2019/2 LEF - Durven met Limburgs Erfgoed by Provincie Limburg

LEF OPGRAVEN OF LATEN LIGGEN focus op archeologie

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED NR. 2 JRG. 1 JUNI 2019

KASTEEL ETZENRADE het verzonken kasteel

MONUMENTENWACHT op de torenspits

TOT 20 OKTOBER â&#x20AC;&#x2DC;19

WWW.DEWERELDVANBRUEGEL.BE

VOORAF

Igor Philtjens (gedeputeerde van Erfgoed en Toerisme): “Inderdaad. We zetten er heel hard op in om ons erfgoed creatief en interactief te presenteren zodat iedereen de waarde ervan en het verhaal erachter kan meepikken. Dergelijke gelaagde erfgoed projecten versterken de toeristische belevingswaarde van onze provincie. Een extra aanrader is het Herinneringspark Helmen in Halen dat onlangs werd uitgebreid met onder meer verhalen vanuit het perspectief van de Duitse soldaten. Die en andere ver halen in ons erfgoed zijn meteen ook reden waarom we blijven hameren op het belang van erfgoed: het leert ons veel over de geschiedenis, maar evenveel voor de toekomst. Daarom inspireren, stimuleren en werken we samen waar het kan. Er is een inspiratie dag op 28 november 2019, van 14 tot 20 u., waarbij we alle Limburgse g emeentes verwelkomen voor een erfgoedbad boordevol inspiratie en handige tools om zelf meteen aan de slag te gaan. De ontsluiting van ons patrimonium stimuleren we met subsidies, zowel voor grotere erfgoedprojecten als voor bijvoorbeeld klein historisch erfgoed. De soorten klein historisch erfgoed die voortaan in aanmerking komen voor een subsidie werden trouwens uitgebreid. En dankzij een samenwerking met onze collega’s in Nederlands- Limburg kan je tot 30 augustus een nieuwe editie van de expo GEKADERD ontdekken in het Gouvernement aan de Maas in Maastricht.” © NICK HANNES

De zomer komt eraan, mensen vullen hun koffers en maken zich klaar om op vakantie te vertrekken. Hoogdagen voor toerisme dus. Ook LEF – Durven met Limburgs Erfgoed gaat deze keer over de grenzen kijken, meer bepaald in Nederland. Maar ook in onze eigen streek valt er weer heel wat inspiratie en beleving te rapen.

We graven ook wat dieper in dit nummer, met een artikel rond de tweede editie van de Archeologiedagen. Alle Vlaamse provincies nodigen de archeologiesector uit om hun werk, en de resultaten ervan, op 14, 15 en 16 juni bij het brede publiek te brengen. Is archeologie niet stoffig en saai? Igor Philtjens, gedeputeerde van Erfgoed en Toerisme

Igor Philtjens: “Bij archeologie denken mensen vaak aan opgravingen, aan stukken en brokken uit ver vervlogen tijden. Het klinkt daarom allemaal ‘ver-van-mijn-bed’, maar het is veel dichterbij dan we denken. En veel gevarieerder ook. Onroerend erfgoed is het zichtbare stuk van het leven van vroeger. Archeologie vindt vaak de ontbrekende puzzelstukjes die het verhaal kunnen vervolledigen. Het is enorm boeiend om te zien wat je allemaal kunt afleiden uit een stukje keramiek of een botje. De archeologiedagen tonen dat met workshops, interactieve rondleidingen, lezingen, spelactiviteiten, … voor jong en oud. Net de frisse aanpak die wij ook hanteren met erfgoedprojecten en waartoe we ook met deze LEF – Durven met Limburgs Erfgoed weer willen inspireren.”

LEF DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

COLOFON De deputatie van de provincieraad van Limburg: Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Inge Moors, Bert Lambrechts, Igor Philtjens, Tom Vandeput, gedeputeerden en Liliane Vansummeren, provinciegriffier wd • Tekst: Peter Bloemen, Dirk Bouve, Sandro Claes, Ellen Demuynck, Carolien Goeleven, Anja Neskens, Betty Simon en Karen Swyngedauw • Realisatie: f-twee bladenmakers - Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, provincie Limburg (Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt) • Drukwerk: Antilope De Bie bvba, Nijverheidsstraat 6, 2570 Duffel • Papier: 100% gerecycleerd Oplage: 4 000 exemplaren • Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt • Website: www.pcce.be ‘LEF - Durven met Limburgs Erfgoed’ verschijnt twee keer per jaar.

ERFGOED

LEF DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

LIMBURG 06 I OPGRAVEN OF LATEN LIGGEN

22 I RENDIERJAGERS

Jong redt Oud

08 I ARCHEOLOGIEDAGEN

23 I COLLECTIE

15 en 16 juni

in de kijker

09 I GEKADERD

28 I HOOG EN DROOG

monumentenwacht

tentoonstelling Maastricht

10 I HET MOTTEKASTEEL

31 I LEO VAN DER KLEIJ

fotoproject

archeologie in Heerlen

14 I WERELDOORLOG I

35 I SUBSIDIES

terugblik op jubileumjaar

18 I TIPS VOOR TRIPS

38 I AGENDA

Â© TOM VERSCHRAEGEN

focus op archeologie

FOCUS ARCHEOLOGIE

en daar ook en hier ook

Hier ligt iets

FOCUS ARCHEOLOGIE

OPGRAVEN OF LATEN LIGGEN? Indiana Jones zou al driftig staan scheppen, maar in de echte wereld blijven archeologische vondsten vaak veilig onder de grond zitten. “We graven alleen als het moet, want graven is tijdrovend en dus duur.”

oe hard de handen ook jeuken om de schop in de grond te steken, soms is het beter om wat in de grond zit daar gewoon te laten. “Archeologische graafwer ken zijn duur”, argumenteert Alexander Massoels (IOED Haspengouw West): “Als het niet echt bedreigd is, laten we het beter in de grond zitten.” Gelukkig bestaan er technieken zoals de magnetometrie. Daarmee kan je onder grondse sporen en voorwerpen in beeld brengen zonder te graven. Die techniek werd door Intergemeentelijke Onroeren derfgoeddiensten (IOED’s) al toegepast in ondermeer Kortessem, Riemst en Gingelom. Tips van bewoners zijn vaak een goed startpunt. Tim Vanderbeken (IOED Oost-Haspengouw en Voeren): “Iemand met een metaaldetector vond in Gingelom muntjes en mantelspelden en de boer ploegde soms voorwerpen naar boven. Op een luchtfoto zagen we aan verkleuringen dat onder de velden iets groters verborgen zat. We hebben een Romeinse villa gevonden én een begraaf plaats uit de ijzertijd.”

Voor de site is intussen een beschermings traject opgestart. Die zoekt naar een compromis tussen ‘behoud in situ’ en de noden van de boerenstiel. Alexander Massoels: “Iets minder diep ploegen, maakt vaak al een groot verschil. De voorwerpen in de ondergrond zijn veilig, want in leem bewaren ze goed.”

‘HIER LIGGEN MEER DAN 3 000 MENSEN BEGRAVEN’ De eerdere successen van de twee IOED’s hebben gezorgd voor een verlanglijstje met plekken die ze in de toekomst willen onderzoeken: grafvelden in Kortessem en Heers, een Romeinse weg in Riemst tussen de deelgemeenten Millen en Herderen, … “We zijn ook benieuwd of er in domein Op de Saele in Voeren ooit echt een sala stond, een Karolingische burcht. En ook het kasteel Herten in Wellen willen we graag terugvinden. Dat is een eeuw geleden afgebrand, vandaag valt er niets meer van te zien.” Soms heeft de archeoloog geen keuze dan te graven. Dat is het geval in SintTruiden. Het archeologisch projectbu reau Aron coördineert de opgravingen op het Abdijplein en de Groenmarkt.

“Er moeten nieuwe riolen en bestra ting komen”, vertelt werfleider Maxim Hoebreckx. “Maar de plek was van de twaalfde tot de achttiende eeuw een begraafplaats. Alle skeletten moeten opgegraven en onderzocht worden vooraleer de werken kunnen starten.” En dat is geen kattenpis. Machinaal wordt een laagje van 30 centimeter weg geschraapt. Duiken er botten op, dan begint het fijne handwerk. Elk skelet wordt gefotografeerd, gemeten en on derzocht, elk botje uitgegraven. Maxim Hoebreckx: “Daaruit kunnen we al leeftijd, geslacht en sommige ziekten afleiden. We bewaren ook telkens een onderkaak voor later dna-onderzoek. Dat kan boeiende extra info opleveren, bijvoorbeeld over de herkomst van de Truienaars. De middeleeuwers bleven echt niet onder hun kerktoren! In Limburg is er altijd veel handel en veel militaire activiteit geweest. Dat zorgde voor migratiestromen.” Het 13-koppige team in Sint-Truiden hoopt na de zomer klaar te zijn. Spijker harde garanties kunnen ze niet geven. “Hier liggen naar schatting minstens 3 000 personen begraven. Dit werk is grotendeels noodgedwongen handma tig; dat heeft zijn tijd nodig.” Nieuwsgierig naar meer? Gingelom, Riemst, Sint-Truiden, Tessenderlo, Zonhoven, Tongeren, Maaseik, … nemen deel aan de archeologiedagen van 14 tot 16 juni. Meer info op www.archeologiedagen.be.

FOCUS ARCHEOLOGIEDAGEN

#ACTIVITEITEN

WEG MET DE ROMEINEN

#WORKSHOP

METAAL REINIGEN KURINGEN

De Romeinen waren wegenbouwers en de schok die hun stratenmakers rond het jaar nul teweegbrachten, is vandaag moeilijk te bevatten. Op vrijdag 14

Laten we het zitten, of halen we het uit de grond? Als het dan toch dat laatste wordt, start een lange weg van restauratie en conservatie. De

juni volgen basisscholen een work shop en reconstrueert archeoloog Tim Clerbout de impact van de Via Belgica. De volgende ochtend neemt Riemst de draad op met workshops en een geleide wandeling langs plek ken waar ooit Romeinen rondliepen. ’s Avonds vertelt Jona Lendering over het leven in Haspengouw tijdens de Romeinse bezetting.

dagen dat een landbouwer met zijn ploeg een munt boven woelde, met wat speeksel de modder er af veegde en het kleinood ’s anderdaags in een vitrine op het gemeentehuis beland de, liggen ver achter ons. Ansje Cools van het agentschap Onroerend Erfgoed geeft op zaterdag 15 juni een workshop in het kasteel Prinsenhof in Kuringen. Cools behaalde aan de Antwerse universiteit een Master in de Conservatie en Restauratie, met als specialisatie archeologisch materi aal. Tijdens de Archeologiedagen deelt ze haar expertise omtrent het bewaren van antieke metalen objec ten die (amateur)archeologen aan het daglicht brengen.

Stroopfabriek, vrijdag 14 juni, 9 uur. Stationsstraat 54, Borgloon. Lezing Tim Clerbout Stroopfabriek, vrijdag 14 juni, 20 uur. Stationsstraat 54, Borgloon. Wandeling Herderen Sporthal Hirtheren, zaterdag 15 juni,

ARCHEOLOGISCHE SCHATTEN TESSENDERLO

BORGLOON - RIEMST

Workshop basisonderwijs

#ONTDEK

10 uur. Sint-Jansstraat 8c, Riemst.

Munten ontglipt uit een kapotte broekzak, stenen pijlpunten verloren geschoten in het struikgewas, een boekbeslag als restant van een boekverbranding. Het Museum De Kelder in Tessenderlo brengt voor de Ar cheologiedagen een uitzonderlijke collectie van akkervondsten samen en probeert het verhaal te ontrafe len van elk object. Heeft u zelf mysterieuze vondsten in huis? Dan kan u in De Kelder terecht voor meer uitleg en een datering. Voor wie zich wil verdiepen in archeologie is er een boeken- en tijdschriftenstand en het museum toont ook de resultaten van het onderzoek in het Hof van Goor met vondsten die teruggaan tot de zestiende eeuw. Tentoonstelling Museum De Kelder zaterdag 15 en zondag 16 juni, van

Workshops

Lezing Ansje Cools

Sporthal Hirtheren, 15 juni, 11 tot

kasteel Prinsenhof, zaterdag 15 juni,

16.30 uur. Sint-Jansstraat 8c, Riemst.

17 uur. Prinsenhofweg 21, Kuringen.

9 tot 12 uur. Markt 15a, Tessenderlo.

Lezing Jona Lendering De boekerij, zaterdag 15 juni, 19.30 uur. Paenhuisstraat 13, Riemst. Het volledige programma van de Archeologiedagen vind je op www.archeologiedagen.be

EXPO GEKADERD

TWEE LIMBURGEN

New Generation (fragment), Koen Vanmechelen (zie ook pagina 23). Gekaderd, nog tot 30 augustus in het Gouvernement, Limburglaan 10, Maastricht. www.gekaderd.be

Limburg in 9 vragen, uitg. Openbaar Kunstbezit Vlaanderen, ISBN 9789492455079, 25 euro. Verkrijgbaar via pcce@limburg.be

17 kunstenaars met BelgischLimburgse roots trekken de grens over naar Maastricht. Alle werken komen uit de collectie van de provincie Limburg. Aanleiding van de tentoonstelling ‘Gekaderd’ is iets wat 180 jaar geleden plaatsvond. Stijn Knuts doet de geschiedenis uit de doeken.

tijn Knuts, van het historisch pro jectbureau Geheugen Collectief, is co-auteur van het boek ‘Limburg in 9 vragen’. Dat beschrijft de geschiedenis van de provincie.

Wat gebeurde er 180 jaar geleden? “Willem I probeerde nog tevergeefs België te heroveren. Uiteindelijk zette hij in 1839 toch zijn handtekening onder het Verdrag van Londen. Hij erkende de Belgische

‘ER IS VEEL MET GRENZEN GESCHOVEN’

onafhankelijkheid én kreeg Nederland het oostelijk deel van Limburg.” En dat is de grens van vandaag? “Toch niet. Er is nog vier jaar lang met grenzen geschoven. In 1843 legde het verdrag van Maastricht definitief de grenslijn vast. Die volgt grotendeels de Maas, behalve ter hoogte van Maastricht. Daar ligt de grens op 2,3 kilometer van het stadscentrum, precies iets meer dan de schietafstand van een kanon. Een extra zekerheid, die de Nederlanders in het verdrag inbouwden.” Dat was het einde van de onmin? “Nog altijd niet. België zag NederlandsLimburg als een stukje dat ooit terug te winnen viel. In 1850 werden er geheime plannen gesmeed om binnen te vallen, maar daar is nooit iets van gekomen. De laatste keer dat België het Nederlandse gebied wou claimen was na de Eerste We reldoorlog, maar het heeft niet gepakt.” Hoe reageerden de Limburgers op de splitsing? “Er waren een paar duizend mensen die geen Nederlands-Limburgers wilden

zijn. Zij kregen van Willem I toestem ming om te verhuizen. Maar van een massale exodus was geen sprake. Van daag zouden we bij zo’n statenwissel met z’n allen naar het gemeentehuis moeten en een berg administratie verwerken, maar het leven was toen eenvoudiger. De boeren hebben het gemerkt, omdat er iemand anders de belastingen kwam innen. Je mag ook niet vergeten dat de Limburgers al een paar keer van staat waren veranderd. Je zou kunnen zeggen dat ze het een beetje gewoon waren.” Zijn er vandaag twee soorten Limburgers? “De Limburgers identificeren zich elk met hun eigen land, maar voelen zich nog steeds sterk met elkaar verbonden. Ze delen nog altijd hun dialect en hun geschiedenis, ook al lijkt die soms te verschillen. Wist je dat ze ook een volks lied delen? Limburg mijn vaderland. In België worden wel alleen de eerste drie strofen gezongen, omdat de laatste strofe over trouw aan de koninklijke familie van Nederland gaat.” (lacht)

FOCUS ARCHEOLOGIE

‘HOE MAAK JE IETS ZICHTBAAR DAT AL EEUWEN VERGAAN IS?’

FOCUS ARCHEOLOGIE

In het Nederlandse Etzenrade (gemeente Heerlen), dicht bij de Duitse grens probeert een team archeologen het verleden van een kasteelterrein te ontrafrelen. Ze staan daar niet alleen. Beheerders van de waterlopen, tuinen landschapsarchitecten kijken mee. Zij helpen een antwoord te vinden op de vraag: hoe maak je iets zichtbaar dat al eeuwen vergaan is?

pannend!, zegt Hilde Vanneste (regioarcheoloog Parkstad) en je hoort de uitroeptekens na dat ene woord. Haar collega’s van RAAP Archeologisch Adviesbureau gra ven op dit eigenste moment in het dorpje Etzenrade een eeuwenoude gracht uit en hopen daar sporen te vinden van een houten brug. Hilde Vanneste: “Als we de hele puzzel samenleggen, gaat de oudste bewoningsfase terug tot de twaalfde eeuw. Toen werd hier een mottekasteel gebouwd. Er stonden in deze regio veel mottes in de twaalfde eeuw en later, maar veel zijn er nog niet blootgelegd.” Bij de meeste opgravingen onderzoeken de archeologen een stuk uit de bodem, en sluiten daarna opnieuw de put. Wat bovengehaald wordt, komt terecht in een archief of in het beste geval een vitrinekast. Deze opgraving zal een uit zondering vormen en zichtbaar blijven

FOCUS ARCHEOLOGIE

Deze vergulde vingernagel zat oorspronkelijk bevestigd op de hand van een harnas.

Zo’n 150 vondsten worden nagemaakt met een 3D-printer. De replica’s komen in de tuin te staan.

dankzij een archeologietuin. Dat maakt het project in Beekdaelen uniek. ZWEMMENDE BELAGERS Een mottekasteel is een aarden heuvel begroeid met doornstruiken. Bovenop staat een versterkte uitkijk toren. Deze donjon werd beschermd met een hoge muur en een meters brede gracht die de middeleeuwse aanvallers – als ze al konden zwem men – moest afremmen. Dit kleine eiland, niet meer dan een dertig meter doorsnede, vormde het laatste bolwerk waarin de bewo ners zich konden terugtrekken en de belagers met pijl en (kruis)boog bestoken, vanuit de houten of stenen toren op de heuvel. Daarnaast ligt een tweede, groter eiland met het neerhof. Daar bevond zich de boerderij, gebouwen voor de ambachten en vaak de kapel van de heer en zijn familie. Ook hier rond wordt een muur of een houten palissade opgetrokken en een brede gracht gegraven. De twee eilanden waren met elkaar verbonden door een houten brug.

Hilde Vanneste: “Een belangrijk deel van onze opdracht is publiekswerking. Mensen bewust maken van hun eigen geschiedenis”

De oudste afbeelding van een motte kasteel valt te zien op het Tapijt van Bayeux uit de elfde eeuw. Mottes werden opgetrokken in heel Europa, van Italië tot in Denemarken. In hun eerste vorm staat bescherming van mensen en goederen centraal. MOTTEKASTEEL IS PRESTIGE Later kregen de mottes ook een sociale functie, als de residentie van en het statussymbool voor een adellijke figuur. Een mottekasteel bouwen was immers niet voor iedereen weggelegd. “In latere eeuwen zijn de mottes vaak geëvolueerd tot kastelen die op dezelfde plek opgetrokken werden. Dat maakt het terugvinden ervan zo moeilijk”, aldus Hilde Vanneste. De motte in Etzenrade is al lange tijd volledig verdwenen. Slechts een lichte verhoging in het terrein herinnert aan het eiland met de donjon. “Toch is de herinnering aan het oude kasteel nog steeds bewaard gebleven door de verhalen die al vele eeuwen over deze plek de ronde doen. Hier zou, volgens de dorpsvertellers, een verdwenen kasteel gestaan hebben: het verzonken kasteel van Etzenrade. Dat verhaal werd door

gegeven van generatie op generatie en telkens een beetje aangedikt. We hebben aanwijzingen gevonden dat de motte in onbruik is geraakt, waarna het de intentie was een nieuw kasteel te bouwen op ongeveer dezelfde plek. Maar dat nieuwe kasteel is uiteindelijk om welke reden dan ook, nooit gerealiseerd. Veel informatie hebben we niet. Maar het grootse kasteel Etzenrade dat volgens de mythe weggezonken is, dat mag je met een grote korrel zout nemen.” Bij het project zijn veel partijen betrok ken, met elk hun eigen verlanglijstje. Zo wou de overheid hier een waterbek ken aanleggen. Dat zal ook gebeuren: de grachten rond de twee eilanden worden opnieuw uitgegraven en kunnen ruim 2 000 m³ water opslaan. Het uit graven van die grachten is natuurlijk een kolfje naar de hand van het archeo logenteam. “Grachten rond mottes zijn een schatkamer. De middeleeuwers en de latere bewoners verloren ook spullen, net zoals wij. Als er een ring of een kruikje in de gracht viel, ligt dat er zoveel eeuwen later nog altijd. Een kleine maar heel mooie vondst is bijvoorbeeld een vergulde vingernagel, die ooit aan de hand van een harnas bevestigd was.

FOCUS ARCHEOLOGIE

Grachten waren ook plekken waarin je afval weggooide. Daarom vinden we veel scherven of gebroken gereedschap. Kapot? In de gracht ermee. En daar zijn we nu heel blij mee.” TWEE HEREN DIENEN Daarnaast wilden lokale overheden van deze site een toeristische plek maken, één van de projecten die het voormalige mijngebied een extra duwtje in de rug geven. Zo ontstond het idee van een archeologiepark: de proefsleuven die de archeologen uitgroeven blijven zicht baar. Internationaal vermaard tuinarchitect Piet Oudolf en LOLA landschapsarchitec ten zullen elke sleuf op een andere ma nier beplanten. De pollen die de archeo logen bij de opgravingen bovenhaalden, dienen als inspiratiebron. In de tuin en in het water zal een se lectie van interessante archeologische vondsten te zien zijn. Niet de originele vondsten, maar een natuurgetrouwe kopie gemaakt met een 3D-printer. Het resultaat wordt felrood geschilderd en op staanders gezet op de exacte plek waar het origineel zich bevond. In totaal wil men 150 replica’s tentoonstellen.

De middeleeuwse motte bestond uit twee eilanden die opnieuw in ere hersteld worden. De gleuven die de archeologen groeven, blijven zichtbaar door een aparte beplanting.

KLAAR IN 2020

En dan was er nog de privé-eigenaar, meestal een zuchtende derde die lijd zaam toeziet op het trage, minutieuze werk van de archeologen. Maar dat was hier allerminst het geval. Het opperhof, het kleinere eiland waar de donjon stond, is eigendom van beeldend kun stenaar Sjra Schoffelen, die enthousiast meewerkt. Het vroegere donjoneiland maakt vandaag deel uit van hun tuin, achter het Etzenraderhuusken, een ge sloten herenhoeve en rijksmonument. Zo komt het dat de vroegere motte vandaag twee heren dient en opgesplitst zal blijven. De archeologietuin wordt openbaar toegankelijk voor het pu bliek. Het kleinere opperhof blijft een privétuin. Een brug zal de twee eilanden zoals in de middeleeuwen verbinden, maar daarop komt een monumentale poort die de kunstenaar zelf ontworpen heeft, zodat het zuidelijke eiland niet vrij toegankelijk is. Het archeologiepark moet klaar zijn tegen de zomer van 2020.

©BEEKDAELEN

EEN GRAPJE UIT DE ZESTIENDE EEUW

In de ondergrond van het motte kasteel vond het archeologisch team scherven van een baard mankan. Baardmankannen zijn niet zo zeldzaam. Maar de scherf die in Beekdaelen werd boven gehaald, deed Hilde Vanneste wel lachen. Humor uit de zestiende eeuw en het werkt nog altijd. Hilde Vanneste (regioarcheoloog gemeente Heerlen): “Baardman kannen werden vooral gebruikt om drank uit te schenken of in te bewa ren. Ze worden zo genoemd, omdat er op de hals en de buik van de kruik een tekening staat. Op de hals zie je een gezicht, en de baard loopt verder over de buik van de kan. Deze hier is anders en bijzonder. Je ziet een baard en daarin duikt een mannetje op.” Miljoenen baardmankannen werden vanaf de zestiende eeuw geproduceerd in het Rijnland. Vandaag vinden we ze terug in heel de wereld, dankzij de zeelui die de kannen meenamen op hun reizen. “Baardmankannen werden ook in deze regio gemaakt. De klei hier was ideaal voor de pottenbakkers, dus het is niet zo verwonderlijk dat we ook rond deze motteburcht baardmannen terugvinden.”

TERUGBLIK WERELDOORLOG I

HERDENKING WO I IN DE PRIJZEN Op één veldslag na was er in Limburg weinig echt wapengekletter tijdens Wereldoorlog I. Toch liet de ‘Groote Oorlog’ diepe sporen na. De provincie Limburg ging op zoek naar de kleine menselijke verhalen en kreeg hiervoor de prijs van Beste Erfgoedproject ter Wereld!

ietsers hebben er in Limburg een prachtige stopplaats bij. Ter hoogte van fietsknooppunt 351 in Halen staat een nieuwe picknickbank op een historische locatie. Het omrin gende landschap is er weids, het zicht op het herinneringspark Helmen indruk wekkend. De hoofdrol is weggelegd voor 44 betonnen, kleurig bewerkte Duitse ‘Stahlhelmen’. Elke helm staat symbool voor een Limburgse gemeente en vertelt een lokaal WO I-verhaal via een QR-code. Dirk Bouve (Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed): “Op deze plek werd op 12 augustus 1914 de enige veldslag in Limburg uitgevochten. Na afloop was

de grond bezaaid met glimmende Duitse helmen. Dat inspireerde de toenmalige pastoor van Loksbergen (Halen) tot een gedicht dat de veldslag zijn uiteindelijke naam zou geven: de Slag van de Zilveren Helmen.” MARS VAN DE HELMEN Het herinneringspark Helmen maakt deel uit van het provinciaal project ‘Lim burg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog’, dat een eeuw na de feiten Wereldoorlog I herdacht. De helmen legden een hele odyssee af voor ze hun definitieve bestemming vonden. Dirk Bouve: “De betonnen helmen - toen nog grijze identieke exemplaren - doken

voor het eerst op in C-mine in Genk in september 2014. Ze symboliseerden op dat moment de soldaten die samen naar het front trokken, identiek en nog niet getekend, in verwachting dat ze snel terug thuis gingen zijn. Na tussenstops in Leopoldsburg en Hasselt vertrok elke helm in het voorjaar van 2015 naar zijn eigen Limburgse gemeente. Daar moch ten de bewoners zelf hun boodschap aan de helm meegeven.” In mei 2015 kwamen de bewerkte hel men weer samen in Domein Bokrijk, als 44 soldaten die elk hun eigen verhaal meebrachten. Vandaag staan ze in Halen. Voorgoed. Dirk Bouve: “De natuur mag in de toekomst de helmen overnemen.

Ze staan in een wachtbekken, dat bij zware regenval het overtollige water van de IJzerenbeek opneemt. De creaties vervagen, de betonnen vormen zullen overgroeid geraken.” Daarnaast bewerkten de Limburg se kunstenaars Jee Kast en Medardo Maseroli nog twee helmen en gaven ze respectievelijk een Duits en een Bel gisch verhaal. Deze helmen zijn nog te bekijken in Halen tot het najaar (Betser baan in Halen, langs fietsroutenetwerk ter hoogte van knooppunt 351 - zie ook pagina 46). Daarna vertrekt de helm met het Belgisch verhaal naar Pasewalk, de Duitse zusterstad van Halen en een eeuw geleden een garnizoensstad. Een van de deelnemende regimenten in de dramati sche Slag van de Zilveren Helmen was in Pasewalk gekazerneerd. De helm met het Duitse verhaal blijft in België. Het herinneringspark in Halen is een van de vele projecten van de provincie. In totaal ondersteunde de provincie meer dan honderd tentoonstellingen, evene menten, boeken en andere projecten.

TERUGBLIK WERELDOORLOG I

DIT ZIJN WIJ ‘Dit Zijn Wij’ is de naam van het project met een fictiefilm en een tentoonstel lingsfilm in een blackbox, die meereisde in het zog van de helmen. Dirk Bouve: “We hebben dankbaar gebruik gemaakt van de hedendaagse media om ons verhaal bij de mensen te krijgen. Op 31 juli 2014, 100 jaar na de algemene mobilisatie en de dag dat alle klokken in heel Limburg luidden, zijn we begonnen met storytelling op Facebook. Het fictieve personage Mathilde Paukens postte daar acht weken lang haar versla gen van de oorlogsjaren, ondersteund door historische filmfragmenten en acht filmpjes met hedendaagse acteurs. Die laatste filmpjes hebben we daarna in één grote fictiefilm gebundeld en samen met de tentoonstellingsfilm in de blackbox getoond. Geïnteresseerden kunnen de DVD met deze films nog altijd gratis bij ons bestellen.” Ook trok Stijn Meuris met een lessenpakket naar scholen en moch ten organisaties gebruik maken van twee roll-up-tentoonstellingen over Wereld oorlog I en over de ‘doodendraad’. DIT ZIEN WIJ In ‘Dit Zien Wij’ vormden historische foto’s het vertrekpunt van een wedstrijd waarin Limburgers zelf hun erfgoed in beeld mochten brengen. De tentoon

stelling die er uit voortvloeide toonde 44 foto’s uit de Eerste Wereldoorlog geconfronteerd met 44 hedendaagse fo to’s van bijzondere plekken in Limburg. De indrukwekkende beelden op groot formaat brengen 44 oude en 44 nieuwe verhalen, die ingesproken werden door Vic Dewachter, Herman Dewinné en Friedl Lesage. INTERNATIONAAL APPLAUS De provincie wou dat zoveel mogelijk Limburgers een inbreng kregen in ‘Lim burg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog’. Participatief, noemen ze dat in erfgoedjargon. Dat opzet is geslaagd. Zo vierden 1 300 mensen hun creativiteit bot op de helmen en kreeg Facebook-personage Mathilde Paukens 12 000 likes. Voor de fotowedstrijd van ‘Dit Zien Wij’ waren er dan weer 975 inzendingen. Het hele project resoneerde tot in het buitenland en kreeg daar verschillende prestigieuze prijzen. Orgelpunt was de bekroning tot beste erfgoedproject ter wereld in 2017 tijdens het Best in Herita ge-congres in Dubrovnik. ACH MARGRIETJE Als we later op de herdenking terugkij ken, zullen het vooral de 44 helmen in de herinnering achterblijven én misschien

een klein bloemetje. Als logo koos de provincie immers voor de margriet. En dat is in België, alle Britse papavers ten spijt, het enige echte historisch correcte symbool voor de Groote Oorlog. Hoe zit dat? Dirk Bouve: “Ons logo is geïnspi reerd op het verhaal van de Limburgse frontsoldaat Jean D’Hulst. Die stuurde zijn lief een brief met een gedroogde madelief. Zijn zoon heeft die brief altijd bewaard en naar ons gebracht. We zijn het vergeten door de dominantie van de Angelsaksische papavers, maar elk land heeft zijn eigen symbolische bloem voor de Groote Oorlog. In Frankrijk gebruiken ze de korenbloem, in Duits land de vergeet-mij-niet. Bij ons is het de margriet. We wilden die traditie graag in ere herstellen.”

(foto links) Mathilde Paukens en haar geliefde Baptist in de fictiefilm. De DVD met de tentoonstellingsfilm en fictiefilm kan je gratis bestellen via pcce@limburg.be. (foto rechts) Project Dit Zien Wij. Beelden die tijdens de oorlog op glasnegatief zijn genomen. ‘Play Together, Share Alike’ Keynote op Best in Heritage Conference 2018. Nederlandse vertaling verkrijgbaar bij het PCCE.

INFOGRAFIEK LIMBURG 1914 1918

WERELDOORLOG I HERDENKING IN LIMBURG

109

goedgekeurde dossiers

1 672 885 euro projectkosten waarvan

570 929 euro waarvan

93 projectdossiers 16 investeringsdossiers 39 van de 44 Limburgse

gemeenten met goedgekeurde aanvraag

subsidie toegekend door provincie Limburg

€

12 000

Likes op online story Mathilde Paukens Online bereik: 2,5 miljoen

‘LIMBURG 1914-1918. KLEINE VERHALEN IN EEN GROOTE OORLOG’

4 prijzen VOOR PCCE

1 Nominatie Febe Elementsawards van de betonindustrie (2015)

975

INZENDINGEN fotowedstrijd Dit Zien Wij

1 300

DEELNEMERS aan het helmenproject

1,8 ton weegt één betonnen HELM

2 Special mention of the jury European Union Prize for Cultural Heritage (Europa Nostra) (2015) 3 Best Achievement Award (hoofdprijs) van Heritage in Motion (2016) 4 Best in Heritage – Project of Influence 2017 (beste erfgoedproject wereldwijd)

TIPS VOOR TRIPS

BUNKER-APP

BEGIJNHOVEN

LABIOMISTA

De heide tussen Maasmechelen en As was tijdens de Eerste Wereldoorlog een Duits oefen terrein. Soldaten oefenden er met mortieren en legden een netwerk van loopgraven en bun kers aan. De wandeling ‘Langs bunkers en loopgraven’ kan je nu ook op eigen houtje doen met een audiogids, gestoffeerd met foto’s en dagboekfrag menten. Het verhaal start met een ooggetuigenverslag van de pastoor van As(ch) die met schrik het nieuwe kamp ziet optrekken, en eindigt met de merkwaardige vaststelling dat vandaag veel van de bestbewaar de loopgraven te vinden zijn… in Limburg. Download gratis de Izi-travelapp op je smartphone.

Begijntjes zijn uitgestorven, maar de begijnhoven blijven springlevend. De verstilde rust is er uniek, ideaal om even te onthaasten naast de prachtige huizen, in de kerk of op de bleekweide. 13 Vlaamse begijnhoven werden 21 jaar geleden door UNESCO erkend als Werelderfgoed. De rondrei zende tentoonstelling ‘Begijn hoven, Eeuwenoud, Eigentijds’ brengt die erkenning extra onder de aandacht. De expo is te zien in Lier (juni), Gent (juli), Zoutleeuw (augustus), Breda (september), Herentals (ok tober) en Brugge (december). De adressen en meer info over het jubileumboek vind je op de website.

Van mijnsite naar zoo naar artistiek-toeristisch park, dat is het verhaal van Zwartberg (Genk) in een notendop. In juli opent Labiomista de deuren, een wonderlijke broedplaats op de snijlijn van kunst, natuur, erf goed en architectuur. Inspirator is kunstenaar Koen Vanmeche len die vooral naam maakte met zijn ‘universele kippen’, een kweekprogramma dat rassen en continenten met elkaar ver smelt. Vanmechelen nam eind 2017 zijn intrek op de mijnsite. Zowel zijn atelier als het mar kante onthaalgebouw zijn van de hand van de Zwitserse architect Mario Botta. Eens de gebouwen voorbij kom je in een uitgestrekt park terecht, met kamelen, alpaca’s, emoes en… kippen.

Bunkers en loopgraven Izi.travel (app) tik Maasmechelen in het zoekvenster Gratis

www.eeuwenoudeigentijds.be

Labiomista Marcel Habetslaan, Genk 14 euro www.labiomista.be

TIPS VOOR TRIPS

VLAAMSE MEESTERS

DE STROOPFABRIEK

GEOLOGISCHE FIETSROUTE

DOOR HEILIG BOS

Niet alle topstukken zitten in musea. Veel Vlaamse meester werken hangen nog precies op de plek waarvoor ze geschilderd zijn. Het project ‘Vlaamse Mees ters in situ’ brengt schilderijen uit de vijftiende, zestiende en zeventiende eeuw onder de aandacht die nog steeds op hun oorspronkelijke plaats hangen. ‘Vlaamse Meesters in Situ’ opent deuren die tot nu gesloten bleven in een lange rij Vlaamse kerken, kloosters, begijnhoven, kastelen en stad huizen. In Limburg kan je terecht in Bocholt, Neeroeteren en Maaseik. Er zijn onder meer rondleidingen, lezingen en optredens. Ontdek het volledige programma op de website.

Na een ingrijpende renovatie gooit de Loonse stroopfabriek haar deuren open. Het histo rische gebouw biedt onderdak aan een fruitbelevingscentrum, een streekproductenwinkel en een bistro. In het belevingscen trum kan je zien en proeven hoe stroop op ambachtelijke wijze wordt ingekookt en deelnemen aan een virtuele fruitveiling. In de winkel vind je produc ten en ingrediënten om in je keuken zelf aan de slag te gaan. Wie liever zijn voetjes onder tafel schuift, kan terecht in De Smaakfabriek op het gelijkvloers waar de Limburgse chef Giovani Oosters streekgebonden gerech ten op tafel tovert.

Natuursteen is overal, zeker in oude stadskernen. De Limburg se Koepel voor Natuurstudie (LIKONA) stippelde fietslussen uit langs historische monumen ten met inheemse natuursteen. De nieuwste in deze reeks is de fietsroute De Fruitstreek, met allerlei weetjes over de monu menten en de natuur die je op je tocht ontmoet. Meer leren over natuursteen? Dat kan met de nieuwe Atlas Na tuursteen in Limburgse gebou wen, inclusief stadswandelingen doorheen Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren. Je kan de publica ties bestellen of afhalen bij het Provinciaal Natuurcentrum.

Meer dan 450 munten, 720 man telspelden en 60 armbanden werden samen met vingerrin gen, haarspelden en paardentuig opgegraven uit de Abeekvallei in Grote-Brogel (Peer). Maar de archeologen vonden ook kuil tjes met verbrand dierenbeen. De twee cultusplaatsen werden op slag sites van internationaal belang voor het bestuderen van religieuze ceremonies. Dat sprak tot de verbeelding van de leerlin gen van het Agnetencollege, die vijf verhalen bedachten en om zetten in geluidsopnames. Om de verhalen te beluisteren heb je enkel een smartphone nodig die de QR-codes op de infoborden kan scannen.

Vlaamse meesters in Situ tot 30 september www.vlaamsemeestersinsitu.be

Stoomstroopfabriek Stationsplein 8 Borgloon 7 euro www.stroopfabriek.be

Provinciaal Natuurcentrum Craenevenne 86, Genk Bestellen: 011 26 54 50, pnc@limburg.be Boek: 40 euro, uitgebreide brochure met fietsroute: 10 euro www.provinciaalnatuurcentrum.be/ fietsroute-fruitstreek

Audiowandeling Start: wandelwissel 259 bij hoeve Ooievaarsnest Hoogstraat, Peer Gratis http://www.jongredtoud.be/projecten/peer 19

TIPS VOOR TRIPS

VERHALEN UIT DE BODEM Drie belangrijke erfgoedsites in Noord-Limburg werden onder handen genomen. Het gaat om de grafheuvels uit de bronstijd in Hamont-Achel, het urnenveld in Bocholt en de Celtic Fields in Pelt. Elke site heeft nu een zitbank en een infobord. Vanop dat bankje kun je de ErfgoedApp downloaden, die je terstond alle informatie over de plek geeft. Voor wie de drie sites per fiets wil bezoeken is een lus van 40 kilometer uitgestippeld. Die route vind je in een brochure bij de toeristische diensten van Hamont-Achel, Bocholt en Pelt. www.erfgoedapp.be Grafheuvels Haarterheide, Boskerkhofweg, Hamont-Achel Urnenveld Dorperheide, hoek Kettingbrugweg en Belgebergstraat in Kaulille (Bocholt) Celtic Fields, Kolisbos, Torenstraat in Pelt (volg de gele wandelroute) Gratis 20

DE WERELD VAN BRUEGEL IN BOKRIJK

BRUEGEL OP BEZOEK IN PEER

Bruegel en het grootste open luchtmuseum van Vlaanderen hebben één ding gemeen: ze tonen het dagelijks leven uit lang vervlogen tijden. Met ‘De wereld van Bruegel’ zet Bokrijk die link dik in de verf. Op het Bruegelparcours neemt de steltenloper je mee langs 11 haltes. In de Bruegelgame neemt de nar je digitaal bij de hand: Bruegel meets Pokémon! Vanaf 11 juli tot 1 september brengt theatergezelschap Laila dagelijks de familievoorstelling ‘Bravo! Meneer Bruegel’.

‘Pieter Brueghel, den welcken is geboren niet wijt van Breda, op een Dorp, gheheeten Brueghel’, schrijft Karel van Mander in zijn Schilderboek. Is Bruegel in Peer geboren? Daar zijn ze vooral bo ven de grens niet mee akkoord, maar daar trekt Peer zich weinig van aan. 450 jaar na het overlij den van Bruegel brengt de stad een grote overzichtstentoonstel ling aan de hand van 36 authen tieke gravures, aangevuld met reproducties van schilderijen. Je kan met een groepje ook een daguistap reserveren, mét Bruegelmaaltijd.

De wereld van Bruegel nog tot 20 oktober Bokrijk, Bokrijklaan 1, Genk Volwassenen: 12,50 euro 60+, mensen met beperking of groepstarief: 10 euro Kinderen 3 t.e.m. 12 jaar: 2 euro Gratis met Bokrijkabonnement www.dewereldvanbruegel.be

Bruegel op bezoek nog tot 10 juli BICC ’t Poorthuis, Zuidervest 2a, Peer Volwassenen: 10 euro Jongeren onder 18 jaar: 1 euro Perenaren op vertoon Pieterpas: 8 euro www.bruegelopbezoek.be

WEST-VLAAMSE HORIZON ‘Horizon 2025’ staat voor een netwerk van uitkijkplekken, verspreid over de hele provin cie West-Vlaanderen. Zo kan je in Zonnebeke de toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk beklimmen. In de nok heb je een prachtig uitzicht over de voormalige Augustijnenabdij en het slagveld van de Eerste Wereldoorlog. In Houthulst biedt de Vredesmolen een uniek zicht op het landschap van de Westhoek en op de Kemmelberg is de Belvedèretoren opgeknapt. Deze uitkijktoren is niet alleen een uniek stuk erfgoed op zich zelf, maar ook een plek waar je met eigen ogen de horizon kan afspeuren. Zonnebeke, Roeselarestraat Houthulst, Klerken Kemmel, Heuvelland https://corporate.westtoer.be/nl/ projecthorizon2025

TIPS VOOR TRIPS

HOUTLAB IN DE PLANTENTUIN

VUURSTEENMIJN

BEST IN HERITAGE

KLUIZENAARSTOCHT

Het HOUTlab in de Plantentuin van Meise laat het grote publiek kennismaken met alle aspecten van hout: van stoer bouwma teriaal tot fijne geluidskasten van muziekinstrumenten. De collectie van het HOUTlab bevat zowat 7 500 houtmonsters van boomsoorten uit de hele wereld, zoals een 5 ton wegende schijf van een 2 000 jaar oude mam moetboom. Met aanraakschermen en filmpjes maak je spelenderwijs kennis met de microscopische geheimen die de eigenschappen van hout verklaren.

Zo’n 6 000 jaar geleden groe ven mensen naar vuursteen om er werktuigen en wapens van te maken. Dergelijke prehisto rische vuursteenmijnen liggen verborgen in het Nederlandse Savelsbos. Nog tot 1 oktober kan je op woensdag (start 19 uur) en zaterdag (start 14 uur) aan een excursie van 2 uur deel nemen. Een gids vertelt je over het landschap en de geschie denis van het Maasdal in het Zuid-Limburgse heuvelland. Je mag ook een kijkje nemen in de mijnen. Een goede conditie is een aanrader, samen met degelijk schoeisel en warme kleding. Ook in de zomer, want in de mijn is het koel.

De filmwereld heeft haar Oscars, de erfgoedsector zijn ‘Best in Heritage’. Tijdens deze jaarlijkse conferentie worden prijswinnende erfgoedprojec ten uit de hele wereld voor gesteld aan een publiek van professionals. In 2017 won het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed deze presti gieuze prijs met haar project ‘Limburg 1914-1918. Kleine ver halen in een Groote Oorlog’. In 2018 verzorgden ze de keynote en maakten deel uit van de jury. Dit jaar buigt de jury zich in Dubrovnik over 42 interna tionale museum-, erfgoed en conservatieprojecten.

De Dienst Toerisme van Hoeselt lanceerde een audio visuele wandeling om de Kluis van Hern en het omliggend landschap te verkennen: de Kluizenaarstocht. Tien kortverhalen worden ver teld aan de hand van korte film pjes. Drie fragmenten gaan over de kluis: de kapel, het schooltje en de maretakken. De zeven andere fragmenten brengen sagen en legenden in woord en beeld. De verhalen worden door ruim twintig acteurs uit Hoe selt, onder wie ook kinderen, verteld. De wandeling telt zeven kilometer en tien haltes, met per halte een filmpje.

Best in Heritage

Download de gratis app ‘Beleef Hoeselt’ via Apple Store of Google Play op je tablet of smartphone.

HOUTlab Plantentuin Meise Nieuwelaan 38, Meise www.plantentuinmeise.be

Savelsbos Rijksweg 184, Rijckholt (Nl) www.vuursteenmijnen.nl/rijckholt

25-27 september Dubrovnik, Kroatië www.bestinheritage.com

JONG REDT OUD

OP ZOEK NAAR

RENDIERJAGERS Vijftien tieners gingen op zoek naar rendierjagers tijdens een inleefkamp, tijdens een driedaags inleefkamp op de Molenheide en ontdekten het leven zoals het was in de steentijd. Joeri Daenen en Guido Pirotte van de gemeente Zonhoven waren de trekkers en organisatoren van het kamp.

Zijn er rendierjagers gespot? Guido Pirotte (Toerisme-Erfgoed, gemeente Zonhoven): “Dat ze er ooit waren, staat vast. Bij opgravingen werden voorwerpen van 11 000 jaar oud gevon den. Die zijn achtergelaten door noma denstammen uit de Ahrensburgcultuur. Ze leefden tijdens de laatste ijstijd en jaagden op rendieren. Maar de tijd en de natuur wisten alle sporen uit. De Ahrens burgsite was helemaal overwoekerd.” Maar daar kwam verandering in? Joeri: “Ja, we hebben hard gewerkt op kamp. Er is geschoffeld, gekapt en gesnoeid om overtollige

begroeiing weg te halen, zodat de site nu weer hetzelfde uitzicht heeft als in de steentijd. En natuurlijk hebben we leren boogschieten, speerdrijven, vuur maken met zwammen en stenen, koekjes bakken op leisteen, ... Het kamp werd mee bege leid door de mensen van vzw Overleef, een organisatie bedreven in ‘bushcraft’ en survivalactiviteiten.” De site is de nieuwe place to be? Joeri: “Ze is lang nog niet bekend genoeg. Maar we hebben er alvast 15 ambassa deurs bij. Alle jongens en meisjes keer den na het kamp al terug met familie, buren en vrienden. Zo raakt dat stukje geschiedenis beter ingeburgerd bij de Zonhovenaars. En dat was het opzet. Mijn collega Guido weet erg veel af van de site, maar kent haast als enige het verhaal. Tijd om z’n kennis door te geven.” Een duidelijk geval van Jong redt Oud. Guido: “Zo oud ben ik nu ook weer niet. Maar ik loop tegen de 60 en onderhield

de site de voorbije jaren zowat op mijn eentje. Ik hielp destijds bij de opgravin gen en raakte gebeten door het prehis torisch virus. Als je een werktuigje in je handen houdt dat duizenden jaren geleden werd gemaakt, dat doet wat met een mens. Tijdens het inleefkamp kon ik m’n enthousiasme delen met deze jon geren. Door te werken op de site, er van alles te beleven, kregen ook zij een band met de plek. Ze zijn de zekerheid voor de toekomst en zorgen er mee voor dat dit verhaal niet verloren gaat.”

Zelf een project opstarten in het kader van Jong redt Oud? Download de inspiratiegids via www.jongredtoud.be of vraag aan via 011 23 75 75 – jro@limburg.be jongredtoud Archeologiedagen Zaterdag 15 juni om 14.30 uur geeft prof. P.M. Vermeersch (KU Leuven) een overzicht van de opgravingen, met nadien een rondleiding. Locatie: gemeentehuis van Zonhoven (Kerkplein 1).

Loopt de jeugd van tegenwoordig nog warm voor een prehistoriekamp? Joeri Daenen (Jeugddienst, gemeen te Zonhoven): “Jazeker, alle plekken waren volzet nog voor we de folder klaar hadden. Zelden zo’n populaire activiteit gezien. De mix van archeologie, erfgoed en avontuur in de natuur was een hit.”

COLLECTIE IN DE KIJKER

IN DE KIJKER 1

De kunstcollectie van de provincie Limburg is impressionant en wordt met gulle hand uitgeleend aan bedrijven, organisaties en verenigingen. Kunst moet gezien worden! De collectie telt ruim 2 000 stuks meubilair, glas, textiel, tekeningen en schilderijen, foto’s en installaties, … In deze editie: een tentoonstelling in Maastricht met Limburgse kunstenaars, het oud stadhuis van Stokkem, het administratief centrum van Lummen en… een parking in Hasselt. Interesse in de kunstcollectie? Mail pcce@limburg.be

COLLECTIE IN DE KIJKER

‘WANT ALLES VERDWIJNT OOIT’

LUMMEN ADMINISTRATIEF CENTRUM

CHARLES WELLENS 1889-1959

Brouwerszoon Charles Wellens legde het leven rondom zich vast op doek vooraleer het voorgoed verdween. De typische lemen huisjes bijvoorbeeld, met hun vaak wat schichtige rurale bewo ners, zouden snel daarna één voor één onder de slopershamer val len. In het administratief centrum van Lummen kreeg deze Lumme naar een volledige eregalerij! Gemeenteplein 13, Lummen

COLLECTIE IN DE KIJKER

MAASTRICHT GOUVERNEMENT

EXPO GEKADERD HEDENDAAGS

De splitsing van de twee Limbur gen (zie ook pagina 9) precies 180 jaar geleden is de aanleiding van de expo ‘Gekaderd’ in Maastricht. 17 hedendaagse kunstenaars met Belgisch-Limburgse roots verte genwoordigen de Limburgse kunst en worden ‘omkaderd’ door grote namen zoals Gerhard Richter, Roger Raveel, David Hockney, Gilbert & George, … (vooraan) Koen Vanmechelen (achteraan) Fred Eerdekens

‘LIMBURGERS TONEN AAN LIMBURGERS’

Nog tot 30 augustus: Gouvernement, Limburglaan 10, Maastricht. app.gekaderd.be www.gekaderd.be

COLLECTIE IN DE KIJKER

STOKKEM KUNSTKRING ARNOLD SAUWEN

PEINZENDE POEET 1939

Echt vrolijk kijkt hij niet, maar Arnold Sauwen vond poëzie dan ook een ernstige aangelegenheid. De mede-oprichter van het literair tijdschrift ‘Van Nu en Straks’ staat bij zijn dorpsgenoten nog steeds in hoog aanzien. De kunstkring werd naar hem genoemd, en zijn peinzend portret domineert hun vergaderruimte in Stokkem. Oscar Bronckaers Oud stadhuis Rechtestraat 7, Stokkem

‘OPRICHTER VAN NU EN STRAKS’

COLLECTIE IN DE KIJKER

HASSELT PARKING

PARKETTIO 2012

De plek waar Gert Robijns zijn kunstwerk heeft neergezet is de logica zelf. Waar anders laat je een truck veilig achter dan op een parking? Typisch Robijns: hij zorgt graag voor twijfel en verwarring bij de toevallige passant. Speels en een tikkeltje surrealistisch, dat is zijn handelsmerk. Gert Robijns Parking Universiteitslaan 3, Hasselt

‘DE LOCATIE IS PERFECT: EEN PARKING’

MONUMENTENWACHT

HOOG EN

LAAT ONS HOPEN

Â© MICHIEL AERTS

DROOG

Monumentenwacht Limburg inspecteert de kathedraal van Hasselt. 29

MONUMENTENWACHT

WATER EN VUUR NA PARIJS

Heeft de ramp met de Notre-Damekathedraal van Parijs de inspecties van Monumentenwacht drastisch omgegooid? Stein Goven (Monumentenwacht Limburg): “Veel is er voor ons niet veranderd sinds de brand in Parijs. Bij elke inspectie bekijken we sowieso of de bliksemafleiders nog aanwezig zijn en of leidingen niet losgekoppeld zijn. Daarnaast controleren we ook op diefstal. Veel afleiders zijn immers in koper en gegeerd door koperdieven. Maar dat zat vroeger ook al in ons verslag. Daarnaast voeren wij een bouwkundig onderzoek uit en zoeken we naar gebreken die door slijtage, ouderdom, te weinig of fout onderhoud zijn ontstaan.” Wat is het meest voorkomende gevaar? “Niet vuur, maar wel water. Zelfs beperkte water- of vochtinsijpeling is op termijn nefast voor het houtwerk. En er is regelmatig onderhoud nodig om aftakeling te voorkomen. Denk bijvoorbeeld aan verdwenen verflagen die inrotting veroorzaken. Bij open zolders is de schade meestal snel en duidelijk zichtbaar. Maar soms heeft men in de gebouwen bijvoorbeeld een vals plafond aangebracht. Dan gaan wij kijken op plaatsen waar de koster niet geraakt.”

KRIMPEN EN UITZETTEN LUCHT NIET ONDERSCHATTEN

Elk gebouw wordt blootgesteld aan weer en wind, ook historische panden. Het lijkt logisch dat goed onderhouden gebouwen de tand des tijds beter zullen doorstaan. Dat is niet anders voor waardevolle interieurs. (Kerk)meubilair, schilderijen, beelden, maar ook muurschilderingen, stucwerk, lambriseringen en zelfs zilverwerk of textiel, met soms grote erfgoedwaarde, zijn onlosmakelijk verbonden aan de geschiedenis van een gebouw en verdienen daarom ook de volle aandacht. Regelmatige controle van deze interieurelementen is daarom essentieel om schade te beperken of te vermijden. Een onaangepast binnenklimaat kan bijvoorbeeld insecten- of schimmelaantastingen in de hand werken. Vergeet ook niet dat materialen zoals hout, metaal of textiel anders reageren op vochtigheids- en/of temperatuurwijzigingen. Interieurwachter Philip Colla legt uit: “Het lijkt logisch dat temperatuur- en vochtschommelingen in een gebouw in nauw verband staan met weersomstandigheden, maar ook met het verwarmings regime. Zeker oude voorwerpen zijn erg klimaatgevoelig. Te sterke schommelingen moeten vermeden worden om mechanische spanningen van materialen te beperken. Orgels zijn daar een goed voorbeeld van omdat ze samengesteld zijn uit hout, metaal, maar ook perkament, … Materialen die anders reageren op wijzigingen in het klimaat. Snel detecteren en goed advies geven, daar ligt onze meerwaarde.”

KLEIN HISTORISCH ERFGOED Monumentenwacht inspec teert eveneens Klein Histo risch Erfgoed. Denk daarbij aan een kerkhof, een (herdenkings-) monument maar ook aan bruggetjes, seinhuizen, ... Dat historisch waardevol erfgoed verdient onze steun. Het inspectierapport is daarbij een belangrijke stap. Niet alleen om subsidies te kunnen aanvragen, maar ook om eigenaars of beheerders te tonen hoe ze deze objecten optimaal kunnen onder houden en bewaren voor de volgende generaties.

KLIMWERK IN HASSELT

Monumentenwacht Limburg voert op vraag van haar abonnees bouwkundige en interieurinspecties uit. Daar hoort vaak ook spectaculair klimwerk bij, in de uitrusting van ervaren alpinisten. De inspecties leiden tot een rapport met veel foto’s waarin structurele gebreken en slijtage beschreven staan. Hoe zag het rapport in Hasselt eruit? Stein Goven (Monumentenwacht Lim burg): “Het bevat aanbevelingen over onderhoud en gewenste herstellingen, en op welke termijn die raadzaam zijn. Ons advies is vrijblijvend. Het is uiteindelijk de eigenaar die beslist wanneer hij in actie schiet, maar het rapport geeft hem wel een goede basis om zeer gericht offertes aan te vragen van ervaren restaurateurs. Voor Hasselt viel ons rapport heel goed mee. De burgemeester mag op zijn twee oren slapen.”

COALMINE RECYCLING

COALMINE CYCLING 1

De Nederlandse fotograaf Leo van der Kleij nam in 1993 zijn fiets voor een tocht langs mijnsites, op een kantelpunt in hun geschiedenis. â&#x20AC;&#x153;Het werd een fotografische fietstocht langs de oude West-Europese industriegebieden. Die tocht wil ik nu overdoen. Ik ga de gebieden die ik toen fotografeerde nogmaals bezoeken, om te zien wat er veranderd is en wat er terecht is gekomen van alle mooie plannen van toen.â&#x20AC;? Fotograaf Leo van der Kleij reist momenteel van mijnsite naar mijnsite. De eerste beelden kunnen we al tonen, maar voor hem ligt nog een lange weg. Zijn fotoproject zal met de steun van de provincie Limburg uitmonden in een boek en een fototentoonstelling. www.coalminerecycling.eu

COALMINE RECYCLING

VROEGER EN NU HOUTHALEN

COALMINE RECYCLING

VROEGER EN NU ZOLDER

COALMINE RECYCLING

VROEGER EN NU BERINGEN

SUBSIDIES NIEUW

SUBSIDIES

Heb je een projectidee of vragen over een subsidiereglement? Twijfel je of jouw project in aanmerking komt? Zoek je een aanvraagformulier?

NIEUW BIJ KLEIN HISTORISCH ERFGOED

KLEIN HISTORISCH ERFGOED Wat is er nieuw? De aanvraagprocedure werd vereenvoudigd. Bovendien komen nu alle types klein historisch erfgoed in aanmerking. Niet enkel kapellen, muziekkiosken, perrons, schandpalen, waterpompen, water- en bronputten. Maar bijvoorbeeld ook seinhuisjes en wachthuisjes bij stations, bruggetjes en sluisjes bij beken en molens, gedenktekens, oorlogsmonumenten of standbeelden, ... Voorwaarden? Waardevol, doch niet beschermd erfgoed dat op een publiek toegankelijke locatie ligt en bijdraagt tot de authenticiteit van Limburg. Er is een verslag vereist van Monumentenwacht Limburg (niet ouder dan 3 jaar). Het erfgoed dient opgenomen te zijn in de vastgestelde inventaris van het onroerend erfgoed van de Vlaamse overheid of wordt na het indienen van de subsidieaanvraag erkend door de Limburgse commissie Onroerend Erfgoed.

Wie? Subsidies kunnen aangevraagd worden door lokale besturen zoals gemeenten, intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, autonome gemeentebedrijven en kerkfabrieken, vzwâ&#x20AC;&#x2122;s en feitelijke verenigingen. Ook private eigenaars kunnen een subsidie aanvragen bij onderhoudsen instandhoudingswerken voor hun klein historisch erfgoed.

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed â&#x20AC;&#x201C; PCCE (te bereiken via 011 23 75 75 of pcce@limburg.be) helpt je graag bij de voorbereiding van jouw project of het aanvragen van een subsidie. Meer info via: www.pcce.be/ erfgoedsubsidies

Wanneer? Aanvragen kunnen doorlopend ingediend worden. Hoe? Via het aanvraagformulier op www.pcce.be/erfgoedsubsidies. Meer informatie is te krijgen bij Monumentenwacht Limburg (mowa@limburg.be - 011 23 75 91) of bij het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (voor contactgegevens zie hiernaast).

Hoeveel? De maximumsubsidie bedraagt 12 000 euro. De subsidie kan oplopen tot 60% van de onderhoudsen instandhoudingswerken.

SUBSIDIES BEST PRACTICES

1. MOLENS VERTELLEN EEN VERHAAL IN CIJFERS ‘Molens vertellen een verhaal’ kreeg een projectsubsidie van 9 673,65 euro.

Dankzij een nieuwe app vertellen de molens in KempenBroek elk hun eigen verhaal. Toon Verlaak is een van de drijvende krach ten achter het project en zelf molenaar van de Sevensmolen in Kaulille (Bocholt): “Met een groep vrijwilligers willen we van onze Sevensmolen opnieuw het hart van het dorp maken. Het is maar één van de vele molens in onze grensstreek en zo groeide het idee om een grensoverschrij dende molenvereniging samen te brengen met Belgen en Ne derlanders. Hoe dat gestart is? Dat was niet zo moeilijk. Op een of andere manier zijn we hier allemaal familie van elkaar.” De groep tekende een route van 35 kilometer die alvast 9 van de 47 molens met elkaar verbindt. Daarbij werd dankbaar gebruik gemaakt van het bestaande fietsroutenetwerk. Toon Verlaak: “Van deze route is vorig jaar een folder verschenen, maar het profiel van onze toeris © MOLENNETWERK KEMPEN-BROEK VZW

WAAR NAARTOE? Het KempenBroek ligt op de grens tussen Belgischen Nederlands-Limburg. De precieze locatie van de 9 molens is te vinden op de ErfgoedApp onder ‘Grensmolenroute’.

KEMPENBROEK

ten verschuift en dus wilden we moderne media inzetten met de ErfgoedApp. Je kan met de app onze Grensmolenroute onder weg, maar ook vooraf thuis al bekijken. De eerste route staat online en we werken ondertus sen aan een tweede.” De informatie die de bezoeker letterlijk met zijn smartphone met zich meedraagt vormt een bijkomende, virtuele laag bo venop het toeristische aanbod. Bij elke molen komt een bord dat de gebruiker uitlegt hoe de app werkt. Beeldmateriaal, 3D-animaties, augmented reality en klankfragmenten leiden tot een boeiend verhaal over elke molen. De app moet bovendien de gebruiker telkens opnieuw trig geren om de volgende molen op de route te bezoeken. Deze app werd uitgewerkt met de ErfgoedApp van FARO, in sa menwerking met MolenNetwerk KempenBroek vzw (organisa tie van moleneigenaren), het Regionaal Landschap Kempen en Maasland en de gemeente lijke toeristische diensten van Bocholt, Kinrooi en Weert.

SUBSIDIES BEST PRACTICES

SUBSIDIES

IN CIJFERS ‘Begijnhof in beeld: van toen naar morgen’ kreeg een projectsubsidie van 4 823,40 euro.

4 BEST PRACTICES

2. BEGIJNHOF IN BEELD SINT-TRUIDEN

Begijnhoven hebben fotografen altijd gefascineerd. Guy Plevoets, de voorzitter van het Begijnhof Buurtcomité in Sint-Truiden en zelf bewoner van het begijnhof, verzamelde ondertussen meer dan 4 000 foto’s. “Daar zitten wel veel kopies tussen. Vooral in de jaren dertig was het de mode om foto’s te maken van bestaande foto’s, zeg maar de voorloper van de fotokopie. Dat bemoeilijkt de geschiedschrijving natuurlijk, want de beelden werden nauwe lijks gedocumenteerd. Wie was de fotograaf ? Wanneer werd het beeld gemaakt? Is het een beeld van een veel ouder beeld? Dat vandaag reconstrueren is niet zo eenvoudig, ook al omdat men zelden mensen fotografeerde en liefst alleen de gebouwen.” Het Begijnhof Buurtcomité in Sint-Truiden heeft onder voorzit terschap van Guy Plevoets, zelf voormalig erfgoedcoördinator, het plan opgevat om orde te creëren in deze stroom van beel den. De subsidie die ze aanvroe gen en kregen, maakt de eerste

WAAR NAARTOE? Begijnhof, Sint-Truiden.

stappen mogelijk in een meer jarenproject. Dat start met een inventarisatie van de bestaande beelden en het nakijken van de beschrijvingen in de archieven van PCCE (Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed), KIK-IRPA (Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium), Sint-Truiden en enkele privéverzamelaars. Dat moet leiden tot een website, een fotoalbum voor Erfgoedplus.be en vooral voldoende basismateriaal om de komende jaren meerdere fototentoonstellingen te organise ren die tot ver buiten Sint-Truiden weerklank vinden. Zal dat niet veel volk aantrekken, op een plek waar mensen vooral de rust appreciëren? “Ja, maar we be waken een beetje de activiteiten in het begijnhof. Een overrom peling mag het niet worden. En het valt best mee, hoor. We zijn Brugge niet.”

PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij ook een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro. DEADLINE Een aanvraag dien je voor 1 oktober 2019 of 20 april 2020 in door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce. be/erfgoedsubsdies

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Het project Masterplan ZLDR MINE, strategische toekomstvisie mijnsite Zolder, van de gemeente Heusden-Zolder kreeg een projectsubsidie van 25 000 euro.

ZOLDER

De mijnsite van Zolder ondergaat al enkele jaren een enorme trans formatie. Het gemeentebestuur van Heusden-Zolder wil een stra tegische visie ontwikkelen om dit erfgoed verder te renoveren en te ontsluiten. Vertrekpunt is het Marktplein dat omgevormd wordt tot een belevingsvolle ‘piazza’, met de gigantische Monnoyerschoor steen uit 1913. Ook het vervallen schachtgebouw, de schachtoren, de watertoren en de mijnma gazijnen worden aangepakt. Dat vergt een visie op bijzonder veel vlakken: erfgoedbeleving, toerisme, cultuur, recreatie, edu catie,ondernemen, welzijn, lokale economie, mobiliteit, …

Dit masterplan wil de laatste mijn die in de Benelux de poor ten moest sluiten een nieuwe toekomst geven. Dat impliceert gesprekken en brainstormsessies met alle betrokken stakehol ders. Een volgende stap is het potentieel voor Zolder en de hele mijnstreek in kaart brengen. De haalbare ideeën worden gevisua liseerd door een gespecialiseerd architectenbureau met 3D-plan nen, schetsen en maquettes. Dit architectenbureau zorgt voor dit masterplan ook voor de juiste kostenramingen.

WAAR NAARTOE? Marktplein, Heusden-Zolder.

3. MASTERPLAN ZLDR MINE

SUBSIDIES BEST PRACTICES

SUBSIDIES 4 BEST PRACTICES

4. ARCHEO ROUTE

Tussen Lanaken en Maastricht slingert zich een fietspad over de landsgrenzen. Op het traject bevindt zich een belangrijke archeologische vindplaats. Het project ‘Archeo Route in het Zouwdal’ wil deze plek aanduiden met een ‘landmark’: een speer van ruim twee meter hoog in cor tensstaal. Met het project haakt men deze vindplaats aan Archeo Route Limburg. Op deze ‘ver toefplekken’ kunnen toeristen, fietsers en wandelaars zich laten verrassen door de archeologische rijkdom van de regio. Een app vertelt de verhalen die diep in de grond schuil gaan. Het project wil archeologie een hip imago geven en voor een groter publiek toegankelijk maken. Katelijne Beerten (diensthoofd erfgoed, Lanaken): “Het idee komt uit Nederlands-Limburg. De enige Belgische stop ligt op het grondgebied van Lanaken. Het is een plek waar een Karolin

LANAKEN

gisch fort is aangetroffen, waar schijnlijk uit de achtste eeuw. De locatie is bijzonder: het fort lag in een dal. Een mogelijke hypothe se is dat het om een aanvalsfort ging, gericht op Maastricht.” Het Nederlandse stuk dat gerea liseerd is, kan je al in die app vin den. De toevoeging in Lanaken zit er nog niet in. De werken op de site starten in het najaar, waarna de app wordt aangepast.

IN CIJFERS Archeo Route in het Zouwdal - Archeologie zonder grenzen van de gemeente Lanaken kreeg een projectsubsidie van 25 000 euro. WAAR NAARTOE? Het Zouwdal. Het fietspad zal starten aan de 2de Carabinierslaan op de grens tussen Veldwezelt en Maastricht. www.archeoroutelimburg.nl

SUBSIDIES BEST PRACTICES

ANDERE FINANCIELE ONDERSTEUNING PCCE ondersteunt veel projecten (zie pagina 35). Maar je kan ook nog bij andere organisaties aankloppen voor financiële ondersteuning voor je erfgoedproject. Ben je nog op zoek naar extra budget voor je project? Hiernaast enkele tips! Vergeet natuurlijk ook niet om eens te informeren bij je stad of gemeente, Intergemeentelijke Onroerend Erfgoedienst (IOED), Regionaal Landschap of erfgoedcel!

FINANCIËLE STEUN ANDERE KANALEN

Open een Herita-projectrekening. Wil je werken met giften? Kan je donateurs verleiden met je project? Door het openen van een projectrekening bij Herita krijgen donateurs 45 % van hun gift terug in de vorm van belastingvermindering. Info: www.herita.be (ga naar ‘voor de sector’). Dien bij Cera een regionaal project in. Cera steunt allerlei projecten die inspelen op hedendaagse, maatschappelijk vragen. Ook erfgoedprojecten kunnen in aanmerking komen. De steun bedraagt gemiddeld 2 000 euro. Info: www.cera.be (ga naar ‘Steun aan de samenleving’). Vraag steun aan de Nationale Loterij. Info: www.nationale-loterij.be/over-ons/subsidies Hou de website van de Koning Boudewijnstichting in de gaten. Daar verschijnen regelmatig oproepen waarbij je een aanvraag kan doen om steun te ontvangen voor je initiatief. De oproep ‘Buurten op den Buiten’ steunt bijvoorbeeld kleinschalige, lokale initiatieven die bewoners van een landelijke wijk samenbrengen met een bedrag van 750 euro tot 5 000 euro. De oproep voor 2019

is reeds afgelopen, maar de kans is reëel dat er in januari opnieuw een oproep is. Wil je de oproep zeker niet missen? Abonneer je op de digitale nieuwsbrief van de Koning Boudewijnstichting en vink de thema’s ‘erfgoed’ en ‘maatschappelijk engagement’ aan. Info: www.kbs-frb.be. Werk samen met een partner uit de Euregio Maas-Rijn. Zoek minstens 1 partner uit de provincie Luik, Duitstalige gemeenschap, provincie Nederlands-Limburg of regio Aken. Voor kleinschalige projecten kan je een aanvraag indienen voor een subsidie tot maximaal 2 500 euro en maximaal 50 % van de totale kosten. Info: www.euregio-mr.info (ga naar ‘projectondersteuning’). Ga met de school op uitstap in de Euregio Maas-Rijn. Wil je met je school in een andere regio van de Euregio Maas-Rijn een erfgoedsite, stad, museum, expo, … bezoeken? Bij de Euregio Maas-Rijn kan je financiële steun aanvragen: maximaal 250 euro voor reiskosten en maximaal 250 euro voor inkomgelden. Info: www.euregio-mr.info (ga naar ‘projectondersteuning’). Voor logistieke ondersteuning kan je terecht bij de Provinciale Uitleendienst Limburg (PUL). Je vindt er geluidsinstallaties, projectiemateriaal, verlichting, beeldschermen, fotografiemateriaal, tentoonstellingspanelen, … Info: www.limburg.be/pul

AGENDA

1 LIMBURGSE MOLENDAG Tijdens de Limburgse Molendag staan water- en windmolens in de kijker. Sommige molens laten zich zelden van binnenuit bewonderen, maar tijdens de Molendag op zondag 30 juni kan je er een groot aantal bezoeken, tussen 10 tot 18 uur. Vroeger waren de molens van groot belang in het dagelijkse leven, tegenwoor足

dig worden de meeste gekoesterd als erf足 goed en onderhouden door vrijwilligers. Tijdens de Molendag geven zij je graag een woordje uitleg en kan je een heleboel activiteiten meepikken. Er worden ook maaldemonstraties gegeven. Surf naar de website om te weten welke molens deelnemen.

Limburgse Molendag 30 juni verschillende locaties gratis www.levendemolenslimburg.be

AGENDA EEN GREEP UIT HET AANBOD

2 CONFERENTIE BEGRAAFPLAATSEN Begraafplaatsen zijn niet langer louter plaatsen van herinnering en rouw. Ze evo足 lueren geleidelijk aan naar openluchtmu足 sea en zelfs wandelparken waar natuur en ontmoeting een centrale rol spelen. Vooral historisch belangrijke kerkhoven zien hun functie opschuiven. Die internationale trend wordt in oktober het centraal thema van een conferentie

georganiseerd door ASCE (Association of Significant Cemeteries in Europe). Erfgoedspecialisten en historici buigen zich over het gebruik en hergebruik van onze begraafplaatsen. De conferentie vindt plaats in Gent en op het programma staan onder meer lezingen, workshops en bezoeken aan beschermde begraafplaatsen.

Conferentie ASCE 3 tot 5 oktober Provinciaal Administratief Centrum Woodrow Wilsonplein 2, Gent Info en inschrijvingen www.stad.gent/ASCE asce2019@stad.gent

AGENDA

3 COMMUNICATIE & STORYTELLING De jongste generatie erfgoedprofessio nals kijkt steeds vaker over het muurtje en vindt daar vakdomeinen die helpen om van de eigen projecten een succes te maken. Communicatie, bijvoorbeeld. Het opleidingsinstituut Publiek Centraal organiseert twee opleidingen voor de non-profitsector: communicatiestrategie

en storytelling. Elke opleiding bestaat uit twee trainingsnamiddagen en persoonlij ke begeleiding. De eerste focust op com municatiestrategie: hoe schrijf je die uit? De tweede bespreekt hét laatste buzzword: storytelling. Hoe creëer je een spannings boog en hoe verwerk je de verhalen in digitale communicatie?

Communicatie voor social profit en overheid 29 oktober en 26 november, Bedrijvencentrum De Punt, Kerkstraat 108, Gent Storytelling voor social profit en overheid 1 oktober en 22 oktober, Sociale Innovatiefabriek, Ravensteingalerij 28, Brussel prijs: 250 euro per opleiding www.publiekcentraal.be

4 DOOR ANDERE OGEN Middenin het begijnhof van Sint-Truiden – dat sinds 1998 op de werelderfgoedlijst van UNESCO prijkt – staat de kerk van Sint-Agnes. De sobere, gotische kerk bezit een bij zonder ensemble van 38 muurschilderin gen. De tentoonstelling ‘Begijnhofkerk: door andere ogen’ wil iedereen met deze schatten laten kennismaken. Dat kan op

je eigen tempo, met een audiogids. Er zijn voelbladen en 3D-grondplannen voor blin de en slechtziende bezoekers, en doe-tips voor kinderen.

Begijnhofkerk door andere ogen Begijnhof, Sint-Truiden Gratis 8 september tot 31 oktober Open: elke dag van 13.30 tot 17 uur, op weekdagen ook van 10 tot 12.30 uur. Op Open Monumentendag en tijdens het Trudo-feestweekend kan dit tot 18 uur. Op die dagen kan je een rondleiding krijgen van een ‘beeldenfluisteraar’.

AGENDA

5 75 JAAR BEVRIJDING Het einde van de Tweede Wereldoorlog wordt in Limburg een jaar lang herdacht. In As is een neergestorte bommenwerper het onderwerp van een documentaire en een tentoonstelling. Er is ook een plechtig heid aan de crashplaats in het Driebanken bos en een herdenking op het kerkhof. Maasmechelen viert de bevrijding van

Boorsem en Kotem met een boekvoorstel ling en een tentoonstelling. Hasselt organiseert een tentoonstelling over de Amerikaanse soldaten die enkele maanden in de stad kazerneerden en Leopolsbrug brengt de garnizoenstad op nieuw tot leven met het theaterspektakel De Grote Rappèl².

75 jaar bevrijding As, documentaire (21 juni 20 u.) en tentoonstelling (vanaf 22 juni) , Schuttenberg 2. Maasmechelen, Grotstraat 8, vanaf 29 september Hasselt, Guido Gezellestraat 2, vanaf 8 juni Leopoldsburg, vanaf 12 september www.belgiumremembers44-45.be

6 OPEN MONUMENTENDAG Een vaste afspraak voor alle liefhebbers van erfgoed: Open Monumentendag. Dit jaar zetten monumenten in het hele land en van klein tot groot hun deuren gratis open voor het publiek op zondag 8 september. Op het programma staan rondleidingen, workshops, wandelingen, zoektochten, lezingen, fietstochten, ... Voor ieder wat

wils! Ook Monumentenwacht Limburg (zie pagina 28) is van de partij. Je vindt ze terug aan de Begijnhofkerk in Sint-Truiden. Monumentenwachters nemen je mee in de wereld van erfgoedzorg en kinderen leren op een speelse manier wat een monumen tenwachter doet.

Open Monumentendag www.openmonumentendag.be 8 september Begijnhofkerk, Begijnhof Sint-Truiden Gratis

AGENDA

7 MIJNHAPPENING Welkom op het grootste volksfeest van de streek: de Mijnhappening in be-MINE. Tijdens het weekend van 8 en 9 septem ber staat de sluiting van de mijn centraal, exact 30 jaar geleden. Een fototentoonstelling met 96 beelden toont de enorme variatie van het mijnwer kersberoep: kolenhouwers, kabelvlechters, buizenhangers, rattenverdelgers, ...

En wat deden de rovers en schietmeesters eigenlijk? Daarnaast bevat het evenement veel muziek, gastronomie en gezellige terrassen.

Mijnhappening be-MINE Koolmijnlaan 201, Koersel (Beringen) 8 en 9 september www.mijnhappening.be

8 LANDSCHAPSCONTACTDAG Het Agentschap Onroerend Erfgoed heeft voor haar jaarlijkse landschapscontactdag het thema ‘collectieve landschappen’ geko zen. Deze ‘gemene gronden’ konden door iedereen of toch ruime groepen mensen ge bruikt worden. Bossen, akkers en grasland, gronden van adel of abdijen waren tot de Franse Revolutie vaak ‘common’.

Toponiemen als ‘dries’, ‘meent’, ‘heirnis’ of ‘mark’ duiden nog steeds plaatsen aan waar ooit collectieve gebruiksrechten golden. Zelfs tot op vandaag zijn enkele zeldzame voorbeelden bewaard waarin genoot schappen naar middeleeuws model een communaal grond-, water- en jachtbeheer voeren.

Landschapscontactdag Bezoekerscentrum Landschap De Liereman Schuurhovenberg 43, Oud-Turnhout 18 oktober www.onroerenderfgoed.be/ landschapscontactdag2019

AGENDA

9 OP STAP IN KONINKSEM Op 15 augustus, tegelijk de jaarlijkse dorpsdag, lanceert Koninksem (Tongeren) een nieuwe wandeling over de opgravin gen in de Paardsweidestraat. Een archeo loog die meewerkte aan de opgravingen op de site ‘Op de Heufkens’ geeft uitleg over een honderdtal oude graven en een Gal lo-Romeinse tumulus. Je kan er de vond sten bekijken en daarnaast staan er nog

allerlei leuke randactiviteiten voor jong en oud op het programma. De archeologische wandeling ‘Op de Heufkens’ kan je vinden op de ErfgoedApp. Het evenement is de apotheose van een ‘Jong redt Oud’-project van de gemeentelijke basisschool Tumuli die samen met de heemkundige kring Keunsem Vrugger een schooljaar lang werkten rond Romeinen in Koninksem.

Parochiecentrum, Kerkstraat 12, Koninksem (Tongeren) Gratis 15 augustus www.koninksem.eu

10 VOLKSTRAUERTAG IN LOMMEL 39 108 gesneuvelden vonden hun laatste rustplaats in Lommel. Het Duits militair kerkhof van 16 hectare brengt een triest verhaal over Wereldoorlog I, de Achttien daagse veldtocht, de bezetting en bevrij ding van België, het Ardennenoffensief,… In september viert de Duitse Oorlogsgra vendienst, eigenaar van de begraafplaats,

in Lommel zijn 100-jarig bestaan. In november, op de jaarlijkse ‘Volkstrauertag’ (Herdenkingsdag), brengen Belgische en Duitse autoriteiten hulde aan alle slachtof fers van oorlog en geweld. Twee aangrijpende momenten om dit unieke kerkhof te bezoeken.

100 jaar Duitse Oorlogsgravendienst 21 september Volkstrauertag 17 november Dodenveldstraat 30, Lommel www.overgrenzen.be

AGENDA

SLAG DER ZILVEREN HELMEN

Op 12 augustus 1914 chargeerde voor het laatst in de West-Europese militaire geschiedenis de cavalerie op traditionele wijze. De ‘Slag der Zilveren Helmen’ liep uit op een catastrofe voor de Duitse rui ters. Op 10 en 11 augustus vindt in Halen de 105de herdenking plaats met geleide wandelingen en re-enactement.

Je kan ook een bezoek brengen aan ‘Helmen’ in Halen: 44 Limburgse ge meenten bewerkten 44 Stahlhelmen, elk met een lokaal verhaal. Recent werd het herinneringspark uitgebreid met twee extra helmen. Eén daarvan verhuist in het najaar naar Pasewalk, de Duitse zusterstad van Halen.

Markt in Halen: Museum Slag der Zilveren Helmen Herinneringspark ‘Helmen’ Betserbaan Halen Fietsroutenetwerk: fietsknooppunt 35 10 en 11 augustus www.slagderzilverenhelmen.be

Slag der Zilveren Helmen

12 NETWERKMOMENT NOORD- EN MIDDEN-LIMBURG Meerdere koepelorganisaties uit de Lim burgse erfgoedsector bundelen opnieuw hun krachten voor een ontmoetingsmo ment tussen professionals en vrijwilligers uit de erfgoedsector. In de voormiddag word je geïnspireerd door praktijkverhalen uit de sector. Na de lunch kan je kiezen uit meer dere erfgoedrondleidingen.

Deze netwerkmomenten vonden eerder al plaats in Borgloon, Heusden-Zolder en Maaseik. In oktober slaan ze hun erfgoed tenten op in het Bocholter Brouwerijmu seum. Een streekbiertje met Bocholtse geschiedenis zal zeker niet ontbreken! Voor dit gratis evenement is vooraf inschrij ven noodzakelijk.

Netwerkmoment Bocholter Brouwerijmuseum Dorpsstraat 53, Bocholt 8 oktober, 10 uur. www.herita.be

MOnumentenwacht Limburg Monumentenwacht Limburg zet voluit in op het lokaal stimuleren van een preventief erfgoedbeleid en biedt waardevolle ondersteuning, zowel met expertise als met periodieke inspecties. • Interesse? Neem voor meer info contact op via mowa@limburg.be of 011 23 75 91. • Collectief aansluiten? Het tariefplan biedt de mogelijkheid tot voordelige collectieve aansluiting van meerdere relicten en/of gebouwen. • Wie? Federale, Vlaamse, provinciale of lokale overheden, kerkfabrieken, intercommunales of aanverwanten, particulieren, OCMW’s, vzw’s, vennootschappen.

www.monumentenwacht.be

Heb jij LEF?

Vraag een gratis abonnement aan via pcce@limburg.be Ook als je geabonneerd bent op de nieuwsbrief ‘Limburgs Erfgoed’ van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, moet je je aanmelden voor een abonnement op ‘LEF - Durven met Limburgs Erfgoed’.

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed is elke dag in de weer om het Limburgse erfgoed beter te ontsluiten en bekend te maken. Voor onze projecten werken we nauw samen met de verschillende actoren binnen het erfgoedveld (gemeentebesturen, musea, historische kringen, Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten …). Het magazine ‘LEF - Durven met Limburgs Erfgoed’ houdt je op de hoogte van de activiteiten van het PCCE en zit boordevol nuttige informatie en tips. ‘LEF - Durven met Limburgs Erfgoed’ verschijnt twee keer per jaar en is ook digitaal beschikbaar via www.pcce.be. Je gegevens zullen enkel gebruikt worden voor de verzending van dit magazine. Je kunt ze steeds laten aanpassen of schrappen.