I N FO RM AT I E B L AD B O SG ROE P LI M BU RG D RI EMA AND E L I J K S T I JDSC H RI F T - N` 69 J U LI , A U G U S T U S , S E P TE M BE R 2 02 0
Bosbelang
Celtic fields in de Kempen: bossen als schatkamer voor erfgoed
Rijk strooisel, gezond bos
PB- PP B- 01675 BELGIE(N) - BELGIQUE
Het verschil tussen een sneukel- en een voedselbos
Bosgroepwerking in coronatijden Als Bosgroeplid vraag je je wellicht af of je in deze tijden bij Bosgroep Limburg terechtkunt. Wij zetten onze dienstverlening voort, blijven telefonisch en via mail bereikbaar en werken zoveel mogelijk van thuis uit. De terreinbezoeken gaan door. Sinds juni ook weer mÊt eigenaars, mits het volgen van de veiligheidsvoorschriften. Weliswaar viel het vorige nummer van het Bosbelang met vertraging in je brievenbus. Dit kwam omdat het maatwerkbedrijf Bewel, dat ons ledenblad verdeelt, tijdelijk het werk neerlegde. Voor de onrendabele beheerwerken (aanplantingen, snoeiwerken, maaiwerken,‌) werken we al jaren samen met maatwerkbedrijf De Winning. Omdat de veiligheid van de medewerkers tijdens het vervoer van en naar het bos niet gegarandeerd kon worden, lag die dienstverlening ook tijdelijk stil. Daarom hebben we enkele beplantingen helaas niet kunnen uitvoeren. Sinds half april komt de werking stilaan weer op gang en de uitgestelde beplantingen zullen in december gebeuren. Onze jaarlijkse contactdag 2020 moesten we helaas annuleren. Veel boseigenaars kijken steeds samen met ons uit naar deze dag om bij te praten en te genieten van een leerrijke wandeling. Omdat we nog steeds niet weten of die dit jaar nog zou mogen doorgaan, werd beslist om alles een jaar uit te stellen. We hopen je volgend jaar in goede gezondheid te mogen verwelkomen in Bokrijk op zaterdag 27 maart 2021. Hiervoor ontvang je later opnieuw een uitnodiging. Zodra er iets verandert in onze dienstverlening communiceren we dit via onze website, nieuwsbrief en sociale media. Hou het ondertussen veilig en gezond en geniet van het contact met de natuur. De plek om de nodige rust en ontspanning te vinden, zoals bosliefhebbers wel weten.
in dit nummer
Nieuws uit de regio
Celtic fields in de Kempen: bossen als schatkamer voor erfgoed _ 4
2 Nieuws uit de regio
Bosbeheer Bosbeheer
Rijk strooisel, gezond bos _ 8
Het verschil tussen een sneukel- en een voedselbos _ 10
Beste bosbeheerder Op het moment dat ik deze woorden schrijf, is ons land nog in gedeeltelijke lockdown. Het zijn uitdagende en bizarre tijden voor iedereen. Het is duidelijk hoe belangrijk onze bossen zijn. Net zoals veel anderen put ik kracht en energie uit het contact met de natuur. Ik hoop dat dat voor jullie ook het geval is, nu meer dan ooit. Bosgroep Limburg blijft jullie als bosbeheerder ondersteunen bij elk aspect van bosbeheer, uiteraard met respect voor de opgelegde maatregelen en jullie gezondheid. In deze editie van ons ledenblad kijken we onder meer naar rijkstrooiselsoorten en hoe zij kunnen helpen om de verzuring van de bosbodem om te keren. In ons regioartikel zoomen we in op een opzienbarende archeologische vondst in Neerpelt en geven we tips voor bosbeheer met respect voor aanwezig erfgoed. Verder hebben we het in deze editie over voedsel- en sneukelbossen. En ook onze Bos online mag niet ontbreken, met boeiende stukjes bosnieuws. Veel leesplezier!
Bert Lambrechts
gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur voorzitter vzw Bosgroep Limburg
COLOFON
Bos online _ 14 Activiteitenkalender _ 15 Zoekertjes _ 13 Contactgegevens _ 16
De deputatie van de provincieraad van Limburg, Inge Moors, Igor Philtjens, Bert Lambrechts, Tom Vandeput, gedeputeerden en Wim Schoepen provinciegriffier wd I Coรถrdinatie & Hoofdredactie Karolien Van Diest, Bosgroep Limburg I Tekst Leen Raats, Teksttype.be Hasselt en Karolien Van Diest, Bosgroep Limburg I Taaladvies Informatie en Communicatie, provincie Limburg I Concept en vormgeving Informatie en Communicatie, provincie Limburg I Fotografie en illustratie Geert De Sutter, Pascal Vanhees, Robin Reynders, buildingconnection.com en houtwereld.nl Drukwerk Drukkerij Chapo, Hasselt I Oplage 4300 ex. I Verantwoordelijke uitgever Vera Boesmans, Universiteitslaan 1 - 3500 Hasselt I Wettelijk depotnummer D/2008/5857/82 Deze publicatie werd gedrukt op houtvrij gerecycleerd CO2-neutraal papier met EU Ecolabel en FSC certificaat.
Nieuws uit de regio
3
Nieuws uit de regio
Tip - wandelen Wil je de ondergrondse geheimen van het Kolisbos ontdekken? Wandel dan mee op zondag 4 oktober. We vertrekken om 10 u. aan de brandtoren op de parking aan de Torenstraat 26 in Pelt. Meer info: zie kalender.
Celtic fields in de Kempen:
bossen als schatkamer voor erfgoed
In 2010 stuitten medewerkers van het agentschap Onroerend Erfgoed Vlaanderen op enkele vondsten die hun harten sneller deden slaan. EĂŠn daarvan was de aanwezigheid van prehistorische raatakkers (Celtic fields) in de Kempen, waaronder uitgebreide complexen in Oudsbergen en in het Kolisbos te Neerpelt. Voor de boseigenaars bracht dit onvermoede erfgoed evenwel de nodige vragen met zich mee. Een overzicht van een bijzondere ontdekking en de gevolgen voor het bosbeheer.
4 Nieuws uit de regio
Verborgen erfgoed uit de ijzertijd Even terugspoelen naar 2010. Op dat moment gebruikten ze een nieuwe techniek om vanuit de lucht, met gedetailleerde hoogtemetingen via lasers, naar archeologische vondsten te speuren. Vroeger was dit vooral in bossen moeilijk, omdat het bladerdek luchtfotografie bemoeilijkt. Omdat er in bossen weinig ingrepen gebeuren, zijn hier ook zelden archeologische toevalsvondsten. Dat maakt meteen dat de archeologische relicten in beboste gebieden nog relatief ongeschonden zijn, zeker in vergelijking met bebouwde gebieden en landbouwpercelen. De zogenaamde laseraltimetrische opnames laten echter toe om door het bladerdek heen te kijken en de topografie van de bossen minutieus in kaart te brengen. Op de beelden van de Antwerpse Kempen en het Kempens Plateau zie je duidelijk de structuren van prehistorische akkers. Deze heten in het Engels Celtic fields, maar dateren in feite van 800 vóór Christus (de vroege ijzertijd), een paar honderd jaar voor de komst van de Kelten in onze regio. De Nederlandse benaming raatakkers dekt dan ook beter de lading, want het gaat om vierkante percelen van ongeveer 40 op 40 meter, omgeven door een lage, brede wal. Ter plaatse zie je ze bijna niet door de ondergroei in de bossen, maar op het Digitaal Hoogtemodel, dat werd gemaakt met behulp van de laseropnames, zijn ze zeer goed te zien. De raatakkers van de Kempen zijn talrijk, uitgestrekt en goed bewaard. Dat maakt hen zelfs op Europees niveau waardevol. Het complex Kolisbos in Neerpelt is een van de grootste en werd dan ook in 2017
via laseraltimetrische opname zie je door het bladerdek de structuren van prehistorische akkers in het kolisbos te Pelt.
beschermd als archeologische site. In de omgeving waren al grafvelden gekend uit dezelfde periode, maar ook op dat vlak levert het Digitaal Hoogtemodel nieuwe informatie. In de Duinengordel in Oudsbergen bevinden zich historische akkers op enkele percelen van Bosgroepleden.
Onrust bij eigenaars Welke concrete gevolgen heeft een beschermde status voor beheer en exploitatie? Die vraag stellen de eigenaars zich ook. Akkercomplexen en ander archeologisch erfgoed zijn kwetsbaar. Bosbeheer heeft altijd een bepaalde impact op de bosbodem. Zo kunnen sporen uit het verleden ongewild worden weggevaagd. Soms kan actief beheer dan weer net wenselijk zijn, want schade kan bijvoorbeeld ook ontstaan door het omwaaien van bomen (windval), waarbij wortelkluit wordt losgetrokken. Als Bosgroep erkennen we het belang van deze en andere archeologische vondsten en doen we alle mogelijke inspanningen om waardevolle sites te bewaren. We beschikken
over een actuele GIS-laag waarop alle Celtic fields zijn aangeduid. Wanneer we een bos beheren waarin raatakkers voorkomen, werken we samen met het agentschap Onroerend Erfgoed Vlaanderen om beschadiging te vermijden. Waar nodig maken we, in samenspraak met de eigenaars, afspraken om bijvoorbeeld exploitatiepistes te verleggen. Bovendien zullen we de komende jaren de bossen van alle leden in deze regio beoordelen op de aanwezigheid van erfgoed en passende beheervoorstellen opmaken.
Bosbeheer en archeologie: tips Het goede nieuws is dat zelfs kleine aanpassingen in de manier van beheren al een groot verschil kunnen betekenen voor de vrijwaring van historische raatakkers.
Beperk de impact van zware machines op de bosbodem Zware machines kunnen grote schade aan de raatakkers veroorzaken door spoorvorming, bodemverdich-
Nieuws uit de regio
5
ting en erosie. Dit dient zoveel mogelijk vermeden te worden. Dat is sowieso beter voor je bosbodem.
Toch machines nodig? Dan kun je de impact verkleinen door: • in droge periodes te beheren om spoorvorming te beperken • met rijplaten te werken • te kiezen voor machines met lange armen om het aantal rijbewegingen te beperken • gebruik te maken van een optimaal patroon van routes: - optimaal gebruik van actuele wegen - vooruit en achteruit langs dezelfde route, of vooruit langs een nieuwe route en terug langs een reeds gebruikte route - steeds op dezelfde plek over een wal van het raatakkersysteem rijden om schade te minimalise-
6 Nieuws uit de regio
ren (op de plek zelf zal de schade groter zijn, maar de rest wordt gevrijwaard) - haaks over een wal rijden in de plaats van schuin om de schade te minimaliseren. Beperk windval Na een kaalkap of dunning blijkt vaak dat de gespaarde bomen of boomgroepjes, die groot werden in de beschutting van het (te weinig gedunde) bos, niet bestand zijn tegen hevige wind. Maatregelen bij rooien Vermijd het uittrekken van bomen. Dit is populair als gifvrije bestrijdingsmethode van Amerikaanse vogelkers. Als het gaat om het machinaal verwijderen van jonge vogelkers is er, buiten op grafheuvels en ander kleiner erfgoed, geen probleem.
Vermijdt wel het uittrekken van forse exemplaren waarbij wortelkluiten meekomen. Ook het uitfrezen van stronken is nefast voor het behoud van de wallen en ander archeologisch erfgoed. Affrezen tot op de grond kan wel, als dit noodzakelijk is voor het vervolgbeheer (maaien).
Erfgoed ontsluiten Bossen blijven verbazen. Ze dragen bij tot het behoud van onze biodiversiteit, het temperen van de klimaatverandering, het filteren van fijn stof uit de lucht. Bossen bieden ontspanning en duurzame grondstoffen. En ze hebben honderden jaren lang belangrijk erfgoed bewaard. Het hoogtemodel bracht nog andere archeologische vondsten in de Vlaamse bossen aan het licht, die dateren van de prehistorie tot de Tweede Wereldoorlog. De boven-
LANDBOUW IN DE PREHISTORIE
grondse sporen zijn daarbij slechts het topje van de ijsberg: men vermoedt dat er in de bossen nog heel wat archeologische schatten rusten. Nu de nieuwste technologieën ons helpen om deze verhalen te ontsluieren, brengt dat uitdagingen met zich mee, maar ook heel wat kansen. Zo zou je ervoor kunnen opteren om de verhalen uit het verleden tot leven te brengen met panelen, begeleide wandelingen of apps. Wie hier graag meer mee wil doen, kan uiteraard steeds contact opnemen met Bosgroep Limburg, die je indien nodig in contact brengt met organisaties die hiermee bezig zijn.
Meer info Voor meer info mag je steeds contact opnemen met Erwin Meylemans (erwin.meylemans@vlaanderen.be) of Joyce Paesen (joyce.paesen@rllk.be).
Raatakkers of Celtic fields waren in gebruik vanaf de late bronstijd en plaatselijk mogelijk nog tot in het Romeinse tijdperk. Ze komen voor in België, Nederland, Duitsland, Denemarken, Groot-Brittannië, Ierland, Zweden, Polen en de Baltische staten. Ze verdeelden een groot veld in kleinere, vierkante percelen. Hierop teelden boeren graansoorten. Bij het onderzoek van de site van het Kolisbos werden verkoolde graankorrels van gerst en tarwe aangetroffen, die dateerden van 800 à 400 voor Christus. De wallen van de raatakkers ontstonden wellicht door de manier waarop de boeren akkerden, waarbij ze bijvoorbeeld zoden en wortels naar de zijkanten van de velden verplaatsten. Er zijn ook aanwijzingen dat er vruchtbare plaggen uit de valleien werden gestoken en op de akkers gebracht. In de buurt van raatakkers bevinden zich vaak grafheuvels.
Doe-tip
Meer weten? Dan kun je bijvoorbeeld naar het Archeologisch Park De Rieten in Wijshagen, waar de geschiedenis van de grafheuvels en raatakkers tot leven komt. Voor kinderen is er een speciale zoektocht, met een boekje dat je kunt kopen bij de toeristische dienst. Het park kun je gratis bezoeken. www.oudsbergen.be/archeologisch-park-de-rieten/
Dank aan Erwin Meylemans en Joyce Paesen voor het leveren van de informatie voor dit artikel.
Nieuws uit de regio
7
Hoe weet je dat jouw bos rijkstrooiselsoorten kan gebruiken? Het type humus in je bos is daarvoor dé indicator. Als er in je bos een dik bladerenpakket ligt, dat lekker meeveert bij het stappen, groeien er veel verzurende soorten en kun je lokaal rijkstrooiselsoorten beginnen inmengen om afbraak te promoten.
Bosbeheer
8 Bosbeheer
Rijk strooisel, gezond bos In ’t Limburgs Bosbelang nr. 64 kon je al lezen hoe het behoud van takhout in onze bossen een versnelde bodemverzuring helpt tegengaan. Een belangrijke maatregel, zeker op zandbodems en op leembodems zonder kwel. Maar ook het aanplanten van boomsoorten die een goed verteerbaar strooisel leveren, de zogenaamde rijkstrooiselsoorten, is een efficiënte maatregel om de zuurtegraad in de bosbodem te herstellen.
Waarom is verzuring zo’n probleem? Verzuring van de bosbodem heeft grote gevolgen: • planten en bomen verzwakken door het onevenwicht van nutriënten in de bodem • bepaalde soorten, zoals de zomereik, kunnen zelfs afsterven • de voor bomen zo belangrijke schimmelnetwerken krimpen drastisch en de typische bosflora verdwijnt • het voedseltekort in de bodem zorgt voor een daling van aminozuren in de bladeren, waardoor rupsen en insecten ondervoed geraken. Zoals je in het vorige nummer van dit tijdschrift al kon lezen, werkt dit voedseltekort door in de hele voedselketen.
Hoe herstel je de bodem? Via veldproeven onderzoeken wetenschappers momenteel mogelijke maatregelen om de verzuring om te keren, namelijk: • niets doen (wat in de meeste bosreservaten zal gebeuren) • het beperken van houtoogst (door takhout achter te laten in het bos of in bepaalde situaties zelfs geen hout meer te oogsten – zie artikel in ’t Limburgs Bosbelang nr. 64) • de introductie van rijkstrooiselsoorten • het gebruik van steenmeel (hierover schrijven we meer in een volgende editie van het Bosbelang)
Wat zijn rijkstrooiselsoorten? Rijkstrooiselsoorten zijn bomen die een goed verteerbaar strooisel leveren. Denk daarbij aan linde, esdoorn, olm, grauwe abeel, populier, grauwe els, boskers, Europese en Amerikaanse vogelkers, hazelaar, spork en lijsterbes. De houtindustrie was in het verleden minder geïnteresseerd in deze soorten, waardoor ze als ‘secundair’ werden geklasseerd naast eik en beuk. Maar ze dragen dus in belangrijke mate bij aan een gezonde bosbodem.
Wat maakt deze bomen zo nuttig? • Het loof bevat veel basen en krijgt een optimale bacteriële omzetting. Zo zie je bij rijkstrooiselsoorten dat de afgevallen bladeren al verteerd zijn voor de winter om is. • Een bacteriële omzetting zorgt voor meer voedingsstoffen in de bodemoplossing. Daardoor komt er meer en sneller organisch materiaal in de bodem in de vorm van stabiele humus. • De toename aan organisch materiaal zorgt voor minder uitspoeling en een bodem die meer voedingsstoffen vasthoudt. • Zo worden mineralen bovenin het bodemprofiel aangevuld in een goed opneembare vorm. Daar profiteren bodemorganismen van, en op die manier verbetert de bodem.
5 000 jaar geleden soorten als linde, iep en hazelaar volop groeiden op onze zandbodems. Ook voorbeelden uit Duitsland en Denemarken tonen dit aan. Door de aanplant van deze soorten zal de bodem stelselmatig rijker worden, waardoor andere bomen nog beter gedijen.
Zijn rijkstrooiselsoorten een mirakeloplossing? Helaas niet. We moeten de stikstofbelasting ook drastisch terugdringen. Voorkomen in plaats van genezen, dus.
Wat doet Bosgroep Limburg met deze info? De Bosgroep plant al jarenlang veel en graag rijkstrooiselsoorten, zowel in vlaksgewijze aanplantingen als via de inbreng met groepen in de bossen. Sinds 2 jaar planten we met het systeem ‘kappen en planten’ ook heel wat rijkstrooiselbomen in de bestaande Kempische bossen. De meeste rijkstrooiselsoorten zijn lichtbomen en vragen een iets ander beheer dan de climaxboomsoorten eik en beuk. Bij de Bosgroep ben je steeds welkom met je vragen. Dank aan Ellen Desie (KU Leuven) voor het leveren van nuttige informatie en het nalezen van deze tekst.
Groeien rijkstrooiselbomen op arme zandgronden? Algemeen wordt aangenomen dat er niet veel boomsoorten zijn die het goed doen op zandbodems, maar uit pollenonderzoek blijkt dat
Bosbeheer
9
Bosbeheer
Het verschil tussen
Een sneukel- en een voedselbos
Een voedselbos of eetbare bostuin is een door de mens gecreĂŤerd systeem met meerdere lagen van eetbare gewassen, dat doet denken aan een natuurlijk bos - of eerder aan een bosrand. Voedselbossen vormen een fantastisch alternatief voor de klassieke landen tuinbouw en maken ons landschap boomrijker.
10 Bosbeheer
Het eetbare bos Voedselbossen zijn niet nieuw. In China doen ze al minstens 1 700 jaar aan agrobosbouw (agro-forestry), waarbij ze voedselteelt en houtproductie combineren op hetzelfde perceel. Ook in Zuid-Amerika, onder meer in Ecuador, vind je voedselbossen: stukken oerwoud of wilde vegetatie die zijn omgevormd tot ‘bostuin’, waarin bananen, mango’s, koffie, cacao, cassave en kruiden door elkaar groeien, zowel wild als aangeplant. In vergelijking met onze monoculturen voelt het als een eetbare oase. In het westen deden de voedselbossen hun intrede binnen de permacultuur in de jaren 1980. De Brit Robert Hart vertaalde de principes van tropische bostuinen naar ons gematigd klimaat en bedacht de term ’forest gardening’.
En in Vlaanderen? Jan Seynaeve van Bosgroep Zuiderkempen ging via een Platteland Plus-project op zoek naar alternatieve bosproducten. Hij merkte dat voedselbossen erg interessant zijn, maar dat het niet evident is om bestaande bossen om te zetten. Punt is dat wij in Vlaanderen al erg weinig bos hebben en dat een echt voedselbos zelden een volledige kroonsluiting kent (een voorwaarde vanuit de boswetgeving) en meestal met heel wat exoten werkt. Wij zijn gewend om bij bosbeheer de focus te leggen op biodiversiteit, houtproductie en recreatie. Ook al
zijn het exoten of naaldbomen, dan nog hebben deze voor de biodiversiteit een waarde door hun voorkomen in bosverband.
En in bestaand bos? Het kan dus niet de bedoeling zijn om onze bossen door agroforestry te vervangen, hoe hip en mooi het concept ook is. Als je als beheerder toch een variant wilt aanleggen in bestaand bos, vormen sneukelbossen een perfect compromis. Sneukelbossen vallen volledig onder de boswetgeving en hebben een hoger aandeel van eetbare (inheemse) soorten. Denk maar aan bramen, aalbessen, zwarte bessen, bosbessen, vlier, hazelnoten, frambozen, gele kornoelje, meidoorn, kers, appel en peer. Jonge linde- en berkenblaadjes kunnen in de salade, beuk is ideaal om oesterzwammen te telen, van sleedoornbessen maak je lekkere jenever, berkensap werkt zuiverend. En zo kunnen we nog wel even doorgaan.
Hoe leg je een voedselbos aan? Een voedselbos hoeft niet groot te zijn. Belangrijker is dat je de ecologische principes van een natuurlijke bosrand combineert met voedselproductie. Een voedselbos bestaat deels uit meerjarige, houtige planten, maar ook uit eenjarige en doorlevende groenten. Hosta’s passen daar bijvoorbeeld ook in. Om echt van je voedselbos te genieten, moet je bereid zijn gevarieerder te gaan eten. Al na enkele jaren kun je beginnen met oogsten. De opbrengst is daarbij niet enkel voor de mens: het is de bedoeling dat de natuur haar graantje mee kan pikken. Een natuurlijk, gezond bossysteem herbergt een grote biodiversiteit en productiviteit. Dat komt door de verschillende lagen die op elkaar afgestemd zijn. Soorten die bijvoorbeeld veel stikstof nodig hebben om vrucht te dragen, krijgen als buur
WIL JE ZELF EEN VOEDSELBOS IN ONTWIKKELING ZIEN? Dan kun je terecht op het domein van ex-bosgroepbestuurster Jeanne Hoogenboom in Nieuwenhoven, Sint-Truiden. In 2009 startte Taco Blom (één van de trekkers van de Nederlandse permacultuurbeweging) daar met de transformatie van een maïsakker naar een van leven gonzend permacultuurveld. Ondertussen werden de boompjes groter en begint het eerder een voedselbos te worden. Geïnteresseerden kunnen daar terecht voor een rondleiding door Siem Ottenheim, de opvolger van Taco. Meer info info@eetmeerbosch.nl, www.eetmeerbosch.nl of www.kasteelnieuwenhoven.be/voedselbos/
Bosbeheer
11
een stikstofbindende plant, die met zijn afstervende blad en wortels voedsel vrijmaakt dat weer in de kringloop terecht komt. Dat resulteert in een rijke oogst. Of je kunt een Romeinse traditie in ere herstellen en druivelaars en andere klimplanten via geknotte veldesdoorns begeleiden. In een goed aangelegd voedselbos wordt de arbeid steeds minder. Sterker nog, een goed ontworpen voedselbos houdt op lange termijn zichzelf in stand! Hier en daar zal je wat moeten kappen en snoeien om licht en ruimte te geven. Een teveel van een bepaalde soort kun je maaien en als mulch weer in het systeem brengen. Opruimen doet de natuur zelf. Zoals de naam verklapt, zijn bomen erg belangrijk in een voedselbos: ze zorgen voor beschutting en veel organisch materiaal. Wist je dat de meeste van onze fruitbomen bijvoorbeeld typische bosrandsoorten zijn en veel gezonder zijn in de beschutting van een boom, dan in de klassieke boomgaarden of als solitaire boom?
12 Nieuws uit de regio
Enkele basisprincipes op een rijtje • Hou bij de keuze van je soorten zoveel mogelijk rekening met het klimaat dat ze nodig hebben om optimaal te gedijen. • Meng soorten die zorgen voor voedselproductie met bomen en planten die helpen bij natuurlijke plaagbestrijding, bestuiving, houtproductie en eventueel esthetische of creatieve doelen. • Gebruik geen mest of bestrijdingsmiddelen. • Verwijder nooit strooisel. • Zorg voor een gelaagde opbouw met zeven etages: 1 grote bomen (+ 8 m): bijv. walnoot, linde, kers, tamme kastanje 2 lage bomen (3 tot 8 m): bijv. mispel, appel, pruim 3 struiklaag (1 tot 3 m): bijv. gojibes, gele kornoelje, jostabes, honingbes, aalbes, appelbes 4 kruidlaag (0,20 – 1 m): bijv. smeerwortel, brandnetel 5 wortels en knollen: bijv. aardpeer 6 bodembedekkers (0 tot 0,20 m): bijv. aardbei, postelein, bosbes
7 klimplanten: bijv. kiwibes, druiven, hop, chocoladerank. Zoals je ziet, is er heel wat kennis nodig om een goed functionerend voedselbos aan te leggen. Denk eraan dat op laaggroeiende bessen vossenlintworm kan voorkomen. Niet elke beheerder zal de vertrouwensvolle aanpak uit de permacultuur appreciëren.
Voedselbossen in onze wetgeving Echte voedselbossen vallen niet onder de definitie die het Agentschap voor Natuur en Bos hanteert voor een bos en kunnen zelfs naar ons inziens moeilijk voldoen aan de strenge lijst van criteria geïntegreerd natuurbeheer. Dat is nodig voor een natuurbeheerplan type 2 of hoger. Een bos naar een voedselbos omvormen beschouwt de overheid als een vorm van ontbossing, met de bijbehorende compensatieplicht. Zoals gezegd biedt een sneukelbos hier de redding: je bos wordt voedselrijker voor dieren en jezelf, maar blijft een volwaardig bos.
Zoekertjes
Onze conclusie Voedselbossen, zoals die internationaal opkomen, zijn een waardevolle vorm van agroforestry die het landbouwgebied en de tuinen biodiverser maken. De ecologische voetafdruk van het eten van sla en tomaat het hele jaar door is niet meer houdbaar. De herontdekte diversiteit van voedselgewassen in voedselbossen opent onze smaakpapillen voor lokaal geproduceerd voedsel zonder pesticiden of serres. Het is nog afwachten hoe rendabel ze zijn op grotere schaal en als meer mensen ze toepassen, maar de prognoses zijn zeker niet ongunstig. Temeer omdat ze het echte kapitaal van de beheerder, de bodem, verzilveren door deze te herstellen. Wellicht zal voor zowel de oogst als de verwerking heel wat innovatie nodig zijn. In het bosareaal bieden sneukelbossen heel wat mogelijkheden tot smaakvol gesmikkel. Dit artikel is gebaseerd op een artikel over voedselbossen van collega Jan Seynaeve en informatie van het ANB, diverse voedselbossites en mondelinge informatie van Wouter van Eck, de Nederlandse voorman van de voedselbossen en Sien Ottenheim.
P BOS TE KOO Ben je lid van de Bosgroep en wil je je bos verkopen of ben je net op zoek naar een bos? In deze rubriek vind je een overzicht van percelen privĂŠbos die te koop staan. Wij hopen natuurlijk dat andere Bosgroepsleden het bos kopen, zodat de duurzaamheid van het bosbeheer gegarandeerd is. Afspraken bij de zoekertjes Voordat het zoekertje gepubliceerd wordt, ondertekent de eigenaar een toelating. Het zoekertje verschijnt eenmalig in ‘t Limburg Bosbelang.
Peer 48,96 are gemengd hout + theys.leen@skynet.be 0486 11 80 67 Hechtel-Eksel 1,07 hectare naaldhout 011 31 31 59
De publicatie van het zoekertje is geen garantie voor de verkoop van het bos.
Zutendaal 22,10 are naaldhout luc.baldewijns@skynet.be 0473 85 16 47 recht van voorkoop
Als je het bos niet meer zou willen verkopen, breng je de Bosgroep op de hoogte.
Heusden 1,06 hectare loofhout lucmaex7@gmail.com 0494 63 78 23
Hoe reageer je op een zoekertje? Je neemt zelf contact op met de boseigenaar.
Zoutleeuw 57,32 are loofhout philippe.coninsx@gmail.com 012 23 38 95
Bij aankoop geef je de Bosgroep een seintje.
+
Bilzen 13,90 are gemengd hout copsdiane@skynet.be 0474 28 47 09 Oudsbergen 12,80 are naaldhout 089 71 33 50
Bos online
Als bosgroepmedewerkers lezen we VRAGEN OVER regelmatig interessante berichten die we NATUURBRANDEN graag met onze leden delen. Meer artike- Het is je vast niet ontgaan: al in april kampten we met len lezen om over door te bomen? Dat ernstige droogte, wat leidde tot bos- en natuurbranden kan, op onze website en Facebookpagina. in vooral Belgisch en Nederlands Limburg en Noord-
KRUISLAAGHOUT: DÉ REVELATIE VOOR MILIEUVRIENDELIJK BOUWEN? Om tegemoet te komen aan de woonnood, moeten we blijven bouwen. Maar de huidige manier van bouwen met beton, cement en staal overschrijdt de milieunormen en zorgt voor massa’s CO2-uitstoot. In deze documentaire neemt de Nederlandse tv-zender VPRO een mogelijke oplossing onder de loep: bouwen met kruislaaghout dat geen CO2uitstoot, maar net opneemt!
Brabant. Dit soort branden richt een immense schade aan en kan zelfs woonkernen bedreigen. In dit artikel worden negen veelgestelde vragen rond natuurbranden beantwoord, zoals welke planten het gemakkelijkste branden en hoe de inrichting van een natuurgebied kan bijdragen aan minder (of meer) brandgebaar. Maar ook welke dieren er profiteren van natuurbranden, want die zijn er ook! www.rootsmagazine.nl
www.vpro.nl
50 BOS-AARDIGE DINGEN DIE JE GEDAAN MOET HEBBEN VOOR JE 12 DE Om bomen écht te leren kennen en waarderen, moet je ze ervaren. Daar kun je niet jong genoeg mee beginnen. Daarom kwam Bosplus met een speelse checklist van kleine en grote avonturen in het bos. Ideaal ook om kinderen te laten ervaren dat het dicht bij huis heel tof en spannend kan zijn. Trouwens, als je het ons vraagt: wij denken dat het zeker niet verboden is om de dingen die je niet voor je twaalfde gedaan hebt, alsnog te doen! www.bosplus.be
14 Bos online
kalender
EN DE WINNAAR IS... IEP! Op 29 februari organiseerden de Nederlandse Bosgroepen hun jaarlijkse rondhoutveiling. Wat opviel, waren de hoge bedragen die werden neergeteld. De gemiddelde houtprijs kwam dit jaar uit op 196,57 euro, wat 25,45 euro hoger is dan vorig jaar. Bovendien werden bijna alle 337 kavels verkocht. Een kavel iep leverde het meeste op: 925 euro per m³. Daarmee werd de recordopbrengst van de afgelopen vijf jaar benaderd: een kavel Amerikaanse eik die in 2017 voor 940 euro per m³ van de hand ging. Een kavel zwarte noot ging van de hand voor 725 euro per m³ en voor plataan was dat 525 euro. De hoogste prijs voor een kavel eik bedroeg dit jaar 475 per m³. Verder brachten een aantal Douglassen uit België 220 euro per kubieke meter op. Een verrassend hoog bedrag. www.houtwereld.nl
Als Bosgroep Limburg zijn we uiteraard begaan met het welzijn van onze leden en volgen we de instructies van de Nationale Veiligheidsraad inzake COVID-19 strikt op. Indien nodig stellen we onze activiteiten uit. We houden jullie verder op de hoogte via de website en nieuwsbrieven.
SEPTEMBER
1
dinsdag
Werken met de bijl Locatie Houthalen-Helchteren Tijdstip 9.30 – 16.30 u. Programma Iemand met kennis van zaken kan met een bijl afgebroken takken opruimen, kleine boompjes vellen en snoeihout verkleinen. Die kennis doe je op tijdens deze dagopleiding. Op het einde heb je het werken met de bijl en ander handgereedschap (kapmessen, takkenscharen en Japanse trekzagen) helemaal in de vingers. Meer info en inschrijving www.inverde.be/opleidingen/werkenmet-de-bijl
OKTOBER
4
zondag
Celtic Fields Kolisbos
DUBBEL ZOVEEL NATIONAAL PARK Begin dit jaar breidde het Nationaal Park Hoge Kempen uit van 60 naar 120 km³. De natuurgebieden Duinengordel, Bergerven, Thorpark en Munsterbos maken voortaan integraal deel uit van het Nationaal Park Hoge Kempen. De komende jaren zetten ze sterk in op een verdere ecologische ontsnippering door knelpunten weg te werken. Ook de toeristische troeven worden nog meer in de verf gezet. www.nationaalparkhogekempen.be
In samenwerking met de gemeenten Bocholt, Pelt en Hamont-Achel transformeerde de Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst Lage Kempen drie Noord-Limburgse erfgoedsites van archeologisch belang tot belevingsvolle ontmoetingsplekken met een intrigerend verhaal. We nemen je graag mee naar één daarvan: de ‘Celtic fields’ in het Kolisbos. Tijdens deze wandeling vertellen we je alles over dit beschermd erfgoed en hoe aangepast bosbeheer bijdraagt aan het bewaren ervan. Lees meer op blz. 3 van dit nummer. Tijd van 10-12 u. Locatie Brandtoren, Torenstraat 26, Pelt Afstand 7 km Meer info over het project www.rllk.be/verhalen-uit-de-bodem
15
contactgegevens
HamontAchel Lommel Pelt
Regio West
Bocholt
Peer
Ham
BOSGROEP LIMBURG
Boekhouding, cursussen, excursies Vera Reymen tel. 011 23 83 63 gsm 0475 29 37 30 vera.reymen@limburg.be Communicatieverantwoordelijke Pascal Vanhees tel. 011 23 83 74 gsm 0478 55 16 14 pascal.vanhees@limburg.be
Oudsbergen HouthalenHelchteren
HeusdenZolder Lummen
Herk-De-Stad
DilsenStokkem
As
Zonhoven Genk
Halen
Maasmechelen
Hasselt Diepenbeek
Zutendaal Lanaken
Nieuwerkerken Alken
Algemene coördinatie ir. An Pierson tel. 011 23 83 24 gsm 0473 88 53 95 an.pierson@limburg.be
Administratief coördinator Sally Dewallef tel. 011 23 83 14 sally.dewallef@limburg.be Ilse Vanhoudt tel. 011 23 74 26 gsm 0479 54 30 72 ilse.vanhoudt@limburg.be
Maaseik Beringen
Tessenderlo
p.a. provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 Hasselt bosgroep@limburg.be bosgroeplimburg.be tel. 011 23 73 28
Coördinator houtverkoop ing. Frederik Bollen tel. 011 23 83 63 gsm 0479 19 10 08 frederik.bollen@limburg.be
Kinrooi
Bree
HechtelEksel Leopoldsburg
Bilzen
Regio Oost
Kortessem
Wellen Hoeselt Sint-Truiden Borgloon
Heers
Riemst Tongeren Herstappe
Gingelom
Voeren
Regio Zuid REGIO WEST
REGIO OOST
Coördinator ir. Lore Bellings tel. 011 23 83 19 gsm 0471 23 82 14 lore.bellings@limburg.be
Coördinator ir. Patrick Meesters tel. 011 23 83 23 gsm 0475 46 04 42 patrick.meesters@limburg.be
Adjunct coördinator Pieter Flamend tel. 011 23 83 29 gsm 0476 93 11 50 pieter.flamend@limburg.be
Adjunct coördinator Pieter Flamend tel. 011 23 83 29 gsm 0476 93 11 50 pieter.flamend@limburg.be
Els Kimpe tel. 011 23 73 85 gsm 0470 57 67 15 els.kimpe@limburg.be
Els Kimpe tel. 011 23 73 85 gsm 0470 57 67 15 els.kimpe@limburg.be
secretariaat Evi Ghijsens tel. 011 23 73 29 evi.ghijsens@limburg.be Sabine Schraepen tel. 011 23 73 82 sabine.schraepen@limburg.be
secretariaat Ine Houbrechts tel. 011 23 83 15 ine.houbrechts@limburg.be Inge Bosch tel. 011 23 83 20 inge.bosch@limburg.be
REGIO ZUID
Coördinator ir. Karolien Van Diest tel. 011 23 83 25 gsm 0473 88 53 94 karolien.vandiest@limburg.be secretariaat Patricia Rouffa tel. 011 23 83 30 patricia.rouffa@limburg.be Clara Caradonio tel. 011 23 83 12 domenicaclara.caradonio@ limburg.be
Waarvoor kun je terecht bij de Bosgroep? Een bos bezitten en beheren, daar komt heel wat bij kijken. Voor vragen of informatie kun je evenwel altijd te rade bij de Bosgroep. We sommen hier even op waarmee de bosgroepmedewerkers je van dienst kunnen zijn:
vragen en hulp bij bosuitbreiding gratis en onafhankelijk advies over het bos en het beheer ervan (bosbouwtechnische, wettelijke, financiële en administratieve aspecten) informatie over hoe een duurzaam bosbeheer eruit ziet, wat je wettelijke rechten en plichten zijn als boseigenaar en wat de mogelijke subsidies zijn waarop je
aanspraak kunt maken. hulp bij het invullen van kapaanvragen of het opstellen van beheerplannen kaartmateriaal coördinatie van de samenwerking tussen verschillende boseigenaars ondersteuning bij FSC-certificering, boscompensatie in natura, aanplantingen en ecologische beheerwerken.