nr. 52 - 't Limburgs Bosbelang - lente 2016

afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2016

52 | lente

PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE

in dit nummer o.a.

Nieuwe subsidies voor (her)bebossing Essenziekte in mijn bos. Wat nu?

Opgepast voor teken

voorwoord Beste bosbeheerder De toekomst van de Bosgroepen blijft onzeker. De Vlaamse regering heeft de bevoegdheid van de Bosgroepen overgeheveld naar de provincies, maar de daarvoor bestemde middelen wegbespaard via de afschaffing van het Provinciefonds. Wij blijven zoeken naar oplossingen en alle suggesties zijn welkom.

Voor 2016 moet u zich alvast geen zorgen maken en garanderen wij dezelfde dienstverlening als de voorgaande jaren. Wij blijven het belang van de Bosgroepen onderstrepen, zowel naar Vlaanderen als naar de gemeenten toe. Als Vlaanderen de Europese natuurdoelen wil behalen, blijven de Bosgroepen nodig.

In dit nummer zetten we enkele wijzigingen in het Vlaamse subsidiereglement voor (her) bebossingen op een rijtje. Bovendien geven we een aantal tips voor het beheren van bossen die getroffen worden door de essenziekte, een schimmel die de laatste jaren sterk opmars maakt in Vlaanderen. We nemen ook een kijkje in domein ‘De Watering’ in de Bosgroep Noord-Oost Limburg, waar een proefproject loopt met nieuwe populierenklonen. Tot slot geven we een aantal tips om teken te vermijden en een aantal nieuwtjes over bos en hout.

Tot op de Contactdag van de Limburgse Bosgroepen op zaterdag 9 april 2016.

Veel leesgenot!

Ludwig Vandenhove gedeputeerde van leefmilieu en natuur voorzitter Limburgse Bosgroepen

2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

bosgroepwerking

Bosgroep Noordoost-Limburg Domein ‘De Watering’: bijzondere planten, boeiende geschiedenis !

Al sinds 1968 is de familie Schoemans eigenaar van een prachtig domein in Neerpelt, ten noorden van het kanaal. Dit verrassende gebied van 95 hectare herbergt heel wat uitzonderlijke planten. Het domein heeft er ook een intrigerende geschiedenis opzitten. Zo stonden de eigenaars mee aan de wieg van de Bosgroep Noordoost-Limburg.

Het Domein Schoemans is een merkwaardig gebied aan het kanaal Bocholt-Herentals (ook wel het Kempens kanaal genoemd), waar we nog echte Kempense natuur aantreffen. Ooit vond je hier uitgestrekte boomloze heidevlakten die ontstonden door de intensivering van de schapenteelt gedurende de middeleeuwen. Reeds in de jaren 1700 werden echter ook grote stukken heide beplant met dennen. De gemeente Neerpelt werd daartoe verplicht door de Oostenrijkse gezagvoerders die het toen in deze streken voor het zeggen hadden.

Twee eeuwen later werd dit gebied deels omgevormd tot vloeiweiden. Dit gebeurde bij de aanleg van het Kempens Kanaal, dat een snelle verbinding vormt tussen de Zuid-Willemsvaart en het Albertkanaal. Het graven van een kanaal was in die tijd een enorme klus, met honderden arbeiders die de water-

foto: Pascal Vanhees

beschikten. Al deze paarden moesten goed te eten krijgen om hun onmisbare werk te kunnen uitvoeren. Het hooi van de Neerpeltse wateringen was hoofdzakelijk bestemd voor het leger. Het hooi werd in grote schuren opgeslagen en per boot naar Leopoldsburg vervoerd.

Populaire populieren

Kanaal in Neerpelt (foto: Henri Van Ham)

weg handmatig uitgroeven, met enkel spades, draagmanden en kruiwagens als gereedschap.

Hooi voor de militairen

Het kanaal werd gevuld met Maaswater en lag grotendeels boven het maaiveld en tussen de dijken. Het rijke rivierwater kwam goed van pas om de schrale heigronden om te vormen tot vruchtbare graslanden. Hiervoor werd een ingenieus systeem van kanaaltjes aangelegd, waarmee vanaf 1860 vloeiweiden of ‘wateringen’ werden gecreëerd. Je vond ze van Neeroeteren en Lozen tot in de Antwerpse Kempen. De streek onderging een ware metamorfose: honderden hectare heidegrond werden vruchtbare akkers, waardoor heel wat mensen werk vonden.

Het water werd uit het kanaal afgetapt via een zogenaamde ‘preisendoor’. Een brede sloot met een zo hoog mogelijk waterpeil, de bovensloot, bracht het water ter plaatse. Via sluizen en grote schutten werd het water omhooggestuwd, waardoor het in de kleinere sloten liep die haaks op de aanvoersloot waren getrokken. Naast die slootjes werden bedden aangelegd met een rug en een dieper gedeelte. Zo ontstonden twee grasoogsten: het hoog gras in juni en juli en het nagras of toemaat in september. Het meeste gras werd in pakken geperst en verkocht. In die tijd was de hooihandel zeer belangrijk, omdat zowat alle vervoer met paarden gebeurde: de paardentrams in de grootsteden, de postbedeling via koetsen en ook het Belgische leger en de Rijkswacht, die over een grote cavalerie

De technologische ontwikkelingen van de 20ste eeuw maakten de vraag naar hooi minder groot. Bovendien waren de golvende terreinen van de Wateringen niet geschikt voor maaien met de nieuwste landbouwmachines.

Dat maakte hen economisch niet langer interessant. Toen Don Schoemans de watering in de jaren 1960 kocht van luciferfabriek Fortuna was de graswinning al stopgezet. De luciferfabriek, die in die tijd grote bosdomeinen in de streek bezat, had er massaal populieren aangeplant voor hout voor de productie van lucifers.

De laatste decennia groeide de populier uit tot een belangrijke boomsoort voor de houtproductie in Vlaanderen. Zo’n 10 % van het Vlaamse bosareaal bestaat uit Canada-aanplantingen. Dankzij hun zeer snelle groei, zijn ze verantwoordelijk voor een groot deel van de jaarlijkse houtproductie. Populieren zijn al na 20 tot 30 jaar kaprijp. Ze hebben dan een stamomtrek van zo’n 1,5 tot 2 meter.

In ons land komen van nature 3 soorten voor: de zwarte populier, de abeel en de ratelpopulier. Reeds in de 18de eeuw werden echter ook beter groeiende soorten naar onze streken ingevoerd vanuit Noord-Amerika. Door natuurlijke veredeling, het kruisen van de zwarte populier met de ingevoerde exempla-

foto: Pascal Vanhees

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 3

bosgroepwerking

De UNAL-klonen In 2014 werd een perceel van 6 hectare herbebost met populieren, waarvan de helft in beheer is van het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek (INBO). Dit deel werd bebost met klonen, de zogenaamde Unal, die nog een pak sneller groeien dan hun voorgangers. INBO staat in voor het onderzoek en de opvolging van deze nieuwe soorten en bouwde een stevige, internationale bekendheid op door hun veredeling van en kennis over populieren. De UNAL-kloon kwam tot stand door enkele Vlaamse pioniers die de populierenklonen veredelden. Een van hen was Vic Steenackers, die actief was in verschillende Europese onderzoeksprojecten en als adviseur Duurzame Bosbouw voor de Wereldvoedselorganisatie (FAO) werkte. Hij begon zijn populierenonderzoek in 1954 in opdracht van de Union Allumettière van Swedish Match. In 1970 bracht hij dertien superieure klonen op de markt: de Unal-klonen. Begin jaren ‘90 waren 80 % van de Vlaamse populieren Unal-klonen. Van de kloon Beaupré worden nog elk jaar honderdduizenden bomen aangeplant, ook in de rest van Europa, Azië, Zuid-Afrika en Noord- en Zuid-Amerika.

ingen bleven telkens 2 rijen populieren behouden. Hier vind je klonen zoals Koster, Vesten, Muur en Oudenburg. De meest recente aanplantingen dateren van het voorjaar 2015, met veel verschillende soorten, waaronder Bakan, Skado, Vesten, Koster, Oudenburg, Grimminge en Fritzi Pauley.

Ondertussen zijn alle oude of kaprijpe populieren gekapt. Enkele percelen met aanplantingen van 15 à 20 jaar oud zijn aangetast door de roestzieke en worden stelselmatig vervangen.

Kalk in de Kempen

Voor plantenkenners is het even vreemd opkijken in de Neerpeltse Wateringen: je vindt er veel bijzondere planten, waaronder heel wat kalk minnende flora die normaal gesproken niet in de Kempen voorkomt, met o.a. de sleutelbloem, herfsttijloos,

foto: Pascal Vanhees

ren, ontstonden ‘klonen’ van Euro-Amerikaanse bomen, die we nu kennen als ‘Canadapopulieren’. Ze groeiden razendsnel, maar waren toch aangepast aan ons klimaat en de Vlaamse bodem.

Ook inheemse bomen

Momenteel gebeurt de vermeerdering van populierenzaad enkel nog door diverse klonen te kruisen en daaruit steeds betere bomen te selecteren. De echte vermeerdering gebeurt door ‘klonen’: door een takje van een volwassen populier af te snijden en te planten. Hierdoor groeit een nieuwe boom die exact dezelfde eigenschappen heeft als de ‘moederboom’. Zo kun je van één boom talloze bomen kweken. Een zeer bekende en in Vlaanderen heel vaak aangeplante kloon was de Robusta. De oudere bomen op het Domein Schoemans zijn van deze kloon afkomstig. foto’s: Pascal Vanhees

Op enkele percelen werden ook inheemse loofbomen aangeplant, wat zorgt voor nog meer afwisseling in het landschap. In 2006, 2008 en 2011 werd in totaal bijna 26 hectare bos omgevormd naar zomereik, deels gemengd met inheemse struiken. Aan de belangrijkste aanvoersloten van de water­ 4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

harig wilgroosje, kraailook en watermunt. Dit heeft alles te maken met de kalkrijke slibafzettingen. Het water uit het Kempens kanaal komt namelijk uit de Maas, die op haar beurt water (en zaadjes van planten) aanvoert uit de Ardennen en Frankrijk. De wisselwerking tussen de oorspronkelijke, zure bodem van de arme zandgronden en het kalkrijke water, zorgt voor een voor deze streek ongeziene plantendiversiteit. De verschillende overgangen (gradiënten) tussen de bodemsoorten beschikken elk over hun eigen, typische vegetatie.

Ook opmerkelijk is de aanwezigheid van glimwormen. Deze kevertjes leven van kleine slakken, die op hun beurt kalk nodig hebben voor de groei van hun huisje. De kever dankt haar naam aan het lichtgevende achterlijf van de wijfjes, die daarmee mannetjes lokken.

Sinds er geen gras meer wordt geoogst in de Neerpeltse Wateringen, zijn ze verruigd: ruigtekruiden zoals brandnetels, bramen en distels gingen al snel overheersen zodra de afvoer van nutriënten via het gras wegviel. De toenemende concentraties aan stikstof en fosfor in de landbouw en de lucht- en watervervuiling versnelden dit proces nog aanzienlijk. Voor veel unieke plantensoorten van de Wateringen is het noodzakelijk dat de begroeiing twee keer per jaar wordt gemaaid en dat het maaisel wordt afgevoerd. Dit is bijvoorbeeld van groot belang voor de sleutelbloem, die houdt van een voedselarme grond die toch rijk is aan kalk.

Watermunt (foto: Jörg Hempel)

Sleutelbloem (foto: Pascal Vanhees)

foto: Pascal Vanhees

Van vloeiweide tot bos Toen Don Schoemans, vader van de huidige eigenaars, het domein tussen het Kempens kanaal en de IJzeren Rijn in de jaren 1960 kocht, deed het dienst als houtplantage. Om het domein op een geschikte manier te beheren, werd destijds de bosgroepering De Watering opgericht. In 1997 stelden de drie broers Schoemans zelf een beperkt beheerplan voor De Wateringen op. In dit beheerplan werd opgenomen om de populieren na kapping onmiddellijk door jonge exemplaren te vervangen. Twee jaar later stonden de Schoemans-broers met hun groepering mee aan de wieg van de Bosgroep Noordoost-Limburg. Het werkingsgebied beslaat 8 gemeenten en een afwisselend landschap met bos, heide, beekvalleien, akkers en moerassige gebieden. Het huidige beheerplan van het domein Schoemans wordt binnenkort, in samenwerking met de bosgroep, herbekeken om de noodzakelijke bosverjonging voort te zetten. Uiteraard wordt hierbij ook gewaakt over de toekomst van de uitzonderlijke flora en fauna.

Zelf het domein Schoemans in Neerpelt verkennen?

Op zaterdag 21 mei organiseert de Bosgroep Noordoost-Limburg een wandeling in het gebied. Afspraak om 9.30 u. aan de militaire dijk 54 in Neerpelt (150 meter na de spoorweg rechtsaf ). Het einde van de wandeling is gepland rond 12 uur. Deelname kost 2 euro per persoon. Na afloop kun je genieten van een kopje koffie of een verkwikkende borrel. Inschrijven is verplicht en kan via 011 23 83 63 of vera.reymen@limburg.be.

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 5

wetgeving

Nieuwe subsidieregeling voor (her)bebossing Wat verandert er?

Op 2 oktober 2015 keurde de Vlaamse Regering, na advies van de Raad van State, de nieuwe subsidieregeling voor bebossing en herbebossing definitief goed. Dit nieuwe besluit vervangt zowel de aflopende regeling voor bebossing van landbouwgronden als het oude besluit rond de subsidieregeling voor (her)bebossing en gaat vanaf het volgende plantseizoen van start.

OPVALLENDE WIJZIGINGEN

- Alle inheemse bomen en struiken genieten van dezelfde subsidie. Vroeger werden inlandse eik en beuk hoger gesubsidieerd. Hierdoor werden vaak homogene aanplantingen van eik en beuk aangelegd, soms zelfs op gronden die hiervoor niet echt geschikt waren. Dit wordt met de nieuwe regeling vermeden. Dit maakt het berekenen van de subsidie meteen een stuk eenvoudiger.

- Er is een tegemoetkoming in de kosten voor wildbescherming. De laatste jaren zijn reeën en everzwijnen in heel Vlaanderen sterk in opmars. Een succesvolle aanplanting realiseren, kan op veel plaatsen niet meer zonder de nodige beschermingsmaatregelen.

foto: Annemie Hannosset

- Er worden geen minimumaantallen te planten bomen (of maximumplantafstanden) opgelegd. De nieuwe regeling laat diverse bosbouwtechnieken toe, zoals groepsgewijs bebossen of in wijd plantverband met groter plantgoed.

- Natuurlijke verjonging komt niet langer in aanmerking voor subsidiëring. Indien je wildbescherming plaatst, kun je enkel hiervoor een subsidie aanvragen.

- Enkel actieve landbouwers genieten van compensatie voor hun inkomensverlies en een onderhoudssubsidie. Particulieren die landbouwgrond bebossen, komen dus niet langer in aanmerking.

- Aanvragen komen enkel in aanmerking indien het perceel in een goedgekeurd beheerplan is opgenomen. Als dit nog niet het geval is, moet uiterlijk 4 jaar na de aanvraag tot uitbetaling een beheerplan worden opgesteld en goedgekeurd.

HOEVEEL BEDRAAGT DE SUBSIDIE?

Voor nieuwe bebossing - 3 500 euro/ha + bij gebruik van ‘aanbevolen herkomsten’ (aantal planten van aanbevolen herkomst / aantal planten) x aantal hectare x 250 euro - wildbescherming: 350 euro per 100 meter raster of 0,65 euro per individuele bescherming (zoals een netje, spiraal of koker) - actieve landbouwers ontvangen gedurende 12 jaar een onderhoudssubsidie (de eerste 5 jaar is dit 185 euro/ha/jaar; de volgende 7 jaar is dit nog 75 euro/ha) en een inkomstencompensatie (800 euro/ha/jaar).

Voor herbebossing - 3 000 euro/ha + bij gebruik van ‘aanbevolen herkomsten’ (aantal planten van aanbevolen herkomst / aantal planten) x aantal hectare x 250 euro - wildbescherming: 235 euro per 100 meter raster of 0,45 euro per individuele bescherming (zoals een netje, spiraal of koker).

6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

foto: Annemie Hannosset

Enkele belangrijke voorwaarden

- Voor het bebossen van gronden in agrarisch gebied is, in het kader van het Veldwetboek, een stedenbouwkundige vergunning van de gemeente nodig. In bepaalde gevallen is ook een natuurvergunning nodig.

- Een aanvraag moet minimaal 0,5 ha omvatten (of uitzonderlijk minimaal 0,25 ha voor een bebossing die aansluit bij een bestaand bos).

- Een herbebossing gebeurt uitsluitend met inheemse soorten. Voor een eerste bebossing kun je ook Canadapopulier combineren met inheemse soorten. De bebossing telt minimaal 2 soorten die elk minstens 10 % van het stamtal innemen. Vanaf 1 hectare moeten minstens 3 verschillende soorten worden voorzien.

- De bebossing mag gedurende een periode van 25 jaar na de indiening van de betalingsaanvraag niet worden ontbost. Met de huidige wetgeving moet je er dus vanuit gaan dat een bebossing definitief is.

De procedure in 5 stappen

Stap 1: de aanvrager dient een aanvraag in bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) met het juiste formulier. Deze formulieren vind je op www.natuurenbos.be/bebossing en www. natuurenbos.be/herbebossing.

Stap 2: de aanvrager ontvangt een ontvankelijkheidsverklaring.

Stap 3: ANB beoordeelt de aanvragen tweemaal per jaar (resp. op 1 mei en 1 augustus) en keurt ze goed op basis van het beschikbare budget. Het ANB brengt de aanvragers binnen 90 dagen na de uiterste indiendatum op de hoogte van de beslissing.

Stap 4: a) de aanvrager vraagt de uitbetaling van de 1ste schijf (75 %) binnen 3 jaar na goedkeuring b) de aanvrager vraagt de uitbetaling van de 2de schijf (25 %) tussen 3 jaar en 4 jaar na goedkeuring.

Stap 5: ANB controleert de aanvragen tot uitbetaling en de beplantingen en betaalt vervolgens de verschuldigde schijf uit.

Natuurlijk kun je als bosgroeplid ook bij jouw bosgroep terecht om de aanvraag via ons in te dienen!

foto: Thomas Hellings

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 7

bosbeheer

Essenziekte in mijn bos.

Wat nu?

De essenziekte verspreidt zich snel en meedogenloos. Bijna alle Belgische essen vertonen symptomen van de gevreesde ziekte, al zijn er ook nog steeds nietgeïnfecteerde exemplaren. Helaas werd tot op heden geen genezingsmethode gevonden.

Wat is de essenziekte?

Sinds 2012 komt de essenziekte in heel België voor. In Vlaanderen betekent de essenziekte het einde van de prille heropleving die de soort kende. Nadat de es jarenlang miskend was, werd er recent op heel wat plaatsen gekozen voor es in plaats van Canadapopulier. Es biedt heel wat opties en levert een goede houtkwaliteit. Ook de standplaatsen die de boom verkiest zijn gelijkaardig aan die van de populier: vochtige, lemige bodems in de valleiranden.

Op het terrein wordt vaak vastgesteld dat er naast ernstig aangetaste exemplaren vrij gezonde essen staan. De ernst van de symptomen hangt af van: 1) de ouderdom van de bomen: jonge essen met minder dan 90 cm omtrek worden het ergst getroffen. Oudere bomen hebben ook meer dode twijgen en takken in de kruin, maar zijn er over het algemeen minder erg aan toe 2) hoe lang de ziekte al aanwezig is 3) de omringende soorten: over het algemeen stelt men vast dat essen in gemengde bossen minder ernstig aangetast zijn dan essen in homogene bestanden met enkel es. Vermoedelijk omdat er in gemengde bossen minder geïnfecteerde bladstelen, die sporen van de ziekte bevatten, in de strooisellaag voorkomen 4) de standplaats van de bomen: hoe natter, hoe meer kans op infectie door de tragere strooiselafbraak.

8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

Typische zwarte necrosen aan de stamvoet (foto: Observatoire wallon de la santé des forêts)

foto: Hugues Claessens

Hoe de essenziekte zich ontwikkelt

1

2

Eerste fase Voor een goed beheeradvies is enig inzicht in de ontwikkeling van de essenziekte cruciaal. De boom wordt via het blad en de bladsteel geïnfecteerd door de schimmel Hymenoscyphus fraxineus. Vervolgens verschijnen er necrosen (zwarte, ovale vlekken en littekens) op de takken met geïnfecteerde bladeren. In eerste instantie bevindt de ziekte zich dus in de kruin. Als er geïnfecteerde waterloten (snelgroeiende twijgen die ontstaan als de boom de behoefte heeft om zijn bladoppervlakte te herstellen) op de stam voorkomen, ontstaan de necrosen ook op de stam zelf.

In tegenstelling tot de iepenziekte kan deze schimmel zich niet voortplanten in de houtvaten, waardoor de infectie zich niet snel over de hele boom zal verspreiden. De boom kan dus nieuwe scheuten ontwikkelen. Het is ook duidelijk dat de zwam het hout en de kwaliteit ervan niet aantast.

Tweede fase Als de geïnfecteerde bladeren afvallen, belanden ze in de strooisellaag. De bladsteel kleurt dan zwart en ontwikkelt, in juni van het daaropvolgende jaar, volop vruchtlichaampjes van H. fraxineus. De sporen worden in de lucht geprojecteerd en kunnen zo opnieuw scheuten aantasten. Bovendien wordt op deze manier ook de stamvoet geïnfecteerd. De schimmeldraden dringen via de lenticellen binnen. Deze fase is voor grote bomen veel schadelijker door de aantasting van het floëem (een weefsellaag die zorgt voor het transport van de voedingsstoffen door de boom) en het cambium (een weefsellaag in planten waarin nieuwe cellen worden aangemaakt). Zo kunnen vanuit de grond lignivore champignons (zwammen die op hout parasiteren) de wortels van de sterk verzwakte bomen gemakkelijk aanvallen en hun dood veroorzaken. Dit laatste proces neemt enkele jaren in beslag, zeker als het oudere bomen betreft. Gaandeweg verspreiden de necrosen zich.

Wat niet doen?

Misschien heb je als beheerder de instinctieve reactie om alle essen in het bos zo snel mogelijk te oogsten, zoals in 2015 nog gebeurde bij een grote boseigenaar in Voeren. Nochtans raden alle experts deze beheerkeuze af. De manier waarom H. fraxineus zich ontwikkelt, maakt deze ingreep overbodig. Door zo drastisch te reageren, geef je als eigenaar-bosbeheerder de gezondere essen geen overlevingskansen en breng je zo zelfs de overlevingskansen van de hele soort in gevaar. Alleen door het behouden van voldoende gezonde essen kan zich mogelijk een resistente populatie ontwikkelen en de soort overleven.

Gezondheidsrisico?

Als beheerder vraag je je misschien af wat de gezondheidsrisico’s zijn bij het kappen van zieke essen en de transport van het hout? Maak je geen zorgen: de champignon H. fraxineus is reeds overal aanwezig. Tot op heden wordt verondersteld dat een stam zonder waterlot en bladeren niet langer besmettelijk is.

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 9

bosbeheer

Necrosen op de stamvoet herkennen Bosbouwers kijken meestal omhoog: via kruinonderzoek maakt men een inschatting van de gezondheid en vitaliteit van de boom. Bij de essenziekte moet je ook naar de stamvoet kijken om een goede einddiagnose te stellen. De necrosen op de stamvoet die ontstaan door H. fraxineus zijn ruitvormig en komen meestal voor vanaf de bodem of de basis van een wortel. De schors van een necrose is donkerder dan normaal. Met de tijd wordt de necrose geleidelijk groter en ontstaan verticale barsten. De overlevingskansen van de boom komen pas ernstig in gevaar vanaf het moment dat de necrosen duidelijk zichtbaar zijn.

Als je een necrose onderzoekt, moet je voorzichtig te werk gaan: elke bijkomende beschadiging verhoogt de infectie door andere pathogenen (ziekteverwekkende micro-organismen) die in de bodem en lucht aanwezig zijn.

Wat wel doen?

Bij een goede inspectie van de essen moet er vooral naar de stamvoet gekeken worden: als er geen necrosen zichtbaar zijn en de kruin is nog niet volledig afgestorven, is er geen reden om deze boom meteen te kappen. Vanaf het ogenblik dat er necrosen op de stamvoet zichtbaar zijn, duurt het nog 3 tot 4 jaar vooraleer de houtkwaliteit en de houtwaarde merkelijk dalen.

Algemene richtlijnen voor essenbeheer

1 Oogst kaprijpe essen met necrosen aan de stamvoet of met kruinen die voor meer dan 50 % zijn aangetast.

2 Stel gezonde (en bijna-gezonde) essen zonder necrosen vrij.

3 Kies in gemengde bestanden vooral andere soorten toekomstbomen, maar behoud ook de gezondste essen.

4 Zoek en behoud zaadbomen zonder symptomen om de soort optimale overlevingskansen te bieden.

5 Geef bij bosbeheerwerken nog meer aandacht aan het voorkomen van beschadigingen aan de stamvoet van essen.

6 Weeg daarom ook steeds af of het zin heeft om een moeilijk bereikbare, te oogsten es, (necrosen en meer dan 50 % aangetaste kruin) te kappen.

De zwarte langgerekte ruitvormige necrose aan de stamvoet

foto: Observatoire wallon de la santé des forêts

De verticale barsten bij oudere necrosen

foto: Observatoire wallon de la santé des forêts

Eén kwaad, veel gezichten Sinds de opkomst van de essenziekte werden verschillende namen gebruikt om het pathogeen dat de essenziekte veroorzaakt te omschrijven. In de eerste beschrijvingen werd de schimmel als Chalara fraxinea vermeld (zie ook BBL31 en BBL33). Die naam slaat louter op de anamorfe verschijning (de ongeslachtelijke fase) van de schimmel die essensterfte veroorzaakt. Deze anamorfe schimmel was de eerste vondst van de ziekte. De geslachtelijke verschijning werd pas 4 jaar later geïdentificeerd. Eerst werd deze H. pseudoalbidus genoemd (zoals ook in het advies van het INBO van 2013).

Niet veel later werd afgesproken om voortaan de naam Hymenoscyphus fraxineus te gebruiken.

10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

Gluren bij de buren

Dit artikel is gebaseerd op een artikel uit het tijdschrift Forêt.Nature, dat ook het beeldmateriaal ter beschikking stelde. Ontdek Forêt.

Nature via de website www.foretwallone.be!

Hier kan je je ook abonneren op Forêt-MAIL, een gratis maandelijks persoverzicht voor bos en natuur.

JONGE ESSEN met een omtrek van MINDER DAN 90 CM Homogeen bos (enkel es)

Selectie van toekomstbomen onder de gezondste essen en vrijstelling ervan

Gemengd bos

MEER dan een derde van de bomen vertoont symptomen

Selecteer een dunning zonder alle bomen met symptomen bij de eerstvolgende kapping te verwijderen

MINDER dan een derde van de bomen vertoont symptomen

Kap bij de volgende dunning de bomen met symptomen

1. Kies toekomstbomen: - onder de essen zonder symptomen - bij de andere soorten (volgens vorm en gezondheid) 2. Kap bij de volgende dunning vooral essen met symptomen

JONGVOLWASSEN ESSEN met een omtrek tussen 90 en de 150 CM 1) Dit zijn potentiële zaadbomen voor de toekomst: bomen zonder symptomen behouden en vrijstellen bij dunningen!

2) Opletten voor necrosevorming aan de stamvoet

Homogeen bos (enkel es)

MEER dan een derde van de bomen vertoont symptomen.

MINDER dan een derde van de bomen vertoont symptomen

Gemengd bos bevoordeel bij dunningen de andere soorten en pas dezelfde principes toe als hierboven.

- Kap de bomen met stamnecrosen binnen de 3 jaar - Dun de bomen met enkel taksterfte op normale wijze

Bij de gewone dunning (of eventueel een extra ­dunning in de helft van de omlooptijd): - alle bomen met stamnecrosen worden gekapt - de essen met veel taksterfte (> 50 %) kunnen met preferentie gekapt worden.

DIKKE ESSEN met een omtrek > 150 CM, zowel voor HOMOGEEN ESSENBOS als GEMENGD BOS MET ES 1) Dit zijn potentiële zaadbomen voor de toekomst: bomen zonder symptomen behouden en vrijstellen bij dunningen!

2) Opletten voor necrosevorming aan de stamvoet.

3) Andere soorten dan es bij dunningen bevoordelen.

Bos MET essen met stamnecrosen

Bos ZONDER essen met necrosen

INGREEP binnen 3 jaar

elke es met necrosen

kappen

es zonder necrosen

normale dunningen volgens beheerplan (of eventueel een extra dunning in de helft van de omlooptijd)

Een boom met symptomen: - met veel taksterfte (meer dan de helft van de kruin) - ofwel met stamnecrosen - ofwel met beide.

es met meer dan 50 % taksterfte

met preferentie kappen bij de dunning

es met beperkte taksterfte (10 tot 50 %)

gewoon behandelen

es zonder of met nauwelijks taksterfte (< 10 %)

als toekomstboom selecteren en vrijstellen

Opgelet: aangezien de beheerachterstand in Wallonië kleiner is dan in onze regio is het belangrijk dat een ‘normale dunning’ geen nulbeheer is maar een dunning waarbij de toekomstboom minimum 70 % wordt vrijgesteld.

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 11

partners in natuur

25 jaar LIKONA: vier mee!

Een kwarteeuw geleden werd de Limburgse Koepel voor Natuurstudie (LIKONA) boven de doopvont gehouden. Dit wordt gevierd op 21 en 22 mei.

foto: Frank Resseler

In 1990 werden vrijwillige natuuronderzoekers in Limburg verenigd in de LIKONA-werkgroepen en ondersteund door het Provinciaal Natuurcentrum. De Limburgse Koepel voor Natuurstudie was een feit. Ondertussen bevat de LIKONA-databank meer dan 760 000 waarnemingen van meer dan 10 000 plant- en diersoorten, waarmee reeds talloze publicaties werden gestoffeerd.

Om het zilveren jubileum van LIKONA te vieren, zet het Provinciaal Natuurcentrum eind mei zijn deuren open voor ‘De 25 uur Natuur’. Iedereen die geïnteresseerd is, kan deel­ nemen aan de activiteiten zoals zoeken naar mieren en lieveheersbeestjes, in het donker nachtvlinders vangen, vogels spotten bij het krieken van de dag of beelden maken met een drone. Het startschot wordt gegeven op zaterdag 21 mei om 14.00 u. en 25 uur later - op zondag 22 mei om 15.00 u. - wordt ‘De 25 uur Natuur’ op feestelijke wijze afgesloten. Wie nadien de smaak te pakken heeft, kan zich steeds bij een van de werkgroepen aansluiten.

foto: Frank Resseler

Meer weten?

Provinciaal Natuurcentrum, 011 26 54 50, likona@limburg.be, www.likona.be

foto: Provincie Limburg

Help bij de inventarisatie van bijzondere bomen!

foto: Provincie Limburg

Een van de werkgroepen van de Limburgse Koepel voor Natuurstudie (LIKONA) is de Bomenwerkgroep. De werkgroep wil het bomenbestand van onze provincie bestuderen, in kaart brengen en in stand houden. Als het aan de Bomenwerkgroep ligt, ontstaat er straks een echte bomencultuur in Limburg. Zij willen mensen omhoog doen kijken en weer in contact brengen met bomen. Momenteel wordt er volop geïnventariseerd: zij zoeken bijzondere bomen, noteren de exacte coördinaten en meten de bomen op. Deze gegevens worden opgenomen in een databank. Heb jij een bijzondere boom in jouw bos staan?

Privéboseigenaars kunnen dit steeds doorgeven aan de Bomenwerkgroep, die dan ter plaatse komt. Daarnaast is de Bomenwerkgroep ook geïnteresseerd in de verhalen achter bijzondere bomen: wat maakt hen zo speciaal, wat is de voorgeschiedenis van deze boom of plaats?

Er worden ook vormingsactiviteiten gepland, zoals een workshop rond de kenmerken van inlandse bomen. Op 20 maart vond een eerste excursie plaats rond de winterkenmerken van bomen, later op het jaar volgen nog excursies rond zomerkenmerken en boomvruchten. Ook bosgroepleden zijn hierbij van harte welkom. Inschrijven of praktische info vragen kan steeds via michel.broeckmans@lne.vlaanderen.be.

Meer weten?

Clem Verheyden (voorzitter), clem.verheyden@telenet.be, tel. 0484 59 44 66, www.provinciaalnatuurcentrum.be/Limburg/biodiversiteit/LIKONA/Werkgroep-Bomen.html 12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

bos online

zoekertjes

Opvallende berichten over bos en hout Als bosgroepmedewerkers lezen we regelmatig interessante berichten die we graag met onze leden delen. Meer artikelen lezen om over door te bomen? Dat kan, op onze website en Facebookpagina.

Meer weten over de essenziekte?

Wil je na het lezen van het artikel in dit Bosbelang nog meer weten over de es en de essenziekte? Lees dan zeker het advies van 17 september 2013 dat het INBO (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek) op hun website meegeeft. Binnenkort verwachten we nieuw advies. Hou de site dus zeker in de gaten.

Surf naar: www.inbo.be/nl/advies/advies-betreffende-de-verspreidingvan-de-essenziekte-vlaanderen

Bos te koop Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bos­beheer gegarandeerd is.

Afspraken bij de zoekertjes • Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating.

• Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang.

• De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos.

• Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.

Hoe reageer je op een zoekertje?

• Je neemt zelf contact op met de boseigenaar.

• Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.

Te koop Eén boom te veel?

foto: Karolien Van Diest

Herstappe is de Limburgse gemeente met de minste bomen en bossen. Begin 2016 haalde de gemeente de pers omdat er een heftige discussie werd gevoerd over een van de zeldzame bomen op Herstapse bodem.

Een tweehonderdjarige vroegere knotes, wellicht de oudste boom van de gemeente, staat in de weg om het zware verkeer uit het centrum van Herstappe te weren.

Surf naar: www.hbvl.be/cnt/dmf20160107_02054526/herstappe-op-z-nkop-door-200-jarige-boom

De Limburgse Bosgroepen op het web www.bosgroepen.be/bosgroepen-limburg www.facebook.com/LimburgseBosgroepen Like us on Facebook

• KINROOI: 97,54 are; loofhout; rik.jacobs3@telenet.be; 011 25 08 22; deels recht van voorkoop • PAAL: 27,80 are; loofhout; ron.vandenbergh@pandora.be; 0468 19 55 69 • OVERPELT: 76,72 are; gemengd; meeusen-dumon@pandora.be; 03 383 64 78 • MAASEIK: 1,07 ha; gemengd; 089 38 37 00 • PEER: 25,90 are; naaldhout; jozefbiesemans@hotmail.com; 0479 80 05 15; recht van voorkoop • NEERPELT: 44,28 are; loofhout; lin.raeymaekers@telenet.be; 0496 40 13 15 • ZUTENDAAL: 18,90 are; naaldhout; 0497 41 80 49 • MEEUWEN-GRUITRODE: 94,50 are; gemengd; dina.heynickx@gmail.com; 011 79 10 73 • HECHTEL-EKSEL: 1,53 ha; naaldhout; warson@advocom.be; 0495 28 60 73 • LEOPOLDSBURG: 3,77 ha; naaldhout; warson@advocom.be; 0495 28 60 73 • TESSENDERLO: 1,02 ha; naaldhout; johan@overloop.be; 0472 73 92 69

Wil je je bos verkopen?

Plaats een zoekertje of contacteer je Bosgroep!

Heb je ook een interessant of verrassend bericht gelezen?

Stuur het ons en wie weet verschijnt jouw bericht wel op deze plaats! ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 13

natuur en mens

Opgepast voor teken!

Met de lentezon, komen ook de teken weer volop opzetten. Door de late en zachte winter zijn ze zelfs nauwelijks weggeweest.

Dat deze kleine bloedzuigers de ziekte van Lyme verspreiden, die zeer ernstige gevolgen kan hebben, is ondertussen algemeen bekend. Omdat bosgroepleden vaak in de natuur komen, geven we graag enkele tips mee om tekenbeten te vermijden en teken te verwijderen als je toch gebeten bent.

Hoe vermijd je tekenbeten?

• Blijf op de paden. Vermijd zoveel mogelijk het contact met begroeiing zoals hoog gras.

• Teken houden van een blote huid. Met een lange broek, ook bij warm weer, vermijd je heel wat ellende. Als je je broekspijpen in je sokken stopt, krijgen teken minder kans.

• Na je bosbezoek controleer je best zorgvuldig je hele lichaam (en kleding) op teken. Ze houden vooral van warme, vochtige plaatsen zoals oksels, knieholtes, bilspleet en liezen. Bij kinderen kijk je best ook op het hoofd, achter de haargrens en oren.

• Ga je met de hond op pad? Houd hem dan best aangelijnd zodat hij niet in de hoge begroeiing kan snuffelen en controleer hem na afloop zeker op teken.

Toch gebeten?

Ideale leefomgeving teek (foto: Benjamine Bufkens)

• Als je een tekenbeet hebt, dan verwijder je de teek best onmiddellijk. Doe je dit binnen 24 uur, dan is de kans op besmetting met Lyme klein.

• Verdoof of ontsmet de teek zeker niet met alcohol, olie of andere middelen. Daardoor neemt het risico op besmetting net toe.

• Grijp de teek stevig vast met een tekentang, pincet of eventueel tussen twee vingers. Neem hem vast bij de kop, zo dicht mogelijk tegen de huid. Trek de teek voorzichtig in een rechte beweging uit de huid. Let hierbij op dat je zijn lijf niet samenknijpt.

• Het kan gebeuren dat de kop van de teek afbreekt bij het verwijderen en er een stukje in de huid achterblijft. Dat is niet zo erg. Het resterende stukje zweert er vanzelf weer uit, zoals bij een splinter.

• Na het verwijderen van de teek kun je het wondje schoonmaken met water en zeep en het daarna ontsmetten met een product op basis van alcohol (70 %) of chloorhexidine.

• Noteer de datum van de beet. Eventuele symptomen verschijnen mogelijk pas een hele tijd later.

• Hou de plaats van de tekenbeet de eerste 3 weken nauwlettend in de gaten. Als er een ronde, groter wordende vlek of typische cirkel ontstaat, ga je zo snel mogelijk naar je huisarts.

Dat teken een probleem vormen, staat buiten kijf. Laat dit je echter niet van een natuurbezoek tegenhouden. Onze bosgroepmedewerkers doen jaarlijks meer dan 900 bosbezoeken en (hout vasthouden!) tot op heden liep niemand van ons Lyme op.

Een handige, veilige manier om teken te verwijderen zonder bijkomend risico op besmetting, is met een speciale tekenkaart. Op de contactdag van de Limburgse Bosgroepen (9 april) en de LIKONAopendeurdagen op 21 en 22 mei (zie pagina 12) worden de kaarten gratis uitgedeeld.

14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente

activiteitenkalender De Limburgse Bosgroepen organiseren regelmatig vormingsactiviteiten voor hun leden. Wil je zeker zijn van een plaats, schrijf je dan snel in via de Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba (tel.

011 23 83 63). Je inschrijving is pas definitief na overschrijving van de deelnameprijs op bankrekening BE48 7795 9073 9027. Meer gedetailleerde informatie over de vormingsactiviteit ontvang je later per post.

Colofon ’t Limburgs Bosbelang 52 | lente

Activiteiten Limburgse Bosgroepen Datum

Onderwerp / Plaats

Locatie

Prijs

uitgave

Zaterdag 9 april 2016

Contactdag: Alden Biesen

Bilzen

n.v.t.

Zaterdag 9 april 2016 (namiddag)

Regiowandeling BG ZL: Wijngaardbos

Alt-Hoeselt

gratis

Zaterdag 21 mei 2016

Regiowandeling BG NOL: De Watering (zie blz. 4)

Neerpelt

€2

De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Frank Smeets, Ludwig ­Vandenhove, Igor Philtjens, Erik Gerits, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.

hoofdredactie

Regiowandeling Bosgroep Zuid-Limburg vzw

Op zondag 9 april kun je in de namiddag deelnemen aan een begeleide wandeling in het Wijngaardbos in Hoeselt. Met aandacht voor de geschiedenis van deze oude boskern worden ook de Europese natuur­ doelen besproken. Als je niet bent ingeschreven voor de contactdag van de Limburgse Bosgroepen en toch mee wilt wandelen, word je om 15.45 u. verwacht bij Fagard, Sint-Lambertusstraat 22 in AltHoeselt. Draag stevige, waterdichte schoenen en kleding. De wandeling duurt ongeveer 2 uur en is niet geschikt voor kinderwagens. De wandeling is gratis, maar vooraf inschrijven doet ons veel plezier! Doe dit voor 7 april via 011 23 83 63.

Johan Van den Broek

coördinatie Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be

eindredactie Yvette Vandormael yvette.vandormael@limburg.be

redactiesecretariaat

Cursussen en excursies

Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be

redactieraad

Datum

Onderwerp / Plaats

Organisatie

Prijs

Woensdag 25 t.e.m. zaterdag 28 mei 2016

Ledenreis naar Rheinland (Duitsland)

Vlaamse Bosgroepen (i.s.m. Inverde)

+/- € 690

Sally Dewallef, Sonja Schreurs, Annemie Hannosset, Johan Van den Broek, Karolien Van Diest

redactie

Het programma staat nog in de steigers met de volgende, voorlopige ingrediënten: - close-to-nature bosbeheer in privébos (= het bos van leermeester Georg) - 26 jaar na de grote storm: kwaliteit en spontane bosverjonging, het ontstaan van de QD-methode (SaarForst) - dikke bomen en houtkwaliteit: wat valt er te leren uit middelhoutbeheer?

- beheer van en voor (kwaliteits)beuk, eik, berk, esdoorn, … volgens de QD-methode. Sprekende voorbeelden na zes dunningsrondes (Blieskastel) - natuurlijke bebossing op voormalige weides en akkers in privé-eigendom (Bliesgau) - zagerij van kwaliteitsberken en productie van ‘merrain’ (= duighout voor wijnvaten uit eik) (Siersthal).

Meer informatie over deze excursie vind je via www.inverde.be waar je je ook rechtstreeks kunt inschrijven.

Karolien Van Diest, Pascal Vanhees, Vera Reymen, Theo Winters, Jan Goris, Greet Gommers

foto cover Pascal Vanhees

cartoons Dirk Vercampt

tekstbewerking Leen Raats

vormgeving & lay-out Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner - Opglabbeek

druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek

Cursussen ‘veilig werken met de kettingzaag’

In de herfst organiseren wij opnieuw de cursussen ECS (European Chainsaw Standards), meer informatie en de exacte data verschijnen in ons volgend tijdschrift. Ondertussen kun je je reeds inschrijven via www.inverde.be of www.centrumduurzaamgroen.be.

Jaarverslag 2015

postbus Limburgse Bosgroepen p/a provincie Limburg, Directie Ruimte Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt tel. 011 23 83 20 bosgroepen@limburg.be www.bosgroepen.be

oplage

Op de Contactdag stellen we het nieuwe jaarverslag van 2015 van de Limburgse Bosgroepen voor. Wenst u een exemplaar te ontvangen? Geef dan even een seintje via 011 23 83 20 of bosgroepen@ limburg.be. U kunt het jaarverslag ook online raadplegen: www.limburg.be/jaaroverzichtbosgroepen.

4 100 exemplaren

wettelijk depotnummer D/2008/5857/82

verantwoordelijke uitgever Johan Van den Broek Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.

‘t Limburgs Bosbelang | 52 | lente | 15

52 | lente | in dit nummer

nuttige adressen

driemaandelijks tijdschrift | april-mei-juni 2016

Bosgroepen Noordoost-Limburg vzw

Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba

ondernemingsnummer 459 481 087

Universiteitslaan 1 3500 Hasselt

Coördinator

Medewerkers

ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 bosgroepnoordoost@ limburg.be

Vera Reymen ir. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 fax 011 24 92 35

Adjunct-coördinator: Pascal Vanhees tel. 011 23 83 63

Secretariaat

Agentschap voor Natuur en Bos

Bosgroep Hoge Kempen vzw ondernemingsnummer 874 667 014

Bosgroep

Coördinator

Coördinator

ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 bosgroephogekempen@ limburg.be

ir. Benjamine Bufkens tel. 011 23 83 29 gsm 0479 40 08 48 bosgroepwest@limburg.be

Secretariaat

Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28

Administratief coördinator: Sally Dewallef tel. 011 23 83 14 P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt www.limburg.be/bosgroepen www.bosgroepen.be fax 011 24 92 35

Bosgroep

Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30

West-Limburg vzw

ondernemingsnummer 479 742 895

Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82

Secretariaat

Bosgroep Bosgroep

Zuid-Limburg vzw

Limburgse Duinen vzw

ondernemingsnummer 874 670 378

ondernemingsnummer 882 247 464 Coördinator

ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 19 gsm 0471 23 82 14 bosgroeplimburgse duinen@limburg.be Secretariaat

Coördinator

ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 bosgroepzuid@limburg.be

Het ANB staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en versterken van natuur, bos en groen, samen met alle partners.

De uitdaging is dan ook het verder uitbouwen van een partnerschap met de Limburgse Bosgroepen, als schakel tussen de private boseigenaren en ANB.

voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 bosgroep in de kijker De bossen van Noordoost-Limburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 wetgeving Nieuwe subsidieregeling voor (her)bebossing . . . 6 bosbeheer Essenziekte in mijn bos. Wat nu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 partners in natuur 25 jaar LIKONA: vier mee! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Help bij de inventarisatie van bijzondere bomen! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 bos online Opvallende berichten over bos en hout . . . . . . . . . . . . 1 3 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 natuur en mens Opgepast voor teken! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 4 activiteitenkalender Activiteiten Limburgse Bosgroepen. . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 Cursussen en excursies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Relatiebeheerder ANB

Katrien Janssen Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 12 gsm 0497 19 85 70

Secretariaat

Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20

Nuttige websites

Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Unie Vlaamse Bosbouw vzw: www.uvb.be

Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 H a m o n tAchel

Lommel

Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep?

Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be

boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • adressen van houtexploitanten en boomkwekerijen • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.

Ne d e r land

N e e r p e lt O v e r p e lt

B o c h o lt

A nt w e rp e n

Kinrooi

Bree

HechtelEksel

Peer

Leopoldsburg Ham

Maaseik MeeuwenGruitrode

Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren

Opglabbeek DilsenStokkem

HeusdenZolder

As Zonhoven

Lummen

Genk H e r k- D e - S t a d Halen

Maasmechelen

H a s s e lt Diepenbeek

Zutendaal Lanaken

Nieuwerkerken Alken

Bilzen Kortessem

Wellen

B rab ant

H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon

Heers

Riemst

Tongeren Voeren

Gingelom Herstappe

Luik