nr. 39 - 't Limburgs Bosbelang - winter 2013

afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2013

39 | winter

in dit nummer o.a.

De rode bosmier Agroforestry De bosrand

BelgiĂŤ-Belgique p.b. hasselt 1 12/675

voorwoord Beste bosbeheerder In ons goed gevuld winternummer bieden we u weer heel wat wetenswaardigheden over het bos en zijn beheer aan. Niet alleen verneemt u welke werken u dit seizoen best uitvoert, we maken u alvast warm voor het project ‘bosranden’ dat volgend jaar opstart. Via dit project, in samenwerking met de provincie Limburg, kunnen privé-boseigenaars gesubsidieerd bosranden aanplanten.

contactdag

Jubileum: 15 jaar Limburgse Bosgroepen Feestelijke contactdag 23 maart 2013

De Limburgse Bosgroepen bestaan maar liefst 15 jaar! Dat jubileum vervult ons met gepaste trots en dus willen we dat graag met jullie vieren. De ideale gelegenheid daarvoor is de zesde editie van onze contactdag. Die heeft plaats op 23 maart 2013 en dan ontmoeten wij jullie graag voor onderstaand feestelijk programma in de landcommanderij Alden Biesen in Bilzen.

Eén van de bosbewoners die graag van een goede bosrand gebruik maakt, is de rode bosmier. Wist u dat Limburg de enige Vlaamse provincie is waar de 4 bosmiersoorten nog voorkomen?

In het vorige nummer las u reeds dat heel wat vroegere percelen waar een landbouwactiviteit met bos gecombineerd wordt, nu onder agroforestry vallen. Hierover ontvingen we zoveel vragen, dat we u in dit nummer graag meer over deze landgebruiksvorm vertellen.

Met het aflopen van het jaar, kijken we gewoonlijk ook even naar wat er in 2013 allemaal op stapel staat. De Limburgse Bosgroepen starten het nieuwe jaar alvast met een positieve noot: ze vieren in 2013 hun 15-jarig bestaan! Vieren jullie mee?

foto: Annemie Hannosset

Programma

10.00 u. Ontvangst van de genodigden met koffie

10.30 u. Verwelkoming door de gedeputeerde

10.45 u. Algemene vergaderingen van alle Limburgse Bosgroepen

12.30 u. Broodjeslunch

14.00 u. Start voordrachten en wandelingen

Voordrachten Doorlopend programma: Natura 2000

Historiek en evolutie 15 jaar Limburgse Bosgroepen

Nachtzwaluwen met zenders in Bosland Wandelingen

Keuze uit een reeks wandelingen met specifieke thema’s

Prettige feestdagen!

Frank Smeets Voorzitter van de Limburgse Bosgroepen

16.00 u. Feestelijke afsluiting met koffie en gebak

Alle leden zijn van harte welkom en ontvangen in februari een persoonlijke uitnodiging.

Voor meer informatie kun je terecht bij Evi Ghijsens (tel. 011 23 73 28).

2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter foto: An Olaerts

dit seizoen in het bos JANUARI

FEBRUARI

MAART

APRIL

MEI

JUNI

JULI

Het winterse werk

AUGUSTUS

SEPTEMBER

OKTOBER

NOVEMBER

DECEMBER

foto: Annemie Hannosset

Jaarlijks doorleeft het bos de cyclus van vier seizoenen. In elk seizoen is het bos anders en dat heeft gevolgen voor de bosbeheerder. Welk seizoen is ideaal voor welk werk? In vier afleveringen schetsen we een praktische boskalender. In dit Limburgs Bosbelang het laatste seizoen: de winter!

Wat gebeurt er in het bos?

Bomen en planten zijn volledig in rust: al het leven zoekt beschutting tijdens de koude en donkere maanden. De bosbodem wordt ondertussen verrijkt met afgevallen bladeren, naalden, takken, schors, vruchten, bolsters, afgestorven wortels, ... Dood hout en dood organisch materiaal zijn van levensbelang voor het bosecosysteem. Ze zitten boordevol water en voedingsstoffen en zijn zo een bron van leven.

nemens voor de toekomst. Ook voor het bosbeheer is deze periode de goede om plannen te maken en te werken aan een beheerplan voor de komende twintig jaar. Welke werken moeten worden opgezet? Hoe geef je vorm aan een goed beheerplan en hoe kun je de noodzakelijke beheermaatregelen het best organiseren? Maak een afspraak met de Bosgroep voor actueel advies op maat.

Contacteer je Bosgroep voor meer informatie. Wij helpen je met plezier verder!

Welke werken worden nu best uitgevoerd?

Aanplantingen afwerken Het plantseizoen start vanaf de eerste nachtvorst en loopt tot het uitlopen van de knoppen. In het vorige Bosbelang kon je lezen waarom het voordelig is zo vroeg mogelijk aan te planten. Werk de aanplantingen indien mogelijk snel na Nieuwjaar af en vermijd aanplanten op droge, zonnige dagen of in bevroren bodem!

Deze bijdrage is gebaseerd op een artikelreeks van de OostVlaamse Bosgroepen (de BOSbode, 2011).

Hakhout afzetten Op koude winterdagen kun je je een eerste maal aan het toekomstige brandhout verwarmen door hakhout af te zetten en af te voeren. Verzeker je ervan dat het bos niet te nat is, anders beschadigen diepe sporen de bodem. Eventueel kun je het afvoeren uitstellen naar een drogere periode. Een periode van aanhoudende sterke vorst maakt een nat bos toegankelijker …

Aanduiden en opmeten van bomen In een winters bos is het overzicht beter. Dit is dus een goed moment om dunningen aan te duiden en bomen op te meten.

Bovendien wandel je in een winters bos gemakkelijker, omdat veel vegetatie is ‘gaan liggen’.

En verder?

Tussen Kerstmis en Nieuwjaar maken velen van ons goede voor‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 3

beleid

Agroforestry:

bomen buiten het bos!

foto: Ophélie Eliat-Eliat

Agroforestry is een landgebruiksvorm op het kruispunt van land- en bosbouw.

In Vlaanderen is gekozen om deze percelen volledig als landbouw te beschouwen.

We spreken van agroforestry indien bomen op één en hetzelfde perceel op rendabele manier gecombineerd worden met landbouwgewassen en/of veeteelt. Deze combinatie creëert interacties die een positief effect kunnen hebben op ecologische én economische aspecten.

De Vlaamse regering biedt landbouwers de mogelijkheid om vanaf dit jaar subsidies aan te vragen voor de aanleg van deze systemen.

Deze subsidie maakt deel uit van het Vlaams programma voor plattelandsontwikkeling (PDPO) en wordt voor de helft gefinancierd door Europa.

Agro en forestry: beheerevenwicht

Agroforestrysystemen geven boven- en ondergrondse interacties tussen beide vormen van landbouwgebruik. Bovengronds speelt bijvoorbeeld de schaduw van de bomen op de gewassen. Om de competitie om licht te beperken, moet je boomsoorten gebruiken die laat blad zetten en de bomenrijen in een noord-zuid oriëntatie planten. Werk met geschikte dichtheden en snoei de bomen goed op. Dat laatste is sowieso van belang voor de houtkwaliteit.

4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

Bovendien bestaat er een effect op de ‘evapotranspiratie’ of het verdampen van water door de landbouwgewassen. Doordat de bomen de windsnelheid afremmen, wordt minder water door de gewassen verdampt en neemt het waterverbruik van de planten af. Bovendien zorgt de bladval voor een toename van de

hoeveelheid organische stof in de bodem. Dit gaat de bodem dan weer verbeteren.

Ondergronds speelt vooral de wortelontwikkeling en de competitie om water en voedingsstoffen. In agroforestrysystemen gebruikt de landbouwer diepwortelende boomsoorten in combinatie met oppervlakkig wortelende gewassen. Boomwortels zullen zich dieper ontwikkelen als tussen de bomen landbouwgewassen wortelen en er bodembewerking plaats vindt. Op die manier kan de bodem vollediger worden benut en is het verlies van nutriënten beperkt.

Soorten agroforestry Al naargelang de landbouwcombinatie onderscheiden we verschillende soorten agroforestry. In de context van de Vlaamse landbouwsector zijn twee soorten van belang.

- silviculturele agroforestry: het in rijen aanplanten van bomen in combinatie met eenjarige landbouwgewassen - silvopastorale agroforestry: het aanplanten van bomen in combinatie met groot-, pluim- of kleinvee.

De laatste soort is in Vlaanderen de meest voorkomende. Denk maar aan de hoogstamboomgaarden in Haspengouw of aan de Canadapopulierenbestanden, die vaak met graas- of hooiweide worden gecombineerd.

Geschikte bomen Alle bomen hebben verschillende eigenschappen en dus is het belangrijk bij toepassing van agroforestry de juiste boomsoort te kiezen. Geschikt zijn de populier (wateropzuiging, goede doorgroei hoofdas en snel verterend strooisel), de wilg (voedermiddel voor rundvee), de zwarte els (snelle groei en wateropzuiging in natte omgeving), de okkernoot (in combinatie met tarwe), …

Meer informatie over boomsoorten in agroforestry: www.wervel.be/agroforestry-themas-92 www.vlaanderen.be/landbouw/boslandbouwsystemen Bovendien kunnen de bomen droge periodes beter doorstaan wanneer ze dieper kunnen wortelen.

Subsidievoorwaarden

Om in aanmerking te komen voor de (her)aanplantsubsidie voor bomen moet de landbouwer eigenaar zijn (of toegestaan gebruiker) van het perceel en moet het perceel tijdens het huidige of voorgaande jaar in landbouwgebruik zijn geweest. Het boslandbouwperceel moet minstens een halve hectare groot zijn, een plantdichtheid hebben van minimaal 30 en maximaal 200 bomen per hectare en uit minstens drie bomenrijen van hoogstammige loofbomen bestaan. De landbouwer verwerft de subsidie definitief als de bomen gedurende 15 opeenvolgende jaren na het aanplanten behouden blijven en hij de landbouwteelt jaarlijks in de verzamelaanvraag als hoofdteelt aangeeft.

De subsidie bedraagt maximaal 70 % van de aanplantkosten. Onder die kosten vallen de aankoopkosten voor de bomen, de kosten voor de arbeid en machines en de kosten voor

versteviging en bescherming van de bomen.

Geïnteresseerde landbouwers kunnen terecht bij het e-loket van het Agentschap Landbouw en Visserij op www.landbouwvlaanderen.be en moeten hun subsidieaanvraag voor het volgende plantseizoen vóór 1 september indienen. De landbouwer kan de betalingsaanvraag pas na uitvoering van de werken indienen samen met de jaarlijkse verzamelaanvraag. Het Agentschap betaalt op basis van bewezen facturen de subsidie in een keer uit nadat het alle controles heeft uitgevoerd.

Van ‘landbouw’ is sprake als de productie economisch rendement nastreeft. Indien het landbouwgebruik op zich niet duidelijk is, moet de landbouwer (beheerder) kunnen aantonen dat het om landbouw gaat. Dit kan gebeuren door: - de aangifte in de verzamelaanvraag (de codering op zich is niet bepalend) - een overeenkomst voor gebruik voor begrazing (pacht of tijdelijke gebruiksovereenkomst, bv. in natuurreservaten) - bewijzen van gebruik als hooiland (loonwerkersfacturen, hooi dat wordt gebruikt voor het voederen van eigen vee of facturen van hooi dat verkocht is).

Dit betekent bijvoorbeeld dat het Bosdecreet niet langer van toepassing is op de meeste bestaande graasweiden met populieren. De omzetting van bestaand bos naar een graasweide met bomen wordt als een ontbossing beschouwd. Voor het kappen van de bomen in boslandbouwsystemen met een omtrek op borsthoogte van meer dan één meter moet een stedenbouwkundige vergunning bij de gemeente worden aangevraagd.

Wetgeving

Gronden waarop agroforestry wordt toegepast, vallen sinds juni van dit jaar niet meer onder het Bosdecreet. Dat zou immers beperkingen met zich meebrengen bij de oogst en het verwijderen van het boslandbouwsysteem. Agroforestry moet echter altijd gekoppeld zijn aan een rendabele landbouwteelt.

Als er geen rendement is (bv. bij hobbyboeren en natuurbeheer), blijven deze percelen onder het Bosdecreet vallen.

foto: Ophélie Eliat-Eliat

Heb je nog vragen?

Wend je dan tot de provinciale diensten van de afdeling MIB (Markt- en InkomensBeheer) van Agentschap Landbouw en Visserij (ALV): Vlaams Administratief Centrum (Blok A, niveau 2), Koningin Astridlaan 50 bus 6, 3500 Hasselt (tel. 011 74 26 50, fax 011 74 26 69, mib.limburg@lv.vlaanderen.be).

foto: Ophélie Eliat-Eliat

‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 5

bosfauna

De rode bosmier in symbiose met de bosbeheerder foto: Benjamine Bufkens

Limburg is de meest soortenrijke mierenprovincie en de enige waar de vier soorten bosmieren nog voorkomen. Gelukkig, want de twee rode bosmiersoorten, waar we het in dit artikel over hebben, zijn een belangrijke schakel in het bosecosysteem. Als bosbeheerder mag je blij zijn met deze kleine helpers in je bos. Maar ook omgekeerd: de rode bosmier is gebaat bij een goed bosbeheer!

zachte humusrijke grond net naast het nest of op plaatsen waar vroeger koepels voorkwamen. Door hun graafactiviteit en nestbouw zorgen de bosmieren voor het vermengen en verluchten van bosbodems. Zo vormen ze een onontbeerlijke schakel in een gezond bos.

Naast de grote hoeveelheden prooien die ze zelf bijeen brengen, zijn zijzelf geliefde hapjes voor heel wat andere organismen. In bossen met een hoge bosmierendichtheid komt de groene specht veelvuldig voor en in de winter blijven spits- en bosmuizen graag in de buurt van de kolonies.

Behaarde rode bosmier (foto: Richard Bartz)

In België kennen we twee soorten rode bosmieren: de kale rode bosmier (Formica polyctena) en de behaarde rode bosmier (Formica rufa). Zij leven vooral aan de randen van het bos en bouwen nestkoepels met een nestvorm die is aangepast aan de plaatselijke omstandigheden. Regelmatig splitsen dochternesten zich af van de hoofdkoepel en op die manier ontstaan lange rijen nestkoepels.

Zo kunnen de mieren zich verplaatsen over enkele tientallen meters. Sinds 1980 zijn de vier in België voorkomende bosmiersoorten beschermd bij Koninklijk Besluit en dat betekent dat het te allen tijde verboden is deze diersoorten te verjagen of de woon- of schuilplaatsen te beschadigen!

Verspreiding bosmieren in Vlaanderen

De rode bosmier in zijn bos

Rode bosmieren zijn bekend als koepelbouwende mieren. Zij leven in kolonies die bestaan uit werksters, koninginnen en mannetjes. Het leven van de werksters staat in functie van de koningin. De mannetjes bevruchten één keer per jaar de koningin tijdens een bruidsvlucht. De mieren zijn 10 tot 15 mm groot en leven in nesten met soms meer dan een miljoen werksters. Ze spelen een belangrijke rol in de bosecosystemen. Zo houden ze samen met de roofmieren de populaties van bladluizen, bladrupsen en vele andere ‘schadelijke’ diersoorten klein. De Nestkoepel (foto: Jan Mampaey) bosmieren verspreiden heel wat zaden van bosplanten. Die kiemen gemakkelijk in de Een nest bestaat uit twee grote delen. Een grondnest dat zich onder het bodemniveau bevindt en daar bovenop een luchtige koepel die gemaakt wordt van allerlei organisch materiaal. Een mierennest heeft een territorium van enkele hectaren! De nestkoepels kunnen zeer groot worden en daardoor flink opvallen.

In symbiose met de bosbeheerder

Behaarde rode bosmier

Zwartrugbosmier

Behaarde rode bosmier & Zwartrugbosmier

6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

Vlaamse hoofdrivieren provinciegrens

De rode bosmier geniet ook van een goed bosbeheer! Wanneer te weinig zonlicht op de koepel valt, kan dit de ontwikkeling van de larven en nieuwe werksters benadelen. Een gedund bos biedt de mieren de mogelijkheid om hun lichaamswarmte op peil te houden.

bosbeheer Het bos moet dus goed gedund zijn: een te dichte kroonlaag verdrijft de bosmieren naar de bosranden.

Als je gaat dunnen, is het belangrijk de bomen met veel bladluizen niet allemaal te verwijderen. De bosmier bezoekt deze bladluizen continu omwille van de zeer suikerrijke honingdauw, dat ze afscheiden.

Ook de bosranden verdienen extra aandacht: strakke randen kunnen een meer glooiend patroon krijgen, zowel horizontaal als verticaal. Horizontaal kan je bij aanleg de bosrandbreedte laten variëren. En verticaal kan je hoogteverschillen creëren door hakhoutbeheer af te wisselen met overstaanders. Hier kunnen bijvoorbeeld de bomen, die bladluizen aantrekken, behouden blijven …

Plan beheerwerken rond het nest in de winter als de mieren zich onder de grond bevinden.

Dan is de verstoring het kleinst. Het verdient de grootste aanbeveling om het nest te ontzien bij werkzaamheden.

Als je bijplant nabij een nestkoepel, kun je de bosmier plezieren met bladluisgevoelige boomsoorten. Linde, gewone esdoorn en zoete kers scoren hier bijvoorbeeld goed.

Gepatenteerde ‘stoebentrekkers’ Ondanks dat het uitroeien van stronken niet tot het gangbare bosbeheer behoort, is een onmiskenbaar stukje stronken-geschiedenis in Zutendaal vermeldenswaardig. De plaatselijk ontwikkelde en gepatenteerde stronkenuitroeiers ‘Hercules’ en ‘Peters’ zijn gerestaureerd en worden permanent tentoongesteld in de Zutendaalse Schans. Robert Beuls, bosconsulent bij de Bosgroep Hoge Kempen en zijn echtgenote, zijn mede-eigenaar van de Schans.

De stronkenuitroeier had een belangrijke functie tijdens het omvormen van bossen tot landbouwgrond en bij herbebossing. Door de stronken te trekken kon men immers aantasting door de dennensnuitkever vermijden en onmiddellijk herbebossen. De geschied- en heemkundige kring en de vrijwilligers van de Lieteberg vzw van Zutendaal onderzochten de historie van de Zutendaalse ‘stoebentrekkers’.

Het ontstronken was een cruciaal, maar zwaar karwei en daarom werden in Limburg drie typen stronkenrooiers ontwikkeld. Het eerste toestel was de Simplex en werd ontwikkeld door de foto: Patrick Meesters smid van Eksel, de heer Smeets. Hij bouwde een houten driepikkel die boven de stronk werd geplaatst. Een stalen kabel werd aan de stronk bevestigd en deze werd door twee personen omhoog gedraaid door de kabel rond een houten cilinder te wikkelen.

Smid Hubrechts en zijn zoon uit Gruitrode verbeterden dit toestel. Door een ingenieus systeem van tandwielen en katrollen kon één persoon deze ‘Hercules’ bedienen en afhankelijk van het type zelfs een mankracht van 200 tot 365 personen ontwikkelen. Deze stronkenuitroeier werd vanaf 1906 onder patent geproduceerd en met succes uitgevoerd over de hele wereld.

Vermijd verstoringen

Bedenk dat verstoring door de mens voor de mieren nefast is! Koepels in de onmiddellijke omgeving van mountainbike-routes en te druk bewandelde paden zijn tot verdwijnen gedoemd en het effect daarvan op het bos kan groot zijn. Dit geldt ook voor koepels die grenzen aan te intensief bewerkte en bemeste akkers en graslanden. Bekijk in dat soort situaties of je niet, met je beheer, vlakbij een goede nestplek kan creëren.

Deze tekst is een bewerking van een artikel uit het Boomblad, het ledentijdschrift van de West-Vlaamse Bosgroepen, jaargang 2010 nummer 2.

Omdat tijdens de Eerste Wereldoorlog smeden moeilijk aan tandwielen en katrollen konden geraken, ontwikkelde de Zutendaalse koster Désiré Peters een stronkenuitroeier zonder die onderdelen, maar met een vernuftig hefboom- en schuifsysteem. Na de oorlog werd ook deze stronkenuitroeier onder patent geproduceerd.

De Schans van Zutendaal De Schans van Zutendaal was één van de vele eilandjes tussen Zonhoven en Genk die gebruikt werden om de plaatselijke bevolking en het vee te beschermen tegen de plunderende huurlingen van voorbijtrekkende legers. De voorbije jaren is de Schans in ere hersteld dankzij samenwerking tussen de stichting van de familie Claes, het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en de gemeente Zutendaal. De Schans werd een pareltje in het bosrijke Zutendaal.

De ‘stoebentrekkers’ staan met reden in de Schans van Zutendaal: net als de Schans zelf zijn zij eigendom van de stichting van de familie Claes.

‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 7

bosbeheer

De bosrand: meer dan een kantlijn!

De randen van het bos zijn voor veel dieren- en plantensoorten erg belangrijk. Goed multifunctioneel bosbeheer mag de randen dan ook niet verwaarlozen! De Bosgroepen gaan de (her)aanleg van bosranden extra stimuleren in 2013 met een speciaal project. Hierover kun je meer lezen in het volgende zomernummer. Wat weet je eigenlijk al van bosranden?

De kenmerkende overgang

Een bosrand is een geleidelijke overgangszone tussen het bos en het omliggende open landschap. Het is de eerste fase van verbossing. Deze overgangsfase naar de hoofdetage van bomen bestaat vooral uit struiken, kleine bomen, hakhout of knotbomen en behoort per definitie tot het bos. We spreken van een bosrand als hij minstens 6 m breed is, maar niet breder dan de lengte die de gemiddelde boom hoog is. Het bos naast de rand moet minstens enkele lengten van de aanwezige bomen breed zijn. Alleen dan is sprake van de rustzone binnenin, eigen aan een bos. Dit kenmerkt het verschil tussen de bosrand en de houtkant of –wal.

In de marge …

De overgang tussen bos en omliggende ruimte is vaak te abrupt. De laatste decennia verdwenen bosranden vaak door te weinig actief Bosrand (foto: Lore Bellings) beheer. Boomzaailingen vestigen zich dan in de rand en hun beschaduwing laat de rand verdwijnen. Veel bossen zijn bovendien klein. Dan is het verleidelijk veel bomen te planten en te besparen op de bosrand! Ook heel wat externe factoren hebben een negatieve invloed. Zo zijn er landbouwers die beetje bij beetje de stroken van de bosrand innemen. Ook recreanten, passanten of buurtbewoners gebruiken de randzones graag voor sluikstortingen of als weg. Voor je tot het aanplanten van een bosrand overgaat, kan het wijs zijn om even stil te staan bij de overlevingskansen van jouw bosrand. … maar van groot belang!

Het goed onderhouden van een bosrand vraagt intensief en bekwaam beheer, maar daar krijgt de beheerder veel voor terug. Sowieso is de bosrand veel goedkoper en mooier dan metaaldraad of welke scheiding dan ook. Bovendien biedt de bosrand bescherming en afscheiding op een natuurlijke manier die zelfs, indien er voldoende verhoutende gewassen aanwezig zijn, door kapping of biomassaoogsten wat opbrengst kan genereren. Maar dat is niet de enige troef.

De bosrand: - schermt het bos af - belemmert een te gemakkelijke toegang voor loslopende honden (en hun baasjes!)

- verhoogt de rust in het bos (voor reeën en ander wild) - biedt minder kans op windval en vermindert stormschade - biedt dekking en voedsel voor tal van dieren (van vleermuizen en vlinders tot fazanten) - voorkomt ruigtekruiden zoals brandnetels of ongewenste exoten met een pionierskarakter, zoals de Amerikaanse vogelkers - voorkomt storende overhangende takken langs wegen, paden en andere eigendommen - voorkomt beschaduwing van aangrenzende (landbouw)percelen.

Meidoorn (foto: Karolien Van Diest)

Een bestaande bosrand beheren

Een bosrand vraagt een vrij intensief beheer. Zaailingen van bomen met een pioniersrol, zoals Amerikaanse vogelkers, berk en es, vervullen hun natuurlijke functie, namelijk van niet-bos bos maken. Ook in de bosrand! Daarnaast is het goed variatie te hou8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

Sleedoorn (foto: Karolien Van Diest)

dan kun je na de aanleg wel jaarlijks een subsidie ‘ecologische bosfunctie’ aanvragen voor je bosrand. Omdat nagenoeg alle troeven van bosranden ook aanwezig zijn bij de aanleg van een onderetage onder Canadapopulieren in wijd plantverband (minimum 8 m x 8 m), werd beslist om deze categorie in het project op te nemen. Door het ruim plantverband en de meestal door roest beperkte kruinomvang laat dit type van aanplant van in het begin tot de eindkap normaal voldoende licht door om de vitaliteit en een goede bloei van de struik- of onderetage te garanderen.

Leden kunnen via de Bosgroep gesubsidieerd een bosrand of onderetage aanplanten vanaf het plantseizoen 2013-2014.

Wilde lijsterbes bloesem (foto: Karolien Van Diest)

den in de begroeiing. De bomen en struiken groeien niet even snel en na een aantal jaren zullen de sterkere groeiers de zwakkeren overwoekeren. Als je hier niets aan doet, zou dit tot een soortenverarming leiden. Om een bosrand te behouden, moet je dus ingrijpen.

Bij een volgroeide bosrand volstaat maaien en het traditionele hakhoutbeheer. Bomen en struiken moeten tot aan de basis worden afgezaagd: op arme bodems om de 10 à 15 jaar en op rijke bodems om de 5 à 10 jaar. Het afzetten van de struiken gebeurt het best in de winter en voordat vogels gaan nestelen in de bosrand (vóór 1 maart). Spreid het afzetten in ruimte en tijd. Zo blijft de bosrand continu behouden en dat geeft de aanwezige fauna uitwijkmogelijkheden.

Een bosrand aanleggen

Wil je dit binnen je bestaande bos realiseren dan is de eerste stap een dunning, die veel sterker moet gebeuren in de randzone. Een mooie bosrand is - afhankelijk van de boomhoogte en oriëntatie - tussen de 6 en 12 m breed. Meng zoveel mogelijk soorten, maar hou rekening met hun dynamiek! Indien nodig meng je de plantsoorten groepsgewijs.

De beste oriëntaties om veel bloesems, bessen en vruchten te krijgen zijn de zuidelijke en westelijke bosranden. Het ideale plantverband in de bosrand is 2 m x 2 m (tot 1,5). Om sterke concurrentie van ruigtekruiden te voorkomen, is het mogelijk dit verband te verkleinen tot 1 m. Het is interessant voor de natuur om de bosrand te laten golven. Dit geeft veel verschillende habitats en maakt het voor predatoren, zoals de vos, moeilijker de prooi te vinden. Als je bovendien het plantgoed via de Bosgroepen bestelt, zijn dit bij voorkeur inheemse soorten van autochtone

herkomst. De eerste jaren na de aanplant beperkt het beheer zich tot het vrijstellen van de planten en soms een beperkte correctiesnoei ten voordele van de zwakkere groeiers.

Concrete informatie volgt in het zomernummer (‘t Limburgs Bosbelang nr. 41). Het project beoogt een bijdrage van 30 procent van de kosten door de eigenaar zelf. De Bosgroep financiert met verschillende partners het overige deel!

Bosrandproject 2013

Voor de aanleg van bosranden of onderetages krijg je geen subsidie indien je niet gelijktijdig hoofdbomen plant. Beschik je reeds over een goedgekeurd uitgebreid bosbeheerplan,

Bramen in je bosrand?!

De braam is een bosrandsoort bij uitstek! Deze soort groeit bijna overal en geeft dekking, rust en voedsel. Voor reeën biedt de braam de belangrijkste (winter)voeding. Meestal komen bramen spontaan opzetten. Denk dus twee keer na voordat je je bosrand braamvrij wilt maken en duur gaat beplanten!

Hoe leg ik een bosrand aan?

Ik wens een bosrand aan te leggen

In mijn bos

Nee

Is daar genoeg ruimte en licht?

Ik beoordeel welke bomen gekapt moeten worden en welke aanplant ik ga doen.

Is een vergunning nodig?

Ja

Ja

Nee Ja

Nee

Ontstaat er gewenste spontane begroeiing?

Ik wacht af tot de begroeiing zich manifesteert en bekijk of extra begroeiing gewenst is.

Naast mijn bos

Is daarvoor een vergunning nodig?

Nee

Ja

In overleg met de Bosgroep vraag ik de vergunning aan.

Ik maak een beplantingsplan, bestel de plantensoorten en ga over tot aankoop.

Alle activiteiten in de groene kaders kunnen in overleg met de Bosgroep.

‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 9

bosgroep noordoost-limburg in de kijker

Een bos heeft meer waarde dan je denkt!

Een open plek met een gagelstruweel in het gebied rond De Tomp in Hamont-Achel. (foto: KU Leuven)

Bossen zijn wereldwijd belangrijk als ecosysteem en leverancier van voedsel, materiaal, zuiver drinkwater, hout en zuurstof. Dit zou de mens dankbaar en nederig mogen stemmen. In de praktijk neemt de mens echter gretig en geeft bitter weinig terug. Het concept ‘ecosysteemdiensten’ maakt de waarde van bossen voor de mens zichtbaar en biedt zo extra argumenten voor goed beheer en langdurig behoud van ecosystemen. Het is op deze manier dat de ecologie en economie zich overtuigend verzoenen. De KU Leuven beheert sinds 1997 het bos in domein Beverbeek met aandacht voor natuur en economie. Ze werkte dit uit tot een geïntegreerd bedrijfsmodel waarin diverse ecosysteemdiensten verrekend worden.

informatie over de waarde van onze bossen onontbeerlijk. Veel instanties en gebruikers kunnen zo het belang van de bossen inzien en stimulansen voor behoud ontwikkelen. Daarvoor is een financieringssysteem nodig. Zo kan men bijvoorbeeld via een rechtstreekse transactie tussen de dienstverlener en de baathebbende - tussen het bos en zijn gebruiker - betalen voor ecosysteemdiensten.

Bosbeheer in Hamont-Achel

Ecosysteemdiensten?

diensten zoals recreatie en landschappelijke Eén van de bosrijkste gemeenten in NoordEcosysteemdiensten zijn de goederen en schoonheid.

Limburg is Hamont-Achel met meer dan 1 100 ha bos. In 2005 startte de Bosgroep met diensten die ecosystemen aan mensen kun- nen leveren. Het concept werd onder wereld- Betaling aan ecosystemen het opmaken van een uitgebreid bosbeheerwijde aandacht gebracht met het Millennium Men ziet zelden het belang van bossen voor plan voor zowel de openbare eigenaren als de Ecosystem Assessment (MEA) door de Ver- onze economie en maatschappij. Daarom is 23 privéboseigenaren. Het beheerplan omvat enigde Naties in 2005. Deze grootschalige studie maakte een inschatting van de staat van ecosystemen en van de diensten die deze De Bosgroep Noordoost-Limburg en de KU Leuven werken al vanaf de oprichting in 1999 ecosystemen leveren. samen. De KU Leuven is zelfs één van de stichtende leden van de vzw. De KU Leuven verkoopt In MEA worden ecosysteemdiensten ingesinds 2006 het industrieel hout via de Bosgroep. De universiteitsbossen zijn opgenomen in deeld in vier categorieën: ondersteunende het gezamenlijk uitgebreid bosbeheerplan, wat de Bosgroep opstelde in samenwerking met diensten zoals nutriëntenkringlopen en de gemeente. Ondertussen zijn er in Hamont-Achel al 643 ha bos FSC gecertificeerd, waaronbehoud van genetische diversiteit, toeleveder dat van de KU Leuven. Jaarlijks stelt de Bosgroep haar werking voor aan de volgende lichrende diensten zoals productie van hout of ting bosbouwingenieurs, die in februari in het universiteitsbos een praktijkstage doen. drinkwater, regulerende diensten zoals klimaatregeling of erosiecontrole en culturele

Samenwerking

10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

753 ha waarvan 568 ha openbaar bos en 185 ha privébos. Van dit bos werd 647 ha bos FSC-gecertificeerd. Het domein Beverbeek van de KU Leuven maakt hier deel van uit.

Van historische heide naar naaldbomen

De naaldbomen zijn in de Kempen geen inheemse soort: het landschap werd gedomineerd door loofbos. De mens begon ongeveer 5 000 jaar geleden met het vormen van het huidige landschap. In de loop der jaren werd het dichte oerbos vervangen door een uitgestrekt cultuurlandschap. De heidevlaktes werden gebruikt als graasweide voor schapen en als winning van strooisel voor de potstallen. De mest uit die stallen werd

gebruikt om de productie op de akkers op peil te houden.

Op de Ferrariskaart uit 1771 zijn de eerste aanplantingen met naaldbomen in de streek rond Beverbeek zichtbaar. Het grondgebied rondom het historisch landbouwlandschap Beverbeek bestaat op die kaart enkel uit heide en moerassen. Op de militaire kaart van 1872 staat een grote aanplant ten noorden van het gebied Beverbeek. Deze aanplant bestond voornamelijk uit grove den: een soort die goed groeit op alle gronden en dus ook op de schralere heidegronden en akkers in de Kempen. De strooisellaag die zich vormde onder deze bomen werd samen met de heide gebruikt als strooisel in de stallen en als

meststof. Stilaan werd bosbouw economisch interessanter dan het beheer van de heidevlaktes.

Halfweg de negentiende eeuw kwam kunstmest op en verdween de economische noodzaak van de heidegrond helemaal. Bovendien ontstond een nieuwe marktvraag: in de steenkoolmijnen was dennenhout nodig als stuthout. Dennenhout was hiervoor ideaal omdat het kraakt voordat de stut het begeeft.

De bosbeheerders wensten vooral dunne stammen voor dit stuthout te produceren.

Met de sluiting van de steenkoolmijnen verdween de vraag naar dit hout. Veel naaldhoutbossen bleven bijgevolg decennialang onbeheerd staan.

Van naaldhout naar inheemse soorten

Professor Bart Muys samen met de studenten tijdens de werkweek. (foto: KU Leuven)

Vandaag zijn naaldbomen nog altijd aanwezig. Het hedendaags bosbeheer is erop gericht de homogene naaldhoutbestanden om te vormen naar gemengde bossen met meer loofhout. Hierbij wordt aandacht besteed aan open plekken met mogelijke heideontwikkeling en aan bosranden. De grove en Corsicaanse dennen werden recent opnieuw regelmatig gedund. Het gevolg was een spontane menging met inheemse loofboomsoorten zoals de ruwe berk, de zomereik, … Op verschillende plaatsen ontwikkelde zich onderetages met inheemse soorten zoals de spork en de lijsterbes. Ongeveer alle bossen in Hamont-Achel zijn bijna helemaal vrij van Amerikaanse vogelkers. Dit biedt een mooi toekomstperspectief, voor zowel de structuur als de menging van boom- en struiksoorten. Weinig gebieden van deze omvang laten zien hoe de Kempense bossen eruit zouden zien zonder deze exoot! In de beekvallei vinden we nu standplaatsgeschikte loofhoutbestanden terug. Deze loofbossen zijn relatief jong, maar ecologisch erg waardevol.

Geven en nemen in evenwicht

Het beheer heeft geleid tot een bossencomplex, dat mooi ligt ingebed in een gemengd landschap van open weidegebied met bomenrijen, de beekvallei, akkers en bossen.

Dit maakt het gebied zeer aantrekkelijk voor recreanten. Alle wegen, exploitatiewegen en brandgangen zijn nog steeds toegankelijk en worden ook gebruikt door deze recreanten.

Daarom is het goed dat voor het grootste deel van het gebied een toegankelijkheidsreglement is opgesteld.

Leuvense studenten aan het werk bij het aanplanten van een bosrand. (foto: KU Leuven)

Jaarlijks worden industriële loten hout uit de bossen te koop aangeboden. Ook de lokale bevolking koopt graag brandhout uit dit bos.

Een andere belangrijke bron van inkomsten uit het bos is de jacht. Daarnaast worden uit ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 11

het bos niet-houtige bosproducten geoogst, zoals bosbessen en paddenstoelen.

Geïntegreerd beheer in Beverbeek

In de Hamont-Achelse dennenbossen ligt domein Beverbeek van de KU Leuven. Het domein is 164 ha groot. Sinds 1961 is het gebied in eigendom van de KU Leuven. Het wordt sinds 1997 beheerd door de Afdeling Bos, Natuur en Landschap (ABNL) o.l.v. prof.

Bart Muys. De doelstelling is het volledige gebied op een geïntegreerde manier te beheren. Dat wil zeggen dat rekening wordt gehouden met de ecologische, economische, educatieve en recreatieve functies van het gebied. Deze verschillende functies worden gezien als essentiële elementen. Dit gebied bestaat uit dennenbossen, beekbegeleidende loofbossen, het natuurreservaat Elsbroek en landbouwgronden met weides, akkers, bomenrijen, dreven, houtwallen en greppels.

De landbouwgronden worden verpacht aan enkele landbouwers.

Het gebied Beverbeek is een zeer mooi en waardevol kleinschalig landbouwgebied. Het

opstellen van een goed beheerplan voor het behoud en het herstel van de kleine landschapselementen was een belangrijke stap in het behouden en opwaarderen van het gebied. Ook de aanwezige landbouwers dragen hun steentje hieraan bij. Landbouw is immers een historisch gegeven in dit landschap.

Beverbeek als dienstbaar ecosysteem

De KU Leuven beheert het 164 ha grote domein Beverbeek, waarvan ongeveer 85 ha bos en natuur is. In dit bos wordt sinds 1997 een strategie gevolgd van minimale input voor een matige output. Aan de uitgavenzijde wordt sterk bespaard en aan de inkomstenzijde wordt zoveel mogelijk gediversifieerd.

Voor elk deel van het domein heeft men oog voor de sterktes en bekijkt men hoe inkomsten kunnen worden gegenereerd met behoud van de hoge natuurwaarden. Minder productieve situaties, bv. te natte gronden, tracht men hier niet kunstmatig te verbeteren met dure maatregelen, zoals drainage. Via de waardering van ecosysteemdiensten wordt het productieverlies gecompenseerd.

zoekertjes

Bos te koop Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek bieden we een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is.

Te koop SINT-TRUIDEN: 57 are; loofhout; tel. 011 68 32 47 HAM: 30 are; naaldhout; tel. 013 33 56 53 HAM: 31 are; naaldhout; tel. 0477 26 54 08; mvanacker@gmail.com

Afspraken bij de zoekertjes: • Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating • Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang • De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos • Indien je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte

Hoe reageer je op een zoekertje?

• Je neemt zelf contact op met de boseigenaar • Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje

Wil je je bos verkopen?

Zet een zoekertje of contacteer je Bosgroep!

12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

Subsidies voor recreatief medegebruik, ecologisch bosbeheer en beheer van een natuurreservaat worden gecombineerd met rechtstreekse inkomsten uit houtverkoop en jacht.

Zo kan het beheer van het universiteitsbos duurzaam, gediversifieerd en kostendekkend gebeuren!

Erik van Beek zal tijdens de wandeling van 23 februari uitleggen hoe het bosbeheer door de KU Leuven wordt aangepakt. Hij zal ons praktijkvoorbeelden tonen die van hoe in het Beverbeekse bos ecosysteemdiensten geleverd en vergoed worden.

Jaarlijkse bruto-inkomsten in euro voor het 85 ha grote deel bos en natuur van het Universiteitsdomein Beverbeek (periode 2008 - 2011).

Bosgroepbestuurders gezocht in Noordoost- of West-Limburg De Bosgroepen zijn op zoek naar nieuwe bestuurders want het mandaat van de bestuurders van de Bosgroepen NoordoostLimburg en West-Limburg loopt af. Tijdens de algemene vergadering van 2013 wordt de raad van bestuur opnieuw verkozen voor een nieuwe periode van drie jaar.

Bekwaam bestuur van Bosgroepen is van vitaal belang!

Ben je boseigenaar in de regio van Bosgroep Noordoost-Limburg of Bosgroep West-Limburg en heb je interesse om de Bosgroep te begeleiden? Geef ons een seintje!

Ook eigenaars van kleine bossen komen in aanmerking! Aarzel dus niet en neem contact op met de coördinator van uw regio!

activiteitenkalender

Activiteiten Limburgse Bosgroepen Datum

Onderwerp

Organisatie/ Plaats

Zaterdag 5 januari 2013

Brandhoutverkoop

Bosgroep Zuid-Limburg

Zaterdag 23 februari 2013

Wandeling universiteitsbos Hamont-Achel

Bosgroep Noordoost-Limburg

Zaterdag 23 maart 2013

Contactdag Limburgse Bosgroepen

Alden Biesen Bilzen

Gezamenlijke brandhoutverkopen van de Limburgse Bosgroepen

In het najaar van 2012 verkochten de Limburgse Bosgroepen heel wat brandhout. De laatste gezamenlijke brandhoutverkoop heeft plaats in regio Bosgroep Zuid-Limburg op zaterdag 5 januari 2013. Hiervoor ontvangen alle aangemelde brandhoutliefhebbers uit de omgeving automatisch een uitnodiging.

Contactdag Limburgse Bosgroepen

Noteer 23 maart alvast in jouw agenda, want het wordt een feesteditie! De Limburgse Bosgroepen blazen 15 kaarsjes uit en dat moet gevierd worden. Na de jaarlijkse algemene vergaderingen van de vijf Limburgse Bosgroep vzw’s, staat er ook dit jaar weer heel wat te gebeuren.

We hebben een gevarieerd programma uitgewerkt met interessante lezingen en gegidste wandelingen. Meer info en het programma vind je op bladzijde 2.

Excursie universiteitsbos Hamont-Achel

De Bosgroep Noordoost-Limburg organiseert in samenwerking met de KU Leuven een wandeling in het universiteitsbos ‘Beverbeek’ in Hamont-Achel op zaterdagvoormiddag 23 februari 2013. Onder begeleiding van technicus Eric Van Beek kan je dit FSC-gecertificeerd bos bezoeken. Tijdens de wandeling zien we mooie voorbeelden van duurzaam bosbeheer en leren we meer over de ecosysteemdiensten die het bos levert. Het artikel van blz. 10 biedt alvast een mooie inleiding! Deelname is gratis. Inschrijven is verplicht en kan via het secretariaat van de Bosgroep gebeuren.

Cursussen en excursies AANBOD Limburgse Bosgroepen De Limburgse Bosgroepen organiseren regelmatig vormingsactiviteiten voor hun leden. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf je dan snel in via CoLimBo (tel. 011 23 83 63). We verwachten jouw inschrijving minimaal drie weken vóór de cursusdatum. Je inschrijving is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op bankrekening BE48 7795 9073 9027. Meer gedetailleerde informatie ontvang je enkele weken voor de vormingsactiviteit per post.

Datum

Onderwerp

Organisatie/ Plaats

Prijs

Zaterdag 19 + 26 januari 2013

Cursus kettingzaag niveau 1: onderhoud en afkorttechnieken

Bosgroep Hoge Kempen vzw

€ 60

Zaterdag 9 + 16 februari 2013

Cursus kettingzaag niveau 2: basis veltechnieken

Bosgroep Noordoost-Limburg vzw € 60

Donderdag 21 februari 2013

Cursus herkennen bomen en struiken in de winter

PNC Bokrijk Genk*

nvt

Zaterdag 23 februari 2013

Cursus herkennen bomen en struiken in de winter

PNC Bokrijk Genk*

nvt

* Provinciaal Natuurcentrum (PNC), cursus i.s.m. LIKONA (www.likona.be) en Inverde (www.Inverde.be) Veilig werken met de kettingzaag – nieuwe modules!

Vanaf 2013 zijn de kettingzaagmodules aangepast aan de European Chainsaw Standards (ECS).

Het eerste onderdeel is de inleiding voor kettingzaaggebruikers en handelt over gezondheid en veiligheid, onderhoud en inspectie. De tweede dag zullen we in het bos hout met een beperkte doorsnede afkorten en bovendien aandacht besteden aan hulpmiddelen bij het manipuleren en stapelen van hout.

Het tweede niveau is geschikt als basisvorming voor kettingzaaggebruikers. De twee praktijkdagen brengen we volledig in het bos door. Het omvat het vellen van kleine en hellende bomen, gebruikmakend van verschillende technieken, het neerhalen van geklemde bomen met gebruik van hulpmiddelen en het onttakken en afkorten van stammen. Voorkennis van het veilig werken met de kettingzaag (eerste niveau) is vereist.

Herkennen bomen en struiken in de winter

Deze opleiding organiseren de Limburgse Bosgroepen met de paddenstoelenwerkgroep van LIKONA (Limburgse Koepel voor Natuurstudie).

In de winter staan er geen bladeren op de bomen, toch kun je bomen en struiken herkennen. Knoppen zijn namelijk bijzonder handig om de boomsoort te herkennen en ook de schors geeft heel wat informatie. Net als dood hout en de paddenstoelen die daarop groeien. ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 13

activiteitenkalender Wij verwijzen ook graag naar enkele andere interessante vormingsmogelijkheden en activiteiten.

AANBOD CENTRUM DUURZAAM GROEN Voor bijkomende informatie en rechtstreeks inschrijven: www.centrumduurzaamgroen.be (voorheen Centrum voor Natuur- en Landschapsbeheer).

Datum

Onderwerp

Organisatie/ Regio

Prijs

Maandag 14 januari 2013 (voormiddag)

Cursus onderhoud en werking van kettingzaag

Genk

€ 45

Dinsdag 15 januari 2013

Cursus EHBO in het buitengebied

Genk

€ 75

Maandag 28 januari 2013

Cursus uitgebreid onderhoud en werking van de kettingzaag

Genk

€ 85

Datum

Onderwerp

Organisatie/ Regio

Prijs

Donderdag 14 februari 2013

Theoriecursus Haspengouwse landschapselementen: hagen, houtkanten, knotbomen, …

RLH Kortessem*

€5

Zaterdag 23 februari 2013

Cursus snoeien knotbomen

RLH Kortessem*

€5

DIVERS AANBOD

* Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (www.rlh.be)

Limburgse Bosgroepen wuiven An Olaerts uit …

In oktober vertrok onze medewerkster van het eerste uur, An Olaerts, naar een andere functie: “Op deze manier wil ik jullie graag op de hoogte brengen van mijn vertrek bij de Bosgroepen. Ik ga een nieuwe uitdaging aan en start op 15 oktober in een nieuwe functie binnen de provincie Limburg. Daarnaast wil ik jullie bedanken voor de fijne samenwerking. Ik heb een bijzonder fijne tijd gehad bij de Bosgroepen. Na mijn inzet voor de Bosgroepen gedurende de afgelopen 11 jaar, blijf ik in de toekomst nog als lid van de Bosgroepen bij de werking betrokken. Ik zal jullie ongetwijfeld nog tegenkomen op de Contactdag!” … en verwelkomen Sabine Schraepen Na het vertrek van An mogen wij een nieuw gezicht verwelkomen! Sabine Schraepen wordt medewerkster van de Bosgroep Hoge Kempen. Sabine werkte reeds enkele jaren in de administratie van de provincie Limburg en komt met veel enthousiasme ons team versterken. Evi Ghijsens, die eerder medewerkster was van de Bosgroep Hoge Kempen, wordt de nieuwe medewerkster van Bosgroep West-Limburg.

‘t Limburgs Bosbelang digitaal!

Hier kan iedereen steeds de recente edities online raadplegen: www.issuu.com/limburgs_bosbelang Het ledenblad van de Limburgse Bosgroepen valt elk seizoen in je brievenbus. Wil jij graag bomen sparen? Wens je ‘t Limburgs Bosbelang enkel nog digitaal te raadplegen? Geef dan een seintje aan jouw Bosgroepsecretariaat!

14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter

Colofon ’t Limburgs Bosbelang 39 | winter uitgave De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.

an Het team v sgroepen o B e s g r u b de Lim erbeste l l a t e h u n wense ! voor 2013

hoofdredactie Johan Van den Broek

coördinatie Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be

eindredactie Katrien Wittemans katrien.wittemans@limburg.be

redactiesecretariaat Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be

redactieraad Lore Bellings, Katrien Wittemans, Jasper Goffin, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest

redactie Lore Bellings, Frederik Bollen, Evi Ghijsens, Jasper Goffin, Patrick Meesters, An Pierson, Vera Reymen en Karolien Van Diest.

foto cover Pascal Vanhees

cartoons Dirk Vercampt

tekstbewerking zeggenofschrijven.be: Vincent Westerwoudt

vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner.be - Opglabbeek

druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek

postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be

oplage 3 500 exemplaren

wettelijk depotnummer D/2008/5857/82

verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt foto: Pascal vanhees

Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.

‘t Limburgs Bosbelang | 39 | winter | 15

39 | winter | in dit nummer

nuttige adressen

driemaandelijks tijdschrift | januari-februari-maart 2013

Bosgroepen Noordoost-Limburg vzw

Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba

ondernemingsnummer 459 481 087

Universiteitslaan 1 3500 Hasselt

Coördinator

Medewerkers

ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be

Vera Reymen ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 23 83 10

Adjunct-coördinator: Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63

Secretariaat

Agentschap voor Natuur en Bos, Afdeling Limburg

Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014

Bosgroep

Coördinator

Coördinator

ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be

ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be

Secretariaat

Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28

Administratief coördinator: ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 23 83 10

Bosgroep

Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30

West-Limburg vzw

ondernemingsnummer 479 742 895

Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82

Secretariaat

Bosgroep Bosgroep

Zuid-Limburg vzw

Limburgse Duinen vzw

ondernemingsnummer 874 670 378

ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator

ir. Jan Mampaey tel. 011 23 83 19 gsm 0478 78 07 21 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat

Coördinator

De visie van het ANB is ‘Meer en betere natuur, bos en groen, samen met andere partners.’

De uitdaging voor de toekomst is dan ook het uitbouwen van een partnerschap met boseigenaars en Bosgroepen in elke provincie. Dat moet de schakel zijn tussen de Bosgroep en het ANB. Aanspreekpunt Bosgroepen

Jasper Goffin Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt gsm 0479 54 90 09

ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be Secretariaat

voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 contactdag 15 jaar Limburgse bosgroepen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 dit seizoen in het bos Het winterse werk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 beleid Agroforestry: bomen buiten het bos . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 bosfauna De rode bosmier in symbiose met de bosbeheerder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 bosbeheer Gepatenteerde ‘stoebentrekkers’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 bosbeheer De bosrand: meer dan een kantlijn! . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 bosgroep noordoost-limburg in de kijker Een bos heeft meer waarde dan je denkt .. . . . . . . . . 10 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 activiteitenkalender Cursussen en excursies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

Nuttige websites

Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be www.bosmarkt.be

Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20

Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 H a m o n tAchel

Lommel

Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep?

Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be

boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.

Ne d e r land

N e e r p e lt O v e r p e lt

B o c h o lt

A nt w e rp e n

Kinrooi

Bree

HechtelEksel

Peer

Leopoldsburg Ham

Maaseik MeeuwenGruitrode

Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren

Opglabbeek DilsenStokkem

HeusdenZolder

As Zonhoven

Lummen

Genk H e r k- D e - S t a d Halen

Maasmechelen

H a s s e lt Diepenbeek

Zutendaal Lanaken

Nieuwerkerken Alken

Bilzen Kortessem

Wellen

B rab ant

H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon

Heers

Riemst

Tongeren Voeren

Gingelom Herstappe

Luik