2020/4 LEF - Durven met Limburgs Erfgoed

LEF BACONGO LIMBURG koloniaal Congo

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED NR. 4 JRG. 2 JUNI 2020

STRIJDTONEEL LIMBURG nieuw boek

IN MERGELGROEVEN 60 jaar na de ramp

Zoek mee naar sporen uit WO II

WO II liet heel wat sporen na in Limburg. Soms zichtbaar, vaak verborgen.

Zin om online mee te speuren naar sporen Paasbombardement Hasselt, 1944 Station Hasselt, nu

PCCE

uit WO II en jouw unieke verhalen te delen?

Kom dan op zondag 11 oktober 2020 naar het lanceringsmoment. Samen duiken we dan voor de eerste keer “onder de radar�.

Volledig programma: www.onderderadar.be zon

11 okt 2020

van

DronePort

tot

Lichtenberglaan 1090

11 18

Sint-Truiden

uur

Een initiatief van de provincie Limburg Universiteitslaan 1, B-3500 HASSELT limburg.be

VOORAF

Met de zomer in aantocht maken mensen zich klaar om er weer op uit te trekken.

Om de Limburger alvast aangename perspectieven te bieden, belicht dit nummer heel wat verborgen erfgoedparels uit eigen streek.

Inderdaad. We willen de lezer stimuleren om niet alleen de directe omgeving, maar op termijn ook de rest van Limburg te ontdekken, te ervaren en te leren waarderen. In alle 42 gemeenten vind je minstens één creatief en innoverend erfgoedproject dat mee de toeristische belevingswaarde van onze provincie typeert. Zo kunnen deze bevreemdende tijden tegelijk hoogdagen voor het toerisme in onze provincie zijn en dus ook voor het Limburgs erfgoed. Erfgoed dat ons veel leert over onze geschiedenis en … onze toekomst. Daarom willen we als provinciebestuur hierin blijven inspireren, stimuleren en samenwerken.

Dit najaar doen we dit via het participatief project “Onder de radar”. We roepen alle Limburgers op om op basis van Duitse en Amerikaanse luchtfoto’s uit 1944 en 1945 op zoek te gaan naar sporen uit WO II. Op zondag 11 oktober - tijdens de Archeologiedagen - lanceren we dit project op het vliegveld in Brustem tijdens een inspirerende dag.

Het vliegveld speelt daarnaast ook een hoofdrol in het nieuwe boek “Strijdtoneel Limburg”. Een boek waarin twintig conflicten in Limburg van de middeleeuwen tot de 20ste eeuw uit de doeken worden gedaan en waarvan je nog heel wat sporen in het landschap kan bezoeken.

© NICK HANNES

Dit nummer gaat ook dieper in op de subsidielijn ­Projecten Onroerend Erfgoed.

Via de subsidielijn Projecten Onroerend Erfgoed ondersteunen we innovatieve projecten om zo het erfgoed en de erfgoedbeleving te versterken en in de kijker te zetten. Het reglement is ondertussen een vaste waarde waarvan het erfgoedveld dankbaar gebruikmaakt. Dat is ook de bedoeling. Ons gevarieerde Limburgse erfgoed is immers een sterke troef.

Igor Philtjens, gedeputeerde van Erfgoed en Toerisme Op twee jaar tijd werden 48 projecten goedgekeurd, samen goed voor een investering van ruim 2,5 miljoen euro in Limburgs onroerend erfgoed. Van die som nam de provincie 33 procent voor haar rekening. Zo ging voor elke euro van de provincie nog eens twee euro extra naar onroerend erfgoed. Een succesverhaal met een echt multiplicatoreffect.

Maar naast deze ondersteuning moeten we ook blijven inzetten op preventief onderhoud. Het belang hiervan neemt de komende jaren alleen maar toe. Daarom focust Monumentenwacht Limburg de komende jaren sterk op samenwerking met de Limburgse gemeenten. Dit onder andere via collectieve lidmaatschappen die op termijn resulteren in schaalvoordelen en dus lagere kosten. Op die manier draagt ook Monumentenwacht bij tot Limburg als belevenisvolle, kleurrijke en inspirerende regio.

LEF

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

ERFGOED

COLOFON De deputatie van de provincieraad van Limburg: Michel Carlier, gouverneur wd.; Inge Moors, Bert Lambrechts, Igor Philtjens, Tom Vandeput, gedeputeerden en Wim Schoepen, provinciegriffier Tekst: Peter Bloemen, Dirk Bouve, Sandro Claes, Carolien Goeleven, Anja Neskens, Bjorn Peuskens, Betty Simon en Karen Swyngedauw Realisatie: f-twee bladenmakers - Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, provincie Limburg (Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt) Drukwerk: Antilope De Bie bvba, Nijverheidsstraat 6, 2570 Duffel • Papier: 100% gerecycleerd • Oplage: 4 000 exemplaren Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt • Website: www.pcce.be "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed" verschijnt twee keer per jaar.

4

LEF

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

LIMBURG 06 I STRIJDTONEEL LIMBURG

28 I ONDER DE RADAR

in Halen staat een kruis

online-platform

09 I BACONGO LIMBURG

31 I BEGIJNEN IN EUROPA

in Hasselt

nieuw boek

10 I MERGELGROEVEN

17 I Tips voor trips

zestig jaar na de ramp

22 I Jong redt Oud

14 I MONUMENTENWACHT collectieve lidmaatschappen

23 I Collectie in de kijker 35 I Subsidies 43 I Agenda

WIN HET BOEK STRIJDTONEEL LIMBURG Strijdtoneel Limburg Strijdtoneel Limburg

Van schermutseling tot wereldoorlog

Wil je bij de eersten zijn om de intrigerende verhalen van "Strijdtoneel Limburg" te lezen?

LEF heeft tien exemplaren opzijgelegd voor de LEF-lezers. Stuur een mail naar pcce@limburg.be met het antwoord op de wedstrijdvraag en maak kans op één van deze tien stuks.

Wedstrijdvraag: in welk jaar werd er op Sinterklaas een bloedige slag geleverd in de Limburgse Kempen?

5

STRIJDTONEEL LIMBURG

Eerste LuiksBrabantse Oorlog Montenaken

1213

Eerste LuiksBourgondische Oorlog Herstappe

1408

Tweede LuiksBourgondische Oorlog Brustem

Burgeroorlog van de vander Marcks Kolmont

1467

Tachtigjarige Oorlog Jonkholt Stokkem Pietersheim Meeuwen

Hollandse Oorlog Tongeren

1677

1568 - 1 648 1489

© GUY VAN GRINSVEN

IN HALEN STAAT EEN KRUIS

6

STRIJDTONEEL LIMBURG

Tiendaagse Veldtocht Houthalen

Oostenrijkse Successie­o orlog Lafelt Boerenkrijg Hasselt

1747

1831

1798

Tweede Wereldoorlog Kanne, Vroenhoven en Veldwezelt, Hasselt en Zelem Hechtel

Eerste Wereldoorlog Moelingen Halen

1914-1918 1940-1945

Er werd in Limburg vaak een stevig robbertje gevochten. Of net niet.

Rombout Nijssen en Rick de Leeuw brachten in één boek twintig plaatsen samen waar oorlog woedde. Of net niet.

H

IJzerwinningstraat, Halen

“DE KRONIEKSCHRIJVER STOND VAAK IN DIENST VAN ÉÉN PARTIJ” van de strijdende partijen, ons daarover willen doen geloven. Om die reden kijkt good old Ambiorix werkloos toe,” schrijven de auteurs in hun inleiding.

Ze kozen twintig conflicten, verdeeld over de provincie en verspreid door de tijd, waarvan vandaag nog sporen of herdenkingsmonumenten te bezoeken zijn.

Strijdtoneel Limburg leest in de eerste plaats als een open invitatie om het oorlogsverleden van de provincie Limburg met de coördinaten uit het boek op eigen houtje te ontdekken en onderweg regelmatig stil te staan bij de vele litteNieuwsgierig naar het woelige verleden van Limburg? In Strijdtoneel Limburg vertellen Rombout Nijssen en Rick de Leeuw je over het rijke militaire verleden van Limburg en nemen ze je aan de hand van twintig markante gebeurtenissen en locaties mee op pad langs een rijkelijk geïllustreerd parcours in Limburg. Vanuit Hasselt vertrek je richting het westen en het zuiden, om verder via het Maasland naar het noordelijke Lommel af te reizen. Als een ware tijdreiziger verplaats je je door de provincie Limburg. Onderweg hoor je allerhande interessante verhalen en ontdek je talrijke boeiende plaatsen. Het boek vertelt je bovendien hoe je deze in het echt kunt bezoeken.

20ste eeuw

kens in het landschap die aan de wreedheid, de pijn en het verdriet herinneren.

Toch ging niet elke veldslag in het boek met wapengekletter gepaard.

Zo moest het fort van Jonkholt in de 16de eeuw de route van Maastricht naar Hasselt afsluiten voor de opstandelingen tegen de koning van Spanje. Die strategie werkte: Willem van Oranje koos een andere weg en het fort werd nooit belegerd. Daardoor kan je nu in Jonkholt zien hoe een site in de 16de eeuw werd verdedigd.

Intussen grazen de koeien in Halen rustig verder, zich niet bewust van het soldatenbloed waarmee de grond onder hun poten is doordrenkt. Na de oorlog verhuisden alle graven van het kerkhof naar de Duitse militaire begraafplaatsen in Vladslo en Langemark. Alleen het kruis bleef overeind: één van de vele stille getuigen van een rumoerig verleden.

Strijdtoneel Limburg Strijdtoneel Limburg

et kruis van het voormalige oorlogskerkhof in Halen staat er vandaag een beetje verloren bij. Hier begroeven de Duitsers in 1914 na de Slag der Zilveren Helmen hun slachtoffers. Het waren er 111 in totaal, een pak minder dan de 3 000 doden die de geallieerde pers triomfantelijk rondbazuinde. Maar het Duitse zelfvertrouwen had wel een flinke deuk gekregen. De trotse cavaleristen bleken niet opgewassen tegen de mitrailleurs van de Belgische troepen. WO I was nog maar net begonnen en oorlogsvoering te paard al meteen passé.

Het slagveld in Halen is één van de twintig locaties die rijksarchivaris Rombout Nijssen en duivel-doet-al Rick de Leeuw selecteerden voor Strijdtoneel Limburg, een fraai uitgegeven boek over de Limburgse militaire geschiedenis.

Rombout zorgt samen met het redactieteam van de provinciale afdeling Onroerend Erfgoed voor een historisch correcte weergave van de feiten, terwijl Rick het geheel doorspekt met poëtische mijmeringen en anekdotes.

Want vergis je niet: Strijdtoneel Limburg verheerlijkt niet het spierballengerol,

maar heeft vooral aandacht voor de mens achter de feiten: de jonge soldaat die met een bang hart ten strijde trok, maar ook de brave burger boven wiens hoofden de strijd werd beslecht.

“Wij beginnen deze beknopte militaire geschiedenis van Limburg in 1213.

Dat wil niet zeggen dat er voordien in Limburg niet gestreden werd, maar wel dat daarover geen of te weinig bronnen terug te vinden zijn. Over de eerste veldslagen weten we alleen wat kroniekschrijvers, meestal in dienst van één

Koude Oorlog Brustem

Van schermutseling tot wereldoorlog

Duitse soldaten liggen in Moelingen te wachten tot ze de Maas kunnen oversteken.

Nationaal Archief, collectie Spaarnestad Photo, Het Leven, onbekende fotograaf, 1914

Strijdtoneel Limburg, Rombout Nijssen en Rick de Leeuw, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen vzw en provincie Limburg (uitg.), 2020, 29 euro, ISBN 9789492455185.

Verschijnt in september 2020, voorintekening via pcce@limburg.be

7

STRIJDTONEEL LIMBURG

VLIEGVELD BRUSTEM

GR IN SV EN © GU Y VA N

Een echte veldslag vindt er nooit plaats, maar in Brustem staan de zenuwen lange tijd wel strak gespannen. De Koude Oorlog zet het vliegveld opnieuw op de militaire kaarten, als mogelijke NAVO-uitvalsbasis bij een potentiële clash.

Brustem wordt daarmee een militair doelwit bij een nucleair bombardement. Zover komt het gelukkig nooit. Vandaag doet het vliegveld dienst als Droneport. Het Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem – in de abdij van Sint-Truiden – vertelt de bewogen geschiedenis van de site.

Zie ook Onder de Radar, op blz. 28.

Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem Diesterstraat 1, Sint-Truiden www.airbase-st-trond.be Mooi uitzicht op de landingsbaan Straeten, Sint-Truiden

8

#CONFLICT 3

STADSBRAND

SINTERKLAAS

De persoonlijke vete tussen Louis XIV en Willem III van Oranje groeit uit tot de Hollandse Oorlog. Tongeren ontvangt de Nederlandse vorst hartelijk onderweg naar het front. Dat zint de Fransen niet en in de nacht van 28 op 29 augustus 1677 gaat de stad in vlammen op. Alleen het begijnhof blijft gespaard, omdat de begijnen vooraf de Fransen uitbetaalden. Een schilderij in de Gasthuiskapel herinnert aan de brand van Tongeren. In het museum in de Moerenpoort kom je meer te weten over de ramp.

De Vrede van Munster maakt in 1648 tienduizenden soldaten op slag werkloos. Plunderend zwerven ze door Europa. Zo ook het regiment van hertog Karel van Lorreinen (Lotharingen) (foto), dat in de Luikse Kempen lelijk huishoudt.

In de Limburgse Kempen besluit een dorpsmilitie dat het welletjes is. Op 6 december 1648 – sinterklaasavond – storten ze zich op de troepen van Karel, die hard terugslaan. Met bijlen hakken de militairen op amper een kwartier tijd 400 boeren in de pan. Een beeld in Meeuwen herdenkt deze bloederige veldslag. Het natuurgebied Donder­slag in Oudsbergen herinnert aan het landschap zoals dat eruitzag in 1648.

TONGEREN

Toerisme Tongeren Via Julianus 2, Tongeren Moerenpoort Leopoldwal 49, Tongeren www.toerismetongeren.be > zien en doen > musea

MEEUWEN

GR IN SV EN © GU Y VA N

KOUDE OORLOG

#CONFLICT 2

© GU Y VAN GR INS VEN

#CONFLICT 1

Herdenkingsmonument Hoogstraat-Genitsstraat, Oudsbergen Natuurgebied Donderslag Weg naar Zwartberg, Oudsbergen www.oudsbergen.be/wandelgebieden

EXPO BACONGO LIMBURG

BACONGO LIMBURG

Arnold Maes (Hasselt,1854-1878), kritische koloniaal en eerste Belgische dode in de koloniale onderneming.

Bacongo Limburg, vanaf 10 oktober in Het Stadsmus, Guido Gezellestraat 2, Hasselt.

Daarna gaat de tentoonstelling op reis door de provincie. www.bacongolimburg.be

Arnold Maes vertrok met grootse plannen naar Congo, maar zou er nooit aankomen. Het is één van de verhalen uit de expo Bacongo Limburg, vrij vertaald: het volk van Congo en Limburg.

H

et Stadsmus in Hasselt zet een Limburgse bril op om terug te blikken naar ons koloniaal verleden. Schrijver Tom Kenis brengt de persoonlijke verhalen van Limburgers in Congo samen in de expo Bacongo Limburg.

“MEER DAN DUIZEND LIMBURGERS IN CONGO”

Het werd een tentoonstelling vol herinneringen, vastgelegd op foto’s, video’s, in dagboeken, ...

Trokken veel Limburgers naar Congo?

Tom Kenis: “Meer dan duizend! De voorbije maanden ben ik overal in de provincie mensen gaan interviewen die naar Congo zijn getrokken, die familie in de kolonie hadden of die uit Congo naar hier zijn gekomen. Uit elk gesprek kwamen weer nieuwe contacten voort.

Het verbaasde me toch hoeveel verhalen uit Limburg ik tegenkwam. Ondertussen heb ik al een lijst van honderd Limburgse kolonialen.”

Wat deden zij daar?

“Een groot deel van de Limburgers die naar Congo trokken, was missionaris. Maar ook veel ambtenaren of mensen met een heel gewone job trokken naar de kolonie in Afrika, zoals landmeters en boekhouders. Andere zochten het avontuur.

Er was eigenlijk niet één type

koloniaal. Iedereen had een andere drijfveer om naar Congo af te reizen.

Vandaag weten we dat het kolonialisme een gruwelijke onderneming was, maar toen vertrokken veel mensen met de beste bedoelingen naar Congo. Arnold Maes is daar een goed voor­beeld van.”

Wie was Arnold Maes?

“Een bioloog uit Hasselt die vooral wetenschappelijke kennis in Afrika wou vergaren. Hij sloot aan bij een expeditie naar het Tanganika-meer in 1877, maar zou nooit in Congo aankomen. Hij bezweek in Zanzibar aan een zonneslag.”

Wat maakt hem zo bijzonder?

“Arnold Maes was de eerste Belg die in de koloniale onderneming stierf. Vooral in brieven naar zijn broer maakte hij brandhout van het kolonialisme.

Al in de beginjaren zag hij heel helder de ware aard van het kolonialisme: geen nobel doel, maar een transfer van welvaart van daar naar hier.”

9

FOCUS MERGELGROEVEN

10

FOCUS MERGELGROEVEN

Riemst

Als de koning zijn laarzen aantrekt en met bedrukt gezicht ten velde staat, dan weet elke Belg wat er aan de hand is. Hier heeft een ramp plaatsgevonden. Op 23 december 1958 stonden koning Boudewijn en zijn broer Albert, de toenmalige prins, op de Roosburg in Riemst (Zichen-Zussen-Bolder).

D ZESTIG JAAR NA DE RAMP

e Roosburgheuvel was uitgehold door ondergrondse gangen. Eerder die ochtend klapten de kamers diep in de heuvel in elkaar. De dag nadien deed zich een tweede instorting voor. Nota bene precies op de plek waar het koninklijk gezelschap gestaan had. De reddingswerken waren risicovol en kwamen traag op gang.

Achttien mensen lieten het leven. Elf daarvan heeft men nooit teruggevonden.

De heuvel had nochtans een waarschuwing uitgestuurd. Hij “kraakte”, wat erop wees dat een instorting nakend was.

Toch trokken een tweehonderd champignonplukkers die 23ste december de groeven in. Tijdens de feestdagen was de oogst extra veel geld waard.

Het was de laatste ramp in de mergelgroeven die mensen­levens eiste, maar niet de laatste instorting. Mike Lahaye: “We hebben recent nog twee grote verzakkingen gezien, gelukkig zonder gewonden, maar wel met veel materiële schade. Meerdere huizen zijn onbewoonbaar verklaard. En dan zijn er wellicht

11

FOCUS MERGELGROEVEN

Ondergrondse mergelgroeve de Grote Berg.

De blokbrekers lieten hun signatuur achter.

nog gangen waarvan we geen weet hebben en die voor gevaar kunnen zorgen.”

Mike Lahaye is “coördinator groeven en veiligheid” bij de gemeente Riemst. Sinds de Roosburgramp in 1958 houdt de gemeente continu een ambtenaar in dienst om de veiligheid boven- en ondergronds te monitoren. Onder Riemst ligt waarschijnlijk een netwerk van 350 kilometer aan gangen, een restant van eeuwenlange mergelwinning. Mike Lahaye: “De oudste groeven gaan terug naar de late middeleeuwen. Boeren gebruikten mergelpoeder of kleine brokjes om de kalkwaarde van hun velden te verhogen.

Maar men kon ook blokken stapelen als bouwstenen.”

De ondergrondse kamers kwamen goed van pas als schuiloord in tijden van nood.

In de kleine groeve onder het eigen huis zat de familie, samen met het vee en de meest waardevolle inboedel verborgen tot langstrekkende legers achter de horizon verdwenen. Op sommige muren zijn nog tekeningen met Spaanse soldaten en oude musketten te zien, waarschijnlijk uit de 16de of 17de eeuw.

NATO-GEHEIM De mergelgroeven hebben altijd militairen geïntrigeerd. Hitler wou geheime

12

V2-fabrieken in de grotten bouwen, maar de geallieerden stonden al in Berlijn vooraleer dat plan in de praktijk gebracht kon worden. En toen de Koude Oorlog op zijn kilst was, bouwde onze eigen NAVO in de buik van de Cannerberg bij Maastricht een geheim commando­ centrum. In de jaren zestig werkten daar ruim tweehonderd militairen en dat aantal kon oplopen tot een duizendtal bij grootschalige oefeningen. Het gangenstelsel was acht kilometer lang, met vierhonderd kantoren, een keukencomplex, eetzalen en bars. Het complex werd in 1992 ontmanteld en gesloten. De bunker was dan wel bestand tegen atoom-, biologische en chemische aanvallen vanuit het oostblok, maar sloot uiteindelijk de poorten omwille van … te veel asbest.

GROEVE VOL VLAAIEN In meer vredevolle tijden werden de gangen gebruikt om vee te stallen of voorraden te bewaren. Mike Lahaye: “Er is momenteel nog één boer in het hele mergelland die een groeve gebruikt om zijn vee te stallen, namelijk in Kanne. En één groeve dient nog als opslagplaats: in het Avergat slaat een lokale Riemste bakker zijn vlaaien en puddingen op.

Toch is het sinds de Roosburgramp nooit

Eeuwenoude tekeningen, gemaakt toen legers boven de grond op doortocht waren.

meer hetzelfde geweest. Men zocht en vond bovengrondse alternatieven voor de champignonkweek. Er zijn vandaag nog twee kwekers aan het werk die dit erkend streekproduct ondergronds telen.”

De groeven zitten ingebakken in de cultuur van de Riemstenaren. Generatie na generatie maakte ervan gebruik, naarmate de tijd vorderde om andere redenen. Op twee groeven na die voor toeristen openstaan (zie kader), zijn zowat alle gangen om veiligheidsredenen gesloten. En dan duikt het cliché op: uit het oog, uit het hart.

Mike Lahaye: “De groeven waren ooit een economische goudmijn voor de bewoners, maar dat idee is nu wel weg. Zij zien het vooral als een last. En geef ze maar eens ongelijk met die instortingen. Als een 16de-eeuws opschrift onder een huis ligt, probeer dan maar eens de bewoners uit te leggen waarom dat opschrift bewaard moet blijven en zij op een wankele ondergrond moeten verder leven. Dat lukt natuurlijk niet.”

Uit een onderzoek van de gemeente Riemst en het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed bleek dat de bewoners het meest bezorgd zijn over de veiligheid en de waarde van hun woning. En daarin schuilt een paradox, want die twee slui-

FOCUS MERGELGROEVEN

25 000 BEZOEKERS ONDER DE GROND

Mike Lahaye: ”Bescherming verkrijgen is ont-zet-tend complex.”

ten elkaar soms uit.

“Het is niet altijd mogelijk of betaalbaar om de ondergrond te stabiliseren. De groeven kunnen in meerdere etages boven elkaar liggen. De gangen kunnen tot veertig meter diep liggen. Wat voor oplossing heb je dan nog? Het huis snel van de hand doen aan een onwetende koper? Dat is niet mogelijk, want de notaris moet informatie opvragen en is verplicht de mogelijke kopers in te lichten. Er zijn al huizen onbewoonbaar verklaard, omdat ze op gevaarlijke ondergrond staan.

Dat zijn drama’s voor die gezinnen.”

BERGLOPERS De weerstand van de bewoners is één kant van de medaille. Aan de andere kant staan honderden ‘berglopers’. “Dat zijn geïnteresseerden die al tientallen jaren zelf onderzoek doen en hun resultaten publiceren. Deze ‘citizen science’ is een heel krachtige beweging om dit erfgoed te verdedigen.”

Met de berglopers als ruggensteun proberen de gemeente Riemst en Mike Lahaye een beschermend statuut te verkrijgen.

Maar dat vergt samenwerking tussen bijzonder veel instanties. Het gangenstelsel laat zich immers geen grenzen opleggen.

Het strekt zich uit over Nederlands,

Vlaams en Waals grondgebied, met telkens hun eigen regelgeving. Mike krijgt er een punthoofd van.

“Het is ont-zet-tend complex en ja, ook frustrerend. Sinds 2016 werken we op Vlaams niveau aan een onroerend­ erfgoedrichtplan voor de Grote Berg in Zussen. We hopen volgend jaar hiermee te landen. Als dat goedgekeurd wordt, vloeit daaruit een Actieplan voort. Dit is vooral belangrijk, omdat het een zekere graad van bescherming biedt. Men kan dan niet meer zonder veel poespas groeven opvullen. Het vergroot ook het bewustzijn van de inwoners. Zij zien het vandaag vooral als een last – en ik kan ze niet volledig ongelijk geven – en kijken minder naar het belang van de sites voor ons erfgoed en voor de natuur, met name de vleermuizen die hier overwinteren.

De idee dat we hier met belangrijk erfgoed onder onze voeten zitten, kunnen we hiermee voor een stuk versterken.

Geen dag te vroeg hoor. Zeker de middeleeuwse groeves zijn zeer kwetsbaar.

Als er kampvuurtje in gestookt wordt, of iemand met een graffitispuitbus rondgelopen heeft, geloof me, je huilt als je van erfgoed houdt.”

Mergel was een gegeerd product: een kalkrijke stof die eerst vooral bij boeren in trek was, later ook bij huizenbouwers. De eeuwenlange mergelontginning zorgde voor een ondergronds doolhof. Het netwerk van mergelgangen is afgesloten voor het grote publiek. Toch kan je nog de sfeer opsnuiven in twee groeven in Riemst die gestabiliseerd werden en als toeristische attractie openstaan. Zij trekken 25 000 bezoekers per jaar.

De groeven tonen hoe de blok­ brekers van het mergelfront te werk gingen. Ook een kaasmakerij, een champignonkwekerij, … liggen op de ondergrondse wandelroutes. Het vleermuizenreservaat blijft veilig afgesloten voor het grote publiek, wat niet tegenhoudt dat er misschien eentje nieuwsgierig de bezoekers komt bekijken. www.riemst.be > bezoeken > bezienswaardigheden Avergat 14, Riemst (Kanne) Gielenstraat 18, Riemst (Zichen-­Z ussen-Bolder).

13

INFOGRAFIEK

MONUMENTENWACHT LIMBURG Monitort gebouwen en interieurs van waardevol erfgoed – zowel beschermd als niet-beschermd.

Dit kan bij openbare besturen of privé-eigenaars zijn.

Monumentenwacht geeft informatie over de toestand van hun gebouw of interieur, samen met advies over het verdere onderhoud.

VANDAAG

KOSTPRIJS STANDAARD PER OBJECT • 40 euro per jaar • Inspectiekost: 45 euro per manuur • 2 uur gratis nazorg

• 797 aangesloten objecten • 36 van de 42 Limburgse gemeenten zijn aangesloten

COLLECTIEF LIDMAATSCHAP HOE MEER OBJECTEN, HOE GOEDKOPER Van de 36 aangesloten Limburgse gemeenten 5 met collectief lidmaatschap 7 collectieve lidmaatschappen in de maak

VOORDELEN

KOSTPRIJS • 0 tot 10 objecten: 40 euro per object per jaar • 11 tot 40 objecten: 400 euro per jaar • 41 tot 60 objecten: 600 euro per jaar • 61 tot 100 objecten: 800 euro per jaar • >100 objecten: 1000 euro per jaar

✔ Duidelijk toestandsbeeld met onderhoudskalender ✔ Dure restauratiekosten vermijden ✔ Eenvoudige financiële meerjarenplanning ✔ EXTRA FINANCIËLE VOORDELEN - Mogelijks 10% extra Vlaamse restauratiepremie - Provinciale subsidies: Klein Historisch Erfgoed en Projecten Onroerend Erfgoed

HOE COLLECTIEF AANSLUITEN? STAP 1

Maak een inventaris op

Lokale expertise: heemkringen, intergemeentelijke onroerenderfgoeddienst (IOED), …

HULP? Inventaris Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed

14

STAP 2

Contacteer provincie Limburg Carolien Goeleven, Monumentenwacht Limburg: carolien.goeleven@limburg.be, 011 23 75 88

MONUMENTENWACHT COLLECTIEF LIDMAATSCHAP

GEMEENTEN EN PRIVE-EIGENAARS

COLLECTIEF

Van de 36 aangesloten Limburgse gemeenten zijn er reeds vijf met een collectief lidmaatschap aangesloten bij Monumentenwacht Limburg. Zeven nieuwe zijn in de maak. Ook de andere steden en gemeenten kunnen zich nog aanmelden om collectief aan te sluiten. Dit biedt immers tal van voordelen. Zo wordt niet enkel aansluiten goedkoper, maar blijft er eveneens meer budget over voor de monitoring van het erfgoed. Bovendien kan er zo ook ingezet worden op een goedkoper preventief erfgoedbeleid.

36 van de 42 Limburgse burgemeesters hoeven niet meer overtuigd te worden.

Zij zijn reeds met één of meerdere van hun erfgoedobjecten aangesloten bij Monumentenwacht Limburg en laten deze op regelmatige basis inspecteren.

Zo vermijden ze dat kleine gebreken uitgroeien tot grote en dure restauratiekosten. Met het adviesrapport in de hand kunnen ze onderhoudswerken en eventuele restauratiewerken inplannen op lange termijn.

“Hoe meer erfgoedobjecten bij Monumentenwacht Limburg aansluiten hoe beter het Limburgse erfgoed gemonitord wordt. En dat maakt de weg vrij voor een preventief erfgoedbeleid,” stelt Carolien Goeleven, coördinator Monumentenwacht Limburg.

Monumentenwacht Limburg zou nu graag samen met alle Limburgse steden en gemeenten een volgende stap zetten. Zo kan een gemeente of stad een hele verzameling van waardevolle gebouwen en of interieurs in eigen beheer samenbrengen in één portefeuille. Als einddoel: kostenbesparend werken en een duidelijke toekomstvisie voor het behoud en beheer van al het erfgoed op hun grondgebied uitwerken.

PRIVATE EIGENAARS ALS ONDERDEEL VAN EEN COLLECTIEF LIDMAATSCHAP Monumentenwacht wordt klassiek geassocieerd met kerken. Daar spelen zich ook de meest spectaculaire inspecties af: monumentenwachters in klimuitrusting hangen aan kerktorens om onder meer daken, muren en aansluitingen te inspecteren. Ditzelfde werk gebeurt ook voor minder opvallende – al dan niet beschermde – gebouwen en hun interieurs. Die bevinden zich vaak in privéhanden.

Private eigenaars staan nog te vaak wantrouwig tegenover Monumentenwacht. Zij denken dikwijls dat de adviezen van de monumentenwachters bindend zijn. Het tegendeel is echter waar.

De adviezen zijn objectief en volledig vrijblijvend. Ze geven de eigenaar wel een duidelijk beeld over wat er wanneer moet gebeuren om het erfgoed optimaal te bewaren en in stand te houden. Carolien Goeleven: “Het eerste aanspreekpunt voor een private eigenaar is een erfgoedexpert in zijn eigen stad of gemeente. Dit lokale niveau is dan ook enorm belangrijk in het stimuleren en sensibiliseren

van private eigenaars om hun erfgoed preventief te onderhouden.

Daarom kan het collectief lidmaatschap van een gemeente indien gewenst ook probleemloos uitgebreid worden naar private eigenaars toe.

Zij kunnen dankzij dit collectieve lidmaatschap dan kosteloos aansluiten. Sommige gemeenten gaan zelfs nog een stap verder. Ze betalen de inspectiekost terug als een eigenaar effectief aan de slag gaat met de aanbevelingen van Monumentenwacht.

Carolien Goeleven: “Door private eigenaars in het collectief lidmaatschap te betrekken, blijft het erfgoed in hun stad of gemeente niet enkel beter bewaard, maar worden deze mensen ook optimaal ondersteund en stijgt de erfgoedtoeristische beleving van het gebied. Een win-win scenario dus”.

Daarnaast zet een lidmaatschap de deur open voor allerlei subsidies – en dat is nog steeds veel te weinig gekend (zie ook Subsidies, blz 35 e.v.).

Meer info: www.limburg.be/pcce > subsidies en > monumentenwacht

15

MONUMENTENWACHT COLLECTIEF LIDMAATSCHAP

RIEMST

VEERLE VANSANT

Momenteel aangesloten met 41 erfgoedobjecten collectief

Riemst was de eerste gemeente die een collectief lidmaatschap bij Monumentenwacht opstartte. Het lidmaatschap met 41 objecten strekt zich niet alleen uit over de gebouwen van de gemeente, maar ook over het beschermd erfgoed van private eigenaars.

Veerle Vansant is erfgoedconsulente bij de Intergemeentelijke Onroe­rend Erfgoeddienst Oost-Haspengauw en Voeren en probeert zoveel mogelijk private eigenaars te overhalen om in het collectief lidmaatschap te stappen.

“Alle eigenaars van beschermd erfgoed kunnen gratis aansluiten. De kost van een inspectie betalen ze zelf, maar als de eigenaar de dringende aanbevelingen van Monumentenwacht aanpakt, wordt de inspectiefactuur integraal door de gemeente terugbetaald. Zowel de aansluiting bij Monumentenwacht als de dienstverlening zijn dan voor de private eigenaar volledig kosteloos.”

Alle rapporten samen vormen volgens Veerle Vansant de basis om een visie op langere termijn uit werken.

“Elk jaar vragen we een nieuwe reeks inspecties aan, zodat op termijn elk gebouw een inspectierapport heeft.

Het is onze ambitie om gemiddeld om de vier jaar een nieuwe inspectie per erfgoedobject aan te vragen. Op die manier ontstaat een onderhoudsplan op langere termijn en ook een zicht op de toekomst van ons onroerend erfgoed.”

16

SINT-TRUIDEN ARIANE VAN DE PLAS

BOCHOLT

ANN ROMBAUT

Momenteel aangesloten met 85 erfgoedobjecten collectief

Momenteel aangesloten met 10 erfgoedobjecten individueel, 32 objecten in opmaak voor collectief

In een vroeger professioneel leven was Ariane Van de Plas zelf Monumentenwachter Bouwkunde. Die ervaring nam ze mee naar de stad Sint-Truiden, waar ze nu werkt als expert onroerend erfgoed. “Het is soms frustrerend als monumentenwachter: inspecties, herhaalinspecties en dan … niets. Het mag niet bij rapporten blijven. Dat is gelukkig ook de visie van ons stadsbestuur. Met tijdige ingrepen willen we hoge rekeningen in de toekomst voorkomen.”

Daarbij kijkt Sint-Truiden niet alleen naar de eigen gebouwen, maar ook naar private eigenaars.

“Sint-Truiden is de eerste stad die alle private eigenaars van al dan niet beschermd erfgoed de kans biedt om gratis aan te sluiten bij Monumentenwacht Limburg. Hun aantal groeit, maar wel traag. Nog te vaak denkt men dat Monumentenwacht hen zal beperken in hun doen en laten. De stad heeft alle eigenaars in de bouwkundige inventaris een informatiebrief gestuurd en er volgen nog informatiemomenten. We willen tegen die foute veronderstellingen ingaan en de meerwaarde aantonen om gratis aan te sluiten: je krijgt immers een duidelijk beeld van de huidige toestand van het gebouw en aanbevelingen op korte en lange termijn, zodat je weet wat je kan doen om het gebouw in een goede toestand te bewaren.”

Ann Rombaut werkt als deskundige erfgoed binnen de gemeente Bocholt aan de opstart van een collectief lidmaatschap.

Voor haar ligt Monumentenwacht volledig in het verlengde van haar passies: ze is kunsthistorica en archeologe.

Ook al is Bocholt een landelijke gemeente, toch voorzien ze een volwaardige erfgoedbegroting. “Ons gemeentebestuur wil graag een voorbeeld zijn voor een goed behoud en beheer van zijn erfgoedpatrimonium. Zowel op vlak van roerend, onroerend als voor de waardevolle archeologische sites.”

De weg naar het collectief lidmaatschap heeft Ann Rombaut opgesplitst in twee delen.

“Eerst werd er – op basis van de inventaris van het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed – een inventaris opgemaakt van alle waardevolle erfgoedobjecten in de gemeente. Deze inventaris wordt momenteel door de heemkundige kringen nagekeken en indien nodig aangevuld.

Daarna zullen de 32 gebouwen in eigendom van de gemeente collectief aangesloten worden. In een volgende fase krijgen private eigenaars de kans om gratis aan te sluiten. Veel particulieren denken dat er verplichtingen aan verbonden zijn, maar dat is absoluut niet het geval. Met een duidelijk communicatieplan – o.a. een informatiebrief en infomomenten – zullen we hen hopelijk overtuigen om mee in het plan te stappen en zo het erfgoed in Bocholt optimaal te onderhouden en bewaren.”

TIPS VOOR TRIPS

TIPS VOOR TRIPS

UNIVERSITEITSMUSEUM

ANTWERPSE SPELEN

STREETART HASSELT

De Gentse musea S.M.A.K. en MSK hebben er een nieuwe buur bij. In het Gents Universi­ teitsmuseum (GUM), midden in de Plantentuin, duik je in het hoofd van wetenschappers uit alle disciplines, van biologie tot archeologie. De voorbije 200 jaar verzamelden de professoren ruim 40 000 objec­ ten, zoals het eerste bakeliet (uitgevonden in Gent) of de uit­gestorven vogel Javaanse lel­kievit. Om ook de verwondering en nieuwsgierigheid van de tieners optimaal te prikkelen, liet het GUM zich adviseren door jongeren.

Door de coronacrisis zullen er deze zomer geen Olympische Spelen op de televisie te zien zijn. Toch nood aan topsport?

De expo "Breaking Boun­daries" vertelt het verhaal van de Antwerpse editie van de Spelen, die precies 100 jaar geleden plaatsvonden.

Het waren de eerste Spelen na WO I. Uiteraard komen die historiek, de strafste records en de markantste figuren aan bod. Maar je kunt ook je eigen grenzen opzoeken en je meten met olympische atleten van toen en nu.

Meer dan tachtig Hasseltse gevels werden opgefleurd door internationaal gerenommeerde artiesten, onder wie ROA, Belin, Anima­lito­land en Eelco van den Berg.

De Onafhankelijke Wakkere Stadsgids Hasselt heeft een wandeling van 5,5 kilometer uitgestippeld die langs die kleur­rijke kunstwerken, verborgen pareltjes en grootse graffiti leidt. Je kan je inschrijven voor één van de vaste wandelingen of een persoonlijke tour reserveren. Beide starten aan Toerisme Hasselt.

Sportimonium Trianondreef 19, Zemst 12 euro sportimonium.be

Streetart wandeling Toerisme Hasselt, Maastrichterstraat 59, Hasselt 8 euro (geleide wandeling 60 euro) www.owsh.be > trips

Gents Universiteitsmuseum Ledeganckstraat 35, Gent 8 euro www.gum.gent

17

© KRISTOF VRANCKEN

TIPS VOOR TRIPS

MIJNARCHITECTUUR

KLUIZENAARS

VANLESSEN3

KRUINENPAD

In Zolder zijn de belangrijkste mijngebouwen sinds 1993 als monument beschermd. De 9,5 kilometer lange Mijnarchitectuurwandeling voert je niet alleen langs de mijnsite, maar ook langs de cité van Berkenbos. Daar weerspiegelen de huizen in Engelse cottage- of Nieuwe Zakelijkheidsstijl perfect welke plek de voor­malige bewoners bekleedden in de hiërarchie van de mijn.

De gratis wandelbrochure is te vinden in het Infokantoor Toerisme (Bolderberg, Vrunstraat 6) en ZLDR LUCHTFABRIEK (Marktplein 5).

De Kluis van Vrijhern, een bedevaartsplaats in Hoeselt, is de enige kluis in Limburg die nog bewoond is. De kluissite verkennen doe je met de gratis app “Beleef Hoeselt”.

Langs een wandeltraject van 7 kilometer brengen tien korte filmpjes de wereld van kluizenaars, druïden en oude sagen en legen­den tot leven. Het idyllische dorpje, de omliggende natuur, het panoramische uitzicht en het prachtige glasraam van de Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Loreto krijg je erbovenop.

Van grootvader op vader op zoon: de tentoonstelling Vanlessen3 stelt in één klap het werk van drie generaties Vanlessens tentoon. De Provinciale kunstcollectie van Limburg leende voor de expo het schilderij “Hondskloten - Pruimentijd” uit van Lode Vanlessen uit 1975 (zie beeld linksboven).

Dat de oudste Vanlessen zijn doeken wel vaker zelfrelativerende titels gaf, kan je van 27 september tot 14 november zelf gaan ontdekken in CC Maasmechelen.

Kluis van Vrijhern Kluisstraat 1, Hoeselt gratis www.hoeselt.be/nl/ontspannen/kluisvan-vrijhern

CC Maasmechelen Koninginnelaan 42 Maasmechelen gratis www.ccmaasmechelen.be

Wie zegt dat je altijd met beide benen op de grond moet blijven staan? Op het 10 meter hoge Kruinenpad wandel je tussen de boomtoppen van het natuurgebied De Greven in Maasmechelen. Vertrekpunt is de dijk van de Zuid-Willemsvaart, daarna zakt het landschap onder je weg – het gevolg van gigantische mijnverzak­kingen die je het best ziet vanuit de hoogte.

Omdat het pad, een luchtbrug van 112 ton, zelf niet stijgt, is het voor iedereen toegankelijk.

Ook rolstoelgebruikers kunnen hier dus de vogels in de ogen kijken.

Mijnarchitectuurwandeling Marktplein 5 , Zolder gratis (geleide wandeling 60 euro) www.visitlimburg.be (zoekterm mijnarchitectuur)

18

Kruinenpad Jaagpad langs de Zuid-Willemsvaart, Maasmechelen gratis www.visitmaasmechelen.com/hetkruinenpand

© BIJLOOS EUGENE

TIPS VOOR TRIPS

WO II IN HASPENGOUW

BOSRIJK BOKRIJK

BURCHT VAN LOGNE

TRUDOPAS SINT-TRUIDEN

Erfgoed Haspengouw herdenkt de Duitse inval in België met een verrassend programma dat op 27 augustus met dans en har­ moniemuziek start en op 17 december met een lezing over koken in de jaren ‘40 eindigt.

Daartussen kan je lezingen volgen over de rol die kloosterzusters tijdens WO II speelden en over de beeldromans Maus en Kraut.

Je kan je ook inschrijven voor een bezoek aan het fort van Eben-Emael of voor de workshop “Chocolade, troost in barre tijden”.

Bokrijk is niet alleen een openluchtmuseum, maar ook een fantastische plek om te wandelen. Vijf wandelroutes van 1.5 tot 9,5 km doorkruisen een bosrijk park van maar liefst 550 ha. Liever op twee wielen?

Fiets dan door het aaneengesloten vijvergebied De Wijers waarvan Bokrijk deel uitmaakt.

Vlakbij knooppunt 91 ligt het unieke fietstraject Fietsen door het Water.

Ondertussen is het museum weer open en kan je er onder meer de expo De wereld van Breugel meepikken.

Haspengouw gratis, verplicht inschrijven via 011 70 18 30 of info@erfgoedhaspengouw.be www.erfgoedhaspengouw.be > Tweede Wereldoorlog in Haspengouw > Activiteiten Erfgoed Haspengouw

Wandelroutes Bokrijk Bokrijklaan 1, Genk (volg de pijlen naar parking 1 en 2) www.bokrijk.be

Ooit hielden de roversheren vander Marcks, berucht onder de naam “les Sangliers des Ardennes”, zich hier schuil.

De familie vander Marck bezat toen nog steeds de belangrijke heerlijkheid Lummen in Limburg. Vandaag blijven er van de burcht van Logne en zijn romaanse kapel enkel nog ruïnes over. Met een merovingisch kerkhof, ondergrondse gangen, een valkenshow en zelfs een geest in de gedaante van een gouden geit is dit een uitstekende uitstap om met kinderen te doen. Voor volwassenen is er een interessant museum met artefacten die op de site werden gevonden.

Eén pas en in Sint-Truiden zwaaien de deuren open. De Trudopas is een dagpas die je toegang geeft tot de verschillende gebouwen die Sint-Truiden rijk is. De pas bestaat uit een folder met een stadskaart en een korte uitleg per monument. De Trudopas is te koop bij de dienst Toerisme.

Nog tot 31 oktober bezoek je met de Trudopas de abdijtoren, de crypte, de kapucijnenkapel, het Festraetsuurwerk, de academiezaal en de keizerszaal.

Loop ook eens langs bij het pas gerenoveerde kerkje van Guvelingen (12de eeuw), vlakbij de boomgaarden.

Domaine de Palogne Rue de la Bouverie 1, Vieuxville 4 euro www.chateau-logne.be

Toerisme Sint-Truiden Grote Markt, Sint-Truiden 5 euro www.visitsinttruiden.be

19

TIPS VOOR TRIPS

KASTEEL VAN GORS

Z33

KOLISBOS

LIJN 23

Het kasteel van Gors mag zich het eerste energieneutrale kasteel van Vlaanderen noemen.

Om maar te zeggen dat dit kasteel uit de 17de eeuw tot in de puntjes gerestaureerd is. Gelukkig is er ook van de authenticiteit niets verloren gegaan. In het bos rond het kasteel vind je nog een echte ijskelder en in de laat-classicistische balzaal kan je je vergapen aan indrukwekkend stucwerk en een vloer met schitterend inlegwerk.

Z33, het Huis voor Actuele Kunst in Hasselt, heeft er met Vleugel 19 een schitterend tentoonstellingsgebouw bij.

Architecte Francesca Torzo stapte af van de klassieke witte kubus. Ze koos voor ruitvormige bakstenen die perfect aansluiten bij de baksteenarchitectuur van de bestaande Vleugel 58 en het aangrenzende begijnhof. Binnen creëerde Torzo een labyrint van verborgen hoekjes.

Ga dit onvoorspelbare staaltje architectuur dus zeker ook binnenin ontdekken.

Nood aan een frisse neus? In het Kolisbos kan je vijf wandelroutes volgen, allemaal met startpunt aan de Torenstraat in Pelt. Het groene Pierkespad is speciaal ontworpen voor kinderen en laat hen klimmen en klauteren op houten constructies. De blauwe Celtic Fields-route loodst je langs prehistorische akkers en de rode route langs het urnenveld de Roosen. Download ook zeker de ErfgoedApp om de geheimen van dit gebied te ontdekken.

Z33 – Huis voor Actuele Kunst Zuivelmarkt 33, Hasselt 8 euro www.z33.be

Kolisbos Torenstraat, Pelt gratis www.toerisme-hamont-achel.be ( zoekterm: verhalen uit de bodem )

Zin in een virtuele uitstap?

Op www.haspengouw.tv kan je aan boord stappen van Lijn 23, het intussen verdwenen bieten- en fruitspoor dat vanaf 1879 Drieslinter met Tongeren verbond. Ooit stonden langs de spoorlijn bloeiende fabrieken zoals Suikerfabriek Mellaerts in Sint-Truiden en de Trudofabriek in Melveren. Vandaag resten alleen nog enkele gebouwen zoals het Sint-Maria Instituut in Hoepertingen en de stroopfabriek Lowette in Jesseren en Bommershoven. Je kan ook de ronde “echt” afleggen via een 33km lang fietspad.

Kasteel van Gors Hoogstraat 33, Borgloon bezoek enkel mogelijk met gids 40 euro + 4 euro per persoon www.kasteelgors.be

20

www.haspengouw.tv

TIPS VOOR TRIPS

VIRTUELE MUSEA

TUMULI MET HUIFKAR

110 BOMMEN EN POELEN

RIDDERS VAN DE DUITSE ORDE

Veel topmusea bleven de voorbije maanden buiten ons bereik, maar je kan nu een virtuele blik op de kunstwerken werpen én van dichterbij dan in het echt. Op de website van Museumpas vind je acht Belgische en zeven buitenlandse museum­tours. Bij het Musée d’Orsay en het British Museum zijn dat werken van Monet en de Steen van Rosetta. En het Guggenheim van New York laat je zelfs van de spiraalvormige wandelgalerij roetsjen.

Het Belgische luik bevat o.a. het Vleeshuis in Antwerpen, het Belgisch Stripmuseum in Brussel en la Boverie in Luik.

Rijke Romeinen lieten zich begraven in zelf aangelegde grafheuvels. De gemeente Gingelom telt er maar liefst zes: de grootste collectie tumuli van België.

Tussen de fietsknooppunten 510, 511 en 192 passeer je ze allemaal. Voor wandelaars vertrekt een bewegwijzerde route aan de Brouwerijstraat in Gingelom.

Je kan de tocht ook maken op een tractor-huifkar mét gids en combineren met een bezoek aan Fruitbedrijf Jadoul. De huifkar kost 50 euro per uur, de gids 90 euro voor 3 uren en de rondleiding op het fruitbedrijf 6 euro per persoon.

Wist je dat er tijdens WO II rond het Albertkanaal meer dan 200 kilometer noodloopgraven werden gegraven? In Lummen werd een deel daarvan recent in ere hersteld. In het natuurgebied Tommelen in Hasselt vind je dan weer 110 poelen die eigenlijk bomkraters uit WO II zijn en intussen een unieke fauna en flora ontwikkeld hebben.

Momenteel zijn de bouwwerken aan de gang voor een vier meter hoge uitkijktoren die over de hele site een ongehinderd uitzicht zal geven.

De Landcommanderij AldenBiesen blaast dit jaar 800 kaarsjes uit. Een unieke verjaardag die de Landscommanderij viert met de even unieke tentoonstelling Rise & Fall, over de zes eeuwen dat de Ridders van de Duitse Orde hier woonden. Zes eeuwen maar? Ja, want kort na de Franse Revolutie in 1797 moesten de ridders hun trotste bezit openbaar verkopen. Hoe het er daarvoor aan toe ging, ontdek je aan de hand van uitzonderlijke sleutelwerken.

Virtuele musea www.museumpassmusees.be >alle artikels > 7 buitenlandse musea + 8 virtuele tours in Belgische musea

Romeinse tumuli Brouwerijstraat, Gingelom www.gingelom.be ( zoekterm: tumuli )

Noodloopgraven Geneikestraat, Lummen Natuurgebied Tommelen Spoorwegstraat, Hasselt gratis www.natuurpunthasseltzonhoven.be > natuurgebieden > tommelen

Landcommanderij Alden-Biesen Kasteelstraat 6, Bilzen 24 oktober tot 20 december 12 euro www.alden-biesen.be

21

JONG REDT OUD KEIJERSMOLEN

KOREN OP

DE MOLEN Hoe breng je wieken van drie ton in beweging? En hoe krijg je ze opnieuw tot stilstand? Acht kinderen tussen zeven en elf jaar kregen hun eerste molenaarsles tijdens een molenkamp aan de Keijersmolen in Molenbeersel.

René Weerens, voorzitter van vzw Molenzorg, was maar wat blij toen het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed kwam aankloppen met hun Jong redt Oud project. “Jongeren betrekken bij het hele molengebeuren is altijd een doel geweest van onze vzw. Zelf heb ik de kinderen de geschiedenis van de Keijersmolen uit de doeken gedaan. De molen dateert van 1869. De laatste echte molenaar, Theo Keijers, was zo gepassioneerd door zijn vak dat hij tot enkele jaren voor zijn dood twee jaar geleden, is blijven malen voor boeren uit de streek, meer als hobby dan als broodwinning.”

VOLG DE GIDS Voor de praktijk werd molenaar Theo Stakenborg, die het vak van zijn naam-

22

genoot leerde, opgetrommeld. “Elke dag heb ik de kinderen laten kennismaken met een ander aspect van het malen. Met twee mochten ze daarna de molen in.

De ene filmde, de andere gaf uitleg. Die filmpjes werden dan op Facebook gezet, zodat de ouders konden zien wat hun kinderen al hadden geleerd.”

Hét hoogtepunt was het toonmoment tijdens de jaarlijkse Molenfeesten. De kinderen mochten hun ouders en vrienden zelf rondleiden in de molen.

Theo Stakenborg: “Normaal zijn tijdens de Molenfeesten alleen de meel- en de steenzolder toegankelijk. Nu hebben we de hele molen opengesteld, zodat de kinderen tot boven konden om hun ouders en kennissen uit te leggen hoe bijvoorbeeld de molen ‘op de wind’ gezet wordt.

Dat je een molenkop van tien ton met de hand kan doen draaien, dat vonden ze erg indrukkend.”

Kinderen van 7 tot 11 warm maken voor het molenaarsleven, dat was waarschijnlijk niet evident?

Theo Stakenborg: “Integendeel. Ze waren bijvoorbeeld erg gefascineerd door de bascule waarmee het graan gewogen werd. Zij kennen alleen digitale weegschalen waar het gewicht onmiddellijk in cijfertjes verschijnt. Nu moesten ze aan de slag met echte gewichten en verhoudingen.”

COLLECTIE IN DE KIJKER

IN DE KIJKER 1

2

3

4

In de kijker zetten we voor deze editie van LEF vier gebouwen die momenteel in het Openluchtmuseum Bokrijk staan en pas gerestaureerd of in restauratie zijn binnen de grootschalige restauratiecampagne “120 tegen 2020�. De beelden komen uit de documentatiecollectie van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed dat ruim 150 000 beelden, 1 400 films en duizenden kaarten, plannen en affiches bevat.

Een unieke bron voor architecten, erfgoedliefhebbers, historici, ...

Interesse?

Mail pcce@limburg.be

23

COLLECTIE IN DE KIJKER

UIT TESSENDERLO HET HOOGHUIS 16DE EEUW

Het Hooghuis was de thuis van de familie Muyskens. “Hooghuis” verwijst naar hun hoge status: de Muyskens waren officieren in het Spaanse leger.

De foto toont het Hooghuis aan de Schoterweg in Tessenderlo. Vandaag staat het in Bokrijk, met op hetzelfde erf een schuur uit Olen en een "turfschob" (turfschuur) uit Kalmthout.

© LUC DAELEMANS

De restauratie is in volle gang met o.a. de restauratie van de glas-in-lood-­ ramen, het opvoegen van de bak­stenen en het opnieuw lemen van de lemen wand.

24

COLLECTIE IN DE KIJKER

UIT ELLIKOM (OUDSBERGEN) OLIESLAGMOLEN 1702

Deze watermolen maalde geen graan, maar perste de olie uit het zaad. Raapzaad en koolzaad leverden olie op voor in de keuken. Van de olie uit lijnzaad maakte men zeep en brandstof voor olielampen. Na het persen bleef er een harde koek achter die als veevoeder diende. De Olieslagmolen verhuisde in 1963 naar Bokrijk. De restauratie werd in 2019 afgerond.

Š LUC DAELEMANS

Bij de recente restauratie kreeg de molen een nieuw dak en nieuwe lemen wanden.

Een deel van de wand werd vervangen door glas om de slagmolen langs de buitenzijde zichtbaar te maken.

25

COLLECTIE IN DE KIJKER

UIT LUMMEN WELLENSHOEVE 1777 (?)

De Engelenhoeve uit Lummen was het eerste gebouw dat naar Bokrijk verhuisde, maar het werd in 1953 niet identiek heropgebouwd.

Om beter te passen in het schilderachtige decor, onder een oude eik, werd de hoeve in spiegelbeeld neergezet. En het grote rad aan de voorgevel, waarin een hond zou lopen om de boterkarn in beweging te houden? Een poëtische toevoeging door kunstschilder Charles Wellens (†1958) onder wiens leiding de hoeve werd heropgebouwd. Als eerbetoon draagt de hoeve voortaan zijn naam.

© LUC DAELEMANS

De restauratie in 2019 omvatte o.a. een nieuw rieten dak, een nieuwe lemen vloer en het plaatselijk herstellen van het schrijnwerk en de lemen wanden.

26

COLLECTIE IN DE KIJKER

UIT BERBROEK (HERK-DE-STAD) GALGENMOLEN 18DE EEUW

Ten tijde van Napoleon draaide deze windmolen nog in Berbroek. Maar de molenaar hees de molen in 1851 op rollen (omdat hij de aanpalende grond niet kon kopen) en zette de molen een goeie 100 meter verder neer in Schulen (foto), naast een galg, vandaar de bijnaam “Galgenmolen”. Medio 20ste eeuw verhuisde de molen opnieuw, naar Bokrijk waar hij heropgebouwd en gerestaureerd werd.

© LUC DAELEMANS

Bij de recente restauratie ging veel aandacht naar het hout: vervangen en verven, om verdere verwering tegen te gaan.

27

ONDER DE RADAR

Open Air Day, Brustem, georganiseerd door de US Air Force (1945) © HISTORISCH CENTRUM LUCHTMACHTBASIS BRUSTEM EN 305TH BOMB GROUP

28

ONDER DE RADAR

ONDER DE RADAR ZOEK MEE NAAR SPOREN UIT WO II

Dany Schoebrechts (Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem) woont naast het vliegveld van Brustem. “Dit vliegveld heeft een rijke geschiedenis.

Duitsers, Amerikanen en Britten liepen hier over de landingsbanen. Ook de Belgische piloten hadden hier hun opleidingsbasis. Wij zagen door ons venster de Fouga Magisters opstijgen en sporadisch eens een F16.”

29

ONDER DE RADAR

GEEN BOMMEN MAAR CAMERA’S

In de vorige editie van LEF werd de operatie "Dick Tracey" belicht die 96 Duitse foto's voor de provincie Limburg opgeleverd heeft.

Op die foto's uit 1944-1945 zijn honderden sporen van de oorlog te zien.

Het is september 1944. De Duitsers hebben nog maar net hun biezen gepakt, of de Amerikaanse P-47 jachtbommenwerpers strijken neer op het vliegveld van Brustem.

Een jaar later landen in juni ook grote B17 bommenwerpers. In 24 daarvan zitten geen bommen meer, maar camera's. Ze moeten in het kader van operatie Casey Jones heel Europa fotograferen en vliegen in parallelle vluchten boven Limburg, België en de buurlanden. De 144 Limburgse foto's werden door een team van de Gentse Universiteit uit Amerikaanse archieven gehaald en gedigitaliseerd.

In het Historisch Centrum Luchtmachtbasis Brustem kan je meer ontdekken over de operatie Casey Jones.

ACHTER DE SCHERMEN LUCHTFOTO’S DIGITALISEREN

De voorbije maanden werden in totaal 810 Duitse en Amerikaanse luchtfoto's uit WO II door de UGent gedigitaliseerd en gegeorefereerd. Op die foto's uit 1944-1945 zijn honderden sporen van de oorlog te zien. Samen met de intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten werden enkele gerichte terreinbezoeken georganiseerd. Deze check-ups gaven een concreter beeld van de huidige bewaartoestand van enkele sites op het terrein. Erfgoedzorg is een belangrijke factor voor deze vaak fragiele overblijfselen uit WO II.

VERHALEN GEZOCHT GESCHIEDENIS VASTLEGGEN

De 810 Duitse en Amerikaanse luchtfoto's tonen het landschap tijdens WO II en geven weer hoe Limburg de voorbije eeuw veranderde.

Bovendien brengen ze een pak verhalen naar boven over onroerend erfgoedrelicten, zoals loopgraven, bunkers, bombardementen, schuiloorden, ...

Voor die verhalen heeft de provincie jouw inbreng nodig. Op 11 oktober zet het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed het o ­ nline-platform “Onder de radar” open voor het grote publiek. Je kan hier op de talloze luchtfoto's de geheime constructies van de geallieerden en de Duitsers ontdekken. Duik zelf ook in je archieven en leg je eigen verhalen (of die van je familie) over onroerend erfgoed uit WO II vast voor de toekomst om ze te delen met alle Limburgers.

ZONDAG 11 OKTOBER IN BRUSTEM

© HISTORISCH CENTRUM LUCHTMACHTBASIS BRUSTEM EN 305TH BOMB GROUP.

OPERATIE CASEY JONES

Toren van de 305TH Bomb Group, US Air Force, in Brustem

30

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed lanceert op 11 oktober 2020 het project “Onder de radar” op het vliegveld van Brustem. Op deze dag kan je genieten van een uitgebreid programma, met activiteiten als WO II-kampement, originele vliegtuigen, erfgoedmarkt WO II, lezingen, vlieg­ simulator, geleide rondleidingen,… Of ga alvast actief aan de slag met het online platform “Onder de radar” onder professionele begeleiding. Breng hiervoor zeker jouw boeiende verhalen mee!

DronePort, Lichtenberglaan 1090, Sint-Truiden (10 - 18u.) Voor het volledige programma kan je binnenkort terecht op www.onderderadar.be.

BEGIJNEN EUROPEES VERHAAL

BEGIJNEN INEUROPA 1

2

3

Paul Marchal stelt op 16 september (19.30u.) zijn nieuw boek voor in de Begijnhofkerk van Sint-Truiden. Hij beschrijft daarin het leven van de begijntjes van het prille begin in de middeleeuwen tot het verdwijnen van de laatste begijntjes ĂŠn de erkenning van de begijnhoven als Unesco werelderfgoed in de moderne tijden.

In Limburg zijn er zes begijnhoven geweest: Tongeren, Sint-Truiden, Hasselt, Borgloon, Bilzen en Maaseik. Paul Marchal schetst de Belgische geschiedenis van begijnhoven, maar neemt ook onze buurlanden (en vooral Duitsland waar nog 400 begijnen wonen) mee in het verhaal.

De begijnen, een Europees verhaal. 800 Jaar begijnen in Europa, Paul Marchal, 2020, ISBN 9789464073263, 42,74 euro (bij voorintekening tot 1 september 32,75 euro + verzendkosten of af te halen bij auteur in Hasselt) Bestellen: beginae.800@telenet.be

31

BEGIJNEN EUROPEES VERHAAL

BEGIJNHOF BORGLOON

In de kapel liggen de Loonse graaf Lodewijk I (+1171) en zijn echtgenote Agnes van Metz (+1175) begraven.

In 1258 bouwde men naast de kapel een begijnhof waar de zieken verpleegd werden en de reizigers konden overnachten.

Paul Marchal: “Een hospitaal valt niet te vergeljken met een hedendaags ziekenhuis. Het was minder gericht op genezing, dan op het voorbereiden op de dood. Het zielen­heil was veel belangrijker dan de gezondheid.”

32

BEGIJNEN EUROPEES VERHAAL

BEGIJNHOF TONGEREN

Begijnhoven werden altijd ­opgetrokken naast een waterloop.

Water was belangrijk, onder meer voor de was. Begijnen verdienden de kost met o.a. gebedsopdrachten en de was doen voor de stadsbewoners. De was werd gedroogd op een grasveld, “de bleek”.

Paul Marchal: “In het begijnhof van Tongeren zijn de muren nog goed te zien. Die moesten de begijnen afschermen van de buitenwereld.

Een begijnhof is een ommuurde stad van vrouwen, binnen een ­ommuurde stad.”

33

BEGIJNEN EUROPEES VERHAAL

BEGIJNHOF SINT-TRUIDEN

© EDDY DANIËLS

Begijnen waren de bruiden van Christus, maar soms was de vlese­lijke verleiding te groot en ging de kap over de haag.

Paul Marchal: “De statuten van het begijnhof van Sint-Truiden uit 1589 verbieden de jonge begijnen ‘zichzelf en hun groenten te koop te stellen op de markt’. Wat was er gebeurd? Maar liefst 25 begijnen waren ondertussen verdwenen, nadat ze op de groentemarkt hun oogst verkochten. Het begijnhof greep in: voortaan zouden de oudste begijnen dat werk wel doen.”

34

SUBSIDIES ONROEREND ERFGOED

VIJF TROEVEN SUBSIDIES PROJECTEN ONROEREND ERFGOED

1 Groot succes Sinds het opstarten in 2018 stromen de aanvragen binnen bij de provincie Lim­ burg. Ondertussen werden 48 dossiers goedgekeurd. Dit wijst duidelijk op een grote vraag binnen de provincie. Som­ mige aanvragen waren klein (zoals het Hoeve Mieneke). Andere dossiers waren zeer omvangrijk (zoals het Jenevermu­ seum). Maar steeds waren de plannen zonder deze provinciale steun dode letter gebleven.

2 Limburgse identiteit De projecten van de provincie Lim­ burg creëren een grotere betrok­ kenheid van de Limburgse bevol­ king voor het eigen, typerende erfgoed. Hoe meer projecten, hoe groter de verantwoordelijkheidszin bij de Limburgers, hoe groter de bewaring van de identiteit.

3 Uniek in de provincie Dit is het enige subsidiereglement van deze aard in Limburg. Het ondersteunt lokale besturen en organisaties die ondanks hun beperkte middelen hun erfgoed kwaliteitsvol willen ontsluiten.

De aanvragers kunnen rekenen op deskundige begeleiding door erfgoed­ experten van de provincie Limburg.

Dit verhoogt vaak de kwaliteit van de projecten. Hierdoor groeit vaak een kleiner erfgoedproject uit tot een groot kwaliteitsvol ontsluitingsdossier met een grote maatschappelijke meerwaarde.

"Hoeve Mieneke herleeft!"

Met een bescheiden budget werd in deze Kempische langgevelhoeve in Hout­ halen-Helchteren o.m. de tuin aangepakt. Infopanelen en de ErfgoedApp tonen toeristen de geschiedenis van de hoeve (zie ook pagina 37).

Totaal budget 3 612 euro.

GROOTSTE PROJECT

4 Multiplicator

in erfgoed 5 Experten in actie!

KLEINSTE PROJECT

De dossiers die de voorbije twee jaar werden goedgekeurd, zijn samen goed voor een investe­ ring van ruim 2,5 miljoen euro in onroerend erfgoed. Van die som nam de provincie 33% van haar rekening (822 706 euro). Zo ging voor elke euro van de provincie nog eens twee euro extra naar Limburgs onroerend erfgoed.

"Vakmanschap in de stokerij van het Jenevermuseum - als muren en metaal konden praten" Het Jenevermuseum in Hasselt kreeg onder meer een digitaal luik, zodat de werking van de stookinstallatie aan bezoekers getoond kan worden, ook wanneer de meesterstoker niet aanwezig is.

Totaal budget 249 491 euro.

35

SUBSIDIES ONROEREND ERFGOED

Heb je een projectidee of vragen over een subsidiereglement?

Twijfel je of jouw project in aanmerking komt?

Zoek je een aanvraagformulier?

Het Provincieaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) helpt je graag bij de voorbereiding van jouw project of het aanvragen van subsidie.

Het PCCE is te bereiken via 011 23 75 75 of pcce@limburg.be Meer info via: www.pcce.be/ erfgoedsubsidies

SUBSIDIES KOMT U IN AANMERKING?

PROJECTEN ONROEREND ERFGOED Wat? “Projecten Onroerend Erfgoed” ondersteunt kleinere projecten die erfgoed zichtbaar maken bij de bevolking.

De overige reglementen hebben een andere invalshoek. Jong redt Oud richt zich op jongeren, Klein Historisch Erfgoed (KHE) richt zich op niet-beschermd, maar waardevol Klein Historisch Erfgoed en E-xtra² op de grote erfgoed-toeristische ontslui­ tingsprojecten met een minima­ le kost van 650 000 euro.

Wie? Het reglement is laagdrempe­lig.

Het ondersteunt zowel grote als kleine erfgoedspelers. Inter­ gemeentelijke samenwerkings­ verbanden, lokale besturen zoals gemeenten, autonome gemeente­bedrijven en kerk­ fabrieken, vzw’s en feitelijke verenigingen kunnen een aan­ vraag indienen.

Welk erfgoed?

Het reglement hanteert een globale erfgoedbenadering.

Alle aspecten van erfgoedzorg komen in aanmerking: zorg, bewaring, onderzoek en ontslui­ ting van onroerend erfgoed in de provincie Limburg.

Hoe? Via het aanvraagformulier op www.pcce.be/erfgoedsubsidies.

Hoeveel?

Maximaal 60 procent van de totaalkost van het project, tot maximaal 25 000 euro subsidie.

36

Wanneer?

Elk jaar zijn er twee indiendata: 1 april en 1 oktober

SUBSIDIES BEST PRACTICES

SUBSIDIES

IN CIJFERS De fysieke en digitale ontsluiting van de site kreeg een projectsubsidie onroerend erfgoed van 2 167 euro.

ZES BEST PRACTICES

1. HOEVE MIENEKE

HOUTHALEN-HELCHTEREN

“Niet enkel grote kastelen zijn erfgoed. Ook ons volks verleden moeten we koesteren”, zegt Morien Schroyen van de Inter­gemeentelijke Onroerend­ erfgoeddienst Lage Kempen (IOED Lage Kempen). “Dat vind ik zo leuk aan Hoeve Mieneke.

De hoeve geeft je een idee hoe het leven van gewone mensen er honderd jaar geleden uitzag.”

Philomena "Mieneke" Beertens (1883-1956), de laatste pachter van de hoeve, is ook een lokaal historische figuur. Haar Kempische langgevelhoeve werd vorig jaar gerenoveerd door de gemeente Houthalen-Helchteren.

“Wij pakken in samenwerking met Regionaal Landschap Lage Kempen nu de tuin errond aan.

Die reconstrueren we zoveel mogelijk zoals hij er in het begin van de twintigste eeuw bij lag met een moderne kwinkslag. Er komt opnieuw een moestuin, maar we visualiseren ook de oude waterput, die helemaal verdwenen is.”

Hoe weet Morien zeker dat er dan één was? Dankzij Jaak, de

Mieneke was een lokale beroemdheid. Haar kleinzoon vertelt haar verhaal.

kleinzoon van Mieneke. “Jaak is nog in de hoeve geboren en heeft er een groot deel van zijn jeugd door­gebracht. Wat hij ons vertelde, diende als basis voor de inrichting van de omgeving van de hoeve. Met de subsidie van de provincie hebben we een professioneel video-interview laten afnemen van Jaak. Stukken daarvan kan je ter plekke bekijken met de ErfgoedApp. Sinds mei staat er ook een infopaneel bij de hoeve. De tekening daarop toont hoe het leven op de hoeve er vroeger aan toeging. Via de ErfgoedApp kan je Jaak Beertens horen en zien vertellen. Jaak is zelf al tegen de tachtig jaar. Hij was blij dat hij zijn verhaal nog kon vertellen en dat iedereen die de hoeve bezoekt, het zal horen.”

PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro.

DEADLINE Een aanvraag dien je voor 1 oktober 2020 in door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Hoeve Mieneke Kelchterhoefstraat 1 Houthalen-Helchteren

37

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Voor de herinrichting van de motte van Kessenich kreeg de gemeente Kinrooi een projectsubsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro.

PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro.

DEADLINE Een aanvraag dien je voor 1 oktober 2020 in door het formulier op de website in te vullen.

Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Motte van Kessenich Kerkstraat Kinrooi

38

De motte van de heren van Kessenich is een van de weinige overblijvende mottes in Vlaanderen.

2. MOTTE VAN KESSENICH KINROOI

“Ik ijver al 25 jaar voor de opwaardering van de motte van Kessenich”, zegt Hubert Van Eygen, beleidsmedewerker bij de gemeente Kinrooi en amateur-archeoloog.

“Ik ben geboren en getogen in Kinrooi. Toen ik na enkele jaren in Leuven terugkeerde, ben ik me beginnen te verdiepen in de geschiedenis van mijn geboorteplaats. Dan kom je al snel bij de motte uit. Hier zijn vondsten uit alle tijden opgegraven: van scherven uit de middeleeuwen en de merovingische tijd tot vuursteen uit de oude steentijd.”

De motte zelf is een kunstmatige heuvel uit de twaalfde eeuw.

“Erbovenop stond de burcht van de heren van Kessenich, die hier toen de plak zwaaiden. Vanaf hun toren keken ze uit over de Maas. Van de burcht zijn enkel de fundamenten overgebleven, de heuvel zelf staat er nog. Het is één van de weinige overblijvende mottes in Vlaanderen.”

Met de subsidie wil de gemeente Kinrooi de site herinrichten.

“Het eerste wat we gaan doen, is de versleten trap vervangen door een veilig nieuw exemplaar.

Boven op de motte installeren we een uitkijkpunt op de Maas en de Maasplassen in de buurt. We willen ook de oude mottetoren ‘zichtbaar’ maken. Niet door hem opnieuw te bouwen, maar door te suggereren hoe hij er vroeger uitzag. In de gaard, aan de voet van de oude toren, komt een speelheuvel. Ik heb zelf nog op die plek geravot en hoop dat mijn kleinkinderen dat later ook kunnen. In mijn dromen komt daar een speeltoestel in de vorm van de oude burcht. Momenteel zijn we de plannen nog aan het uittekenen. Tegen het najaar van 2022 moet de vernieuwde site klaar zijn. Achter de kerk, gaan we ook een uitkijkpost voorzien.

De opwaardering maakt deel uit van het grote landinrichtingsplan ‘Kessenich in zich(t)’ van de Vlaamse Landmaatschappij, dat mee door een groot aantal Kinrooise ‘ambassadeurs’ werd opgesteld.”

© RUDI VAN BEEK

SUBSIDIES BEST PRACTICES

Het Station As is een toegangspoort tot het Nationaal Park Hoge Kempen.

3. STATION AS AS

Dit station uit 1878 is het oudste nog bestaande station van Limburg. Aan de hand van oude postkaarten werd het station in 2001 in zijn oorspronkelijke toestand hersteld. Het is hier dat André Dumont in 1901 de eerste steenkool in Limburg ontdekte.

Een mijn is er nooit gekomen, maar van hieruit vertrokken heel

wat mijnwerkers en kolen­wagens naar de mijnen. Het station van As lag op het Kolenspoor en was een echte draaischijf voor de steenkoolindustrie. Carolina Charles (toeristisch coördinator gemeente As): “Dat tonen we op nieuwe infopanelen rondom het station. Zo gingen jongeren uit de streek in de jaren '20 uit in het tegenovergelegen Hotel Mardaga. Via de trein raakten ze veilig thuis.”

Dit kadert in een volledig ontsluitingsconcept uitgewerkt voor de stationsomgeving met ook de nodige aandacht voor kinderen in de vorm van activerende opdrachten en spelletjes.

Ook op de uitkijktoren vlak bij het station wordt het mijnverleden in de verf gezet. Carolina: “Het is een replica van een oude boortoren, maar liefst 31 meter hoog. Je hebt er een prachtig uitzicht op de terrils van Winterslag, Waterschei en Zwartberg. Oude foto's tonen je hoe het landschap veranderd is door de mijnen.”

IN CIJFERS De gemeente As kreeg voor de ontsluiting van de stationsite een projectsubsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro.

PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro.

DEADLINE Een aanvraag dien je voor 1 oktober 2020 in door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Stationsgebouw As Stationsstraat 124 As www.as.be/vrije_tijd/ toerisme

39

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Odette Haesevoets kreeg voor de restauratie van het sluiswerk en waterwerk van de Herkermolen een investeringssubsidie Klein Historisch Erfgoed van 12 000 euro.

INVESTERINGSSUBSIDIE KLEIN HISTORISCH ERFGOED Bezit of beheer je klein historisch erfgoed? Dan kan je een investeringssubsidie Klein Historisch Erfgoed aanvragen bij de provincie. Je kan 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 12 000 euro.

DEADLINE Een aanvraag Klein Historisch Erfgoed kan je heel het jaar door indienen door het formulier op de website in te vullen.

Meer info op www.pcce. be/erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Herkermolen Molenstraat 19 Herk-de-Stad

40

De watermolen zit al generaties in dezelfde familie en is opnieuw maalklaar.

4. HERKERMOLEN HERK-DE-STAD

“Mijn man zaliger kwam uit een molenaarsfamilie. Zijn vader, zijn broers, ze hadden elk een molen in Stevoort. In de Herkermolen, een watermolen, maalden ze graan. Maar ondertussen lag die al meer dan veertig jaar stil”, vertelt Odette Haesevoets.

“Twee jaar geleden is een molenaar hier nog eens komen malen voor Open Molendag. Daar is 700 man op afgekomen! Ik wil niet liever dan dat de molen opnieuw gebruikt wordt. Vraag naar manueel gemalen meel is er genoeg en de molenaars willen maar al te graag in de Herkermolen werken. Maar voor dat mogelijk was, waren er herstellingen nodig. Onder het waterwiel werd beton gespoten om verzakking tegen te gaan en de fundamenten moesten dringend verstevigd worden. Dat was niet goedkoop.

De subsidie van de provincie was heel welkom.”

De restauratie is in volle gang en dat zet meteen aan het dromen over een toekomst voor de Herkermolen. “Mijn zoon, die dierenarts is, wil het ambacht graag leren. Nu kan hij daar werk van maken. Misschien kan de waterkracht zelfs gebruikt worden om elektriciteit op te wekken, maar dat is voor later.

Voor mij is het belangrijkste dat de nalatenschap van mijn man en zijn familie beschermd blijft.

Of de Herkermolen open is voor het grote publiek? Op de Open Molendag volgend jaar zetten we de deuren open.”

SUBSIDIES BEST PRACTICES

De officierswoning wordt het startpunt van een nieuwe ­erfgoedbeleving.

5. LIBERATION GARDEN LEOPOLDSBURG

“Wist je dat Leopoldsburg een belangrijke, internationale rol in de eindfase van WO II gespeeld heeft? Veel mensen niet. Ik ook niet, terwijl mijn eigen grootouders de oorlog hier hebben meegemaakt. De voorbije zes jaar hebben we samen met historicus Peter Schrijvers ­onderzoek gedaan naar het unieke WO IIverhaal van Leopoldsburg”, vertelt Kristof Borremans, clusterverantwoordelijke vrije tijd van de gemeente.

“Het is hier dat de bevrijding van West-Europa in 1944 stilviel, enkele weken na D-Day. De Duitsers hadden zich tussen de Kempische kanalen verschanst en konden de opmars van de geallieerden stoppen. Nadat het grondoffensief Operation Market Garden tegen de Duitsers mislukte, werden duizenden mensen

hier verzorgd in veldhospitalen: Amerikanen, Britten, Polen en zelfs Duitse krijgsgevangenen.

Het zijn die verhalen die we in Liberation Garden gaan vertellen, een nieuw toeristisch erfgoedproject op de site van het Chinees Paviljoen.”

Door het project krijgt het Chinees Paviljoen eindelijk een nieuwe bestemming.

“De officiersvilla uit 1869 is het mooiste gebouw van Leopoldsburg, maar het stond al jaren leeg. Het is nu gered van de ondergang. We gaan het grondig renoveren. Het pavil­joen wordt vanaf eind volgend jaar het startpunt van Liberation Garden.

Op de eerste verdieping komt een permanente tentoonstelling over het militair verleden van Leopoldsburg en de relaties tussen burgers en soldaten, van begin 19de eeuw tot vandaag. Een nieuw gebouw focust op WO II. Het wordt een modern bevrijdingsmuseum dat met multi­ media op beleving mikt. Zonder de subsidie van de provincie hadden wij een project van deze schaal nooit kunnen realiseren.”

IN CIJFERS De gemeente Leopoldsburg kreeg voor het ontwikkelen van de onroerend erfgoedsite een E-xtra² subsidie van 1 138 397 euro.

E-xtra² Dit provinciaal programma subsidieert ambitieuze onderscheidende investeringsprojecten in onroerend erfgoed in Limburg, met permanente functie en bovenlokale uitstraling.

Maximaal 60% van de investeringskost wordt gesubsideerd.

De totale investeringskost moet minimaal 650 000 euro bedragen.

DEADLINE Een aanvraag dien je in voor 1 oktober. Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies

WAAR NAARTOE? Liberation Garden (vanaf najaar 2021) Koningin Louisa-­ Marialaan 2 Leopoldsburg www.liberationgarden.be

41

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS De tentoonstelling kreeg een projectsubsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro.

PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro.

DEADLINE Een aanvraag dien je voor 1 oktober 2020 in door het formulier op de website in te vullen.

Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Expo in het najaar Medisch Centrum Sint-Jozef Abdijstraat 2 Bilzen www.mc-st-jozef.be

42

Vandaag zijn er nog 25 zusters, van gemiddeld 82 jaar.

6. EXPO ZUSTERS VAN SINT-JOZEF MUNSTERBILZEN

125 jaar geleden arriveerden vier Franse nonnen in Munsterbilzen.

Die Zusters van Sint-Jozef waren op de vlucht voor het antiklerikale klimaat in Frankrijk en kwamen in de lokale abdij terecht.

Ze richtten er al snel het psychiatrische ziekenhuis Sint-Jozef op.

In de decennia daarna stichtten ze ook meer dan vijftien scholen in onder andere As, Lommel, Opitter en Bree.

“De meeste mensen weten niet hoe belangrijk de Zusters van Sint-Jozef zijn geweest voor de regio Haspengouw en de Limburgse Kempen”, vertelt Ghislain Vanherle van de vzw Instituut Zusters van Sint-Jozef. “Zonder Zusters geen Medisch Centrum, maar ook heel wat minder scholen. Zo had Limburg veel leerachterstand kunnen oplopen

Mijn eigen grootouders hebben nog bij hen op school gezeten.”

Op haar hoogtepunt telde de congregatie honderd zusters.

Vandaag zijn er nog 28, van gemiddeld 82 jaar. “Binnenkort zullen ze er niet meer zijn.

Voor het zover is, willen we met een belevingscentrum tonen hoe belangrijk ze zijn geweest.

Het belevingscentrum gaat dit najaar van start in het Medisch Centrum. Op termijn verhuist het naar het Abdissenhuis, het laatste overblijfsel van de oude abdij. Met video’s, foto’s, interactieve schermen en archiefmateriaal tonen we de impact van de zusters op het onroerend erfgoed in de brede regio. De kers op de taart zijn de getuigenissen van de laatst overgebleven zusters, die ik nu al jaren ken en help.”

AGENDA

1

ARCHEOLOGIEDAGEN

De tweede editie van de Archeologiedagen trok vorig jaar zo’n 27 000 bezoekers. Dat succes vroeg om een derde edtie voor 2020.

En dan kwam corona …

De Archeologiedagen, gepland voor het voorjaar, werden even op ijs gezet. Uitstel, maar geen afstel. Al snel werd een nieuwe

datum gekozen: 9, 10 en 11 oktober. Het precieze programma stond bij het ter perse gaan nog niet vast, maar noteer alvast in je agenda om begin oktober even naar de website te surfen.

1

Overal in het land 9, 10 en 11 oktober www.archeologiedagen.be

2

AGENDA EEN GREEP UIT HET AANBOD

2

OPEN MONUMENTENDAG

Populaire evenementen die grote massa’s op de been brengen, moeten zich schikken naar de corona-richtlijnen. En dat is niet anders voor de Open Monumentendag van 13 september. Wat in september al mogelijk zal zijn en wat niet, is nog onduidelijk. Daarom is nu reeds beslist dat

Open Monumentendag een andere vorm zal aannemen, met digitale initiatieven en beperkte fysieke openstellingen. Up to date-informatie is te vinden op de website, maar reserveer toch reeds 13 september want het wordt letterlijk een nooit eerder geziene editie.

Overal in het land 13 september www.openmonumentendag.be

43

AGENDA

GROOT ONDERHOUD

3

Mocht er een prijs bestaan voor de mooiste congresnaam zou het Groot Onderhoud een serieuze kanshebber zijn. FARO wil met dit jaarlijkse cultureelerfgoedcongres de hele sector samenbrengen.

Op dinsdag 1 december wordt verzamelen geblazen in Mechelen voor de tiende editie van het Groot Onderhoud, met als thema

de lokale en bovenlokale erfgoedwerking.

Onder het motto "diepgeworteld, breedvertakt", brengt het congres een staalkaart aan lokale voorbeelden waarvan het netwerk zich nationaal en zelf internationaal uitstrekt.

Congres- en erfgoedcentrum Lamot Van Beethovenstraat 8-10, Mechelen 1 december www.hetgrootonderhoud.be

3

4

4

MIJNZONDAG IN BERINGEN

Het Mijnmuseum in Beringen houdt Mijnzondagen, telkens op de eerste zondag van de maand. Met heel het gezin kan je zalen en burelen bezoeken die tot voor kort gesloten bleven voor het publiek: de plannenzaal, rapportenzaal, reddingszaal en het bureau van de directeur. Gezien de huidige

44

maatregelen tegen het coronavirus is dit programma onder voorbehoud.

Check daarom zeker de website van het Mijnmuseum.

Mijnmuseum Koolmijnlaan 201, Beringen 8 euro, 60+ 7 euro, kind 6 euro 2 augustus, 6 september, 4 oktober www.mijnmuseum.be

AGENDA

5

ONROERENDERFGOEDPRIJS

De Vlaamse Onroerenderfgoedprijs 2020 nadert zijn apotheose. Deze vijfde editie focust op monumenten, landschappen en archeologie die (gedeeltelijk) beschermd zijn. De jury boog zich over een recordaantal inschrijvingen: 43 mooi gespreid over heel Vlaanderen.

Eerdere Limburgse laureaten waren C-mine uit Genk, de Sint-Rochuskerk in Wellen, de Abdij MariĂŤnlof van Kerniel en de Waterburcht Pietersheim in Lanaken. De drie nieuwe laureaten en uiteindelijke winnaar worden op 2 oktober gelauwerd in de Begijnhofkerk in Sint-Truiden.

Begijnhofkerk

week een abdijbezoek aanvragen.

Aan de Westpoort van de abdij (Herseltsebaan 2) bevindt zich Het Moment, met een huisbrouwerij, een bakkerij en een kaasrijperij. En in de Lekdreef kan je verkoeling vinden met een lekker ijsje.

De abdij is ook het startpunt van de historische Norbertijnenwandeling (9 km).

Abdij van Averbode

Begijnhof, Sint-Truiden 2 oktober www.onroerenderfgoedprijs.be

5

6

ABDIJ VAN AVERBODE

De befaamde abdij werd in 1135 gesticht op initiatief van Arnold II, graaf van Loon.

Overdag kan je het binnenplein en de abdijkerk steeds vrij bezoeken. Elke zondagnamiddag tussen Pasen en Allerheiligen kunnen individuele bezoekers om 15 uur deelnemen aan een abdijbezoek. Groepen kunnen ook op andere momenten van de

Abdijstraat 1, Averbode (Scherpenheuvel-Zichem) www.abdijaverbode.be Norbertijnenwandeling www.toerismevlaamsbrabant.be zoekterm Norbertijnenwandeling

45

AGENDA

KUNSTENDAG VOOR KINDEREN

7

Op de derde zondag van november vinden in vele steden en gemeenten muziek­ optredens, workshops, theatervoorstellingen, … voor het jongste publiek plaats. De Kunstendag voor Kinderen wil dé cultuurhoogdag zijn op maat van gezinnen. Vele cultuurhuizen in Vlaanderen en Brussel organiseren activiteiten voor kinderen en

hun ouders of grootouders. Geïnteresseerde organisaties kunnen nog steeds aansluiten bij het programma en wie een dagje uit voor de eigen kroost zoekt, kruist alvast 15 november aan in de agenda.

8

15 november www.kunstendagvoorkinderen.be

© GEERT ROELS

8

© GERDA DENDOOVEN

7

Overal in het land

RELIGIEUS ERFGOED

Een nieuwe bestemming zoeken voor het kerkgebouw, de religieuze erfgoedcollectie inventariseren, de jaarlijkse processie nieuw leven inblazen, ... Tijdens "Zorgen voor morgen?" komen ervaringsdeskundigen aan het woord die zelf met hun erfgoed aan de slag gingen. Op welke moeilijkheden botsten zij? Welke oplossingen boden een uitweg?

46

Het congres brengt je weer helemaal op de hoogte van wat er leeft in het religieus erfgoedveld. Inspiratie opdoen tijdens "Zorgen voor morgen?" kan op 9 oktober in Gent en op 16 oktober in Leuven.

Provinciaal Administratief Centrum, Woodrow Wilsonplein 2, Gent 9 oktober Provinciehuis, Provincieplein 1, Leuven 16 oktober www.parcum.be > agenda

Heb jij LEF?

Vraag een gratis abonnement aan via pcce@limburg.be Ook als je geabonneerd was op de nieuwsbrief "Limburgs Erfgoed" van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, moet je je aanmelden voor een abonnement op ­ "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed".

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed is elke dag in de weer om het Limburgse erfgoed beter te ontsluiten en bekend te maken. Voor onze projecten werken we nauw samen met de verschillende actoren binnen het erfgoedveld (gemeentebesturen, musea, historische kringen, Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten, ‌).

Het magazine "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed" houdt je op de hoogte van de activiteiten van het PCCE en zit boordevol nuttige informatie en tips. "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed" verschijnt twee keer per jaar en is ook digitaal beschikbaar via www.pcce.be.

Je gegevens zullen enkel gebruikt worden voor de verzending van dit magazine. Je kunt ze steeds laten aanpassen of schrappen.

Wil je de Archeologiedagen in Limburg versterken met een inspirerende activiteit?

Infodan ensnel programma: www.archeologiedagen.be Surf naar www.archeologiedagen.be

V.U. Provinicie Vlaams-Brabant – Provincieplein 1, 3010 Leuven

V.U. Provincie Vlaams-Brabant - Provincieplein 1 - 3010 Leuven

ARCHEOLOGIE 2020 r e b o t DAGENuit14, 15 & 16 juni 2019 k o 1 1 n e 0 1 gesteld tot 9,