afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2012
35 | winter
in dit nummer o.a.
Energiehout Subsidie (her)bebossing Bomensymboliek: de berk
BelgiĂŤ-Belgique p.b. hasselt 1 12/675
voorwoord
contactdag
Beste bosbeheerder
Contactdag Limburgse Bosgroepen
De Limburgse Bosgroepen engageerden zich om de komende jaren meer aandacht te besteden aan de zinvolle vermarkting van minderwaardig hout als energiehout. We denken dan aan kruinhout, hout van eerste dunningen, … Energie wordt steeds zeldzamer en duurder, wat de noodzaak van de ont- wikkeling van deze potentiële energiehoutmarkt in Vlaanderen, maar ook in Limburg, beklemtoont. Dit zowel voor de aanbod- als de vraagzijde. Voor de ontsluiting van het aanbod vanuit de privébossen steken de Limburgse Bosgroepen een extra tandje bij!
Op zaterdag 24 maart 2012 vindt voor de vijfde keer de contactdag van de Limburgse Bosgroepen plaats. We worden onthaald in de landcommanderij Alden-Biesen in Bilzen. Naast de Algemene Vergaderingen en een aantal binnen- en buitenactiviteiten is er ook tijd om ideeën uit te wisselen en gezellig bij te praten.
Het programma ziet er als volgt uit: 10.30u Ontvangst van de genodigden 11.00u Verwelkoming door gedeputeerde Frank Smeets 11.15u Algemene Vergadering van alle Limburgse Bosgroepen 12.00u Broodjeslunch 13.30u Start voordrachten en activiteiten
Dit seizoen wordt ook volop bos aangeplant. Steeds meer boseigenaars kiezen resoluut voor inheemse bossen. Ze zijn vaak niet op de hoogte van de subsidies die hiervoor beschikbaar zijn. Daarnaast zijn er echter ook bosbeheerders, die er omwille van hun bekommernis voor extra, onvoorziene regels en voorwaarden van de overheid, liever geen gebruik van maken. Wij kregen echter nog geen signalen van bosbeheerders die zich hun aanvraag beklaagden! Bent u geïnteresseerd? In deze editie leest u alle bijzonderheden. Traditiegetrouw maken de Bosgroepen rond de jaarwisseling de balans op van de realisaties van het afgelopen jaar. Hoewel 2011 ook voor de Limburgse Bosgroepen een jaar van bezuinigingen was, kon onze ploeg toch versterkt worden met twee nieuwe krachten. Wat 2012 ons zal brengen, is nog een beetje koffiedik kijken. Waar u wel absoluut op kunt rekenen, is het engagement, de inzet en de ondersteuning van de Limburgse Bosgroepen. Rest mij nog u – ook in naam van de coördinatoren en alle medewerkers een gezellige feestperiode en een hartverwarmend 2012… met véél fijne bosmomenten te wensen! Frank Smeets gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur
Contactdag Alden Biesen (foto: Annemie Hannosset)
Voordrachten
- Bos en successierechten (Philippe Casier - Landelijk Vlaanderen) - Een bos vol paddenstoelen (Andre Van de Sande) - Vleermuizen (Ghis Palmans - Natuurpunt) Activiteiten
Je hebt ter plaatse de keuze uit een reeks wandelingen met specifieke thema’s. 16.00u Afsluiting van de contactdag met een drankje Alle leden zijn van harte welkom en ontvangen in februari een persoonlijke uitnodiging. Voor meer informatie kun je terecht bij Evi Ghijsens (tel. 011 23 73 82).
Contactdag Alden Biesen (foto: Pascal Vanhees)
2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
foto: Annemie Hannosset
bomensymboliek
De berk, boom van leven en dood De zilverwitte berkenschors is een vertrouwd element in ons landschap. Maar de berk is veel meer dan een doodgewone Noord-Europese boom. Hij staat bol van symboliek, en is geen onbekende in de folklore. In sommige tradities staat deze katjesdragende loofboom symbool voor licht, leven, loutering en bescherming. In andere tradities daarentegen wordt hij verdoemd, en doen zijn twijgen denken aan straf en dood. De berk heeft ook een praktische kant: ideaal als werktuig en meubelmateriaal, en boordevol geneeskrachtige eigenschappen. Cultusboom
In Zuid-Europese mythen en sagen verschijnt de berk nauwelijks, maar bij Noord-Germaanse en Centraal-Europese volkeren was het een gerespecteerde cultusboom, vaak gelinkt aan vuur en licht. In de Scandinavische mythologie is de berk gewijd aan de dondergod Thor. In de Russische folklore symboliseert zijn makkelijk ontvlambare schors de bron van alle licht. De Iers-Keltische cultuur ziet de berk als symbool voor de wedergeboorte van de zon. Zijn zilverkleurige schors werd ook vaak geassocieerd met de maan. In deze traditie werd de boom aan de Keltische Brigit gewijd, godin van de wedergeboorte, vuur en plantengroei. Tot in de zestiende eeuw hielden Ierse religieuzen een vuur brandend voor haar christelijke evenknie, de Heilige Brigitta. Siberische sjamanen gebruikten de berk in zuiverings- en initiatieriten.
ten hun doden met berketakken, wat mogelijk verwees naar ‘een volgend leven’. Voor veel volkeren was de berk een kosmische pijler. In Siberië bijvoorbeeld stelden de inkepingen op zijn bast de hemel voor. Elke Lapse gemeenschap had een berkenhouten paal, het symbool van de wereldzuil of wereldboom.
foto: Karolien Van Diest
kunnen. Die klus kregen ze in geen geval voor zonsopgang geklaard. Later diende berkentwijgen alleen nog als versiering op bepaalde feestdagen. In Engeland hing men in 1970 nog altijd berkentakken boven een wiegje, als bescherming tegen toverkollen. De berk kreeg ook voorspellende eigenschappen toegedicht. Jonge meisjes legden de takken onder hun hoofdkussen, om het vermogen van hun toekomstige partner te kennen. Het weer kende voor de berk evenmin geheimen: wanneer de blaadjes lang bleven hangen, werd het een koude winter. Pedagogische boom
Ook het slaan met berkentakken was symbolisch. Keltische druïden gebruikten de berk als levensroede, waarmee ze de levenskracht van de boom op mens en dier overdroegen. In Saksenland en Noord-Thüringen hoopte men koolrupsenplagen te voorkomen door de planten te slaan met een berkentwijg. Wilde je geen vlooien, dan was slaag met een berkentak op Aswoensdag heel gebruikelijk! Talisman tegen toverkollen
Voor heksen was de berk een gevreesde boom. Tijdens Walpurgisnacht, 30 april, werden her Bol van symboliek en der berkentwijgen bevestigd. Van heksen De berk is een typische lenteboom, en staat werd immers gedacht dat ze eerst de blaadjes symbool voor het nieuwe leven. Kelten bedek- moesten tellen alvorens ergens binnen te
In tal van verhalen van de kerk vertegenwoordigt de berk dan weer het kwaad. In Zweedse sagen is de treurberk de boom waarmee Christus gegeseld werd. In sommige verhalen moest hij als straf zijn takken laten zakken, in andere verhalen had de berk medelijden met Christus. De dwergberk dankt zijn kleine gestalte dan weer aan een groeistoornis door het slaan van Christus. Ten tijde van de Romeinen werden bundels berkentwijgen dan ook gebruikt als strafroede. De berk stond voor het handhaven van het recht, het symbool van leven en dood. Ook leraars maakten gebruik van een berkenwisje (rijsje) om hun gezag uit te oefenen. Zo werd de berk ook een pedagogische boom. ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 3
bomensymboliek
Van vele markten thuis
foto: Annemie Berk (foto: DanielHannosset Baranek)
Helende krachten
Geen plant zonder helende krachten. Volgens de magische geneeskunde moest je bij tandpijn de houtsplinters gebruiken als tandenstokers op Sacramentsdag, en ze nadien begraven op een kruisweg. Een berkenbezem vol spinnenwebben zou kuitkrampen en zenuwziekten verlichten. De rook van berkenschors moest het kwade verdrijven tijdens de pestepidemie.
foto: Karolien Van Diest
De berk is een effectief middel tegen veel ziekten. Hij stimuleert haargroei en vruchtbaarheid, helpt tegen nier- en blaasstenen, en is een waterafdrijvend middel. Berk verhelpt ontstekingen, is goed voor de urinewegen, waterzucht, reuma, jicht, cellulitis, wratten, voorjaarskuren, scheurbuik, aderverkalking, en … zweetvoeten! Berkenteer (droog destillaat uit schors of twijgen) wordt ook gebruikt om reumaklachten, eczeem en huidziekten tegen te gaan. Van meubel tot kauwgom
Berkenhout is makkelijk te polijsten en dus prima meubelhout. De berk levert al eeuwenlang nuttige diensten, van schrijfmateriaal, drinkbeker, berkenwijn tot haarlotion. De waterwerende berkenbast wordt ook nog steeds als dakbedekking en zelfs kledij gebruikt. Een Finse firma is er in geslaagd om xylitol te ontrekken van de berk. Deze stof voorkomt tandbederf en is ook een caloriearme zoetstof. Ideaal voor kauwgom en dieetvoeding.
foto: Annemie Hannosset
De berk heeft nòg verborgen kanten. Wie meer wil weten over bomensymboliek, moet het rijk geïllustreerde boek ‘Compendium foto: Karolienvan Van rituele Diest planten in Europa’ van De Cleene en Lejeune er maar eens op naslaan. ISBN 978-90-72931-80-1 4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
bos en milieu Pellets (foto: Böhringer Friedrich)
Energiehout: haal méér uit je bos Energieproductie uit houtige biomassa wordt steeds vaker gezien als één van de oplossingen voor het klimaatprobleem. Bovendien biedt ‘energiehout’ kansen voor de land- en bosbouw. Dat ook de Limburgse Bosgroepen een rol willen spelen in het biomassaverhaal, bewijzen ze met een zopas aangevraagd plattelandsproject voor de vermarkting van houtige biomassa. Het kan de Limburgse ambitie om tegen 2020 een klimaatneutrale provincie te zijn, een duwtje in de rug geven.
Het is alle hens aan dek in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Naast energiebesparing en -efficiëntie dragen hernieuwbare energiebronnen een deel van de oplossing in zich. Europa legt België op om tegen 2020 13 % van haar finale energieverbruik uit hernieuwbare bronnen te halen. Een mix van zonne- en windenergie èn energie uit biomassa zal in elk geval nodig zijn om deze doelstelling te behalen. Ook energieproductie uit houtige biomassa wordt als hernieuwbaar en ‘klimaatneutraal’ beschouwd: het draagt niet bij tot de opwarming van de aarde.
producten komen in aanmerking voor energietoepassingen. Deze volgorde is een vertaling van de afvalverwerkingshiërarchie die Vlaanderen toepast voor alle afvalstromen: de Ladder van Lansink. Drie categorieën energiehout
Energiehout kan ingedeeld worden in drie categorieën. Een eerste categorie (primair energiehout) bestaat uit resthout ontstaan bij het exploiteren en oogsten van hout. Denk maar aan dunningen in het bos, landschapsbeheer, het onderhouden van bomen langs
Wat is energiehout?
Wat verstaan we onder energiehout? Energiehout is resthout dat gebruikt wordt voor de productie van energie in de vorm van warmte, elektriciteit òf een combinatie van beide. Bij de verwerking van houtige biomassa in Vlaanderen krijgt materiaalhergebruik de voorrang op energierecuperatie. Hoogwaardig hout wordt benut voor hoogwaardige toepassingen, en ook ander hout wordt zoveel mogelijk hergebruikt. Alleen de achterblijvende rest-
wegen enzovoort. Het hout uit deze categorie is geschikt voor verwarmingssystemen op hout, bijvoorbeeld in huizen en openbare gebouwen. Vooraleer men het hout hiervoor kan gebruiken, dient het nog wel omgezet te worden tot bijvoorbeeld houtkorrels of pellets. Het is deze categorie energiehout die je in je bos kunt oogsten. Ook korteomloophout (bijvoorbeeld wilg) wordt als primair energiehout beschouwd. Korteomloophout is een geval apart: het is immers een landbouwteelt en wordt daarom in dit artikel buiten beschouwing gelaten.
Houtsnippers (foto: Lamiot)
Tot de tweede categorie behoren de bijproducten van de houtindustrie: schors, zaagsel en snippers. Deze kunnen omgezet worden in pellets, houtsnippers en houtbriketten. Pellets worden vooral verbrand in kleine stookinstallaties. Houtsnippers worden meestal in grotere systemen ingezet, denk maar aan het verwarmen van verschillende grote gebouwen met behulp van een warmtenet. Houtbriketten worden dan weer eerder gebruikt als traditioneel brandhout, in houtkachels en houtgestookte centrale verwarming. Afgedankt hout (sloophout, oude meubelen, verpakkingen en houtafval) vormt een derde categorie. Dit hout is vaak chemisch behandeld. Het mag alleen worden verbrand in industriële installaties die zijn uitgerust met specifieke filtersystemen. ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 5
bos en milieu
Houtsnippersn (foto: Florian Gerlach)
Duurzaam alternatief?
Bij de verbranding van hout komt CO2 vrij: is het dan zo klimaatvriendelijk? De koolstof die in de biomassa is opgeslagen, is pas kort geleden uit de atmosfeer gehaald. Bij fossiele brandstoffen is dat niet het geval: het proces van koolstofopslag heeft daar miljoenen jaren geleden plaatsgevonden. Dit is dus veel minder klimaatvriendelijk. Bovendien is hout een hernieuwbare grondstof. Door groei en nieuwe aanplant, halen bomen en planten evenveel CO2 uit de lucht als er bij verbranding weer vrijkomt. De CO2-kringloop is dus gesloten, het totale proces wordt als CO2neutraal beschouwd. Is energieproductie uit hout daarom altijd de meest duurzame optie? Toch niet, ze is dat alleen op voorwaarde dat het hout afkomstig is van duurzaam beheerde bossen. Belangrijk is bijvoorbeeld dat alleen gebruik gemaakt wordt van de natuurlijke groei van planten waarbij men de bodem niet uitput. Even belangrijk is dat de biodiversiteit geen schade oploopt door de houtexploitatie. En wat met de energie die nodig is voor de productie en de aanvoer van houtsnippers, -briketten en -korrels? Deze energie wordt ook wel eens ‘grijze’ of ‘onzichtbare’ energie genoemd, omdat ze niet meteen zichtbaar is voor de consument. Het percentage grijze energie van de verschillende categorieën 6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
energiehout ligt sowieso een pak lager dan dat van fossiele brandstoffen. Maar, om ook de grijze energie tot een minimum te beperken, moeten de transportafstanden en de energie die nodig is voor de logistiek, zo klein mogelijk worden gehouden. Daarom is het net zo belangrijk om regionaal de aanvoer van houtige biomassa voor de productie van energie te organiseren.
realiseren dat ook in het geval van houtige biomassa de kwaliteit de prijs bepaalt. Houtige biomassa is een product waarin geïnvesteerd moet worden om de kwaliteit te behalen die door de centrales gevraagd wordt. Zo mag het vochtgehalte bijvoorbeeld niet te hoog zijn. Het aandeel verontreinigingen, zoals bladeren, naalden en zand, moet beperkt blijven om schade van de verbrandingsinstallaties te vermijden.
Knelpunten
Energiehout mag dan een duurzaam alternatief voor fossiele brandstoffen zijn, de vermarkting loopt niet altijd over rozen. Pijnpunt is bijvoorbeeld dat de kosten vaak hoger zijn dan de opbrengsten. Energiehout heeft een relatief lage prijs, maar de kosten voor oogst, verwerking en transport zijn in verhouding hoog. Het gaat immers vaak om kleine partijen biomassa, die ook nog eens erg verspreid liggen. Bovendien is biomassa uit het bos weinig ‘toegankelijk’, omdat niet altijd de juiste oogst- en verwerkingsmachines beschikbaar zijn. Er is ook een groot aanbod van goedkoper energiehout uit projecten waarbij de biomassa een soort van ‘bijoogst’ is. Vaak zijn de oogst- en verwerkingskosten al betaald in het kader van het project, denk maar aan het rooien van bomen bij wegverbredingen. Wat ook speelt, is dat veel terreineigenaars zich niet
Limburgs landschap voor biomassa
Houtige biomassa uit het bos creëert heel wat kansen, en Limburg grijpt die met beide handen. Zo hebben de Regionale Landschappen Lage Kempen en Kempen-Maasland een LIFE+-project lopen; Eco Energetisch Landschap. Daarin staan houtkanten centraal. Het beheer van deze kleine landschapselementen wordt momenteel wat verwaarloosd. Het project onderzoekt hoe het beheer van houtkanten kan passen in het biomassaverhaal. Ook het opzetten van kleinschalige verwerkingscentrales maakt deel uit van dit project. Een ander project, een samenwerking tussen verschillende onderzoeks-instellingen uit Nederland en Vlaanderen (waaronder de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek en de Universiteit Hasselt), bestudeert de haalbaarheid van energieconversieparken. De essentie van het project is hoe regionaal beschikbare biomassastromen slim
benut kunnen worden. Het project ‘Limburgs groen voor een groene economie’, met steun van het Milieu- en energietechnologie Innovatie Platform (MIP), demonstreert hoe het wegnemen van marktbarrières de energetische valorisatie van houtige biomassastromen haalbaarder kan maken. De Bosgroepen willen ook een rol spelen
Ook de Limburgse Bosgroepen stappen mee in het biomassaverhaal. Al sinds hun oprichting is het verkopen van hout een belangrijke dienstverlening aan de privéboseigenaars. Zowel hout voor industriële toepassingen (OSB-platen, zaag- en constructiehout, ...) als brandhout voor particulieren hoort daarbij. Recent dienden de Limburgse Bosgroepen een aanvraag in voor een plattelandsproject rond energiehout via het PDPO-programma (Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling). Dit voorziet een cofinanciering van Vlaamse, Europese en provinciale middelen. Met de fondsen van dit nieuwe project zouden de Limburgse Bosgroepen hun vizier verbreden naar het vermarkten van houtige biomassa voor energiedoeleinden. Concreet komt kroonhout uit jouw privébos in aanmerking, en ook hout uit bosranden, eerste dunningshout of hout afkomstig van de bestrijding van exoten. Het is zeker niet de bedoeling hout te gebruiken dat hoogwaardige toepassingen biedt in de industrie, of hout dat als brandhout voor particulieren kan dienen. Finaal zou het PDPO-project uitmonden in een Loket voor Energiehout. Dit loket zou
deze houtige biomassa voor energiedoeleinden dan op dezelfde manier vermarkten zoals het momenteel al voor het brand- en industriehout gebeurt. Een ander element in dit
project is de werking met bosconsulenten. Dit zijn vrijwilligers die gepassioneerd zijn door het bos en die bereid zijn om een deel van het terreinwerk uit te voeren. Zo kunnen nog meer boseigenaars geholpen worden bij hun bosbeheer. Stapt Limburg op de trein van het energiehout, dan is de winst velerlei. In de eerste plaats kan zo’n project helpen om de provinciale klimaatambitie te realiseren, namelijk om de provincie Limburg klimaatneutraal te maken tegen 2020. Ook boseigenaars zetten een stap vooruit. Ze halen extra opbrengst uit hun bos. Bovendien is de vermarkting van energiehout goed voor de werkgelegenheid in de houtsector. Last but not least zal ook de natuur erbij winnen, al zullen die effecten pas binnen enkele decennia zichtbaar zijn. Wie zijn bosrand of houtkant regelmatig beheert, zorgt immers op termijn voor een rijke biodiversiteit. Of dit veelbelovende PDPO-project ook werkelijk wordt goedgekeurd, horen we begin volgend jaar. Vast staat dat de Limburgse bossen spelers kunnen worden in het Vlaamse energielandschap. Ook als privéboseigenaar kun je hier een rol in spelen. Dit verhaal wordt ongetwijfeld vervolgd!
Houtbriketten (foto: Fordaq)
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 7
gezien op de bosbouwbeurs
Handige werktuigen Tijdens het laatste weekend van juli vond in Libramont een beurs voor landbouw, bosbouw en agrovoeding plaats. Op deze megatentoonstelling in openlucht waren heel wat interessante werktuigen te zien. Smart holder
Bij het zagen worden houtstammetjes vaak in een houder, een zogenaamde bok, geplaatst. Zo kunnen ze met een kettingzaag veilig gezaagd worden en rollen ze niet zomaar weg. De dwarsverbinding van deze houder wordt echter vaak geraakt met de kettingzaag. Het gevolg is een botte ketting of een doorgezaagde houder. Nieuw is deze ‘smart holder’. Bijzonder handig om de laatste stukken te zagen, omdat je tot het einde kunt blijven doorzagen zonder gevaar op beschadiging. Eenvoudig klieftoestel
Mensen die veel hout moeten klieven, investeren in een hydraulisch aangedreven kliefmachine. Om kleinere hoeveelheden hout én aanmaakhout fijn te klieven, is deze kliefbijtel een alternatief. Je plaatst de te klieven houten blok onder de bijtel, op de plaats waar je het hout wil klieven. Vervolgens hijs je de kliefbijtel omhoog langs de metalen staaf, waarna je hem loslaat. De kliefbijtel valt via de ijzeren staaf recht naar beneden. Door de impact van het gewicht aan de kliefbijtel wordt deze in het hout gedreven. Dit doe je telkens opnieuw, totdat het hout gekliefd is. Uiteraard moet de bijtel aangepast zijn aan het formaat van je houtblok. Motoculteur met tang
Gaten boren
Deze motoculteur, uitgerust met een tang, is Een eenvoudig toestel om alleen en zonder ideaal om vogelkers in dichte bossen af te al te veel moeite gaten te boren voor bomen snijden. of palen.
foto’s: Patrick Meesters
8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
bosbeleid
bosbeleid
Weetjes uit de boswetgeving: de subsidie voor (her) bebossing
De bos- en natuurwetgeving in Vlaanderen is geen peulenschil. Met deze rubriek lichten we telkens op een heldere manier één aspect van de boswetgeving toe. Dit keer staat de subsidie voor (her)bebossing centraal. Waarvoor krijg je subsidie?
Je kunt subsidie krijgen van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) voor het aanleggen van een jong bos via beplanting, bezaaiing, of natuurlijke bosverjonging. De subsidie geldt zowel voor een heraanplanting na kaalkap, als voor de aanleg van een nieuw bos. Indien je landbouwgrond bebost, kun je gebruikmaken van een speciale subsidieregeling. Meer hierover vind je op www.natuurenbos.be.
foto: Karolien Van Diest
Er zijn een aantal voorwaarden om de subsidie te krijgen. Je moet inheemse boomsoorten gebruiken en ten minste een halve hectare (her)bebossen. Om aan die halve hectare te komen, mag je ook verschillende percelen van minstens 10 are samenvoegen, voor zover ze niet verder dan één kilometer in vogelvlucht van elkaar gelegen zijn. Welke boomsoorten en plantafstanden?
Enkel (her)bebossingen met inheemse boomsoorten worden gesubsidieerd. De tabel op pagina 10 geeft een overzicht van de subsidieerbare boomsoorten en van het aantal stuks dat je moet aanplanten per hectare. Een bezaaiing of natuurlijke verjonging is voor het ANB geslaagd indien er bij de eerste terreincontrole 2 500 planten per hectare staan, regelmatig over het perceel verspreid. Welke subsidiebedragen zijn voorzien?
Ingekuild plantgoed (foto: Annemie Hannosset)
Gebruik je een inheemse boomsoort uit de tabel, dan heb je recht op een basissubsidie. Deze is afhankelijk van de boomsoort (zie tabel). Bovendien kun je een extra subsidie van € 500 per hectare krijgen voor bijmenging (minimaal 10 %, maximaal 25 %) met inheemse boom- en struiksoorten. Tot slot is er ook een extra subsidie van € 250 per hectare voorzien voor het gebruik van plantsoen van aanbevolen herkomst. Meer info hierover op http://contactpunt.inbo.be. ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 9
bosbeleid Let wel: voor bijna alle boomsoorten die je aanplant, vraagt het ANB een ‘document van de leverancier’ (vroeger herkomstattest). Dit document vraag je aan bij de boomkweker die je plantsoen levert. Zonder dit attest kun je geen subsidie krijgen!
keningsvoorstel voor de subsidie. Dit voorstel gaat naar de centrale diensten van het ANB in Brussel. Ten laatste drie maanden nadat een registratienummer is toegekend, krijg je een brief met de beslissing over je subsidieaanvraag. Zodra de beplantingswerken zijn uitgevoerd, laat je dit weten aan de provinciale zetel van het ANB, via een formulier voor uitbetaling van de eerste subsidieschijf. Op dat ogenblik bezorg je ook de documenten van de leverancier. Het ANB zal de aanplanting op het terrein beoordelen. Wordt ze gunstig beoordeeld, dan wordt de eerste subsidieschijf van 60 % uitbetaald. Drie of vier jaar nadat de eerste controle is uitgevoerd, doet het ANB een tweede controle van de aanplanting. Valt deze controle positief uit, dan ontvang je de resterende subsidieschijf van 40 %.
Bovenstaande tekst is gebaseerd op een artikel in de Bosbode, tijdschrift van de Oost-Vlaamse Bosgroepen, jaargang 7, nr. 3
foto: Annemie Hannosset
Hoe aanvragen?
Je vult het aanvraagformulier in, en dient het best vóór het planten in bij de provinciale zetel van het ANB. Je voegt bij je aanvraag de nodige plannen en gevraagde documenten. Kies je voor natuurlijke verjonging, dan hoef je het aanvraagformulier pas in te dienen op het ogenblik dat er voldoende verjonging is. Let wel: 90 % van de boompjes moet jonger zijn dan tien jaar. Procedure voor beoordeling en uitbetaling
Van zodra je dossier bij het ANB is ingediend, krijg je een ontvangstmelding. Is je aanvraag volledig, dan krijg je een registratienummer. De provinciale zetel van het ANB beoordeelt je plan en maakt een bere-
foto: Annemie Hannosset
Overzicht van de subsidieerbare hoofdboomsoorten
Boomsoort Nederlandse naam
Latijnse naam
Subsidiebedrag per hectare (€)
Min. stamtal per hectare
zomereik
Quercus robur
3 200
2 000
wintereik
Quercus petraea
3 200
2 000
es
Fraxinus excelsior
2 500
1 600
beuk
Fagus sylvatica
2 500
1 600
zoete kers
Prunus avium
2 000
1 600
haagbeuk
Carpinus betulus
2 000
2 000
linde
Tilia cordata, T. platyphyllos
2 000
2 000
zwarte els
Alnus glutinosa
2 000
2 000
berk
Betula pendula, B. pubescens
2 000
2 000
olm
Ulmus glabra, U. minor
1 500
1 600
gewone esdoorn
Acer pseudoplatanus
1 500
2 000
wilg
Salix alba, S. fragilis, S. rubens
1 500
1 600
ratelpopulier
Populus tremula
1 500
1 600
grauwe abeel
Populus canescens
1 500
123
grove den
Pinus sylvestris
1 500
2 500
Voetnoot: omwille van de essenziekte (Chalara) worden beplantingen met es als hoofdboomsoort vanaf dit plantseizoen voorlopig niet meer aanvaard voor subsidiëring. 10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
Enkele cijfervoorbeelden
De subsidie van een herbebossing loopt vaak flink op en dekt al gauw de grootste kosten van een heraanplant. Enkele cijfervoorbeelden uit de regio van Zuid-Limburg tonen dat aan. Voorbeeld 1
In het voorjaar van 2007 werd via de Bosgroep Zuid-Limburg een aantal Canadapopulieren op een perceel van 0,28 hectare opgemeten door een privébedrijf, aan € 75 per hectare . Het ging om 44 stuks met een volume van 88,5 m³ (1). In juli 2007 werd het hout onderhands verkocht, aan € 27 per m³ (2). Vervolgens ruimde een particulier het kruinhout op (toen nog gratis) (3). Via de Bosgroep werd het perceel herbebost met 300 essen, 100 boskersen en 50 hazelaars. Dat kostte € 214. De beplanting door de arbeidersploeg kostte € 60 (4). In het najaar van 2009 werd opnieuw een subsidieaanvraag ingediend, goed voor € 3 000 per hectare (es met onderetage). De oppervlakte was eigenlijk te klein, maar het dossier werd via de Bosgroep samen met een naburig dossier ingediend (5). Uit onderstaande tabel wordt duidelijk dat 9 % van de opbrengst geïnvesteerd werd. Uitgaven (€) 1
Inkomsten (€)
20,86
2
2 430,00
3
(0)
4
274,00
5 Tot.
834,60 294,86
3 264,60
9 % van de opbrengst werd geïnvesteerd! Voorbeeld 2
Een eigenaar verkocht zelf zijn populieren en kwam voor de herbebossing met inheems loofhout bij de Bosgroep aankloppen. Er werden 2 200 zwarte elzen en 2 200 essen aangeplant, met bijmenging van wilg (natuurlijke verjonging) en hazelaarstruiken (aanplant). De eigenaar plantte de bomen zelf aan en betaalde € 2 100 voor het plant-
goed. De Bosgroep adviseert dichte plantafstanden (meestal 1,5 m x 1,5 m), maar volgens de subsidievoorschriften kun je ook wijder planten. In dat geval liggen de onderhoudskosten echter hoger. Hier moest maar één keer gemaaid worden, wat de eigenaar € 204 kostte. Voor dit bestand, 1,36 hectare groot, ontving de eigenaar een subsidie van € 3 740. Voorbeeld 3
Het wordt helemaal interessant voor de natuur èn voor jouw portefeuille, als je gebruik kunt maken van natuurlijke inheemse zaailingen. Zo werd in het najaar van 2006 een bovenetage van mooie Beaupré Canadapopulieren opgemeten. Het ging om 466 stuks op 8,83 hectare met een volume van 765 m³. Een privébedrijf deed de opmeting voor € 75 per hectare. In februari 2007 werden deze populieren via de gezamenlijke houtverkoop van de Bosgroepen verkocht aan € 42,35 per m³. Vlak vóór de exploitatie, in juli 2007, zaagde de arbeidersploeg van de Bosgroep de ruimingspistes selectief vrij. Dat gebeurde in samenspraak met de koper. Op 28 juli 2007 werd het gezaagde brandhout verkocht: 140 stère aan € 15 per m³. Vervolgens werd het kruinhout door dertig particulieren opgeruimd (toen gratis, nu tegen betaling). Er vond een onderhandse verkoop plaats tijdens de exploitatie van 18 zomereiken aan de houtkoper. Bij wijze van dunning gebeurde dit in de oudste delen van de onderetage (44 stuks, 52 m³). In de winter van 2008-2009 selecteerde een privébedrijf de jongere delen van de onderetage. In februari vond een brandhoutverkoop plaats van 258 stère in 13 loten. De natuurlijke zaailingen zijn vooral essen en gewone esdoorns. De eigenaar plantte via de arbeidersploeg van de Bosgroep 60 linden, 60 haagbeuken, 60 beuken, 60 boskersen, 60 Europese vogelkersen en 60 Spaanse aken, verspreid tussen de natuurlijke verjonging. Dit kostte € 537,14. Het was allemaal plantgoed van autochtone herkomst. Ten slotte werd in de zomer van 2011 een subsidieaanvraag ingediend voor de grootste open plekken die met natuurlijke zaailingen van gewone esdoorn en es herbebost worden. Dit was goed voor € 3 250 per hectare: (schatting).
Meer info of hulp? Gedetailleerde info en een digitaal aanvraagformulier vind je op www.natuurenbos.be (rubriek ‘bos’). Je kunt ook je Bosgroep contacteren voor meer info en hulp bij de aanvraag van je subsidie.
foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 11
bosbeheer
Hoe beheerden onze voorouders de bossen? Wie denkt dat het landschap in de Romeinse tijd en de middeleeuwen uit niets dan ondoordringbare, feeërieke wouden bestond, heeft het grondig mis. Reeds in die tijd werd iedere lap grond benut. Naarmate de bevolking groeide, liep het bosbestand stukje bij beetje terug en werden de bossen letterlijk leeggeroofd. Voor de natuur leverde die schraalheid nu en dan een onverwachte rijkdom op. De heidevegetaties zijn hiervan een mooie herinnering. Een reis naar de bossen uit het verleden.
vlechten. Een oeroude en beproefde techniek van het ‘leggen van heggen’ om vee binnen, en ongewenste indringers buiten te houden. Ook vandaag is deze techniek opnieuw populair: een gelegde heg vergt minder werk dan een haag en wordt niet kaal in de winter. De Zwarte Dood
In de Middeleeuwen was de scheiding tussen bos, akker, weide, braakland en heide niet zo strikt. Door begrazing kregen jonge boompjes niet veel kansen. (Pieter Bruegel)
Ontbossing in het Romeinse Rijk
Het bos van iedereen?
Over het bosareaal en -gebruik in Vlaanderen tijdens de Romeinse periode en de vroege middeleeuwen weten we niet zo veel. Waarschijnlijk waren onze streken ook toen al behoorlijk bosarm. Dat vermoeden we, omdat Julius Caeser in zijn De Bello Gallico expliciet het Kolenwoud en Ardennenwoud aanhaalde. In die tijd bestond ons landschap, buiten enkele flinke lappen bos, waarschijnlijk vooral uit landbouwgronden, heidevelden, rietlanden, venen, en open bostypes, zoals hakhoutbossen en veeweidebossen. Niet vergeten dat er in onze streken ook voor de komst van de Romeinen al flink aan landbouw en ontginning werd gedaan. De Romeinen gingen in elk geval flink met de hakbijl te keer. Sommige geschiedkundigen wijten de ondergang van het Romeinse Rijk zelfs aan ontbossing: minder bomen betekent immers bodemerosie en een verlies aan vruchtbare grond. Al zorgden de Romeinen op hun manier ook voor rijkere bossen. Zo wordt vermoed dat bepaalde zuidelijke boomsoorten, zoals mispel, okkernoot en tamme kastanje, hier door de Romeinen werden geïntroduceerd omwille van hun hout en vruchten.
Van wie waren de bossen eigenlijk in die tijd? De Galliërs en de Germanen beschouwden hun bossen als publiek bezit. Maar de Romeinen waren bezitteriger en zagen hun enorme villadomeinen als persoonlijk imperium. Ze goochelden met begrippen als ‘eigendomsrecht’ en ‘grenspalen’, die tot op vandaag in onze wetteksten terug te vinden zijn. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat Caesar de Nerviërs bewonderde om hun kunst om stukken land ondoordringbaar te maken. Dat deden ze door jonge bomen te toppen, om te buigen, en er doornstruiken doorheen te
12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
Tijdens de Frankische periode brokkelde het Romeinse systeem verder af. In die tijd heerste ook de pest in onze streken. In het midden van de zesde eeuw maaide die nietsontziende epidemie waarschijnlijk zowat de helft van de Europese bevolking weg. Die dramatische periode leverde wel een spontane herbebossing op. In de zevende eeuw zwaaide de aristocratische top de plak in de Frankische maatschappij. Grote bossen (foreesten) waren hun eigendom, en ze hadden er ook de jachtrechten. Het Zoniënwoud en het Meerdaalwoud de enige bossen in Vlaanderen die we vandaag ‘woud’ noemen, een woord met dezelfde stam als ‘wild’ - danken hun bescherming hieraan. Onder het toeziend oog van de edelen mochten boeren lapjes grond bewerken. In die tijd vielen de bossen uiteen in twee delen: de bossen en de akkers die aan de adel toebehoorden en de zogenaamde tenures. De tenurehouders kregen gebruiksrechten op stukken bos en akkerland in ruil voor diensten aan het lokale heerschap. Het bos dat niemand toebehoorde, mocht door de dorpsgemeenschap ontgonnen worden. Twijfelachtig record
Vanaf de tiende eeuw begon men weer meer bomen te hakken in de buurt van bestaande, oude woonkernen. De foreesten werden aanvankelijk nog gespaard. Maar in de twaalfde eeuw woedde weer een heuse boskap, om plaats te ruimen voor nieuwe dorpen. Daarna volgde een tijdelijke stop, omdat al zoveel bossen gesneuveld waren. In de dertiende eeuw moesten er, door de toenemende bevolkingsdruk, opnieuw massa’s bomen aan geloven. Het bosareaal was toen historisch laag. Een twijfelachtig record dat pas in de negentiende eeuw opnieuw verbroken werd. Er was toen hongersnood en dus werd er bos gerooid om aardappelen (net daarvoor ‘gepromoveerd’ van sierplant tot landbouwgewas) te telen. Pas na in de twintigste eeuw zouden de grote herbebossingen met naaldhout in de Kempen en de Ardennen de bosbalans opnieuw positief doen omslaan. Toch zeldzame planten
Een pas gelegde heg (foto: Philip Halling)
De middeleeuwer exploiteerde de schaarse bossen intensief. De bossen en houtkanten
oproep
boden zowat evenveel producten als we vandaag in de supermarkt terug vinden. Brandhout werd niet alleen gebruikt om te verwarmen, maar ook voor industriële processen, zoals het vervaardigen van bakstenen, dakpannen, glas, ... Schors was dan weer handig om leer te looien, en kolenbranders produceerden massa’s houtskool in het bos. Naderhand trof men maatregelen om de bossen te sparen. Zo moest voldaan worden aan verschillende kapvoorwaarden. Er waren ook regels voor herbebossing, en minderbedeelden kregen sprokkelrecht. De boswachter hield een oogje in het zeil. Desalniettemin verarmde het middeleeuwse bosbeheer de bosbodems danig. Veel bossen zijn in die periode dan ook tot schrale heidevegetatie verworden. Al waren die uitgeputte bosbodems en talrijke open plekken wèl bijzonder rijk aan zeldzame planten, zoals orchideeën, en dieren.
Bezorg ons je nieuwe gegevens! Al vele jaren ontmoeten we nieuwe boseigenaars en ondersteunen we onze leden bij het beheer van hun bos. Af en toe horen we dat een eigenaar zijn bos verkocht, of bos bijkocht of aanplantte. Een deel van onze werkingsmiddelen zijn gebaseerd op subsidies die berekend worden aan de hand van de bosoppervlakte van onze leden.
Voor de Bosgroep is het dus belangrijk om over correcte gegevens te beschikken. Bezorg ons dus je gewijzigde gegevens wanneer je: • bos bijkocht; • geen bos meer bezit; • verhuisd bent; • een nieuw telefoonnummer hebt; • een e-mailadres wilt doorgeven zodat we je af en toe een nieuwsbrief kunnen sturen. Dit kan met behulp van het invulformulier op blz. 14. Dit stuur je dan op naar: Limburgse Bosgroepen Universiteitslaan 1 - 3500 Hasselt
Je kunt het formulier ook online invullen via www.limburg.be/bosgroepen/actualisatie. Tegenwoordig is dat wel anders: de meeste van onze bodems bevatten zoveel voedingsstoffen, dat zeldzame planten verdrongen worden door een snel opschietende ruigte. Tip: maai eens een open plek in juni of juli, hark het maaisel samen, en kijk eens wat er tevoorschijn komt. Wie weet leeft er nog wel een middeleeuwse plant in jouw bos!
Deze tekst is een bewerking van ‘Bos in Oudheid en Middeleeuwen’ uit de BOSgROEP (jaargang 4 nummer 16)
Alvast bedankt!
foto: Karolien Van Diest
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 13
oproep
Bezorg ons je nieuwe gegevens!
âœ
Naam en voornaam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Telefoonnummer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ik ben lid bij Bosgroep o Hoge Kempen o West-Limburg o Noordoost-Limburg o Zuid-Limburg
o
Limurgse Duinen
Ik ben verhuisd
oud adres
nieuw adres
....................................................
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
....................................................
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
....................................................
.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Dit zijn mijn (nieuwe) gegevens
telefoonnummer: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . GSM:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e-mail:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . rijksregisternummer:
.....................................................................................
Ik heb percelen bos bijgekocht
gemeente
afdeling
sectie
perceelsnr. oppervlakte/ha ha
a
ca
ha
a
ca
ha
a
ca
ha
a
ca
Ik heb percelen bos verkocht
gemeente
afdeling
sectie
perceelsnr. oppervlakte/ha
(1)
ha
a
ca
(2)
ha
a
ca
(3)
ha
a
ca
(4)
ha
a
ca
(1) Nieuwe eigenaar .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (2) Nieuwe eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3) Nieuwe eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (4) Nieuwe eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Andere .................................................................................................................... .................................................................................................................... .................................................................................................................... ....................................................................................................................
14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
foto: Karolien Van DIest
nieuws van de limburgse bosgroepen Limburgse Bosgroepen verwelkomen twee nieuwe gezichten Frederik Bollen
Echt helemaal nieuw is Frederik Bollen niet. Eind 2008 liep hij tijdens zijn Bacheloropleiding Agro& Biotechniek namelijk al stage bij de Limburgse Bosgroepen. Hierna schreef hij zijn thesis ‘Exploitaties gestandaardiseerd evalueren: een voorstel voor de Limburgse Bosgroepen’. Dit jaar studeerde Frederik af als industrieel ingenieur in de biowetenschappen. Nog voor het zo ver was, publiceerden de Bosgroepen een vacature voor medewerker Houtverkoop. Frederik: “De functie leek me op het lijf geschreven. Ik heb dan ook niet lang geaarzeld om mij kandidaat te stellen. Ik ben van kindsbeen al nauw betrokken bij de bosbouwsector. Samen met de collega’s de houtverkoop in goede banen leiden: dat wordt mijn taak.” Lore Bellings
Lore Bellings is sinds 22 augustus werkzaam als administratief coördinator van de Limburgse Bosgroepen. “Mijn belangrijkste taak is de werking van de verschillende Limburgse Bosgroepen beter op elkaar af te stemmen. Zo kunnen we privéboseigenaars beter helpen met het bosbeheer en maken we samen het Limburgse bos nog mooier.” Lore, bio-ingenieur van opleiding, is altijd al gebeten geweest door de natuur. “Ik ben zelf Limburgse, afkomstig uit Lummen, dus in die regio kun je mij wel eens in het bos tegenkomen. Ik kijk er naar uit om jullie allemaal te leren kennen en reken op een fijne samenwerking”, aldus Lore.
Bosgroep West-Limburg Het ANB neemt beheerplannen onder de loep
Op het einde van de zomer van 2010 voerde het ANB controles uit op de beheerplannen van de bossen in Koersel (Beringen), Gerheserheide (Ham en Leopoldsburg) en Kepkensberg (Ham). Enkele maanden geleden kregen we de bevindingen. Over het algemeen waren ze positief. In Gerheserheide moet nog Amerikaanse vogelkers bestreden worden. Dat gebeurde eind 2010 al via het brandhoutcircuit, maar in het voorjaar van 2012 zal de Bosgroep ook de nabestrijding opvolgen. Alle betrokken boseigenaars brachten wij op de hoogte van deze ANB-controles. Coördinatoren leren van elkaar
Op 19 oktober gingen de coördinatoren samen op excursie in Lummen en Zolder. We bezochten een aantal bosbestanden in Lummen die interessant zijn omwille van het beheer. In de namiddag zetten we koers naar het Domein Bovy. Daar bekeken we de aanplant die vorig voorjaar werd uitgevoerd na de kaalkap van het voormalige kabouterbos. Ook de beheerwerkzaamheden van het moeras en de houtkanten werden besproken. De collega’s gaven feedback en wisselden ervaringen uit. Brandhoutverkoop in Beringen
Net als in 2010 organiseerde de Bosgroep een gezamenlijke brandhoutverkoop. Er werden loten in Beringen en Tessenderlo verkocht. Ondertussen Excursie in regio West-Limburg (foto: Pascal Vanhees) zijn in die loten de dunningen uitgevoerd. Drie loten bestonden enkel uit kroonhout. Daarnaast werden 20 loten berk, Amerikaanse vogelkers, zwarte els en Amerikaanse eik aangeboden. De kopers kregen glyfosaat mee om een degelijke bestrijding te kunnen uitvoeren. In totaal werd er ongeveer 289 stère hout te koop aangeboden. Alles werd verkocht voor een totaalbedrag van € 3 570. Het particulier brandhoutcircuit kent een groot succes en ook op het terrein zijn de resultaten veelbelovend. Een stimulans om de brandhoutverkoop te blijven organiseren.
foto: Pascal Vanhees
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 15
nieuws van de limburgse bosgroepen Bosgroep Noordoost-Limburg Op dinsdag 11 oktober verzamelden achttien geïnteresseerden in Bree voor een geleide wandeling op het domein Grootbroek. Ze kregen die dag een erg gevarieerd bos te zien, waar oog is voor houtproductie én voor ecologie. Op het programma stond een bezoek aan meerdere percelen met eiken, van verschillende leeftijden en soorten (moeraseik, zomereik). Naast de verschillende loofbossen, waaronder populier, lork, berk en beuk, zijn er op het domein ook verschillende percelen met naaldhout. Boseigenaar en bestuurder van de Bosgroep Jan Spaas is voorstander van het aanplanten van geselecteerd plantgoed. Toch is in zijn bos ook plaats voor natuurlijke verjonging. Tijdens de wandeling - die kaderde in de Week van het Bos - wees hij ook op het belang van bosranden voor de biodiversiteit. Het was een geslaagde namiddag. Met dank aan Jan Spaas en zijn echtgenote voor de warme ontvangst.
Wandeling in domein Grootbroek (foto: Hubert Verlaak)
foto: Hubert Verlaak
Bosgroep Zuid-Limburg Bosbeheerplan goedgekeurd!
Op 25 augustus werd het uitgebreide bosbeheerplan Sint-Truiden-Nieuwerkerken-Gingelom goedgekeurd. Voortaan zijn alle opgenomen werken vergund en kunnen ze stukje bij beetje gerealiseerd worden. Meteen in september vroeg de Bosgroep voor de betrokken eigenaars al de subsidie ‘ecologische bosfunctie’ aan. Die kan jaarlijks voor bepaalde bostypes of open plekken aangevraagd worden. Het plan biedt een leidraad voor het bosbeheer van maar liefst 256 hectare bos met 201 hectare privébos voor de volgende twintig jaar. 37 hectare valt binnen het Habitatrichtlijngebied bossen en kalkgrasland Haspengouw. Week van het bos
Op woensdag 12 oktober organiseerde de Bosgroep een wandeling in het Manshovenbos in Borgloon in het kader van de Week van het Bos. De beheerder, graaf d’Ursel, leidde Graaf d’Ursel (foto: Annemie Hannosset) ons hartelijk rond. De ene helft is oud bos, de andere helft bestaat uit landbouwgrond die in de loop van de twintigste eeuw bijkomend bebost werd. Variatie is hier troef ! De meeste inheemse soorten vinden er een plek met geslaagde bijmengingen van enkele uitheemse soorten zoals de zwarte walnoot en de lork. Oorspronkelijk is dit bos voor de jacht aangelegd, en bewaard gebleven. Vandaag biedt het ook onderdak en voedselgelegenheid voor nietbejaagde soorten. De talrijke roofvogels en de das die er thuis zijn, getuigen daarvan. 16 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
Wandeling in het Manshovenbos (foto: Annemie Hannosset)
Bosgroep Hoge Kempen In de bres voor de waterlobelia in Heuvelsven
In Dilsen-Stokkem is een natuurprojectenovereenkomst gesloten voor het Heuvelsven. Onder impuls van de Bosgroep Hoge Kempen, sloegen het Limburgse provinciebestuur, het ANB (Agentschap voor Natuur en Bos), het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en de stad Dilsen-Stokkem hun handen in elkaar om dit 18 hectare grote domein met vennen te beheren. Het gebied maakt deel uit van het Vlaams Ecologisch Netwerk en was een groeiplaats van de zeldzame waterlobelia (Lobelia dortmanna). Op de bodem groeit deze bijzondere plant met lila klokvormige bloemen die in juni boven het wateroppervlakte komen. Het Heuvelsven is één van de weinige plekken in Vlaanderen waar de soort nog voorkomt ... of beter voorkwam. De soort wordt er sinds enkele jaren niet meer gezien. Met een aantal maatregelen willen de initiatiefnemers de waterlobelia nieuwe kansen geven. Zo werd de opslag van bomen en Werkzaamheden aan het ven zijn gestart. (foto: Pascal Vanhees) struiken rond het ven verwijderd. Dat gebeurde met middelen van de Nationale Loterij (via de Bosgroep) en met steun van het Regionaal Landschap in het kader van het project SOLABIO. De verkoopbare bomen werden later gekapt via het brandhoutcircuit van de Bosgroep om rond het ven een open landschap te creëren. Bladval in het water is immers nadelig voor de typische venplanten. Dankzij de natuurprojectovereenkomst kan een ondiepe waterzone aan het ven aangelegd worden. Het ANB en de stad Dilsen-Stokkem willen in de toekomst ook voor de andere vennen in de omgeving herstelwerkzaamheden voorzien.
Bosgroep Limburgse Duinen Bosgroep Limburgse Duinen zit niet stil
Op maandag 10 oktober organiseerde de Bosgroep Limburgse Duinen een wandeling in het domein Hoeverheide in Helchteren. Deze wandeling vond plaats in het kader van de Week van het Bos. Gids van dienst was Guy Coolens, de beheerder van het domein. In Hoeverheide wordt al vele jaren economische bosbouw (onder meer met aanplantingen van Corsicaanse den en Amerikaanse eik) gecombineerd met ecologische doelstellingen (een vrijgemaakte paraboolduin voor de nachtzwaluw, vogelkersbestrijding, …) en parkbeheer met majestueuze naaldbomen (bijvoorbeeld Thuya en Sequoia). Ondertussen zijn ook de beheerplannen voor Hoevebos-Schomberg en Masy in Houthalen ingediend bij het ANB. Deze beheerplannen zijn samen goed voor 44 hectaren van wel vijftig verschillende bosbeheerders, en nog veel meer eigenaars. Op 15 december was er een brandhoutverkoop in Houthalen. De resultaten daarvan kun je nalezen in de volgende editie van ’t Limburgs Bosbelang.
Wandeling bij Guy Coolens in het domein Hoeverheide. (foto: Jan Mampaey)
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 17
activiteitenkalender
Cursussen en excursies De Limburgse Bosgroepen organiseren ook in 2012 opnieuw enkele vormingsactiviteiten voor hun leden. Omdat er geen duidelijkheid is over de Vlaamse subsidies, is het aanbod beperkt. Hieronder vind je de cursussen en excursies die je als lid van de Limburgse Bosgroepen kunt volgen. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf je dan snel in via de CoLimBo (tel. 011 23 83 63) of via het Bosgroepensecretariaat (tel. 011 23 83 15). We verwachten jouw inschrijving minimum drie weken vóór de cursusdatum. Je inschrijving is pas definitief na de overschrijving van de deelnameprijs op rekening 779-5907390-27 (IBAN BE48 7795 9073 9027). Meer informatie over de locatie wordt nadien per post meegedeeld.
Cursussen georganiseerd door de Limburgse Bosgroepen Datum
Onderwerp
Organisatie/ Regio
Prijs
Woensdag 15 februari 2012 (18u30 – 21u30)
cursus werking en onderhoud van de kettingzaag en bosmaaier
Bosgroep Hoge Kempen*
€ 15
zaterdag 10 en 17 maart 2012
cursus werken met de kettingzaag - module 1
Bosgroep Zuid-Limburg *
€ 60
zaterdag 24 maart 2012
contactdag Limburgse Bosgroepen
Limburgse Bosgroepen
gratis
zaterdag 21 en 28 april 2012
Cursus werken met de kettingzaag - module 2
Bosgroep Hoge Kempen *
€ 60
zaterdag 2 en 6 juni 2012
cursus werken met de kettingzaag - module 3
Bosgroep Limburgse Duinen**
€ 60
* In samenwerking met CNL ** In samenwerking met Inverde Werking en onderhoud van de kettingzaag en bosmaaier
Dit is een technische cursus van drie uur bij het Centrum voor Natuur- en Landschapsbeheer (CNL) in Genk. We nemen voornamelijk de kettingzaag onder de loep, maar ook de werking van de bosmaaier komt aan bod. Tijdens deze cursus wordt een antwoord gegeven op volgende vragen: is mijn gereedschap in orde voor gebruik, hoe gebruik ik het gereedschap correct, en hoe onderhoud ik het na dagelijks gebruik? Voor deze cursus is geen voorkennis vereist. Veilig werken met de kettingzaag (module 1 beginners)
Tijdens deze tweedaagse opleiding maak je kennis met de kettingzaag in al haar facetten: onderdelen en werking, onderhoud en gebruik. Na deze cursus ben je in staat de kettingzaag op een veilige en ergonomische manier te gebruiken. Wij stellen enkele kettingzagen ter beschikking, zodat je kunt oefenen en ervaring opdoet met het gereedschap. Omwille van de veiligheid en het belang van een individuele aanpak, organiseren we deze cursus in kleine groepen. Veilig werken met de kettingzaag (module 2, getuigschrift module 1 vereist)
Het echte werk! De eerste dag krijg je theorie over het vellen van bomen en toont de instructeur enkele demonstratievellingen. Daarna ga je zelf aan de slag met enkele veloefeningen. De tweede dag is volledig gewijd aan veloefeningen en het gebruik van hulpmiddelen. Veilig werken met de kettingzaag (module 3, getuigschrift module 1 & 2 vereist)
Bomen die omwaaien bij een storm hebben vaak veel spanning in de stam. Veiligheidsgedrag en preventieve maatregelen zijn daarom essentieel. Je leert het gevaar inschatten en doet zaagoefeningen aan de spanningsbank. De eerste dag begint met theorie over de impact van het werken bij hout onder spanning. Hoe verwerk je deze stammen? Enkele zaagoefeningen aan de spanningsbank worden door de cursisten uitgevoerd. De tweede dag doen we oefeningen bij bomen die onder spanning staan. Wij verwijzen ook graag naar enkele andere interessante cursusmogelijkheden, hiervoor schrijf je rechtstreeks in bij de organisator.
Aanbod Inverde Voor meer informatie: www.inverde.be Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
donderdag 2 februari 2012
cursus houtoogst in Vlaanderen
Zutendaal
€ 20
vrijdag 3 februari 2012
cursus hakhoutbeheer
Zutendaal
€ 20
woensdag 25 april 2012
Cursus knopen voor bos, natuur- en boombeheer
Genk
€ 80
18 | ‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter
activiteitenkalender Colofon
DIVERS AANBOD Datum
Onderwerp
Organisatie/ Plaats
Prijs
vrijdag 13 januari 2012
opmeten van bomen (dendometrie): theorie en praktijk
PHL/CNL Genk*
€ 85
woensdag 25 januari 2012
EHBO in het buitengebied
CNL Genk*
€ 75
vrijdag 20 januari 2012
natuurbeheer in bossen: theorie en excursie
PHL/CNL Genk*
€ 85
vrijdag 3 februari 2012
bosexploitatie
PHL/CNL Genk*
€ 85
5-daagse opleiding
kettingzaaggebruik
PCVO Maasland**
€ 140
5-daagse opleiding
bosmaaiergebruik
PCVO Maasland**
€ 90
’t Limburgs Bosbelang 35 | winter uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Walter Cremers, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Mieke Ramaekers, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.
hoofdredactie Johan Van den Broek
* In het kader van de opleiding Postgraduaat Bosbeheer van de Provinciale Hogeschool Limburg en de erkenningsregeling Bosexploitatie bij CNL. Meer informatie: www.c-n-l.be ** Meer info: www.pcvomaasland.be of via de leerkracht Michaël Jacobs 0475 90 46 65
coördinatie Karolien Van Diest kvandiest@limburg.be Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
eindredactie Rita Bogaerts rbogaerts@limburg.be
redactiesecretariaat Annemie Hannosset ahannosset@limburg.be
redactieraad Rita Bogaerts, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest
redactie Rita Bogaerts, Lore Bellings, Benjamine Bufkens, Annemie Hannosset, Jan Mampaey, Patrick Meesters, An Pierson, Vera Reymen, Karolien Van Diest en Pascal Vanhees
foto cover Pascal Vanhees
cartoons Dirk Vercampt
Het team van de Limburgse Bosgroepen wenst u een prettig eindejaar en een gelukkig 2012 in de bossen, maar ook daarbuiten!
tekstbewerking Pantarein Publishing
vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner.be - Opglabbeek
druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek
postbus
foto: Karolien Van Diest
Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be
oplage
‘t Limburgs Bosbelang digitaal!
3 000 exemplaren
wettelijk depotnummer D/2008/5857/82
Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat!
verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.
‘t Limburgs Bosbelang | 35 | winter | 19
35 | winter | in dit nummer
nuttige adressen Bosgroepen
Administratief coördinator: ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10 Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014 Coördinator: ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be Secretariaat
Evi Ghijsens tel. 011 23 73 82
driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2012
Bosgroep Noordoost-Limburg vzw
ondernemingsnummer 459 481 087 Coördinator: ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be Secretariaat
Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 Bosgroep West-Limburg vzw
ondernemingsnummer 479 742 895 Coördinator: ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be Secretariaat
An Olaerts tel. 011 23 73 28
Bosgroep Limburgse Duinen
Bosgroep
ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator: ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be
Zuid-Limburg vzw
Secretariaat
Secretariaat
Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15
Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20
ondernemingsnummer 874 670 378 Coördinator: ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be
voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba
contactdag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bomensymboliek De berk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Universiteitslaan 1 3500 Hasselt Projectmedewerkers: Vera Reymen Pascal Vanhees ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10
bos en milieu Energiehout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 gezien op de bosbouwbeurs Handige werktuigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosbeleid Subsidie voor herbebossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Agentschap voor Natuur en Bos, Afdeling Limburg
bosbeheer Hoe beheerden onze voorouders onze bossen? .12
De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’ De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB.
nieuws van de bosgroepen in Limburg Nieuwe gezichten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep West-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Bosgroep Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Zuid-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Bosgroep Hoge Kempen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Bosgroep Limburgse Duinen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 activiteitenkalender Cursussen en excursies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Nuttige websites Aanspreekpunt Bosgroepen
Jasper Goffin Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09
Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be Vereniging voor Bos in Vlaanderen vzw: www.vbv.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be
H a m o n tAchel
Lommel
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B–3500 HASSELT limburg.be
boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kan maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.
Ne d e r land
N e e r p e lt O v e r p e lt
B o c h o lt
A nt w e rp e n
Kinrooi
Bree
HechtelEksel
Peer
Leopoldsburg Ham
Maaseik MeeuwenGruitrode
Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren
Opglabbeek DilsenStokkem
HeusdenZolder
As Zonhoven
Lummen
Genk H e r k- D e - S t a d Halen
Maasmechelen
H a s s e lt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Bilzen Kortessem
Wellen
B rab ant
H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon
Heers
Riemst
Tongeren Voeren
Gingelom Herstappe
Luik