H C S I M O N T O R C E R APPO 2 . 9 0 0 2
E H C S I M O N O C E SOCIO- VAN LIMBURG E N S E Y K L E A R N T S A 5 R A A EN H
EEN UITGAVE VAN POM-ERSV LIMBURG
E H C S I M O N E O S C Y E L A O I N C A O S D U O IN H
Afbakening Limburgse streken en arrondissementen
Inleiding Deze brochure omvat een sociaal-economische analyse van Limburg en haar 5 streken met tekst en synthesetabellen, waarbij meestal een vergelijking wordt gemaakt in de tijd en met Vlaanderen en België. Omdat het administratief arrondissement voor sommige onderwerpen het laagste niveau is waarvan gegevens voorhanden zijn, worden mits beschikbaar en/of relevant de 5 Limburgse streken hiervoor vervangen door de 3 Limburgse arrondissementen om toch een idee te hebben over eventuele streekverschillen binnen Limburg.
Afbakening van de 5 Limburgse streken.................................................................................................................................................................................................................. 4 Afbakening van de 3 Limburgse arrondissementen .............................................................................................................................................................................................. 5
Economisch weefsel
Menselijk potentieel
Welvaartscreatie .................................................................................... 6
Demografie .......................................................................................... 34
Bruto toegevoegde waarde ........................................................................................ 6 Bruto binnenlands product ...................................................................................... 7 Bruto binnenlands product per inwoner ................................................................ 7 Inkomen....................................................................................................................... 8
Bevolkingsaantal en -spreiding.............................................................................. 34 Bevolkingsdichtheid ................................................................................................ 34 Evolutie van de bevolking ....................................................................................... 34 Bevolkingsvooruitzichten ....................................................................................... 34 Loop van de bevolking: natuurlijk akkres en migratiesaldo .............................. 36 Bevolking per nationaliteit ..................................................................................... 37 Leeftijdsopbouw ....................................................................................................... 38 Ouderdomscoëfficiënt ............................................................................................. 38
Concurrentievermogen op gebied van arbeidskost .......................... 11 Alle data die in deze publicatie aan bod komen, zijn waar mogelijk gedetailleerd tot op gemeentelijk niveau terug te vinden in Excel-bestanden op onze website www.ersvlimburg.be in de rubriek statistieken bij het desbetreffende onderwerp.
Arbeidsproductiviteit............................................................................................... 11 Arbeidseenheidskost................................................................................................ 12 Loonkost per eenheid product ............................................................................... 12 Bruto maandloongegevens ..................................................................................... 13
ERSV-Limburg en POM-Limburg hopen met onderhavige sociaal-economische analyse de werking van de Limburgse streken en gemeenten te ondersteunen en bij te dragen tot de ontwikkeling van goed onderbouwde streekvisies.
Investeringen ........................................................................................17 Private bruto investeringen .................................................................................... 17 Investeringsratio ...................................................................................................... 17
Ondernemerschap ............................................................................... 19 Demografie van de ondernemingen: actieve, verdwenen en opgerichte ondernemingen............................................. 19 Demografie van de ondernemingen: ratio’s en turbulentie ............................... 19 Zelfstandigen: evolutie per geslacht, sectoraandeel en aanwezigheidsindex ................................................................................................ 20
Werkgelegenheidscreatie .................................................................... 22
ON . imbu rg -ERSV L COLOF M O P n a v u itgave
n or t is ee c h R a pp is m elt o n Eco 9 0 0 Ha s s ju n i 200 n 18, 35 a ie la t m s n ie Ed it u r g , Ku SV L imb 00 101 u rg.be POM-ER 100 - Fa x: 011 3 rsvlimb e @ fo in e30 0 mbu rg.b Tel. : 011 bu rg.be @pom li fo .ersvlim in w : il w w e E-ma .b rg m limbu w w w.po g L imbu r , Robin M-ERSV Da n iels us.eu O y c P d o : d .n E ie t , w c g w ur r t, Re d a CUS, w cie L imb s Wil lae v ing: NO g, prov in n Gelooven, L ie r u b Vor mge im L va fie : POM h ilippe Fotog ra ecleer, P D l je is g a r s, M cel, Belb Rey nde n, Gr ind te s u r B d G er a r e pu t rc Va nd V.U.: Ma
Arbeidsmarktaanbod .......................................................................... 39 Doorstromingscoëfficiënt ....................................................................................... 39 Afhankelijkheidsratio .............................................................................................. 39 Bevolking op beroepsactieve leeftijd naar socio-economische positie............ 40 Evolutie van de beroepsbevolking ......................................................................... 40 Activiteitsgraad......................................................................................................... 42 Werkloosheid ............................................................................................................ 43
Opleiding .............................................................................................. 45 Schoolbevolking in het voltijds onderwijs ............................................................ 46 Gewoon secundair onderwijs ................................................................................. 46 Schoolse vertraging in de 2de en 3de graad van het gewoon secundair onderwijs .................................................................... 46 Studenten naar woonplaats in het hoger onderwijs ............................................ 47
Totale werkgelegenheid ........................................................................................... 22 Werkgelegenheidsgraad .......................................................................................... 22 Jobs in loondienst: evoluties per geslacht en sectoraandeel .............................. 23 Jobs in loondienst: aanwezigheidsindexen........................................................... 23 Jobs in loondienst: tewerkstelling in KMO’s ......................................................... 25
Omgevingsfactoren
Innovatievermogen ............................................................................. 26
Toeristische aankomsten (bezoekers) ................................................................... 48 Toeristische overnachtingen .................................................................................. 50 Gemiddelde toeristische verblijfstijd .................................................................... 52
Patenten ..................................................................................................................... 26 Tewerkstelling in kennisintensieve sectoren ....................................................... 27 Tewerkstelling in creatieve sectoren ..................................................................... 28
Werkenden ........................................................................................... 29
Toerisme ............................................................................................... 48
Maatschappelijke voorzieningen ....................................................... 53 Rusthuiswoongelegenheden .................................................................................. 53 Ziekenhuizen en ziekenhuisbedden ...................................................................... 54
Aantal werkenden..................................................................................................... 29 Werkzaamheidsgraad .............................................................................................. 30 Interprovinciale pendelarbeid ............................................................................... 31
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 3
HE CE S I M H O C S ON I C E M O I O CN ESACONO SESE A LYY
A NA L
Afbakening van de 5 Limburgse streken
Afbakening van de 3 Limburgse arrondissementen
Onderstaande kaart toont de verdeling van de 44 Limburgse gemeenten over de 5 Limburgse streken.
Onderstaande kaart toont de verdeling van de 44 Limburgse gemeenten over de 3 Limburgse arrondissementen.
HamontAchel
HamontAchel
Neerpelt
Lommel Overpelt
Overpelt
Bocholt
Hechtel Eksel
Bree
Meeuwen Gruitrode Beringen
HeusdenZolder
Herkde-Stad
Nieuwerkerken
Noord-Limburg
Halen
Herkde-Stad
Lanaken
Alken
Arr. Maaseik Arr. Tongeren
Bilzen
Wellen
Zuid-Limburg
St. Truiden
Arr. Hasselt
Kortessem
Maasland
Hoeselt
Zutendaal
Diepenbeek Nieuwerkerken
West-Limburg
Bilzen
Hoeselt
St. Truiden
Riemst
Borgloon
Hasselt
Midden-Limburg
Kortessem Wellen
Maasmechelen
Genk
Lanaken
Alken
As
Maasmechelen
Zutendaal
Diepenbeek
Dilsen Stokkem
Zonhoven
Lummen
Hasselt
Opglabbeek
HeusdenZolder
As
Genk
Halen
HouthalenHelchteren
Dilsen Stokkem
Zonhoven
Lummen
Maaseik
Tessenderlo
Opglabbeek
Kinrooi
Meeuwen Gruitrode
Ham Beringen
HouthalenHelchteren
Bree Peer
Leopoldsburg
Maaseik
Ham
Bocholt
Hechtel Eksel
Kinrooi
Peer
Leopoldsburg
Tessenderlo
Neerpelt
Lommel
Riemst
Borgloon
Tongeren
Tongeren Heers
Heers Voeren
Gingelom
Voeren
Gingelom Herstappe
Herstappe
Noord-Limburg
Arr. Hasselt
Midden-Limburg West-Limburg
Limburg heeft een oppervlakte van 242.214 hectaren, Maasland met volgende streekverdeling.
Zuid-Limburg
Noord-Limburg
Arr. Maaseik
68214 28%
33256 14%
Midden-Limburg
60887 25%
37057 15%
West-Limburg
Arr. Tongeren
Limburg heeft een oppervlakte van 242.214 hectaren, met volgende arrondissementele verdeling.
63156 26%
42800 18%
Het Maasland
90615 37%
88443 37%
Arr. Hasselt
Zuid-Limburg
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistieken en Economische informatie Verwerking: ERSV-Limburg 4 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 5
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Welvaartscreatie Bruto toegevoegde waarde (281.902,1 miljoen euro). Per sector bekeken, is het alom bekend dat de tertiaire activiteiten in ontwikkelde economieën verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de BTW, gaande van een aandeel van 65,7% in Limburg , over 70,7% in Vlaanderen tot 74,9% in België. Alle andere beschouwde sectoren zijn in Limburg naar verhouding meer belangrijk dan in Vlaanderen en België, wat in de grafiek hieronder nog duidelijker tot uiting komt via de specialisatie-index. De specialisatie-index t.o.v. Vlaanderen wordt berekend als het aandeel van een sector in het totaal van alle sectoren voor een regio t.o.v. het analoge aandeel voor Vlaanderen, vermenigvuldigd met 100. Een index groter dan 100 wijst op een specialisatie voor de regio.
producent in rekening gebrachte belasting over de toegevoegde waarde omvat en ook niet mogelijke andere productgebonden belastingen zoals accijnzen. Wel zijn productgebonden subsidies inbegrepen. Over de periode 1996-2006 (grafiek hieronder) kent Limburg dezelfde jaarlijkse gemiddelde reële economische groei als België: 2,5% tegenover 2,6% in Vlaanderen. Het arr. Maaseik kent met 2,9% een hogere groei dan Vlaanderen. De groeiritmes van het arr. Hasselt (2,4%) en het arr. Tongeren (2,3%) situeren zich net onder het provinciaal niveau. De BTW beloopt in 2006 (tabel 1) in Limburg 17.887,8 miljoen euro of respectievelijk 11,0% en 6,3% van de BTW in Vlaanderen (162.834,9 miljoen euro) en België
De bruto toegevoegde waarde (BTW) is het bedrag dat de productiefactoren aan de waarde van de verbruikte goederen en diensten toevoegen. Het is gelijk aan het verschil tussen de waarde van de geproduceerde goederen en diensten en de waarde van de in het productieproces verbruikte goederen en diensten. De reële economische groei van een regio wordt berekend op de toename van de bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen in kettingeuro’s met als referentiejaar 2005. Het gaat om “bruto” toegevoegde waarde, wat wil zeggen dat het de toegevoegde waarde is inclusief de bedragen die opzij worden gezet voor vervangingsinvesteringen. De waardering gebeurt tegen basisprijzen. Dat wil zeggen dat de productie niet de door de
Bruto binnenlands product Grafiek 2: Specialisatie-indices in 2006 van Limburg en België t.o.v. Vlaanderen inzake de bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen (Indices, Vlaanderen = 100)
België
Limburg 125
124
120
Grafiek 1: Jaarlijks gemiddeld groeipercentage van de bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, in kettingeuro’s (referentiejaar 2005) in de periode 1996-2006
118
115
116
110 105 3,0
106
100 2,9
2,5
2,5
2,4
2,0
95
2,6
2,5
93
90
2,3
88
85
1,5
86 81
80 75
1,0
Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
0,5
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
Limburg
Vlaanderen
België
Grafiek 3: Bruto binnenlands product tegen lopende prijzen per Limburgs arrondissement (in miljoen euro)
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Tabel 1: Economische structuur in 2006 van Limburg, Vlaanderen en België op grond van de bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen, tegen lopende prijzen (miljoenen euro’s) Limburg
Vlaanderen
3335,7 17%
België
Abs. in miljoen euro’s
% aandeel in totaal
Abs. in miljoen euro’s
% aandeel in totaal
Abs. in miljoen euro’s
% aandeel in totaal
Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
245,1
1,4
1897,5
1,2
2647,0
0,9
Industrie
4642,2
26,0
36578,1
22,5
54164,6
19,2
Bouwnijverheid
1255,9
7,0
9226,7
5,7
14038,6
5,0
Tertiaire sector
11744,6
65,7
115132,6
70,7
211051,9
74,9
Totaal bruto toegevoegde waarde (B.1g)
17887,8
100,0
162834,9
100,0
281902,1
100
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
6 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
Bouwnijverheid
Tertiaire sector
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg. De specialisatie-index wordt berekend als het aandeel van een sector in het totaal voor alle sectoren van een regio t.o.v. het analoge aandeel voor Vlaanderen, vermenigvuldigd met 100.
0,0 Arr. Hasselt
Industrie
Het bruto binnenlands product (BBP) van een land of van een regio is de marktwaarde van alle goederen en diensten die er op één jaar tijd worden geproduceerd. Het BBP is een veel gebruikte maatstaf voor de economische situering van een regio. Het bruto binnenlands product (BBP) wordt samengesteld door bij de bruto toegevoegde waarde tegen basisprijzen de productgebonden belastingen op productie en invoer op te tellen en de productgebonden subsidies op productie en invoer af te trekken. In 2006 bedraagt het BBP in Limburg 20.090,9 miljoen euro. Dit is 11,0% van het Vlaamse BBP (182.890,2 miljoen euro) en 6,3% van het Belgische BBP (316.621,8 miljoen euro). De verdeling van het Limburgse BBP over haar 3 arrondissementen ziet u in grafiek 3.
4906,3 24%
Arr. Hasselt
11848,9 59%
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
Bruto binnenlands product per inwoner Het BBP per inwoner is een belangrijke indicator voor het meten van de geproduceerde welvaart. Limburg realiseert in 2006 een BBP per inwoner (tabel 2) van 24.577 euro of 81,9% van het Vlaamse BBP per inwoner (29.992 euro). Binnen Limburg spant het arr. Hasselt (29.880) de kroon en situeert zich hiermee op Vlaams niveau. Het arr. Maaseik (21.583) maar vooral arr. Tongeren (17.230) scoren laag. Opvallend is ook dat voor Limburg sinds 1996 de achterstand met Vlaanderen is toegenomen. Enkel Maaseik kan deze achterstand verkleinen.
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 7
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Absolute cijfers (in euro)
Index Vlaanderen = 100
Jaarlijks gemiddeld groei-%
1996
2006
1996
2006
1996-2006
Arr. Hasselt
21377
29880
105,1
99,6
4,0
Arr. Maaseik
14434
21583
70,9
72,0
5,0
Arr. Tongeren
12088
17230
59,4
57,4
4,3
Limburg
17231
24577
84,7
81,9
4,3
Vlaanderen
20349
29992
100,0
100,0
4,7
België
20814
30017
102,3
100,1
4,4
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Aandeel 15-64 jaar
106,2 103,1
104,1
103,5
103,5
99,6
90 80
87,5
88,1
86,8
81,9
79,7
70
72,0
87,4
89,7
67,9
60 57,4 50 Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
LIMBURG
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR), NIS, RSZ, RSZV. Verwerking: ERSV-Limburg
De grotere aanwezigheid van potentiële actieven in de Limburgse bevolking kan dus blijkbaar niet verhinderen dat het BBP per inwoner lager blijft dan elders in Vlaanderen. In Limburg drukken de minder goede arbeidsproductiviteit en werkgelegenheidsgraad op de gerealiseerde welvaart. De demografische determinant zorgt zoals gezegd wel voor enige verluchting, doch enkel in het arr. Hasselt geholpen door een gunstige werkgelegenheidsgraad.
Inkomen De welvaart van de inwoners van een regio wordt hier geanalyseerd aan de hand van 2 indicatoren: - het beschikbaar inkomen per inwoner - het netto fiscaal inkomen per inwoner Beschikbaar inkomen per inwoner Het bruto binnenlands product (BBP) per inwoner (tabel 2) is een maat voor de “geproduceerde” welvaart in een regio. Om de welvaart van de inwoners in kaart te brengen is het daarentegen aangewezen zich te richten op het beschikbaar inkomen van de inwoners van een regio. Het beschikbaar inkomen per inwoner (tabel 3) is een betere indicator voor de welvaart die de inwoners van een gebied “verdiend” hebben. Voordeel van deze indicator is dat het gaat over het inkomen dat beschikbaar blijft na aftrek
8 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
van belastingen op inkomen en vermogen. Nadeel voor onderhavige analyse is dat het administratief arrondissement het laagste niveau is waarvan gegevens beschikbaar zijn. Limburg laat in 2005 een beschikbaar inkomen per inwoner optekenen van 15.282 euro of 91,2% van het Vlaams gemiddelde (16.749 euro). Binnen Limburg heeft het arr. Hasselt (15.627) het hoogste beschikbaar inkomen per hoofd en situeert zich hiermee op het Belgische niveau (15.822). Het arr. Maaseik (14.701) kent per inwoner gemiddeld het laagste beschikbaar inkomen. Sinds 1996 hebben Limburg en alle 3 haar arrondissementen iets van hun achterstand t.o.v. Vlaanderen inzake het beschikbaar inkomen per inwoner weten weg te werken.
Netto fiscaal inkomen per inwoner De basis voor deze indicator is het totaal belastbaar netto-inkomen, verwezenlijkt door natuurlijke personen zowel in België als in het buitenland en onderworpen aan de personenbelasting, opgesteld op basis van de belastingsaangiften. Het belastbaar netto-inkomen is samengesteld uit inkomsten uit onroerende goederen, inkomsten uit roerende goederen en kapitalen en beroepsinkomsten. Het centrale element in deze statistiek is het totale netto belastbaar inkomen per aangifte (fiscaal gezin). Het fiscale gezin kan bestaan uit een alleenstaande of een gehuwd paar. Het totale netto belastbaar inkomen bestaat uit alle netto inkomsten min de aftrekbare uitgaven. Er dient op gewezen te worden dat de resultaten betrekking hebben op de ingecohierde inkomens, dit wil zeggen alleen op de gezinnen die belasting betalen. Vele belastingplichtigen, die omwille van hun inkomen of van hun gezinslasten niet belastbaar zijn, komen in de statistiek niet voor. Nadeel is dus dat het netto fiscale inkomen niet de absolute hoogte van het werkelijke inkomensniveau weergeeft. Voordeel is dat deze fiscale statistieken toch toelaten een zekere welvaartswaardeschaal op te stellen en wel tot op Limburgs streekniveau.
Absolute cijfers (in euro’s)
Index Vlaanderen = 100
Jaarlijks gemiddeld groei-%
1996
2005
1996
2005
1996-2005
Arr. Hasselt
12.397,4
15.626,7
92,5
93,3
2,9
Arr. Maaseik
11.489,5
14.700,8
85,8
87,8
3,1
Arr. Tongeren
11.999,0
15.257,2
89,6
91,1
3,0
Limburg
12.052,2
15.281,5
90,0
91,2
3,0
VLAANDEREN
13.398,7
16.748,6
100,0
100,0
2,8
BELGIE
12.872,3
15.822,1
96,1
94,5
2,5
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 5: Relatie tussen geproduceerde en verdiende welvaart in 2005 17.000
NIVEAU VLAANDEREN
16.500 16.000
N
Werkgelegenheidsgraad
Tabel 3: Evolutie beschikbaar inkomen per inwoner in de periode 1996-2005
15.500
o LIMBURG
o Arr. Tongeren
15.000
o Arr. Maaseik
14.500
RE
100
Arbeidsproductiviteit
ND E
110
BBP per inwoner
o o BELGIË Arr. Hasselt
AA
Grafiek 4: Determinanten van het BBP per inwoner in 2006 (Indices, Vlaanderen)
Belangrijk is dat de regionale spreiding van het gemiddeld beschikbaar inkomen per hoofd minder groot is dan van het BBP per capita, zoals geïllustreerd wordt in onderstaande figuur. Pendelbewegingen en het temperend effect van de sociale zekerheid zorgen daarvoor. Het beschikbaar inkomen per hoofd is in 2005 in de rijkste beschouwde regio (Vlaanderen) slechts 1,1 maal zo hoog als in de minst begunstigde (arr. Maaseik). Inzake BBP per hoofd is deze verhouding 1,7 (België t.o.v. arr. Tongeren).
VL
Uit de grafische weergave hiernaast van deze 3 determinanten blijkt dat in 2006 in Limburg : - de arbeidsproductiviteit (bruto toegevoegde waarde per werknemer) 12,6% lager ligt dan in Vlaanderen; * Alle Limburgse arrondissementen situeren zich rond het provinciaal niveau. - de werkgelegenheidsgraad (totaal aantal jobs in % van de bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)) 10,3% beneden het Vlaamse peil blijft; * Hasselt scoort niet alleen beter dan Limburg maar zelfs 6,2% beter dan Vlaanderen. * Maaseik doet het op dit onderdeel ca. 20% en Tongeren meer dan 30% slechter vergeleken met Vlaanderen. - het aandeel van de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) in de tota le bevolking 3,5% hoger is dan in Vlaanderen. * Alle Limburgse arrondissementen vertonen nagenoeg dezelfde gunstige demografische factor t.o.v. Vlaanderen als de provincie in haar geheel.
Tabel 2: Evolutie bruto binnenlands product per inwoner tegen lopende prijzen in de periode 1996-2006
RA TIO
Hoofdzakelijk drie determinanten bepalen de grootte van het BBP per inwoner: de arbeidsproductiviteit, de werkgelegenheidsgraad en het aandeel van de bevolking op beroepsactieve leeftijd in de totale bevolking.
NIVEAU VLAANDEREN
14.000 14.000
16.000
18.000
20.000
22.000
24.000
26.000
28.000
30.000
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 9
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Het netto fiscaal inkomen per inwoner (tabel 4 en grafiek 6) bedraagt in Limburg in 2005 (aanslagjaar 2006) 13.284 euro, wat overeenkomt met een welvaartsindex van 91,7% t.o.v. het gemiddelde in Vlaanderen (14.483 euro). Zuid-Limburg (13.718 euro) heeft met 94,7% de hoogste welvaartsindex van alle Limburgse streken en plaatst zich daarmee samen met Midden-Limburg (93,8%) op het landelijke welvaartsniveau (94,3%). Het Maasland (12.471 euro of 86,1%) bekleedt de laatste plaats. De regionale spreiding is ook voor deze inkomensindicator beperkt, t.w. tot een factor 1,2 van de regio met het hoogste netto fiscaal inkomen per inwoner (Vlaanderen) t.o.v de regio met het laagste inkomen (Maasland). Sinds 2003 is de achterstand van Limburg t.o.v. Vlaanderen enigszins toegenomen. Het Maasland en Noord-Limburg weten de welvaartskloof iets te dichten. Zuid-Limburg is nagenoeg status quo gebleven en Midden- en West-Limburg verliezen wat terrein.
Tabel 4: Gemiddeld netto fiscaal inkomen per inwoner 2003-2005 Absolute cijfers (in euro’s)
Welvaartsindex Vlaanderen = 100
Groei-%
2003
2005
2003
2005
2003-2005
Noord-Limburg
11.856
12.895
87,9
89,0
8,8
Midden Limburg
12.895
13.583
95,6
93,8
5,3
West-Limburg
12.476
13.296
92,5
91,8
6,6
Maasland
11.442
12.471
84,9
86,1
9,0
Zuid-Limburg
12.782
13.718
94,8
94,7
7,3
LIMBURG
12.407
13.284
92,0
91,7
7,1
VLAANDEREN
13.485
14.483
100,0
100,0
7,4
BELGIË
12.655
13.655
93,8
94,3
7,9
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Financiële statistieken. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 6: Gemiddeld netto fiscaal inkomen per inwoner in 2005 en het groeipercentage ervan 2003-2005
10 o Maasland
9 8
o Noord-Limburg
NIVEAU VLAANDEREN
7 6
o BELGIË o o LIMBURG Zuid-Limburg o West-Limburg NIVEAU VLAANDEREN
o Midden-Limburg
5 12.000
12.500
13.000
13.500
14.000
14.500
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Financiële statistieken. Verwerking: ERSV-Limburg
15.000
Concurrentievermogen op gebied van arbeidskost Arbeidsproductiviteit De economische performantie van een land of regio wordt veelal bepaald aan hand van de arbeidsproductiviteit (tabel 5), zijnde de bruto toegevoegde waarde per werknemer zoals hiervoor op blz. 10 reeds vermeld. In 2006 wordt in Limburg een arbeidsproductiviteit van € 69.911,9 opgetekend, tegenover € 79.976,3 voor Vlaanderen en € 78.679,3 voor België. Dit betekent voor Limburg t.o.v. Vlaanderen een arbeidsproductiviteitsniveau (grafiek 8) dat 12,6% lager ligt. Per sector zien we in Limburg de hoogste productiviteit in de industrie (€ 80.825,3) en de laagste in de primaire sector (€ 58.218,5). In Vlaanderen en België scoort deze laatste sector de hoogste productiviteit. De jaarlijkse gemiddelde groeipercentages sinds 1996 tonen dat in alle sectoren, behalve de tertiaire, Limburg de productiviteitsachterstand weet te verkleinen. Gezien het zeer grote belang van de tertiaire sector is het gevolg echter dat sindsdien t.o.v. Vlaanderen (3,3 % groei per jaar) de globale Limburgse (+3,2%) productiviteit toch wat is afgenomen. T.o.v. België (+3,2%) is deze dan weer status quo gebleven. Grafiek 7 illustreert tevens dat in 2006 Limburg, vergeleken met Vlaanderen, in alle beschouwde sectoren een lagere arbeidsproductiviteit heeft. Per Limburgs arrondissement blijkt dat met uitzondering van het arrondissement Maaseik sinds 1996 de arbeidsproductiviteit in Limburg t.o.v. Vlaanderen (grafiek 8) overal verminderd is, met als resultaat dat alle Limburgse arrondissementen zich in 2006 situeren rond het provinciaal arbeidsproductiviteitsniveau, dat zoals reeds eerder aangehaald 12,6% lager ligt dan in Vlaanderen.
Tabel 5: Arbeidsproductiviteit in 2006 per sector in Limburg, Vlaanderen en België (Bruto toegevoegde waarde/aantal werknemers) Limburg
Vlaanderen
België
Abs. (in euro’s)
Jaarlijks gem. groei% sinds 1996
Abs. (in euro’s)
Jaarlijks gem. groei% sinds 1996
Abs. (in euro’s)
Jaarlijks gem. groei% sinds 1996
Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
58.218,5
0,6
93.754,6
-1,8
101.413,7
-2,9
Industrie
80.825,3
4,1
88.255,7
3,6
90.651,1
3,9
Bouwnijverheid
69.298,7
4,6
75.651,0
4,6
71.153,2
4,1
Tertiaire sector
66.695,1
3,0
77.824,9
3,4
76.412,3
3,1
Totaal
69.911,9
3,2
79.976,3
3,3
78.679,3
3,2
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 7: Arbeidsproductiviteitsniveau in 2006 per sector van Limburg en België t.o.v. Vlaanderen (Indices, Vlaanderen = 100) België
Limburg 110 108,2
102,7
100 91,6
90
91,6
98,2
94,1
98,4 87,4
85,7
80 70 62,1
60 Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
Industrie
Bouwnijverheid
Tertiaire sector
Totaal
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 8: Arbeidsproductiviteit 1996-2006 (Indices, Vlaanderen = 100) (Bruto toegevoegde waarde/totaal aantal werknemers) 2006
1996 100 95 90
91,5 88,5
87,5 84,7
85
86,8
88,1
88,1
87,4
80 Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
LIMBURG
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 11
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Arbeidseenheidskost De arbeidseenheidskost (totale loonsom gedeeld door totaal aantal werknemers) is een indicator voor de gemiddelde loonkost van een werknemer. Grafiek 9 toont dat vergeleken met Vlaanderen de arbeidseen heidskost sinds 1996 in Limburg is gedaald. Dit wil zeggen dat de arbeid in Limburg gemiddeld relatief goedkoop was (7,9% lager dan Vlaanderen in 1996) en ook nog iets goedkoper geworden is (9,5% lager in 2005). Het arr. Hasselt (ca. 6% minder duur) benadert het meest de gemiddelde Vlaamse loonkost per werknemer. Maaseik is ca. 13% goedkoper en Tongeren zelfs ca. 17%.
Grafiek 9: Arbeidseenheidskost 1996-2006 (Indices, Vlaanderen = 100) (totale beloning werknemers/totaal aantal werknemers) 2005
1996 100
97,2 94,2
95
92,1
90
90,5
86,9
86,6 85
81,3
82,8
80 Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
LIMBURG
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Loonkost per eenheid product De loonkost per eenheid product (totale loonsom gedeeld door de bruto toegevoegde waarde) geeft weer hoezeer de loonkost doorweegt in de fabricage van goederen en diensten. De loonkost per eenheid product bedraagt in 2005 in Vlaanderen gemiddeld 0,55 eurocent per euro bruto toegevoegde waarde. Negen jaar eerder noteerde de ratio nog 0,56. Limburg blijft met 0,58 in 1996 en 0,57 in 2005 iets boven dit Vlaamse niveau liggen. Relatief gezien betekent dit dat (grafiek 10) tussen 1996 en 2005 in Limburg de loonkost per eenheid product 4,5% duurder is gebleven dan in Vlaanderen. Frappant is dat binnen Limburg deze duurdere loonkost per eenheid product grotendeels is toe te schrijven is aan het arr. Hasselt. De loonkost per eenheid product is tevens gelijk aan de verhouding van de arbeidseenheidskost tot de arbeidsproductiviteit. De duurdere loonkost per eenheid product in Limburg t.o.v. Vlaanderen wordt dus niet alleen veroorzaakt door de lagere arbeidseenheidskost (teller), maar ook omdat de arbeidsproductiviteit (noemer) eerder laag is in Limburg. De lage gemiddelde loonkost per werknemer compenseert in Limburg aldus onvoldoende de lage arbeidsproductiviteit, wat duidelijk geïllustreerd wordt in grafiek 11. Ook hier blijkt dat vooral Hasselt het arrondissement is binnen Limburg met een te lage arbeidsproductiviteit vergeleken met zijn arbeidseenheidskost. De totstandkoming van de loonkost per eenheid product en diens determinanten is evenwel
Grafiek 10: Arbeidseenheidskost 1996-2006 (Indices, Vlaanderen = 100 (totale beloning werknemers/totaal aantal werknemers) 1996 110
109,8
2005
108,4
105 104,5
102,9
102,2
100 95
104,5
88,9
85 Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
LIMBURG
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 11: Determinanten loonkost per eenheid product in Limburg (Indices, Vlaanderen = 100) (Arbeidseenheidskost/arbeidsproductiviteit) 105 RELATIEF LAGE LOONKOST PER EENHEID PRODUCT 100 95 90
o Arr. Tongeren
85
o Arr. Maaseik 85
Deze bruto maandloongegevens bevatten alle betalingen die betrekking hebben op de maand oktober 2005, inclusief loon voor overuren, premies voor ploeg-, nacht- en weekendwerk en overige regelmatig uitbetaalde premies. Jaarlijkse of niet-regelmatige premies zoals vakantiegeld zijn niet inbegre-
Grafiek 12: Gemiddeld bruto maandloon per geslacht en per opleidingsniveau in de privé-sector in oktober 2005 (Indices, Vlaanderen = 100) België
Limburg VLAANDEREN o o BELGIË
108
107,4 106,3
104
o o LIMBURG Arr. Hasselt
102,8
102,2
90
95
100
105
102,1
101,1
RELATIEF HOGE LOONKOST PER EENHEID PRODUCT
80 80
Totaal, per geslacht en per opleidingsniveau Het gemiddeld bruto maandloon in de privé-sector (tabel 6 en onderstaande figuur) bedraagt in Limburg € 2.577 of 98,0% van het gemiddelde in Vlaanderen (€ 2.629). In België (€ 2.703) is dit maandloon 2,8% hoger dan in Vlaanderen. De Belgische mannen (€ 2.807) verdienen gemiddeld 2,2% meer dan hun Vlaamse collega’s (€ 2.747). In Limburg beuren de mannen (€ 2.636) 4,0% minder. De vrouwen in Limburg zit-
Bruto maandloongegevens
93,1
90
pen. Bovendien zijn deze gegevens beperkt tot de voltijds tewerkgestelde loontrekkenden, met uitzondering van de leerjongens en -meisjes, werkzaam in lokale eenheden van onder nemingen met minstens tien werknemers en actief in de privé-sector. Belangrijke sectoren, zoals het onderwijs, de gezondheidszorg en de publieke administraties zijn niet opgenomen.
afhankelijk van meerdere factoren : samenstelling van het productieapparaat, inzet van geschoolde arbeidskrachten, loonanciënniteit, ... . Men mag uit een hoge loonkost per eenheid product niet zonder meer afleiden dat het gebied in kwestie niet competitief zou zijn. De werkgelegenheid en de welvaart van een regio worden immers evenzeer bepaald door handel, pendel en de specialisatie in bepaalde activiteiten. Niettemin is deze loonkostindicator een van de vele factoren die het investeringsklimaat bepalen.
100,3
100
98,2
96
98,8
102,0
102,1
100,7
99,7 98,0
Bron: Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg
101,0
99,0 98,3
96,0 Totaal
Mannen
Vrouwen
Geen of lager onderwijs
Lager secundair
Hoger secundair (ASO)
Hoger Hoger, niet Universitair secundair universitair of hoger van (TSO & BSO) van het het lange korte type type
ten met € 2.239 vrijwel op het Vlaamse loonniveau (€ 2.246). In België situeren de vrouwen (€ 2.387) zich 6,3% hoger. De gemiddelde lonen bij de mannen liggen in elke beschouwde regio hoger dan bij de vrouwen. De genderloonkloof bedraagt in Limburg en België ca. 15% en in Vlaanderen ca. 18%. Voor Limburg betekent dit bijvoorbeeld dat voor elke € 100 die een man maandelijks op zijn bankrekening bijgeschreven ziet, een vrouw het gemiddeld met € 85 moet stellen. Het bezit van een diploma verleent een goede uitgangspositie bij het vinden van werk. Een diploma is voor de werkgever een bewijs dat de werknemer bepaalde vaardigheden en competenties bezit die voor de onderneming belangrijk zijn en dus gevaloriseerd mogen worden. Algemeen kan gesteld worden dat de omvang van het loon recht evenredig is met het scholingsniveau. Loontrekkenden zonder diploma, met een diploma van het lager onderwijs of van het secundair onderwijs verdienen binnen hun regio minder dan de hogervermelde regiogemiddelden. Wie in het bezit is van een diploma van het tertiair onderwijs, verdient gemiddeld meer. Voor houders van een diploma van het hoger onderwijs van het korte type ligt het loon in België 13,2% hoger dan het gemiddelde, in Vlaanderen 15,6% en in Limburg zelfs 20,3%. Dit stijgt in elk beschouwd gebied tot boven de 50% voor universitairen. Nevenstaande grafiek toont eveneens dat binnen elk opleidingsniveau de lonen zowel in Limburg als België grosso modo rond het Vlaamse niveau schommelen, uitgezonderd de laagst opgeleide werknemers in Limburg die blijkbaar 7,4% meer loon ontvangen dan de Vlaamse loontrekkenden met vergelijkbaar opleidingsniveau (geen of lager onderwijs).
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Enquête naar de structuur en de verdeling van de lonen. Verwerking: ERSV-Limburg.
12 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 13
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Tabel 6: Gemiddelde bruto maandlonen in oktober 2005 van voltijds tewerkgestelde loontrekkenden in bedrijven met minstens tien werknemers en actief in de privé-sector Absolute cijfers in euro’s
Index Totaal privé-sector = 100
Index Vlaanderen = 100
Limburg
Vlaanderen
België
Limburg
Vlaanderen
België
Limburg
Vlaanderen
België
2.577
2.629
2.703
100,0
100,0
100,0
98,0
100,0
102,8
Vrouwen
2.239
2.246
2.387
86,9
85,4
88,3
99,7
100,0
106,3
Mannen
2.636
2.747
2.807
102,3
104,5
103,8
96,0
100,0
102,2
Totaal privé-sector Geslacht
Opleidingsniveau Geen of lager onderwijs
2.348
2.186
2.211
91,1
83,1
81,8
107,4
100,0
101,1
Lager secundair
2.172
2.211
2.217
84,3
84,1
82,0
98,2
100,0
100,3
Hoger secundair (ASO)
2.334
2.362
2.385
90,6
89,8
88,2
98,8
100,0
101,0
Hoger secudair (TSO en BSO)
2.566
2.514
2.472
99,6
95,6
91,5
102,1
100,0
98,3
Hoger, niet universitair van het korte type
3.099
3.040
3.060
120,3
115,6
113,2
102,0
100,0
100,7
Universitair of hoger van het lange type
4.034
4.075
4.159
156,5
155,0
153,9
99,0
100,0
102,1
Beroepscategorie Bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel
4.752
5.149
5.314
184,4
195,9
196,6
92,3
100,0
103,2
Intellectuele en wetenschappelijke beroepen
3.543
3.630
3.776
137,5
138,1
139,7
97,6
100,0
104,0
Ondergeschikt personeel in intellectuele en wetensch. beroepen
2.897
3.012
2.965
112,4
114,6
109,7
96,2
100,0
98,4
Bedienden
2.581
2.528
2.510
100,1
96,2
92,9
102,1
100,0
99,3
Dienstverlenend en verkoopspersoneel
2.293
2.172
2.089
89,0
82,6
77,3
105,6
100,0
96,2
Ambachtslieden en ambachtelijke vakarbeiders
2.308
2.204
2.216
89,5
83,8
82,0
104,7
100,0
100,5
Fabrieksarbeiders, machine- en montagearbeiders
2.508
2.357
2.344
97,3
89,7
86,7
106,4
100,0
99,4
Ongeschoold personeel
2.031
2.148
2.107
78,8
81,7
78,0
94,6
100,0
98,1
Anciënniteit Minder dan 2 jaar
2.174
2.194
2.251
84,4
83,5
83,3
99,1
100,0
102,6
2 tot 5 jaar
2.332
2.490
2.588
90,5
94,7
95,7
93,7
100,0
103,9
5 tot 10 jaar
2.605
2.659
2.721
101,1
101,1
100,7
98,0
100,0
102,3
10 tot 20 jaar
2.832
2.847
2.914
109,9
108,3
107,8
99,5
100,0
102,4
20 jaar of meer
2.974
3.126
3.198
115,4
118,9
118,3
95,1
100,0
102,3
Bedrijfstak Industrie
2.759
2.703
2.719
107,0
102,8
100,6
102,1
100,0
100,6
Productie en distributie van elektriciteit, water en gas
3.059
3.857
3.727
118,7
146,7
137,9
79,3
100,0
96,6
Bouwnijverheid
2.316
2.400
2.383
89,9
91,3
88,2
96,5
100,0
99,3
Groot- en kleinhandel; reparatie auto’s en huishoudartikelen
2.198
2.413
2.489
85,3
91,8
92,1
91,1
100,0
103,1
Hotels en restaurants
1.770
1.780
1.831
68,7
67,7
67,7
99,4
100,0
102,9
Vervoer, opslag en communicatie
2.174
2.513
2.543
84,4
95,6
94,1
86,5
100,0
101,2
Financiële instellingen
3.482
3.307
3.511
135,1
125,8
129,9
105,3
100,0
106,2
Onroerende goederen, verhuur en diensten aan bedrijven
2.701
2.765
2.889
104,8
105,2
106,9
97,7
100,0
104,5
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Enquête naar de structuur en de verdeling van de lonen. Verwerking : ERSV-Limburg. Deze cijfers hebben betrekking op voltijdse werknemers (met uitzondering van de leerjongens en -meisjes) tewerkgesteld in lokale eenheden van ondernemingen met 10 of meer werknemers in de sectoren NACE C tot en met K.
Per beroepscategorie Loonverschillen worden in grote mate verklaard doordat loontrekkenden verschillende functies uitoefenen. Bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel krijgen overal het hoogste loon uitbetaald (tabel 6). In Limburg bedraagt dit gemiddeld € 4.752, in Vlaanderen € 5.149 en in België € 5.314. Hiermee verdienen ze bijna dubbel zoveel als de gemiddelde loontrekkende, zoals de bedienden, binnen hun regio. De functie waarvoor gemiddeld de laagste lonen worden uitbetaald zijn het ongeschoold personeel. Zij verdienen maandelijks € 2.031 in Limburg, € 2.107 in België en € 2.148 in Vlaanderen. Dit is telkens ongeveer 80% van het gemiddeld maandloon van het desbetreffende gebied. De 3 best betaalde functies worden in Limburg gemiddeld minder gehonoreerd dan in Vlaanderen (tot 7,7% minder voor bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel), zoals geillustreerd wordt in grafiek 13. De overige functies, uitgezonderd het ongeschoold personeel, hebben dan weer een hoger salaris dan in Vlaanderen (tot 6,4% meer voor fabrieksarbeiders, machine- en montagearbeiders).
Grafiek 13: Gemiddeld bruto maandloon per beroepscategorie in de privé-sector in oktober 2005 (Indices, Vlaanderen = 100) België
Limburg 108
106,4
105,6 104,7
104,0
104
103,2 102,1 100,5
100
99,4
99,3 98,4
97,6
96
98,1
96,2
96,2 94,6
92
92,3 Bedrijfsleiders en hoger kaderpersoneel
Intellectuele en wetenschappelijke beroepen
Ondergeschikt personeel in intellectuele en wetenschappelijke beroepen
Bedienden
Dienstverlenend en verkoopspersoneel
Ambachtslieden Fabrieksarbeiders en ambachtelijke machine- en vakarbeiders montagearbeiders
Ongeschoold personeel
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Enquête naar de structuur en de verdeling van de lonen. Verwerking: ERSV-Limburg.
Naar anciënniteit binnen de onderneming De differentiatie in de bezoldiging gebeurt evenzeer op basis van productiviteitsverschillen tussen de werknemers. Een werknemer die beschikt over nuttige ervaring kan een taak vaak efficiënter uitvoeren. Anciënniteit blijft bijgevolg een aanvaardbaar argument om verschillende lonen uit te betalen. Met anciënniteit wordt hier de lengte van tewerkstelling binnen de onderneming (dus ruimer dan de lokale eenheid) bedoeld. Er is in elke beschouwde streek vrijwel dezelfde toename van het gemiddelde loon naarmate het aantal jaren dat men in dienst is binnen het bedrijf (tabel 6). Opvallend is wel dat binnen elke anciënniteitsklasse (grafiek 14) Limburg steeds beneden het Vlaamse salarispeil blijft en België erboven, waardoor ervaring in Limburg blijkbaar iets minder wordt gewaardeerd dan in Vlaanderen en België.
Grafiek 14: Gemiddeld bruto maandloon naar anciënniteit binnen de onderneming in de privé-sector in oktober 2005 (Indices, Vlaanderen = 100) Limburg
België 103,9
104
102,3
102,6
102,4
102,3
100 99,5
99,1 98,0 96
95,1 93,7 92 Minder dan 2 jaar
2 tot 5 jaar
5 tot 10 jaar
10 tot 20 jaar
20 jaar of meer
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Enquête naar de structuur en de verdeling van de lonen. Verwerking: ERSV-Limburg.
Bruto maandloon: alle betalingen die betrekking hebben op de maand oktober (inclusief loon voor overuren, premies voor ploeg-, nacht- en weekendwerk, overige regelmatig uitbetaalde premies). Jaarlijkse of niet-regelmatige premies zoals vakantiegeld zijn niet inbegrepen. De indeling in beroepscategorieën die in deze tabel wordt gehanteerd, stemt overeen met de hoofdgroepen van de Europese versie van de International Classification of Occupations (ISCO-88(COM)). Met anciënniteit wordt hier bedoeld: de lengte van tewerkstelling binnen de onderneming (dus ruimer dan de lokale eenheid). De indeling in bedrijfstakken die in deze tabel wordt gehanteerd, stemt overeen met de secties van de nomenclatuur NACE-BEL.
14 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 15
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Per bedrijfstak De sector waar men werkt heeft een grote impact op het uitbetaalde loon. De hoogste lonen worden uitbetaald in de sector productie en distributie van elektriciteit, water en gas (tabel 6). Het maandloon ligt er ca. 47% (Vlaanderen) tot ca. 19% (Limburg) hoger dan dit van de modale loontrekkende binnen elke betrokken regio. In de fi nanciële instellingen (ca. 35% in Limburg tot ca. 26% in Vlaanderen boven het desbetreffende streekgemiddelde) is het geldelijk eveneens interessant om te werken. De laagste lonen worden uitbetaald in de hotels en restaurants. Een loontrekkende verdient er overal rond de € 1.800 of ca. 32% minder dan het gebiedsgemiddelde. Voorts blijkt het vanuit fi nancieel perspectief voor Limburgers ook minder interessant werken in de sectoren “vervoer, opslag en communicatie”, “groot- en kleinhandel; reparatie auto’s en huishoudartikelen” en “bouwnijverheid”. Hoewel in Limburg met € 3.059 een van de hoogste gemiddelde lonen wordt uitbetaald in de sector productie en distributie van elektriciteit, water en gas, blijkt uit grafiek 15 dat Limburg hiermee toch bijna 21% onder het corresponderende Vlaamse loonniveau van € 3.857 blijft. Vergeleken met dit inkomensniveau van Vlaanderen zijn er maar 2 bedrijfstakken waar Limburg hoger scoort, t.w. in de fi nanciële instellingen (+5,3%) en in de industrie (+2,1%).
Grafiek 15: Gemiddeld bruto maandloon per bedrijfstak in de privé-sector in oktober 2005 (Indices, Vlaanderen = 100)
Private bruto investeringen
108 104 100
106,2 105,3 103,1
102,1 100,6
102,9
101,2
97,7
96,5
92
104,5
99,4
99,3 96,6
96
Investeringen
België
Limburg
91,1
88 86,5 84 80
79,3
76 Industrie
Productie en distributie van elektriciteit, water en gas
Bouwnijverheid
Groot- en kleinhandel; reparatie van auto’s en huishoudelijke artikelen
Grafiek 16: Private bruto investeringen tegen lopende prijzen in 2005 per Limburgs arrondissement (in miljoen eur)
Hotels en restaurants
Vervoer, opslag en communicatie
Financiële instellingen
Onroerende goederen, verhuur en diensten aan bedrijven
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek, Enquête naar de structuur en de verdeling van de lonen. Verwerking: ERSV-Limburg.
Investeringen zijn een noodzakelijke voorwaarde om het economisch weefsel te vernieuwen en concurrentieel te houden. Ze zijn bijgevolg een maat voor de opbouw en renovatie van de productiecapaciteit, en aldus een indicatie van de mate waarin men gelooft in de toekomst van een land of regio. In 2005 beloopt het globale private bruto investeringsbedrag in Limburg 4.731,6 miljoen euro. Dit is 12,3% van de Vlaamse investeringen (38.446,1 miljoen euro) en 7,7% van de Belgische (61.347,5 miljoen euro). Grafiek 16 laat de verdeling zien van het Limburgse private bruto investeringsbedrag over haar 3 arrondissementen. Grafiek 17 toont de %-verdeling per sector in 2005 van de private bruto investeringen in Limburg, Vlaanderen en België.
Investeringsratio Met behulp van de investeringsratio (gemeten als de verhouding tussen de investeringen en de bruto toegevoegde waarde) wordt de investeringsdynamiek in de economie weergegeven. Limburg haalt in 2005 een investeringsratio van 28,2%. Dit is beter dan het Vlaamse gemiddelde van 24,9%. Het Belgische gemiddelde ligt nog lager: 22,8%. Grafiek 18 laat tevens zien dat binnen Limburg de arrondissementen Maaseik (31,5%) en Tongeren (29,0%) een hogere ratio hebben dan het provinciale niveau, terwijl Hasselt (26,7%) hieronder blijft. Bovendien wordt geïllustreerd dat er in regio’s met een in verhouding lagere bruto toegevoegde waarde per inwoner (de grootte van de circel in de grafiek geeft voor elke regio de omvang van de bruto toegevoegde waarde per inwoner weer) blijkbaar relatief meer geïnvesteerd wordt maar wel doorgaans met een trager investeringsgroeiritme.
821,5 17% Arr. Hasselt Arr. Maaseik Arr. Tongeren
Bron: Instituut voor Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 17: %-verdeling per bedrijfstak in 2005 van de privaté bruto-investeringen tegen lopende prijzen
100% Tertiaire sector
90% 80% 73,6
78,0
79,9
Bouwnijverheid
70% 60%
Industrie
50% Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
40% 30% 4,1
20%
3,5
3,1
10%
20,7
17,0
0%
1,6
1,5
1,4
Limburg
Vlaanderen
België
15,6
Bron: Instituut voor Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 18: Bruto toegevoegde waarde per inwoner & investeringsratio in 2005 en evolutie van de investeringen 1996-2005 7,5 7,0
Arr. Maaseik
6,5
VLAANDEREN
6,0
BELGIË LIMBURG
5,5
Per sector (tabel 7 en grafiek 19) blijkt dat de investeringsratio of investeringsbereidheid in 2005 het hoogst is in de primaire sector in zowel Limburg (34,0%), Vlaanderen (32,1%) als België (33,4%) en ook overal het laagst in de bouwnijverheid (Limburg: 16,5%, Vlaanderen: 15,8% en België: 14,9%). Ten opzichte van Vlaanderen zijn de ratio’s in alle sectoren hoger in Limburg en lager in België met uitzondering hier van de primaire sector.
2.631,5 56%
1.278,6 27%
5,0
Arr. Hasselt
4,5
Arr. Tongeren
4,0 3,5 3,0 22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
Bron: Instituut voor Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 17
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Tabel 7: Bedrijfstaksgewijze verdeling van de investeringsratio’s in 2005 in Limburg, Vlaanderen en België Investeringsratio Limburg
Vlaanderen
België
34,0
32,1
33,4
Landbouw, jacht, bosbouw en visserij Industrie
23,3
18,8
16,5
15,8
14,9
Tertiaire sector
31,2
27,5
24,3
Totaal
28,2
24,9
22,8
Grafiek 19: Investeringsratio-niveau in 2005 van Limburg en België t.o.v. Vlaanderen (Indices, Vlaanderen = 100) België
Verdwenen ondernemingen
Actieve ondernemingen
Opgerichte ondernemingen
40
37,5 35,4
35
33,1 31,5
30
27,8
27,0
25
Een goed investeringsklimaat in een regio kenmerkt zich doordat er bedrijven ontstaan en zich ontplooien. Mislukkingen horen echter ook bij het proces van economische ontwikkeling, maar kunnen mogelijk een aanzet zijn tot weer nieuwe activiteiten die beter afgestemd zijn op de huidige en toekomstige markt. Dit economisch proces van oprichtingen (geboorten) en verdwijningen (sterften) van bedrijven noemt men de demografie van de ondernemingen.
Bron: Instituut voor Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
Limburg
Ondernemerschap Demografie van de ondernemingen: actieve, verdwenen en opgerichte ondernemingen
18,5
Bouwnijverheid
Grafiek 20: %-evolutie demografie ondernemingen 2003-2005
18,7
20 15 10 5 0
5,7
5,4
4,5
8,2 5,1 4,0
4,6
1,6
2,0
LIMBURG
VLAANDEREN
0,7 -2,1
-5
3,6
3,3
-4,0
Noord-Limburg Midden-Limburg
West-Limburg
Maasland
Zuid-Limburg
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg.
125
In 2005 (tabel 8 en grafiek 20) zijn er in Limburg 54.219 (+4,6% t.o.v. 2003) ondernemingen actief. In hetzelfde jaar zijn er in Limburg 3.520 (+1,6%) ondernemingen verdwenen en 4.896 (+31,5%) opgericht. Qua evolutie doet Limburg het aldus in de periode 20032005 beter dan Vlaanderen met volgende overeenstemmende evolutiecijfers +3,6% (actief), +2,0% (verdwenen) en +27,0% (opgericht). Van de Limburgse streken scoort enkel Zuid-Limburg (+3,3%) slechter dan Vlaanderen inzake actieve ondernemingen. In 2 streken, West-Limburg (8,2%) en ZuidLimburg (5,1%), zijn relatief meer bedrijven verdwenen. Het Maasland (+18,7%) is dan weer de enige Limburgse regio waar betrekkelijk minder ondernemingen worden opgericht vergeleken met Vlaanderen.
123,5 120 115
113,6
113,2
110 105,9
105
104,5 104,1
100 98,0
95
94,4
91,5
90 88,4
85 Landbouw, jacht, bosbouw en visserij
Industrie
Bouwnijverheid
Tertiaire sector
Totaal
Bron: Instituut voor Nationale Rekeningen (INR). Verwerking: ERSV-Limburg.
Tabel 8: Demografie van de ondernemingen in 2003-2005 2003 Actieve ondernemingen
Verdwenen ondernemingen
2005 Opgerichte ondernemingen
Actieve ondernemingen
Verdwenen ondernemingen
Actieve ondernemingen
Verdwenen ondernemingen
Opgerichte ondernemingen
Tabel 9: Ratio’s i.v.m. demografie van de ondernemingen in 2003-2005
Abs.
%
Abs.
%
Abs.
%
9.325
587
645
9.747
591
824
422
4,5
4
0,7
179
27,8
Midden-Limburg
13.861
953
1.043
14.611
933
1.388
750
5,4
-20
-2,1
345
33,1
West-Limburg
8.314
562
635
8.792
608
860
478
5,7
46
8,2
225
35,4
Maasland
6.849
477
530
7.120
458
629
271
4,0
-19
-4,0
99
18,7
Zuid-Limburg
13.500
885
869
13.949
930
1.195
449
3,3
45
5,1
326
37,5
LIMBURG
51.849
3.464
3.722
54.219
3.520
4.896
2.370
4,6
56
1,6
1.174
31,5
417.145
26.551
28.153
432.290
27.083
Het aantal verdwijningen (stopzettingen en faillissementen) in % van het aantal actieve ondernemingen, zijnde de uittredingsratio, ligt in Limburg in 2005 met 6,5% iets hoger dan in Vlaanderen (6,3%). Alleen Noord-Limburg (6,1%) blijft in 2005 net onder deze Vlaamse uittredingsratio. Het verschil tussen oprichtings- en uittredingsratio is de nettogroeiratio. Deze geeft weer hoeveel ondernemingen er netto bijgekomen zijn in verhouding tot het aantal bestaande ondernemingen. De ratio bedraagt in Vlaanderen 2,0% in 2005. Limburg en 4 van haar streken doen het beter, Zuid-Limburg nagenoeg even goed.
De oprichtings- en uittredingsratio’s (tabel 9 en grafiek 21) beschrijven het proces van creatie en verdwijnen van bedrijven. Het verschil van beide indicatoren is de nettogroeiratio van ondernemingen. De turbulentie daarentegen is de som van de oprichtings- en uittredingsratio’s. De oprichtingsratio, of het aantal oprichtingen in % van het aantal actieve onder nemingen, bedraagt in Limburg 9,0% in 2005 (7,2% in 2003), tegenover 8,3% in Vlaanderen (6,7% in 2003). Ook alle Limburgse regio’s hebben in 2005 een groter aantal oprichtingen in vergelijking met hun aantal actieve ondernemingen dan Vlaanderen.
Evolutie 2003-2005 Opgerichte ondernemingen
Noord-Limburg
VLAANDEREN
Demografie van de ondernemingen: ratio’s en turbulentie
35.758
15.145
3,6
532
2,0
7.605
27,0
Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie. Verwerking: ERSV-Limburg.
2003
2005
Evolutie 2003-2005
Oprichtingsratio
Uittredingsratio
Nettogroeiratio
Turbulentie
Oprichtingsratio
Uittredingsratio
Nettogroeiratio
Turbulentie
Oprichtingsratio
Uittredingsratio
Nettogroeiratio
Turbulentie
Noord-Limburg
6,9
6,3
0,6
13,2
8,5
6,1
2,4
14,5
1,5
-0,2
1,8
1,3
Midden-Limburg
7,5
6,9
0,6
14,4
9,5
6,4
3,1
15,9
2,0
-0,5
2,5
1,5
West-Limburg
7,6
6,8
0,9
14,4
9,8
6,9
2,9
16,7
2,1
0,2
2,0
2,3
Maasland
7,7
7,0
0,8
14,7
8,8
6,4
2,4
15,3
1,1
-0,5
1,6
0,6
Zuid-Limburg
6,4
6,6
-0,1
13,0
8,6
6,7
1,9
15,2
2,1
0,1
2,0
2,2
LIMBURG
7,2
6,7
0,5
13,9
9,0
6,5
2,5
15,5
1,9
-0,2
2,0
1,7
VLAANDEREN
6,7
6,4
0,4
13,1
8,3
6,3
2,0
14,5
1,5
-0,1
1,6
1,4
Bron: Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie, FOD Economie, KMO, Middenstand en Energie. Verwerking: ERSV-Limburg. Oprichtingsratio = aantal oprichtingen in % van het aantal actieve ondernemingen. Uittredingsratio = aantal verdwijningen (stopzettingen en faillissementen) in % van het aantal actieve ondernemingen. Nettogroeiratio = verschil tussen oprichtings- en uittredingsratio. Turbulentie = som van de oprichtings- en uittredingsratio.
18 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 19
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Grafiek 21: Ratio’s i.v.m. demografie ondernemingen in 2005 Turbulentie
Nettogroeiratio
Oprichtingsratio
Uittredingsratio
Een indicatie van de mate waarin het economische weefsel zich vernieuwt, wordt weergegeven door de turbulentie (som van de oprichtings- en uittredingsratio). In 2005 tonen alle Limburgse streken zich hierin beter of minstens de evenknie (Noord-Limburg) van Vlaanderen (14,5%).
18 16
16,7
15,9
15,3
14,5
14
14,5
6,9
6,4
12
15,5
15,2
6,4
6,1
6,7
6,5
8,6
9,0
6,3
Zelfstandigen: evolutie per geslacht, sectoraandeel en aanwezigheidsindex
10 8 6 9,8
9,5
8,5
4
3,1
2,4
2
8,8 2,9
2,4
8,3 2,5
1,9
2,0
0
NoordLimburg
Midden Limburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische informatie . Verwerking : ERSV-Limburg
Tabel 10: Evolutie van het aantal zelfstandigen, exclusief bijberoepen, per geslacht 31/12/2003
31/12/2006
Evolutie 2003-2006
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
5.866
3.285
9.151
6.042
3.246
9.288
176
-39
137
1,5
Midden-Limburg
8.036
4.858
12.894
8.472
4.741
13.213
436
-117
319
2,5
West-Limburg
4.979
3.321
8.300
5.399
3.252
8.651
420
-69
351
4,2
Maasland
4.190
2.505
6.695
4.312
2.355
6.667
122
-150
-28
-0,4
Zuid-Limburg
9.045
5.282
14.327
9.125
5.049
14.174
80
-233
-153
-1,1
LIMBURG
32.116
19.251
51.367
33.350
18.643
51.993
1.234
-608
626
1,2
VLAANDEREN
276.631
157.743
434.374
282.681
154.789
437.470
6.050
-2.954
3.096
0,7
BELGIË
449.868
248.693
698.561
460.085
241.611
701.696
10.217
-7.082
3.135
0,4
Bron:RSVZ. Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 22: Sectoraandeel aantal zelfstandigen, excl. bijberoepen op 31/12/2006 Niet gekend
Quartiair
Tertiair
Secundair
Primair
100%
0,4
0,4
0,4
0,3
0,4
0,4
0,3
0,4
90%
14,0
18,7
16,2
14,3
15,0
15,8
14,4
15,8
80% 70% 60%
54,4
50%
52,3 61,6
60,7
57,3
59,5
58,9
58,9
40% 30% 20% 10%
13,8
17,4 17,1 14,6
15,6
4,8
7,2
9,5
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
13,8
0% NoordLimburg
18,5 ZuidLimburg
15,4
14,5
14,4
11,1
11,3
10,5
LIMBURG VLAANDEREN
Bron: RSVZ. Verwerking: ERSV-Limburg.
20 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
BELGIË
Volgens de statistieken van het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekering der Zelfstandigen telt Limburg op 31 december 2006 in totaal 51.993 zelfstandigen (exclusief bijberoepen), onder wie 33.350 mannen en 18.643 vrouwen (tabel 10). Hiermee vertegenwoordigt Limburg respectievelijk een aandeel van 7,4% in België (701.696) en 11,9% in Vlaanderen (437.470). In vergelijking met eind 2003 neemt het aantal zelfstandigen in Limburg (+1,2%) relatief meer toe dan in Vlaanderen (+0,7%) en België (+0,4%). Binnen Limburg kent West-Limburg (+4,2%) de beste evolutie en Zuid-Limburg (-1,1%) de slechtste. Opvallend is dat sinds 2003 in alle beschouwde regio’s het aantal vrouwelijke zelfstandigen daalt en het aantal mannelijke stijgt. Uit grafiek 22 blijkt dat in 2006 qua zelfstandigen (exclusief bijberoepen) in Midden-Limburg (4,8%) het sectoraandeel van de primaire sector het kleinst is van alle regio’s en in Zuid-Limburg (18,5%) het grootst. De zelfstandigenbijdrage van de secundaire sector in het totaal aantal zelfstandigen is het geringste in Zuid-Limburg (13,8%), België (14,4%), Vlaanderen (14,5%) en MiddenLimburg (14,6%) en het meeste in NoordLimburg (17,4%) en het Maasland (17,1%). De tertiaire sector (commerciële diensten) levert relatief gezien het grootst aantal zelfstandigen op in Midden-Limburg (61,6%), West-Limburg (60,7%) en Vlaanderen (59,5%). Zuid-Limburg (52,3%) en NoordLimburg (54,4%) laten in deze sector het minste aantal zelfstandigen optekenen. Het aandeel van de quartaire sector (nietcommerciële diensten) blijkt dan weer betrekkelijk het omvangrijkst in MiddenLimburg (18,7%), West-Limburg (16,2%) en België (15,8%). In deze sector sluit NoordLimburg de rij met 14,0%. De relatieve omvang van het aantal zelfstandigen (exclusief bijberoepen) in de streken wordt het duidelijkst uitgedrukt aan de hand van de aanwezigheidsindex. Deze
index geeft per regio weer in hoeverre de zelfstandigen er sterk of minder sterk aanwezig zijn in vergelijking met gemiddeld in Vlaanderen. Daartoe wordt de verhouding tussen enerzijds het aantal arbeidsplaatsen in deze regio en anderzijds het totale aantal personen op arbeidsleeftijd (15-64 jaar) in die regio vergeleken met dezelfde verhouding voor Vlaanderen. Een aanwezigheidsindex met waarde 1 betekent dat de betreffende regio even sterk staat dan gemiddeld in Vlaanderen. Een waarde hoger dan 1 wijst erop dat de regio sterker staat dan gemiddeld in Vlaanderen. Een waarde lager dan 1 wijst op het omgekeerde. Grafiek 23 illustreert dat in 2006 de zelfstandigen (exclusief bijberoepen) minder sterk aanwezig zijn in Limburg in vergelijking met gemiddeld in Vlaanderen. De zelfstandige werkgelegenheid staat in vergelijking met Vlaanderen ook in bijna alle Limburgse streken minder sterk. Enkel in Zuid-Limburg staat de zelfstandige werkgelegenheid ongeveer even sterk. Het Maasland scoort het zwakst.
Grafiek 23: Aanwezigheidsindex t.o.v. Vlaanderen in 2006 inzake zelfstandigen, excl. bijberoepen
1,05
Grafi1,00 ek 23: Aanwezigheidsindex t.o.v. Vlaanderen in 2006 inzake zelfstandigen, exclusief bijberoepen 1,03
0,95 0,90 0,85
0,88 0,86
0,80 0,75
0,79
0,79
0,77
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
0,70 NoordLimburg
ZuidLimburg
LIMBURG
Bron: RSVZ, Steunpunt WSE. Verwerking : ERSV-Limburg De aanwezigheidsindex wordt berekend als de verhouding tussen enerzijds het aantal zelfstandigen in een bepaald gebied en anderzijds het totaal aantal personen op arbeidsleeftijd (15-64 jaar) in datzelfde gebied vergeleken met dezelfde verhouding voor Vlaanderen.
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 21
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Jobs in loondienst: evoluties per geslacht en sectoraandeel
Werkgelegenheidscreatie Totale werkgelegenheid De totale werkgelegenheid (tabel 11) omvat de jobs in loondienst en de zelfstandigen exclusief de bijberoepen. Tussen 2003 en 2006 vermeerdert de totale werkgelegenheid in Limburg van 302.597 tot 314.152 jobs of met 3,8%, tegenover een toename met 4,1% in Vlaanderen. West-Limburg (+7,7%) groeit inzake werkgelegenheid beduidend sneller dan Vlaanderen. Zuid-Limburg laat nagenoeg een status-quo zien.
Werkgelegenheidsgraad Grafiek 24 illustreert dat de werkgelegenheidsgraad, of de verhouding tussen het aantal jobs en het aantal inwoners op arbeidsleeftijd (15-64 jaar), in de beschouwde periode enerzijds vrijwel overal is gestegen, wat wijst op een verbetering van de globale arbeidsmarktsituatie en anderzijds vrij veel ruimtelijke spreiding blijft vertonen. Dit laatste komt doordat in deze ratio, die betrekking heeft op de vraagzijde van de arbeidsmarkt, demografische karakteristieken minder een rol spelen. De aanwezigheid van nijverheidstakken en van stedelijke centra zijn bepalend of een streek een werkgelegenheidspool is of niet. Dit komt tot uiting in de hoge ratio van ca. 78% voor Midden-Limburg waar de bi-pool HasseltGenk is gelegen. De overige Limburgse regio’s (allen duidelijk minder dan 60%) kunnen onvoldoende arbeidsplaatsen creëren voor hun beroepsbevolking (grafiek 24), wat grotendeels verklaard kan worden door de aantrekkingskracht van het naburig regionaalstedelijk gebied Hasselt-Genk als tewerkstellingspool en aldus het economisch hart van Limburg.
Tabel 11: Evolutie van de werkgelegenheid 2003-2006 (jobs in loondienst + jobs voor zelfstandigen, excl. bijberoepen) Evolutie 2003-2006 31/12/2003
31/12/2006
Abs.
%
Noord-Limburg
49.560
51.397
1.837
3,7
Midden-Limburg
115.515
120.060
4.545
3,9
West-Limburg
46.542
50.148
3.606
7,7
Maasland
32.424
33.649
1.225
3,8
Zuid-Limburg
58.556
58.898
342
0,6
LIMBURG
302.597
314.152
11.555
3,8
2.424.012
2.523.786
99.774
4,1
VLAANDEREN
Bron: RSZ, RSVZ, Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 24: Werkgelegenheidsgraad 2003-2006 (aantal jobs in % bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)) 31/12/2003
31/12/2006
85 80
77,9 75,9
75 70 65
61,3 60 55 50
55,1 51,9 52,8
62,8
56,3
50,0 47,2
45
47,1 46,8
Volgens de RSZ-statistieken (tabel 12) verhoogt tijdens de periode 31 december 2003 31 december 2006 in België de werkgelegenheid in dienstverband met 3,8% van 3.522.275 eenheden naar 3.657.250 eenheden; of +134.975 arbeidsplaatsen, waarvan 96.678 in Vlaanderen (+4,9%). Het leeuwenaandeel van de nieuwe banen in België wordt ingenomen door de vrouwen (101.249 of 75% van de totale groei). De aangroei van de bezoldigde werkgelegenheid in de periode 2003-2006 bedraagt in Limburg 10.929 banen of 4,4%. Het aandeel van Limburg in de Vlaamse en Belgische groei bedraagt aldus respectievelijk 11,3% en 8,1%. Bovendien neemt in Limburg nog meer uitgesproken dan elders de vrouwelijke tewerkstelling (+9.573 of 87,6% van de totale jobtoename) toe. Bij de mannen zijn er slechts 1.356 banen (12,4%) bijgekomen. De werkgelegenheid in dienstverband kent tussen 2003 en 2006 in Limburg aldus een sterkere groei (+4,4%) dan de totale werkgelegenheid (+3,8%). Voor de Limburgse streken geldt hetzelfde. Inzake loontrekkende banen in 2006 blijkt uit grafiek 25 dat in Zuid-Limburg (2,4%) het sectoraandeel van de primaire sector het grootst is van alle regio’s en in MiddenLimburg (0,3%) het kleinst.De jobcontributie van de secundaire sector in het totaal aantal jobs is het grootste in Noord-Limburg (35,4%) en West-Limburg (33,2%) en het geringste in België (22,1%), Zuid-Limburg (24,8%) en Vlaanderen (26,0%).De tertiaire sector (commerciële diensten) verschaft relatief gezien het grootst aantal arbeidsplaatsen in Vlaanderen (39,1%), België (38,7%), Midden-Limburg (35,6%) en Zuid-Limburg (35,5%). In de overige Limburgse streken schommelt dit percentage rond de 30%. De bijdrage van de quartaire sector (nietcommerciële diensten) blijkt dan weer het hoogst in België (38,7%) en Zuid-Limburg (37,2%). Noord-Limburg sluit de rij met 33,1% in deze sector.
Jobs in loondienst: aanwezigheidsindexen De aanwezigheidsindex (tabel 13) drukt per regio uit in hoeverre de loontrekkende werkgelegenheid er sterk of minder sterk aanwezig is in vergelijking met gemiddeld in Vlaanderen. Een verfijning naar sector laat tevens zien hoe de werkgelegenheid in de betrokken sector van de regio aanwezig is t.o.v. dezelfde sector in Vlaanderen.
Globaal gezien telt Limburg in 2006 in verhouding, met een aanwezigheidsindex van 0,91, iets minder arbeidsplaatsen dan Vlaanderen. Midden-Limburg (1,33) is de enige Limburgse streek waar de loontrekkende werkgelegenheid sterker aanwezig is dan in Vlaanderen. De primaire sector staat in Limburg sterker dan gemiddeld in Vlaanderen, gezien een index van 1,16. Dit geldt echter niet voor
Tabel 12: Evolutie aantal jobs in loondienst (R.S.Z.-tewerkstelling) per geslacht 31/12/2003-31/12/2006 31/12/2003
31/12/2006
Evolutie 2003-2006
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
23.272
17.137
40.409
23.702
18.407
42.109
430
1.270
1700
4,2
Midden-Limburg
59.196
43.425
102.621
59.150
47.697
106.847
-46
4.272
4.226
4,1
West-Limburg
23.546
14.696
38.242
24.637
16.860
41.497
1.091
2.164
3.255
8,5
Maasland
14.036
11.693
25.729
14.375
12.607
26.982
339
914
1.253
4,9
Zuid-Limburg
24.637
19.592
44.229
24.179
20.545
44.724
-458
953
495
1,1
LIMBURG
144.687
106.543
251.230
146.043
116.116
262.159
1.356
9.573
10.929
4,4
VLAANDEREN
1.109.578
880.060
1.989.638
1.138.718
947.598
2.086.316
29.140
67.538
96.678
4,9
BELGIË
1.938.962
1.583.313
3.522.275
1.972.688
1.684.562
3.657.250
33.726
101.249
134.975
3,8
Bron: RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 25: Sectoraandeel jobs in loondienst op 31/12/2006 Quartiair
Tertiair
Secundair
Primair
100% 90% 33,1 80%
36,1
34,6
36,0 37,2
35,6
34,1
38,7
39,1
38,7
70% 60% 30,5 50%
35,6
31,6
30,8 35,5
33,6
24,8
29,9
40% 30% 20%
35,4 28,0
33,2
32,1
10% 0%
26,0
22,1
1,1
0,3
0,6
1,1
2,4
0,9
0,7
0,6
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
BELGIË
Bron: RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
41,0 42,1
40 Noord-Limburg
Midden-Limburg
West-Limburg
Maasland
Zuid-Limburg
LIMBURG
VLAANDEREN
Bron: RSZ,RSVZ. Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
22 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 23
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L
In Limburg stellen we ongeveer een even sterke vertegenwoordiging vast in de secundaire sector (1,04). In de tertiaire sector zien we dat Limburg minder sterk staat (0,78). Het Maasland en Zuid-Limburg zijn de enige twee streken waarin zowel de com-
Tabel 13: De aanwezigheidsindex in 2006 inzake de jobs in loondienst Primaire sector
Secundaire sector
Tertaire sector
Quartaire sector
Totaal
Noord-Limburg
1,23
1,13
0,65
0,81
0,83
Midden-Limburg
0,62
1,43
1,21
1,41
1,33
West-Limburg
0,68
1,02
0,64
0,81
0,80
Maasland
0,97
0,80
0,51
0,69
0,65
Zuid-Limburg
2,27
0,65
0,62
0,75
0,68
LIMBURG
1,16
1,04
0,78
0,94
0,91
VLAANDEREN
1,00
1,00
1,00
1,00
1,00
Bron: RSZ, Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg. De aanwezigheidsindex wordt berekend als de verhouding tussen enerzijds het aantal arbeidsplaatsen in een bepaald gebied in een bepaalde sector en anderzijds het totaal aantal personen op arbeidsleeftijd (15-64 jaar) in datzelfde gebied vergeleken met dezelfde verhouding voor het Vlaams Gewest
Grafiek 26: Belang van de secundaire en tertiare sector in 2006 inzake jobs
NIVEAU VLAANDEREN
1,6
Aanwezigheidsindex tertaire e sector
alle Limburgse streken. In Midden-Limburg (0,62) en West-Limburg (0,68) staat de primaire sector beduidend zwakker dan gemiddeld in Vlaanderen. Ook voor het Maasland (0,97) geldt dat er minder jobs zijn in verhouding tot de bevolking op arbeidsleeftijd. In de andere 2 streken staat de primaire sector daarentegen sterker met als koploper ZuidLimburg, waar de aanwezigheidsindex voor de primaire sector zelfs 2,27 bedraagt. In bijna alle Limburgse regio’s is de aanwezigheidsindex in de quartaire sector lager dan in Vlaanderen. Enkel in MiddenLimburg (1,41) is de relatieve omvang van het aantal loontrekkende jobs groter dan in Vlaanderen. De secundaire en tertiaire sector worden visueel voorgesteld in grafiek 26. Op de horizontale as valt de aanwezigheidsindex van de secundaire sector af te lezen, op de verticale as de aanwezigheidsindex van de tertiaire sector. Het rode kruis doorheen de aanwezigheidsindex 1,0 geeft de gemiddelde Vlaamse verhouding tussen het aantal jobs en de bevolking op arbeidsleeftijd. Een streekniveau rechts van de verticale lijn, telt dus meer dan gemiddeld jobs t.o.v Vlaanderen in industrie en bouw, een streekniveau boven de horizontale lijn, omvat meer dan gemiddeld commerciële dienstenjobs. De grootte van de circel staat voor het totaal aantal loontrekkende jobs.
1,4
1,2
Midden-Limburg
1,0
NIVEAU VLAANDEREN
LIMBURG 0,8
Noord-Limburg
Zuid-Limburg Maasland
0,6
West-Limburg
0,6
0,8
1,0
1,2
Aanwezigheidsindex secundaire sector Bron: RSZ, Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 27: % aandeel RSZ-tewerkstelling in KMO’s ( < 50 wns) 2003-2006 2003
2006
55 51,1
51,1
49,0
50
47,1 45,4
45
46,8
44,8
44,3 42,5
42,3 40,6
0,4 0,4
merciële dienstensectoren als de industrie & bouw minder sterk vertegenwoordigd zijn dan gemiddeld in Vlaanderen. West-Limburg evenaart vervolgens het Vlaams gemiddelde voor de secundaire sector, maar hinkt achterop in de tertiaire. In Noord-Limburg zien we een vergelijkbaar beeld als in West-Limburg: de tertiaire sector is minder sterk vertegenwoordigd en de secundaire sterker. Midden-Limburg doet het tot slot beter dan gemiddeld in Vlaanderen in zowel de industrie & bouw als in de commerciële dienstensectoren.
1,4
1,6
Jobs in loondienst: tewerkstelling in KMO’s Uit bijgaande figuur wordt duidelijk dat in 2006 het aandeel van de KMO’s, gedefi nieerd als bedrijven met minder dan 50 werknemers, in de bezoldigde werkgelegenheid in Limburg (44,3%) en haar streken (van 45,4% tot 51,1%) hoger is dan in Vlaanderen (42,5%) en België (40,1%), met uitzondering van Midden-Limburg (37,5%) waar het aandeel zelfs kleiner is dan in België. Sinds 2003 is dit KMO-aandeel in de RSZtewerkstelling in alle beschouwde regio s gestegen. In Limburg (+3,7%) is sindsdien het belang van de KMO’s inzake werkgelegenheid zelfs praktisch overal iets sneller toegenomen dan in Vlaanderen (+3,4%) en België (+3,2%).
40 37,5 35
40,1
39,1 36,9
34,2
30 Noord-Limburg Midden-Limburg
West-Limburg
Maasland
Zuid-Limburg
LIMBURG
VLAANDEREN
BELGIË
Bron: RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 25
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L 160
157
140
131
120 100 80
130
113
104
98
95
141
139 130
129 126
116
113
86 80
77
60
77
123
122
77
124 113
83
78
141
139
78
73
60
57 38
40 35 20 0 1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Bron: Eurostat. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 29: %-aandeel patenten per miljoen inwoners ingediend bij het European Patent Office naar categorie in 2004 100 90 37,8
80 70
44,9
59,0
60 50 40 30
25,5 11,7
6,7
2,3
21,8
High-Tech Biotechnologie
7,1
20 10
Overige
27,0
30,0
26,2
Limburg
Vlaanderen
België
0
Bron: Eurostat. Verwerking: ERSV-Limburg
ICT
Economische groei kwam traditioneel tot stand door meer arbeid of kapitaal in te zetten of door efficiënter te werken. Deze mogelijkheden zijn niet onuitputtelijk. Innovatie dringt zich steeds harder op als een alternatieve strategie om zo te komen tot een kenniseconomie. Essentieel in een kenniseconomie is dan ook onderzoek en ontwikkeling (O&O). Patenten vormen de sluitsteen van het onderzoek dat aan de basis ligt van de commercialisering van producten. Het aantal patenten, ingediend bij het European Patent Office, per miljoen inwoners kan aldus voor regio’s (beschikbaarheid cijfers tot op provinciaal niveau) als een innovatie-outputindicator gebruikt worden om aan te geven in hoeverre deze regio’s daadwerkelijk innovatief zijn. Echter niet voor elke nieuwe vondst wordt een patent aangevraagd. Voorts is dit nog geen garantie voor het uiteindelijke succes van dat product voor de verkoop ervan (een noodzakelijke voorwaarde voor de realisatie van toegevoegde waarde). In 2004 (grafiek 28) zijn in Limburg 78 patenten per miljoen inwoners ingediend bij het European Patent Office (EPO). Van jaar tot jaar kunnen er belangrijke schommelingen zijn. Toch is er een trendmatige toename sedert 1994 tot meer dan het dubbele aantal (+121,2%) in 2004 (Vlaanderen +65,8%, België +83,6%). Limburg heeft in de beschouwde periode zijn achterstand wel verkleind maar blijft in verhouding toch veel minder patenten indienen dan Vlaanderen en België. Bekijken we het aantal aangevraagde patenten per miljoen inwoners bij het EPO naar categorie in 2004 (grafiek 29), dan blijkt dat Limburg vergeleken met Vlaanderen en België zwak presteert in biotechnologie en high-tech patenten.
Grafiek 30: Tewerkstellingsgraad hoog- en mediumhoogtechnologische sectoren 31/12/2006 en groei-% van deze sectoren 2003-2006
25 20 15
Noord-Limburg
10 5
Maasland
West-Limburg
0 -5
NIVEAU VLAANDEREN
-10 -15
LIMBURG
Zuid-Limburg
-20
Midden-Limburg
-25 0
1
2
3
4
5
6
7
Tewerkstellingsgraad hoog- en mediumhoogtechnologische sectoren op 31/12/2006 Bron: Steunpunt WSE, RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 31: Tewerkstellingsgraad kennisintensieve dienstensectoren 31/12/2006 en groei-% van deze sectoren 2003-2006 60
NIVEAU VLAANDEREN
België
Zoals reeds hiervoor opgemerkt bij de innovatie-outputindicator patenten dringt innovatie zich steeds harder op als een alternatieve strategie voor economische groei, om zo te komen tot een kenniseconomie. De kenniseconomie is niet zomaar eenduidig te omschrijven. Vele defi nities gaan in de richting van het al dan niet intensief gebruik van onderzoek en ontwikkeling in het productieproces. Zo onderscheidt de OESO voor de industrie vier categorieën : - hoogtechnologische (farmacie / kantoormachines en computers / audio-, video- en telecommunicatieapparatuur / medische, precisie- en optische instrumenten / vliegtuigbouw), - mediumhoogtechnologische (chemie minus farmacie / machines, apparaten en werktuigen / elektrische machines en apparaten / motorvoertuigen, aanhangwagens en opleggers / rollend materieel voor spoor- en tramwegen / motorrijwielen en rijwielen / overige transportmiddelen), - medium-laagtechnologische (cokes, geraffineerde aardolieproducten en splijt- en kweekstoffen / rubber en kunststof / overige niet-metaalhoudende minerale producten / metalen in primaire vorm / producten van metaal / scheepsbouw en –reparatie) en - laagtechnologische industriële sectoren (voedingsmiddelen en dranken / tabaksproducten / textiel / kleding en bont / schoeisel / hout / papier / uitgeverijen, drukkerijen / meubelen en overige industrie / recycling). Voor de dienstensectoren bestaan er classificaties die de kennisintensiteit weergeven. Eurostat onderscheidt: - kennisintensieve high-techdiensten (post en telecommunicatie / activiteiten i.v.m. computers / speur- en ontwikkelingswerk), - kennisintensieve fi nanciële diensten (financiële instellingen / verzekeringswezen / ondersteunende activiteiten i.v.m. financiële instellingen en verzekeringswezen) en - kennisintensieve marktdiensten (vervoer over water / luchtvaart / verhuur en handel in onroerende goederen / verhuur roerende goederen zonder bedieningspersoneel / overige zakelijke dienstverlening).
in kwestie. Het kan zinvol zijn om te analyseren of een grote regio of een land relatief meer of minder sectoren telt die toekomstgericht zijn. Op een laag geografisch niveau is dit anders: sommige industriële en dienstenactiviteiten zullen zich clusteren in de nabijheid van grote steden (bv. nieuwe dienstenbedrijven rond de as Brussel-Antwerpen) of zijn omwille van historische re-
Op basis van de RSZ-tewerkstellingsdata kunnen al deze sectoren geanalyseerd worden. In wat volgt wordt aan de hand van deze RSZ-gegevens dieper ingegaan op de capaciteit van Limburg en haar 5 streken om toekomstige uitdagingen aan te gaan in het kader van de globalisering van handelsen industriële processen. Een belangrijke kanttekening is de schaal van de gebieden
NIVEAU VLAANDEREN
Patenten
Tewerkstelling in kennisintensieve sectoren
Groei-% tewerkstelling hoog- en mediumhoogtechnologische sectoren 2003-2006
Vlaanderen
Limburg
Innovatievermogen
Groei-% tewerkstelling kennisintensieve dienstensectoren 2003-2006
Grafiek 28: Aantal patenten per miljoen inwoners ingediend bij het European Patent Office in de periode 1994-2004
West-Limburg
50 40
LIMBURG 30
Midden-Limburg
Zuid-Limburg
Maasland
20
NIVEAU VLAANDEREN
Noord-Limburg 10 0 2
4
6
8
10
12
Tewerkstellingsgraad kennisintensieve dienstensectoren op 31/12/2006
Bron: Steunpunt WSE, RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
26 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 27
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L
Indien de hoogtechnologische en mediumhoogtechnologische sectoren (HT-MHT) samengenomen worden, komt men tot de volgende vaststellingen: de arbeidsplaatsen in de betrokken sectoren maken eind 2006 in Limburg 3,6% uit van de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar). Tussen 31 december 2003 en 31 december 2006 is er een daling met -11,8%, tegenover een stijging met 4,4% van de totale bezoldigde tewerkstelling in dezelfde periode. Zoals uit bijgaande figuur blijkt scoort Limburg hiermee iets minder goed dan Vlaanderen (3,7%) qua tewerkstellingsgraad en nog beduidend slechter dan Vlaanderen voor wat betreft de banenevolutie (-5,2%). West-Limburg is de enige Limburgse streek waar de HT-MHT sectoren niet alleen sterker vertegenwoordigd zijn (4,7%), maar waar deze HT-MHT sectoren bovendien ook beter evolueren (+0,2%) dan gemiddeld in Vlaanderen. In Midden-Limburg komen de HT-MHT sectoren het best aan bod (6,2%), maar is de achteruitgang van het aantal arbeidsplaatsen in deze sectoren het grootst met maar liefst -22,2%. In de overige drie Limburgse regioâ&#x20AC;&#x2122;s is er een eerder zwakke vertegenwoordiging in de HT-MHT bedrijfstakken, maar is er met uitzondering van Zuid-Limburg (-13,2%) een inhaalbeweging merkbaar, vooral in NoordLimburg (+18,0%). De bezoldigde tewerkstelling in het geheel van de kennisintensieve diensten is eind 2006 in Limburg goed voor 6,5% van de bevolking tussen 15 en 64 jaar. Het aantal arbeidsplaatsen in deze sectoren vermeerdert sedert december 2003 met +31,7%, gevoelig meer dan de aangroei van de totale bezoldigde tewerkstelling. Grafiek 31 laat zien dat Limburg met deze cijfers sinds 2003 zijn achterstand inzake kennisintensieve
15 10
West-Limburg Noord-Limburg
5
LIMBURG
NIVEAU VLAANDEREN
Grafiek 32: Tewerkstellingsgraad creatieve sectoren 31/12/2006 en groei-% van deze sectoren 2003-2006 Groei-% tewerkstelling creatieve sectoren 2003-2006
denen tot bloei gekomen in een gebied (bv. de textielindustrie in het westen van Vlaanderen). Delen van het Vlaamse buitengebied lenen zich misschien beter voor de vestiging van activiteiten in traditionele sectoren die ruimtebehoevend zijn (bv. de fruitsector in Zuid-Limburg). Dit wil zeggen dat elke regio niet zomaar eenzelfde aandeel van deze of gene sectoren moet tellen. Diversiteit is tot op zekere hoogte een troef. Onderstaande is dan ook louter descriptief bedoeld.
Aantal werkenden Midden-Limburg
NIVEAU VLAANDEREN
0 -5
Maasland Zuid-Limburg
-10 0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
1,4
1,6
Tewerkstellingsgraad creatieve sectoren op 31/12/2006 Bron: Steunpunt WSE, RSZ. Verwerking: ERSV-Limburg
dienstenjobs t.o.v. Vlaanderen (+19,6%) wat wegwerkt, maar toch nog altijd een duidelijk kleinere tewerkstellingsgraad heeft dan Vlaanderen (8,6%). In Noord-Limburg, Zuid-Limburg en het Maasland komen de kennisintensieve diensten minder van de grond. West-Limburg daarentegen komt met een banengroei van 56,7% uit op een tewerkstellingsgraad van 5,8% en situeert zich hiermee stilaan in de buurt van het provinciale niveau. Midden-Limburg bewijst dat deze categorie van diensten beter gedijt in een regionaalstedelijk gebied zoals de bi-pool Hasselt-Genk door niet alleen een meer prominente aanwezigheid (11,2%) van de betrokken bedrijfstakken, maar ook door een hogere groei (29,8%) ervan dan in Vlaanderen.
Tewerkstelling in creatieve sectoren Limburg kon gedurende de laatste decennia op de aanwezigheid van multinationale ondernemingen steunen voor de creatie van economische activiteiten en het verwerven van expertise. Dit is niet noodzakelijk een verworvenheid voor de verdere toekomst, gezien het globaler wordend beslissingsproces van grote bedrijven en de toegenomen keuzemogelijkheden om zich te vestigen. Meer en meer wordt de noodzaak aangevoeld om het eigen ondernemerschap te stimuleren. Daarbij is het noodzakelijk om zich te onderscheiden van zijn concurrenten en om creatief met nieuwe ideeĂŤn om te springen. Gebieden die begunstigd zijn met creatieve beroepsgroepen of activiteiten zouden volgens sommige stromingen als een magneet kunnen werken op de vestiging van andere activiteiten. Het Kenniscentrum Flanders
28 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
Werkenden
District of Creativity heeft geprobeerd om deze creatieve sectoren te duiden: - uitgeverijen, - architecten, ingenieurs en aanverwante technische adviesbureaus, - reclamewezen, - activiteiten op het gebied van fi lm en video, - radio en televisie, - overige activiteiten op het gebied van amusement, - persagentschappen en - overige culturele activiteiten. Op 31 december 2006 telde Limburg 4.007 bezoldigde arbeidsplaatsen in de creatieve sectoren. Dat is goed voor 0,72% van de bevolking op beroepsactieve leeftijd. Het is daarmee duidelijk dat het voorlopig (nog) niet om een belangrijke activiteitsgroep gaat. Toch groeit de tewerkstelling in deze nieuw onderscheiden sector (+5,5%) tussen 2003 en eind 2006 iets sneller dan de totale bezoldigde werkgelegenheid. Grafiek 32 illustreert dat net zoals bij de kennisintensieve dienstensectoren of industrietakken met een hogere technologieintensiteit ook hier Midden-Limburg goed scoort met een tewerkstellingsgraad van 1,39% en een groeipercentage van +10,2%, wat zelfs beter is dan de Vlaamse gemiddelden (resp. 0,98% en +3,5%). Dit verwondert niet, gezien de aanwezigheid van het regionaalstedelijk gebied Hasselt-Genk waar een positief klimaat is voor creatieve activiteiten. West-Limburg doet het beter dan het provinciale niveau, zowel wat betreft de tewerkstellingsgraad (0,76%) als het groeipercentage (+7,9%). In de overige Limburgse streken komt de creatieve sector (nog) niet zo goed uit de verf.
De groep werkenden (tabel 14) is samengesteld uit de loontrekkenden, de zelfstandigen en de uitgaande grensarbeid. Volgens de RIZIV-gegevens beloopt deze uitgaande grensarbeid in 2007 voor Vlaanderen ca. 32.000 personen, waarvan ca. 18.000 voor Limburg. In 2003 bedroegen deze cijfers respectievelijk ca. 20.000 en 12.000. Deze stijging is echter bijna uitsluitend te wijten aan de gewijzigde wetgeving in 2006 i.v.m. de grensarbeid naar Nederland, waardoor de betreffende grensarbeiders beter geregistreerd worden. In de periode 2003-2007 is het aantal werkenden in Limburg toegenomen met 13.987 (van 339.816 in 2003 tot 353.803 in 2007) of met 4,1%, een trager groeiritme dan in Vlaanderen (4,7%). West- Limburg (+6,1%) is de Limburgse streek met relatief de meest gunstige evolutie. Grafiek 33 illustreert duidelijk dat de stijging van het aantal werkenden hoofdzakelijk door de vrouwen wordt gerealiseerd.
Tabel 14: Evolutie van het aantal werkenden (jaargemiddelden) 2003-2007 2003
Noord-Limburg
2007
Evolutie 2003-2007
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
35.468
25.581
61.050
35.911
26.616
62.527
443
1.035
1.478
2,4
Midden-Limburg
53.640
39.201
92.842
54.188
42.352
96.539
547
3.150
3.698
4,0
West-Limburg
34.883
24.991
59.874
36.306
27.242
63.548
1.423
2.251
3.674
6,1
Maasland
27.051
19.351
46.402
27.909
20.615
48.524
858
1.264
2.122
4,6
Zuid-Limburg
45.854
33.796
79.649
46.354
36.311
82.665
500
2.515
3.016
3,8
Limburg Vlaanderen
196.896
142.920
339.816
200.668
153.135
353.803
3.772
10.215
13.987
4,1
1.439.606
1.104.844
2.544.450
1.473.466
1.190.817
2.664.283
33.860
85.973
119.833
4,7
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg. (werkenden = loontrekkenden + zelfstandigen + uitgaande grensarbeid)
Grafiek 33: Groei-% werkenden 2003-2007
mannen 10
vrouwen
9,0
9
8,0
8
7,4
7
7,8
7,1
6,5
6 5
4,1
4,0
4
3,2
3 2 1
1,9 1,2
1,0
NoordLimburg
MiddenLimburg
2,4
1,1
0
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Werkzaamheidsgraad De verhouding tussen het aantal werkenden en het aantal inwoners op arbeidsleeftijd (15-64 jaar) noemt men de werkzaamheidsgraad (tabel 15). Deze indicator verwijst naar de aanbodzijde van de arbeidsmarkt en laat zien welk gedeelte van de bevolking op beroepsactieve leeftijd aan het werk is. Verschillen zijn te verklaren door de aanwezige, beschikbare arbeidsplaatsen, maar ook door pendelbereidheid, de wens tot arbeidsdeelname en de mogelijkheid daartoe. In 2007 bedraagt de werkzaamheidsgraad in Limburg 63,0%, een stijging met 1,1% t.o.v. 2003. Hierdoor is de achterstand met Vlaanderen (64,3% in 2003 en 65,8% in 2007) nog toegenomen, zoals eveneens blijkt uit grafiek 34. Van de Limburgse streken zien enkel West-Limburg (+2,0%) en het Maasland (+1,5%) hun achterstand t.o.v. Vlaanderen niet oplopen. Aangezien de vermeerdering van de werkenden voornamelijk een vrouwelijke aangelegenheid is geworden, wordt dit uiteraard ook weerspiegeld in de evolutie van de werkzaamheidsgraad. Grafiek 35 toont dat in 2007 het Maasland binnen Limburg de laagste werkzaamheidsgraad (60,2%) heeft en Zuid-Limburg (65,3%) de hoogste. In 2003 was dit ook al zo. Markant is ook dat de Maaslandse werkzaamheidsgraad nog steeds achter blijft in vergelijking met de andere Limburgse streken, zowel bij de mannen als de vrouwen.
Tabel 15: Evolutie van de werkzaamheidsgraad (jaargemiddelden) 2003-2007 (de werkenden/bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)) 2003
Interprovinciale pendelarbeid
2007
Evolutie 2003-2007
M
V
T
M
V
T
M
V
T
Noord-Limburg
72,6
54,9
64,0
71,7
55,5
63,8
-0,8
0,6
-0,2
Midden-Limburg
69,6
52,2
61,0
69,0
55,2
62,2
-0,6
3,0
1,2
West-Limburg
69,6
51,6
60,7
70,7
54,5
62,7
1,1
2,9
2,0
Maasland
66,9
50,1
58,7
67,9
52,2
60,2
1,0
2,1
1,5
Zuid-Limburg
72,6
55,3
64,1
72,1
58,3
65,3
-0,5
3,0
1,2
Limburg
70,4
53,0
61,8
70,3
55,4
63,0
-0,1
2,4
1,1
Vlaanderen
71,9
56,6
64,3
71,9
59,5
65,8
0,0
2,9
1,5
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg. (werkenden = loontrekkenden + zelfstandigen + uitgaande grensarbeid)
Grafiek 34: Groei werkzaamheidsgraad 2003-2007 (werkenden in % van bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)) mannen
3,0
3,0
vrouwen
Totaal
3,0
2,9
2,9 2,4
2,5
2,1
2,0
2,0
1,5
1,5
1,5
1,2
1,1
1,0
1,2
1,0
1,1
0,6 0,5
0,0
0,0
-1,0
-0,5
-0,6
-0,8 NoordLimburg
De interprovinciale mobiliteitsgraad (grafiek 37) geeft aan welk aandeel van de werkende bevolking in een provincie woont en werkt in een andere provincie. Gemiddeld bedraagt de mobiliteit bij de in België werkende bevolking 19,8%. In absolute cijfers gaat het om 827.157 van de 4.167.113 in België werkenden, die aan de slag zijn in een andere provincie dan daar waar hij of zij woont. Van de 326.104 Limburgse werkenden is 14,2% (46.415) mobiel. Ondanks dat de tewerkstelling in Brussel bijna dubbel zo hoog is als het aantal werkende inwoners, zijn de Brusselaars toch nog iets mobieler dan de Limburgers, nl. 14,5% van de Brusselaars gaat elders in het land werken. Zowat de helft van de werkende inwoners van Waals-Brabant (49,1%) werkt niet in de eigen provincie, waardoor deze provincie veruit de meest mobiele is in België, gevolgd door Vlaams-Brabant (42,0%). Oost-Vlamingen en Antwerpenaren blijven dan weer het vaakst in de eigen provincie werken. Respectievelijk slechts 9,6% en 10,6% pendelt naar een andere provincie om de kost te verdienen.
-0,1
-0,2
-0,5
Met de groep werkenden worden hier uitsluitend de in België werkende loontrekkenden en zelfstandigen bedoeld. Van de 4.167.113 werkenden in België in 2006 (tabel 16) zijn er 326.104 of 7,8% woonachtig in Limburg. Bekeken volgens plaats van tewerkstelling blijkt dat het aandeel van de werkgelegenheid binnen Limburg (304.999) t.o.v. de Belgische 7,3% bedraagt. De tewerkstelling in Limburg is dus iets lager dan dat er werkenden wonen. Dit net iets lager liggen van het aandeel in de tewerkstelling dan het aandeel in de verdeling volgens woonplaats geldt bijna overal, zoals grafiek 36 laat zien. Opvallend is het duidelijk omgekeerde beeld in Brussel (Brussels Hoofdstedelijk Gewest). De Brusselse werkgelegenheid (16,0%) is veel hoger dan de werkenden die er woonachtig zijn (8,7%). Theoretisch betekent dit dat bijna de helft (45,4%) van zij die in Brussel werken inkomende pendelaars van elders zijn. Volgens dezelfde redenering kent elke provincie, behalve Antwerpen en Luxemburg, enkel een uitgaande pendel. In werkelijkheid is het plaatje echter ingewikkelder. Achter deze nettostromen schuilen ook stromen in de omgekeerde richting.
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
Tabel 16: Pendelarbeidsstromen in 2006 tussen de provincies (inclusief Brussels Hoofdstedelijk Gewest)
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
Tewerkstellingsplaats
Grafiek 35: Werkzaamheidsgraad per geslacht in 2007 (werkenden in % van bevolking op arbeidsleeftijd (15-64 jaar)) mannen
vrouwen
Brussels Hfdst. Gewest
311.403
4.033
Antwerpen
26.915
Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen Limburg
75
71,7
65
72,1
70,7
69,0
70
71,9
70,3
67,9 65,8
65,3
63,8
62,7
62,2
63,0 60,2
60 55
totaal
Woonplaats
Brussel Hfdst. Gewest
59,5
58,3 55,5
55,2
55,4
54,5 52,2
50
Oost-Vlaanderen
West-Vlaanderen
624.481
720
13.325
5.024
444.122
22.092
1.942
3.687
56.497
38.263
23.319
463.084
23.519
2.179
Antwerpen
Limburg
VlaamsBrabant
Henegouwen
Luik
1.736
1.773
28.426
3.549
1.320
11.214
9.357
24.251
Luxemburg
Namen
WaalsBrabant
Totaal (woonplaats)
1.602
9.952
364.375
749
698.724
773
608.540
4.973
459.499
491.343 326.104
8.356
17.700
731
279.689
16.449
Vlaams-Brabant
124.612
35.825
1.354
12.755
9.207
266.359
3.046
Henegouwen
46.952
2.690
4.028
1.454
505
5.286
347.105
2.126
Luik
16.604
1.088
547
2.599
3.579
2.759
334.568
2.913
621
2.676
69.043
3.505
1.336
17.630
5.149
5.185
Luxemburg
1.353
Namen
12.920
Waals-Brabant
48.558
1.167
Totaal (tewerkstellingsplaats)
667.495
730.761
474.465
2.294 1.144
530
549
8.826
5.594
2.263
514.448
304.999
380.189
386.511
352.138
78.673
10.468
18.730
439.841
8.620
3.557
376.845
125.390
8.434
176.807
4.327
74.712
146.926
154.652
122.782
4.167.113
78.109
Bron: FOD Economie, Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie - Enquête 2006 naar de arbeidskrachten. Verwerking: ERSV-Limburg Pendelstromen van minder dan 500 personen worden niet getoond wegens gebaseerd op een te klein steekproefaantal
45 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
30 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 31
E EL H C S I M O E E FS N W H O C S EECCONOYMSIE A NA L Grafiek 36: %-verdeling in 2006 van de werkenden in België volgens woonplaats en plaats van tewerkstelling 18 16,0
16
16,8 17,5
woonplaats
tewerkstellingsplaats
14,6
14 11,8 11,4
12 10
12,3 11,0
10,6 9,1
8,7
7,8
8
9,3
9,0 8,5
7,3
6
4,2
4
3,7
3,5
1,9 1,9
2
2,9
Waals-Brabant
Namen
Luxemburg
Luik
Henegouwen
Vlaams-Brabant
LIMBURG
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Antwerpen
0 Brussels Hoofdst. Gewest
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie - Enquête 2006 naar de arbeidskrachten. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 37: Interprovinciale mobiliteitsgraad in 2006 49,1
50 45
42,0
40 35
29,1
30
23,9
25
21,1
20
19,8
10,6
9,6
11,2
11,6
Luxemburg
10
Luik
14,2
Oost-Vlaanderen
15
14,5
Antwerpen
Deze arbeidsmobiliteit kan op twee verschillende manieren bekeken worden. Enerzijds kunnen we ons afvragen waar de inwoners van de verschillende provincies gaan werken (=uitstroompercentages). Anderzijds kunnen we ons ook de vraag stellen waar de verschillende provincies hun werkenden halen (=instroompercentages). Zoals hierboven aangehaald, heeft Limburg een mobiliteitsgraad van 14,2%. Dit betekent dat van alle werkende Limburgers (326.104) 85,8% of 279.689 zijn werkplaats in de eigen provincie heeft. Tabel 16 laat zien dat de overige Limburgers voor het werk pendelen naar Antwerpen (5,4% of 17.700 personen), Vlaams-Brabant (5,0% of 16.449), Brussel (2,6% of 8.356), Luik (0,7% of 2.294) en West-Vlaanderen (0,2% of 731). Vertrekken we anderzijds van de plaats van tewerkstelling, dan blijkt dat de Limburgers zelf 91,7% of 279.689 van de 304.999 arbeidsplaatsen in Limburg innemen. De overige Limburgse jobs (25.310) worden ingevuld door pendelaars uit Antwerpen (3,1% of 9.357), Vlaams-Brabant (3,0% of 9.207), Luik (0,9% of 2.599), Brussel (0,6% of 1.773), Waals-Brabant (0,2% of 549) en Henegouwen (0,2% of 505).
5 België
Waals-Brabant
Namen
Henegouwen
Vlaams-Brabant
LIMBURG
West-Vlaanderen
Brussels Hoofdst. Gewest
0
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie - Enquête 2006 naar de arbeidskrachten. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 38: UIt- en instroompercentages voor Limburg inzake de pendelarbeid in 2006 uitstroom
6,0
5,4
instroom
5,0
5,0 4,0 3,0
3,1
3,0
2,6
2,0
0,2 Waals-Brabant
Vlaams-Brabant
West-Vlaanderen
Oost-Vlaanderen
Antwerpen
Brussels Hoofdst. Gewest
0,7 0,9 Namen
0,2
Luxemburg
0,2
Luik
0,6
0,0
Henegouwen
1,0
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie - Enquête 2006 naar de arbeidskrachten. Verwerking: ERSV-Limburg
32 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 33
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Demografie Bevolkingsaantal en -spreiding
Grafiek 39 : Bevolking Limburg over de 5 Limburgse streken
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
De provincie Limburg telt 826.690 inwoners op 1 januari 2008 : 412.262 mannen en 414.428 vrouwen. België heeft 10.666.866 inwoners; in Vlaanderen zijn er dat 6.161.600. Het aandeel van Limburg in de Belgische bevolking bedraagt 7,8%, het Limburgs aandeel in Vlaanderen is 13,4%. Grafiek 38 toont de spreiding van de Limburgse bevolking over de vijf Limburgse streken.
Bevolkingsdichtheid De bevolkingsdichtheid begin 2008, zoals weergegeven in grafiek 40, van Limburg (341 inwoners per km²) ligt beneden het landelijk gemiddelde (349) en dat van Vlaanderen (456). Binnen de provincie is de dichtst bevolkte streek Midden-Limburg met 534 inwoners per km². Noord-Limburg is het dunst bevolkt en telt 236 inwoners per km².
143.895 17%
187.235 23% 117.149 14%
Noord-Limburg Midden-Limburg
228.534 28%
West-Limburg
149.877 18%
Maasland Zuid-Limburg
Grafiek 40: Bevolkingsdichtheid per km 2 begin 2008 600 534 500
456
404
400
352
300
349
341 274
236 200 100
Evolutie van de bevolking In tabel 17 blijkt dat West-Limburg en NoordLimburg de regio’s met de sterkste bevolkingstoename zijn tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2008. Zij stijgen respectievelijk met 3,5% en 2,7%. Daar waar Limburg in het verleden traditioneel een sterkere stijging kende dan Vlaanderen en België, zien we nu een quasi gelijklopend groeiritme van ca. 2,6% of ca. 0,6% per jaar.
Bevolkingsvooruitzichten De resultaten van de bevolkingsvooruitzichten 2007-2060 (tabel 18) geven aan dat het inwonertal in Limburg nog zal toenemen tot 907.206 eind 2030. Daarna zal de Limburgse populatie afnemen. De Vlaamse en Belgische populatie daarentegen zal verder blijven toenemen tot 2060. De verwachte bevolkingsgroei tussen 2000 en 2030 zal in Limburg plaatsvinden aan het Vlaamse stijgingsritme van 0,5% per jaar, iets lager dan het landstempo van 0,6%. Binnen Limburg zal in dezelfde periode het arrondissement Hasselt (0,6%) het hoogste jaarlijkse gemiddelde groeipercentage vertonen en het arrondissement Tongeren (0,3%) het laagste.
0
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
België
Tabel 17: Evolutie van het aantal inwoners tussen 1/01/2004 en 1/01/2008 1/01/2004
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 41: Jaarlijks gemiddeld groei-% van de bevolking 2000-2030
0,6
0,6
0,6 0,5
0,5
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3 0,2 0,1
1/01/2008
Evolutie 2004-2008
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
70.760
69.398
140.158
72.567
71.328
143.895
1.807
1.930
3.737
2,7
Midden-Limburg
110.657
112.463
223.120
113.126
115.408
228.534
2.469
2.945
5.414
2,4
West-Limburg
72.381
72.363
144.744
74.785
75.092
149.877
2.404
2.729
5.133
3,5
Maasland
57.567
57.020
114.587
58.769
58.380
117.149
1.202
1.360
2.562
2,2
Zuid-Limburg
90.988
92.189
183.177
93.015
94.220
187.235
2.027
2.031
4.058
2,2
LIMBURG
402.353
403.433
805.786
412.262
414.428
826.690
9.909
10.995
20.904
2,6
VLAANDEREN
2.966.640
3.049.384
6.016.024
3.039.956
3.121.644
6.161.600
73.316
72.260
145.576
2,4
BELGIË
5.087.176
5.309.245
10.396.421
5.224.309
5.442.557
10.666.866
137.133
133.312
270.445
2,6
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
0,0
Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
Limburg
Vlaanderen
België
Bron: Federaal Planbureau, FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
Tabel 18: Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060 31/12/2000
31/12/2010
31/12/2020
31/12/2030
31/12/2040
31/12/2050
31/12/2060
Arr. Hasselt
384.503
409.240
434.308
448.168
453.321
454.180
453.986
Arr. Maaseik
220.231
234.350
247.097
249.347
244.994
239.312
235.083
Arr. Tongeren
190.051
198.999
208.337
209.691
206.656
203.462
201.387
LIMBURG
794. 785
842.589
889.742
907.206
904.971
896.954
890.456
VLAANDEREN
5.952.552
6.270.418
6.614.038
6.796.862
6.889.747
6.953.673
7.018.586
BELGIË
10.263.414
10.886.032
11.598.066
12.011.561
12.249.021
12.460.503
12.687.784
Bron: Federaal Planbureau, FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
34 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 35
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Loop van de bevolking: natuurlijk akkres en migratiesaldo
In Midden-Limburg is het inwijkingsoverschot in de beschouwde periode zelfs al gedaald tot 41,8% van het totaal akkres zodat in 2007 in deze streek de bevolkingsaangroei voor het merendeel gebeurt door het natuurlijk akkres. Enkel in West-Limburg neemt het belang van het inwijkingsoverschot nog toe. Het zeer hoge aandeel van het inwijkingsoverschot in Zuid-Limburg in 2003 is het gevolg van het feit dat er in dat jaar 205 meer sterften zijn opgetekend dan geboorten.
Hoewel uit de loop van de bevolking (tabel 19) blijkt dat de aangroei van de Limburgse, Vlaamse en Belgische populatie zowel in 2003 als in 2007 hoofdzakelijk te danken is aan het inwijkingsoverschot, daalt het belang hiervan in 2007 ten voordele van de natuurlijke aangroei wat vooral veroorzaakt wordt door een aanhoudende stijging van het aantal geboorten de laatste jaren. Tabel 19: Loop van de bevolking in 2003 en 2007 2003
2007
Geboorten
Sterften
Nat. Akkres
Immigr.
Emigr.
Migr. saldo
Totaal Akkres
Geboorten
Sterften
Nat. Akkres
Immigr.
Emigr.
Migr. saldo
Totaal Akkres
NoordLimburg
1.217
970
247
5.053
4.667
386
633
1.378
982
396
6.163
5.572
591
987
MiddenLimburg
2.292
1.751
541
8.341
7.792
549
1.090
2.538
1.722
816
9.690
9.103
587
1.403
West-Limburg
1.383
1.150
233
5.416
5.153
263
496
1.627
1.088
539
6.451
5.388
1.063
1.602
Maasland
1.113
944
169
4.424
4.146
278
447
1.137
865
272
5.009
4.582
427
699
Zuid-Limburg
1.633
1.838
-205
7.049
6.516
533
328
1.828
1.630
198
7.906
7.104
802
1.000
LIMBURG
7.638
6.653
985
30.283
28.274
2.009
2.994
8.508
6.287
2.221
35.219
31.749
3.470
5.691
VLAANDEREN
59.964
58.910
1.054
262.092
246.314
15.778
16.832
65.689
55.644
10.045
300.573
274.447
26.126
36.171
BELGIE
112.149
107.039
5.110
552.608
524.818
27.790
32.900
120.663
101.587
19.076
620.660
575.131
45.529
64.605
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie; Studiedienst Vlaamse Regering SVR. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 42: %-aandeel migratiesaldo in totaal akkres 175
2003
150
2007
125
Tabel 20: Niet-Belgen per nationaliteit op 01/01/2007
Bevolking per nationaliteit Op 1 januari 2007 telt Limburg 68.962 inwoners met een niet-Belgische nationaliteit (tabel 20) of 8,4% van de totale Limburgse bevolking. Voor Vlaanderen is dit 331.694 of 5,4% en voor België 932.161 of 8,8%. West-Limburg met 4,1% en het Maasland met 17,3% kennen binnen Limburg respectievelijk het kleinste en het grootste aandeel allochtonen onder hun bevolking. In nagenoeg elke beschouwde regio groeide het aandeel van de vreemde bevolking sinds 2004, uitgezonderd in Midden- en West-Limburg. Meer dan de helft van deze buitenlandse bevolking in Limburg zijn begin 2007 Nederlanders (55,0%). In Noord-Limburg vertegenwoordigen zij 87,8% van alle nietBelgen. In het Maasland is dit 69,1% en in Zuid-Limburg 60,0%. In Midden-Limburg zijn de Italianen (37,8%) het belangrijkst in aantal en in West-Limburg zijn dit de Turken met 29,4% van de niet-Belgische bevolking.
Nederlanders
Italianen
Turken
Marokkanen
Duitsers
Spanjaarden
Grieken
Overige
Totaal
Noord-Limburg
14.331
197
211
110
269
104
18
1.079
16.319
Midden-Limburg
2.967
6.556
2.030
1.084
532
882
652
2.652
17.355
West-Limburg
1.231
1.189
1.771
151
236
394
99
948
6.019
Maasland
13.896
3.251
739
395
418
145
291
966
20.101
Zuid-Limburg
5.504
470
150
186
400
123
41
2.294
9.168
LIMBURG
37.929
11.663
4.901
1.926
1.855
1.648
1.101
7.939
68.962
VLAANDEREN
102.923
22.563
18.845
26.580
11.918
10.254
3.513
135.098
331.694
BELGIË
116.970
171.918
39.419
80.579
37.621
42.765
15.742
427.147
932.161
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 44: %-aandeel niet-Belgen in totale bevolking 18
1/01/2004
16
1/01/2007
17,3 16,3
14 12
11,4 9,9
10
6
100
8,0
8,0 7,6
8
4,3
4
75
4,2 4,9
4,1
8,3 8,8
8,4
4,8
5,4
2
50
0
25
NoordLimburg
0
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
België
België Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie; Studiedienst Vlaamse Regering SVR. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 45: %-aandeel nationaliteiten binnen buitenlandse bevolking in Limburg op 1/01/2007
Grafiek 43: %-evolutie geboorten en sterften 2003-2007
90
Nederlanders
Italianen
Turken
Marokkanen
Duitsers
Spanjaarden
Grieken
Overige
80 20
sterften
70
15
geboorten
60
1,2
50
10 5
13,2
10,7
17,6
11,9
11,4
9,5
7,6
-11,3
-5,5
-5,5
-5,1
2,2
0
-1,7
-5
-5,4
40 30
-8,4
20 10
-10
0
-15
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie; Studiedienst Vlaamse Regering SVR. Verwerking: ERSV-Limburg
36 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
België
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 37
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Leeftijdsopbouw Tabel 21 laat duidelijk zien dat tussen 1 januari 2004 en 1 januari 2008 de vergrijzing overal toeneemt of m.a.w. het aandeel van de bevolking jonger dan 40 jaar is afgenomen ten voordele van de leeftijdsgroepen boven 40 jaar.
Ouderdomscoëfficiënt Grafiek 46 illustreert de vergrijzing nog beter aan de hand van de ouderdomscoëfficiënt. De ouderdomscoëfficiënt is de verhouding van de bevolking van 60 jaar en ouder ten opzichte van de bevolking jonger dan 20 jaar. Bovendien worden de verschillen in vergrijzing meer zichtbaar tussen de Limburgse streken, Limburg, Vlaanderen en België. De ouderdomscoëfficiënt neemt forser toe in Limburg dan elders. De vergrijzing in Limburg (99,0) situeert zich in 2008 globaal iets boven het Belgische niveau (98,2), maar zit nog onder het Vlaamse peil van 107,0. Opvallend is dat in één Limburgse streek, nl. in Zuid-Limburg met een ouderdomscoefficiënt van 113,1, de vergrijzing niet alleen verder gevorderd is dan in de rest van Limburg maar zelfs verder dan in Vlaanderen. Een ouderdomscoëfficiënt van boven de 100 betekent dat er meer 60-plussers dan jongeren zijn. Sedert enkele jaren is dit dus niet alleen zo in Vlaanderen maar zelfs in nog grotere mate ook in Zuid-Limburg.
Tabel 21: Procentuele leeftijdsopbouw 1-01-04
1-01-08
0-19
20-39
40-59
60 en +
Totaal
0-19
20-39
40-59
60 en +
Totaal
Noord-Limburg
23,7
27,2
29,5
19,5
100,0
22,5
25,2
31,1
21,3
100,0
Midden-Limburg
22,8
28,3
29,1
19,8
100,0
22,0
26,7
30,0
21,3
100,0
West-Limburg
22,9
28,4
28,9
19,8
100,0
22,4
26,7
29,9
21,0
100,0
Maasland
22,7
27,8
30,2
19,3
100,0
22,0
25,5
31,6
20,9
100,0
Zuid-Limburg
20,9
27,0
30,2
21,9
100,0
20,6
25,1
31,0
23,3
100,0
LIMBURG
22,5
27,8
29,5
20,2
100,0
21,8
25,9
30,6
21,6
100,0
VLAANDEREN
22,3
26,7
28,4
22,5
100,0
22,1
25,3
29,0
23,6
100,0
BELGIË
23,2
27,1
27,9
21,8
100,0
23,0
26,0
28,4
22,6
100,0
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Verwerking : ERSV-Limburg
Grafiek 46: Ouderdomscoëfficiënt (bevolking van 60j en meer in % van de bevolking 0-19j) 115
1/01/2004
105
99,0
100 95
94,7
93,9
86,5
82,5
1/01/2004
98,2
94,8
94,2
90 85
101,1
89,5 86,7
Doorstromingscoëfficiënt De structuur van de bevolking is ook van belang voor het aanbod en de vervanging van arbeidskrachten. De doorstromingscoëfficiënt (onderstaande grafiek) geeft belangrijke aanwijzigingen over de mate waarin uittreders uit de arbeidsmarkt vervangen kunnen worden door intredende starters. De doorstromingscoëfficiënt is de verhouding van de bevolking 15-24 jaar ten opzichte van de bevolking 55-64 jaar. Deze indicator houdt wel enkel rekening met de leeftijd en zegt niets over de bereidheid om te werken en de competenties van de in- en uittreders. Op 1 januari 2008 had Limburg een door-
Afhankelijkheidsratio Tevens kennen Limburg en haar 5 streken, zoals blijkt uit grafiek 48, op 01/01/2008 nog een relatief lage afhankelijkheidsratio (beneden de 80%, een niveau dat Vlaanderen en België al overschreden op 01/01/2004). Dat wil zeggen dat er relatief minder inwoners op inactieve leeftijd zijn t.o.v. de potentieel beroepsactieven dan in Vlaanderen en België. De afhankelijkheidsratio is immers de verhouding van de bevolking jonger dan 20 jaar en ouder dan 60 jaar ten opzichte van de bevolking tussen 20 en 59 jaar. Maar volgens de prognoses zullen de gebieden met de laagste waarden vandaag, de sterkste aangroei kennen zodat de druk van de inactieve bevolking op de potentiële beroepsbevolking overal hoog zal worden.
Grafiek 47: Doorstromingscoëfficiënt (bevolking van 15-24j in % van bevolking 55-64j)
107,0
105,2
96,5
stromingscoëfficiënt van 99,6%. Dat wil zeggen dat per 100 personen die in de leeftijdsklasse van de laatste fase van hun carrière zitten, er afgerond nog net 100 personen klaarstaan om hun plaats in het arbeidsleven in te nemen. Vanuit demografisch oogpunt is de vervanging op de arbeidsmarkt in Limburg dus nog net gegarandeerd. Toch baart deze indicator enige zorgen, want de ratio bedroeg op 01/01/2004 nog 115,0%. In alle beschouwde regio’s is de doorstromingscoefficiënt de laatste jaren gedaald, maar zijn de onderlinge verschillen wat afgenomen. In Vlaanderen (96,7%) is de vervanging op de arbeidsmarkt momenteel al niet meer verzekerd, wat binnen Limburg al enkele jaren en nog meer uitgesproken het geval is voor Zuid-Limburg (97,9% in 2004 en 86,9% in 2008).
113,1
1/01/2008
110
Arbeidsmarktaanbod
125
119,6
122,3
1/01/2008
121,8 116,3
115
115,0
84,9 104,9
105
80
104,6
111,5
105,6
104,0 99,5
102,1
99,6
97,9
96,7
95
75
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Verwerking : ERSV-Limburg
Limburg
Vlaanderen
België
86,9 85 75
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
België
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking : ERSV-Limburg
Grafiek 48: Afhankelijksheidsratio(bevolking van 0-19 plus 60j en meer in % van bevolking 20-59j) 1/01/2004
1/01/2008
85
84,1 81,3
80 76,2
83,7
78,1
77,7
75
81,8
76,4
76,6
74,1
74,5
MiddenLimburg
WestLimburg
75,1
74,8
72,6
76,8 74,5
70 65 60
NoordLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
België
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie. Verwerking : ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 39
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Bevolking op beroepsactieve leeftijd naar socioeconomische positie Tabel 22 en bijhorende grafiek 49 laten de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar socio-economische positie in 2007 zien. Hieruit blijkt dat Limburg en haar streken overal relatief gezien minder werkenden (loontrekkenden, zelfstandigen, helpers en uitgaande grensarbeid), meer werklozen
Evolutie van de beroepsbevolking (niet-werkende werkzoekenden) met uitzondering van Noord- en Zuid-Limburg en meer niet-beroepsactieven heeft dan Vlaanderen. Qua werkenden en niet-beroepsactieven benadert Zuid-Limburg (65,3% en 30,2%) het beste de overeenstemmende Vlaamse aandelen (65,8% en 29,8%).
Voor wat betreft de werklozen heeft NoordLimburg (4,0% t.o.v. 4,5% in Vlaanderen) de meest gunstige positie. Het Maasland scoort het slechtste inzake werkenden en niet-beroepsactieven (60,2% en 34,6%). Op gebied van werklozen is dit MiddenLimburg (5,7%).
Tabel 22: Bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar socio-economische positie in 2007 (jaargemiddelde) Absoluut
Procentueel
Bevolking (15-64 jaar)
Werkend
Werkzoekend (nwwz)
Niet-beroepsactief
Bevolking (15-64 jaar)
Werkend
Werkzoekend (nwwz)
Niet-beroepsactief
Noord-Limburg
98.024
62.527
3.924
31.573
100,0
63,8
4,0
32,2
Midden-Limburg
155.273
96.539
8.814
49.919
100,0
62,2
5,7
32,1
West-Limburg
101.354
63.548
4.752
33.054
100,0
62,7
4,7
32,6
Maasland
80.562
48.524
4.134
27.904
100,0
60,2
5,1
34,6
Zuid-Limburg
126.618
82.665
5.733
38.220
100,0
65,3
4,5
30,2
Limburg
561.830
353.803
27.357
180.670
100,0
63,0
4,9
32,2
4.051.035
2.664.283
180.369
1.206.383
100,0
65,8
4,5
29,8
Vlaanderen
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 49: %-verdeling bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) naar socio-economische positie in 2007 (jaargemiddelde)
De beroepsbevolking is het gedeelte van de bevolking op beroepsactieve leeftijd (1564 jaar) dat daadwerkelijk actief is op de arbeidsmarkt, hetzij als werkenden (loontrekkenden, zelfstandigen, helpers en uitgaande grensarbeid), hetzij als niet-werkende werkzoekenden. In de periode 2003-2007 (tabel 23) stijgt de Limburgse beroepsbevolking met 2,2% aan een trager tempo dan in Vlaanderen (3,4%). Met een groei van 3,1% en 2,9% zijn Westen Zuid-Limburg de Limburgse streken met relatief de meest positieve evolutie. In Midden-Limburg bedraagt de groei slechts 1,4%. In grafiek 50 is goed zichtbaar dat de mannelijke beroepsbevolking in alle regioâ&#x20AC;&#x2122;s maar weinig meer toeneemt en dat dit het meest uitgesproken is in Midden-Limburg waar het groeicijfer zelfs negatief is. De vrouwelijke beroepsbevolking kent globaal in Limburg (4,4%) ook een lager groeicijfer dan Vlaanderen (5,9%). Het hoogste groeiritme bij de vrouwen wordt opgetekend in Zuid-Limburg (5,8%), het laagste in het Maasland (3,0%).
Grafiek 50: Groei-% beroepsbevolking 2003-2007 mannen 6,0
Werkzoekend (nwwz)
5,0
Werkend
3,3
3,0
2,0 34,6
30,2
32,2
29,8
1,0
4,5
4,9
4,5
0,0
80%
32,2
32,1
32,6
60%
4,0
5,7
4,7
5,2
63,8
62,2
62,7
60,2
65,3
63,0
65,8
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
40%
4,4
4,2
3,0
100%
1,5
1,3
1,1 0,7
0,4
-1,0 NoordLimburg
20%
5,9
5,8 5,2
4,0 Niet-beroepsactief
vrouwen
-0,8 MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
0,4
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
0%
Tabel 23: Evolutie van de beroepsbevolking (15-64 jaar) 2003-2007 (jaargemiddelden) Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
2003
2007
Evolutie 2003-2007
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
37.240
28.145
65.385
37.389
29.062
66.451
149
917
1.066
1,6
Midden-Limburg
58.500
45.422
103.923
58.045
47.309
105.353
-456
1.886
1.431
1,4
West-Limburg
37.614
28.642
66.256
38.166
30.134
68.300
552
1.492
2.044
3,1
Maasland
29.378
22.279
51.658
29.715
22.943
52.658
337
664
1.000
1,9
Zuid-Limburg
48.514
37.391
85.905
48.850
39.548
88.398
335
2.157
2.492
2,9
Limburg
211.247
161.879
373.126
212.164
168.996
381.160
917
7.117
8.034
2,2
1.537.238
1.215.018
2.752.256
1.557.439
1.287.212
2.844.651
20.202
72.194
92.396
3,4
Vlaanderen
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
40 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 41
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Activiteitsgraad De activiteitsgraad (tabel 24) geeft een idee van de mate waarin de bevolking op beroepsactieve leeftijd (15-64 jaar) actief is op de arbeidsmarkt, d.w.z. een job heeft of een job zoekt. De activiteitsgraad is namelijk de verhouding tussen de beroepsbevolking en de bevolking op beroepsactieve leeftijd. Limburg (67,9%) heeft niet alleen een lagere activiteitsgraad dan Vlaanderen (69,6%) in 2003 maar, zoals tabel 24 aangeeft, is de discrepantie in 2007, met voor Limburg en Vlaanderen respectievelijk een activiteitsgraad van 67,8% en 70,2%, nog toegenomen. Dit geldt voor alle Limburgse regio’s, behalve voor Zuid-Limburg waar in de betrokken periode de achterstand t.o.v. Vlaanderen inzake de activiteitsgraad gelijk blijft. Aangezien de mannelijke beroepsbevolking maar weinig meer aangroeit, vindt de toename van de activiteitsgraad blijkbaar nog uitsluitend plaats bij de vrouwen. Grafiek 52 laat duidelijk zien dat in 2007 van de Limburgse streken het Maasland (65,4%) de laagste activiteitsgraad heeft en Zuid-Limburg (69,8%) de hoogste. Dit was in 2003 ook al zo. Opvallend is ook dat de Maaslandse activiteitsgraad achter blijft bij de rest van Limburg, zowel bij de mannen als de vrouwen.
Tabel 24: Evolutie van de activiteitsgraad (jaargemiddelden 15-64 jaar) 2003-2007 (beroepsbevolking/bevolking op arbeidsleeftijd) 2003
2007
Werkloosheid
Evolutie 2003-2007
M
V
T
M
V
T
M
V
T
Noord-Limburg
76,2
60,4
68,5
74,7
60,6
67,8
-1,5
0,2
-0,7
Midden-Limburg
75,9
60,5
68,3
73,9
61,6
67,9
-2,0
1,2
-0,4
West-Limburg
75,0
59,1
67,2
74,3
60,3
67,4
-0,8
1,2
0,2
Maasland
72,7
57,7
65,4
72,3
58,1
65,4
-0,4
0,4
0,0
Zuid-Limburg
76,8
61,2
69,1
75,9
63,5
69,8
-0,8
2,3
0,7
Limburg
75,5
60,0
67,9
74,3
61,1
67,8
-1,2
1,1
-0,1
Vlaanderen
76,7
62,2
69,6
76,0
64,3
70,2
-0,7
2,1
0,7
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 51: Groei activiteitsgraad (jaargemiddelden 15-64 jaar) 2003-2007 (beroepsbevolking in % van bevolking op arbeidsleeftijd) mannen
vrouwen
totaal
2,5
2,3
2,1
2,0 1,5
1,2
1,0 0,5
1,2
-0,5
-0,4
-1,0
0,7
0,0 -0,1
-0,4
-0,7
-1,5
0,4
0,2
0,2
0,0
1,1 0,7
-0,7
-0,8
-0,8
-1,2
-1,5
-2,0
-2,0
-2,5 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
vrouwen
Werkloosheid 2003-2005 Tussen 2003 en 2005 (tabel 25) nam het globaal aantal niet-werkende werkzoekenden (nwwz) in Limburg (+16,3% of van 33.310 tot 38.724) relatief sneller toe dan in Vlaanderen (+13,1%). Noord-Limburg (+33,5%) en ZuidLimburg (+24,3%) scoren gevoelig slechter. De overige regio’s in Limburg deden het zelfs beter dan Vlaanderen. Vrouwen vinden we vaker terug in de werkloosheidsstatistieken dan mannen. Dit patroon wordt op alle streekniveaus vastgesteld (grafiek 53). Anno 2005 worden in Limburg gemiddeld 22.193 vrouwelijke nwwz (57,3% van de nwwz) geteld. Bij de mannen gaat het om 16.531 nwwz (42,7%). Hiermee volgt Limburg het patroon van Vlaanderen (53,8% vrouwen en 46,2% mannen), zij het met een nog groter aandeel voor de vrouwen. Ook in alle Limburgse streken blijkt dat de vrouwen minder goede cijfers noteren dan de mannen. Het aandeel vrouwelijke nwwz is het grootst in Noord-Limburg (61,8%) en het kleinst in
Grafiek 53: Evolutie %-aandeel vrouwen in niet-werkende werkzoekenden 2003-2005 (jaargemiddelden nwwz) 2003
60
74,7
58 56
67,9
76,0
74,3
60,6
60
61,6
65,4
55,7 55,8
54
53,0
53,8
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
64,3
63,5 60,3
57,3
70,2 67,8
67,4
56,9
54,5
NoordLimburg
72,3
67,8
65
57,5 57,3
57,2
56,1
48
69,8
70
59,9
59,1
50
totaal
75,9
74,3
73,9
2005
61,8
62
80 75
Midden-Limburg (54,5%). Sinds 2003 blijkt de relatieve vrouwelijke aanwezigheid in de nwwz zelfs nog lichtjes toegenomen in Limburg en Vlaanderen. Enkel in Midden-Limburg en in mindere mate in ZuidLimburg is deze verhouding afgenomen. Grafiek 54 toont de werkloosheidsgraad, of het aandeel van de niet-werkende werkzoekenden in de beroepsbevolking, in 2003 en 2005. Sinds 2003 is de werkloosheidsgraad in alle beschouwde gebieden toegenomen. De toename van de werkloosheidsdruk in Limburg is sindsdien zodanig geweest dat in 2005 geen enkele van haar regio’s nog beter presteert dan de 8,3% van Vlaanderen. In 2003 zitten Noord- Limburg (6,6%) en ZuidLimburg (7,3%) nog onder het Vlaamse niveau (7,6%). Zowel in 2003 als 2005 kennen Midden-Limburg (10,7% in 2003 en 11,8% in 2005) en het Maasland (10,2% en 11,2%) het hoogste aantal werklozen t.o.v. hun beroepsbevolking.
52
Grafiek 52: Activiteitsgraad (jaargemiddelden 15-64 jaar) per geslacht in 2007 (beroepsbevolking in % van bevolking op arbeidsleeftijd) mannen
Administratieve wijzigingen in de werkloosheid, waardoor vergelijkingen op jaarbasis met de vorige jaren moeilijk worden, verplichten ons om de evolutie van de werkloosheid sinds 2003 op te splitsen in twee periodes, nl. 2003-2005 en 2006-2008. Enerzijds is er de herziening van de werkloosheidsreglementering vanaf juli 2002 waarbij oudere werklozen en PWA-vrijgestelden verplicht worden zich beschikbaar te stellen voor de arbeidsmarkt. Deze wijzigingen hebben ertoe geleid dat het aantal werkloze vijftigplussers sindsdien sterk is gestegen. Anderzijds baseerde de VDAB zich tot en met december 2005 onder meer op de aanen afwezigheid op de stempelcontrole om zijn werkzoekendendatabank up-to-date te houden. Aangezien de stempelcontroles zijn afgeschaft, actualiseert de VDAB vanaf januari 2006 zijn databank op basis van elektronische gegevens, afkomstig van DIMONA (RSZ) en de RVA-betalingsgegevens. Door het werken met DIMONA (waar de werkgevers aangifte doen van in- en uitdiensttredingen van werknemers) wordt een juister beeld van de werkloosheid verkregen. Concreet betekent dit dat er een snellere afschrijving is van de werkzoekenden, en dus een daling van de werkloosheidscijfers. Dit impliceert dat werkloosheidsdata van 2006-2008 niet volledig vergelijkbaar zijn met die van 2003-2005 en ook niet met de periode vóór 2003.
Grafiek 54: Werkloosheidsgraad (jaargemiddelden 15-64 jaar) 2003-2005 (niet-werkende werkzoekenden in % van beroepsbevolking)
61,1 58,1
2003
55
11,8
12
50 NoordLimburg
MiddenLimburg
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
10,7
10
9,6
11,2 10,2
10,2 8,9
8,6
8 6
10,1
2005
8,9 7,6
7,3
6,6
8,3
4 2 0 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
42 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 43
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Tabel 25: Evolutie van de niet-werkende werkzoekenden (jaargemiddelden) 2003-2005 2003
2005
Evolutie 2003-2005
M
V
T
M
V
T
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
1.772
2.563
4.335
2.213
3.573
5.786
441
1.010
1.451
33,5
Midden-Limburg
4.860
6.221
11.081
5.658
6.779
12.437
797
558
1.356
12,2
West-Limburg
2.731
3.651
6.382
2.747
4.111
6.858
16
460
475
7,4
Maasland
2.328
2.928
5.255
2.590
3.275
5.865
262
348
610
11,6
Zuid-Limburg
2.661
3.595
6.256
3.325
4.454
7.779
664
858
1.522
24,3
Limburg
14.351
18.959
33.310
16.531
22.193
38.724
2.180
3.234
5.414
16,3
Vlaanderen
97.632
110.174
207.806
108.656
126.458
235.114
11.024
16.284
27.308
13,1
Bron: Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
Werkloosheid 2006-2008 In de periode 31/12/2006-31/12/2008 (tabel 26) daalt het aantal niet-werkende werkzoekenden in Limburg van 30.381 tot 26.264 of met 13,6%, dat hiermee beter presteert dan Vlaanderen (-8,5%). Zelfs het Maasland, de Limburgse streek met het laagste dalingspercentage (-8,7%), behaalt nog een iets beter resultaat dan Vlaanderen. Meer zichtbaar in grafiek 55 is dat hoewel eind december 2008 de oververtegenwoordiging van de vrouwen in de werkloosheid nog steeds bestaat in alle Limburgse regioâ&#x20AC;&#x2122;s, hun aandeel in de nwwz in de loop van 2006-2008 overal gedaald is. NoordLimburg behoudt de grootste relatieve vrouwelijke aanwezigheid in de nwwz met 57,1% en blijft hiermee ruim boven de provincie (52,9%), die op haar beurt dan weer een hoger percentage aanhoudt dan Vlaanderen (49,8%) waar nu zelfs iets meer mannen dan vrouwen werkloos zijn. Grafiek 56 toont dan weer duidelijk dat het aandeel van de niet-werkende werkzoekenden in de beroepsbevolking, zijnde de werkloosheidsgraad, tussen december 2006 en december 2008 overal in Limburg meer is verminderd dan in Vlaanderen. Eind december 2006 ligt de werkloosheidsdruk enkel in Noord-Limburg (6,8%) onder het Vlaamse niveau van 6,9%, terwijl overig Limburg slechter scoort. Twee jaar later zit zowel Noord-Limburg (5,4%) als Zuid-Limburg (6,1%) onder de Vlaamse werkloosheidsdruk van 6,3%. In Midden-Limburg (van 9,3 tot 8,2%) blijft de werkloosheidsgraad het minst gunstig.
Opleiding Tabel 26: Evolutie van de niet-werkende werkzoekenden 2006-2008 31-12-2006 M
V
31-12-2008 T
M
V
M
V
T Abs.
%
Noord-Limburg
1.697
2.819
4.516
1.554
2.066
3.620
-143
-753
-896
-19,8
Midden-Limburg
4.318
5.426
9.744
4.186
4.435
8.621
-132
-991
-1.123
-11,5
West-Limburg
2.009
3.202
5.211
1.965
2.477
4.442
-44
-725
-769
-14,8
Maasland
1.999
2.604
4.603
2.092
2.110
4.202
93
-494
-401
-8,7
Zuid-Limburg
2.719
3.588
6.307
2.579
2.800
5.379
-140
-788
-928
-14,7
Limburg
12.742
17.639
30.381
12.376
13.888
26.264
-366
-3.751
-4.117
-13,6
Vlaanderen
90.276
104.320 194.596
89.406
88.631
178.037
-870
-15.689
-16.559
-8,5
Bron: VDAB. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 55: Evolutie %-aandeel vrouwen in niet-werkende werkzoekenden 2006-2008 31/12/2006 70
62,4
60
57,1
31/12/2008
61,4 55,7
50
51,4
55,8
56,9
56,6 50,2
58,1 52,1
52,9
53,6
49,8
40
31/12/2006
Schoolbevolking in het voltijds onderwijs
Evolutie 2006-2008 T
Grafiek 56: Werkloosheidsgraad 2006-2008 (niet-werkende werkzoekenden in % van beroepsbevolking)
In Limburg bedraagt in het schooljaar 20062007 (tabel 27) de schoolbevolking in het voltijds onderwijs 164.355 eenheden of 12,9% van het totaal voor Vlaanderen (1.270.072). Sinds het schooljaar 2003-2004 is deze schoolbevolking in Limburg gedaald met 0,7%, tegen een stijging met 0,4% in Vlaanderen. Het aantal leerlingen in Limburg in het kleuteronderwijs (-1,8%) en het lager onderwijs (-4,2%) vermindert sneller dan in Vlaanderen (-0,6% in het kleuteronderwijs en -3,0% in het lager onderwijs). De toename in het Limburgse secundair onderwijs (+2,5%) verloopt iets trager dan in het Vlaamse (+2,9%). Het hogescholenonderwijs ziet zijn studentenbevolking in Limburg dan weer vlugger (+3,4%) toenemen (Vlaanderen: +2,3%). Het aantal studenten dat in Limburg universitair onderwijs volgt, daalt met 5%, tegen een stijging met 7,1% voor Vlaanderen.
10
9,3
9 7
8,7
8,2
8
7,7
6,8
6
31/12/2008
8,0
8,0 7,2
6,5
6,9
6,9 6,3
6,1
5,4
5 4 3 2 1 0 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Bron: VDAB. Verwerking: ERSV-Limburg
Tabel 27: Evolutie schoolbevolking in het voltijds onderwijs in de schooljaren 2003-2004 en 2006-2007 2003-2004 Limburg
Kleuteronderwijs
Vlaanderen
2006-2007 Limburg
Vlaanderen
Evolutie 2003-2004 / 2006-2007 Limburg Abs.
%
Vlaanderen Abs.
%
30.238
236.671
29.685
235.251
-553
-1,8
-1.420
-0,6
29.969
234.951
29.383
233.344
-586
-2,0
-1.607
-0,7
269
1.720
302
1.907
33
12,3
187
10,9
56.782
426.567
54.371
413.951
-2.411
-4,2
-12.616
-3,0
Gewoon
52.357
399.615
50.019
387.157
-2.338
-4,5
-12.458
-3,1
Buitengewoon
4.425
26.952
4.352
26.794
-73
-1,6
-158
-0,6
64.957
444.714
66.559
457.527
1.602
2,5
12.813
2,9
Gewoon
62.009
427.922
63.313
439.338
1.304
2,1
11.416
2,7
Buitengewoon
2.948
16.792
3.246
18.189
298
10,1
1.397
8,3
Hogescholenonderwijs
11.437
100.178
11.824
102.477
387
3,4
2.299
2,3
Universitair onderwijs
2.017
56.839
1.916
60.866
-101
-5,0
4.027
7,1
165.431
1.264.969
164.355
1.270.072
-1.076
-0,7
5.103
0,4
Gewoon Buitengewoon Lager onderwijs
30 20 10 0 NoordLimburg
MiddenLimburg
Bron: VDAB. Verwerking: ERSV-Limburg
44 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
Limburg
Vlaanderen
Uit grafiek 57 over de procentuele verdeling van de schoolbevolking per onderwijsniveau blijkt dat in het schooljaar 2006-2007 het secundair onderwijs in Limburg (40,5%) niet alleen relatief omvangrijker is dan in Vlaanderen (36,0%), maar dat het verschil nog toegenomen is sinds 2003-2004. Het omgekeerde doet zich voor wat het universitair onderwijs betreft (in Limburg blijft het aandeel 1,2%; in Vlaanderen neemt dit toe van 4,5% tot 4,8%).
Secundair onderwijs
Totaal
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 45
EEEL H C S I M N TI O E T N O O P CENSELS K IJE EM A NALY Gewoon secundair onderwijs Nog meer uitgesproken dan in het schooljaar 2003-2004, kiezen de meeste scholieren binnen het gewoon secundair onderwijs (tabel 28 en bijgaande grafiek 58) in het schooljaar 2006-2007 zowel in Limburg (24,0%) als in Vlaanderen (26,9%) na de 1ste graad voor het algemeen secundair onderwijs (ASO). Het aandeel van het technisch secundair onderwijs (TSO) blijft in beide regioâ&#x20AC;&#x2122;s schommelen rond de 21%, wat in Limburg tevens het aandeel is voor het beroepssecundair onderwijs (BSO), tegenover ca. 18% in Vlaanderen.
Schoolse vertraging in de 2de en 3de graad van het gewoon secundair onderwijs Schoolse vertraging of schoolse achterstand is de vertraging die een leerling oploopt ten opzichte van de groep leerlingen van hetzelfde geboortejaar. Schoolse vertraging is niet noodzakelijk een gevolg van zittenblijven, maar kan ook veroorzaakt worden door ziekte, atypische studieovergangen, enz. Voor wat betreft de schoolse vertraging in de 2de en 3de graad van het gewoon secundair onderwijs blijkt uit grafiek 59 dat in het schooljaar 2006-2007 in Limburg het ASO met 11,3% procentueel duidelijk de minste leerlingen met schoolse achterstand telt, gevolgd door het TSO en het kunstsecundair onderwijs of KSO. In het BSO zitten verhoudingsgewijs de meeste scholieren met vertraging (55,8%). De leerlingenaandelen met schoolse vertraging zijn in Vlaanderen voor elke studierichting van dezelfde grootteorde als in Limburg, maar telkens toch iets hoger.
Grafiek 57: Verdeling schoolbevolking in het voltijds onderwijs per onderwijsniveau in Limburg en Vlaanderen in de schooljaren 2003-2004 en 2006-2007 1,2
100
4,5
6,9
7,9
39,3
35,2
90
Studenten naar woonplaats in het hoger onderwijs
4,8
1,2 7,2
8,1
80 70
Universitair onderwijs Hogescholenonderwijs
40,5 36,0
60
Secundair onderwijs Lager onderwijs Kleuteronderwijs
50 40
33,7
34,3
30
32,6
33,1
20 10
18,7
18,3
0
Limburg
18,5
18,1
2003-2004 Vlaanderen
Limburg
2006-2007 Vlaanderen
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Verwerking: ERSV-Limburg.
Grafiek 58: Verdeling schoolbevolking in het gewoon secundair onderwijs per studierichting in Limburg en Vlaanderen in de schooljaren 2003-2004 en 2006-2007 2003-2004
2006-2007
100 20,8
90 80
2de en 3de graad BSO (incl. 4de graad + modulair) 2de en 3de graad KSO
1,3
1,5
21,7
60
21,7
1,3
1,2
70
18,1
17,9
20,8
21,5
21,1
2de en 3de graad TSO
50
25,7
22,3
40
2de en 3de graad ASO
26,9
24,0
1ste graad secundair onderwijs
30 20
33,6
33,9
31,0
32,1
0,4
0,4
0,3
0,3
Onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers
10 0
Limburg
Vlaanderen
Limburg
Vlaanderen
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Verwerking: ERSV-Limburg.
Tabel 28: Evolutie schoolbevolking in het gewoon secundair onderwijs per studierichting in de schooljaren 2003-2004 en 2006-2007 2003-2004
Onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers
2006-2007
Evolutie 2003-2004 / 2006-2007
Limburg
Vlaanderen
Limburg
Vlaanderen
Limburg Abs.
%
Vlaanderen Abs.
%
234
1.879
184
1.535
-50
-21,4
-344
-18,3
In het academiejaar 2006-2007 (tabel 29) volgen 157.336 Vlaamse jongeren, waarvan 20.612 (13,1%) Limburgse, hoger onderwijs in Vlaanderen. In vergelijking met het academiejaar 2003-2004 wordt voor de Vlaamse jongeren een stijging vastgesteld met 5.210 eenheden of 3,4%, tegenover een toename met 586 of 2,9% bij de Limburgse studenten in het Vlaamse hoger onderwijs. Deze aangroei bij zowel de Limburgse als de Vlaamse studenten hoger onderwijs wordt vooral opgetekend in het universitair onderwijs (+367 Limburgse studenten of 62,6% van de totale toename van 586 Limburgers in het Vlaamse hoger onderwijs, +3.579 of 68,7% van 5.210 Vlamingen). Uit tabel 29 blijkt tevens dat in 2006 Limburg 70.662 en Vlaanderen 500.599 inwoners in de leeftijdscategorie van 18 tot en met 24 jaar telt. Hiermee haalt Limburg in het academiejaar 2006-2007 een participatiegraad (grafiek 60) van 29,2% in het Vlaamse hoger onderwijs, welke beneden het Vlaams gemiddelde van 31,4% ligt. De participatiegraad van een regio aan het hoger onderwijs wordt bekomen door het werkelijk aantal studenten in het hoger onderwijs woonachtig in deze regio te delen door het potentieel aantal studenten in de betrokken leeftijdscategorie (inwoners van 18 tot en met 24 jaar) in diezelfde woonregio. Sinds het academiejaar 2003-2004 heeft Limburg zijn achterstand t.o.v Vlaanderen inzake deze participatiegraad, of m.a.w. deelname aan het hoger onderwijs, verkleind van 2,8% tot 2,2%. In het hogescholenonderwijs en het universitair onderwijs apart scoort Limburg in het academiejaar 2006-2007 een participatiegraad van respectievelijk 19,4% en 9,8% (Vlaanderen: 19,9% en 11,5%), komende van 18,2% en 8,8% (Vlaanderen: 19,2% en 10,7%) in 2003-2004, waardoor de verkleining van de achterstand van Limburg t.o.v. Vlaanderen betreffende de deelname aan het Vlaamse hoger onderwijs vrijwel uitsluitend toe te schrijven is aan de Limburgse jongeren in het hogescholenonderwijs.
Grafiek 59: %-aandeel scholieren met schoolse vertraging in de 2de en 3de graad van het gewoon secundair onderwijs in het schooljaar 2006-2007 in Limburg en Vlaanderen 60
Limburg
40 30 20
36,6
10
ASO
2003-2004 Limburg
20.026
152.126
20.612
157.336
586
2,9
5.210
3,4
Hogescholenonderwijs
13.486
97.919
13.705
99.550
219
1,6
1.631
1,7
Universiair onderwijs
6.540
54.207
6.907
57.786
367
5,6
3.579
6,6
Bron: Departement Onderwijs; SVR; Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 60: Participatiegraad Limburgse en Vlaamse studenten in het Vlaamse hoger onderwijs in de academiejaren 2003-2004 en 2006-2007 Limburg
1.414
10,2
8.330
7,6
2de en 3de graad TSO
13.443
89.127
13.586
92.885
143
1,1
3.758
4,2
20
2de en 3de graad KSO
758
5.446
952
5.753
194
25,6
307
5,6
15
1.304
2,1
11.416
2,7
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming. Verwerking: ERSV-Limburg
Vlaanderen
35
118.226
439.338
%
Hoger Onderwijs
15.218
63.313
Abs.
-1,6
109.896
427.922
%
-8.361
13.804
62.009
Vlaanderen
Abs.
-4,5
2de en 3de graad ASO
Totaal
Limburg
-3.294
-2,6
4,0
Vlaanderen
500.599
-3.726
3.091
Limburg
Evolutie 2003-2004 / 2006-2007
70.662
-5,8
6,3
Vlaanderen
2006-2007
508.960
-1.207
810
BSO
73.956
141.244
79.695
KSO
Bevolking 18-24 jaar (jaargemid.)
19.647
13.726
TSO
Tabel 29: Potentieel en werkelijk aantal studenten naar woonplaats in het Vlaamse hoger onderwijs in het academiejaar 2003-2004 en 2006-2007
144.970
76.604
36,8
58,3
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming; Lokale statistieken. Verwerking: ERSV-Limburg.
20.854
12.916
55,8
43,5 44,9
11,3 11,7
0
1ste graad secundair onderwijs
2de en 3de graad BSO (incl. 4de graad + modulair)
Vlaanderen
50
29,9
30
29,2
31,4
27,1
25 19,2
19,4 19,9
18,2 8,8
10
10,7
9,8
11,5
5 0
2003-2004
2006-2007
Hogeschoolstudenten
2003-2004
2006-2007
Universitaire studenten
2003-2004
2006-2007
Studenten Hoger Onderwijs
Bron: Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming; SVR; Steunpunt WSE. Verwerking: ERSV-Limburg.
46 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 47
EEN H C S I M O TOR C N A F O S NG EOCMGEVYIS E L A AN Tabel 30: Evolutie toeristische aankomsten (bezoekers) 2003-2007 2003
Toerisme
Het aandeel van de buitenlandse toeristische bezoekers bedraagt in 2007 in Limburg 44,5%, in Vlaanderen 52,4% en in België 58,2%. Grafiek 62 laat ook zien dat in de twee belangrijkste Limburgse toeristische streken (NoordLimburg: 54,1% en Midden-Limburg: 43,7%) relatief gezien ook de meeste vreemdelingen op toeristisch bezoek komen. In de overige Limburgse regio’s schommelt dit buitenlands aandeel tussen 24,2% (West-Limburg) en 25,9% (Maasland). Sinds 2003 is het aantal toeristische aankomsten in Limburg toegenomen met 8,3%, wat beter is dan België (+7,1%) maar minder goed dan Vlaanderen (+9,3%). Binnen Limburg is de ontwikkeling vrij divers, maar opvallend in grafiek 63 is: - de daling in Noord-Limburg , de Limburgse toeristische streek bij uitstek, met -6,2% waarvan bij de Belgen -3,9% en bij de buitenlanders -8,0%, - de forse groei in Zuid-Limburg met 36,6%, vrijwel uitsluitend te danken aan de Belgische bezoekers (+53,5%, de omvangrijkste toename van alle regio’s bij de Belgen) en - de eveneens forse groei in Midden-Limburg, de tweede belangrijkste toeristische regio in Limburg, met +34,0% (+29,5% bij de Belgen en bij de buitenlanders +40,3%, de grootste stijging bij de vreemdelingen).
Toeristische aankomsten (bezoekers) Limburg telt 1.073.200 toeristische aankomsten of verblijfstoeristen (tabel 30) in commerciële logiesinrichtingen in 2007, wat overeenkomt met een aandeel van 15,8% in Vlaanderen (6.779.286) en 8,9% in België (12.112.478). Grafiek 61 toont de verdeling van deze verblijfstoeristen over de 5 Limburgse streken. Met 533.065 toeristische bezoekers of 50% van het Limburgs totaal is Noord-Limburg de belangrijkste toeristische streek in Limburg, gevolgd door Midden-Limburg (285.814 of 27%), het Maasland (109.128 of 10%), ZuidLimburg (105.877 of 10%) en West-Limburg (37.072 of 3%).
West-Limburg
Totaal
Noord-Limburg
254.766
313.422
Midden-Limburg
124.275
West-Limburg*
Vreemdelingen
Totaal
Belgen
Vreemdelingen
Totaal
Abs.
%
Abs.
%
Abs.
%
568.188
244.706
288.359
533.065
-10.060
-3,9
-25.063
-8,0
-35.123
-6,2
88.988
213.263
160.957
124.857
285.814
36.682
29,5
35.869
40,3
72.551
34,0
24.133
8.223
32.356
28.093
8.979
37.072
3.960
16,4
756
9,2
4.716
14,6
Maasland
68.305
25.478
93.783
80.837
28.291
109.128
12.532
18,3
2.813
11,0
15.345
16,4
Zuid-Limburg*
51.337
26.198
77.535
78.799
27.078
105.877
27.462
53,5
880
3,4
28.342
36,6
Limburg
527.866
462.764
990.630
595.091
478.109
1.073.200
67.225
12,7
15.345
3,3
82.570
8,3
Vlaanderen
2.813.568
3.391.224
6.204.792
3.228.526
3.550.760
6.779.286
414.958
14,7
159.536
4,7
574.494
9,3
België
4.501.991
6.807.141
11.309.132
5.067.759
7.044.719
12.112.478
565.768
12,6
237.578
3,5
803.346
7,1
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg (*): in West-Limburg en vooral Zuid-Limburg zijn de cijfers onvolledig (te laag) vanwege statistisch geheim.
Grafiek 62: Aandeel Belgen en vreemdelingen in aantal toeristische aankomsten in 2007 Belgen
Vreemdelingen
100 24,2
90
25,9
25,6
80 54,1
70
44,5
43,7
52,4
58,2
47,6
41,8
60 50
75,8
40
74,1
30
45,9
20
74,4 55,5
56,3
10 0 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG VLAANDEREN
BELGIË
Grafiek 63: %-evolutie aantal toeristische aankomsten 2003-2007 Belgen
105.877 10%
109.128 10%
Belgen
Vreemdelingen
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 61 : Aandeel Limburgse streken in aantal Limburgse toeristische aankomsten in 2007
Midden-Limburg
Evolutie 2003-2007 Belgen
Het aantal personen dat bij alle commerciële logiesinrichtingen tegen betaling verbleven heeft, levert voor het verblijfstoerisme twee basisindicatoren op: het aantal aankomsten en het aantal overnachtingen. Het aantal aankomsten komt grosso modo overeen met het aantal verblijfstoeristen. Het volume aan overnachtingen is de optelsom van alle verblijfsnachten die met de geregistreerde aankomsten gepaard gaan. Een combinatie van deze twee indicatoren geeft een idee van de gemiddelde toeristische verblijfstijd in dagen.
Noord-Limburg
2007
Vreemdelingen
Totaal
60 53,5 50
37.072 3%
533.065 50% 285.814 27%
29,5
30
Maasland
20
Zuid-Limburg
10 0
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
40,3
40
-10
36,6
34,0
18,3 16,4 14,6
16,4
14,7
12,7 8,3
12,6
9,3
7,1
-8,0 9,2 -3,9
11,0
3,4
3,3
3,5
4,7
-6,2
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG VLAANDEREN
BELGIË
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
48 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 49
EEN H C S I M O TOR C N A F O S NG EOCMGEVYIS E L A AN Toeristische overnachtingen Toeristische overnachtingen (tabel 31) is een indicator die eigenlijk beter het economisch gewicht van het verblijfstoerisme weergeeft. De verblijfstoeristen zorgen in 2007 in Limburg voor 3.845.947 toeristische overnachtingen. Het aandeel van Limburg in respectievelijk Vlaanderen (17.965.538) en België (29.849.356) komt hiermee op 21,4% en 12,9%. De verdeling van de toeristische overnachtingen over de 5 Limburgse streken (grafiek 64) geeft uiteraard eenzelfde ranking weer wat betreft de toeristische belangrijkheid van deze streken als bij de eerste indicator.
Ook nagenoeg hetzelfde beeld als bij de aankomsten is te zien bij het aandeel van de buitenlanders in de overnachtingen, zoals geïllustreerd wordt in grafiek 65.
+1,5% en +0,4%). In de Limburgse streken zien we grosso modo een gelijkaardig beeld als bij de bezoekers.
Grafiek 64: Aandeel Limburgse streken in Limburgse toeristische overnachtingen in 2007
120.038 3%
Wat betreft de evolutie sinds 2003 van de toeristische overnachtingen zien we in grafiek 66 hieronder dat de ontwikkeling van Limburg t.o.v. Vlaanderen en België afwijkt van de evolutie van de verblijfstoeristen in dezelfde periode. Limburg (+2,9%) doet het qua overnachtingen, zowel bij de Belgen (+4,0%) als bij de buitenlanders (+1,7%), iets beter dan Vlaanderen (+1,8%, waarvan +2,5% bij de Belgen en +1,0% bij de buitenlanders) en België (+0,9%,
317.554 8%
256.770 7%
Noord-Limburg
2.193.679 57%
949.522 25%
Midden-Limburg West-Limburg Maasland Zuid-Limburg
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 65: Aandeel Belgen en vreemdelingen in toeristische overnachtingen in 2007
Tabel 31: Evolutie toeristische overnachtingen 2003-2007 2003
2007
Evolutie 2003-2007 Vreemdelingen
Belgen
Belgen
Totaal
Belgen
Vreemdelingen
Totaal
Belgen
Vreemdelingen
Totaal
Abs.
%
Abs.
%
Abs.
%
Noord-Limburg
989.630
1.377.186
2.366.816
939.584
1.254.095
2.193.679
-50.046
-5,1
-123.091
-8,9
-173.137
-7,3
80
Midden-Limburg
442.256
335.507
777.763
475.229
474.293
949.522
32.973
7,5
138.786
41,4
171.759
22,1
70
West-Limburg*
94.307
17.868
112.175
99.897
20.141
120.038
5.590
5,9
2.273
12,7
7.863
7,0
Maasland
220.305
58.567
278.872
253.067
64.487
317.554
32.762
14,9
5.920
10,1
38.682
13,9
Zuid-Limburg*
134.336
56.873
191.209
192.931
63.839
256.770
58.595
43,6
6.966
12,2
65.561
34,3
100 16,8
90
57,2
1.892.218
1.846.699
3.738.917
1.967.575
1.878.372
3.845.947
75.357
4,0
31.673
1,7
107.030
2,9
Vlaanderen
8.925.292
8.723.788
17.649.080
9.150.875
8.814.663
17.965.538
225.583
2,5
90.875
1,0
316.458
1,8
België
13.382.035
16.205.579
29.587.614
13.578.045
16.271.311
29.849.356
196.010
1,5
65.732
0,4
261.742
0,9
20,3
24,9 48,8
50
49,1
54,5
50,9
45,5
60 50
Limburg
Vreemdelingen
83,2
40
79,7
30
42,8
20
75,1 51,2
50
10 0 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG VLAANDEREN
BELGIË
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg (*): in West-Limburg en vooral Zuid-Limburg zijn de cijfers onvolledig (te laag) vanwege statistisch geheim. Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 66: %-evolutie toeristische overnachtingen 2003-2007 Belgen
Vreemdelingen
Totaal
50 43,6
41,4
40
34,3 30 22,1 20
14,9
12,7 10
7,5
7,0
4,0
2,9
-8,9
0 -10
5,9
13,9
-5,1
10,1
12,2
1,7
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
2,5
1,8
1,0
1,5
0,9 0,4
-7,3
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
VLAANDEREN
BELGIË
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 51
EEN H C S I M O TOR C N A F O S NG EOCMGEVYIS E L A AN Gemiddelde toeristische verblijfstijd Het gemiddeld aantal overnachtingen per verblijfstoerist geeft ons een idee van de gemiddelde toeristische verblijfstijd in dagen. Grafiek 67 laat zien dat in 2007 in Limburg (3,6 dagen) de verblijfstoerist een dag langer spendeert dan in Vlaanderen (2,7) en België (2,5). Vooral de vreemdelingen maken hier het verschil (Limburg: 3,9; Vlaanderen: 2,5; België: 2,3). Voor deze goede Limburgse resultaten zorgen zoals verwacht vooral Noord- en Midden-Limburg, de twee belangrijkste toeristische streken in Limburg met respectievelijk een gemiddeld aantal overnachtingen per verblijfstoerist van 4,1 en 3,3.
Grafiek 67: Gemiddelde toeristische verblijfstijd in 2007 Belgen
Vreemdelingen
Maatschappelijke voorzieningen
Totaal
Rusthuiswoongelegenheden
5,0 4,3 4,0
4,1
3,8
3,3
3,0
3,0
3,9
3,8 3,6
3,2
3,1
3,6
3,3
2,9
2,8 2,5
2,4 2,4 2,4 2,0
2,2
2,3
WestLimburg
Maasland
2,7
2,7 2,5 2,3
1,0 0,0
NoordLimburg
MiddenLimburg
ZuidLimburg
LIMBURG VLAANDEREN
BELGIË
druk (bevolking van 60 jaar en meer in % van de bevolking 20-59 jaar) dan zien we dat het aangroeitempo van de grijze druk het hoogst is in Noord-Limburg (+3,35%). Dit groeiritme is het laagst in West-Limburg (+2,58%) , waarmee deze streek ongeveer op het Vlaamse niveau (+2,60%) zit. Zoals ook reeds in het hoofdstuk “demografie” vastgesteld, neemt de vergrijzing sinds 2004 bij-
Per 1.000 inwoners van 60 jaar en meer zijn er begin 2008 in Limburg slechts 31,44 rusthuiswoongelegenheden (rhwg), tegenover 44,14 in Vlaanderen (tabel 32 en grafiek 69). Dit betekent dat Limburg met een absoluut aantal van 5.618 rhwg in 2008 een beduidende achterstand heeft t.o.v. Vlaanderen met in totaal 64.237 rhwg. Binnen de provincie hebben Midden-Limburg (34,45) en ZuidLimburg (33,75) de meeste rhwg per 1.000 inwoners van 60 jaar en meer. Het Maasland sluit de rij met amper 22,95.
gevolg in nagenoeg heel Limburg forser toe dan in Vlaanderen. Met een grijze druk van 41,43% in 2008 is binnen Limburg de vergrijzing het verst gevorderd in Zuid-Limburg.
Grafiek 69: Rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en + op 1/01/2008
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
Grafiek 68: %-evolutie gemiddelde toeristische verblijfstijd 2003-2007 Belgen
Vreemdelingen 0,2
0,2
-0,1 -0,2
40,00
0,0
0,0
-0,1
0,0
0,0
-0,1
-0,1
0,0 -0,1
-0,1
-0,1
-0,2
-0,3
-0,2 -0,3
-0,3
-0,4
-0,2
-0,2 -0,3
-0,2 -0,3
-0,4
33,75
34,45
35,00
31,51
31,44
30,11
30,00
22,95
25,00 20,00 15,00
0,1
0,1 0,0
Totaal
44,14
45,00
Sinds 1/01/2004 is de achterstand inzake de rhwg per 1.000 inwoners van 60 jaar en meer van Limburg (+1,12) t.o.v. Vlaanderen (-1,49) iets verkleind. Ook alle Limburgse streken weten de kloof met Vlaanderen iets te dichten.
10,00
Noord- en West-Limburg weten hun achterstand duidelijk het beste in te lopen met respectievelijk +2,48 en +2,35 rhwg per 1.000 inwoners van 60 jaar en meer. Bekijken we tevens de toename sinds 2004 van de grijze
5,00 0,00
NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG
VLAANDEREN
Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Verwerking: ERSV-Limburg
-0,5 -0,6
-0,6
-0,7 NoordLimburg
MiddenLimburg
WestLimburg
Maasland
ZuidLimburg
LIMBURG VLAANDEREN
BELGIË
Tabel 32: Evolutie rusthuiswoongelegenheden en grijze druk 2004-2008 01-01-2004
01-01-2008
Evolutie 2004-2008
Rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en +
(*)Grijze druk
34,44
964
30.598
31,51
37,79
169
21,3
3.205
11,7
2,48
3,35
Midden-Limburg
1.540
44.088
34,93
34,40
1.675
48.620
34,45
37,53
135
8,8
4.532
10,3
-0,48
3,13
West-Limburg
795
28.644
27,75
34,52
948
31.488
30,11
37,10
153
19,2
2.844
9,9
2,35
2,58
Maasland
503
22.117
22,74
33,31
561
24.443
22,95
36,52
58
11,5
2.326
10,5
0,21
3,22
Zuid-Limburg
1.350
40.164
33,61
38,32
1.470
43.562
33,75
41,43
120
8,9
3.398
8,5
0,13
3,11
LIMBURG
4.924
162.406
30,32
35,16
5.618
178.711
31,44
38,23
694
14,1
16.305
10,0
1,12
3,07
VLAANDEREN
61.896
1.356.473
45,63
40,89
64.237
1.455.338
44,14
43,49
2.341
3,8
98.865
7,3
-1,49
2,60
Bevolking 60 j. en +
(*)Grijze druk
Rusthuiswoongelegenheden
29,02
Bevolking 60 j. en +
27.393
Rusthuiswoongelegenheden
795
(*)Grijze druk
Noord-Limburg
Bevolking 60 j. en +
Rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en +
Rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en +
Bron: FOD Economie - Algemene Directie Statistiek. Verwerking: ERSV-Limburg
Rusthuiswoongelegenheden
Sinds 2003 is de verblijfstijd (grafiek 68) in praktisch alle regio’s licht gedaald. Het zijn vooral de Belgen die minder lang blijven.
Abs.
%
Abs.
%
Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Verwerking: ERSV-Limburg (*) Grijze druk = bevolking van 60 j. en meer in % van de bevolking 20-59 j.
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 53
EEN H C S I M O TOR C N A F O S NG EOCMGEVYIS E L A AN Ziekenhuizen Op 31/12/2007 (tabel 33) telt Vlaanderen 71 algemene ziekenhuizen (AZ) en 39 psychiatrische ziekenhuizen (PZ). Limburg heeft 9 AZ en 5 PZ, waarvan 5 AZ en 3 PZ in het arr. Hasselt, 1 AZ en 2 PZ in het arr. Tongeren en 3 AZ in het arr. Maaseik. Sinds 2003 zien we een daling met 10 AZ en 1 PZ in Vlaanderen, waarvan 1 AZ in Limburg in het arr. Maaseik. Ziekenhuisbedden Het aantal algemene ziekenhuisbedden (AZB) bedraagt eind 2007 in Limburg 3.369 of 10,9% van het Vlaamse aantal van 30.872 (tabel 34). Inzake psychiatrische ziekenhuisbedden (PZB) heeft Limburg (1.254 bedden) een beddenaandeel van 12,3% in het totaal voor Vlaanderen (10.206). De arrondissementele verdeling van deze Limburgse ziekenhuisbeddencapaciteit ziet eruit als volgt : - AZB : 70,1% in arr. Hasselt, 19,3% in arr. Maaseik, 10,5% in arr. Tongeren; - PZB : 50% in arr. Hasselt en 50% in arr. Tongeren. Dit ziekenhuisbeddenlandschap is sinds 2003 nauwelijks veranderd. De ziekenhuisbeddendichtheid (aantal ziekenhuisbedden per 10.000 inwoners), zoals weergegeven in grafiek 71, is sedert 2003 in de 2 soorten ziekenhuisbedden en in alle beschouwde geografische niveaus lichtjes gedaald. Eind 2007 kent Limburg een densiteit van 40,8 in AZB en van 15,2 in PZB, tegenover respectievelijk 50,1 en 16,6 voor Vlaanderen. Van de 3 Limburgse arrondissementen heeft het arr. Hasselt met 58,8 ziekenhuisbedden per 10.000 inwoners de hoogste concentratie inzake AZB en het arr. Tongeren (18,2) de laagste. Dit laatste arrondissement heeft met 32,1 bedden dan weer de hoogste dichtheid voor wat betreft de PZB, terwijl er in het arr. Maaseik geen PZB zijn.
Grafiek 70: Evolutie grijze druk en rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en + tussen 1/01/2004 en 1/01/2008 Evol. rusthuiswoongelegenheden per 1.000 inwoners van 60 j. en + (2004-2008)
Ziekenhuizen en ziekenhuisbedden
3,0
NIVEAU VLAANDEREN Noord-Limburg
2,0
West-Limburg
1,0 LIMBURG 0,0
Zuid-Limburg
Maasland Midden-Limburg
1,0
NIVEAU VLAANDEREN 2,0 2,5
2,6
2,7
2,8
2,9
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
Evol. grijze druk (2004-2008)
Bron: Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid. Verwerking: ERSV-Limburg Grijze druk = bevolking van 60 j. en meer in % van de bevolking 20-59 jaar
Tabel 33: Aantal ziekenhuizen in Limburg en Vlaanderen 31/12/2003
31/12/2007
Algemene ziekenhuizen
Psychiatrische ziekenhuizen
Algemene ziekenhuizen
Psychiatrische ziekenhuizen
Arr. Hasselt
5
3
5
3
Arr. Maaseik
4
0
3
0
Arr. Tongeren
1
2
1
2
Limburg
10
5
9
5
Vlaanderen
81
40
71
39
Bron: Vlaamse overheid - Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid Verwerking: ERSV-Limburg
Tabel 34: Aantal ziekenhuisbedden in Limburg en Vlaanderen
Grafiek 71: Dichtheid van de ziekenhuisbedden in Limburg en Vlaanderen (aantal ziekenhuisbedden per 10.000 inwoners) 31/12/2003 80
31/12/2007
76,7
70
68,8
15,9
60
57,6 51,3
50 40 30
60,8
29,8
20
29,8
10
31/12/2003 Algemene ziekenhuisbedden
74,4 15,6
66,7
17,0
55,9
15,5
50,3
32,8 42,1
58,8
51,8
28,4 28,4
18,5
16,6
15,2
32,1 40,8
50,1
18,2
0 Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Arr. Tongeren
Limburg Vlaanderen
Psychiatrische ziekenhuisbedden
Arr. Hasselt
Arr. Maaseik
Algemene ziekenhuisbedden
Arr. Tongeren
Limburg Vlaanderen
31/12/2007
Psychiatrische ziekenhuisbedden
Algemene ziekenhuisbedden
Evolutie 2003-2007
Psychiatrische ziekenhuisbedden
Algemene ziekenhuisbedden
Psychiatrische ziekenhuisbedden
Abs.
%
Abs.
%
Arr. Hasselt
2.371
620
2.363
627
-8
-0,3
7
1,1
Arr. Maaseik
667
0
651
0
-16
-2,4
0
NVT
Arr. Tongeren
355
629
355
627
0
0,0
-2
-0,3
Limburg
3.393
1.249
3.369
1.254
-24
-0,7
5
0,4
Vlaanderen
31.141
10.228
30.872
10.206
-269
-0,9
-22
-0,2
Bron: Vlaamse overheid - Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid Verwerking: ERSV-Limburg
Totaal
Bron: NIS; Vlaamse Overheid - Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin; Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid Verwerking : ERSV-Limburg
54 - SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009
SOCIO - ECONOMISCHE ANAYLYSE POM-ERSV LIMBURG - MEI-JUNI 2009 - 55
EEN UITGAVE VAN POM-ERSV LIMBURG