Een groene speelplaats? Natuurlijk!

Bert Lambrechts

Gedeputeerde van Natuur en Onderwijs, provincie Limburg

Foto: Luc Daelemans

ons goed

Het valt niet te ontkennen dat wandelen, fietsen of gewoon tot rust komen in de natuur onze batterijen oplaadt. Keer op keer beseffen we hoe heilzaam een gezonde, groene omgeving is.

Vandaar het belang van schoolvergroening. Want de toekomst van die gezonde, groene omgeving ligt in handen van onze kinderen. En door hen dagelijks in contact te brengen met de natuur groeit hun milieubewustzijn.

Vraag je je af waarom vergroening ook een meerwaarde kan zijn voor jouw school? Laat je dan inspireren door dit fotoboek vol Limburgse schoolvoorbeelden.

De voordelen van schoolvergroening zijn samen te vatten in drie hoofdstukken:

1. De gezondheid, het welbevinden en de ontwikkelingskansen van de kinderen.

2. Biodiversiteit en omgaan met klimaatverandering.

3. natuurRijk leren (= leren in, met en van de schoolnatuur)*

Voor ik je laat bladeren, nog dit: met de subsidie van het Provinciaal Natuurcentrum hebben we sinds 2018 al méér dan 80 scholen geholpen met hun natuurlijke make-over. Zij plantten samen 7000 bomen en struiken, en wipten 100 000 speelplaatstegels. Een pluim voor deze scholen! Waar ik extra trots op ben? De begeleiding door MOS maakt vergroening voor scholen haalbaarder. Dat leidt tot meer doordachte en gedragen vergroeningsprojecten. In de groenste provincie van Vlaanderen helpen we scholen ook zoeken naar de meerwaarde voor de natuur wanneer ze vergroenen. Bijvoorbeeld door te bekijken hoe ze kunnen bijdragen aan natuurverbinding.

Bert Lambrechts Gedeputeerde van Natuur en Onderwijs

* Op p.71 lees je meer over het concept van ‘natuurRijk leren’.

Een groene speelplaats? Natuurlijk!

Lees op p.95 wat jij kan doen om mee te zorgen voor dit nieuwe normaal. Jij doet toch ook mee?

Prof. dr. Ferre Laevers Directeur Expertise Centrum Ervaringsgericht Onderwijs, KU Leuven

Schoolvergroening. Je denkt dan: hup, wat tegels uitgebroken, struiken en bomen geplant, en klaar. Tot je dit boek in handen krijgt.

Waar moet ik beginnen? Bij de diepe indruk die het bij mij nalaat? Het gaat om het volkomen herscheppen van een ruimte: zuurstof binnenbrengen en een levenloze, stenen vlakte terugschenken aan de natuur, zodat die er volop haar gang kan gaan.

Het kan niet anders dan dat dit iets met je doet. Met jou, met mij, met iedereen die dat groene territorium binnensluipt. Met iedereen die (opnieuw) ervaart wat verwondering is. Getriggerd door de variatie aan leven en unieke plekken: een kronkelend pad, een oude boom, een poel, takken en stronken of een heuvel. Elk met hun eigen biotoop en de diversiteit die daaruit voortvloeit.

Als werkelijkheidsnabijheid helemaal bovenaan staat op je prioriteitenlijstje én als je betrokkenheid wilt, kom je met de vergroende omgeving het dichtst bij de grens van het onmogelijke. Zintuigen staan spontaan op scherp, fascinatie leidt naar een dieper inzicht in levensvormen, seizoenen en klimaatverandering.

Geen enkel domein van ontwikkeling blijft onberoerd als je je verbeeldt wat voor kinderen ervaarbaar wordt. Zoals het begrijpen van de levende natuur, wanneer ze een broedplaats bouwen voor vliegende herten of door de moestuin lopen. Volop bewegen, met als toemaat het leren inschatten van risico’s bij het aflopen van de speelheuvel of het doorklimmen van het klauterparcours. Voeling met zichzelf, mindfulness, op plekken die uitnodigen om tot rust te komen. Creativiteit en problemsolving wanneer een vracht natuurmateriaal wenkt om een nieuwe bestemming te krijgen. De voortdurende interacties, de ingezette sociale competenties, de taal van het overleggen, het delen van ervaringen en inzichten, de expressie. Het roepen en gillen. Hier kan het.

De vergroende schoolomgeving is een godsgeschenk voor de leraar en het team. Een krachtigere partner kan je je niet wensen om leerlingen intrinsiek gemotiveerd aan de slag te krijgen. In deze sublieme leeromgeving ontdek je bovendien talenten van kinderen die binnen de schoolmuren nauwelijks doorschemeren. Je leert er sommige leerlingen pas

goed kennen, stelt je beeld bij, en kan daardoor nóg meer voor hen betekenen.

Tegelijk is het een plek waar jij nog meer in je kracht wordt gezet.

Jij bent het die door het delen van jouw verwondering, de kinderen in hun spontane zoektocht ondersteunt.

Jij bent het die door je aanvoelen en inzicht in natuurfenomenen verdieping kan brengen.

Jij bent het die een taal aanreikt die kinderen meer grip doet krijgen op zoiets sterks en moois.

Jij bent het die door je respectvolle en zorgzame ingesteldheid de basisattitude van verbondenheid voorleeft en in kinderen versterkt.

Als zij het straks voor het zeggen hebben en als wereldburger moeilijke beslissingen moeten nemen, hebben we er zo (bijna) alles aan gedaan om het voortbestaan van de planeet tot hun prioriteit te maken.

Prof. dr. Ferre Laevers Directeur Expertise Centrum Ervaringsgericht Onderwijs, KU Leuven 3 oktober 2023

Met de hulp van leerlingen en ouders onthardt deze school meer dan 1000 m2. De speelplaatstegels krijgen een tweede leven in stapelmuurtjes, een zitkuil en een speelheuvel. De betonnen speelplaats maakt plaats voor maar liefst 133 inheemse bomen en struiken.

Met de hulp van leerlingen en ouders onthardt deze school meer dan 1000 m2. De speelplaatstegels krijgen een tweede leven in stapelmuurtjes, een zitkuil en een speelheuvel. De betonnen speelplaats maakt plaats voor maar liefst 133 inheemse bomen en struiken.

Hier zie je de metamorfose na 2 jaar.

(Campus Mozaïek, Hasselt)

De Robbert, Hamont-Achel)

Groen is goud voor je gezondheid

gezondheid (v) - de = toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal

Groen brengt rust. En die kan best welkom zijn op een speelplaats. Deze natuurlijke “hangbankjes” geven jongeren de kans om te socializen én tot rust te komen. Midden in het groen vinden ze een plekje om te chillen, weg van de soms drukke en luidruchtige speelplaats. De natuurlijke rustfactor van de graszone nog extra verhogen? Dat kan door middel van struiken en een bloemenweide. (BuSO KIDS, Hasselt)

Een groene speelplaats biedt variatie en speeluitdaging. Een natuurlijk klauterparcours met gerecupereerd, lokaal en onbehandeld hout is ecologisch en goedkoop. Kinderen leren risico’s beter in te schatten en worden motorisch sterker. Dit “groenplein” is ook toegankelijk voor de buurt en bezoekers van het lokale ontmoetingshuis. (Het Opwermerke, Hoeselt)

Deze meisjes bouwen hun kamp met losse natuurmaterialen. En met verenigde girlpower, natuurlijk. Want deze bouwtakken prikkelen niet alleen hun constructietalent en fantasie, maar ook sociaal spel. Of hoe natuurlijke, onbestemde bouwmaterialen hen telkens weer de kans geven om samen hun verbeelding vorm te geven. (Katholieke Basisschool Boxbergheide, Genk)

“Wij vergroenden als buitengewone school heel bewust voor onze leerlingen: we zien nu minder pestgedrag op de speelplaats en onze leerlingen vinden er de rust die ze soms echt nodig hebben.” (Tom Tessens (midden), leerkracht BuSO KIDS, Hasselt)

“Kinderen zitten en ‘schermen’ te veel.” Het is een vaak gehoorde verzuchting. Maar op een groene speelplaats bewegen kinderen méér. Een looppiste rond de hele speelplaats, door struikengordels en bloemenweides heen, brengt deze kleuters tot in alle uithoeken van de speelplaats. Groen doet bewegen en zorgt – samen met een heerlijke portie natuurlijk licht en frisse lucht – voor hernieuwde aandacht in de klas. (Kleuterschool De Robbert, Hamont-Achel)

Bijtanken buiten. Ontspannen in het groen voor de mentale gezondheid. Dat kan ook bij “slecht weer”. Deze school heeft een vlagjessysteem om de leerlingen te tonen wanneer buiten spelen bij regenachtig weer wél mag, maar dan met regenlaarsjes aan. (Jeugdland, Tongeren)

Wat is er leuker dan met water spelen? Opgevangen regenwater of grondwater kan je gebruiken voor waterspel en om zorg te dragen voor planten. Tuinvrijwilligers maakten deze watergoten uit stammen. Het speelwater wordt hier niet verspild, want op het einde van de cascade vloeit het naar de wilgenhut. (Kleuterschool De Robbert, Hamont-Achel)

Een speelheuvel herbergt heel wat extra ruimte en biedt speeluitdaging. Combineer een tunnel en uitdagende looppaden met zitplekken en plantvakken in de luwte. Met diep wortelende beplanting en afgebakende looppaadjes voorkom je speelerosie.

(Freinetschool De Mijlpaal, Tongeren)

“Na onze vergroening zagen we meteen minder conflicten op de speelplaats. Er zijn gewoon veel meer speelkansen. Ook het toezicht is nu leuker voor de leerkrachten.” (Elly Maris, directeur Kleuterschool PAleiS, Diepenbeek)

Van siergroen naar speelnatuur: breng het groen zo dicht mogelijk bij de spelende leerlingen. Laat ze glijden tussen de bloemen, zodat de verbondenheid groeit met wat er bloeit, kriebelt, fladdert en zoemt. Geef ze dat natuurcontact, en laat ze vrij en risicovol spelen. Dan leren ze het meest. (Kleuterschool De Robbert, Hamont-Achel)

Met zand, stokjes, steentjes en andere losse natuurmaterialen kunnen kinderen eindeloos creatief en fantasierijk spelen. Het hoeft niet altijd moeilijk of duur te zijn. (Methodeschool Ondersteboven, Leopoldsburg)

“Op onze school hebben we een chillplekje dat is voorbehouden voor het zesde leerjaar. Dat was echt iets om naar uit te kijken. We mogen het inrichten en gebruiken zoals we zelf willen.” (Feelien, Rebecca, Maxim en Nate (v.l.n.r.), leerlingen Freinetschool De Mijlpaal, Tongeren)

“Wetenschappelijk onderzoek bevestigt de meerwaarde van schoolvergroening”

Lore Verheyen (links) en prof. dr. Michelle Plusquin, UHasselt

Lore Verheyen, doctoraatsstudente aan de UHasselt, en haar promotor prof. dr. Michelle Plusquin brengen de effecten van schoolvergroening in kaart. Gepakt en gezakt met pen, papier en een onderzoekende blik nemen ze de gezondheid en het welbevinden van kinderen in vergroende scholen onder de loep.

Gewapend met wetenschappelijk onderbouwd

cijfermateriaal, zijn de twee dames bijzonder goed op de hoogte van de impact die een groene omgeving heeft op de hersenen. “De cognitieve ontwikkeling van kinderen verbetert wanneer ze kunnen ravotten op een groene speelplaats”, lichten ze toe. “Daarnaast heeft onderzoek aangetoond dat hun aandachtsspanne wordt vernieuwd wanneer ze tijd spenderen in de natuur. Ook in het werkgeheugen zien we een significante stijging. Hun lichaam heeft trouwens minstens evenveel deugd van een pauze in de natuur. Groen bevordert namelijk fysieke activiteit. En de gefilterde lucht is een godsgeschenk voor de longen.”

Naast cognitieve en fysieke voordelen, belicht literatuur het psychologische effect van vergroening. “Uit een grootschalig Deens onderzoek – uitgevoerd bij één miljoen leerlingen – blijkt dat de aanwezigheid van groen een sterke link heeft met het al dan niet voorkomen van psychologische problemen. Hoe vroeger kinderen natuurcontact ervaren, hoe lager hun risico op mentale klachten. Wist je trouwens dat je stresslevel daalt naargelang de tijd die je buiten spendeert? Dat hebben onderzoekers objectief gemeten via stresshormonen. Na twintig minuten in de natuur is er al een daling in het stresshormoon merkbaar. Bovendien verwachten we minder pestgedrag op vergroende scholen. Ook dat heeft vanzelfsprekend een positieve invloed op de emotionele toestand van kinderen.”

Hoe je die positieve effecten van vergroening zo optimaal mogelijk benut? “Houd de 3-30-300-regel in het achterhoofd”, tippen Lore en Michelle. “Streef naar uitzicht op minimaal 3 bomen, 30% bladerdek en een groene ruimte – een park of bos – op een afstand van maximaal 300 meter. Grote internationale steden hanteren die regel als streefdoel, maar ook voor scholen is het een goede vuistregel, en met schoolvergroening creëer je die groene ruimte vlakbij.” Met dat in het achterhoofd, hoopt het duo dat beleidsmakers meer geld vrijmaken voor schoolvergroening. “Meer leerlingen in meer vergroende scholen betekent ook dat we wetenschappelijk sterkere conclusies kunnen trekken bij onderzoek. We werken nu bijvoorbeeld aan een concrete kostenanalyse. Vergroenen is een investering, maar het levert zeker en vast ook op!”

De Robbert, Hamont-Achel)

Van beton naar biodiversiteit

biodiversiteit (v) - de = graad van verscheidenheid aan levensvormen en

Deze monumentale paardenkastanje heeft sinds jaar en dag zijn plaats op een school in de binnenstad. En terecht. Bomen hebben zoveel formidabels te bieden: zuurstof, schaduw, een habitat voor dieren, en een prachtige speelplaats. Onze oproep is dan ook duidelijk: doe er alles aan om oude schoolbomen te behouden. (Het Atheneum, Hasselt)

“Wij willen met onze schoolvergroening een natuurverbinding creëren voor bijzondere soorten. Mijn leerlingen gingen met de hulp van MOS op ontdekking in natuurgebied Tommelen en weten nu hoe onze school een stapsteen kan zijn voor de kamsalamander.” (Laura Degreve, leerkracht Kindcentrum Straal, Hasselt)

Water geeft leven. Een poel als deze is een oase voor waterdieren en kan je educatief benutten. Maar zelfs met een simpele waterschaal help je al dieren in tijden van droogte. (Methodeschool Ondersteboven, Leopoldsburg)

Onbekend is onbemind. Weet jij hoe mooi een paardenbloem is van dichtbij? Of al die andere verschillende levensvormen, met elk hun unieke bijzonderheden? Zo boeiend! Door dagelijks natuurcontact groeit bij kinderen verbondenheid met en waardering voor de natuur. Onmisbaar als we willen dat zij later zorg blijven dragen voor onze leefwereld. (Freinetschool ’t Perenboompje, Peer)

Dood hout geeft leven op de speelplaats. Kinderen kunnen er hun eigen plek mee vormgeven, elke dag opnieuw. Talrijke kriebeldiertjes komen het speelgoed maar al te graag opruimen en zijn voer voor vogels, padden en egels. Kortom, het speelgoed maakt deel uit van het grote voedselweb. (Methodeschool Ondersteboven, Leopoldsburg)

Een prachtige buitenklas in de schaduw van een klimaatboom? Dat is echt cool! Door te vergroenen bied je de jongeren schaduw én afkoeling. Zo bescherm je hen tegen de gevolgen van klimaatverandering. (Don Bosco Helchteren, HouthalenHelchteren)

“Voor en tijdens een vergroeningsproject prikkelen we de school om bestaande groenelementen te ontdekken en te leren kennen. Want er liggen vaak al veel kansen te wachten. Wij zorgen graag voor een opwaardering van de al aanwezige groene infrastructuur.” (Paulien Vanhauwere en Jeroen Rappé, schoolgroenontwerpers Tree-Hive, foto genomen in Basisschool Herx, Herk-de-Stad)

Een fruitboom is een voedselboom voor mens én dier, met bloesems die bestuivers aantrekken. Hier maakten leerkrachten en ouders met de opgebroken speelplaatstegels een perk voor de perelaar en een zitplaats in zijn schaduw. (Methodeschool Ondersteboven, Leopoldsburg)

Toen de kinderen van het eerste en tweede leerjaar leerden dat het vliegend hert in hun schoolomgeving voorkomt, bouwden ze op school een broedplaats voor deze reusachtige kever met kaken als een gewei. Zo zorgen de leerlingen mee voor natuurverbinding. (Provinciale Basisschool Voeren)

“Klimaatverandering is een belangrijke reden voor onze schoolvergroening: we ontharden een groot stuk van onze speelplaats zodat water bij extreme regen beter in de grond trekt. We zijn alvast klein begonnen: we wipten de eerste tegels eruit voor tegeltuintjes, die door leerlingen geadopteerd kunnen worden.” (Lore Vrolix (rechts), leerkracht Level X, Hasselt)

Dit schooldomein biedt ruimte voor heel wat minibiotoopjes: een poel, bloemrijk grasland, knotbomen, ruigtes, takkenwallen, een moestuin, fruitbomen, … Elk met hun eigen levensgemeenschap van dieren. Minibiotoopjes zijn leerrijk en haalbaar, al vraagt een natuurrijk schooldomein ook ecologisch beheer. Maai bijvoorbeeld niet al het gras kort als je meer wilde bloemen en insecten te zien wilt krijgen. (Biotechnicum, Bocholt)

“Je school is geen eiland”

Joris Verhees, biodiversiteitscoördinator, Provinciaal Natuurcentrum

Er stroomt groen bloed door de aders van Joris Verhees. Als biodiversiteitscoördinator bij het Provinciaal Natuurcentrum zorgt hij dat schoolvergroening ook de lokale natuur helpt. Zijn kennis en ondersteuning komen als geroepen.

Joris’ grootste tip voor vergroenende scholen: “Kies inheemse plantensoorten uit je omgeving. Die doen het ongetwijfeld goed op je schooldomein en vergen minder onderhoud. Zo versterk je de plaatselijke natuur: je school wordt een thuis of tussenstop voor allerlei diertjes. Dat is kleur- én leerrijk. Ook natuurvriendelijk beheer is dan belangrijk”, legt hij uit.

“Werken met bloemrijk grasland in plaats van een kort gemaaid gazon is bijvoorbeeld een haalbare verbetering. Veel insecten en amfibieën vinden daar rust, voeding en ruimte om zich voort te planten. Dan mag je het natuurlijk niet te vaak maaien. Een speelplaats is geen tuin: op school heb je de ruimte om het groen meer te laten groeien en bloeien.” Een samenwerking met Regionale Landschappen is volgens Joris vooral om die reden een enorme meerwaarde. “Zij zijn vertrouwd met de buurt, kennen de meest geschikte plantensoorten én hebben ervaring met grotere omgevingen”, zegt hij. “Ook groenontwerpers zijn een belangrijke schakel in die kennisuitwisseling.”

Of elke schoolomgeving geschikt is voor schoolvergroening? “Absoluut!”, reageert Joris. “Al valt de biodiversiteitswinst vooral op in het midden van de stad. Denk maar aan vogels die in een boom komen uitrusten of kunnen drinken bij een waterelement. Maar vergroening is óveral belangrijk. Je moet wel geduldig naar de effecten op langere termijn durven kijken. Het is bijvoorbeeld tien tot vijftien jaar wachten tot je kan genieten van de schaduw van een volgroeide boom.”

Naast de voordelen voor biodiversiteit, worden ook de gevolgen van klimaatverandering getemperd. “Wist je dat beplanting verkoelt én regenwater vasthoudt, terwijl beton net het omgekeerde doet?” Joris hoopt dat alle scholen op termijn vergroenen, alsof het een natuurlijke reflex is. “En als we daarmee kinderen in contact kunnen brengen met bijzondere diersoorten, zoals de boomkikker, is het plaatje voor mij helemaal compleet.”

Groeien in natuurRijk leren

natuurRijk leren (werkwoord) = leren in, met en van de natuur om onderwijsdoelen

Met “natuurlijk hoekenwerk” exploreren deze leerlingen de biodiversiteit van hun schooldomein. Ze verlaten het klaslokaal, breken uit en komen levensecht in contact met de rijkdom aan planten en dieren. In deze bloemenweide, tussen de margrieten, leren ze ook nog eens zelfstandig (samen)werken, in alle vrijheid en veiligheid. Ze onderzoeken welke dieren en planten een thuis vonden op hun school. Hier bloeien wetenschappers. (Freinetschool Het Wijdeland, Sint-Truiden)

Ouders en leerkrachten metselden samen deze zitkuil met uitgebroken speelplaatstegels. Met exact 60 tegels in de omtrek doet deze buitenklas ook dienst om bewegend de klok te oefenen. Ingebed in het groen, biedt dit plekje ook de nodige rust. (Methodeschool Ondersteboven, Leopoldsburg)

Wil je eigenaarschap bij de leerlingen stimuleren?

Betrek ze dan bij het schoolgroenbeheer. Hier helpen kinderen de heide op het schooldomein zonnig te houden voor haar typische bewoners, zoals de zandloopkever en de heivlinder. Intussen oefenen ze sociale vaardigheden, kweken ze burgerschap en behalen ze heel wat leerdoelen, bijvoorbeeld voor lichamelijke opvoeding. (Katholieke Basisschool Boxbergheide, Genk)

“Met onder meer een bloemenweide en een doodhoutblokkenhoek wilden wij onze leerlingen de infrastructuur bieden voor onderzoekend leren over biodiversiteit.

Maar ook voor andere leerdomeinen dan natuur liggen er buiten nu heel wat eindtermen voor het rapen.” (Sarah Candreva, directeur Freinetschool ’t Perenboompje en Leefschool De Uitvlinder, Peer)

In deze schoolmoestuin onderhouden de leerlingen elk schooljaar dezelfde moestuinbak. Het zijn de leerkrachten die elk leerjaar doorschuiven en hun eigen “klasgroente” meebrengen. Zo bouwt de leerkracht ervaring op in het kweken en educatief benutten ervan. (‘t Vlindertje Velm, Sint-Truiden)

De modderkeuken maakt wiskundige initiatie wel erg tastbaar: takkensoep, een zandmuffin of moddertaart maken? De kleuters krijgen het recept: 2 madeliefjes, 3 blaadjes, 1 schep zand, 2 steentjes, 1 halve beker water, kneden. In en met de schoolnatuur kan je ontwikkelingsdoelen en eindtermen behalen voor alle vakken. In – letterlijk en figuurlijk – het verlengde van het klaslokaal. (Methodeschool Wonderwijs, Alken)

“Wij dromen van een groene schoolomgeving waarin we samen met de kinderen op ontdekking kunnen, bij voorkeur onder een stralende zon met alleen maar lachende gezichtjes. Beetje bij beetje maken we deze droombeelden waar. Zoals ieder van ons uniek is, zal ook elke groene schoolomgeving en elke buitenles uniek zijn. Wat je daarvoor moet doen? Er gewoon voor gaan, altijd in het spoor van het kind en van je buitenomgeving. Spring in je droom en maak het waar, want natuurRijk leren is echt niet moeilijk!” (Kristel Houben, Gertie Berghmans en Ingrid Coenen (v.l.n.r.), snuisterjuffen “Snuisteren in het groen”, foto genomen in Gemeentelijke Basisschool As)

Deze school deelt niet alleen het “groenplein” met de lokale gemeenschap, ook in de kringlooptuin leren (groot)ouders en leerlingen van elkaar. Want ja, wanneer zijn die radijsjes nu klaar om te oogsten? En hoe wordt composteren haalbaar? Leuk extraatje is dat buurtbewoners de moestuin in de schoolvakanties kunnen onderhouden, en er dan de vruchten van plukken. (Het Opwermerke, Hoeselt)

Voor deze bakkersleerlingen werden op school borders met verschillende graansoorten aangeplant, zodat ze levensecht kunnen leren waar hun basisgrondstof vandaan komt. Buitengewoon, toch?

(BuSO KIDS, Hasselt)

“Leerlingen van verschillende afdelingen werkten samen aan deze educatieve bijenhal met bijenhotels voor wilde bijen, kasten voor honingbijen en een groendak. Het was een boeiend, cocreatief en onderzoekend leerproces! Het terrein rond de bijenhal wordt ecologisch beheerd.” (Robbe Ottoy, leerkracht Atlascollege, Genk)

Zitstammen of balanceerstammen? In een handomdraai wordt een zitkring omgetoverd tot een evenwichtsparcours voor een natuurRijke turnles. Zo werken de leerlingen aan hun motorische ontwikkeling en risicocompetentie. (Campus Mozaïek, Hasselt)

“Ook leerkrachten verdienen een groene school”

MOS-team Limburg (v.l.n.r.): Bieke Geukens, Karel Coenen, Philippe Plessers en Hilde Boiten

Hun naam kan alvast niet groener. Maar ook het werk van het MOS-team is open-top groen: onder de leuze “Duurzame scholen, straffe scholen” ondersteunen ze leerkrachten rond educatie voor duurzame ontwikkeling.

“Bij schoolvergroening begeleiden we het proces en versterken we leerkrachten in natuurRijk leren. Dat is leren in, met en van de schoolnatuur”, licht het MOS-team toe. “Bijvoorbeeld via vormingen, coaching, samenleertrajecten of workshops. We benadrukken het belang van een duidelijke visie en voldoende draagvlak.

Wat is de meerwaarde voor deze school?

Daarnaast spelen we kennisdeler. Scholen wisselen

onderling weinig uit. Daarom komt MOS to the rescue: we delen goede praktijkvoorbeelden en stimuleren uitwisseling om te leren van elkaar. Leerkrachten voelen dan ook dat ze niet alleen staan met hun groene droom. Onze lokale inbedding in provincie Limburg is een grote troef: we kennen de lokale omgeving waaruit scholen hulp kunnen putten en we zorgen voor doorstroming tussen het werkveld – de scholen –en overheids- of onderzoeksinstanties.”

Waarom niet alle leerkrachten even vlug naar buiten vliegen? “Omdat buiten leren best wat drempels kent. Geen nood, wij helpen zoeken hoe je die als team overwint en hoe je van natuurRijk leren een aangename gewoonte maakt. Bovendien prikkel je buiten nieuwe interesses en talenten. Je leert je leerlingen anders kennen en waarderen. Wist je trouwens dat natuurcontact op jonge leeftijd cruciaal is voor milieubewustzijn? Spelen en chillen in de schoolnatuur vormt verantwoordelijke jongeren die later duurzame keuzes maken.”

Als MOS één belangrijke tip mag geven: take it slow. “Vergroenen is een groeiproces. Stap voor stap, met vallen en opstaan. En ga niet te ver in je afwerking. Geef ruimte aan de leerlingen om de speelplaats zélf in te richten en betrek hen in het onderhoud. Laat ze maar ontdekken, zo leren ze het meest.”

Voor | Na

Een voetbalveld is op de meeste scholen een must, maar kan het ook kleiner en minder centraal? Jazeker! Hier is het veld ingekapseld in het groen, met een ovalen takkenwal en daarrond een bloemenweide met looppaadjes. Zo komt er ruimte vrij voor ander spel, natuur(beleving) en rust.

Het bewegingsparcours voor de kleuters ligt nu verstopt in het groen: bomen, struiken en bloemen zorgen voor groene geborgenheid, schaduw en biodiversiteit. Zorgvuldig gekozen en geplante bomen en struiken vragen nauwelijks onderhoud, bloemen enkel een aangepast maaibeheer.

Deze vergroende speelplaats biedt een grote buitenklas met schaduwbomen, heel wat speelreliëf en verschillende ondergronden. De gebogen lijnen doorbreken de strakke opbouw van de verharde speelplaats, die ook opgedeeld wordt met vlechtwerk.

Deze school gaat volop voor zit- en rustgelegenheid in het groen. In deze buitenklasjes met natuurhouten pergola’s zullen klimplanten voor schaduw zorgen. Op de achtergrond zie je een zitstammenmikado en hangbankjes tussen de struiken.

Met groeninrichting en een stukje loslaten bied je leerlingen veel meer speelkansen. Hier valt de variatie op: verschillende zones zetten aan tot diverse spelvormen, rust, exploratie, natuurcontact, socializen, beweging of educatie. Wat wil je nog meer?

(Campus Mozaïek, Hasselt)

3, 2, 1 … Start!

Maak je deel uit van een school? Als leerkracht, personeelslid, ouder? En zie jij ook de zin in van vergroening? Ga er dan voor! Zet het op de agenda, maak mensen warm, ga voorop. Doe het voor onze kinderen, nu en later.

Belangrijk om weten is dat je er niet alleen voor staat. Het Provinciaal Natuurcentrum heeft een subsidie voor elke Limburgse school, terwijl MOS het proces begeleidt én ondersteuning blijft bieden bij het educatief benutten van je schoolgroen.

Contacteer ons.

Ben je beleidsmaker? Stimuleer en help “jouw” scholen bij vergroening. Informeer bij MOS hoe je dat doet.

Is jouw school al vergroend? Bedankt. Je mag trots zijn. Wereldwijd voelen we dat het anders kan. Dat onderwijs dichter bij onze menselijke natuur kan staan, en dat we – door het natuurcontact te herstellen – voor onze gezondheid en voor een mooiere toekomst zorgen. We doen het, samen.

Provinciaal Natuurcentrum en MOS Limburg

www.provinciaalnatuurcentrum.be/mos

www.provinciaalnatuurcentrum.be/vergroening

Uitgave

De deputatie van de provincieraad van Limburg: Jos Lantmeeters, gouverneur-voorzitter, Inge Moors, Bert Lambrechts, Igor Philtjens, Tom Vandeput, gedeputeerden, en Wim Schoepen, provinciegriffier

Coördinatie

Hilde Boiten – MOS/Provinciaal Natuurcentrum, Genk

Concept, inhoud en tekst

Hilde Boiten, Karel Coenen, Bieke Geukens, Johan Lambrix, Philippe Plessers en Geertje Ramaekers – MOS/Provinciaal Natuurcentrum, Genk

Eindredactie en copywriting

Evi Maquoi – ZINNIG, Hasselt

Fotografie

Robin Reynders – Informatie en Communicatie, provincie Limburg

Vormgeving

Dion Boodts – Informatie en Communicatie, provincie Limburg

Druk

Drukkerij Chapo, Hasselt

Papier

Holmen TRND 2.0, 70 gr.

G-Print, 115 gr.

Sirio Color, Floglia / Royal Green, 140 gr.

Lettertype

Bradford, Bradford Mono

Oplage

1 200 ex.

D/2024/5.857/02

Verantwoordelijke uitgever

Jan Mampaey – Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, 3600 Genk

Meer info

www.provinciaalnatuurcentrum.be/vergroening www.provinciaalnatuurcentrum.be/mos www.mosvlaanderen.be

mos@limburg.be

Met dank aan

Prof. dr. Ferre Laevers (Expertise Centrum

Ervaringsgericht Onderwijs, KU Leuven)

Prof. dr. Michelle Plusquin en Lore Verheyen (UHasselt, Diepenbeek)

Joris Verhees (Provinciaal Natuurcentrum, Genk)

Leerlingen Feelien, Maxim, Nate en Rebecca (Freinetschool De Mijlpaal, Tongeren)

Sarah Candreva (Freinetschool ’t Perenboompje, Peer en Leefschool De Uitvlinder, Peer)

Gertie Berghmans (auteur “Op stap met de bosjuf”), Ingrid Coenen (Provinciaal Natuurcentrum, Genk) en Kristel Houben (GBS As) – “Snuisteren in het groen”

Laura Degreve (Kindcentrum Straal, Hasselt)

Elly Maris (KS PAleiS, Diepenbeek)

Robbe Ottoy (Atlascollege, Genk)

Jeroen Rappé en Paulien Vanhauwere (Tree-Hive, Borgloon)

Tom Tessens (BuSO KIDS, Hasselt)

Lore Vrolix (Level X, Hasselt)

Ervaringsgerichte Methodeschool Wonderwijs

Alken, GBS As, Biotechnicum Bocholt, KS PAleiS

Diepenbeek, Atlascollege Genk, VBS Boxbergheide

Genk, Groeicampus BuSO Genk, KS De Robbert

Hamont-Achel, Het Atheneum Hasselt, BuSO

KIDS Hasselt, Kindcentrum Straal Hasselt, Level X Hasselt, Campus Mozaïek Hasselt, BS Herx Herk-de-Stad, Het Opwermerke Hoeselt, Don Bosco Helchteren Houthalen-Helchteren, Methodeschool Ondersteboven Leopoldsburg, Freinetschool ’t Perenboompje Peer, ‘t Vlindertje

Velm Sint-Truiden, Freinetschool Het Wijdeland

Sint-Truiden, Freinetschool De Mijlpaal Tongeren, Jeugdland Tongeren, PBS Voeren

(Don Bosco Helchteren, Houthalen-Helchteren)

De Robbert, Hamont-Achel)

De Robbert, Hamont-Achel)