nr. 57 - 't Limburgs Bosbelang - zomer 2017

afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2017

57 | zomer

PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE

in dit nummer o.a.

De das De vallei van de Gulp Twaalf Boslessen

voorwoord Beste bosbeheerder Het bos in Vlaanderen heeft talloze functies. De ene bosbeheerder legt meer de nadruk op natuur en biodiversiteit, de andere gaat resoluut voor recreatie, nog een andere focust op de houtopbrengsten.

De laatste decennia wordt meer en meer duidelijk dat elk bos al deze en nog andere functies vervult en dat ze perfect hand in hand kunnen gaan.

In dit nummer reiken we methoden aan waarmee je als boseigenaar kunt zorgen voor betere natuur in Vlaanderen zonder de andere bosfuncties uit het oog te verliezen.

We bespreken ook een interessant boek van Simon Klingen, waarin hij 12 lessen aanreikt voor geïntegreerd bosbeheer, waarbij alle functies aan bod komen.

De klimaatverandering afremmen is een bosfunctie die steeds belangrijker wordt.

Uit onderzoek blijkt dat veel eigenaars en beheerders de gevolgen reeds voelen in hun bos. Maar hoe doe je aan beheer in het kader van het klimaat? Dat is precies een van de zaken waarvoor je een beroep kunt doen op de Bosgroep Limburg.

Verder nemen we een kijkje in de Voerense bossen. Ook de das, een van de typische bewoners van de Voerstreek, komt aan bod.

Het succesverhaal van zijn grote comeback in de Vlaamse natuur toont aan hoe je met enkele eenvoudige maatregelen heel wat kunt bereiken voor bepaalde soorten en de natuur in het algemeen.

Inmiddels is de eerste officiële vergadering van de nieuwe vzw Bosgroep Limburg achter de rug. De grote uitdaging is om naar de toekomst toe nieuwe middelen, aanvullend op de provinciale subsidies, te vinden.

Alle beheerders zijn zich daar nog niet echt van bewust.

limburgs bos in de kijker

De Vallei van de Gulp, een Limburgs buitenbeentje De Bosgroep Limburg is sinds 2011 actief in Teuven, de vanuit Limburg verst gelegen deelgemeente van Voeren. Dit erg aantrekkelijk, bosrijk gebied in de Vallei van de Gulp ligt op de rand van Voeren en Vlaanderen. Het gebied grenst aan Nederlandse bossen en wie te ver naar het oosten wandelt, loopt ongemerkt Wallonië binnen. Veel bossen zijn in privéhanden, met de familie Dassen als grootste eigenaar.

Groene long van Haspengouw

Limburg is de bosrijkste provincie van Vlaanderen, maar het zuidelijke gedeelte scoort veel slechter. Waar Haspengouw volgens cijfers van de Boswijzer een gemiddelde bebossing­index van 9,7 % heeft, bezit Voeren een bebossingindex van maar liefst 19,1 %. Naast de oude, grote boscomplexen wordt Voeren gekenmerkt door een vrij goed bewaard bocage-landschap: kleine, afgeschermde percelen met heel wat (half )hoogstamfruitbomen, hagen, houtkanten en vooral knotbomen. De schaalvergroting van landbouwpercelen met klemtoon op maïsteelt staat hier nog niet zo ver als elders in Vlaanderen. Dit aangename landschap maakt van Voeren al jarenlang een topbestemming voor Belgen, Nederlanders en Duitsers.

Hoge natuurwaarden

Hoewel Voeren deel uitmaakt van Limburg, is het omwille van zijn geschiedenis en ligging als afgescheiden exclave in de provincie Luik een buitenbeetje. Het is het enige stukje Limburg ten zuiden van Samber en Maas en ligt opmerkelijk hoger dan de rest van Limburg. Soorten die elders in Limburg (bijna) niet voorkomen zoals vuurvliegjes, de hazelmuis en de rode wouw

Veel leesplezier en alvast een prettig verlof!

Ludwig Vandenhove gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur voorzitter Bosgroep Limburg

Het Voerense wandelroutenetwerk loopt door de bossen van de familie Dassen. (foto: Pascal Vanhees)

2 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

voelen zich hier goed thuis. Het is meteen het enige stukje Vlaanderen waar kalkminnende beukenbossen groeien.

Dit gebied is een belangrijke thuishaven voor heel wat Europese doelsoorten zoals de hazelmuis, de wespendief, de vroedmeesterpad, de kamsalamander, insecten zoals het vliegend hert en de Spaanse vlag en vleermuizensoorten zoals de laatvlieger, de grote hoefijzerneus, de vale, ingekorven en rosse vleermuis en de ruige, gewone en kleine dwergvleermuis. Ook de das komt hier veelvuldig voor (zoals je ook in het artikel van Frederik Thoelen kan lezen!). In het voorjaar siert een tapijt van voorjaarsbloeiers de bosbodems.

Het instandhoudingsdoelstellingenrapport ‘BE2100039 Voerstreek’ bakent in de gemeente Voeren zes deelgebieden af, vooral rond de grote boscomplexen. Het zesde deelgebied bevat bijna heel Teuven, met de Vallei van de Gulp, Teuvenderberg en Obsinnich.

Deze bossen, grotendeels eigendom van de familie Dassen, bieden volgens het rapport vooral potentie voor beukenbossen en wintereikenbossen. Voor de kenners: het gaat hier om de bostypes 9110, 9130 en 9160 en in mindere mate om 9120 en 91E0. Via de site www.ecopedia.be kom je meer over die bostypes te weten.

foto: Pascal Vanhees

foto: Pascal Vanhees

Lokale betrokkenheid

Ook typisch voor Voeren is dat de mensen de dingen liefst zelf, op hun eigen manier, doen en niet zo snel warmlopen voor initiatieven van buitenaf. Zo werd de afdeling Natuurpunt Voeren pas vrij recent uitgebouwd en is hun lokaal draagvlak eerder klein. De organisatie bezit in deze topnatuurregio ook slechts 7,8 % van de natuuroppervlakte, wat erg laag is in vergelijking met de rest van Vlaanderen.

Gelukkig is er een goede, lokale traditie van natuur- en landschapsbeheer door burgers.

In 2003 verkocht de gemeente Voeren haar waardevolle bossen aan de Vlaamse overheid.

Daardoor heeft het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) nu 24,4 % van de gronden die volgens Natura 2000 binnen een Speciale Beschermingszone (SBZ) vallen in eigendom (332 ha) of beheer (55 ha). De overige gronden (1 069 ha) zijn in privéhanden. Op 75 ha

(4,7 %) rust een recht van voorkoop natuur.

Bijna 70 % van deze Speciale Beschermingszone heeft een natuurbestemming, waarvan 1 095 ha of 68,8 % de status ‘natuur- en reservaat­gebied’ kreeg en 15 ha of 0,9 % ‘overig groengebied’. Er is geen bosgebied wat de bestemming betreft, maar bos is wel het belangrijkste landgebruik.

Nulbeheer: niet meest interessant

Gezien de complexiteit van de huidige regelgeving en het belang van het privébos voor het halen van de Europese natuurdoelen is ondersteuning van privé-eigenaars cruciaal.

In 2012 nam de familie Dassen contact op met Bosgroep Limburg. De afgelopen decennia werden er weinig of geen beheerwerken uitgevoerd in hun bos. De vorige eigenaar plantte vooral fijnspar bovenop de helling en canadapopulier op de hellingen en in de valleien. Onder de meer dan veertig jaar oude ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 3

limburgs bos in de kijker

De familie Dassen, drie generaties bosbeheerders Als grootste privéboseigenaar drukt de familie Dassen haar stempel op de Vallei van de Gulp. De heer P. Th. G. Dassen vertelde ons met plezier over de sterke band die zijn familie met haar bossen heeft.

Waar komt die sterke band met de Voerense bossen vandaan?

Dassen: “Mijn belangstelling voor natuur en bos ontstond al in mijn kinderjaren. In de jaren zestig van de vorige eeuw kocht mijn vader het Hoogbos in ’s Gravenvoeren aan. Dit domein werd door hem en later door mij, uitgebreid tot de huidige omvang. Nadien verwierven we Kasteel Sinnich in de Vallei van de Gulp. In de loop der jaren bouwden we dit domein uit tot een veelzijdig familiebezit. Inmiddels is ook de derde generatie van onze familie nauw betrokken bij het geïntegreerde beheer van beide domeinen, waarbij natuur en bossen speciale aandacht krijgen.”

Waarom nam u contact op met Bosgroep Limburg?

Dassen: “Gaandeweg groeide het besef dat het domein zich zelfstandig in stand moet kunnen houden en ontwikkelen. Hiervoor streven we naar een gericht beheer van gebouwen, akkers, weiden en bossen, dat deze ontwikkeling in de toekomst mogelijk maakt. Binnen dit beheer past een evenwichtige bosexploitatie met veel aandacht voor biodiversiteit. De deskundige adviezen van de bosgroepmedewerkers op het gebied van kap- en aanplantbeleid en natuurlijke bosontwikkeling leveren nu al enkele jaren een waardevolle bijdrage aan onze beheerbeslissingen. De Bosgroep Limburg wijst ons ook de weg door het oerwoud van regelgeving en administratie.”

Wat zijn voor u de grootste uitdagingen bij het beheer van uw bossen?

Dassen: “Het is een grote uitdaging om de bijzondere fauna en flora te beschermen tegen negatieve invloeden en bedreigingen van buitenaf zoals bouwplannen voor windmolens, infrastructurele werken, te hoge recreatiedruk van mountainbikers, crossmotoren, ruiters en wandelaars buiten de daartoe bestemde paden, stropers en klimaatveranderingen.”

4 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

canadapopulieren groeide een inheemse onderetage. Een nulbeheer bleek hier voor heel wat Europese doelsoorten niet het meest interessant. De fijnspar begon door een sterke dunningsachterstand heel onstabiel te worden en de overkaprijpe populieren vielen geleidelijk om. Daarom werd een samenwerking gestart om de meeste dringende bosbeheerwerken uit te voeren en een planning op te stellen.

Kappen voor hout en de hazelmuis

De afgelopen vijf jaar hielp Bosgroep Limburg reeds bij de eindkap van een groot deel van de overkaprijke canadapopulieren in de vallei en op de hellingen. Tot nog toe zijn deze bomen naast wat rot onderaan de stamvoet nog prima bruikbaar en zelfs van hoge kwaliteit.

Een aantal bomen waaide de afgelopen jaren al om en voor de andere dreigde vroeg of laat hetzelfde lot. Het hout is een te waardevolle grondstof om volledig te laten rotten.

In samenspraak met de familie Dassen bewaren we wel een aantal bomen om op termijn op de stam te laten afsterven, omdat dit de natuurwaarde van de bossen verhoogt. Hiervoor werden vooral heel zware en laag vertakte canadapopulieren geselecteerd, bij voorkeur bomen met veel maretakken. De huidige canadapopulieren zijn momenteel de enige gastheren van deze beschermde plant en hopelijk kan deze plant op termijn, indien andere geschikte gastheersoorten bijgeplant worden, in Teuven behouden blijven.

Zicht op te kappen canadapopulier met maretak en onderetage (foto: Karolien Van Diest)

Overleg met een van dé hazelmuisexperten, Goedele Verbeylen, leerde dat de bossen voor de hazelmuis die in dit gebied voorkomt, weinig interessant waren omdat er te weinig verjonging voorkwam en dus te weinig vruchtdragende struiken. Momenteel zijn er nog verschillende hectare overkaprijpe populieren die moeten gekapt worden en volgens een met ANB besproken planning worden aangepakt.

Fijnspar voelt zich goed in Voeren

Ook de fijnsparbossen bovenop de heuvelrug hadden nood aan beheer. Hier volstond een dunning. Fijnspar wordt in Vlaanderen niet gewaardeerd. Het is een exoot en in Vlaanderen meestal standplaatsongeschikt. Even werd overwogen om deze bossen volledig te oogsten en te herplanten met inheems loofhout. Als Bosgroep Limburg adviseerden wij

Uitdagingen bij bosexploitatie

In vergelijking met de meeste Vlaamse bossen zijn bosexploitaties hier anders. Er is lokaal weinig animo bij particulieren om zelf in de bossen te gaan zagen. Niet zo verwonderlijk, want de meeste bossen zijn moeilijk bereikbaar en de hellingen waarop zij groeien vergen extra vaardigheden.

Opkomend bosbingelkruid en pinksterbloem

Bosbingelkruid in bloei

(foto:Karolien Van Diest)

(foto: Marco Schmidt)

om dit nog uit te stellen en te kijken of de fijnsparren gebaat waren bij een dunning.

Temeer omdat de aangrenzende bossen veelal overkaprijpe canadapopulier bevatten en deze oogst op vraag van de eigenaar nog dringender was.

onder strikte exploitatievoorwaarden (vaste ruimingspistes, toekomstbomen vrijgesteld bij dunningen, erkende kopers, ...) en in overleg met de gemeente en ANB. Omdat de bossen door het achterstallig beheer en de dominantie van exoten minder interessant waren voor de hazelmuis en andere Europese doelhabitats, was de impact van de werken evenwel aanvaardbaar. De kappingen leveren een spectaculaire verbetering van de habitats voor de hazelmuis op en momenteel wordt gestart met de voorbereiding van de herbebossingen.

De dunning van de fijnsparren vond plaats in 2015-2016. Het is een plezier om te zien hoe deze lichtminnende bomen weer volop groeien! Niets doen zou de bomen steeds zwakker hebben gemaakt, waardoor ze ook vatbaarder worden voor de letterzetter en windval.

Hoewel fijnspar in Vlaanderen inderdaad vaak standplaatsongeschikt is in het bos, is het continentalere Voerense klimaat duidelijk beter geschikt.

Impact werken minimaal

Daar waar er een onderetage loofhout onder canadapopulier staat, wordt altijd getracht die vlak voor de kapping te laten afzagen door lokale brandhoutkopers. Zo blijven de stronken beter gevrijwaard tijdens de grotere werken. Alle werken gebeurden overigens

Omdat de flora onder de bodem zo waardevol is (met onder andere uitgestrekte partijen bingelkruid) en de volgende jaren ingezet wordt op natuurlijke verjonging, is werken met vaste ruimingspistes cruciaal om de bosbodem zoveel mogelijk te vrijwaren. Ondanks het feit dat hier al jaren in de sector over gesproken wordt, blijkt nog maar eens hoe weinig kopers van loofhout dit ook echt kunnen waarmaken. Daarom worden ter voorbereiding van de kappingen van de verkoop van juni 2017 vooraf pistes op de hellingen vrijgezaagd. Zo vergroot de kans dat zij effectief gevolgd worden door de uitslepers ĂŠn de opruimers van het takhout. Anderzijds ziet de Bosgroep Limburg er ook op toe dat het hout enkel bij geschikte bodemcondities wordt afgevoerd en werd er geld ingehouden van een exploitatiewaarborg van een firma die zich hier niet aan hield. Met dit geld kan met een rupskraan met woeltand de verdichte bodem lokaal weer losgemaakt worden, om de bodemstructuurdegradatie sneller te laten herstellen.

Essen nog niet opgegeven

In een zone van bijna 10 ha hellingbos met vooral essen overwoog de eigenaar een kaalkap omwille van de essenziekte. Na bijkomende informatie van de Bosgroep Limburg over de wetenschappelijke context en adviezen werd ingestemd om hier een dunning uit te voeren. Dit gebeurde in 2016. Het gezaagde hout was nog niet in waarde verminderd en de behouden essen reageren erg goed op de ingreep!

Regiowandeling Voeren De bossen van de familie Dassen zijn grotendeels niet opengesteld. De toegankelijke paden zijn aangeduid en opgenomen in het Voerense knooppunten wandelnetwerk. Op zondag 3 september 2017 heeft de Bosgroep Limburg toestemming om samen met haar leden een flinke wandeling door de bossen te maken, waarbij we stilstaan bij de verschillende beheerwerken die hier vermeld werden.

Voor meer informatie: zie blz. 15. Schrijf je tijdig in want het aantal deelnemers is beperkt tot 50!

‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 5

soort in de kijker

Opmars van de das foto: Brecht Engelen

Frederik Thoelen was één van de sprekers op onze jaarlijkse Contactdag. Zijn verhaal over de das in Limburg boeide menig luisteraar en er werd gevraagd om er in het ledenblad een stukje over te schrijven. Dit zomernummer leent zich daar perfect toe, aangezien de Voerense bossen, een oase voor de das in Vlaanderen, centraal staan.

Dassen in Limburg. Vroeger was het nog een grote zeldzaamheid, maar tegenwoordig is heel Zuid-Limburg opnieuw gekoloniseerd met dassenburchten. Op andere plaatsen worden regelmatig verkeersslachtoffers gevonden, een teken dat de populatie van onze Vlaamse ‘panda’ aan een stevige opmars bezig is. Frederik Thoelen vertelt het verhaal van een jaar lang dassen filmen in Voeren.

Panda’s in de Voerstreek

“Bij het grote publiek is de das nog onbekend. Wanneer ik tijdens een rondleiding in het Natuurhulpcentrum een revaliderende das laat zien, hoor ik de toeschouwers vaker van een wasbeer of stinkdier spreken dan van een das. En dat terwijl de das bij manier van spreken in onze achtertuin rondscharrelt.

Dat wilde ik veranderen. Ik besloot om het leven van een familie dassen gedurende een jaar in beeld te brengen via mijn blog voor inheemse natuur.

Gewapend met een camera, infraroodlampen en geluidsapparatuur trok ik naar de Voerstreek, het mekka van de Vlaamse dassenpopulatie. Wekelijks bracht ik via nachte6 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

lijke filmtochten het leven van deze fantastische dieren in beeld.

Mijn eerste opdracht was een goede burcht vinden die in de zomer niet volledig dichtgroeit. Dassenburchten vind je doorgaans aan hellende bosranden. Die helling geeft de dieren de kans om voor het verlaten van de burcht de omgeving af te speuren. Sommige burchten zijn meer dan honderd jaar oud en

hebben tientallen in- en uitgangen. Elk jaar past de das de burcht aan en breidt de burcht uit. Het zijn indrukwekkende staaltjes van architectuur die je vaak tegenkomt tijdens een wandeling in de Voerstreek.”

Vlooien als teambuilding

“Dassen zijn de enige in groep levende marterachtigen die bij ons voorkomen. Zijn

Dassenburchten zijn indrukwekkende staaltjes van architectuur die je vaak tegenkomt tijdens een wandeling in de Voerstreek.

Soms zijn dassen praktischer ingesteld. Zoals in Gingelom, waar een verlaten ijskelder door dassen in gebruik genomen werd. (foto: Karolien Van Diest)

‘neefjes’ de steenmarter, bunzing en wezel zal je zelden in groep zien. Aan het hoofd van de clan staan een alfamannetje en -vrouwtje.

De avond van zo’n clan begint met een stevige vlooisessie. Zo maken ze elkaar proper na een dagje ondergronds slapen en halen ze de familiebanden aan. Wanneer ik die stevige dassenklauwen door hun ruwe vacht hoorde krabben, deed ik mijn infraroodlampen aan en begon te filmen. Het was heerlijk om te zien hoe de dieren zich in alle mogelijke bochten wringen om elk plekje te bereiken. Na een halfuurtje vlooien zit het sociale gedrag erop en trekt elke das er in zijn eentje op uit voor een nachtelijke voedselzoektocht.”

Een hoofdschotel van wormen

“Regenwormen vormen de hoofdprooi van de das. Zeker na een regenbui kunnen ze urenlang geconcentreerd pas gemaaide velden of tuinen scannen met hun snuit, op zoek naar verse pieren. Om de paar seconden trekken ze een worm uit de grond. Omdat ze zo gefocust zijn op die wormen, passeerden ze mij soms op enkele meters. Verder zijn dassen echte opportunisten die ongeveer alles eten wat maar eetbaar is, zolang ze er niet te veel moeite voor moeten doen. Zo zullen ze bijvoorbeeld nooit jagen op muizen, maar pikken ze de geur op van een nestje muizen, dan twijfelen ze niet om het op te graven.”

Hulp van vliegtuigen

“Op een nacht hoorde ik het typische, knorrende geluid van parende dassen. Dit wilde ik graag op film, maar vanuit mijn tent kon ik ze niet zien. Gelukkig kwam er hulp uit onverwachte hoek. ’s Nachts vliegen er heel wat vrachtvliegtuigen over de Voerstreek, op weg naar de luchthaven van Maastricht. Telkens wanneer er een vliegtuig overvloog, schuifelde ik naar het geknor toe. Na een uurtje (ja, ze waren nog altijd bezig!), stond ik op enkele meters van het liefdestafereel. Het leverde unieke beelden op.

Om de band tussen het alfamannetje en -vrouwtje hecht te houden, kunnen dassen het hele jaar door paren. Maar het zou natuurlijk niet slim zijn om jongen aan het begin van de winter geboren te laten worden.

Daarom hebben ze een ‘uitgestelde zwangerschap’: de jongen ontwikkelen zich pas in december en worden in februari-maart geboren. Dan is het nog koud, maar een combinatie van een liefdevolle moeder en een met bladeren en gras beklede kraamkamer in de burcht houdt hen warm. In april verlaten de jongen voor het eerst de burcht. Aanvankelijk nog onder strikte begeleiding van mama das, maar vanaf juni-juli trekken ze er steeds vaker alleen op uit.

Een van ‘mijn’ burchten lag zo afgelegen dat de dassen ook overdag naar buiten kwamen.

Soms kon ik urenlang tien dassen tegelijkertijd filmen.”

Het verhaal start opnieuw

“In september-oktober worden de jongen vaak verstoten. Ze sluiten zich aan bij een bestaande groep of stichten een nieuwe. Bij de zoektocht naar een geschikte locatie ligt hun grootste vijand op de loer: het verkeer.

Verkeersrasters helpen het aantal slachtoffers verminderen. Daardoor kan de dassenpopulatie zich in Limburg en daarbuiten langzaam maar zeker herstellen. Natuurlijke vijanden hebben ze hier niet, al durft een hongerige vos of oehoe weleens een jong dasje grijpen.

Ondertussen film ik al meer dan 2 jaar dassen. Ik blijf gefascineerd door onze Limburgse panda’s. Inmiddels werk ik ook aan een film over bevers, maar ik keer nog maandelijks terug naar de Voerstreek.”

Op www.wild-things.be en www.facebook.com/ WildThingsNatuur kan je de dassen en andere ‘filmsterren’ van Frederiks documentaires in actie zien. Je kan de volledige film bekijken in het Bezoekerscentrum van Toerisme Voerstreek.

Info: www.voerstreek.be.

In het najaar vormt fruit een belangrijke energiebron om de winterrust door te komen.

Met dank aan Frederik Thoelen voor zijn bijdrage.

(foto: Brecht Engelen)

‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 7

bosbeheer

Hoe kan jouw bos mee de Vlaamse natuur verbeteren en toch productief zijn?

Naar alle waarschijnlijkheid gaat dit jaar de nieuwe Vlaamse natuurwetgeving van kracht. Hiermee wil de Vlaamse overheid de natuurkwaliteit resoluut opwaarderen. Maar hoe pak je dit als bosbeheerder aan, zonder daarbij de andere functies van het bos, zoals houtproductie, in het gedrang te laten komen? Het antwoord zit hem in multifunctioneel bosbeheer.

Koester oude bossen

Slechts 15 procent van de Vlaamse bossen draagt de stempel ‘oud bos’. In het beleid wordt daarmee bedoeld dat het bos al sinds de Ferrariskaart uit 1775 als bos staat ingekleurd. Over het algemeen geldt: hoe ouder, hoe hoger de biodiversiteitswaarde. De bosbodem is bepalend voor de biodiversiteit. Het duurzaam beheren van oude bosrelicten verdient onze aandacht en gebeurt best met een minimale verstoring van het bosklimaat. Vaak wordt een nulbeheer geadviseerd, maar dit leidt niet altijd naar de hoogste biodiversiteit.

Klein of groot?

Habitatbehoud en -herstel zijn mogelijk op elke schaal, zelfs bij kleine, geïsoleerde bossen. Wil je een kruidlaag herstellen, dan is het belangrijk dat de concentraties en verhoudingen van voedingsstoffen

niet te sterk verstoord zijn. De oorzaak of oplossing hiervan ligt niet altijd in handen van de beheerder, maar een bosrand met abeel of linde en verschillende struiksoorten kan wel veel van de inspoeling van nutriëntenrijk oppervlaktewater tegenhouden. Een bosrand beschermt het bos ook tegen lawaai en luchtvervuiling. Als beheerder kan je de bosstructuur veranderen door bijvoorbeeld meer of minder te dunnen.

Regulier beheer of herstelbeheer?

In Vlaanderen zijn nog enkele restanten van habitatwaardige bossen. Denk maar aan de oude zuurminnende eikenbossen in de Kempen en de beukenbossen met hyacinten op de Vlaams-Brabantse leemgronden. De meeste bossen in Vlaanderen zijn echter niet habitatwaardig.

• Regulier beheer vertrekt van bossen die

nu reeds habitatwaardig zijn en in een min of meer goede staat van instandhouding verkeren. Hier zijn verschillende opties mogelijk: multifunctioneel duurzaam bosbeheer, herstel van historische beheervormen of nulbeheer.

• Herstelbeheer vertrekt van een bos dat niet habitatwaardig is. Dit kan komen door verzuring, versnippering of de invloed van invasieve exoten. Het beheer moet omstandigheden creëren waarin de natuur zich kan herstellen. Soms moet je daarbij ook externe oorzaken aanpakken.

Maatregelen herstelbeheer

Nevenstaande maatregelen vallen onder de term ‘multifunctioneel bosbeheer’, waarbij er ruimte is voor de verschillende functies van het bos, zoals het verhogen van natuurwaarden en houtopbrengst.

Habitatbehoud en -herstel zijn mogelijk op elke schaal, zelfs bij kleine, geïsoleerde bossen.

Broekbos van essen en elzen met dotterbloemen (foto: Maurits de Groot)

8 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

Samenwerking Voor de ontwikkeling van een bos waar verschillende ontwikkelingsstadia naast elkaar voorkomen, is een bepaalde oppervlakte nodig. Dit noemen we het minimumstructuurareaal, noodzakelijk voor de volwaardige ontwikkeling van een habitat. Samenwerking is hier het sleutelwoord. De Vlaamse Bosgroepen verbinden meer dan 12 000 boseigenaars om de efficiëntie en effectiviteit van het bosbeheer te verhogen. Zo streven ze naar duurzaam bosbeheer in Vlaanderen met gezonde bossen, waar plaats is voor meer en betere natuur, recreatie en houtproductie.

2 Exotenbestrijding Dominantie van (potentieel) invasieve, exotische bomen of struiken zorgt voor een lagere score qua habitatgeschiktheid. Exoten zijn vaak minder interessant voor inheemse flora en fauna en kunnen het evenwicht van een ecosysteem aantasten. Introduceer dus geen exoten in je bos. Bestrijden kan mechanisch (kappen, maaien, rooien, klepelen, ringen) en/of chemisch (glyfosaat). Een alternatieve methode is biologische bestrijding met de natuurlijke vijand van de invasieve soort.

Beuken- en haagbeukenbos met hulst (foto: Maurits de Groot)

3 Duurzame exploitatie Ondoordachte of roekeloze bosexploitatie kan leiden tot ernstige bodemverdichting.

Dit beïnvloedt het bodemleven, de ontwikkeling van voorjaarsflora en de groeikracht van de bomen. Dit probleem doet zich vooral voor op leemachtige en vochtige bodems zoals in Haspengouw en Voeren. Oplossingen liggen in het werken met geschikt materiaal, op de juiste tijdstippen en volgens goed afgesproken exploitatievoorwaarden (zoals vaste ruimingspistes, stapelplaatsen en schadeclausules).

4 Natuureilandjes Het creëren en behouden van zones binnen een multifunctioneel bos waar de aanwezige natuurwaarden een aangepast beheer genieten, noemt men natuureilandjes. Hier kunnen bijzondere elementen als open plekken, poelen, dode en holle bomen, dassenburchten en broedbomen een plaats krijgen.

Locaties die zich goed lenen voor deze functie zijn onder meer moeilijk exploiteerbare gebieden zoals brongebieden, hellingen en geleidelijke bosranden.

Hallerbos, weelderige ondergroei van boshyacint (foto: David Edgar)

1 Bosomvorming Tot de jaren 1950 betekende bosomvorming vaak het omzetten van hakhout- of middelhoutbos in uitheemse naaldbossen. Tegenwoordig ligt de focus op het creëren van gevarieerde boom- en kruidlagen. Dit kan op verschillende manieren. Bij versnelde

omvorming gaat men kappen en de gewenste soorten aanplanten. Door te werken met een groepenkapsysteem en het selectief dunnen van de verjonging ontstaat diversiteit in leeftijd en structuur. Geleidelijk omvormen kan ook, met een selectief uitkapsysteem of ‘nietsdoenbeheer’.

Deze tekst is gebaseerd op het artikel ‘Voor de boseigenaar: hoe kan mijn bos bijdragen aan de verbetering van de natuur in Vlaanderen maar toch nog productief zijn?’ dat verscheen in De landeigenaar 73. Lees er zeker ook de bespreking van het boek van Simon Klingen “Twaalf Boslessen - voor inzicht in bosbeheer” (zie pag. 10) op na.

‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 9

boekbespreking

“Twaalf Boslessen voor inzicht in bosbeheer” Simon Klingen vormt al 40 jaar een autoriteit op het gebied van bosbeheer in Nederland en Vlaanderen. Hij ontwikkelde een concept voor geïntegreerd bosbeheer waarbij de waarde van natuur en houtproductie samen gaan. Deze beheervorm komt overeen met wat we in Vlaanderen multifunctioneel duurzaam bosbeheer noemen.

Deze beheervorm bepaalt vandaag in grote mate het beeld van onze bossen.

zagen”. Bomen groeien en ze concurreren onderling voor licht en voedingsstoffen.

Daarom moet je soms ingrijpen. Bij dunnen schep je groeiruimte voor favoriete bomen, bij verjongen maak je ruimte voor nieuw bos. Geïntegreerd bosbeheer verenigt de verschillende bosfuncties.

Bosbeheer à la carte

Op excursie met Simon Klingen (foto: Sally Dewallef)

Bosbeheer voor dummies

Simon Klingen geeft op een praktische en humoristische manier cursussen over bos en bosbeheer aan professionelen en geïnteresseerde leken. Eén van die geïnteresseerde leken was Sally Dewallef, administratief coördinator van Bosgroep Limburg, die in september 2016 een tweedaagse vorming van Simon volgde in de bossen in het noorden van Antwerpen. Zij kende amper het verschil tussen een beuk en een berk, had nog nooit gehoord van schalmen (het Nederlandse woord voor het markeren van een dunning) en had geen idee van wat een bosbeheerder doet. Simon Klingen slaagde waar de bosgroepcoördinatoren al maanden faalden: na twee dagen was Sally’s interesse aangewakkerd en haar kijk op bos en bosbeheer definitief veranderd!

Als iemand beseft wat er in een bos gebeurt, valt bosbeheer makkelijker te begrijpen en te waarderen.”

De kunst van het bosbeheer

Op een no-nonsense manier schetst Simon Klingen een beeld van het complexe werk van een bosbeheerder en de keuzes die hij op het terrein moet maken. In essentie komt bosbeheer volgens hem neer op “kiezen en

10 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

Een bosbeheerder heeft een complex, maar mooi beroep met een grote verantwoordelijkheid. Hij is een natuurarchitect die functionaliteit combineert met schoonheid. Zijn keuzes bepalen het resultaat op lange termijn. Na het lezen van “Twaalf Boslessen” heb je een globale kijk op de werking van een bos, de verschillende beheermogelijkheden en de mogelijke keuzes. De conclusie is duidelijk: het beroep van bosbeheerder is gevarieerd, belangrijk, complex en mooi!

Twaalf Boslessen (Simon Klingen), ISBN 978-90-825985-0-6, www.klingenbomen.nl © Klingen Bomen, Doorn, uitgave september 2016.

Kiezen en zagen

Het boekje “Twaalf Boslessen” is een treffende samenvatting, sympathiek geschreven in een ook voor leken begrijpelijke taal.

Simon omschrijft zijn boek zelf als volgt: “Het is een boekje over bos, bosbeheer en mensen (beheerders en bosbezoekers).

Het boekje is opgedeeld in vier delen. In deel 1 wordt op een begrijpelijke manier uitgelegd hoe bomen groeien, CO2 opnemen en met elkaar concurreren. In deel 2 wordt uitgelegd hoe een bosbeheerder bijstuurt in de samenstelling en opbouw, vooral door het omzagen van bomen. Er worden praktische tips gegeven bij dunnen en verjongen. Deel 3 geeft aan de hand van wat geschiedenis over de natuurlijke processen van bosontwikkeling en de menselijke sturing, een beter inzicht in ons huidig bos.

Waar vroeger natuurbescherming en hout­ productie lijnrecht tegenover elkaar stonden, is de multifunctionaliteit van het bos als ecosysteem vandaag door iedereen aanvaard en wettelijk verankerd. In het laatste deel wordt ingegaan op de keuzes die je kan maken bij bosbeheer. Ligt het accent op het voortbrengen van waardevol hout, gaat het vooral om biodiversiteit en natuur of streef je recreatie na?

Simon Klingen (foto: Sally Dewallef)

bos en wetenschap

Belgische boseigenaars bezorgd over klimaat Meer dan 70 % van de eigenaars en beheerders is ervan overtuigd dat de klimaatverandering een bedreiging vormt voor hun bos. Dat blijkt uit een studie van de KU Leuven. Ze zijn vooral bezorgd over stormschade, droogte en extreme neerslag. Toch neemt slechts één op drie aangepaste beheermaatregelen.

In 2015 organiseerde het Departement Aard- en Omgevingswetenschappen van de KU Leuven een enquête onder 391 Vlaamse en Waalse bosbeheerders en -eigenaars.

De onderzoekers wilden te weten komen hoeveel ervaring boseigenaars hebben met klimaatverandering en welke ondersteuning vereist is voor een zinvol en aangepast beheer. Maar liefst 95 % van de ondervraagden gelooft dat het klimaat aan het veranderen is en dat deze trend zich ook in de toekomst zal voortzetten. “Dat lijkt evident, maar toch gebeurt het niet vaak dat zo’n sterk geloof in klimaatverandering wordt gerapporteerd “, aldus de KU Leuven.

ging vormt voor hun bos, is slechts één op drie op dit moment bezig met klimaatmaatregelen. Een maatregel die de bosgroepen nu al consequent toepassen, is het vermijden van monoculturen en het aanplanten van gemengde bossen met lokale soorten. Uit onderzoek bleek meermaals dat gemengde bossen niet enkel sterker zijn, maar ook beter bestand tegen ziekten en de gevolgen van de klimaatverandering. Ook natuurlijke verjonging is belangrijk voor het behoud van de genetische variatie binnen soorten en een geleidelijke aanpassing van bossen aan veranderende groeiomstandigheden.

Effecten reeds voelbaar

De Bosgroep informeert

Meer dan de helft van de eigenaars en beheerders heeft zelf al effecten van de klimaatverandering ondervonden. Het gaat dan vooral om stormen, droogte, extreme neerslag en hittegolven. Hoewel 71 % aangeeft dat de klimaatverandering een bedrei-

De belangrijkste reden (64%) waarom aanpassing aan het klimaat geen prioriteit is, is het gebrek aan informatie en kennis.

Daar kan de Bosgroep Limburg bij helpen. Voldoende kennisoverdracht is nodig om de bosbeheerders in staat te stellen

om een goede keuze te maken tussen de beheeropties en zo het hoofd te bieden aan de uitdagingen van de klimaatverandering.

De klimaatverandering is een belangrijke uitdaging voor de bossen wereldwijd. Niet enkel nu, maar ook voor de volgende generaties.

Heb je vragen over de maatregelen die jij kan nemen om jouw bos aan te passen aan de effecten van de klimaatverandering?

Neem dan zeker contact op met Bosgroep Limburg!

Bron: Rita Sousa-Silva, Departement Aard- en Omgevingswetenschappen, KU Leuven

Effecten van de klimaatverandering die boseigenaars al zelf hebben ondervonden in hun bos (KU Leuven).

‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 11

bosgroepwerking

2016, een actief jaar!

Zoals dat past bij een jubileum, had de tiende editie van de jaarlijkse contactdag in Alden Biesen iets bijzonder. De vijf Limburgse Bosgroepen werden officieel ontbonden nadat de feitelijke fusie naar één nieuwe vzw Bosgroep Limburg in elke regio werd goedgekeurd. Een nieuwe start op een van de eerste stralende lentedagen.

In 2016 bereidden we de transitie naar één vzw voor. Nu de vijf voormalige Bosgroepen werden ontbonden en alle middelen en leden verenigd, kunnen we volop focussen op het inhoudelijk uitbouwen van Bosgroep Limburg. Het behoud van kwalitatief advies en ondersteuning aan de privébosbeheerders, extra inzetten op dienstverlening aan de gemeenten, nog meer inzetten op bosuitbreiding, het bos dichter bij de (Lim)burger brengen door te sensibiliseren en samen te werken met allerlei partners, … Dat zijn enkele accenten die Bosgroep Limburg het komende jaar legt.

foto: Pascal Vanhees

Sterke resultaten op Vlaams niveau Door de moeizame inkanteling van de Vlaams-Brabantse Bosgroepen in de provincie Vlaams-Brabant, zijn er voor 2016 nauwelijks cijfers bekend vanuit die provincie. Toch zijn de resultaten van de andere 14 andere Vlaamse Bosgroepen evengoed indrukwekkend te noemen.

Vlaamse Bosgroepen in 20161

leden bosbeheerders

12 924 20 126 ha bos

56 286 ha bos

2 km

5 493 m

geplante bomen en struiken

geplante bomen en struiken

95 485 m3 verkocht industriehout

130 072

2 093

terreinbezoeken met boseigenaars

verkocht brandhout

19 278

3

330

actieve vrijwilligers

17 585 m3 verkocht industriehout

1 000 m3

nieuwe bosand

privébos verkocht brandhout

1 690

sympathiserende leden

leden

34 702 ha

Limburgse Bosgroepen in 20161

2 838

2,53 ha nieuw bos

352

werkdagen arbeidersploegen

477 ha bos opengesteld

21

624 ha

subsidie ecologisch bosbeheer

speelzones opengesteld

De Limburgse Bosgroepen presenteerden op de contactdag hun gezamenlijke jaarresultaten in de handige publicatie ‘Jaaroverzicht 2016’. Wie de contactdag gemist heeft, kan nog een exemplaar bestellen bij Bosgroep Limburg.

12 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

bos online

Opvallende berichten over bos en hout Als bosgroepmedewerkers lezen we regelmatig interessante berichten die we graag met onze leden delen. Meer artikelen lezen om over door te bomen? Dat kan, op onze website en Facebookpagina.

Zijn minibossen de toekomst?

Een tiny forest of minibos telt 600 bomen en is zo groot als een tennisveld. Er worden 30 keer meer bomen per vierkante meter geplant dan normaal gezien. De bomen groeien bovendien 10 keer sneller en een minibos zou nog beter zijn voor de biodiversiteit dan een traditioneel bosplantsoen. Ideaal voor steden, tuinen en op speelplaatsen.

De bedenker van het concept, Shubhendu Sharma, paste zijn techniek al toe in India, Pakistan, Oman en de VS. Eind 2015 hielp hij bij de aanleg van het eerste Nederlandse tiny forest. Het is nu wachten op de eerste Belgische minibossen.

Meer weten: http://www.bosplus.be/k/nl/n167/news/view/33562/12551/tiny-forests-zijn-minibossen-de-toekomst.html

Ecosia plant bomen terwijl je surft Ecosia is een duurzame zoekmachine, die in 2009 werd gelanceerd. Het bedrijf schenkt 80 % van haar advertentieopbrengsten aan boomplantorganisaties. Zo werden al meer dan 6 miljoen bomen geplant. Ecosia heeft verschillende plantprojecten met een eigen benadering. In Burkina Faso worden bomen geplant om de uitbreiding van de woestijn een halt toe te roepen en het land weer vruchtbaar te maken. In Peru (waar de cocaproductie voor heel wat ontbossing zorgde) worden lokale boeren ingeschakeld voor het aanplanten van bomen. Zij worden meteen opgeleid in boslandbouw, bosbeheer en duurzaam oogsten. In Madagaskar worden dan weer kustbossen hersteld.

Via https://info.ecosia.org/what kan je de gratis browserextensie downloaden en Ecosia instellen als standaardzoekmachine. Het is wel zo dat elke zoekopdracht nog steeds indirect CO2-uitstoot oplevert!

Strikt beschermde vermiljoenkever in opmars Toen men vijf jaar geleden de vermiljoenkever ontdekte in Nederland, was de verrassing groot, ondanks een uitbreiding van de populatie in Midden-Europa. Waarschijnlijk spelen klimaatfactoren en de toegenomen hoeveelheid dood hout in onze bosgebieden een rol. De vermiljoenkever leeft namelijk vrijwel permanent achter de schors van net gestorven bomen, zowel liggende als staande. Als broedboom gebruiken ze verschillende soorten, in onze regio’s vooral zomereik en (canada)populier. Ook de vochtigheidsgraad speelt een rol. De vermiljoenkever voelt zich vooral thuis in vochtige tot natte bossen.

De aanwezigheid van dit zeldzaam diertje brengt wel verplichtingen met zich mee. De vermiljoenkever staat op de Europese Habitatrichtlijn en de kever en zijn biotoop zijn dan ook strikt beschermd. https://www.naturetoday.com/intl/nl/nature-reports/message/?utm_source=newsletter&utm_medium=e-mail&utm_campaign=usermailing&msg=23242

Zelf tips?

Geef ze gerust door via een mailtje aan: bosgroep@limburg.be ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 13

activiteitenkalender Bosgroep Limburg organiseert regelmatig activiteiten voor haar leden.

Ook interessante initiatieven van andere organisaties vind je hieronder terug.

Activiteiten Bosgroep Limburg Datum

Onderwerp / Plaats

Organisatie / Locatie

Prijs

Zondag 3 september 13.30 - 15.30 u.

Bosgroepwandeling

Voeren (Teuven)

€2

Regiowandeling Voeren

Heb je na het lezen van het artikel op blz. 3 zin gekregen om deze bossen eens te bezoeken? Kom dan op zondag 3 september naar onze Bosgroepwandeling in Teuven. Afspraak om 13.30 u. aan het Draadmonument, Kasteelstraat/Beusdaalstraat in Teuven (op de grens van Vlaanderen en Wallonië).

Van hieruit trekken we meer dan ruim 2 uur door de bossen van de familie Dassen.

Geschikt schoeisel en eventuele regenkleding zijn aan te raden.

Inschrijven is verplicht (maximum 50 deelnemers!) en kan op het nummer 011 23 83 63 (Vera Reymen). foto: Karolien Van Diest

Activiteiten ‘Limburg boomt’ Datum

Onderwerp / Plaats

Organisatie / Locatie

zondag 9 juli 14 - 16.00 u.

Bomenwandeling Engels Park

Parking Alden Biesen, Bilzen

zondag 6 augustus 14 - 16.30 u.

Bomenwandeling domein Duizendjarige Eik en Willekensberg

Gemeenteplein, Lummen

zondag 24 september 9 - 12.00 u.

Excursie vruchtkenmerken bomen

Kerk Ellikom, Meeuwen-Gruitrode

Meer informatie vind je op www.provinciaalnatuurcentrum/limburgboomt.be

Interessante cursussen bij Inverde Datum

Onderwerp / Plaats

Organisatie / Locatie

Prijs

donderdag 6 en vrijdag 7 juli

Kettingzaaggebruik ECS 1: onderhoud en afkorttechnieken

Centrum Duurzaam Groen, Genk

€ 220

woensdag 12 en donderdag 13 juli

Kettingzaaggebruik ECS 2: basisveltechnieken

Centrum Duurzaam Groen, Genk

€ 220

dinsdag 3 en woensdag 4 oktober

Kettingzaaggebruik ECS 1: onderhoud en afkorttechnieken

Bosmuseum Gerhagen, Tessenderlo

€ 220

Voor deze activiteiten vind je alle informatie via www. Inverde.be en schrijf je rechtstreeks in bij de organisator.

Andere interessante data en activiteiten Demo Forest: bosbouwbeurs Libramont Op 1 en 2 augustus vindt de tweejaarlijkse bosbosbouwbeurs plaats in Bertrix. Een bos van 150 ha met 150 exposanten en 500 machines!

Je vindt het volledige programma en praktische informatie terug op de website www.demoforest.be.

14 | ‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer

zoekertjes Colofon

Bos te koop

’t Limburgs Bosbelang 57 | zomer

Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos?

In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privébos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bos­beheer gegarandeerd is.

Afspraken bij de zoekertjes

uitgave

• Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating.

• Het zoekertje verschijnt eenmalig in ’t Limburgs Bosbelang.

• De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos.

• Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.

De deputatie van de provincieraad van Limburg, Herman Reynders, gouverneurvoorzitter, Frank Smeets, Ludwig ­Vandenhove, Igor Philtjens, Erik Gerits, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier.

Hoe reageer je op een zoekertje?

• Je neemt zelf contact op met de boseigenaar.

• Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.

hoofdredactie Karolien Van Diest

coördinatie

Te koop

Karolien Van Diest karolien.vandiest@limburg.be

taaladvies

• DILSEN-STOKKEM: 47,30 are; naaldhout; 09 230 85 12; flipke_eeckhout@hotmail.com; recht van voorkoop

Yvette Vandormael yvette.vandormael@limburg.be

• SINT-TRUIDEN: 26,60 are; gekapte xPo; 011 68 73 65; josbollen@skynet.be

redactiesecretariaat Annemie Hannosset annemie.hannosset@limburg.be

redactieraad Sally Dewallef, Sonja Schreurs, Annemie Hannosset, Vera Boesmans, Karolien Van Diest

redactie Karolien Van Diest, Pascal Vanhees, Ine Houbrechts, Vera Reymen, Sally Dewallef

afgiftekantoor: hasselt 1 - 3de afdeling - p3a9010 driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2017

57 | zomer

PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE

foto cover Martin Boonen

cartoons

in dit nummer o.a.

De das De vallei van de Gulp Twaalf Boslessen

Dirk Vercampt

De winnaar van de fotowedstrijd

tekstbewerking Leen Raats

vormgeving & lay-out

In het lentenummer lanceerden we een fotowedstrijd met als hoofdprijs de coverfoto van ons ledenblad. De winnende foto is van Martin Boonen. Daarnaast ontving Martin een exemplaar van het boek van Klingen, “Twaalf Boslessen” dat in dit nummer besproken wordt (zie blz. 10).

Martin is al 10 jaar lid bij de Bosgroep en zelf eigenaar van een klein perceel bos. “Het bos is niet zo groot, maar toch vertoef ik er graag, zowel om in te werken als om te genieten van de diversiteit”.

Om tot rust te komen en van de natuur te genieten, wandelt Martin dagelijks in de bosrijke omgeving van Reppel (Bocholt). Soms neemt hij zijn fototoestel mee om de schoonheid van de natuur in beeld te vangen.

Martins interesse voor fotografie is er altijd geweest, maar er was steeds tijd te kort om hiervan een hobby te maken. Sinds enkele jaren geniet hij van zijn pensioen waardoor er tijd vrij kwam om zich toe te leggen op fotografie. “Ik ben ook lid van de plaatselijke fotoclub en dat bevalt me enorm. Mijn favoriete onderwerp is dan ook natuur- en landschapsfotografie!”.

“Voor het geselecteerde beeld heb ik extra aandacht gegeven aan de typische Limburgse

bossen. De combinatie tussen dennen- en loofbomen was dus vanzelfsprekend. De mooie kleurencombinatie tussen de bladkleuren was mooi meegenomen. De foto is genomen in de Dommelvallei.”, aldus Martin.

Dion Boodts, Grafische Producties, Informatie & Communicatie provincie Limburg Designpartner - Opglabbeek

druk Drukkerij Paesen - Opglabbeek

postbus Bosgroep Limburg p/a provincie Limburg, Directie Omgeving Afdeling Milieu en Natuur Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt tel. 011 23 83 20 bosgroep@limburg.be www.bosgroepen.be/limburg

oplage 4 200 exemplaren

wettelijk depotnummer D/2008/5857/82

verantwoordelijke uitgever Vera Boesmans Universiteitslaan 1, B-3500 Hasselt Deze publicatie werd gedrukt op houten chloorvrij kringlooppapier, zonder optische witmakers.

‘t Limburgs Bosbelang | 57 | zomer | 15

57 | zomer | in dit nummer

nuttige adressen

driemaandelijks tijdschrift | juli-augustus-september 2017

Bosgroep Limburg P.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt bosgroep@limburg.be www.bosgroeplimburg.be www.bosgroepen.be/limburg tel. 011 23 73 28 fax. 011 24 92 35

Coöperatieve van de Limburgse Bosgroepen cvba Universiteitslaan 1 3500 Hasselt

Coördinatoren • ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 19 gsm 0471 23 82 14 • ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 • ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 • ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94

Medewerker Vera Reymen Tel. 011 23 83 63 Gsm 0475 29 37 30

Coördinator houtverkoop ing. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 gsm 0479 19 10 08

Medewerkers • Evi Ghijsens tel. 011 23 73 28 • Annemie Hannosset tel. 011 23 83 20 • Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 • Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 • Sabine Schraepen 011 23 73 82

Adjunct coördinator Pascal Vanhees tel. 011 23 83 74 gsm 0478 55 16 14

limburgs bos in de kijker De Vallei van de Gulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 soort in de kijker Opmars van de das .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 bosbeheer Hoe kan jouw bos mee de Vlaamse natuur verbeteren en toch productief zijn? . . . . . . . . 8 boekbespreking “Twaalf Boslessen - voor inzicht in bosbeheer” .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 bos en wetenschap Belgische boseigenaars bezorgd over klimaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 bosgroepwerking 2016, een actief jaar! .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 bos online .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 activiteitenkalender Activiteiten Bosgroep Limburg .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Activiteiten ‘Limburg boomt’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Cursussen en excursies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 zoekertjes Bos te koop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 nuttige adressen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Nuttige websites

Relatiebeheerder ANB Katrien Janssen Agentschap voor Natuur en Bos Koningin Astridlaan 50 bus 5 3500 Hasselt tel. 011 74 25 12 gsm 0497 19 85 70

Administratief coördinator Sally Dewallef Tel. 011 23 83 14 Find us on Facebook Badge

Agentschap voor Natuur en Bos Het ANB staat in voor het beleid, het duurzaam beheren en versterken van natuur, bos en groen, samen met alle partners. De uitdaging is dan ook het verder uitbouwen van een partnerschap met Bosgroep Limburg, als schakel tussen de private boseigenaren en ANB.

voorwoord .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

CMYK / .ai

VIND ONS OOK OP:

@BosgroepLimburg

@BosgroepLimburg

Agentschap Natuur en Bos: www.natuurenbos.be BOS+: www.bosplus.be Landelijk Vlaanderen vzw: www.landelijkvlaanderen.be Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: www.inbo.be Inverde vzw: www.inverde.be Bosforum: www.bosforum.be Aanspreekpunt Privaat Beheer – Natuur en Bos vzw (APB): www.privaatbeheer.be Ecopedia: www.ecopedia.be

issuu.com/limburgs_bosbelang H a m o n tAchel

Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep?

Lommel O v e r p e lt

B o c h o lt

A nt w e rp e n

Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn: • gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) • informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be

boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je aanspraak kunt maken • hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen • kaartmateriaal • coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars.

• ondersteuning bij FSC-certificering, boscompensatie in natura, aanplan­ tingen en ecologische beheerwerken

Ne d e r land

N e e r p e lt

Kinrooi

Bree

HechtelEksel

Peer

Leopoldsburg Ham

Maaseik MeeuwenGruitrode

Beringen Tessenderlo HouthalenHelchteren

Opglabbeek DilsenStokkem

HeusdenZolder

As Zonhoven

Lummen

Genk H e r k- D e - S t a d Halen

Maasmechelen

H a s s e lt Diepenbeek

Zutendaal Lanaken

Nieuwerkerken Alken

Bilzen Kortessem

Wellen

B rab ant

H o e s e lt S i n t- T r u i d e n Borgloon

Heers

Riemst

Tongeren Voeren

Gingelom Herstappe

Luik