aangeduid wordt. Op die manier laat je een aantal goed gevormde bomen mee opgroeien met de voor de rest natuurlijk verjongde boomlaag. Dit betekent een ecologische én economische meerwaarde voor je bos. Ook voor de bosbodem is een strooisellaag van bladeren van verschillende bomen veel interessanter. Het is perfect mogelijk om in de herbebossingssubsidie een combinatie van KV en NV aan te vragen. Bij spontane opslag van ongewenste soorten, zoals Amerikaanse vogelkers of Amerikaanse eik, hoef je niet te twijfelen. Deze soorten kun je beter bestrijden of als hakhout beheren.
(foto: Karolien Van Diest)
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 7
nieuws van de limburgse bosgroepen
CoLimBo Houtverkoop 2011: een goede voorbereiding is het halve werk In het vorige nummer van ‘t Limburgs Bosbelang kwam de gezamenlijke houtverkoop van 2010 uitgebreid aan bod. Onder het motto ‘goed begonnen, is half gewonnen’, lopen we alvast even vooruit op de gezamenlijke verkoop van 2011. Vrijdag 17 december 2010 is de einddatum waarop eigenaars de overeenkomst voor het
(foto: An Pierson)
verkopen en/of aanduiden van hun hout moeten bezorgen aan de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (CoLimBo). Indien je nog niet werd gecontacteerd door een Bosgroepcoördinator en je in 2011 toch hout wenst te verkopen, vraag dan de overeenkomst aan bij CoLimbo en bezorg ze terug vóór 17 december. Dinsdag 22 maart 2011 is de laatste dag waarop alle meetgegevens bij CoLimBo moeten zijn. Indien je zelf je bomen opmeet, moet je vóór die datum de meetgegevens verstuurd hebben naar de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt.
Meetgegevens dienen te worden aangeleverd met volgende informatie: - de naam van de verkopende eigenaar; - de vermelding van de juiste kadastrale gegevens van de percelen waarop de te kappen bomen staan; - welke boomsoort(en) word(en)t gekapt; - het aantal bomen per omtrekklasse; de omtrekklassen zijn: • 20-29 cm omtrek = klasse 25 • 30-39 cm omtrek = klasse 35 • 40-49 cm omtrek = klasse 45 • enz... - de gemiddelde tophoogte per omtrekklasse. Belangrijk is dat je de volledige boom meet, van op de grond tot de top van de kruin. Zonder hoogte kan niet gekubeerd worden. Indien je dat wenst, kun je een ‘gestandaardiseerd’ invulformulier opvragen bij je Bosgroep vzw of de CoLimBo. Noteer alvast ook volgende data in je agenda: Woensdag 18 mei 2011: Inleveren van de geschreven biedingen door houtkopers/ exploitanten Donderdag 19 mei 2011: Openen van de biedingen op het secretariaat van de Bosgroepen
(foto: An Pierson)
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
verwarmen met hout - uitneembare katern
Nieuwe interesse in een oude brandstof (foto: Benjamine Bufkens)
Verwarmen met hout werd de voorbije decennia steeds minder geliefd. Vooral in verstedelijkte gebieden zoals Vlaanderen maakten kachels op brandhout plaats voor verwarmingssystemen op huisbrandolie, aardgas of elektriciteit. Maar nu de energieprijzen blijven stijgen en mensen steeds meer milieu- en klimaatbewust leven, wint hout als energiebron opnieuw veld.
Opmars De interesse in hout als brandstof slonk van 1970 tot 2000, door de erg lage prijs en het hoger comfort van een verwarming met fossiele energiebronnen, zoals aardolie. Slechts een minderheid van de gezinnen bleef in deze periode met hout verwarmen, vooral voor de gezelligheid. Ondertussen zijn de prijzen van fossiele energiebronnen de hoogte ingegaan en spelen ecologische motieven meer mee in het dagelijks leven. Steeds meer mensen gaan dan ook op zoek gaan naar goedkopere en meer ecologische energiebronnen. Dankzij de ontwikkeling van de techniek dient hout zich opnieuw aan als een waardig alternatief. De voorbije decennia werden diverse interessante houtverwarmingsinstallaties ontworpen. Dankzij een verbeterde luchtregeling bestaan er houtkachels met een vrij hoog rendement. Centrale verwarmingsketels met houtvergassingstechniek werden op punt gesteld en er kwamen automatische installaties op de markt die branden op houtsnippers of pellets.
Koolstofneutraal Maar niet alleen financiĂŤle, ook ecologische motieven spelen een belangrijke rol bij de keuze voor verwarmen met hout. Een schone, milieuvriendelijke verbranding is voor de houtverbrandingsinstallaties van vandaag een koud kunstje geworden. Daarenboven is brandhout een hernieuwbare energiebron. Zolang we niet meer hout kappen dan er jaarlijks bijgroeit, wordt het bos niet aangetast. Aangezien dat bijgroeien gebeurt op een termijn in de grootteorde van decennia, is houtverwarming zelfs CO2-neutraal. Daarin onderscheidt het zich van aardolie en aardgas. Deze brandstoffen hebben honderden miljoenen jaren nodig om zich te vormen, maar worden nu in een razendsnel tempo opgebruikt. De enorme hoeveelheid koolstofdioxide (CO2) die zo vrijkomt, draagt bij tot het broeikaseffect en de klimaatwijziging.
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 9
verwarmen met hout Drie cruciale voorwaarden Hoe gaat de verbranding van hout in een houtkachel precies in zijn werk? Om een verbranding aan de gang te houden, moet aan drie voorwaarden voldaan zijn: 1) er moet zuurstof zijn, 2) de temperatuur moet hoog genoeg zijn en 3) er is voldoende tijd nodig om de zuurstof en hitte op het hout te laten inwerken. Je kunt aan deze voorwaarden het beste voldoen door droge houtblokken te verbranden in een goede kachel. Hoe vollediger de verbranding, hoe meer warmte we gebruiken van dezelfde hoeveelheid hout en hoe minder het milieu belast wordt. Als er te weinig zuurstof is, is de verbranding onvolledig en zal het giftige koolstofmonoxide (CO) gevormd worden. Om het verbrandingsproces van hout volledig te laten opgaan, is er dus een voldoende en continue aanvoer van zuurstof nodig. Dat gebeurt via de luchttoevoer van de verbrandingsinstallatie. Meestal wordt die zo geregeld dat er een klein luchtoverschot is. Zo kun je zeker zijn dat de verbranding volledig gebeurt. Per kilogram hout
Boomsoort
heb je ideaal gezien 3 000 à 4 000 liter lucht nodig. Meer lucht toevoegen is niet verstandig, omdat de verse lucht de verbrandingsruimte te veel zou afkoelen en de verbranding op die manier bij een te lage temperatuur zou verlopen. Een wereld van verschil! Waar zit dan het verschil in efficiëntie tussen de klassieke kachels en open haarden en de moderne houtkachels? Het onderscheid zit hem in de luchttoevoer: moderne kachels onderscheiden primaire en secundaire verbrandingslucht. Het merendeel is de primaire lucht (80 %) die zorgt voor de hoofdverbranding. De secundaire lucht (20 %) wordt in gesofisticeerde installaties aan de brandende rookgassen toegevoegd om een zo volledig mogelijk verbranding te verkrijgen. De kunst van een goede kachelbouwer is om de toevoer van primaire en secundaire lucht goed te regelen om een optimale verbranding te krijgen. Bij open haarden heeft de verbranding per definitie een overmaat aan lucht door de
Soortelijk gewicht bij 15% vocht (kg/m3)
Kg per stère bij 15% vocht
850 800 750 700 650 600 550 500 450 600 550 450
550 520 490 460 420 390 360 330 290 390 360 290
haagbeuk robinia beuk, eik, es kastanje, notelaar kers, esdoorn berk linde, wilg els populier lork douglas, den fijnspar
ongecontroleerde aanvoer. De verbranding gebeurt bij een te lage temperatuur, wat de efficiëntie benadeelt. Bij eenvoudige kachels is er geen aparte luchttoevoer en wordt alles als primaire lucht aangevoerd. Dit heeft als nadeel dat er vaak te weinig lucht aanwezig is voor een volledige verbranding. Eik versus naaldhout De stookwaarde van hout (de warmte die je voelt bij verbranding) wordt enerzijds bepaald door de houtsoort. Naaldhout bijvoorbeeld bevat harsen en heeft daardoor een hoge stookwaarde per kilogram. Drukken we stookwaarde echter per kubieke meter uit, dan zal naaldhout een lagere stookwaarde per kubieke meter hebben dan bijvoorbeeld eik. Simpelweg omdat een kubieke meter eik meer weegt dan een kubieke meter naaldhout. In de onderstaande tabel vind je een aantal richtwaarden terug voor verschillende houtsoorten. De stookwaarde van hout wordt uitgedrukt
Stookwaarde bij Stookwaarde bij 15% vocht (kWh/m3) 15% vocht (kWh/m3) 3 600 3 400 3 200 2 900 2 800 2 500 2 300 2 100 1 900 2 600 2 300 1 900
2 400 2 200 2 100 1 900 1 800 1 600 1 500 1 400 1 200 1 700 1 500 1 200
Ter vergelijking: 1 liter stookolie bevat ongeveer 10 kWh. Een rekenvoorbeeldje Een stère luchtdroog berkenbrandhout heeft een stookwaarde van 1 600 kWh en wordt verbrand in een kachel met een rendement van 70%. Dat wil zeggen dat er 1 600 x 0,7 = 1 120 kWh nuttig gebruikt wordt voor de woningverwarming. Omgerekend naar stookolie zou dit betekenen: 1 120 kWh gedeeld door 10 kwh/liter, dus 112 liter stookolie.
(foto: Pascal Vanhees)
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
Houtblokken
(foto: Inverde)
Chips
in kWh of kilowattuur. Eén kilowattuur is 3 600 kJ (kilojoule). Zowel de stookwaarde per kubieke meter als deze per stère wordt weergegeven. Anderzijds speelt ook de vochtigheid van het hout een belangrijke rol. Het uitgangspunt is: hoe droger het hout, hoe hoger de stookwaarde. Het is dan ook noodzakelijk het hout in een goed verluchte ruimte te drogen. Vochtig hout zorgt voor waterdamp. De vochtige lucht moet je afvoeren, anders ontstaan er vochtvlekken in het hout, krijgt het een onaangename geur en wordt het door schimmels aangetast. Klieven en inkorten zal het drogen versnellen. De meeste houtsoorten moeten twee jaar drogen voordat ze luchtdroog zijn. Luchtdroog betekent een vochtgehalte van 20 % of minder hebben. Naast de klassieke manier om je houtkachel te laten draaien met de gekende brandhoutblokken, vormen ook chips, pellets en briketten een goed en duurzaam alternatief.
(foto: Inverde)
(foto: Inverde)
Pellets
Let op: behandeld resthout mag niet opgestookt worden in particuliere installaties! De restproducten van houtverduurzamingsmiddelen, verven en lijmen zijn erg schadelijk voor mens en milieu. Tijdens het verbrandingsproces ontstaan vaak nog gevaarlijkere stoffen, die je samen met je medebewoners en buren weer inademt ... Toegegeven, het is ongetwijfeld de allergoedkoopste energiebron, maar wel één die je eigen gezondheid en die van je naasten schaadt! Meer info: www.limburg.be/ milieu_en_gezondheid
(foto: Annemie Hannosset)
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 11
verwarmen met hout De juiste keuze Zin om zelf je woning met hout te verwarmen? Houd dan bij de keuze van een stookinstallatie op hout rekening met de technische mogelijkheden van je woning, het type brandstof (pellets, houtblokken, ... ) en het gewenste comfortniveau. Zo moeten installaties met gewoon brandhout manueel bijgevuld worden. Een automatische brandstoftoevoer is enkel mogelijk met chips en pellets en daar is dan weer een speciale opslagruimte voor nodig. Houtkachels kunnen gewoon in de leefruimte geplaatst worden, wat ideaal is als bijverwarming of om je huis een gezellige toets te geven. Automatische houtketels worden in een aparte stookruimte geplaatst. Let tot slot ook goed op het vermogen van de installatie. Kies geen installatie met een te hoog vermogen. Je zal dan immers regelmatig de luchttoevoer moeten dichtdraaien waardoor de verbranding niet optimaal verloopt en er onverbrande stoffen in de lucht komen.
Tot slot Het gebruik van brandhout mag dan wel een gunstig milieuprofiel hebben, toch moet het succes ervan in het bosarme Vlaamse Gewest enigszins gerelativeerd worden. Met 6 miljoen inwoners en maar 146 000 hectare bos is er te weinig aanbod van brandhout. Stoken met brandhout vergt meer werk dan aan het knopje van de thermostaat draaien en in stedelijke gebieden is het niet handig om brandhout aan te voeren of te stapelen. Pellets of chips kunnen dan een mooi alternatief vormen. Het klassieke stoken met brandhout zal vooral interessant blijven voor mensen die voldoende ruimte hebben om een voorraad hout te stapelen en die met plezier op tijd een blok hout in de kachel willen steken.
Dit artikel is een bewerking van een tekst van Robbie Goris, Sander Jansens en Willy Verbeke van Inverde.
(foto: Benjamine Bufkens)
Vuurdoop met glans doorstaan Jeanne Hoogenboom, bestuurder van Bosgroep Zuid-Limburg, koos vorig jaar resoluut voor hout om haar woning en de aanpalende woningen te verwarmen. De aangekochte houtketel en het buffervat - met 3 000 liter water dat telkens de vrijgegeven warmte opslaat - doorstonden de voorbije, koude winter met glans hun vuurdoop. “Ik wilde al langer van mazout af. Niet alleen omwille van de kostprijs, maar ook omwille van de nadelen voor het milieu. Met de houtketel vang ik twee vliegen in één klap. Het hout haal ik grotendeels uit mijn eigen bos van 3 hectare. En dankzij het buffervat moet ik niet constant stoken, zelfs niet in de winter. Op termijn is het de bedoeling om ook de aangrenzende woningen met deze ketel te verwarmen. De installatie - die momenteel onder haar vermogen werkt - zal dan nog beter renderen. Het verwarmen met hout vraagt heel wat inspanningen en werk, maar de voordelen zijn voor mij veel groter dan de nadelen. Ik heb dan ook nog geen seconde spijt gehad van mijn keuze, integendeel.”
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
bosbeleid
Bosgroep Limburgse Duinen steekt biodiversiteit handje toe (foto: Jan Mampaey)
Het Agentschap voor Natuur en Bos stelde in 2009 aan elke Vlaamse Bosgroep € 6 500 ter beschikking, afkomstig van de winsten van de Nationale Loterij. Hiermee konden de Bosgroepen een project of initiatief naar keuze ondersteunen. Voor de vijf Limburgse Bosgroepen was de beslissing snel genomen. In het kader van het grensoverschrijdende project ‘Soorten en Landschappen, dragers voor BIOdiversiteit’ (SOLABIO) wendden ze de projectsubsidie aan om verschillende typische bossoorten nieuwe kansen te geven. In de voorbije twee nummers stonden de inspanningen van de Bosgroepen West- en Zuid-Limburg in de kijker. In deze editie plaatsen we de Bosgroep Limburgse Duinen voor het voetlicht. Even opfrissen ... SOLABIO is een Interreg-project waarbij Vlaamse en Nederlandse partners de handen in elkaar slaan om de soortenrijkdom in de grensregio Vlaanderen-Nederland te versterken, en waardevolle landschappen te herstellen. Samen met het Regionaal Landschap Lage Kempen, het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland droegen de Limburgse Bosgroepen hier hun steentje toe bij. Dat deden ze door in en rond privébossen werken uit te voeren in het teken van de biodiversiteit. Ze konden daarbij rekenen op de medewerking van de twee vaste arbeidersploegen van de sociale werkplaats De Winning in Lummen.
Nieuwe start voor Vlasmeer De Bosgroep Limburgse Duinen koos als actieterrein voor het Vlasmeer, een bosgebied ten westen van Eksel. Hier voerde de Bosgroep tevoren al tal van boswerken uit en verenigde een vijftigtal bosbeheerders in een beheerplan. De Lotto-subsidie opende voor de Bosgroep de deur om gericht samen te werken met het Regionaal Landschap Lage Kempen, en twee open plekken en een aantal bosranden aan te leggen. Op die manier krijgt de natuur hier opnieuw alle kansen.
sluiten aan op de houtkanten die het Regionaal Landschap herstelde. In een eerste stap werd een aantal hoge bomen uit de bosrand verwijderd. De Bosgroep verkocht enkele grove dennen, Amerikaanse eiken en zomereiken als brandhout aan particulieren. In een tweede stap verhakselden en freesden de arbeidersploeg van het Regionaal Landschap en een privéfirma het overtollige takhout. De voorbije zomer stond de arbeidersploeg van de Bosgroep in voor de nabehandeling van de vogelkers. In de herfst zal het Regionaal Landschap nog een aantal struik- (lijsterbes, vlier, hazeBosranden laar) en boomsoorten (winterlinde en boskers) Op het terrein van boseigenares Inge Desplen- aanplanten. Tijdens de volgende dunningen ter en de familie Crolla groeien zo sinds enkele van het bos wordt bekeken waar de bosranden maanden een aantal fraaie bosranden. Die nog meer ruimte kunnen krijgen.
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 13
Nachtzwaluw Hoewel zijn naam anders doet vermoeden, is de nachtzwaluw geen familie van de zwaluwen. Je kunt hem het gemakkelijkst herkennen aan zijn typische zang, een vreemd trillend geluid. Als de nacht valt, gaat de nachtzwaluw op jacht. Hij jaagt vooral op insecten op zandige open plekken en brede boswegen. In de winter verblijft hij in het zuiden van Afrika. Pas begin mei komt hij hier broeden. Het Pijnven en omgeving is de belangrijkste broedplek voor nachtzwaluwen in Vlaanderen.
(foto: Jan Mampaey)
Groentje Het groentje is een typisch vlindertje uit de Kempen, dat zich vooral aan de rand van het bos in zijn sas voelt. Deze vlinder heeft zijn naam alleszins niet gestolen: als hij op een bosbessenstruik zit, moet je al een geoefend oog hebben om zijn felgroene lijfje te onderscheiden van de bladeren. De rupsen van het groentje zijn echte slokoppen. Van bramen eten ze de bloemknoppen, van sporkehout het jonge blad en de vruchten, van heide en bosbessen de knoppen en de bladeren en van brem de groeipunten en de bloemen. De volwassen exemplaren gaan van april tot juli op dezelfde planten op zoek naar nectar. (foto: François Van Bauwel)
Het aanleggen van open plekken Privéboseigenaars Suzanne Heykens en Brigitte Leysen waren bereid om in hun bosbestand een open plek aan te leggen. Brandhoutkopers verwijderden eerst de berken, dennen en eiken. Met de opbrengst kon ook in deze bosbestanden de Amerikaanse vogelkers nog een extra keer nabehandeld
worden. Nadat de bomen gekapt werden, hebben privéfirma’s de grond gefreesd en afgegraven. De plekken worden minimaal 18 jaar open gehouden (voor de duur van het bestaande beheerplan) en extensief gemaaid mocht er zich teveel boom- of struikopslag ontwikkelen.
(foto: Jan Mampaey)
(foto: Joep Fourneau)
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
Aanleggen van open plek in Vlasmeer
De werken zijn achter de rug, nu is het aan de natuur in de bossen om zich opnieuw te ontwikkelen. Met deze projecten leveren de Bosgroepen een mooie bijdrage aan de bescherming en ontwikkeling van de typische Limburgse soorten. In de volgende edities van ‘t Limburgs Bosbelang wordt het werk van de andere Bosgroepen in woord en beeld gebracht.
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep West-Limburg Nieuw bos in Heusden-Zolder Vorig jaar ontving de Bosgroep West-Limburg € 500 van de organisator van de jeugdfuif Summersoundz in Heusden-Zolder. Met dit geld wilde de Bosgroep op vraag van de organisator een nieuw bos aanplanten. De heer Elie Tiri en mevrouw Anita Colson werden bereid gevonden een halve hectare van hun eigendom in de Mommestraat tot een bos om te vormen. Dankzij de ondersteuning van de Bosgroep West-Limburg verliep de volledige administratieve procedure voor de eigenaars zeer vlot. Na het positieve advies van de gemeente en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) kon de aanplanting aanbesteed worden. Op het droogste stuk werd zomereik geplant, op het natste zwarte els. Om de natuurwaarden van het terrein te verhogen, werd een bosrand van hazelaar, lijsterbes en spork aangelegd. De praktische afspraken tussen de Bosgroep West-Limburg en de eigenaars werden vastgelegd in een overeenkomst. De Bosgroep West-Limburg stond in voor de administratie en de organisatie. In ruil daarvoor stonden de eigenaars de subsidie voor bebossing van het Vlaamse Gewest af aan de Bosgroep. Met deze subsidie en de opbrengst van de jeugdfuif zal de Bosgroep de kosten voor de bebossing en het onderhoud achteraf voor zijn rekening nemen. De beplantingsopdracht werd toegekend aan Agro-aanneming, een coöperatie van landbouwers en partner in het Limburgs Steunpunt Rurale Ontwikkeling vzw in Peer.
(foto: An Olaerts)
Eigenaars, organisator van de jeugdfuif en de vertegenwoordigers van de gemeente, de bosgroep en Agro-aanneming.
(foto: An Olaerts)
(foto: An Olaerts)
(foto: An Olaerts)
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 15
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep Noordoost-Limburg Herbebossing op til Enkele maanden geleden hervatte An Pierson - na haar zwangerschapsverlof - haar taak als Bosgroepcoördinator. Tijdens de talrijke terreinbezoeken bij de boseigenaars stond vooral haar beheeradvies centraal. Als voorbereiding op de geplande herbebossingen onderzocht ze eveneens nauwkeurig de percelen die zullen worden aangeplant. Ze maakte een schatting van het vereiste plantgoed en de nodige wildbescherming; de beplantingsplannen werden opgemaakt. De betrokken eigenaars kregen het beplantingsplan toegestuurd en kunnen waar nodig bijsturen. Als de eigenaars akkoord zijn, worden prijsoffertes bij de beplantingsfirma’s opgevraagd. Na deze offertevraag sluiten de boseigenaars voor de herbebossing een overeenkomst met de Bosgroep. De aanplantingen worden dan overeenkomstig de offerte uitgevoerd tijdens het volgende plantseizoen. Op die manier zal ongeveer 4 hectare worden herbebost in het werkingsgebied van de Bosgroep Noordoost-Limburg.
Bosgroep Zuid-Limburg Gemeente Alken treedt toe Op 2 juni keurde de Raad van Bestuur de toetreding van de gemeente Alken tot de Bosgroep goed. Zo zijn in het werkingsgebied alle gemeenten met bos aangesloten! Als nieuw lid maakte de gemeente Alken meteen gebruik van de arbeidersploeg voor de inrichting van het ‘Wissenboske’ tot speelbos. Dit speelbosje ligt in Terkoest, aan
het einde van de Eikendreef. Het wilgenhakhoutbos was fors uitgegroeid. Boswachter Jan Appermont markeerde de dunning. De arbeidersploeg voerde de kapping uit zodat de resterende bomen weer wat groeiruimte kregen en een stabielere kruin kunnen vormen. Dat is in een speelbos erg belangrijk om de veiligheid te verzekeren. Het gezaagde hout werd via de sociale werkplaats voornamelijk in Terkoest verkocht. Met het takhout werden takkenwallen gemaakt en een echte wigwam! Op zondag 10 oktober vindt, in het kader van de Week van het Bos, om 15 u. de feestelijke opening van het speelbos plaats, waarna de jeugd het bos kan ‘inspelen’. Iedereen is van harte welkom !
(foto: Karolien Van Diest)
Onze ploeg aan het werk in het Wissenboske.
(foto: Karolien Van Diest)
(foto: Karolien Van Diest)
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
(foto: Karolien Van Diest)
Bosgroep Hoge Kempen Uitgebreid bosbeheerplan en landschapsbeheerplan in Leut in opmaak De firma’s Land en Esher zijn in opdracht van de gemeente Maasmechelen gestart met de opmaak van een gezamenlijk bosbeheerplan, met een aanvullend landschapsplan voor het beschermde landschap Vilain XIIII in Leut. Het kasteel Vilain XIIII en het omliggende park, op de grens van Leut en Meeswijk, werden een eerste keer als landschap beschermd in 1953. Zowel vanuit natuurwetenschappelijk, historisch als esthetisch oogpunt moet dit kasteeldomein ook de komende jaren alle kansen blijven krijgen. In het park staan verschillende, bijzondere boomsoorten die vermoedelijk door Charles Ghislain Vilain XIIII tussen 1834 en 1878 werden meegebracht van zijn reizen als ambassadeur en minister van Buitenlandse Zaken. Niet alleen de uitzonderlijke collectie bomen, maar ook de magistrale overgang van het park in akkers en weilanden in oostelijke richting, met vergezichten tot 800 meter, boetseren dit terrein tot een prachtig landschap. Iets verderop langs de Maas bevindt zich een mooi uiterwaardengebied. Regelmatige overstromingen zorgen er voor een unieke natuur. De dijken, hooi- en weilanden herbergen een typische warmte- en kalkminnende plantengroei en in de verlaten leem- of grindkuilen vind je interessante planten. Het is de bedoeling deze landschapswaarden verder tot ontwikkeling te laten komen met
(foto: Lise Hendrick)
behulp van een bosbeheerplan. Daarin staan zowel de doelstellingen als de maatregelen van het toekomstige beheer. Alle aangesproken privé-eigenaars willen aan dit plan deelnemen. De gemeente prefinanciert de opmaak van het plan en ontvangt in ruil de subsidies die het Vlaamse Gewest hiervoor ter beschikking stelt. In de loop van 2011 moet het plan klaar zijn.
Bosgroep Limburgse Duinen Brandhoutverkoop op 11 december 2010 De voorbije maanden bevestigden 42 eigenaars van bossen in LindelHoeven, Eikelbos, Hoeverheide in Zuid-Overpelt en Noordoost- Eksel hun deelname aan de verschillende beheerplannen. Zij bezitten in totaal 48 hectare bos. Heel wat eigenaars willen zelf aan de slag gaan in hun bos en kregen de nodige adviezen mee. Voor anderen is dat minder vanzelfsprekend: zij kunnen een beroep doen op de Bosgroep om hun hout te exploiteren. De Bosgroep zal een gezamenlijke brandhoutverkoop voor particulieren organiseren op 11 december 2010. Alle geregistreerde brandhoutkopers uit de regio zullen een uitnodiging krijgen. In mei 2011 zetten alle Limburgse Bosgroepen een gezamenlijke industriële verkoop voor professionele houtkopers op touw. Er zal met andere woorden in 2011 weer flink gewerkt worden in de bossen tussen Eksel en Overpelt.
(foto: RLKM)
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 17
activiteitenkalender Cursussen en excursies
Op blz. 4 kon je er al meer over lezen: door de huidige onduidelijkheid over de werkingsmiddelen voor 2010, besloten de Limburgse Bosgroepen op 9 juli noodgedwongen alle gesubsidieerde vormingsactiviteiten voor het najaar te schrappen.
Op eigen initiatief deelnemen aan het vormingsaanbod van Inverde kan natuurlijk altijd. Het complete cursusaanbod en inschrijvingsvoorwaarden vind je op www.inverde.be.
Excursie georganiseerd met Inverde Excursie ‘Boomkwekerijen en Populieren’ Voor de excursie van Inverde op 8 oktober naar boomkwekerij Op de Beek kun je wel nog inschrijven via CoLimBo, tel. 011 23 83 63. De inschrijving is pas definitief na de overschrijving van de deelnameprijs op rekening 779-5907390-27 van de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (IBAN BE48 7795 9073 9027). Het aantal deelnemers is beperkt.
Prijs € 10,00 (eigen vervoer) Programma In de voormiddag brengen we een bezoek aan boomkwekerij Armand Op de Beeck (www.a-opdebeeck.be). Afspraak om 9 uur stipt ter plaatse: Lierbaan 108 in 2580 Putte. De boomkwekers geven er uitleg over hun manier van werken, gebruikte machines, populieren, enz. ‘s Middags zijn er broodjes en koffie.
In de namiddag gaan we in Lier kijken naar verschillende populierenklonen: wat zijn de risico’s, wat zijn de opbrengsten? Hoe past populier in een geïntegreerd bosbeheer? Misschien later voer voor discussie. We sluiten af rond 16 uur. Er is geen vervoer voorzien naar de excursieplaats.
Activiteit georganiseerd door de Limburgse Bosgroepen Studiedag populier
Locatie:
De Vlaamse Bosgroepen brengen op 16 november een zestal binnen- en buitenlandse experts samen rond verschillende beheer -en beleidsaspecten van de populier. Na de presentaties van de sprekers - tijdens een debat - worden schriftelijk en mondeling gestelde vragen besproken.
Kantoren van de Vlaamse Gemeenschap, Graaf de Ferrarisgebouw - lokaal 1G.20, Koning Albert II-laan 20 in Brussel (op 5 min. wandelen van station Brussel-Noord).
(foto: Inverde)
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst
Programma: 9 u.: ontvangst en registratie 9.50 u.: start programma (sprekers + debat) 16.30 u.: afsluiting
‘s Middags zijn ter plaatse broodjes verkrijgbaar. De deelname is gratis, maar geïnteresseerden worden vriendelijk verzocht zich aan te melden bij Vera Reymen (tel. 011 23 83 63). Ook voor eventuele programmawijzigingen en inlichtingen over de sprekers kunt u bij Vera terecht.
Deelnemers aan de bestuurdersreis naar Denemarken.
Colofon
Week van het Bos Traditioneel wordt de herfst op gang geschoten met de ‘Week van het Bos’. Meer info: www.weekvanhetbos.be. Deze campagne van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) wil zoveel mogelijk mensen - jong en oud - in geuren en kleuren laten kennismaken met de Vlaamse bossen en natuurgebieden. Het ANB, de VBV en tientallen lokale organisatoren nodigen iedereen uit op meer
dan 150 (bio)diverse activiteiten, verspreid over Vlaanderen. Dit brede aanbod van activiteiten spreekt jaarlijks duizenden bezoekers aan: een bonte verzameling van wandelaars, verenigingen, scholen, jeugdbewegingen ... Dit jaar zoomt de Week van het Bos in op de biodiversiteit. Hieronder vind je een overzicht van de activiteiten die in Limburg georganiseerd worden. Via de site http://vbv.be/weekvanhetbos/bezoeker.php.
Activiteit
Organisatie
Datum
Plaats
Ontdekkingstocht door
Gemeente Alken
10 oktober
Alken
10 oktober
Bilzen
het speelbos ‘Wissenboske’
‘t Limburgs Bosbelang 30|herfst uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Walter Cremers, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier. hoofdredactie Johan Van den Broek coördinatie Karolien Van Diest - kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
Dood hout, levendige kleuren
Natuurpunt
en gepofte kastanjes in het Munsterbos
Zuidoost-Limburg
Avondwandeling en oriëntatieloop
Stad Bilzen
16 oktober
Avondwandeling in
Stad Dilsen-Stokkem,
16 oktober Dilsen-Stokkem
natuurgebied Bergerven
RLKM vzw,
redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
Limburgs Landschap vzw
Avondwandeling
Milieudienst Halen
16 oktober
Galandart 2010
Stad Hamont-Achel /
20 september Hamont-Achel
redactieraad Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
VVV Hamont-Achel
tot 18 oktober
Herfsttocht met aparte
Natuurpunt
17 oktober
Hechtel-Eksel
10 oktober
Hechtel-Eksel
Bilzen
Halen
kinderwandeling en paddenstoelenexcursie Hechtel-Eksel Paddenstoelenwandeling
Natuurpunt
voor het hele gezin
Hechtel-Eksel
Paddenstoelenwandeling
Werkgroep ISIS vzw
eindredactie Rita Bogaerts - rbogaerts@limburg.be
redactie Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Lise Hendrick, Jan Mampaey, An Pierson Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees foto cover Pascal Vanhees
10 oktober
Hechtel-Eksel
Boswandeling dwars door de Willekensberg Natuurpunt Lummen
17 oktober
Lummen
cartoons Dirk Vercampt
Publieksevenement ‘(bio)Divers Bosland’
Bosland,
10 oktober
Overpelt
Regionaal Landschap
tekstbewerking pantarein publishing
Lage Kempen & VBV
vormgeving & lay-out Dion Boodts - Grafische Producties, Informatie & Communicatie Provincie Limburg Drukkerij Vaes - Overpelt
Boswandeling in de nacht van de duisternis Gemeente Overpelt
16 oktober
Overpelt
17 oktober
Sint-Truiden
Landschapswandeling Nieuwenhoven -
Regionaal Landschap
Bos vol verrassingen
Haspengouw, ANB,
provincie Limburg,
Stad Sint-Truiden
Tentoonstelling “Week van het Bos”
Milieudienst Tongeren/ 9 oktober
leefmilieu Tongeren
druk Drukkerij Vaes - Overpelt
tot 17 oktober
Tongeren
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be oplage 2 600 exemplaren wettelijk depotnummer D/2008/5857/82 verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt
(foto: Mampaey) (foto:Jan Pascal Vanhees)
(foto: Jan Mampaey)
Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 30 | herfst | 19
30 | herfst | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be
driemaandelijks tijdschrift | okt.- nov.- dec. 2010
Secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
bomensymboliek De es: de aspirine van de middeleeuwen . . . . . . . . . . . 2 colimbo Besparingen zetten arbeidersploegen en cursusaanbod van de Limburgse Bosgroepen op de helling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosbeheer Natuurlijke versus kunstmatige verjonging: niet of-of maar en-en. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 nieuws van de bosbroepen CoLimBo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 verwarmen met hout Nieuwe interesse in een oude brandstof. . . . . . . . . . . 9 bosbeleid Bosgroep Limburgse Duinen steekt biodiversiteit handje toe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 nieuws van de bosbroepen Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Bosgroep Hoge Kempen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Bosgroep Limburgse Duinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 activiteitenkalender. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Agentschap Natuur en Bos, afdeling Limburg De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB.
nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Aanspreekpunt Bosgroepen, Regionale Landschappen en Harmonisch Park en Groenbeheer Jasper Goffin Ambtenaar Privé-bos: Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
Websites Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be HamontAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 Hasselt limburg.be
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken; hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen; kaartmateriaal; adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen; coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Nederland
Neerpelt Overpelt
Bocholt
Antwerpen
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik