afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2011
31 | winter
in dit nummer o.a.
Ziekten en plagen in het bos Bomensymboliek: de taxus De Vlaamse bosbarometer
BelgiÍ–Belgique
p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord Beste bosbeheerder Het is een traditie, als de winter zijn intrede doet, wordt er hard gewerkt in de bossen! Het hout van de gezamenlijke houtverkoop van mei laatstleden wordt gezaagd en afgevoerd en heel wat brandhout wordt klaargemaakt om Limburgse woningen te verwarmen. Hout dat - bij wijze van spreken -’naast de deur’ ontgonnen werd, scoort het best op het vlak van milieuvriendelijke verwarming! Onze provincie wil namelijk tegen 2020 CO2-neutraal zijn. Het is een ambitieuze doelstelling, die dankzij de inzet van elke goede bosbeheerder een stukje dichterbij komt.
Contactdag
(foto: Annemie Hannosset)
Bos is ‘in’! 2011 werd door de Verenigde Naties uitgeroepen tot ‘Jaar van het bos’. Dat op Vlaams niveau het één en ander nog beter kan, blijkt uit de bosbarometer. We geven u graag een overzicht van de meest relevante conclusies van deze jaarlijkse bos-beleidsnota. Naast aandacht voor bosbeleid, bieden we u eveneens interessante informatie over boomziekten en een originele kennismaking met de venijnboom of taxus. Ontdek waarom deze inheemse conifeer meer ruimte in onze bossen verdient! De jaarwisseling is de periode bij uitstek om de balans op te maken van de realisaties van de Bosgroepen van het afgelopen jaar, maar zeker ook om vooruit te kijken naar het nieuwe jaar. In 2010, voor het eerst sinds hun bestaan, werden de Bosgroepen geconfronteerd met bezuinigingen op de Vlaamse werkingsmiddelen. Dit jaar bleef de invloed hiervan op onze dienstverlening gelukkig nog vrij beperkt. Dat het werkjaar 2011 in deze context probleemloos zal verlopen, kunnen we uiteraard niet garanderen. Dat de Limburgse boseigenaars voluit kunnen rekenen op de service van de Bosgroepen, blijft als een paal boven water. Ik wens u, ook namens de hele Bosgroepenploeg, een aangename feestperiode en een klimaatvriendelijk 2011 met véél fijne bosmomenten! Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
(foto: Annemie Hannosset)
Contactdag over bossen vroeger en nu Op zaterdag 26 maart 2011 vindt voor de vierde keer de contactdag van de Limburgse Bosgroepen plaats. Afspraak in de Landcommanderij Alden-Biesen (Bilzen). De contactdag zal in het teken staan van de bossen vroeger en nu. Dit jaar is opnieuw gekozen voor een volledig dagprogramma. Naast de Algemene Vergaderingen en een aantal binnen- en buitenactiviteiten rond het centrale thema, is er ook tijd om ideeën uit te wisselen en gezellig bij te praten. Het programma ziet er als volgt uit: 10.30 u. 11.00 u. 11.15 u. 12.00 u. 13.30 u. 16.00 u.
Ontvangst van de genodigden Verwelkoming door gedeputeerde Frank Smeets Algemene Vergadering van alle Limburgse Bosgroepen Broodjeslunch Start voordrachten en activiteiten Afsluiting contactdag 2011 met een drankje Voordrachten Thema: Bossen vroeger & nu Doorlopend programma: - Oud loofhout in de Limburgse Kempen? Historisch-ecologische betekenis van hagen met knoteiken, een voorbeeld uit Lummen door Joël Burny van het Regionaal Landschap Lage Kempen - Pauze - Teken in het bos door Wesley Tack van de Universiteit Gent - Duurzame houtproductie op lange termijn door Dries Gorissen van het Agentschap voor Natuur en Bos Activiteiten Je kunt ter plaatse kiezen uit een viertal wandelingen en een workshop van Inverde. Alle leden zijn van harte welkom en ontvangen in februari een persoonlijke uitnodiging. Voor meer informatie kun je terecht bij Evi Ghijsens (tel. 011 23 73 82).
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
bosbeheer De honingzwam leeft als saprofyt op dood hout, maar parasiteert soms ook op verzwakte of zieke bomen.
Ziekten en plagen in het bos: een complex probleem (foto:Pascal Vanhees)
Elke bosbeheerder wordt vroeg of laat geconfronteerd met zieke bomen. Omdat de waaier aan ziekten en plagen erg groot is en de situatie er soms dramatisch uitziet, zit je als beheerder vaak met de handen in het haar. Toch ziet de aantasting er dikwijls erger uit dan ze in werkelijkheid is. Als een bos wordt aangetast door ziekten of plagen, neemt een bosbeheerder vaak zijn toevlucht tot het vellen en afvoeren van de bomen. Dat is niet altijd nodig: vaak heeft de natuur gewoon tijd nodig om haar evenwicht terug te vinden. We geven je een overzicht van de meest voorkomende boomkwalen.
uit van de schimmelmassa. Het grootste deel van de schimmel zit immers onder de grond of in de boom of het hout waarop hij groeit. Vruchtlichamen wegnemen, heeft dus geen enkele zin om aantastingen te bestrijden.
De bekendste groep parasitaire zwammen bij bomen zijn de houtrotschimmels, die levende bomen aanvallen en zorgen dat hout wegSchimmels en zwammen Een belangrijke groep uit de brede waaier aan rot. Sommige zijn heel agressief, andere veel boomziekten en -plagen zijn de schimmels. minder. Schimmels kun je naar levenswijze onderverdelen in drie grote groepen: de saprofyten, Niet alle zwammen die je in de nabijheid die dood organisch materiaal verteren, de van bomen vindt, zijn parasitair en schadesymbionten, die bomen helpen, en tot slot de lijk. Een veel voorkomende saprofyt, die parasieten, die levende organismen aanval- dood hout afbreekt, is de witte bultzwam. len. Gelukkig voor ons is slechts een kleine Tref je deze soort aan in het bos, is er fractie van de honderdduizenden gekende niets aan de hand. Hij recycleert gewoon het dode hout. Ook als je de vliegenzwam schimmels parasitair. of het eekhoorntjesbrood tegenkomt, is er Sommige schimmels vormen vruchtlicha- geen vuiltje aan de lucht. Deze schimmels men, die wij zwammen of paddenstoelen helpen je bomen om hun wortelgestel noemen. Die maken slechts een klein deeltje sterk uit te breiden. Het enige wat ze in ruil
vragen, zijn wat suikers om te overleven. Een mooie deal! Roesten en wurgen Iets moeilijker herkenbaar zijn de schimmels die geen opvallende vruchtlichamen vormen, maar de bomen wel aanvallen. Populierenroest is de belangrijkste en meest verspreide bladziekte bij populier. De schimmel zorgt er voor dat de bladeren vervroegd afvallen, waardoor de conditie achteruitgaat, de groei
Sporenhoopjes
(foto: Bosbode)
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 3
bosbeheer stilvalt en de bomen vatbaarder worden voor andere aantastingen. Populierenroest kun je herkennen aan de gele sporenhoopjes die in de zomer op de bladeren verschijnen. Ook de iepenziekte wordt veroorzaakt door een onzichtbare schimmel. Deze bevindt zich in de houtvaten. Als reactie stopt de boom zijn houtvaten dicht, waardoor hij zichzelf als het ware wurgt. De bladeren en jonge twijgen verwelken en vele takken sterven af, waarna de boom het bijltje erbij neergooit. De schimmel die de iepenziekte veroorzaakt, wordt verspreid door de iepenspintkever. Processierups Net als de schimmels vormen ook de insecten een erg grote en verscheiden groep. Bij sommige insecten is het de larve of de rups die de boom beschadigt, soms is dit het volwassen insect. Sommige insecten vreten aan het blad, anderen boren zich een weg door de bast of zelfs het hout.
Vraatgangen van iepenspintkevers
(foto: S.B. Johnny)
Blad- en naaldvretende insecten vormen een grote groep onder de schadelijke insecten. Op zich is het perfect normaal dat deze soorten in een evenwichtige levensgemeenschap voorkomen. Voor de conditie van de bomen vormen ze vaak geen enkel probleem. Tot het evenwicht verstoord geraakt. Dan kan één soort zich plots uitbreiden tot een plaag en komen je bomen plots kaal te staan. Vooral als de schade herhaaldelijk optreedt, vormt dit een ernstig probleem. Andere meer agressieve soorten aarzelen dan niet om hun kans te grijpen. Een bladvreter die de laatste jaren terug is van weggeweest, is de eikenprocessierups. Deze warmteminnende rups komt vooral langs bosranden, lanen en open plekken voor. Eigenlijk gaat het hier om een onopvallende nachtvlinder. De rupsen zijn bekender omdat ze soms massaal voorkomen op eiken. Bij een hevige aantasting kan de boom volledig kaalgevreten worden. Voor de bomen is de eikenprocessierups niet zo’n groot probleem. De brandharen van de eikenprocessierups kunnen echter bijzonder hinderlijk zijn voor de mens. In de omgeving van paden of huizen kan het aangewezen zijn om deze rups te bestrijden, maar massale bestrijding heeft weinig zin. Integendeel, zo belet je de natuur om opnieuw tot een evenwicht te komen. Boren en spinnen Een andere groep bladvreters zijn de stippelmotten of spinselmotten. Dit is een groep van sterk op elkaar lijkende soorten, die elk hun eigen waardplant hebben. Bomen en
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
Boom bedekt met rupsen van stippelmot
Stippelmot
(foto: N. P. Holmes)
(foto: Jef Delonge)
struiken kunnen in het voorjaar volledig kaalgevreten worden, maar lopen later gewoon opnieuw uit. Takken en zelfs volledige bomen worden ingesponnen in een taai wit spinsel, waarin de rupsen leven. Hoewel het er wat dramatisch uitziet, is deze plaag niet echt problematisch. Bast- en houtboorders vreten zich dan weer een weg doorheen de bast en het hout. De larven van de eikenprachtkever en de letterzetterkever (bij fijnspar bijvoorbeeld) tasten vooral verzwakte bomen aan. Maar ook gezonde bomen kunnen aangevallen worden. Als er veel gangen dicht bijeen ontstaan, bestaat de kans
eerste tekenen van de bloedingsziekte
Wil je weten hoe je de bloedingsziekte kunt herkennen en er als beheerder het best mee omgaat? Raadpleeg de publicatie ‘Informatiefolder als toelichting bij de enquete bloedingsziekte bij de paardenkastanje’ van het Agentschap voor Natuur en Bos (http://www.natuurenbos.be/nl-be/Thema/ Groen/Bomen/Bloedingsziekte.aspx).
dat de boom afsterft. Omdat de eikenprachtkever een warmteminnende soort is, kan je een aantasting voorkomen door het bos niet overmatig te dunnen en zeker de onderetage niet weg te nemen. Ook de iepenspintkever is een houtboorder. De soort is echter vooral berucht omdat hij de iepenziekte overbrengt. Bladluizen en galverwekkers zijn eerder onschuldige insecten. Iedereen kent wel de gallen op eikenbladeren, die eigenlijk een reactie van de boom zijn op het eitje en later de larve van de eikengalwesp. Mooi om te zien en volstrekt onschuldig.
(foto: INBO, Athur de Haeck)
Eikengalwesp
(foto: Guido Gerding)
Bacterieslijm Verder kunnen bomen aangetast worden door bacteriën. De bacterie die momenteel (weliswaar buiten het bos) de meeste slachtoffers maakt, veroorzaakt de bloedingsziekte bij de paardekastanje. De eerste symptomen zijn kleine, roestbruine vlekjes op de schors, waaruit na verloop van tijd vocht loopt dat zwart opdroogt. Later scheurt de bast open en sterft af. In het bos kom je soms wel eens bacteriële aantastingen tegen die lijken op de bloedingsziekte: slijmvloed of bacterieslijm. Deze kunnen door verschillende bacteriën veroorzaakt worden op verschillende boomsoorten. Uit een scheur of een snoeiwond loopt kleurloos of bruin vocht. Dit is voor de boom weinig schadelijk. Door de zuurtegraad belet het slijm zelfs een aantasting door houtrotschimmels. Complex netwerk Achterhalen welke ziekte je bos aantast is één zaak, de ziekte of plaag aanpakken een andere. Bomen maken immers deel uit van een ecologisch netwerk, een levensgemeenschap waarin heel wat organismen van elkaar afhankelijk zijn. Dit netwerk zit complex in elkaar en net daarom is het niet altijd eenvoudig om een ziekte of plaag aan te pakken. Om ze te voorkomen, moet je in de eerste plaats werk maken van het herstel van de levensgemeenschap. Daarin moet plaats zijn voor bladvreters, bladluizen en allerlei andere ‘plaagorganismen’, zolang ze in evenwicht gehouden worden door hun natuurlijke vijanden en parasieten. Een boom in een monotoon of kaal bos, zonder nevenetage, zonder bodemleven rond zijn wortels en een kruidlaag erop, zonder vogels of insecten in zijn kroon, is zeer kwetsbaar voor die ene aanvaller die er toevallig toch passeert.
(foto: INBO, Athur de Haeck)
Soortkeuze Een eerste stap om problemen te vermijden, is een goede soortkeuze. Een boom die geschikt is voor zijn standplaats, is minder kwetsbaar
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 5
bosbeheer voor ziekten en plagen. In tegenstelling tot wat we vaak denken, kunnen bomen zich namelijk heel goed verdedigen tegen zulke aanvallen. Houtrotschimmels worden opgesloten door het afgrendelingsysteem, bladvretende insecten worden weggejaagd door de aanmaak van slecht smakende stoffen en naaldbomen plakken houtboorders vast in hun hars. De enige voorwaarde om dit verdedigingssysteem te laten werken, is een goede conditie van je bomen. Bomen in een prima vorm krijg je onder meer door de juiste soortkeuze: is een bepaalde soort geschikt voor een bepaalde standplaats? Naast de juiste soortkeuze is het ook belangrijk om te zorgen voor voldoende variatie in de boomsoorten. Als je bos uit één boomsoort bestaat en juist die soort wordt aangevallen, kan je hele bos binnen de kortste keren om zeep zijn. Een bos met meerdere boomsoorten, is dus goed voor de natuur en beschermt ook tegen aantastingen. De natuur kansen geven Boomziekten en -plagen kunnen er erg dramatisch uitzien. Denk maar aan een boom die door rupsen volledig kaalgevreten of ingesponnen is. Het ziet er echter vaak veel erger
uit dan het effectief is. Voor de boom zelf is zo’n eenmalige kaalvraat geen groot probleem. Vaak zal de boom al na enkele weken opnieuw uitlopen en gewoon voortleven. Maar als zo’n aantasting telkens opnieuw gebeurt, kan de boomconditie achteruitgaan en de boom vatbaarder worden voor andere aanvallers. Een aantasting die zich een jaar erg manifesteert, kan enkele jaren later weer volledig verdwenen zijn. Denk bijvoorbeeld aan de eikenprocessierups: enkele jaren terug, dook die als het ware uit het niets op en nu hebben we het ergste alweer achter de rug. Ondermeer doordat de parasieten en predatoren van de rupsen ook in opmars zijn. Kortom, geef de natuur de kans om het complexe evenwicht te herstellen.
Essenziekte: nieuwe schimmel in opmars Een ziekte die de laatste jaren vanuit Polen in veel Noord-Europese landen snel opgang maakt, is de essenziekte. De ziekte zou te wijten zijn aan de recent ontdekte schimel Chalara fraxinea, onder meer verwant aan de veroorzakers van de platanensterfte en de epenziekte. In 2010 werden in Vlaanderen de eerste symptomen vastgesteld. De essenziekte doet de es verwelken en uitlopers afsterven. Ze veroorzaakt ook vroegtijdige bladval en diverse verkleuringen van de schors. Door de ziekte gaan jonge bomen in een paar jaar dood, terwijl bij oudere bomen vaak een chronisch ziekte proces wordt waargenomen.
(foto: Annelies Chandelier, CRAW)
(foto: Annelies Chandelier, CRAW)
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
(foto: Annelies Chandelier, CRAW)
Naar de oorzaken van de essenziekte is het nog gissen. Transport van niet-gedroogd hout zou voor de verspreiding van de schimmel op lange afstand zorgen. Verder vermoedt men dat de schimmel zich over korte afstand kan verspreiden via de lucht. Omdat de kennis over de biologie van de essenziekte nog te veel leemten bevat, is het moeilijk om doeltreffende aanbevelingen te formuleren die de schimmel moeten bestrijden. Een regelmatige controle van het essenbestand en het kappen van verzwakte of aangetaste bomen is wel aan te raden. Het is nog wachten op wat verder onderzoek naar de essenziekte oplevert.
bomensymboliek
De taxus, een boom met venijnige maar ook heilzame trekjes
(foto: Wilow)
Na de es en de eik is de taxus of de venijnboom aan de beurt in de reeks ‘Bomensymboliek’. De wintergroene taxus is vooral bekend als populaire sierstruik, maar komt ook in onze streken nog sporadisch in het bos voor. Door zijn giftige eigenschappen wordt de taxus al sinds de oudheid aanzien als een dodenboom. Toch is het niet al venijn dat de klok slaat. Een dodenboom Al in de klassieke oudheid werd de taxus door zijn giftigheid in verband gebracht met de onderwereld. Bij de Grieken en de Romeinen was de taxus gewijd aan Hekate, de godin van de onderwereld en van de magie. In Rome offerde men haar stieren, die versierd waren met taxuskransen. Ze moesten de hellegeesten aantrekken die door het bloed van de slachtoffers werden gesust. Ook Artemis, de Griekse godin van de jacht, doopte haar pijlen in taxusgif. Ze werd vereerd in een heiligdom, gelegen in een taxusbosje. Taxus voor begrafenisstoeten Ook bij de Galliërs stond de taxus in hoog aanzien. De soort werd even erg vereerd als de maretak. Ze kenden zijn giftigheid, gebruikten zijn hout om bogen te vervaardigen en maakten er pijlgif van. Net als bij de Grieken en de Romeinen werd de taxus als een dodenboom beschouwd. Die dodelijke eigenschappen lieten nog lang sporen na in de Europese volksgebruiken. Lange tijd droegen de rouwklagers taxustakken bij zich tijdens de begrafenisstoet.
Achteraf werden de takken gebruikt om er de overledenen op te leggen. Het gerucht ging zelfs dat de giftige boom verantwoordelijk was voor de teloorgang van het paardenbestand. Toen de lijkwagens nog met paarden werden getrokken, durfden de wachtende dieren wel eens van de takken te eten ... Geneeskrachtig Als de taxus de naam dodenboom toegewezen krijgt, zal niemand geloven dat deze boom ook geneeskrachtige eigenschappen bevat. Alle delen van de taxus, behalve dan de roodgekleurde, vlezige zaadmantel, bevatten een zeer giftige stof, taxine. Toch zijn niet alle stoffen in de taxus giftig. Sommige ‘kruidendokters’ schreven de taxus nog andere heilzame krachten toe. Ze beweerden dat het innemen van geplette taxusbladeren met wat bier een goede remedie was tegen hondsdolheid, slangenen insectenbeten. Duurzame houtsoort De taxus is vandaag vooral succesvol als sierstruik. Hij is bijzonder geschikt om te
snoeien. De struiken kunnen tot de meest fantastische vormen geknipt worden. Hij groeit probleemloos op de meeste gronden en op schaduwrijke plaatsen. Taxushout is een van de hardste, duurzaamste en zwaarste zachthoutsoorten. Het bevat geen hinderlijke harskanalen en vormt dus geen hars. Ideaal voor het maken van speren, bogen, schermstokken, beeldhouwwerk en snij- en inlegwerk. In de klassieke tijd werden er zelfs godenbeelden van gemaakt, en ook vandaag gebruiken beeldhouwers vaak taxus voor hun houtsnijwerk.
Wil je meer weten over bomensymboliek? Dan is het boek ‘Compendium van rituele planten in Europa’ van De Cleene en Lejeune zeker een aanrader. Het bevat een schat aan informatie over de mythologie en de verering van taxus en andere bomen. De mooie tekeningen en leuke anekdotes maken dat het bovendien leest als een trein.
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 7
bos en milieu
Jouw bos, een spons 2 voor CO Limburg heeft als eerste Vlaamse provincie haar CO2-voetafdruk laten berekenen voor het hele grondgebied en scoort relatief goed. De vele bossen die Limburg rijk is, zijn daar niet vreemd aan. Zij nemen CO2 op als een echte spons. Dat het niet goed gaat met het klimaat, weet iedereen ondertussen wel. Tegen 2100 mogen we een temperatuurtoename verwachten van 1,5 °C tot 7 °C. Het zeeniveau zal met 20 tot 200 centimeter stijgen. Verontrustende prognoses die om een doordachte aanpak vragen. De provincie Limburg voert al vele jaren een vooruitstrevend milieubeleid en legt de lat nu nog wat hoger. Met het Totaal Actieplan CO2 (TACO2) heeft Limburg de ambitie om klimaatneutraal te worden tegen 2020. Nulmeting, stand van zaken Als eerste, belangrijke stap heeft het provinciebestuur een nulmeting laten uitvoeren. De nulmeting maakt deel uit van een uitgebreide TACO2-studie, die uitgevoerd wordt door de Vlaamse Instelling voor Technolo-
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
gisch Onderzoek (VITO), Arcadis Belgium, KULeuven Energy Institute en Pantarein. Zo’n meting geeft aan wie in Limburg hoeveel CO2 uitstoot. Deze studie is nodig om de CO2-uitstoot te kunnen verminderen: als Limburg wil evolueren naar een klimaatneutrale provincie, is het belangrijk om te weten wat nu de stand van zaken is. De nulmeting is gebaseerd op meetgegevens van 2008, het meest recente jaar waarvan alle noodzakelijke data beschikbaar zijn. In de cijfers zitten ook de belangrijke broeikas gassen methaan (CH4) en lachgas (N2O) vervat. Die worden telkens uitgedrukt in CO2equivalenten. Limburg streeft immers naar een klimaatneutrale provincie, een ambitie die verder reikt dan CO2-neutraliteit precies door ook de andere broeikasgassen mee te nemen.
Uit de cijfers blijkt dat Limburg relatief goed scoort. Met een uitstoot van 11,6 ton per Limburger zitten we meer dan 2,5 ton lager dan het Vlaamse gemiddelde van 14,2 ton per Vlaming. Gemiddeld bekeken is de CO2-uitstoot in Limburg lager dan in Vlaanderen. Wat huishoudens betreft, zit Limburg evenwel nog niet helemaal op schema. Dit blijkt een gevolg van de vele open bebouwingen en het feit dat Limburg meer met petroleumproducten verwarmt. Deze cijfers bewijzen dat lopende campagnes zoals ‘Limburg Isoleert’ of de werking rond duurzaam bouwen in Limburg goed gekozen zijn. Privéboseigenaars dragen steentje bij En hoe zit het met de jaarlijkse opname aan CO2 door bossen, landbouw, natuur en bodem? Hier scoort Limburg veel beter dan de rest van Vlaanderen. Op basis van de Vlaamse cijfers kunnen we voor Limburg een jaarlijkse CO2-opname van 100 000 ton verwachten. Dit cijfer ligt voor de provincie in werkelijkheid vier maal hoger.
(foto: Karolien Van Diest)
De Limburgse natuur zorgt voor meer dan veertig procent van de Vlaamse CO2-opname. De netto uitstoot bedraagt op die manier 11,1 ton per Limburger, terwijl het Vlaamse gemiddelde 14,1 ton bedraagt. Hiermee bewijst Limburg de groene long van Vlaanderen te zijn. Iets dat we met zijn allen moeten koesteren. De rol die privéboseigenaars in dit klimaatverhaal spelen, is uitermate belangrijk. Zij bezitten en beheren een groot aandeel van de Limburgse bossen, die de CO2 als een echte spons opslaan. Zij dragen hun steentje bij om van Limburg een klimaatneutrale provincie te maken. Van Limburg over Qatar tot Zweden Als we de CO2-uitstoot omzetten in euro’s, krijgen we een indrukwekkend plaatje. De kostprijs voor CO2-emissierechten op de internationale markt bedraagt momenteel € 15 per ton. De maatschappelijke kost van de jaarlijkse Limburgse CO2-uitstoot van 9,4 miljoen ton bedraagt bijgevolg meer dan 140 miljoen per jaar, of € 170 per Limburger.
Kunnen we de Limburgse CO2-voetafdruk van 11,1 ton per persoon per jaar situeren ten opzichte van andere regio’s? Door de cijfers uit te drukken per persoon, zijn vergelijkingen inderdaad mogelijk. Quatar is met 40 ton per persoon het meest CO2-vervuilende land ter wereld. De Verenigde Staten (19 ton) en Luxemburg (17 ton) hebben ook een zware CO2-voetafdruk. Als we Limburg vergelijken met buurlanden, scoort de provincie ongeveer hetzelfde als Nederland (11 ton) en Duitsland (10 ton). Zweden scoort opvallend goed (5 ton), wat opmerkelijk is gezien haar noordelijke ligging. Dit land is dan ook koploper op het vlak van milieu- en klimaatbeleid. Provincie in volle transitie Uiteraard is deze nulmeting slechts het begin van de doordachte aanpak om van Limburg een klimaatneutrale provincie te maken. Een volgende stap in de TACO2-studie is de keuze voor twee beleidsscenario’s die het mogelijk maken om klimaatneutraal te worden tegen 2020. De maatregelenpakket-
ten die deze scenario’s omvatten, worden economisch volledig doorgerekend. Het eindrapport wordt opgeleverd in maart 2011. Dankzij de nulmeting heeft Limburg alvast een belangrijke horde genomen op weg naar de klimaatneutraliteit: alles start met de juiste cijfers. In 2011 wil het provinciebestuur samen met de Limburgse TACO2-klankbordgroep enkele prioritaire sectoren afbakenen. Met deze sectoren gaat ze transitietrajecten starten om tegen 2020 klimaatneutraal te zijn. De nulmeting is dan ook een eerste belangrijke stap naar een nieuw Limburg: een provincie in volle transitie.
Deze tekst is gebaseerd op een persmededeling van gedeputeerde Frank Smeets naar aanleiding van de voorstelling van de Limburgse nulmeting.
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 9
bosbeheer
Limburgse Bosgroepen in de bres voor de biodiversiteit In 2009 gaf het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) een projectsubsidie van € 6500 van de Nationale Loterij aan elke Vlaamse Bosgroep. De vijf Limburgse Bosgroepen investeerden deze middelen in het grensoverschrijdende project ‘Soorten en landschappen, dragers voor biodiversiteit’ (SOLABIO). Ze willen daamee verschillende typische soorten van de Limburgse bossen nieuwe kansen geven.
Helpende hand voor de Limburgse natuur Om de biodiversiteit op te krikken, werken de Limburgse Bosgroepen samen met de drie Regionale Landschappen: het Regionaal Landschap Lage Kempen, het Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren, en het Regionaal Landschap Kempen en Maasland. Na onderling overleg gebruikten ze de Lottosubsidie voor het Interreg-project SOLABIO. Partners uit alle Vlaamse en drie Nederlandse provincies werken hierin samen om de biodiversiteit in de grensregio Vlaanderen-Nederland te behouden en de waardevolle landschappen te herstellen. In een eerste fase
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
selecteerde elke Bosgroepcoördinator geschikte locaties om soortbeschermingsacties op te zetten. Daarbij waren het voorkomen van te beschermen soorten én het enthousiasme van de eigenaar bepalende selectiecriteria. Voor de concrete acties in NoordoostLimburg sloot de Bosgroep een overeenkomst met het Regionaal Landschap Kempen en Maasland.
beheerplan van Kinrooi, dat in 2007 werd goedgekeurd door het ANB. In totaal bevat het beheerplan 226 hectare (46 hectare openbaar bos en 180 hectare privébos). Als aandachtssoort koos de gemeente Kinrooi voor de grote weerschijnvlinder. Deze zeer zeldzame vlinder is vooral gebonden aan open loofbossen en wilgenbroekbossen. Een eerste stap om de grote weerschijnvlinder een duwtje in de rug te geven, is het in kaart brengen van verbindingsgebieden tussen verschillende natuurkernen. De kaart met de verbindingsgebieden uit het gemeentelijke actieplan ‘grote weerschijnvlinder’ werd daarom vergeleken met de kaart met de deelnemende percelen van het uitgebreid bosbeheerplan.
Bosgroep Noordoost-Limburg in de bres Meer licht in het bos voor de grote weerschijnvlinder De Bosgroep Noordoost-Limburg investeerde Het echtpaar Esper-Wunderlich bezit een zijn Lottosubsidie in het uitgebreid bos- ecologisch erg waardevol omheind privé-
(foto: Karolien Van Diest)
(foto: Karolien Van Diest)
De inspanningen van de Bosgroep en de eigenaars zullen er zeker toe leiden dat de grote weerschijnvlinder zijn weg naar de bossen van Kinrooi vindt. De Bosgroepen geven met hun steun aan SOLABIO in ieder geval heel wat typische Limburgse soorten een duwtje in de rug. In de volNieuwe bosranden gende editie van ‘t Limburgs Bosbelang Een ander belangrijk gebied voor de grote lichten we de SOLABIO-bijdrage van de weerschijnvlinder is het Stamprooierbroek in Bosgroep Hoge Kempen toe. Kinrooi. Het bos van de heer Spaas grenst aan dit gebied en is een interessante uitbreidingszone voor de verspreiding van de vlinder. Een arbeidersploeg van de sociale werkplaats Winning-vzw Groenwerk uit Lummen plantte - in opdracht van de heer Spaas streekeigen en standplaatsgeschikte bomen Het domein is echter sterk verbost. Zonder en struiken in de nieuwe bosranden. En of de drastische ingrepen groeien op termijn alle grote weerschijnvlinder dat zal waarderen! open en halfopen plekken dicht. In het uitgebreid beheerplan is voorzien om het (foto: Marcel Bex) parklandschap te behouden, het aandeel Grote Weerschijnvlinder domein van meer dan vier hectare in Kinrooi. Dat bestaat uit een woonhuis omringd door een gemengd bestand, een dreef met Italiaanse populieren, een vijver, fijnsparren, een dicht begroeid moeras en enkele open plekken. Het domein is in het gewestplan ingekleurd als natuurgebied met wetenschappelijke waarde of als natuurreservaat. Het bos wordt beschouwd als een belangrijke stapsteen voor de grote weerschijnvlinder om zijn leefgebied uit te breiden. De hoog opgaande bomen in combinatie met de wilgenstruwelen zorgen voor een prima leefomgeving voor deze vlinder. De poel biedt dan weer mogelijkheden voor amfibieën zoals de boomkikker.
inheems loofhout te verhogen en het bos om te vormen naar een gemengd bestand. De dreef van Italiaanse populieren wordt best gekapt. De dode inlandse eiken blijven bij voorkeur zoveel mogelijk liggen, zolang ze geen gevaar vormen voor de bewoners.
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 11
bosbeleid
De Vlaamse Bosbarometer staat op storm
(foto: Karolien Van Diest)
Met de Bosbarometer houdt de Vereniging voor Bos in Vlaanderen het Vlaamse bosbeleid in de gaten. Zelfs voor een bosrijke provincie als Limburg is er weinig opbeurends te melden. Gelukkig zijn er toch enkele lichtpunten. Bosoppervlakte blijft dalen De Bosbarometer is de vinger aan de pols van het Vlaamse bosbeleid. De Vereniging voor Bos in Vlaanderen (VBV) hanteert enkele meetbare indicatoren om zo de belangrijkste trends in de Vlaamse bossen op de voet te volgen. Eén van de meest voor de hand liggende indicatoren voor de Bosbarometer is de bosoppervlakte. Die neemt in heel Vlaanderen sterk af. In 2009 werd er 291 hectare vergund ontbost, dat is meer dan anderhalf voetbalveld per dag. Van die ontbossing, die vermoedelijk nog hoger ligt als de niet-vergunde ontbossing ook in rekening gebracht wordt, werd slechts een klein deel effectief gecompenseerd. In plaats van aan te dikken, blijft de bosoppervlakte in Vlaanderen dalen! Dit alles gaat regelrecht in tegen de doelstellingen van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV). Volgens het RSV moest er 10 000 hectare bijkomen decologisch waardevol bos
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
gerealiseerd worden tegen 2007, wat de totale Vlaamse bosoppervlakte op 160 045 hectare moest brengen. De planhorizon voor deze doelstelling werd inmiddels verruimd naar 2012 ...
te boeken. Nederland stak Vlaanderen recent nog voorbij en het ziet er naar uit dat ook Ierland daar in 2012 in zal slagen. Vlaanderen zal dan tot de hekkensluiters van Europa behoren.
Hekkensluiter in Europa Nochtans is men wettelijk verplicht om elke ontbossing te compenseren. Deze compensatie kan op twee manieren gebeuren: een compensatie op het terrein in natura (door nieuw bos te planten) of een storting in het zogenaamde boscompensatiefonds. Met de middelen van dit fonds kan de overheid aan de slag om zelf de compenserende bebossingen uit te voeren. Jammer genoeg worden ze nauwelijks aangewend. De algemene trend op het vlak van bosuitbreiding blijft negatief. En daarin staat Vlaanderen in Europa zelfs helemaal alleen. Landen met een vergelijkbare bosoppervlakte, zoals Denemarken, Nederland en Ierland, slagen er momenteel zeer goed in om wél beduidende vooruitgang
Lichtpuntjes in de Bosbarometer Particulieren die hun gronden willen bebossen, verdienen een stimulans. Jammer genoeg stuiten hun bebossingsaanvragen vaak op een negatief advies van de landbouwadministratie. In Limburg was dat het afgelopen jaar het geval met de drie projecten die via de Bosgroepen werden ingediend. Toch ziet het er in Limburg naar uit dat enkele bosuitbreidingprojecten toch groen licht zullen krijgen. In Tessenderlo gaat het om een halve hectare in agrarisch gebied, in Heers om bijna anderhalve hectare en in Tongeren om bijna één hectare. Bescheiden oppervlaktes, maar toch kleine opstekers in de slechtnieuwsshow van het Vlaamse bos. In het lentenummer verneem je er meer over.
FSC-gecertificeerde bossen Meer reden om verheugd te zijn, is de vaststelling dat de laatste jaren heel wat inspanningen geleverd zijn om duurzaam bosbeheer ingang te doen vinden binnen het Vlaamse bosbeheer. Het aantal bosbeheerplannen blijft verder stijgen, samen met de oppervlakte FSC-gecertificeerde bossen. FSC (Forest Stewardship Council) is het keurmerk dat aangeeft dat het bos duurzaam beheerd wordt. De oppervlakte van FSC-gecertificeerd bos in Vlaanderen nam in 2009 met 3 497 hectare toe. Bij de start van de Week van het Bos 2010 is het aanbod inlands gelabeld hout nog steviger uitgebreid: 15 188 hectare Vlaams bos heeft momenteel het FSC-certificaat. Gelukkig stemmen ook enkele andere indicatoren niet tot pessimisme. Toch staat de globale Bosbarometer op storm. Wil Vlaanderen het tij doen keren, dan moeten er nog vele inspanningen geleverd worden. Met natuur, klimaat, recreatie, gezondheid, houtproductie ... zijn er dan ook redenen te over om volop te investeren in nieuw bos. Wil je het volledige document nalezen? Dat kan via www.vbv.be.
(foto: Karolien Van Diest)
(foto: Karolien Van Diest)
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 13
nieuws van de limburgse bosgroepen
Limburgs Overlegplatform (LOP)
(foto: Karolien Van Diest)
Overgangsregeling voor sociale arbeid In het herfstnummer kondigden we aan dat de Vlaamse overheid ermee dreigde de financiële steun voor de sociale arbeid voor onrendabele ecologische bosbeheerwerken en de steun voor vorming in 2010 stop te zetten. Dit nieuws bereikte ons in de zomermaanden, toen al meer dan een half jaar met twee ploegen gewerkt werd. De werking van de sociale arbeid werd dan ook tijdelijk opgeschort. In september keurde het LOP een overgangsregeling goed. De ploegen konden eind september hun werking hervatten en de afgesloten contracten werden verder afgewerkt. Korte opklaring Heel even klaarde de hemel weer op voor de acht arbeiders en twee ploegbazen die al sinds 2006 elk jaar rond in de Limburgse privébossen werk vinden. In oktober vernamen we van de Vlaamse overheid dat de bezuinigingen voor 2010 elders gezocht werden. Dankzij een goed onderbouwd protest van Vlaamse privéboseigenaars en bosgroepbestuurders komt de ondersteuning voor 2010 voor de sociale arbeid er op de valreep toch. Bijgevolg zal vooral beknibbeld worden op de subsidies voor vormingsactiviteiten.
signalen van de overheid, helaas dezelfde onzekerheden. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) ziet ook voor 2011 geen ruimte voor financiële ondersteuning van de plogen. Het ANB startte met het herwerken van hun visie op de Bosgroepen, inclusief de subsidieregels. Hopelijk zal hierin de uitvoer van onrendabele ecologische bosbeheerwerken via sociale tewerkstelling wél structureel verzekerd worden. Het LOP onderstreept het belang van een eenvoudige administratie en continuïteit van de werking. Zowel voor de arbeidersploegen zelf, de daadkracht en het imago van de Bosgroepen, als voor de individuele boseigenaars.
Nieuwe voorstellen met tarieven In Limburg waakt een werkgroep van coördinatoren, bestuurders en ploegbazen al sinds 2006 over de ecologische meerwaarde van de geselecteerde taken, de correctheid van de gehanteerde tarieven en de efficiënte inzet van de ploegen. Naar aanleiding van een terreinbezoek aan een exotenbestrijdingen zonder glyfosaatgebruik (september 2010) formuleerde deze werkgroep opnieuw verschillende voorstellen. Deze werden door het LOP goedgekeurd en in de overeenkomst aangepast (zie tabel voor de herwerkte takenlijst met Meer onzekerheden in 2011 Voor 2011 verwachten we, op basis van de tarieven).
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
De belangrijkste wijzigingen zijn de volgende: • De bijdrage van de eigenaar voor de aanleg van takkenwallen stijgt van € 160/100 meter naar € 300/100 meter. Om de palen zo goedkoop mogelijk te kunnen aanbieden, wordt in de overeenkomst geen prijs voor de palen vermeld. • Hakselen, € 500 /dag of € 36 /uur, wordt niet in het takenpakket opgenomen. Dit beheerwerk heeft geen ecologische meerwaarde. • Knakken wordt in dezelfde categorie als hak- en spuitbestrijding (categorie 1.1) opgenomen, de nabehandeling het jaar erop blijft inbegrepen. Bij een extra nabehandeling via de knakmethode wordt een tarief van € 80 /hectare gehanteerd. • De bestrijding van Japanse duizendknoop wordt in de takenlijst opgenomen. Voor een behandeling in vier fasen per jaar, zonder nabehandeling, wordt een bijdrage van € 300/hectare van de eigenaar gevraagd. De behandelingencyclus bestaat uit een besproeiing met glyfosaat op het moment dat de plant zo’n 30 centimeter hoog is (mei), maaien na het afsterven (enkele weken later), een tweede besproeiing met garlon rond de bloeitijd (augustus) en maaien in de winter.
nieuws van de limburgse bosgroepen Standaardtaken voor Limburgse privébossen via sociale tewerkstelling (tarieven in euro, incl. btw).
Bosgroep West-Limburg Bosbeheerplan Beringen Voor de 550 hectare bos die opgenomen worden in het uitgebreid bosbeheerplan Beringen maakte het studiebureau Grontmij het ontwerp beheerplan op. Voor de meeste bossen is er in 2011 een kapping voorzien. De coördinator van de Bosgroep bezocht - van oktober tot december het terrein en informeerde de geïnteresseerde boseigenaars over het voorgestelde beheer van hun bossen.
1. Amerikaanse vogelkers + agressieve exoten (incl. 1 nabehandeling binnen de 18 maanden) Hak- en spuit/ knakken
1.1
Hout voor ploeg
Takhout op hopen
Takhout verspreid in het bos
Vellen en zagen op 1,20 m
Groep I
Hout voor boseigenaar
Prijs/ hectare
X
1.2
X
X
1.3
X
X
1.4
X
X
1.5
X
X
2.Onrendabele dunningen/Hakhoutbeheer (co. beslist of WO mogenlijk is)
X X
315
X
210
X
105 160
370 Groep I
Er werden afspraken gemaakt voor deelname aan de gezamenlijke houtverkoop van de Bosgroepen in mei 2011. Heel veel boseigenaars kappen graag zelf in het bos en kregen hiervoor de nodige richtlijnen.
Hout Takhout Hout Takhout Vellen en Prijs/ voor bosop hopen voor verspreid zagen op hectare eigenaar ploeg in het bos 1,20 m 2.1
X
X
2.2
X
X
X
2.3
X
X
2.4
X
X
210
X
260
X
260
X
3.Vrijstelling/zuivering/vormsnoei (tot manhoogte)
315
Groep I
3.1
Eerste gezamenlijke brandhoutverkoop Op 27 november ging de eerste brandhoutverkoop van de Bosgroep West-Limburg door in Ham en Heppen. De aankondiging verscheen in de vorige editie van dit tijdschrift en het infoblad van de deelnemende gemeenten.
Prijs/hectare 160
4. Aanplanten van een bosrand
4.1
Groep I
Max. 10 m breed, exl. Plantgoed
Prijs/100m
160
5. Maken takkenwal (opruimen takhout) 5.1
Groep I
Excl. palen
Een 90-tal geïnteresseerden kreeg een catalogus toegestuurd. Op 25 november vond de schouwing plaats. Er werden 21 loten aangeboden, geraamd op 230 stères. Deze bestonden voornamelijk uit Amerikaanse vogelkers, zomereik, berk, Amerikaanse eik en kroonhout van den. Alle loten werden verkocht voor een totaal van € 3 780. De brandhoutverkoop was een succes en is voor herhaling vatbaar!
Prijs/100m
300
6. Opruimen constructie in bos 6.1
Groep I Prijs/Constructie
Max. 50 m2, eigenaar zorgt zelf voor container en afvoer ervan; geen verharde materialen (bv. beton, ...)
315
7. Maaien + onderhoud van bermen en paden/ Ecologisch beheer open plekken
7.1 Paden vrijmaken, opruimen zwerfvuil tot 6 m langs beide zijden
pad(= enkel restafval), boseigenaar zorgt voor ophalen restafval
7.2
Maaien van bestaande open plekken
8. Inboeten/ Aanplanten van bosplantsoen
8.1
Max. 0,50 hectare; excl. plantgoed, excl. wildbescherming; enkel op plantklaar terrein (ploegbaas oordeelt hierover)
9.1
Groep I
0,30 met min.€ 50 Groep I Prijs/hectare 80 Groep I
10.1
2x spuiten, met 2 weken later maaien
Brandhoutverkoop WL
Prijs/plant
10. Behandelen Japanse duizendknoop in 4 fasen
Groep I
5/are
Enkel nabehandelingen die worden uitgevoerd binnen de 3 jaar na de eerste nabehandeling; de 1e bestrijding kan uitgevoerd zijn door de arbeidsploeg, een hobbyist of de boseigenaar zelf
Prijs 50/100m
9. Extra nabehandeling van Amerikaanse vogelkers en andere agressieve exoten
Om de periode zonder goedgekeurd beheerplan te overbruggen, werd waar nodig een kapmachtiging aangevraagd.
Prijs/hectare
300 met min.€ 50
(foto: Geert) (foto:Webers An Olaerts)
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 15
nieuws van de limburgse bosgroepen Kaptabellen De Bosgroep West-Limburg startte in 1998. Van in het begin werd gewerkt met boscomplexen waarin beheerwerken gegroepeerd worden en de efficiëntie verhoogd wordt. Voor deze boscomplexen (tien in totaal) werd telkens een beheerplan opgesteld. Naast de boscomplexen stelde de Bosgroep ook zo’n 18 beheerplannen op voor kleinere groepen van eigenaars. Een belangrijk onderdeel van zo’n beheerplan is de kaptabel. Deze geeft aan in welk jaar er best gekapt wordt. De Bosgroep volgt dit zo goed mogelijk op. Eind september werden zo’n tachtig boseigenaars (waaronder ook die van het uitgebreid bosbeheerplan Beringen) aangeschreven om afspraken te maken over de voorziene kapping in 2011.
Bosgroep Noordoost-Limburg Bosbeheerplan voor Grote Brogel De komende maanden staan diverse infovergaderingen en infowandelingen op het programma voor alle geïnteresseerde eigenaars van het boscomplex in Grote Brogel. Ze kunnen deelnemen aan het uitgebreid bosbeheerplan. De boseigenaars en -beheerders zullen hiervoor persoonlijk gecontacteerd worden. Heb jij nu al vragen? Neem contact op met An Pierson, de Bosgroepcoördinator.
Bosgroep Zuid-Limburg Gezamenlijk bosbeheerplan Sint-Truiden, Nieuwerkerken en Gingelom in de laatste rechte lijn De opmaak van dit ambitieuze bosbeheerplan startte eind 2007. De eerste eigenaarsfiches met concrete beheervoorstellen per bestand werden in januari 2009 afgeleverd. Door omstandigheden liep het opmaakproces enige vertraging op, maar in 2010 werd de draad weer opgepikt. 56 eigenaars kunnen binnenkort met een goedgekeurd beheerplan volgens de criteria duurzaam bosbeheer in ongeveer 257 hectare bos aan de slag. In het plan is Canadapopulier de belangrijkste boomsoort qua volume per hectare, maar wat betreft stamtal gaan gewone es en esdoorn deze nog vooraf. Tussen 18 oktober en 18 november konden alle geïnteresseerden het hele document met alle kaarten raadplegen bij de betrokken gemeenten, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Bosgroep. In het kader van dit onderzoek vond op woensdag 3 november een informatievergadering plaats in SintTruiden. Hier daagden bijna uitsluitend participerende privéboseigenaars op, wat merkwaardig is gezien de hoge ecologische waarde
Verkiezingen voor bestuurders 2011 Het is weer zover: het driejarige mandaat van de bestuurders van de Bosgroep is bijna verstreken. De afgelopen jaren bewezen onze bestuurders hun inzet voor het (privé)bos in de regio. Tijdens de Algemene Vergadering van 26 maart 2011 wordt de Raad van Bestuur opnieuw benoemd voor de komende drie jaar. Wat betekent het om Bosgroepbestuurder te zijn? Je neemt deel aan de vergaderingen van de Raad van Bestuur, zo’n 4 à 5 avondbijeenkomsten per jaar. Extra inspanningen, zoals ondersteuning bij brandhoutverkopen, opvolging op het terrein, deelname aan andere Limburgse of Vlaamse bosgroepenfora, zijn mogelijk op basis van persoonlijke beschikbaarheid en interesse. Ben jij boseigenaar in de regio van de Bosgroep Zuid-Limburg en heb je interesse om de Bosgroep mee op te volgen en te begeleiden? Geef ons een seintje! Ook eigenaars van kleine bossen komen hiervoor in aanmerking! Aarzel dus niet!
(foto: Karolien Van Diest)
Op excursie in privébossen van Hamont-Achel Op woensdag 20 oktober bezochten de Vlaamse aanspreekpunten privébos van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) onder leiding van Jasper Goffin (aanspreekpunt privébos van het ANB in Limburg) de bossen van de KULeuven in Hamont-Achel. Zij maakten er kennis met de Limburgse aanpak van de houtverkopen: het aanduiden van dunningen, de organisatie van de houtverkoop en de opvolging van de exploitaties. Een interessante discussie met aanbevelingen en aandachtspunten beklemtoonde de noodzaak aan voldoende aandacht voor vrijwilligerswerk en het betrekken van de eigenaars.
Onze ploeg aan het werk in het Wissenboske.
(foto:Karolien KarolienVan VanDiest) Diest) (foto:
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
van de opgenomen bossen. Ongeveer de helft van de oppervlakte bestaat uit bossen met een potentie tot elzenbroekbos en elzen-vogelkersbos. Deze bostypes zijn zelfs op Europees niveau erg zeldzaam en hoog gewaardeerd. Zodra de ingediende opmerkingen verwerkt zijn, kan het ANB het beheerplan goedkeuren. Hierna begint het echte werk: de bossen beheren ... Elke deelnemer kan dan ook een FSC-groepscertificaat aanvragen via de Bosgroep.
Bosgroep Hoge Kempen Tweedaags overleg voor Vlaamse Bosgroepen is succes Op 14 en 15 oktober 2010 organiseerde de Bosgroep Hoge Kempen een tweedaags overleg voor de 19 Vlaamse Bosgroepen. Dat gebeurde in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB). De tweedaagse stond in het teken van ‘recente ontwikkelingen in de subsidiëring van de Vlaamse Bosgroepen en de samenwerking met de administratieve medewerkers’. In de voormiddag werden ervaringen en praktijkvoorbeelden uitgewisseld en konden de bosgroepcoördinatoren leren uit elkaars dagelijkse werking. De medewerkers gingen onder leiding van bestuurder Eddy Cryns in Zutendaal een kijkje nemen in het landschapsproject Hesselsberg. Na de lunch in Domein Kattevennen-Genk, één van de toegangspoorten van het Nationaal Park Hoge Kempen, stond de gezamenlijke rangeractiviteit ‘Schattenzoektocht met gps’ op het programma. Na de kennismakingsronde werden ervaringen en werkmethoden uitgewisseld. De coördinatoren bezochten later die dag het station van As, en sloten af met een ‘Volle-maanwandeling’ in de Maasvallei. Op vrijdagvoormiddag overlegden alle coördinatoren en het ANB en in de namiddag bekeken ze de realisaties van het uitgebreid bosbeheerplan in Dilsen-Stokkem op het terrein. Wat in het verleden telkens gebeurde, was ook nu het geval. Deze tweedaagse legde de kiem voor verdere afspraken en projecten van de Bosgroepen. Een succes! Verkiezingen 2011 Het is weer zover: het driejarige mandaat van de bestuurders van de Bosgroep is bijna verstreken. Op de Algemene Vergadering van 2011 wordt de Raad van Bestuur opnieuw verkozen voor een nieuwe periode van drie jaar. Ben je boseigenaar in de regio Hoge Kempen en heb je interesse om de Bosgroep mee op te volgen en te begeleiden? Geef ons een seintje!
(foto: RLKM)
(foto: Lise Hendrick)
Bosgroep Limburgse Duinen Verbroedering met Bosgroep Kempense Heuvelrug uit de provincie Antwerpen Op 5 november verwelkomde de Bosgroep Limburgse Duinen de Raad van Bestuur van de Bosgroep Kempense Heuvelrug in het mijnmuseum van Houthalen. Jean De Sutter, conservator van het museum en werkend lid van de Bosgroep, bracht een ontroerend verhaal over het zwarte goud van de Kempen. Met zijn mondharmonica zorgde hij zelfs voor een muzikale noot.Tijdens het middagmaal luisterden de bestuurders van Bosgroep Limburgse Duinen geïnteresseerd naar de aanpak van hun collega’s. De Bosgroep Kempense Heuvelrug verdeelt zijn dagelijkse werking: acht bosconsulenten (opgeleide vrijwilligers) die de boswerken in de verschillende boscomplexen opvolgen, en twee adjunct-coördinatoren. Een aanpak die de bestuurder van de Limburgse Bosgroep erg kon boeien.Omgekeerd was het verhaal van de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen
cvba (CoLimBo) een interessant gegeven voor de bezoekers. In Antwerpen overwegen ze een gelijkaardige aanpak. Na een laatste boekweitkoek bezochten de bestuurders enkele omvormingen van naaldhout naar heide op de Teut in Zonhoven. Aan Den Dool in Helchteren wierpen ze nog een snelle, natte blik op de groeikracht van enkele magistrale douglassen, vóór ze de kasteelbrouwerij bezochten. Tijdens de gezamenlijke maaltijd in het centrum van Houthalen werd verder nagepraat en verbroederd tussen de twee Raden van Bestuur. De Bosgroep Limburgse Duinen heeft alvast een uitnodiging voor een tegenbezoek op zak ...
(foto: Karolien Van Diest)
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 17
activiteitenkalender Cursussen en excursies
activiteiten op het programma: wandelingen, voordrachten en een workshop.
Ook in 2011 organiseren de Limburgse Bosgroepen een aantal vormingsactiviteiten voor Dagexcursie naar Bosland en Renovius hun leden. Tijdens de eerste helft van mei wordt een Aangezien er nog geen duidelijkheid is over dagexcursie naar Bosland en Renovius georde vormingsubsidies voor 2011, beslisten de ganiseerd. Bosgroepen om alleen in het najaar van 2011 In de voormiddag brengen we een bezoek aan de firma Renovius in Overpelt, waar alles cursussen te organiseren. In het voorjaar staat onze jaarlijkse contact- draait rond ‘hernieuwbare grondstoffen’. dag op het programma. Afspraak op zaterdag Hier wordt houtafval (takken en stronken) 26 maart 2011 in Alden-Biesen. Noteer deze omgezet in biomassa en probeert men op die dag alvast in je agenda! Er staan weer allerlei manier bij te dragen tot rationeel energie-
verbruik. We krijgen een rondleiding in het bedrijf en een demovoorstelling van hun machines. Na een broodjeslunch neemt een gids ons mee naar Bosland, het grootste bosgebied van Vlaanderen en de groene long van Noord-Limburg. Bosland is gelegen in het gebied Hechtel-Eksel, Lommel en Overpelt en werd voordien ‘de Bossen van de Lage Kempen’ genoemd. Naast naaldbos en structuurrijk loofbos, bestaat het gebied ook uit heide, akkers en weilanden, schrale graslanden, valleien, landduinen en waterpartijen.
Datum
Onderwerp
zaterdag 26 maart 2011
contactdag in Alden Biesen
eerste helft van mei
excursie Bosland en Renovius
september-oktober
cursus soorten herkennen
3e weekend oktober
excursie Vormgevers in hout, fort Vechten (Bunnik-Nederland)
(foto: Karolien Van Diest)
september-oktober
cursus aanduiden van dunningen
september-december
cursus kettingzaag 1
september-december
cursus kettingzaag 2
september-december
cursus kettingzaag 3
Meer inspiratie nodig om hout leuk te verwerken? Ga met ons mee op excursie naar Fort Vechten!
(foto: Karolien Van Diest)
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter
Colofon ‘t Limburgs Bosbelang 31|winter uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Walter Cremers, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier. hoofdredactie Johan Van den Broek coördinatie Karolien Van Diest - kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be eindredactie Rita Bogaerts - rbogaerts@limburg.be redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be redactieraad Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest redactie Rita Bogaerts, Benjamine Bufkens, Annemie Hannosset, Jan Mampaey, An Pierson Vera Reymen en Karolien Van Diest foto cover Robin Reynders cartoons Dirk Vercampt tekstbewerking pantarein publishing vormgeving & lay-out Dion Boodts - Grafische Producties, Informatie & Communicatie Provincie Limburg Drukkerij Vaes - Overpelt druk Drukkerij Vaes - Overpelt
De beste wensen voor het nieuwe jaar vanwege het team van de Limburgse Bosgroepen
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be oplage 2 600 exemplaren wettelijk depotnummer D/2008/5857/82 verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt (foto: Robin Reynders)
Deze publicatie werd gedrukt op hout- en chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 31 | winter | 19
31 | winter | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Lise Hendrick tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82 Bosgroep Limburgse Duinen ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be
driemaandelijks tijdschrift | jan.- feb.- maa. 2011
Secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 Bosgroep Noordoost-Limburg vzw ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be Secretariaat Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
voorwoord. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
contactdag 2011. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosbeheer Ziekten en plagen in het bos: een complex probleem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 bomensymboliek De taxus, een boom met venijnige maar ook heilzame trekjes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 bos en milieu Jouw bos, een spons voor CO2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosbeheer Limburgse Bosgroepen in de bres voor de biodiversiteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
Agentschap Natuur en Bos, afdeling Limburg De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB.
bosbeleid De Vlaamse Bosbarometer staat op storm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 nieuws van de bosgroepen Limburgs Overlegplatform (LOP) . . . . . . . . . . . . . . . . .14 nieuws van de bosbroepen Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Bosgroep Hoge Kempen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 Bosgroep Limburgse Duinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .17 activiteitenkalender. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Websites Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be
Aanspreekpunt Bosgroepen, Regionale Landschappen en Harmonisch Park en Groenbeheer Jasper Goffin Ambtenaar Privé-bos: Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
HamontAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten); • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar
•
• • •
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 Hasselt limburg.be
en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken; hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen; kaartmateriaal; adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen; coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Nederland
Neerpelt Overpelt
Bocholt
Antwerpen
K i n ro o i
B re e
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenG r u i t ro d e
Beringen Te s s e n d e r l o HouthalenH e l c h t e re n
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk Herk-De-Stad Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken A l k e n
Bilzen Ko r t e s s e m
We l l e n
Brabant
Hoeselt S i n t -T r u i d e n Borgloon
Riemst
To n g e re n
Heers
Vo e re n
Gingelom Herstappe
Luik