afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2011
32 | lente
in dit nummer o.a.
Natura 2000 Eerherstel voor de Canadapopulier De boskers
BelgiĂŤ-Belgique p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord Beste bosbeheerder In dit nummer besteden we ruim aandacht aan de instandhoudingsdoelen (IHD’s). Dit nieuw begrip, afkomstig van Europese richtlijnen voor beschermde Natura 2000 habitats en soorten, wordt steeds sterker in het natuur –en bosbeleid ingewerkt. En aangezien het vast staat dat dit nieuwe gegeven de volgende jaren steeds belangrijker wordt, althans voor de afgebakende speciale beschermingszones, willen we u graag informeren. Stilaan wordt het concept concreter en worden voor de afgebakende regio’s de doelstellingen in rapporten afgebakend. Voor de bossector wordt met de eerste ontwerp-rapporten duidelijk dat een bijsturing van de algemene kennis en inzichten in bos en bosbouw steeds urgenter wordt. Net zoals de gemiddelde Vlaming na WO2 zeer snel van de landbouwsector vervreemdde, is hetzelfde nu merkbaar in de relatie tot bos en bosbouw. Deze evolutie zien we ook in andere buurlanden oprukken … Hopelijk kan bij het lezen van het artikel n.a.v. de studiedag over Canadapopulier van 16 november, al een stuk onterecht wantrouwen ten opzichte van deze soort de wereld uitgaan. Niet voor niets is het wereldwijd dit jaar het ‘Jaar van het Bos’. Hoog tijd om bomen en bos eens volop in de kijker te zetten en onze relatie tot beide te herbekijken! In het najaar van 2010 mocht coördinator Jan Mampaey onze bosgroepwerking uitleggen aan een Braziliaans indianenhoofd! Deze ‘primitieve’ man gaf over dit onderwerp enkele zeer wijze raadgevingen, die we u niet willen onthouden! Ondertussen mocht ik u in Alden Biesen begroeten tijdens onze jaarlijkse contactdag. Daar presenteerden de Bosgroepen hun jaarresultaten van 2010 en vooruitzichten voor dit werkjaar. In dit nummer kunt u voor de 5 Bosgroepen samen de belangrijkste realisaties rustig nakijken. Met de start van coördinator Patrick Meesters bij Bosgroep Hoge Kempen is de coördinatorenploeg weer voltallig en kan zij voluit werken om uw bos en het beeld ervan te verbeteren! Veel leesplezier Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
Biodiversiteit hoog op de agenda van de Limburgse Bosgroepen
foto: Pascal Vanhees
Onder de koepel van het grensoverschrijdende project ‘SOorten en LAndschappen, dragers voor BIOdiversiteit’ (SOLABIO) zetten de vijf Limburgse Bosgroepen zich in voor de typische soorten van het Limburgse bos. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) schonk hiervoor een projectsubsidie van e 6 500 van de Nationale Loterij aan iedere Vlaamse Bosgroep. De Limburgse Bosgroepen stellen in deze rubriek één voor één hun project voor. De laatste in de rij is de Bosgroep Hoge Kempen. Het vennencomplex in Dilsen-Stokkem
De Bosgroep Hoge Kempen koos voor een natuurontwikkelingsproject in één van de pareltjes van het Nationaal Park Hoge Kempen: het vennencomplex in Dilsen-Stokkem. Dat complex omvat het Heuvelsven, het Kruisven, het ven in Groot Homo, het Schaapsven, het Ruwmortelven en alle vennetjes die in deze omgeving liggen. Het project concentreert zich op het Heuvelsven. Volgens de gebiedsvisie van het goedgekeurde Natuurrichtplan (NRP) Hoge Kempen wordt voor dit gebied ‘heide met vennen en bos’ als natuurtype nagestreefd. Waar open plekken kunnen komen en welke bosbestanden worden omgevormd naar zuurminnend eikenberkenbos, is vastgelegd in het uitgebreid bosbeheerplan. De doelsoorten voor de fauna zijn in dit gebied de kamsalamander, de heikikker, de vroege glazenmaker, de maanwaterjuffer, de gladde slang, de bruine winterjuffer, de
metaalglanslibel, het bonte dikkopje, de zadelsprinkhaan, de boomleeuwerik en de nachtzwaluw. Voor de flora in de vennen zijn dit waterlobelia, kleine biesvaren, drijvende waterweegbree en klein blaasjeskruid. De rode dopheide en de jeneverbes zijn de doelsoorten voor de droge heide in de overgang naar bos. Heuvelsven als brandpunt
Het Heuvelsven is eigendom van de vzw Openluchtcentra voor Scholieren (O.C.S.). Die vzw is in de jaren 1940 opgericht om jongeren uit de stad dichter bij de natuur te brengen. Sindsdien vinden in het domein het hele jaar door bosklassen en natuureducatieve activiteiten plaats. Door zijn ligging in het Nationaal Park Hoge Kempen is het domein een verademing voor kinderen en jongeren. De Bosgroep heeft naar aanleiding van het SOLABIO-project het initiatief genomen om een aantal partners die in het gebied actief
bosbeheer
Deze oever werd reeds vrijgekapt en later zullen er natuurlijke oevers gecreëerd worden.
zijn, samen rond de tafel te brengen om de natuur in Heuvelsven nieuwe impulsen te geven. Samen met het ANB, het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO), de stad Dilsen-Stokkem, het Regionaal Landschap Kempen en Maasland, de provincie Limburg en de Limburgse Koepel voor Natuurstudie (LIKONA), werkte de Bosgroep Hoge Kempen een plan uit om de biodiversiteit in het domein op te krikken.
takkenwallen. De Bosgroep zal de komende maanden het kappen van de verkoopbare Amerikaanse eiken coördineren. Hoewel de zaadbomen van de Amerikaanse eiken worden gekapt, blijft het nodig om de verjonging
foto: An Pierson
van deze exoot de komende jaren onder controle te houden. Het domein van het Heuvelsven krijgt op die manier zijn open karakter terug, wat de planten en dieren die er leven nieuwe ademruimte moet geven.
Open karakter
In en rond het ven worden heel wat werken uitgevoerd: het ven wordt uitgegraven, het slib geruimd, de oevers gemaaid en vrij gekapt. Voor deze werken schreef het ANB een project uit. Het agentschap financiert deze werken via een natuurprojectovereenkomst, de stad Dilsen-Stokkem via het gemeentelijk natuurontwikkelingsplan (GNOP). De echte bosbeheerwerken worden uitgevoerd met SOLABIO-middelen. Een gemotiveerde ploeg van De Wroeter werkte dagenlang om de houtige opslag rondom het kleine ven te verwijderen, om een strook bos rond het grote ven open te kappen en de opslag van invasieve exoten (Amerikaanse vogelkers en Amerikaanse eik) te bestrijden. Vrijwilligers zullen het hout dat achterbleef, verwerken in
Ploeg van De Wroeter (vlnr: Ronny, Erwin, Koen, Wilfried en Raf)
foto: An Pierson
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 3
bosbeleid Roerdomp
foto: ANB - Bernard Van Elegem
Natura 2000: werken aan een Europees natuurnetwerk, ook in Limburg De dier- en plantensoorten die Limburg rijk is - en dat zijn er heel wat -, verdienen een goede bescherming. Dankzij het Europese Natura 2000-netwerk krijgen Limburgs meest kwetsbare dier- en plantensoorten extra aandacht. De opmaak van concrete natuurdoelen in overleg met de doelgroepen behoort tot de Vlaamse strategie om de toekomst van onze meest waardevolle biodiversiteit veilig te stellen. De Limburgse Bosgroepen volgen dit proces mee op. Verlies aan biodiversiteit een halt toeroepen
Wereldwijd gaat de biodiversiteit er op achteruit. De oppervlakte natuur slinkt zienderogen, en planten- en diersoorten sterven aan een hoog tempo uit. Europa heeft de ambitie om tegen 2020 het verlies aan biodiversiteit een halt toe te roepen. Daarom heeft het Natura 2000 in het leven geroepen, het grootste netwerk van natuurgebieden ter wereld. Het strekt zich uit over 27 landen en telt ongeveer 25 000 gebieden. Alles samen is dat goed voor zowat een vijfde van de oppervlakte van Europa!
Natura 2000 bestaat uit de zogenaamde Europese Vogel- en Habitatrichtlijngebieden. De Vogelrichtlijn dateert van 1979 en verplicht de lidstaten die gebieden te beschermen, die belangrijk zijn voor alle trekvogelsoorten en voor meer dan 190 bijzonder bedreigde vogelsoorten. De Habitatrichtlijn uit 1992 vraagt een doelgerichte bescherming van een grote diversiteit aan zeldzame en bijzondere soorten en habitattypen, gaande van waddeneilanden, over kalkhoudende rotsbodems aan de Atlantische kust tot de natuurparels in Limburg. In deze habitats komt een groot aantal Europese planten en dieren voor. Speciale beschermingszones
Boomkikker
foto: Joep Fourneau
4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
De Natura 2000-gebieden worden ook ‘speciale beschermingszones’ of SBZ genoemd. Deze gebieden zijn aangeduid om extra kansen te geven aan habitats en soorten die cruciaal zijn voor de Europese biodiversiteit. Op Europees niveau is afgesproken dat de overheid ervoor moet zorgen dat die habitats en soorten kunnen overleven. Dat wordt een ‘gunstige staat van instandhouding’
genoemd. Vlaanderen telt 62 Natura 2000-gebieden. Die zijn samen goed voor meer dan 166 000 hectare, of ongeveer 12 % van de oppervlakte van Vlaanderen. Op Europees niveau is een lijst opgemaakt van de habitats en soorten die beschermd moeten worden in Europa. Vlaanderen is verantwoordelijk voor 44 verschillende Europese habitattypes. Die gaan van duinvegetaties aan de kust over vennen, heiden en zeldzame types grasland tot biologisch waardevolle bossen. Tegelijkertijd beschermt Natura 2000 in Vlaanderen 107 Europese soorten, waarvan 4 plantensoorten, 65 vogelsoorten en 38 andere diersoorten. De Europese natuurdoelen
Vlaanderen heeft de opdracht om de zeldzame Europese habitats en soorten in stand te houden. Daartoe moet het eerst bepalen hoeveel individuen van een soort nodig zijn om te kunnen spreken van een leefbare populatie. En hoe groot bijvoorbeeld een heidegebied moet zijn om onderdak te kunnen geven aan alle typische heidesoorten. Dit noemen we de instandhoudingsdoelstellingen of kortweg natuurdoelen. De natuurdoelen maken aan iedereen duidelijk waar men naar toe wil met een bepaald gebied. De doelen zullen ook richting geven aan de maatregelen die in een gebied genomen worden. De opmaak van de natuurdoelen gebeurt in twee fasen.
nieuws van de bosgroepen Draaiboek
De gewestelijke natuurdoelen zijn de doelstellingen voor heel Vlaanderen. Zij geven weer wat in totaal in Vlaanderen nodig is om de bedreigde Europese soorten en habitats een veilige toekomst te geven. In welke gebieden Vlaanderen inspanningen moet leveren voor welke soorten en habitats, is een volgende stap. De gewestelijke natuurdoelen worden dan verfijnd per Natura 2000-gebied. Dit zijn de specifieke natuurdoelen. Ze leggen bijvoorbeeld vast dat in de vijvergebieden van Midden-Limburg opnieuw een bronpopulatie van de roerdomp aanwezig moet zijn. Of dat de open graslanden op landduinen opnieuw de mogelijkheid moeten krijgen om te stuiven. Op dit niveau wordt met andere woorden bepaald welk deel van de opdracht elk gebied voor zijn rekening neemt. Na de goedkeuring van de natuurdoelen wordt er voor elke SBZ een gebiedsplan opgemaakt. Op maat van het gebied zullen afspraken worden gemaakt met eigenaars en gebruikers voor het realiseren van de doelstellingen. Het gebiedsplan is als het ware het draaiboek van het Natura 2000-gebied. Uiteraard moeten de maatregelen haalbaar en betaalbaar zijn. Er moet immers rekening
Vijvergebied Midden Limburg
worden gehouden met andere actuele func- van het proces te informeren en te raadpleties van het gebied naast natuur, zoals econo- gen, wil het ANB het draagvlak voor de realimie, cultuur, recreatie, enzovoort. Dat zit alle- satie van de natuurdoelen vergroten. maal in het gebiedsplan vervat. BOLOV Draagvlak creëren
Vlaanderen heeft niet alleen een specifieke biodiversiteit op een kleine oppervlakte, maar ook een grote diversiteit aan maatschappelijke vragen en noden. Boseigenaars, landbouwers, recreanten, kmo’s, … : in de Natura 2000-gebieden zijn heel wat spelers actief. Om het gebiedsplan op te maken wordt rond de tafel gezeten met alle betrokkenen samen. Het hoort bij de specifieke aanpak om Natura 2000 stap voor stap vorm te geven. Voor de Vlaamse Regering de natuurdoelen definitief goedkeurt, organiseert het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) samen met de doelgroepen een gebiedsgericht overleg. Op die manier kunnen ze plaatselijke mogelijkheden en gevoeligheden meenemen bij het vastleggen van de natuurdoelen. Begin 2010 is het ANB gestart met het overleg over de eerste acht gebieden, in het najaar volgde de start van het overleg over de volgende acht gebieden. Door alle doelgroepen van bij het begin
Het zogenaamde bovenlokaal overleg, kortweg BOLOV, is de belangrijkste stap voor de betrokken particulieren zoals de boseigenaars. De overkoepelende sectorverenigingen werden door de overheid gevraagd om hun leden te sensibiliseren, te informeren en te betrekken bij het proces. De verenigingen (waaronder ook werknemersorganisaties, natuurverenigingen, Boerenbond, …) zoeken maximaal vier vertegenwoordigers voor hun leden op de BOLOV’s. Voor de boseigenaarslandeigenaars vaardigen Landelijk Vlaanderen, een vereniging voor landeigenaars, en de Bosgroepen elk 2 personen af (zie ook Nieuws van Bosgroep Zuid-Limburg). Het ganse proces telt twee BOLOV’s. BOLOV1 is een informatiesessie waarin het ANB alle aanwezigen eerst een korte toelichting geeft bij het rapport voor de specifieke natuurdoelen dat door hen is opgesteld. Tijdens dit eerste overlegmoment kunnen de eerste vragen over de inhoud van het rapport al worden beantwoord.
foto: Annemie Hannosset
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 5
bosbeleid Overzicht van de rapporten voor opmaak S-IHD Limburg
■■■ 1 SBZ-H Uiterwaarden langs de Limburgse Maas en Vijverbroek
■■■ 25b SBZ-V Militair domein en de vallei van de Zwarte Beek
■■■ 2 SBZ-H Bosbeekvallei en aangrenzende bos- en heidegebieden te As-Opglabbeek-Maaseik
■■■ 26a SBZ-H Valleien van de Lammbeek, Zonderikbeek, Slangebeek en Roosterbeek met vijvergebieden en heiden
■■■ 3 SBZ-H Plateau van Caestert met hellingbossen en mergelgrotten
■■■ 26b SBZ-V Het vijvercomplex van Midden Limburg
■■■ 4 SBZ-H Bossen en kalkgraslanden van Haspengouw
■■■ 26c SBZ-V Bokrijk en omgeving
■■■ 5 SBZ-H Voerstreek
■■■ 27a SBZ-H De Maten
■■■ 6 SBZ-H Jekervallei en bovenloop van de Demervallei
■■■ 27b SBZ-V De Maten
■■■ 7 SBZ-H Overgang Kempen-Haspengouw
■■■ 29a SBZ-H Demervallei
■■■ 8 SBZ-H Valleien van de Winge en de Motte met valleihellingen
■■■ 29b SBZ-V De Demervallei
■■■ 19 SBZ-H Bos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen
■■■ 33a SBZ-H Vennen, heiden en moerassen rond Turnhout
■■■ 22 SBZ-H Bovenloop van de Grote Nete met Zammelsbroek, Langdonken en Goor
■■■ 33b SBZ-V Arendonk, Merksplas, Oud-Turnhout, Ravels en Turnhout
■■■ 23a SBZ-H Hageven met Dommelvallei, Beverbeekse heide, Warmbeek en Wateringen
■■■ 34a SBZ-H Valleigebied van de Kleine Nete met brongebieden, moerassen en hei
■■■ 23b SBZ-H Abeek met aangrenzende moerasgebieden
■■■ 34b SBZ-V De Zegge
■■■ 23d SBZ-V Hamonterheide, Hageven, Buitenheide, Stamprooierbroek en Mariahof
■■■ 35 SBZ-V Bocholt, Hechtel-Eksel, Meeuwen-Gruitrode en Peer
■■■ 24a SBZ-H Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode
■■■ 36 SBZ-V De Ronde Put
■■■ 24b SBZ-V Houthalen-Helchteren, Meeuwen-Gruitrode en Peer
■■■ Voor deze SBZ’s werden reeds IHD opgemaakt: SBZ-H’s = Mechelse heide en vallei van de Ziepbeek, Schelde- en Durme-estuarium van de Nederlandse grens tot Gent SBZ-V’s = Mechelse heide en de Vallei van de Ziepbeek, De Kuifeend en de Blokkersdijk, Durme en de midden loop van de Schelde, Schorren en polders van de Beneden-Schelde, Kustbroedvogels te Zeebrugge-Heist
6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
nieuws van de bosgroepen
BOLOV1 van het Vijvercomplex Midden Limburg
foto: Jan Vincke
Vervolgens vormen de aanwezigen kleine groepen, waarin telkens minimum één persoon per sector vertegenwoordigd is. Zo leren de sectoren elkaars standpunten, aandachtspunten en bezorgdheden kennen. Na BOLOV1 stuurt elke sector zijn gebiedsgerichte opmerkingen, suggesties en aanvulling door naar het ANB. Wat ontbreekt in het rapport? Wat zijn aandachtspunten waar rekening mee moet gehouden worden bij de uitvoering? Het ANB formuleert een reactie op elke gebiedsgericht opmerking. BOLOV2 is een uitwisselingssessie waarin wordt ingegaan op de discussie- en aandachtspunten. De sectoren en het ANB gaan in deze sessie met elkaar in discussie en trachten oplossingen te vinden voor de geformuleerde problemen. Aan de hand van BOLOV2 kunnen de sectoren hun adviezen aanpassen en stuurt elke sector zijn definitief advies door naar het ANB.
halen, kan de Europese Commissie boetes vragende partij om snel werk te maken van een instrumentarium om de slaagkans van de opleggen of subsidies schrappen. voorgestelde maatregelen en kostprijs voor de Natura 2000 in Limburg eigenaars correcter te kunnen inschatten. Maar gelukkig hebben Vlaanderen en ook Vast staat dat deze regelgeving de volgende Limburg al behoorlijke stappen kunnen zet- jaren erg belangrijk zal zijn, zeker voor de ten met Natura 2000. Zo trekt Europa midde- boseigenaars met bos in een SBZ. len uit voor de ontwikkeling van De Wijers, een uniek vijvercomplex dat zich uitstrekt Heb jij bos in een SBZ en wil je namens de over de gemeenten Zonhoven Hasselt, Genk boseigenaars van dat gebied het overlegproen Heusden-Zolder. Het vijvergebied herbergt ces mee opvolgen? Aarzel dan niet om jouw heel wat bijzondere planten en dieren. Voor coördinator een seintje te geven. soorten zoals de roerdomp, de boomkikker en de knoflookpad is De Wijers zelfs de hotspot in Vlaanderen. De eigenaars namen hier zelf het initiatief om via een Europees Lifeproject aan het herstel van het gebied, over de grenzen van eigendommen heen te werken. Bij deze eigenaars bevinden zich enkele actieve bestuurders van de Limburgse Bosgroepen.
Rapport voor Europa
Ook delen van de Limburgse Abeek behoren tot het Natura 2000-netwerk. De Abeek is een erg waardevolle waterloop waar maar liefst 17 vissoorten in rondzwemmen, waaronder de Europees beschermde beekprik. De Vlaamse Milieumaatschappij heeft twee vistrappen gebouwd, zodat de vissen zich vrij kunnen bewegen en op zoek gaan naar geschikte paar- en rustplaatsen.
Na BOLOV2 wordt het rapport aangepast op basis van de conclusies van het BOLOV 2. Het rapport wordt dan nog eens nagelezen door de Vlaamse vertegenwoordigers van de sectoren jacht, economie, landbouw en natuurverenigingen en boseigenaars. Tenslotte gaat het rapport en de opmerkingen naar de Vlaamse Regering voor principiële goedkeuring. Natuurlijk wil Europa nagaan of het met Natura 2000 slaagt in zijn opzet. Het is daarom de bedoeling dat Vlaanderen op regelmatige tijdstippen verslag uitbrengt over de stand van zaken van de doelsoorten en -habitats in de SBZ. Als blijkt dat Vlaanderen zich niet voldoende inzet om de natuurdoelen te
Steentje bijdragen
De weg is lang, maar Natura 2000 moet de Limburgse biodiversiteit op termijn een flinke duw in de rug geven. De bosgroepcoördinatoren volgen de verschillende gebiedsrapporten en de BOLOV’s mee op. Daarnaast zijn ze ook ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 7
bosbouw
Eerherstel voor de Canadapopulier
De populier draagt de laatste jaren onterecht een negatief imago met zich mee. Deze boom is immers perfect in staat om economie, natuur en recreatie te verzoenen. De Koepel van Vlaamse Bosgroepen wijdde er dan ook een studiedag aan. Wissel van de wacht
Op dinsdag 16 november 2010 organiseerde de Koepel van Vlaamse Bosgroepen, voor een tjokvol auditorium, een studiedag over de populier. Diverse experts gaven, elk vanuit hun invalshoek, hun visie op de populier. Waarom boseigenaars en exploitanten zoveel interesse in deze studiedag hadden? Wel, de populier raakt in de verdrukking en is dringend aan een heropleving toe. Dat de studiedag zoveel volk lokte, bewijst dat de rol van de populier nog helemaal niet uitgespeeld is. Er zijn vele redenen voor de achteruitgang van de populier. Zo lijdt deze boom vaak onder
foto: Pascal Vanhees
foto: Karolien Van Diest
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
foto: Karolien Van Diest
over de grenzen heen roest, ogen de klassieke productiebossen meer dan eens saai en torst de soort zijn status als exoot mee. Allemaal zaken die er toe bijdragen dat de toekomst van de populier er niet erg rooskleurig uitziet. Momenteel is 20 300 hectare in Vlaanderen bebost met populier, wat neerkomt op 14 % van de totale bosoppervlakte. Maar ondertussen is het grootste gedeelte van de bomen bijna kaprijp, terwijl er te weinig jonge bomen geplant worden. Er is dus nood aan een wissel van de wacht. Economisch rendabel
Nochtans wordt hard gewerkt aan een verbetering van de ziekteresistentie en ziektetolerantie. De onderschatte ecologische waarde van een populierenbos kan gemakkelijk verhoogd worden door bijvoorbeeld een onderetage aan te planten of spontaan te laten ontwikkelen. Ook het strooisel van populieren is een zegen voor de bodem. Het hoge calciumgehalte in de bladeren helpt de verdere verzuring tegen te gaan. Dat effect is niet onbelangrijk, gezien de verzurende invloed van landbouw en industrie, en de keuze van homogene bestanden met verzurende boomsoorten zoals beuk, eik en naaldbomen. Bovendien vormen populieren erg snel bosstructuren, waardoor ze de belevingswaarde van het bos verhogen. Kortom, redenen genoeg om de populier opnieuw alle kansen te geven. Immers, ook zonder subsidies blijkt de uitbating van een populierenbos economisch rendabel te zijn. Met een jaarlijkse aanwas van ruwweg 9 tot 14 m³ per hectare en een bedrijfstijd van 25 jaar kan een brutoopbrengst van ongeveer € 10 000 worden gerealiseerd. Een boodschap die bij de aanwezigen van de studiedag zeker niet in dovemansoren viel.
Populierenweetjes • De populier geldt in Vlaanderen als een exoot. De aanwezige experten zijn van mening dat het beleid hierover misschien te strikt is. Het maakt geen onderscheid tussen agressieve en niet-agressieve soorten. • Voor herbebossing met populier kun je geen subsidies ontvangen. Dat komt omdat de commerciële waarde te groot is om ervoor in aanmerking te komen en omdat de Vlaamse overheid geen aanplantingen met exoten subsidieert. • De populier is erg geschikt om landbouwgronden te bebossen. In tegenstelling tot eik en beuk is het een geschikte soort voor de beginfase van bosontwikkeling. Een eerste bebossing van landbouwgrond met populier is dan weer wel subsidieerbaar. • Na het kappen van een populierenbos is de omzetting naar een hoogstamboomgaard niet mogelijk. Een hoogstamboomgaard valt immers niet onder het Bosdecreet, waardoor het strikt gezien foto: Annemie Hannosset om een ontbossing gaat. • Populierenhout is niet geschikt voor pellets. Populier bevat namelijk net als andere loofhoutsoorten geen hars. Voor de productie van chips kan het hout wel dienen. • Populieren hebben een grote natuurwaarde. Die is natuurlijk altijd groter dan voor intensief geteelde gewassen in monocultuur, inclusief de korte omloophoutkweek. Bovendien tonen verschillende ecologische studies aan dat de populier in vergelijking met andere boomsoorten zelfs hoog scoort. • Hoewel ze nog wel een landschappelijke waarde kunnen hebben, wordt het gebruik van oude klonen afgeraden door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Dit wordt in het werkingsgebied van de Bosgroep Zuid-Limburg alvast genuanceerd, waar wel mooie voorbeelden van recente beplantingen met Robusta bekend zijn. • De verschillende klonen hebben een verschillende houtkwaliteit. De houtkwaliteit is ook afhankelijk van het gevoerde beheer.
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 9
over de grenzen heen
Bosgroepen in het Amazonewoud? Een leider van de Amazone-indianen die geïnteresseerd komt luisteren naar een voorstelling over de Vlaamse Bosgroepen: het is een ongewoon idee! Tegelijk hoeft het niet te verwonderen, want wereldwijd staan private boseigenaars onder druk ten gevolge van de strijd om het bos. Jan Mampaey van Bosgroep Limburgse Duinen en Jan Seynaeve van Bosgroep Zuiderkempen hadden een inspirerend gesprek met Haru Xina Kuntanawa uit het Amazonewoud. Allemaal uit het bos
Eind november kregen Jan Mampaey van Bosgroep Limburgse Duinen en Jan Seynaeve van Bosgroep Zuiderkempen een vraag die ze niet gauw zullen vergeten. Of ze de Bosgroepwerking konden uitleggen aan Haru Xina Kuntanawa, leider van dertien Braziliaanse indianenstammen? Beide heren gingen maar al te graag in op deze uitnodiging. Haru was op vraag van voormalig president van Frankrijk, Jacques Chirac, naar Europa gekomen om deel te nemen aan een congres in Parijs in het kader van het Internationaal Jaar van de Biodiversiteit. Hij was enkele dagen in Brussel om ambassadeurs en vertegenwoordigers van verschillende organisaties te ontmoeten, onder wie dus Jan Mampaey en Jan Seynaeve. De setting was in ieder geval al indrukwekkend: op een art-deco bank in een chique salon vol gouden voorwerpen en grote schilderijen zat een man met rode strepen op zijn gezicht en een imposante partij veren op zijn
hoofd, met naast hem een tolk PortugeesEngels. Het ijs was snel gebroken: de gesprekspartners kwamen tenslotte allemaal uit het bos. Haru dan wel uit een bos van honderd miljoen hectare, maar toch.
Wat zijn de bedreigingen voor het Amazonewoud? Haru: “Het bos kent drie grote bedreigingen: grote internationale houtbedrijven die een concessie voor het kappen van hout hebben gekregen van de Braziliaanse overheid, veeboeren die ontbossen om runderen te kunnen houden en grote multinationals die ontbossen om velden van suikerriet of soja aan te leggen. Naast grootschalige ontbossing, is ook de klimaatverandering ondertussen een grote bedreiging voor het woud. Op dit moment staan sommige rivieren droog. Dat hebben we nog nooit meegemaakt. Het bedreigt ons in ons diepste zijn. Ons leven is al eeuwen onlosmakelijk verbonden met het woud. Als het verdwijnt, verdwijnt ook onze hele cultuur.”
Waar ligt de oplossing? Haru: “Mijn vader kent 20 000 planten en hun medicinale toepassing. Daarin ligt de oplossing. Laten we eerst het woud behouden en dan onze kennis over planten delen met onderzoekers. Met de planten van het woud kunnen heel wat geneesmiddelen ontwikkeld worden. Maar jammer genoeg voelen de mensen zich niet meer verbonden met de natuur van moeder Aarde.” U mag zich gelukkig prijzen dat u nog zo verbonden bent met de natuur. Haru: “Nee. Ik ben erg droevig, want als er niet snel veel verandert, dan zullen wij net zoals jullie worden. Ik weet niet veel over het kapitalisme, maar dat systeem leidt niet naar meer verbondenheid tussen mens en natuur. Integendeel, het vormt een rechtstreekse bedreiging voor het Amazonewoud.” Hoe kunnen we onze boseigenaars opnieuw die verbondenheid met de natuur laten ontdekken ? Haru: “Vertel hen dat de bossen zorgen voor zuurstof. Zonder eten kun je 30 dagen overleven, zonder drinken 3 dagen, maar na 15 minuten zonder zuurstof ben je dood. We zijn van bossen afhankelijk voor het meest essentiële van het menselijk bestaan: zuurstof. Een beter argument kun je je moeilijk inbeelden.” Bij een kop thee werd nog nagepraat over bomen en bossen. Jan Mampaey en Jan Seynaeve wensen Haru nog veel succes in zijn strijd voor het Amazonewoud.
Vlnr: Jan Seynaeve, Haru Xina Kuntanawa, Jan Mampaey
10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
foto: Stijn Vandenbosch
bomensymboliek foto: Karolien Van Diest
De boskers: zoete bloesems met een donker randje De reeks ‘Bomensymboliek’ houdt ditmaal halt bij de boskers. Met zijn zoete bloesems en rode vruchten zou je denken dat deze boom hét liefdessymbool bij uitstek is. Toch worden aan de boskers ook gebruiken van een heel andere orde toegeschreven. Soms maakte je je maar beter uit de voeten als je in de buurt van deze boom kwam… Vrucht uit het paradijs
Boom vol demonen
Kersen zijn net als aardbeien, frambozen en vele andere rode vruchten een bekend symbool van liefde, erotiek en vruchtbaarheid. Al in het oude volksgeloof speelde de boskers of wilde kers dan ook een rol in erotische vergelijkingen en redeneringen. Voor wie nog maar aan de prille liefde toe was, diende de boskers eerder als subtiele hint. De jongen die verliefd was, maakte een tak van de boskers vast voor de deur of op het dak van de uitverkorene. Op sommige plaatsen in onze contreien leeft dit gebruik van de zogenaamde ‘liefdesmei’ nog steeds. In het christendom gaat het er dan weer iets braver aan toe. Daar symboliseert een rode kers de ’goede ingesteldheid‘, vandaar dat men haar vaak de vrucht van het paradijs noemt.
Wie zou nog durven denken dat de prachtige boskers vroeger ook een duistere kant had? Toch was het zo. In het Slavische en Germaanse geloof werd de boskers ook als een onheilspellende boom beschouwd. Er zouden demonen in huizen, die mensen lastig vielen als ze zelfs al maar in de buurt kwamen. In Duitsland mocht men op bepaalde dagen niet in de boom klimmen, uit schrik om te pletter te vallen. Ze geloofden er ook lange tijd dat kersen en kersenbloesems op hetzelfde moment aan dezelfde boom op een sterfgeval zouden wijzen. Je ziet, de bloesems en de vruchten mogen nog zo fraai zijn, ook de boskers had vroeger een donker kantje.
foto: Karolien Van Diest
foto: Karolien Van Diest
Takken op de mesthoop
Veeleer dan een symbool van liefde en erotiek, was de boskers vroeger in vele Europese landen een tegenpool voor al het kwade. In bepaalde delen van Oost-Duitsland geloofde men dat de heksen op Walpurgisnacht, 30 april, verdreven konden worden door takken van de boom in de mesthoop te planten. Ook in de magische geneeskunde hadden de kersenbomen vaak een heilzame werking. Al in de vijfde eeuw van onze jaartelling leest men dat een kind met een breuk doorheen een gekliefde boom werd getrokken om te genezen. Nadien bond men de boom weer samen en als de boom genezen was, was ook het kind van zijn breuk verlost. Dit merkwaardige gebruik bleef zelfs nog tot in de negentiende eeuw bestaan in Europa.
Wil je meer weten over bomensymboliek, dan moet je zeker het boek ‘Compendium van rituele planten in Europa’ van De Cleene en Lejeune in huis halen. De boskers en vele andere bomen hebben na het lezen van dit boek geen geheimen meer voor je. De mooie tekeningen en leuke anekdotes maken van dit boek een parel voor je boekenkast.
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 11
vakliteratuur
Nieuw standaardwerk voor bosbeheer Door vakspecialisten
Eindelijk is er een Nederlandstalig standaardwerk over hedendaags bosbeheer op de markt. Het boek Bosecologie en bosbeheer is een turf van 680 bladzijden, waarin kennis en ervaringen over het beheer van bos en zijn ecologische grondslagen worden samengebracht. De teksten zijn geschreven door een brede groep van vakspecialisten uit Nederland en Vlaanderen, met een goed inzicht in de wetenschappelijke achtergronden en de praktische aspecten van bosbeheer. Zo doceren de vier hoofdauteurs de cursus Bosecologie en Bosbeheer aan verschillende universiteiten in Vlaanderen en Nederland: docent Jan Den Ouden en hoogleraar Frits Mohren aan de Universiteit van Wageningen, hoogleraar Bart Muys aan de Katholieke Universiteit Leuven en hoofddocent Kris Verheyen aan de Universiteit Gent. Ook voor de liefhebber
Het boek Bosecologie en bosbeheer begint met een algemene schets van het bosbeheer in Vlaanderen en Nederland, waarna drie luiken met telkens uiteenlopende bijdragen volgen. In het eerste luik staan de biologie en ecologie van bomen en bossen centraal, met teksten over onder meer anatomie, fysiologie, groei en populatiedynamiek. Het tweede deel bespreekt de beheermaatregelen in bossen: beheertechnieken, bosomvorming, boomsoortenkeuze, dunning, snoei, faunabeheer. Ten slotte wordt dieper ingegaan op de basisprincipes van duurzaam bosbeheer, beleidskaders en beheerconcepten. Dit laatste luik is ook voorzien van enkele praktijkvoorbeelden van bosbeheer in Vlaanderen en Nederland. Bosecologie en bosbeheer richt zicht vooral op studenten in het hoger onderwijs binnen de vakgebieden bos- en natuurbeheer, biologie en ecologie, maar ook bosbeheerders en bosliefhebbers zouden dit volledig en deskundig overzichtswerk in huis moeten hebben. De talrijke figuren en foto’s illustreren de gepresenteerde inzichten op een toegankelijke wijze.
Praktisch Via de Limburgse Bosgroepen kun je nu éénmalig het boek Bosecologie en bosbeheer bestellen aan een zeer voordelig tarief. Geïnteresseerd? Geef een seintje aan Vera Reymen (011 23 83 63) én schrijf vóór uiterlijk 18 april 2011 het bedrag van € 42 over op rekening BE48 7795 9073 9027 van de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (CoLimBo). Je kunt het boek na onze bevestiging afhalen bij de Bosgroep. Wil je het boek Bosecologie en bosbeheer graag thuis bezorgd krijgen? Geen probleem, maar dan rekenen we een extra verzendkost van € 10 aan. Gelieve bij je overschrijving volgende vermelding te noteren: ‘boek + aantal + eigen naam + (indien van toepassing) verzending’.
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
nieuws van de limburgse bosgroepen
Limburgse Bosgroepen: de cijfers van 2010 2010 was een goed jaar voor de Limburgse Bosgroepen. De vijf Bosgroepen die Limburg rijk is, ondersteunen steeds meer privéboseigenaars bij het beheer van hun bos. Daar komt veel bij kijken: van terreinbezoeken, administratieve hulp, aanbod van cursussen en excursies tot de organisatie van de houtverkoop. We zetten het afgelopen jaar op een rij. Aantal leden en oppervlakte per Bosgroep
Vandaag zijn maar liefst 2 416 boseigenaars aangesloten bij een Limburgse Bosgroep. Dat resultaat is goed voor meer dan 6 000 hectare privébos en bijna 12 000 hectare openbaar bos. Koploper is de Bosgroep Noordoost-Limburg. Die telt 585 leden, goed voor meer dan 5 000 hectare bos. Bosgroep
Totaal aantal leden 2009
Totaal aantal leden 2010
Hoge Kempen
495
533
West-Limburg
587
Zuid-Limburg
382
Noordoost-Limburg
556
Limburgse Duinen Totaal
Oppervlakte privébos (ha)
Oppervlakte openbaar bos (ha)
Totale oppervlakte bos 2010 (ha)
793
4 169
4 963
613
913
1 372
2 286
414
1 597
684
2 282
585
2 258
3 060
5 318
223
271
831
2 612
3 443
2 243
2 416
6 394
11 898
18 292
Individuele terreinbezoeken
In 2010 vonden 214 terreinbezoeken met een boseigenaar of -beheerder plaats. Samen met de eigenaar wordt het bosperceel bekeken en een vrijblijvend advies op maat geformuleerd.
plannen wordt door de Bosgroepen ondersteund en uitbesteed aan gespecialiseerde studiebureaus. In 2010 werden vier gezamenlijke, uitgebreide bosbeheerplannen afgewerkt in samenwerking met lokale gemeentebesturen. Het bosbeheerplan voor Zutendaal werd in 2010 goedgekeurd door het ANB.
coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid: de ‘CoLimBo’. Twee personeelsleden van de CoLimBo staan in voor onder meer de houtverkoop, de aansturing en opvolging van de arbeidersploegen en de organisatie van cursussen en excursies. Organisatie houtverkoop
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (CoLimBo)
Jaarlijks verkopen de Bosgroepen heel wat hout. In 2010 was dat maar liefst 12 440 m³ De vijf Limburgse Bosgroepen bundelen hun hout in 33 loten voor 71 eigenaars! Het hout meer commercieel getinte activiteiten in een wordt vooral verkocht via de gezamenlijke
foto: Karolien Van Diest
Als je als eigenaar dit advies wilt realiseren, kun je de nodige stappen zelf of in samenwerking met de Bosgroep organiseren. Voor de opvolging van beheerwerken gingen de Bosgroepen nog eens 310 keer op terreinbezoek. Hulp bij administratie
De Bosgroepen ondersteunen de eigenaars bij het uitvoeren van administratieve taken. Zo vroegen de Limburgse Bosgroepen in 2010 liefst 94 kapmachtigingen aan en werden 87 aanvragen ingediend voor subsidies: 71 voor openstelling, 10 voor de ecologische bosfunctie en 6 voor herbebossing. De Bosgroepen stelden het afgelopen jaar 7 beperkte beheerplannen op. In totaal werd hierdoor 41 hectare privébos onderwerp van een goedgekeurd beperkt bosbeheerplan. Ook het opstellen van uitgebreide bosbeheer-
foto: Benjamine Bufkens
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 13
nieuws van de limburgse bosgroepen houtverkoop in het voorjaar, maar ook door afzonderlijke kleine, onderhandse verkopen of brandhoutverkopen (aan niet-professionele houtkopers). Vaak hebben privéboseigenaars het moeilijk om kleine kappingen zelf uit te voeren of te organiseren. Deze kappingen kunnen erg nuttig zijn voor het bos, maar
daarbij komt kijken. Ook excursies in binnenen buitenland behoorden tot het rijke aanbod. Daarnaast ontvangen alle leden en sympathiserende niet-boseigenaars vier keer per jaar het ledenblad ’t Limburgs Bosbelang boordevol actuele informatie over bos en bosbeheer. Herbebossing en bebossing foto: Pascal Vanhees
In 2010 werd bij 25 eigenaars een herbebossing georganiseerd, goed voor een totaal van meer dan 22 hectare. Omwille van de lage
vogelkers te bestrijden. In de regio Zuid-Limburg voert de ploeg vooral kleine aanplantingen en bestrijdingen van Japanse duizendknoop uit. foto: Jan Mampaey
Aanbod van cursussen en excursies
In 2010 werden 27 vormingsdagen aan de leveren meestal weinig hout van te lage kwali- leden aangeboden. Het ging om cursussen teit op voor professionele houtkopers. Ander- over tal van beheertechnieken en alles wat zijds zijn meer en meer particulieren op zoek naar lokaal hout voor hun kachel. Door vraag en aanbod te linken, werden vorig jaar 79 loten brandhout verkocht, goed voor 1 267 stère. Het resultaat: twee tevreden partijen en een beter beheerd bos! Aanbod arbeidersploegen
De afgelopen jaren werkten twee ploegen van vier arbeiders en een ploegbaas voltijds voor de Bosgroepen in het kader van de sociale tewerkstelling voor de uitvoer van onrendabele bosbeheerwerken met ecologische meerwaarde. Omdat besparingen door de overheid in de lucht hingen, werd de werking in de zomer van 2010 opgeschort. Toch werden gedurende 301 dagen in 85 hectare privébos natuurgerichte werken uitgevoerd. In het noorden van de provincie worden de arbeidersploegen vooral ingezet om Amerikaanse
foto: Karolien Van Diest
bebossingsindex ondersteunt Bosgroep ZuidLimburg ook nieuwe bebossingen: van vergunningsaanvraag tot subsidieaanvraag na het planten. In 2010 werden vier nieuwe bossen aangeplant, goed voor 3,5 hectare nieuw bos.
foto: Pascal Vanhees
Nieuws van het Limburgs Overlegpatform Op 3 februari staken vertegenwoordigers van de vijf Limburgse Bosgroepen de koppen weer bij elkaar. De koepelwerking van de Vlaamse Bosgroepen, het reguliere overleg tussen de Limburgse Bosgroepen en het Agentschap voor Natuur en Bos: al deze onderwerpen kwamen aan bod tijdens dit overleg. De inzet en financiering van de arbeidersploegen voor het uitvoeren van onrendabele, ecologische werken vormden evenwel het belangrijkste gespreksonderwerp. Ook in 2011 zijn de subsidies van de Vlaamse overheid immers erg onzeker. Gelukkig staat momenteel de inzet van minstens één ploeg voor onrendabele ecologische werken in de Limburgse privébossen vast. Omdat er meer dan voldoende vraag is, blijven de Bosgroepen ijveren voor meer middelen en grotere zekerheden voor de volgende jaren. Wordt ongetwijfeld vervolgd!
Samen maken we het verschil De Limburgse Bosgroepen nodigen alle geïnteresseerden uit om mee gestalte te geven aan de toekomst van de ondersteuning van het privébosbeheer. Hiervoor willen we graag jouw stem horen! Ben je creatief ? Wil jij ook meewerken aan een beleid voor het algemeen (bos) belang? Weet dan dat het nu hét moment is om jouw stem rond de Bosgroepwerking en de ondersteuning van privébos te laten horen. Meld je aan via 011 23 83 25. We nodigen je graag persoonlijk uit op onze bijeenkomsten en/of een bevraging. Zo kun jij mee het verschil maken!
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
nieuws van de bosgroepen Bosgroep West-Limburg
Bosgroep Noordoost-Limburg
Boscomplex Beukenhof in Lummen breidt uit
Studenten aan de slag in de bossen in Hamont-Achel
In februari stak - naar jaarlijkse gewoonte - een groep studenten van de KULeuven vier dagen lang de handen uit de mouwen voor bosbeheerwerken in het universiteitsbos in Hamont-Achel. De universiteit bezit en beheert er bijna 65 hectare bos en 13 hectare erkend natuurreservaat, ‘het Elsbroek’.
Goed nieuws! Sinds de opmaak van het beheerplan Beukenhof voor privébossen in Lummen, eind 2005, werd het plan al met bijna 6 hectare uitgebreid. Momenteel telt het zo’n 17 hectare en is een aanvulling in voorbereiding voor ongeveer 11 hectare. De Bosgroep West-Limburg is erg blij dat haar inspanningen vruchten afwerpt.
De beheerwerken kaderen in het gezamenlijk uitgebreid bosbeheerplan. Dit jaar voerden de studenten een eindkap uit van een Weymouthbestandje, plantten ze een bosrand aan, bestreden ze de Amerikaanse vogelkers en werkten ze met Voor de meeste bossen opgenomen in het de bosmaaier in het gagelstruweel van beheerplan is een dunning voorzien in 2012. het Elsbroek. De Bosgroepcoördinator zal de bosbeheerders dit voorjaar uitnodigen voor een bespre- Vóór ze aan de slag gingen met de ketfoto: KULeuven king van het beheer van hun bos, tijdens een tingzagen, kregen de studenten een korte, maar intensieve opleiding van plaatsbezoek. de medewerkers van Inverde die hen Dit is een uitgelezen moment om de nog niet- ook tijdens de werken begeleidden. deelnemende bosbeheerders uit te nodigen. Veiligheid staat immers boven alles! Hiervoor worden de bossen binnen de perimeter geïnventariseerd en de eigenaars per- Zoals ieder jaar stond ook de voorstelsoonlijk aangeschreven. In 2009 werd deze ling van de Bosgroepen op het promethode met succes toegepast in het bos- gramma. De Bosgroepcoördinator complex Gerheserheide. Ze resulteerde in een lichtte het ontstaan, de groei en de huidige situatie van de Vlaamse Bostoename met 14 hectare bos. groepen toe en schetste de werking foto: KULeuven Uitgebreid bosbeheerplan Tessenderlo van de Bosgroep Noordoost-Limburg. Er zijn heel wat beheerwerken op til in Tes- De studenten kregen voeling met het terreinwerk en deze arbeidsintensieve vierdaagse was senderlo, zowel in de privébossen als in de een leuke aanvulling op het academische programma van de studierichting Bio-ingenieur openbare bossen. Reden te meer om het Land- en Bosbeheer. beheerplatform samen te roepen. Het platform werd in 2007 opgericht naar aanleiding van de goedkeuring van het uitgebreid bosbeheerplan van Tessenderlo. Tijdens de bijeenkomst zullen de verschillende beheerwerken uit het plan op elkaar afgestemd worden en kunnen afspraken worden gemaakt over FSCcertificering en recreatie.
foto: An Pierson
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 15
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep Zuid-Limburg
schillende plantdagen hun handen uit de mouwen om de jonge boompjes te planten. In Bovenlokaal Halen sponsorde Scotts, wereldleider in tuinOverlegmoment verzorgingsproducten, de bebossing naar Op 7 februari en 22 maart aanleiding van een nieuw gamma bio-tuinvonden bovenlokale over- producten. De aanplanting in Heers en Tonlegmomenten (BOLOV) plaats over de natuurdoelen van het Natura 2000-gebied in de Demervallei. In dit gebied zijn drie Bosgroepen actief: Bosgroep Noord-Hageland (VlaamsBrabant) en de Bosgroepen West- en ZuidLimburg. De drie Bosgroepen formuleerden algemene aanbevelingen voor de doelstellingen rond bos, bosbeheer en bosuitbreiding. De volgende maanden vinden deze verplichte foto: Annemie Hannosset overlegrondes ook voor de andere gebieden (zie kaart blz. 6) plaats. Wil je deze mee opvol- geren werd mogelijk gemaakt door sponsor gen? Aarzel niet en geef jouw coördinator een Fox-productions, beter gekend van de film Avatar, die een deel van de opbrengst van deze seintje! film investeert in bosuitbreiding in bosarme Schoolkinderen planten vier nieuwe regio’s.
foto: Annemie Hannosset
foto: Annemie Hannosset
bossen
In het kader van de campagne ’1 miljoen bomen voor Vlaanderen’ werden dit voorjaar vier nieuwe bossen aangeplant. Haspengouw werd maar liefst 3,5 hectare bos rijker. Leerlingen van lokale scholen staken tijdens ver-
foto: Annemie Hannosset
16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
Opening Voelsprietenpad in privébos
Op zondag 17 april opent in het private kasteeldomein Nieuwenhoven in Sint-Truiden het Voelsprietenpad. Het pad belooft een prikkeling van alle zintuigen en brengt je op
een eigentijdse manier in contact met het fraaie landschap en de rijke geschiedenis van het Kasteel Nieuwenhoven, een bijzonder cultureel erfgoed. Het pad leidt je ook naar het Samenland-project. Dit ‘eetbaar bos’ is een
activiteitenkalender voorbeeld van gemeenschapsgesteunde landbouw, waarbij groenten en fruit worden geteeld volgens de principes van permacultuur en eerlijke landbouw. Om de schoonheid van het domein te bewaren, is het Voelsprietenpad toegankelijk onder een aantal voorwaarden en wordt er een beperkte toegangsprijs gevraagd.
Agentschap voor Natuur en Bos. Patrick, bio-ingenieur van opleiding, was altijd al gefascineerd door het plattelandsleven. Onmiddellijk na zijn legerdienst kwam hij in dienst bij de Afdeling Landbouw van de provincie Limburg. Hij werkte er voor de vzw Proeftuin Aardbeien en Houtig Kleinfruit (nu Proefcentrum Fruitteelt) in Tongeren waar (nieuwe) teelttechnieken onderzocht worden. De telers krijgen er advies en opleiding om van deze teelten hun broodwinning te maken.
Bosgroep Hoge Kempen
Bosgroep Limburgse Duinen
Na ruim twintig jaar koos Patrick voor een nieuwe uitdaging. Het buitenwerk, het contact met de boseigenaars, en de organisatie van de Bosgroepwerking overtuigden hem deze ‘nieuwe’ Alle informatie kun je nalezen op richting uit te gaan. Zijn eerste grote uitdaging is het bijschaven van zijn bosbouwkennis. www.kasteelnieuwenhoven.be of via een Patrick zal ongetwijfeld zijn steentje bijdragen aan de verdere uitbouw van de Bosgroepen in mailtje naar info@kasteelnieuwenhoven.be Limburg. We wensen hem het allerbeste!
Bosbeheerplan in Zutendaal is vier boseigenaars rijker
De goede ervaringen uit het verleden en de mondaan-mondreclame werpen vruchten af, want het bosbeheerplan ‘Mandel’ in Zutendaal mag vier nieuwe boseigenaars verwelkomen. Ze laten hun bospercelen dunnen en verkopen hun hout gezamenlijk via de Limburgse Bosgroepen. Daarnaast laten enkele boseigenaars bijkomende percelen dunnen. Dit brengt de teller voor het uitvoeren van dunningen dit jaar op 21 deelnemende eigenaars, goed voor een oppervlakte van 23 hectare. De eerste dunning vond in 2005 plaats. 17 eigenaars verkochten toen samen 1 076 m³ (voornamelijk) dennenhout en dat over een oppervlakte van 14 hectare.
Brandhout verkoopt als zoete broodjes
De Bosgroep Limburgse Duinen organiseerde in december een brandhoutverkoop die op erg veel interesse kon rekenen. Meer dan veertig geïnteresseerden kwamen tijdens de schouwing, drie dagen vóór de verkoop, een kijkje nemen in de verschillende loten in Zuid-Overpelt. Tijdens de brandhoutverkoop op zaterdag 8 december in Hechtel brachten 60 kopers een bod uit op 23 loten, goed voor 320 stère brandhout. Er werd geboden op loten met enkele stère Amerikaanse vogelkers en loten met meer dan 30 stère Amerikaanse eik. De prijzen varieerden meestal tussen € 6 en € 25 per stère, maar het recordbedrag ging naar een lot met Amerikaanse en inlandse eik dat bovendien perfect bereikbaar was. De koper had er € 1 100 voor over.
Ondertussen hebben de bomen zes jaar tijd gehad om bredere, diepere kronen en grotere wortels te ontwikkelen en is hun stam dikker geworden. Nu het kronendak weer ongeveer gesloten is en de bomen niet meer optimaal kunnen groeien, is de tijd opnieuw rijp voor een dunning. Zo rendeert het bos meermaals voor de eigenaar: de opbrengst van de verschillende dunningen en de uiteindelijke meerwaarde van de bomen die blijven staan. De voorlopige signalen van de houtmarkt duiden op relatief goede houtprijzen. De ervaring foto: Jan Mampaey leert echter dat de markt zich op enkele weken volledig kan keren waardoor ook de prijzen kelderen. De Bosgroep Hoge Kempen kijkt Alle kopers van brandhout moeten rekening houden met de verplichte veiligheidskledij vanaf alvast hoopvol uit naar een goede houtver- dit jaar. Jammer genoeg hebben enkele kopers zich daar niet aan gehouden. Ze kwamen er voorlopig met een verwittiging van af, maar bij een volgende inbreuk worden de werken stilkoop en goed beheerde bossen in 2011. gelegd. Bosgroep verwelkomt nieuwe coördinator Patrick Meesters
De Bosgroep Limburgse Duinen werkt de volgende maanden vooral in Houthalen. Ook in deze Sinds 14 februari is Patrick Meesters (46) uit regio zal de Bosgroep een beheerplan opstellen voor geïnteresseerde boseigenaars om later de Meeuwen-Gruitrode de nieuwe coördinator nodige boswerkzaamheden te laten uitvoeren. van de Bosgroep Hoge Kempen. Hij vervangt hiermee Lise Hendrick, die ondertussen regiobeheerder Hoge Kempen is bij het ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 17
activiteitenkalender
Cursussen en excursies De Limburgse Bosgroepen hebben ook in 2011 de intentie om vormingsactiviteiten te organiseren voor hun leden. Omdat er voorlopig nog geen duidelijkheid is over de Vlaamse subsidies voor 2011, beslisten ze om het aanbod te beperken tot het najaar van 2011. Hieronder vind je de cursussen en excursies die je dit jaar in Limburg kunt volgen. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf je dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63) of via het Bosgroepensecretariaat (tel. 011 23 83 15). We verwachten jouw inschrijving minimum drie weken vóór de cursusdatum. Deze is pas definitief na de overschrijving van de deelnameprijs op rekening 777-5907390-27 (IBAN BE48 7795 9073 9027). Meer informatie over de locatie wordt nadien per post meegedeeld. Datum
Onderwerp
Organisatie/ Regio
Prijs
vrijdag 6 mei 2011
excursie Renovius en Bosland
Limburgse Bosgroepen
€ 10
maandag 20 t.e.m. vrijdag 24 juni 2011
ledenreis naar Duitsland
Vlaamse Bosgroepen *
€ 630 **
dinsdag 13 & woensdag 14 september 2011
cursus kettingzaag - module 1
Bosgroep West-Limburg *
€ 60
vrijdag 23 september 2011
cursus bomen en struiken herkennen
Bosgroep Zuid-Limburg *
dinsdag 4 & woensdag 5 oktober 2011
cursus kettingzaag - module 2
Bosgroep Limburgse Duinen *
€ 60
woensdag 12 oktober 2011
cursus dunnen en toekomstbomen
Bosgroep Hoge Kempen *
€2
zaterdag 15 oktober 2011
excursie vormgevers in hout Vechten (NL)
Limburgse Bosgroepen
Nog niet gekend
dinsdag 15 & woensdag 16 november 2011
cursus kettingzaag - module 3
Bosgroep Noordoost-Limburg *
€ 60
* In samenwerking met Inverde [schuin] ** € 100 supplement voor 1 persoonskamer (op aanvraag)- inschrijven vóór 30 april Dagexcursie Bosland en Renovius
Deze excursie brengt je naar de firma Renovius in Overpelt waar alles draait rond hernieuwbare grondstoffen. Hier wordt houtafval (takken en stronken) omgezet in biomassa en probeert men op die manier bij te dragen tot een rationeel energieverbruik. Na een broodjeslunch neemt een gids je mee naar Bosland, gelegen in het gebied Hechtel-Eksel, Lommel en Overpelt. Bosland is als grootste bosgebied van Vlaanderen de groene long van Noord-Limburg. De moeite waard voor een bezoek! Maar rep je, het aantal deelnemers is beperkt!
gelegd, discussies aangemoedigd, visies uitgewisseld en plannen gesmeed met het oog op een betere samenwerking en een bredere kijk op bosbeheer. Er werd gekozen voor de regio in en rond Berlijn. Maar liefst 18 % van Berlijn bestaat uit bos, natuur en parken. Berlijn heeft één van de grootste concentraties aan stadsbossen ter wereld. Bovendien heeft het een rijke geschiedenis en cultuur waarvan de deelnemers ’s avonds kunnen genieten. Praktische informatie:
Periode: van maandag 20 juni tot en met vrijdag 24 juni 2011 Prijs: € 630 per persoon, inclusief vliegtuigticket, overnachting, alle Vijfdaagse excursie Duitsland maaltijden en vervoer. Verblijf op basis van twee- à vierpersoonskamer In juni 2011 reizen de leden van de Bosgroepen naar Duitsland, waar - eenpersoonskamer op aanvraag (+ € 100). het bosbouwgebeuren vanuit verschillende standpunten belicht zal Inschrijven: doe je vóór 30 april via de Coöperatieve van de Limburgse worden. Bosliefhebbers zullen worden herenigd, er worden contacten Bosgroepen cvba (tel. 011 23 83 63).
Open aanbod Wij verwijzen ook graag naar het open aanbod. Hiervoor kun je rechtstreeks inschrijven bij Inverde, op het nummer 02 658 24 94. Meer info vind je op www.inverde.be. Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
donderdag 28 april 2011
cursus Lees eens een Bos
Stedelijk Natuurcentrum Hasselt (Domein Kiewit)
€ 15
donderdag 16 juni 2011
studiedag Houtkanten en energie
RLLK - Provinciehuis Hasselt
Gratis
donderdagavond 16 juni 2011
cursus Hoe werkt een boom?
Cultuurcentrum Hasselt vzw
€ 7,50
vrijdagavond 17 juni 2011
cursus Veilig werken met bosmaaier en kettingzaag
Bosmuseum Gerhagen -Tessenderlo
€ 40
van vrijdag 26 tot zondag 28 augustus 2011
excursie driedaagse - Drenthe
Drenthe (NL)
€ 260
donderdag 22 september 2011
cursus Bomen snoeien
CNL Genk
€ 80
dinsdag 25 oktober 2011
cursus Verwarmen met hout
CNL Genk
€ 15
donderdag 17 november 2011
cursus Houtsoorten herkennen
G.C.O.C. Oosterhof Lummen
€ 15
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente
activiteitenkalender Colofon ’t Limburgs Bosbelang 32 | lente uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Walter Cremers, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
coördinatie Karolien Van Diest kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
redactieraad Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Rita Bogaerts, Benjamine Bufkens, Annemie Hannosset, Jan Mampaey, Patrick Meesters, An Pierson, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees
foto cover Karolien Van Diest
cartoons Dirk Vercampt
tekstbewerking Pantarein Publishing
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner.be - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek foto: Pascal Vanhees
postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte - Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage 2 800 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 32 | lente | 19
32 | lente | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen P.a. provincie Limburg
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be
driemaandelijks tijdschrift | april - mei - juni 2011
Secretariaat
Secretariaat
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
Bosgroep
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
Noordoost-Limburg vzw
ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep
Secretariaat
West-Limburg vzw
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82
ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be
Bosgroep Limburgse Duinen
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be
Secretariaat
An Olaerts tel. 011 23 73 28 Bosgroep Zuid-Limburg vzw
ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
voorwoord bosbeheer Biodiversiteit op de agenda .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosbeleid Natura 2000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosbouw Eerherstel voor de Canadapopulier .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
over de grenzen heen Bosgroepen in het Amazoneword? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Bomensymboliek De boskers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 vakliteratuur Nieuw standaardwerk voor bosbeheer . . . . . . . . . . . . . 12 nieuws van de bosgroepen in Limburg De Cijfers van 2010.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 Bosgroep West-Limburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Zuid-Limburg. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Hoge Kempen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Bosgroep Limburgse Duinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Agentschap voor Natuur en Bos, Afdeling Limburg
De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB. Aanspreekpunt Bosgroepen, Regionale Landschappen en Harmonisch Park en Groenbeheer
Jasper Goffin Ambtenaar Privé-bos: Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
activiteitenkalender Cursussen en excursies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Websites
Boseigenaars en bosliefhebbers vinden nuttige informatie op de websites van de volgende instanties: Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kan je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B–3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik