2021/5 LEF - Durven met Limburgs Erfgoed by Provincie Limburg

LEF LIBERATION GARDEN Leopoldsburg

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED NR. 5 JRG. 3 MAART 2021

50 JAAR NA DE BRAND

Landcommanderij Alden-Biesen

Onder de RADAR

Bekijk de verhalen van jouw gemeente of zoek zelf naar sporen uit WO II op de website.

www.onderderadar.be

VERTEL JE VERHAAL Laat je verhaal over WO II niet verloren gaan. Vertel het op de website www.onderderadar.be. Of duid de locatie van onroerend erfgoedrelicten uit WO II aan op de kaarten en de historische luchtfoto’s.

VOORAF

LEF – Durven met Limburgs Erfgoed is met ondertussen de derde jaargang een vaste waarde in de erfgoedsector. Dit nummer zet het gekende recept waarbij verborgen erfgoedparels in de kijker staan, verder met o.a. enkele nieuwe rubrieken. De erfgoedsector heeft het niet gemakkelijk gehad het afgelopen jaar, maar toonde veel veerkracht. Daarom blijft het belangrijk dat we als provinciebestuur hierin investeren en de Limburger stimuleren om onroerend erfgoed in Limburg en daarbuiten te leren kennen en waarderen. Daarom hebben we in dit nummer een uitgebreide ‘tips for trips’ opgenomen. We introduceren zowel drie fietstochten als een nieuwe rubriek die monumenten en hun eigenaars uitlicht én stellen we niet één maar twee Jong redt Oud-projecten voor. Doorheen heel het nummer wordt dieper ingegaan op E-xtra², een subsidielijn waarmee het provinciebestuur een concreet doel voor ogen heeft.

Als provinciebestuur zijn we op zoek naar grote investeringsprojecten in onroerend erfgoed die het lokale niveau overstijgen en een meerwaarde voor Limburg zijn. Het onroerend erfgoed moet bovendien een sterke rol in het Limburgse toerisme krijgen. De lat wordt hoog gelegd. Aanvragers doorlopen twee stappen om kans te maken op provinciale ondersteuning. Projecten die op de shortlist komen, krijgen 20 000 euro om een investeringsdossier voor te bereiden. In een volgende stap kan een project een provinciale subsidie krijgen tot 60% van de kosten om het project uit te voeren. Het investeringsproject moet een minimale totaalkost van 650 000 euro hebben om in aanmerking te komen. Wat direct onze ambitie aantoont. Kijk jij al naar een realisatie uit? De gemeente Leopoldsburg is tot nu de enige aanvrager die een investeringssubsidie kreeg. Dit voor de realisatie van haar project ‘Liberation Garden’ dat moet resulteren in een nieuw bezoekerscentrum rond de geschiedenis van het Kamp van Beverlo en WO II. Door de investering kan Limburg haar rol als Oosthoek van WO II uitspelen en kan het aanwezige WO II-erfgoed in verschillende Limburgse gemeenten aan elkaar worden gekoppeld. Daarnaast werken nu vijf potentiële aanvragers hun investeringsdossier uit. We stellen ze graag voor in dit nummer in de hoop anderen te inspireren om aan de slag te gaan met erfgoed. Igor Philtjens, gedeputeerde van Erfgoed en Toerisme

LEF

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

ERFGOED

COLOFON De deputatie van de provincieraad van Limburg: Jos Lantmeeters, gouverneur-voorzitter; Inge Moors, Bert Lambrechts, Igor Philtjens, Tom Vandeput, gedeputeerden en Wim Schoepen, provinciegriffier Tekst: Peter Bloemen, Sandro Claes, Carolien Goeleven, Bjorn Peuskens en Betty Simon Realisatie: f-twee bladenmakers - Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, provincie Limburg (Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt) Drukwerk: Antilope De Bie bvba, Nijverheidsstraat 6, 2570 Duffel • Papier: 100% gerecycleerd • Oplage: 4 000 exemplaren Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt • Website: www.pcce.be ‘LEF - Durven met Limburgs Erfgoed’ verschijnt twee keer per jaar

LEF

DURVEN MET LIMBURGS ERFGOED

LIMBURG 06 I ONDER DE RADAR

17 I Jong redt Oud

in de dorstige herten

19 I Collectie in de kijker

09 I OOG IN OOG

28 I Molenroutes

met de Romeinen

10 I LIBERATION GARDEN

35 I Subsidies

de Oosthoek in de oorlog

14 I DE DIGITALE KATHEDRAAL

43 I Tips voor trips

3D en VR in Tongeren

24 I KAPEL KERMT

troost van kleine kinderen

29 I MONUMENTEN

en hun eigenaars

WIN LIMBURG ONGEFILTERD Fotograaf Nick Hannes maakte een reis tussen Maas en mijn, doorheen vier seizoenen, langs 190 plaatsen in Limburg. Wil je dit mooi en lijvig koffietafelboek in je bibliotheek? LEF heeft tien exemplaren opzijgelegd voor de LEF-lezers. Stuur voor 20 maart 2021 een mail naar pcce@limburg.be met het antwoord op de wedstrijdvraag en maak kans op één van deze tien stuks. Het antwoord zit verscholen in deze editie van LEF. Wedstrijdvraag: hoe zouden we vandaag de Bocholter Graven noemen? 5

ONDER DE RADAR

Huisje was gecamoufleerde bunker

Crashsite Canadese piloot Jimmy Muir

Lommel Pelt

Duitse schuttersput verdedigt kruispunt Genk

Noodbrug over het Albertkanaal Soldatenbarakken en veldkeuken Hoeselt

Bilzen

DIE OCHTEND IN DE

DORSTIGE HERTEN

Duits bombardement op munitiedepot

Kortessem

ONDER DE RADAR

Schuilplaatsen voor tanks Voeren

Oefenschietstand van Duits leger Brandende tank crasht in huis

Hoeselt

Beringen

Tijdens de laatste dagen van WO II vond een bloederige razzia plaats in Molenbeersel. Negen mensen kwamen om het leven, waaronder vijf familieleden van Timmie van Diepen. Waarom de Duitse bezetter het op hen gemunt had, was lang onduidelijk. Tot Timmie ontdekte dat zijn familie bij het verzet zat.

n de dorstige herten was een herberg in Molenbeersel, op de hoek van de Weertersteenweg en de Fosheistraat. “De herberg was van mijn betovergrootvader Lambert Dirkx”, vertelt journalist bij het Belang van Limburg en historicus Timmie van Diepen. “De ochtend van 22 augustus 1944 vielen er Duitse soldaten en collaborateurs binnen. Ze schoten mijn betovergrootvader Lambert en mijn overgrootvader Willem dood. Drie andere zonen werden gearresteerd en naar het Fort van Breendonk gestuurd. Van daaruit ging het naar Duitse concentratiekampen waar ze om het leven kwamen door ontbering en mishandeling. Waarom? Dat was nooit duidelijk. Mijn grootmoeder sprak er niet over. Ze zei enkel dat het ‘een vergissing’ was. Toen zij zeven jaar geleden stierf, besliste ik om zelf op onderzoek te gaan. Ik heb de voorbije jaren met zeventig getuigen gesproken. Ik ben ook

Timmie Van Diepen bij de herberg van zijn betovergrootvader.

Executie in woning

Op de website onderderadar.be vertellen Limburgers hun verhalen over WO II en duiden de locatie van de onroerend erfgoedrelicten aan op de kaarten en de historische luchtfoto’s. Bekijk de verhalen van jouw gemeente of zoek zelf naar sporen uit WO II op www.onderderadar.be.

Dilsen-Stokkem

volop archieven beginnen uitspitten. Zo heb ik ontdekt dat mijn voorouders verzetsstrijders waren. De luchtfoto’s op de website van Onder de radar hielpen om alles te visualiseren. Ze maakten mijn bevindingen tastbaar.” Helden van het verzet zijn iets om trots op te zijn, zou je denken. Maar in Molen beersel hadden ze een slechte naam. “Sommige leden pleegden overvallen om aan voedsel te komen”, zegt Timmie. “Het verzet kreeg ook het verwijt dat hun roekeloos gedrag het dorp in gevaar bracht. Daardoor werd er na de oorlog

‘HET VERZET HAD EEN SLECHTE REPUTATIE’ liever niet over gepraat. Terwijl mijn familie nochtans hun leven op het spel zette voor de goede zaak en onder andere onderduikers verborg, verzetskrantjes uitdeelde en Duitse telefoon kabels saboteerde.” De Sicherheitspolizei viel het café binnen, omdat zes dagen eerder een partizaan een Duitse soldaat had neergeschoten. Timmie: “De Duitsers waren op zoek naar de dader die zich in de buurt verschool. Mijn familie had zelf niets met de moord te maken.” Het was een ongelukkige samenloop van omstandigheden, zucht Timmie. “Enkel mijn betovergrootvader en zijn jongste zoon woonden nog in de her-

berg. De hele familie was uitzonderlijk samen aan het ontbijten die ochtend. Zo werden ze willekeurige slachtoffers van de oorlog. Nadat mijn betovergrootvader en overgrootvader neergeschoten werden, werd de partizaan in de omgeving gevonden. De drie broers van mijn overgrootvader moesten de partizaan ophangen aan een elektriciteitspaal tegenover het café. Gruwelijk.” Er werd lang niet gesproken over de gebeurtenissen van 22 augustus 1944. Daarin wil Timmie verandering brengen. “Vorig jaar werd op mijn vraag een gedenkplaat ingehuldigd tegen het gebouw en kreeg de nieuwe straat ertegenover de naam 22 Augustusstraat. De gebeurtenissen worden ook toegevoegd op de website van Onder de radar. Dat allemaal moet de geschiedenis levend houden en bespreekbaar maken. Ik ben ook een boek aan het schrijven over de gebeurtenissen. Want er rusten nog heel wat taboes op oorlogsdrama’s in het dorp.” Limburg verbergt heel wat sporen uit WO II. Op het online platform ‘Onder de radar’ kan iedereen op zoek naar onroerend erfgoed uit WO II en verhalen aan het historisch beeldmateriaal koppelen. Ondertussen staat de teller al op meer dan 1 250 objecten en verhalen. Nog tot 14 juli 2021 wordt elke woensdag één spraakmakend gemeentelijk verhaal op het platform gelanceerd door het PCCE via een filmpje en een postkaart. De postkaart kan in de desbetreffende gemeentelijke bibliotheek opgehaald worden, opgevraagd worden via pcce@limburg.be of gedownload worden op www.onderderadar.be. Volg het project ook op facebook Erfgoed Limburg.

ONDER DE RADAR

#CONFLICT 1

#CONFLICT 2

CORNÉ BIJNENS

RENÉ WINTERS

BOMMEN OP MOPERTINGEN SABOTAGE IN ACHEL

Bij de inval van de Duitsers in 1940 werd Mopertingen, een deelgemeente van Bilzen, gebombardeerd. “We zijn al jaren aan het onderzoeken wat er juist gebeurd is, vooral aan de hand van interviews met de laatste getuigen”, zegt Corné Bijnens van de lokale heemkundige kring. “De luchtfoto’s van Onder de radar hebben ons daarbij geholpen. Ze hebben vooral de getuigenissen bevestigd. We wisten waar er huizen gebombardeerd waren en op de foto’s konden we de exacte locatie van kraters terugvinden. Onlangs hebben we Duitse videobeelden van net na de bombardementen teruggevonden. Die werden ook toegevoegd op het Onder de radarplatform. Het is leuk dat de website zo interactief is.”

“Mijn vader vertelde vaak het verhaal van de gesaboteerde trein in Achel. De ochtend van 10 juni 1944 waren een locomotief en wagons ontspoord aan de spoorwegovergang van de Witteberg naar de Buitenheide”, zegt René Winters van de heemkundige kring . “Uit ons onderzoek is gebleken dat het Geheim Leger achter de sabotage zat. De verzetsgroep kreeg rechtstreekse orders van de Belgische regering in Londen. Ze moesten zoveel mogelijk Duitse treintransporten saboteren. Op de luchtfoto’s van Onder de radar konden we de plek exact aanduiden en het verhaal toevoegen op het platform.”

#CONFLICT 3

LANGS HET WATER BRECHT RABBIJNS

“Ik ben erg geïnteresseerd in de oorlogsgeschiedenis, zeker die van Beringen”, zegt Brecht Rabbijns. “Ik wist dus al dat er een Belgische verdedigingslinie langs het Albertkanaal lag, maar niet dat die zo groot was. Vandaag schiet er niet veel meer van over, maar op de historische luchtfoto’s van Onder de radar zie je alle bunkers en loopgraven nog liggen. De verdedigingslinie liep vanaf het fort Eben-Emael door tot aan Antwerpen. Nadat de Duitsers waren binnengevallen, hebben zij aan de andere kant van het kanaal op hun beurt bunkers en loopgraven geïnstalleerd. Op de foto’s vond ik zo onder meer een Duitse schutters put die je ook op het terrein nog kan zien. Wat ik door analyse van de luchtfoto’s terugvond, duid ik aan op de foto’s van de website.”

EXPO OOG IN OOG MET DE ROMEINEN

GENERAAL AGRIPPA Marmeren beeld van Marcus Vipsanius Agrippa, ca. 10 v.C., teruggevonden in Capri. Behoort tot de collectie van het British Museum.

Oog in oog met de Romeinen, van 6 februari tot 1 augustus in het Gallo-Romeins Museum, Kielenstraat 15, Tongeren. Elke dag (behalve maandag), 10 euro. Boek je tijdslot via www.galloromeinsmuseum.be

Vandaag zou het zich uitstrekken over tientallen landen: op z’n hoogtepunt was het Romeinse Rijk immens groot. In ‘oog in oog met de Romeinen’ toont het Gallo-Romeins Museum hoe die vele, verschillende Romeinen leefden.

oor ‘oog in oog met de Romeinen’ werkt het Gallo-Romeins Museum samen met het British Museum, dat 250 topstukken uitleende. Afdelingshoofd tijdelijke tentoonstellingen Bart Demarsin vertelt welke Romein we extra diep in de ogen moeten kijken.

‘ZONDER AGRIPPA MISSCHIEN WEL GEEN TONGEREN’

Wat is uw favoriete stuk? Bart Demarsin: “Het beeld van Marcus Vipsanius Agrippa, één van de meest onderschatte figuren uit de wereldgeschiedenis. Als generaal heeft Agrippa voor de latere keizer Augustus de zeeslag bij Actium gewonnen. Daardoor werd Egypte aan het Romeinse rijk toegevoegd. Enkele jaren later, in 27 voor Christus, werd Augustus de eerste keizer in Rome, al pakte hij het subtiel aan. De Romeinen hadden het niet zo begrepen op koningen en alleenheersers. Augustus deed dus alsof de macht nog steeds bij de senatoren en de consuls lag. Agrippa is altijd z’n rechter hand gebleven, de schaduwkeizer zeg maar. Zonder hem was Augustus nooit de figuur geworden die we nu uit de geschiedenisles kennen.”

pa die stammen van de overkant van de Rijn – de Bataven en de Tungri – aantrok, ongetwijfeld met de belofte van ruimte en economisch potentieel. En om Gallië ook administratief in het Rijk te integreren, legde Agrippa wegen aan. Tongeren, dat aan een van die wegen lag, heeft haar expansie in grote mate daaraan te danken.”

Heeft Agrippa hier een rol gespeeld? “Een niet te onderschatten rol. Julius Caesar had enkele decennia eerder op zeer bloedige wijze onze regio ingelijfd. De Eburonen waren zo goed als uitgemoord. Het was Agrip-

Beelden van Agrippa zijn zeldzaam? “Zeer zeldzaam. Hij was de keizer niet, hè. Rome stond vol beelden van Augustus: naar alle waarschijnlijkheid een zeer ijdel man. En zo iemand wil dat de meeste aandacht naar hemzelf gaat.”

Maar het beeld werd in de buurt van Capri gevonden? “Niet zo verwonderlijk: veel rijken en zelfs keizers hadden daar een buitenverblijf. Beelden van keizers en mensen uit de keizerlijke entourage zijn daar wel meer teruggevonden. Dit beeld van Agrippa werd postuum gemaakt. Het is uniek, omdat het hem niet afbeeldt in een militaire outfit.”

MUSEUM LIBERATION GARDEN

OOSTHOEK

IN DE OORLOG

MUSEUM LIBERATION GARDEN

Leopoldsburg

Iedereen weet wat WO I voor de Westhoek betekend heeft. Dat de Limburgse ‘Oosthoek’ een brandpunt voor WO II was, is minder goed gekend. Liberation Garden, een E-xtra²-project, brengt daarin verandering. Vanaf 2022 brengt dit nieuwe museum in Leopoldsburg een meeslepende beleving voor bezoekers van alle leeftijden, inclusief nieuwe technologische snufjes met virtual reality en 3D.

aart 1945. Vanop het net aangelegde vliegveld in Kleine-Brogel stijgt een Spitfire op. Achter de stuurknuppel zit een Canadese piloot. Zijn missie: een bombardement op Duits grondgebied. Hij vliegt de Duitse verdedigingslinie en de Rijn over, ziet ver beneden hoe het industriegebied van de Ruhr in lichtelaaie staat en maakt een scherpe duikvlucht, te midden van de felle flitsen en het helse lawaai van het Duitse luchtafweergeschut. Daar is het doelwit. Bommen los! Op een groot bioscoopscherm en omringd door een donderend geluids-

MUSEUM LIBERATION GARDEN

MUSEUM ZOEKT STEUN systeem zou het al een indrukwekkende ervaring zijn. In het museum Liberation Garden wordt de belevenis nog levens echter. Dankzij de VR-bril kruip je immers letterlijk in de cockpit en de huid van de piloot. Gelukkig zonder je eigen huid te wagen! Dit is maar een van de vele technologische snufjes waarmee dit museum het verleden heel dichtbij brengt. Belangrijke kanttekening van Peter Schrijvers, oorlogshistoricus en projectleider van Liberation Garden: het museum brengt meer dan alleen het verhaal van de WO II. Peter Schrijvers: “Die oorlog is een focuspunt. Terecht, want door het kamp van Beverlo en zijn strategische ligging was de streek van cruciaal belang tijdens de bezetting en de bevrijding. Dat dramatische verhaal overstijgt het lokale belang en zal een internationaal publiek aanspreken. Maar in het museum komt ook de rest van de geschiedenis van het kamp aan bod, samen met de sociale en economische impact op de streek.” BRUISEND EN BERUCHT Het nieuwe museum staat letterlijk nog in de steigers. Het opent in mei 2022 en zal uit twee delen bestaan: het Chinees Paviljoen, een officiersvilla uit 1869, en een nieuwbouw die via een gang met dit historische gebouw verbonden is. Peter Schrijvers: “De officiersvilla is een van de meest waardevolle gebouwen van Leopoldsburg en wordt momenteel gerenoveerd. Hier komen bezoekers het museum binnen. Ze maken er kennis met de geschiedenis van het kamp van Beverlo, van de start in 1835 tot vandaag. Daar zijn honderdduizenden miliciens

Liberation Garden is op zoek naar enthousiaste vrijwilligers en ambassadeurs. Zij zullen het vaste team een handje toesteken in het museum. U hoeft geen erfgoed specialist te zijn. Een sociale instelling en wat liefde voor geschiedenis volstaan. Interesse? Laat het weten via contact@liberationgarden.be. U kan ook financieel bijdragen aan de renovatie van het Chinees Paviljoen. Dit kan op de projectrekening van vzw Herita (BE50 7430 7574 7718) met als mededeling ‘gift Liberation Garden’. Zo’n gift is vanaf 40 euro fiscaal aftrekbaar. Meer info op www.liberationgarden.be. Leopoldsburg kreeg van het provinciebestuur voor het ontwikkelen van de site een E-xtra2-subsidie van 1 138 397 euro. Zelf een E-xtra2-project ontwikkelen? Zie subsidies p.37.

en soldaten klaargestoomd voor de strijd. De impact op de streek was enorm. Wat vroeger een achtergesteld, stil heidegebied was, veranderde in een bruisende plek waar mensen uit heel België samenkwamen en plezier maakten in meer dan 350 cafés, bars en cinema’s. De garnizoensstad Leopoldsburg was een bruisende, maar ook beruchte plek in het slaperige Limburg van toen.”

Via de geschiedenis van het militaire kamp krijg je in dit eerste luik van het museum ook een panoramisch beeld van de turbulente Belgische en Europese militaire geschiedenis. In die tijd werden legers geprofessionaliseerd, gingen de Europese naties op zoek naar koloniën en kwam de industriële oorlogsvoering op gang, inclusief de eerste experimenten met chemische wapens. Zo gebruikte de Duitse bezetter tijdens WO I de heide om chloorgas uit te proberen. Peter Schrijvers: “Dit deel van Liberation Garden is gratis. We eindigen met een teaser over de WO II, waaraan de nieuwbouw gewijd wordt. Vanaf hier wordt het bezoek betalend.” GESCHIEDENIS AANRAKEN De nieuwbouw brengt het Limburgse verhaal van WO II. Dit gebeurt vanuit het standpunt van gewone soldaten en burgers die te maken kregen met de bezetting, het verzet, de militaire operaties en de bevrijding. Peter Schrijvers: “We werken met hologramachtige projecties van acht hoofdpersonages, die we gebaseerd hebben op historische mensen: twee Duitse en een Britse soldaat, een Amerikaanse chirurg, een Nederlandse verpleegster, een Belgische verzetsvrouw en een Belgisch jongetje dat een bombardement heeft meegemaakt. Ze steken hun hand uit. Raak je die hand aan, dan worden ze ‘wakker’ en beginnen ze te vertellen over hun persoonlijke ervaringen. ‘In touch with history’, noemen we dat.” Een van de getuigenissen waarop de museummakers zich baseerden, was het

MUSEUM LIBERATION GARDEN

verhaal van Denis Vertessen. Die maakte als tienjarige jongen op 12 mei 1944 het bombardement op het dorp Beverlo mee. Een geval van ‘collateral damage’, want het ging om een geallieerde aanval die per vergissing niet op een Duitse pantserdivisie, maar op burgerwoningen terechtkwam. Het gezin Vertessen zat samen met de buren in een schuilkelder, maar de buurman wilde nog snel even naar huis om zijn portefeuille op te halen. Even later vloog een bomscherf dwars door een stal- en een binnendeur en haalde het bovenste deel van zijn hoofd eraf. Een kuil in de lemen vloer was volgelopen met bloed, herinnerde Denis zich zoveel jaren later nog. Peter Schrijvers: “Net zoals je in de huid van een Canadese gevechtspiloot kruipt, kan je in het museum ervaren hoe het aanvoelde om als burger zo’n bombardement over je heen te krijgen. Daarvoor bouwen we een schuilkelder na met indrukwekkende licht- en geluidseffecten.” EEN BRUG TE VER Ook de moeite wordt een herinterpretatie in 3D van een militaire briefing die ooit echt in Cinema Splendid plaatsvond. De Britse generaal Horrocks deed daar operatie Market Garden uit de doeken. Peter Schrijvers: “Na de landing in

Normandië in juni 1944 was het bliksem offensief van de geallieerden vastgelopen aan de Kempense kanalen ten zuiden en ten noorden van Leopoldsburg. Zo hadden ze een hele week nodig om één kruispunt in Hechtel te veroveren. Het momentum was dus weg: de Duitse Siegfriedlinie bleek taaier dan gedacht. Via operatie Market Garden wilde men die linie omzeilen. Men zou Amerikaanse parachutisten droppen aan alle strategische bruggen tussen Noord-Limburg en Arnhem. Die moesten de bruggen vasthouden tot de zwaardere Britse grondtroepen eraan kwamen. Langs die weg zouden troepen dan de Rijn oversteken en Duitsland binnenrijden.” Aan operatie Market Garden namen 130 000 grondtroepen deel. Wie de film ‘A Bridge Too Far’ van de bekende Britse regisseur Richard Attenborough heeft gezien, weet dat het vermetele plan fout afliep: Arnhem bleek een brug te ver. Veel mannen raakten gekwetst en kwamen terecht in veldhospitalen in en rond Leopoldsburg. Veel anderen sneuvelden: 100 000 soldaten van 14 verschillende nationaliteiten kregen een laatste rustplaats op een van de militaire kerkhoven in de streek. Peter Schrijvers: “Het bezoek eindigt in een stille ruimte. Daar kijkt een groot raam uit op de Britse begraafplaats aan

de overkant van de straat. Dit is voor de bezoekers een uitnodiging om het rijke WO II-erfgoed in de regio te verkennen. De Poolse en de Duitse begraafplaats in Lommel liggen bijvoorbeeld op 8 kilo meter – die laatste is met circa 39 000 graven de grootste Duitse militaire begraafplaats buiten Duitsland. Je kunt ook de voormalige Britse hoofdkwartieren in Zonhoven en Hamont-Achel of het fort van Eben-Emael bezoeken.” Peter Schrijvers is een geboren Hasseltenaar, die in de VS doctoreerde en daarna heel zijn leven lang oorlogsgeschiedenis aan meerdere buitenlandse universiteiten doceerde. Hij keerde speciaal naar België terug om mee zijn schouders onder Liberation Garden te zetten. Het is zijn overtuiging dat dit verhaal niet alleen Limburgers, maar de hele wereld kan aanspreken. Peter Schrijvers: “Arnhem en Bastogne zijn internationaal de bekendste en drukst bezochte sites van WO II. Leopoldsburg ligt midden tussen die twee, op de zogenaamde Europese bevrijdingsroute en is minstens even belangrijk. Als Limburgers mogen we geloven in ons verhaal: we hebben iets te vertellen dat ook de rest van het land en de wereld zal boeien.”

ARCHAEOPLANRISTOW, KÖLN (S. RISTOW) / NARMER ARCHITECTURE, BUDAPEST (ZS. VASÁROS, G. NAGY), 2020.

IN DUIKVLUCHT BOVEN DE BASILICA De oudste stad van het land is fier op haar verleden. Maar dat verleden blijft duister, want veel is niet bewaard gebleven en blijft hangen in de mist van de geschiedenis. Met moderne beeldvorming reconstrueert Tongeren nu haar Romeinse roots, met extra uitstapjes naar de Merovingers en Karolingers.

mbiorix had een woeste snor en een indrukwekkende set buikspieren. Met een bijl ging hij de Romeinen te lijf. Althans, zo staat hij toch afgebeeld bovenop zijn sokkel op de Grote Markt van Tongeren. In realiteit weten we bitter weinig over de man, maar zijn standbeeld bewijst hoe krachtig één beeld zich in ons collectief geheugen kan vastzetten. Tongeren doet dat nog eens over en reconstrueert opnieuw het verre verleden met even beklijvende, ditmaal virtuele beelden in 3D en met VR-brillen. Het

resultaat is nog het best vergelijkbaar met het betere videospelletje met als absoluut hoogtepunt de indrukwekkende duik die je neemt met een VR-bril op de neus. Als een vogel vlieg je over de Decumanus Maximus-handelsweg en zie je het Romeinse Tongeren in de diepte opdoemen. Je wandelt doorheen de laat-Romeinse basilica en een gelijkaardige virtuele reconstructie van de Merovingische kerk uit de 6de eeuw en het Karolingische Tongeren uit de 10de eeuw. Telkens maak je op je eigen tempo een panoramische wandeling en kan je het beeld verifiëren met wat archeologen effectief ondergronds vonden. OP DE STOEL De reis door de tijd is spectaculair. Voor sommigen zelfs té spectaculair, zegt Steven Vandewal (Stadsarchief Tongeren) die vier jaar aan het project werkte: “Aan de hand van 3D-reconstructies, flitsende beelden en 360° panorama’s willen we

FOCUS TONGEREN IN 3D

de sfeer in het Romeinse, romaanse en middeleeuwse hart van de stad weer oproepen. Het verhaal sluit perfect aan bij wat er in het Teseum en het GalloRomeins Museum wordt getoond. Oorspronkelijk was het onze bedoeling dat je met de VR-bril doorheen de virtuele realiteit kon wandelen. Dat hebben we moeten herzien. Voor sommige mensen is de virtuele realiteit zo verbluffend dat ze licht zeeziek werden. Daarom zit je nu op een stoel en ‘beweeg’ je vandaaruit door de basiliek.” TERRA MOSANA Sinds 2016 werken Tongeren, Leopoldsburg, provincie Limburg, Luik, Maastricht, Aken en Jülich aan ’Terra Mosana’. Dit Europese project brengt belangrijke gebeurtenissen of locaties uit het euregionale verleden met 3D-technologie weer tot leven. Terra Mosana wordt vooral met Europees geld uitgebouwd en in Tongeren meegefinancierd door de stad en de

provincie. In Leopoldsburg geeft het binnenkort de opening van de Liberation Garden (zie eerder in dit magazine) extra glans. In Beringen duiken we virtueel de ondergrond in en Luik wou vooral haar legendarische Sint-Lambertus kathedraal reconstrueren. In 1789 gingen de Luikenaars met pikhouwelen hun Saint-Lambert te lijf en het zou meer dan dertig jaar duren vooraleer deze gigant, die in zijn gloriedagen 4 000 gelovigen kon bevatten, definitief geruimd was. In die decennia werd de ruïne talloze malen getekend en geschilderd en dat maakt het werk van de 3D-specialisten natuurlijk een stuk eenvoudiger. Die luxe kon Tongeren de ontwerpers niet bieden. Steven Vandewal: “Eigenlijk zijn we niet zo goed op de hoogte van wat er zoal vanaf de vierde eeuw in Tongeren gebeurde. We hebben de realiteit van toen gereconstrueerd met de sporen en

1 2

Romeinse basilica, circa 400. Merovingische kerk, zesde eeuw. Ter hoogte van het huidige stadhuis.

Badgebouw, vierde eeuw. Ter hoogte van de huidige belforttoren.

4 5

Romeins Tongeren, circa 300. Grafveld naast Merovingische kerk, zevende eeuw.

FOCUS TONGEREN IN 3D

©ARCHAEOPLANRISTOW / NARMER

8 6 7 8

‘HIER STOND EEN BASILICA: EEN ONWEERLEGBAAR FEIT’

bronnen die we ter beschikking hebben. Hier stond een basilica en dat is een onweerlegbaar feit, al weten we niet zeker of de oorsprong een religieus dan wel een administratief gebouw was. Wat we niet exact weten, hebben we afgeleid uit andere, soortgelijke gebouwen elders in Europa. De bouwstijl, de hoogte, de vorm van het dak, … dat is telkens een wetenschappelijk onderbouwde veronderstelling. Tegelijk hebben we ons terughoudend opgesteld. Wat er bijvoorbeeld precies op de binnenmuren geschilderd stond, daaraan hebben we ons niet gewaagd. In onze reconstructie zijn de muren leeg.” DISCUSSIE UITLOKKEN Terra Mosana wil de Euregio Maas-Rijn als toeristische trekpleister versterken, door erfgoed met de modernste technie-

Bouwproject dat aan de basilica voorafging. Merovingische kerk, zesde eeuw. Merovingische Tongeren, zesde eeuw.

ken zichtbaar te maken. Zal precies die duidelijkheid niet veel discussies onder historici losmaken, onder het adagium: zet vier historici samen en je krijgt vijf opinies? Steven Vandewal lacht en knikt: “Dat verwachten we zeker. Meer nog, het is onze bedoeling. We zijn zeer zorgvuldig geweest in ons bronnenonderzoek, maar alle discussies zijn welkom. Hoe meer historici zich in Tongeren over onze geschiedenis buigen, hoe beter.”

De reconstructies zijn te zien bij Toerisme Tongeren Via Julianus 2 012 80 00 70 www.toerismetongeren.be www.terramosana.org

JONG REDT OUD URNENVELD DORPERHEIDE

IN KANNEN EN

KRUIKEN Tijdens de Archeologiedagen in oktober 2020 trok het vijfde leerjaar van Basisschool De Vlieger naar de bossen van Kaulille. Niet om te ravotten, maar om een eeuwenoud urnenveld schoon te maken. “We brengen de geschiedenis dichter bij de jeugd”, zegt leraar Jan Bové.

“Dorperheide is een begraafplaats uit de ijzertijd”, legt Jan Bové uit. “Rond het jaar 800 voor Christus werden er crematieresten in urnen begraven op een veld. Dat was lang begroeid met bomen, tot het vorig jaar vrijgemaakt werd. Urnen zijn er nu niet meer te vinden, maar de grafheuvels zijn wel nog zichtbaar. Die zijn mijn leerlingen en ik gaan bezoeken in oktober, samen met de andere vijfde klas van juf Linda Nullens. In totaal waren we met 48 kinderen. Ze kregen een woordje uitleg van twee erfgoed ambassadeurs.” HARKEN EN ZAAIEN Daarna gingen ze zelf aan de slag om het urnenveld op te knappen. Gewapend met harken hielpen de kinderen het

urnenveld vrij te maken. Jan: “De leerlingen verwijderden onkruid en kleine boompjes. Ze verspreidden ook heidestrooisel, zaadjes van verschillende heideplanten, uit over het veld. Zo helpen ze van Dorperheide opnieuw een echte heide te maken. Onze leerlingen zijn erg trots op hun werk. Nu is het aftellen tot het voorjaar, wanneer de bloemen zullen uitkomen.” OM DE HOEK Na de grote schoonmaak zijn de erfgoedambassadeurs ook nog les komen geven over de geschiedenis van het urnenveld. “Dat sloot mooi aan bij onze leerstof. We waren in het vijfde leerjaar net over de prehistorie aan het leren”, zegt Jan. “Maar dit is toch anders: het is

tastbaar en vlakbij. De kinderen zien dat je geschiedenis niet enkel in boeken en musea vindt, maar ook om de hoek in je eigen dorp. Dat verbaast hen en prikkelt hun interesse in erfgoed. Ze vinden het ook gewoon leuk om de handen uit de mouwen te steken (lacht).” In een volgende fase van het project gaan de leerlingen zelf urnen maken. Die stellen ze voor op een openluchttentoonstelling op het urnenveld, tijdens de Archeologiedagen later dit jaar. Op dat moment zal het veld ook in de bloemetjes staan, letterlijk en figuurlijk. Belgebergstraat – Kettingbrugweg (parking aan de schuttersgilde van waar je te voet naar het urnenveld kan wandelen) www.jongredtoud.be

JONG REDT OUD LUMMEN

HELDEN

VAN HIER Ontbrekende letters, losse stenen en mos: het herdenkingsmonument in Lummen kon een opfrisbeurt gebruiken. De leerlingen van De Wegwijzer namen de gedenksteen onderhanden.

de leerlingen van juf Anja hebben we het monument helpen opknappen.” Begin oktober maakten Koen en zijn leerlingen van het derde leerjaar het monument mee schoon. “We hebben samen met Monumentenwacht Limburg de stenen afgespoten en geschrobd met zachte borstels en PH-neutrale zeep. De herstelling van de afgebroken letters en stenen gebeurde door deskundigen, maar de kinderen hebben wel geassisteerd”, zegt Koen. “Rond het monument hebben ze ook nieuwe plantjes gezet. Ze waren heel enthousiast!” IN DE LOOPGRAVEN Voor de kinderen was het de eerste kennismaking met de geschiedenis van

WO II. Koen: “Ze krijgen nog niet veel geschiedenis op school. Met dit project willen we hen al warm ervoor maken. Ook trokken we met de twee klassen naar de loopgraven langs het Albertkanaal in Geneiken. Ze konden er met eigen ogen zien waar de soldaten gevochten hadden. Daar waren ze best van onder de indruk. Let op: we focussen niet op de gruwelverhalen, maar we vertellen wel dat er helden gevochten hebben voor onze vrijheid. Als kers op de taart konden ze zelf in een loopgraaf gaan liggen met een karabijn en de held spelen. Dat vonden ze het leukst van al (lacht).” Kerkstraat, Lummen www.jongredtoud.be

Het herdenkingsmonument voor WO II staat al sinds 1951 in het centrum van Lummen. Toch kennen veel inwoners de betekenis ervan niet, zegt Koen Luts van de lokale heemkundige kring. “Het is een monument voor de soldaten en verzetsstrijders die in Lummen vochten tijdens de Achttiendaagse Veldtocht in 1940. De gedenksteen ligt een beetje verborgen, in de Kerkstraat naast de Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaartkerk, een plaats waar je niet snel komt. En hij was ook een beetje vervallen: sommige letters waren afgebroken en er zaten stenen los. De gemeente wou het monument in ere herstellen en lanceerde het Jong redt oud-project. Ik werk als leerkracht in basisschool De Wegwijzer en samen met

COLLECTIE IN DE KIJKER

BRAND! BRAND! 1

Precies vijftig jaar geleden legt een catastrofale brand een groot deel van de landcommanderij Alden Biesen in de as. Deze beelden komen uit de documentatiecollectie van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed dat ruim 150 000 beelden, 1 400 films en duizenden kaarten, plannen en affiches bevat. Een unieke bron voor architecten, erfgoedliefhebbers, historici, … Meer info? pcce@limburg.be

LANDCOMMANDERIJ BRANDT

IN VUUR EN VLAM COMMANDERIJ 8 MAART 1971 OCHTEND

‘HET VUUR RAAST DOOR DE TORENS’

Kasteelheer Armand Roelants du Vivier bereidt een belangrijke vergadering voor. Hij zal politici ontvangen en de verkoop van zijn domein aan de Belgische Staat afronden. Om zijn hoge gasten passend te ontvangen – buiten ligt er sneeuw – ontsteekt hij de openhaarden die in jaren niet meer gebruikt zijn. Wat als een kleine schouwbrand start, rukt al snel op doorheen het dak. De rook is tot in de wijde omgeving te zien en lokt toeschouwers van heinde en ver. Bij veel buurtbewoners staat deze gebeurtenis nog altijd in het geheugen gegrift.

LANDCOMMANDERIJ BRANDT

BRAND BREIDT UIT WATERGEBREK 8 MAART 1971 12.30 UUR

‘WATERGEBREK GEEFT DE VLAMMEN VRIJ SPEL’

Om half één ’s middags neemt Ludo Nulens de telefoon op in de brandweerkazerne van Bilzen. Hij belt de collega’s van Hasselt en Genk, voor wat de grootste brand uit zijn carrière zal worden. Maar mankracht is niet het probleem. Wel een gebrek aan water: de walgracht staat droog. De spuitgasten moeten met tankwagens water uit de Demer halen. De kasteelheer Armand Roelants du Vivier (2de van links op de foto) moet met afschuw toekijken hoe het vuur het dak en de hoektorens in lichterlaaie zet.

LANDCOMMANDERIJ BRANDT

VRIJWILLIGERS SNELLEN TOE ALLE HENS AAN DEK 8 MAART 1971 NAMIDDAG

‘REDDEN WAT TE REDDEN VALT’

Terwijl de brandweer de vlammen onder controle probeert te krijgen, snellen vrijwilligers ter hulp. Ze proberen zoveel mogelijk de antieke meubelen en kostbare kunstwerken uit het brandende kasteel te evacueren, terwijl boven hen het vuur door het dak raast. Veel van de inboedel die vandaag in de landcommanderij te bewonderen valt, hebben we te danken aan hun heroïsch optreden.

LANDCOMMANDERIJ BRANDT

VUUR ONDER CONTROLE VERKOOP GAAT TOCH DOOR 10 MAART 1971 MIDDAG

‘DRIE DAGEN LATER BRANDT HET DAK NOG STEEDS’

Het vuur brandt uiteindelijk drie dagen lang, tot vrijdagmiddag. De schade is immens. Van een groot deel staan enkel nog muren recht. Enkele maanden na de brand koopt de overheid alsnog het gebouwencomplex. De commanderij wordt herbouwd tot cultuurcentrum, historisch monument en toeristisch trekpleister. De provincie had een belangrijk sturende rol in de restauratie door de Belgische Overheid en restaureerde eigenhandig het park en de schilderijen.

KAPEL KERMT

TROOST KINDEREN VAN KLEINE

Kapel Onze-Lieve-Vrouw Troost van Kleine Kinderen, kruispunt van de Lummense Kiezel met de Diestersteenweg in Kermt (Hasselt). 25

KAPEL KERMT

KAPEL VOOR WENENDE KINDEREN Jean Erard Foullon de Cambray, heer van Kermt, bouwde op het eind van de 17de eeuw een kapel op een plek waar vaak mensen samenkwamen om te bidden bij een eenvoudig houten kruis. Het bleef tot ver na WO II een bedevaartsoord voor moeders met kinderen die vaak huilden. Daarom wordt de kapel Onze-LieveVrouw Troost van Kleine Kinderen ook wel het kapelletje van Sint-Grins genoemd. In het lokale dialect betekent ‘grinsen’ zoveel als ‘huilen’. Het is een beschermd monument sinds 1979.

WAAROM WENENDE KINDEREN? Op 23 maart 1630 wandelt de zwarte kloosterzuster Morena door Hasselt. In de Lombaardstraat staat een huis in brand. Een kind overleeft de brand niet. Maar wanneer ze het kind in haar armen neemt, komt het terug tot leven. Een mirakel! Kermt wordt op slag een bedevaartsoord voor moeders met zieke kinderen. Op de plek waar ze samenkomen, zal de heer van Kermt later een kapel bouwen.

TWEE MIRAKELS VOOR DE PRIJS VAN ÉÉN

Het is niet het enige Hasseltse mirakelverhaal waarin een zwarte vrouw en een kind een rol spelen. In één van de zeven mirakels van de Virga Jesse valt een kind uit het raam van een herberg in de Kapelstraat. De moeder, een Moorse vrouw, roept Virga Jesse aan en het kind wordt van de dood gered. Ligt in dit mirakel de oorsprong van de kapel? Niemand die het weet.

DE ODYSSEE

VAN PEDRO EN LUISÃO

Het verhaal van de zwarte non kwam weer in de belangstelling door de historische roman ‘De odyssee van Pedro en Luisão’ van Joris Tulkens uit 2019. In zijn magnum opus vertelt Tulkens, die eerder al historische werken over Erasmus en Vesalius schreef, het verhaal van Morena, de jonge vrouw die in 1628 bij de grauwzusters van Hasselt terechtkomt en volgens de overlevering een mirakel verricht. Joris Tulkens De odyssee van Pedro en Luisão Davidsfonds

KAPEL KERMT

HET GEZICHT VAN MORENA?

Omdat de kapel van Sint-Grins zoveel succes had, zowel bij pelgrims op weg naar Scherpenheuvel als bij radeloze moeders, werd ze in de 19de eeuw groter gemaakt. Bij die verbouwing vond men een beeld van een zwarte vrouw. De zwarte non?

PIET STOCKMANS 80 Piet Stockmans maakt niet alleen servies voor sterrenchef Sergio Herman en prins Albert van Monaco. Al zijn hele leven tast hij de grenzen van porselein af. Naar aanleiding van zijn 80ste verjaardag in 2020 stelt de kunstenaar nieuw werk tentoon op C-Mine in Genk, waar hij ook zijn atelier heeft. Voor wie thuis nog eens door Stockmans’ oeuvre wil snuisteren, is er het chronologisch opgezette boek ‘No China’.

NON IN PORSELEIN Ook beeldhouwer en keramist Piet Stockmans liet zich inspireren door de zwarte non en maakte een bijzonder beeld in porselein. Piet Stockmans: “Ik zag in het verhaal van deze zwarte dame een uitdaging om een figuratief werk te creëren dat aansloot bij de afgietsels van lichamen die ik eerder maakte. Het beeld werd voorgesteld op de tentoonstelling naar aanleiding van mijn 80ste verjaardag op C-Mine en is daar nog tot eind juni te zien.”

‘Expo Piet 80’ loopt nog tot 30 juni 2021 in het voormalige metaalmagazijn van de mijn van Winterslag. De toegang is gratis. Piet Stockmans, ‘No China’, Borgerhoff & Lamberigts www.pietstockmans.com

DE MAAGD VAN LORETO

STOCKMANS & DE PROVINCIE

Ook in de kunstcollectie van de provincie Limburg zit werk van Piet Stockmans. Zo staat zijn reeks ineenzakkende theepotjes in het kasteel van Bokrijk. In het Provinciehuis sieren wandinstallaties met porseleinen elementen de gang en de grote hal aan de refter.

In de kapel van Sint-Grins bevond zich tot in de vorige eeuw ook een houten Mariabeeldje van de beeldhouwer Jean Del Cour, ‘de Luikse Bernini’. Het werk stelt de Heilige Maagd van Loreto voor en haar geschiedenis staat in haar rug gekerfd: Gegeven in Kermpt door Servaas Foullon, abt van Sint- Truiden, in het jaar 1683, de 1ste augustus. Del Cour heeft mij gemaakt in Loreto. In de 18de eeuw werd het Mariabeeld meermaals beschadigd door de Franse bezetter. Het beeld dat nu in de kapel staat, is een replica. Het origineel is in private handen. 27

FIETSTOCHTEN

DE MOLEN ROUTES

Molennetwerk Kempen~Broek heeft de molens van Kempen~Broek letterlijk ‘op de kaart gezet’. De kaarten met 3 fietsroutes tonen niet alleen waar de molens staan. Ze geven ook veel informatie over hun functie, de ouderdom en de geschiedenis. Bestellen en meer info over startpunten, fietsroutepunten en app: www.kempenbroekmolens.be.

GRENSMOLENROUTE

De Nijverheid

Een verrassende fietstocht heen en weer over de grens tussen Stramproy en Kessenich.

STRAMPROY

Broekmolen

Sint Jansmolen

36,9KM

Keijersmolen

Uffelsemolen

Zorgvlietmolen

Schouwsmolen NEERITTER

MOLENBEERSEL

KEIJERSMOLEN in Molenbeersel (Kinrooi)

Keyartmolen

Kasteelmolen

TONGERLO

KESSENICH

Galdermansmolen

Vinckenmolen

WATERMOLENROUTE

Armenmolen

Pollismolen

47.7KM

OPITTER

Rooiermolen

Een mooie dagtocht per fiets door de beekdalen van de Bosbeek en de Itterbeek tussen Opoeteren, Neeroeteren, Maaseik, Tongerlo en Opitter.

MAASEIK NEEROETEREN

Klaaskesmolen

Wurfeldermolen

Bosmolen

Neermolen

Leverenmolen Volmolen OPOETEREN

Dorpermolen

KLAASKENSMOLEN in Neeroeteren (Maaseik)

Reppelmolen

KEMPENMOLENROUTE De Kempenmolenroute voert je langs de windmolens en watermolen van Bocholt, Bree en Stramproy.

LOZEN

De verdwenen watermolen Waterkracht aan het kanaal

Sevensmolen

KAULILLE

Clootsmolen

Voorste Luysmolen Reppelmolen

GHEN-AAMOLEN in Beek (Bree)

Binkermolen

BOCHOLT

Ghen-Aamolen

55.0KM

LIMBURGSE MONUMENTEN

MONUMENTEN EN HUN EIGENAARS 1

Oud en gered van verval, of zelfs de sloophamer. Limburgs erfgoed krijgt een nieuwe invulling of wordt minutieus onderhouden door Limburgers met een groot hart voor het verleden.

LIMBURGSE MONUMENTEN

HASSELT

CLARENHOF 1902

De laatste zusters Clarissen trokken de poort achter zich dicht in 2004. Hun klooster werd grotendeels gesloopt om plaats te maken voor een woonzorgcentrum. De sobere, neogotische kapel bleef overeind en kreeg een injectie aan hedendaagse kunst: een kobaltblauwe gewelfschildering die (met enige overdrijving) de benaming ‘de Sixtijnse kapel aan de Demer’ opleverde. Kunstenaar Nick Ervinck herwerkte het plafond. De kapel doet nu dienst als decor voor tentoonstellingen, concerten en allerlei feesten. Guffenslaan 43, Hasselt

‘EEN BEETJE SIXTIJNS IN HASSELT’

LIMBURGSE MONUMENTEN

STEVOORT

DORPERMOLEN 1774

‘DE EERSTE DIE BIJ DE MONUMENTENWACHT AANKLOPTE’

Vanaf de straat lijkt het een doordeweeks huis, maar achteraan bevindt er zich een watermolen die tot de 18de eeuw teruggaat. De molen bleef actief tot in 1963 de molenaar Guillaume Grauls er verpletterd werd. Het gebouw werd verkocht. Door een gebrek aan onderhoud zette het verval zich snel in. In 1974 kocht Aloïs Boiten de ruïne naast zijn kapperszaak en redde zo de Dorpermolen (‘dorpsmolen’) van Stevoort. Voor een zicht op de buik van de molen: zie pagina 4. Aloïs ‘Wies’ Boiten (zie foto) kocht en renoveerde niet alleen de watermolen, maar liet hem op eigen vraag beschermen als monument. Daarnaast was hij bijna 30 jaar geleden de allereerste private eigenaar die zich liet en nog steeds laat bijstaan door de expertise van Monumentenwacht Limburg. Sint-Maartensplein 35, Stevoort (Hasselt)

LIMBURGSE MONUMENTEN

‘DE LUIKSE PRINS-BISSCHOP WOU ZIJN EIGEN AARDS PARADIJS’

HEKS

KASTEEL HEX 1770

Franz Karl Graf von Velbrück liet in Heks zijn lusthof bouwen. De Luikse prins-bisschop creëerde zo naar eigen zeggen een ‘aards paradijs’ voor hemzelf en zijn kinderen: een paleis met een Chinese tuin, een rozentuin en boomgaarden. Vandaag bewonen graaf Ghislain (foto) en gravin Stéphanie d’Ursel het landgoed. Zij stellen twee keer per jaar de tuinen van het kasteel open voor bezoekers tijdens het Hex Garden Festival. Het Kasteel van Heks is lid van Monumentenwacht Limburg, om een beroep te kunnen doen op het advies van specialisten en zo dit schitterend erfgoed in de best mogelijke staat te bewaren. Hekslaan, Heks (Heers)

LIMBURGSE MONUMENTEN

‘NIET JE DOORDEWEEKS KANTOOR’

SINT-TRUIDEN

KAPEL DE WATERHOND 16DE EEUW

Hoe het precies begon, is voer voor discussie. Was dit in de 16de eeuw een schuur of een woning? Het is in ieder geval zeker dat er in de 19de eeuw een koorruimte werd bijgebouwd en dat het gebouw vanaf toen dienst deed als kapel. Vijftig jaar stond het leeg tot het a rchitectenbureau Klaarchitectuur een hypermoderne invulling eraan gaf en er zelf introk. Het resultaat: niet je doordeweeks kantoor. Architect Gregory Nijs stapelde vier dozen op elkaar die dienst doen als kantoor en vergaderzaal. Breendonkstraat 41, Sint-Truiden

LIMBURGSE MONUMENTEN

PAAL

HUIS AUMANN 18DE EEUW

Het Aumannhuis is een zeldzaam overgebleven voorbeeld van boerderijen zoals die in de voorgaande eeuwen vaak voorkwamen in de Limburgse Zuiderkempen: een dubbelhuis met daarnaast een dwarse schuur. Na een lange verwaarlozing wordt het nu grondig gerestaureerd, met respect voor de eeuwenoude geschiedenis van het pand. Het is één van de oudste woningen in Paal. ARAT architecten begeleiden momenteel de restauratie. Binnen kort wordt het pand in gebruik genomen als particuliere woning. Schoolstraat 26-28, Paal (Beringen)

‘EEN VAN DE OUDSTE IN PAAL’

SUBSIDIES E-XTRA 2

SUBSIDIES

Heb je een projectidee of vragen over een subsidiereglement? Twijfel je of jouw project in aanmerking komt? Zoek je een aanvraagformulier?

E-XTRA 2 IN HET KORT

SUBSIDIE VOOR E-XTRA 2 PROJECTEN Wat? E-XTRA2 is een subsidieprogramma van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE). Het ondersteunt ambitieuze, onderscheidende investeringsprojecten rond onroerend erfgoed dat een permanente publieke functie heeft of krijgt. Dit erfgoed moet zich bevinden in de provincie Limburg en een bovenlokale uitstraling hebben. Hoeveel? De totale investeringskost van het project moet meer dan 650 000 euro bedragen. Van dat totaal bedrag kan tot 60 procent bekostigd worden via het provinciale E-XTRA2 subsidieprogramma. Wie? E-XTRA2 staat open voor een breed gamma aan organisaties. Lokale besturen zoals gemeenten, intergemeentelijke samenwerkingsverbanden, autonome gemeentebedrijven. Maar ook kerkfabrieken, vzw’s en feitelijke verenigingen komen in aanmerking voor deze subsidie.

Wanneer? Jaarlijks zijn er twee subsidie rondes. De uiterste data om een dossier in te dienen zijn 30 april en 1 oktober. Hoe? Vul het aanvraagformulier in op de website. De procedure verloopt in twee fasen. In een eerste fase kan men zich kandidaat stellen om opgenomen te worden op de shortlist. De projecten die op deze shortlist staan, krijgen een subsidie van 20 000 euro en begeleiding om hun dossier verder uit te werken. Dit laat toe de doelstellingen, timing, financiering, ... van nabij te bekijken en gedetailleerd te beschrijven. In de tweede fase beoordeelt de commissie de ingediende projectdossiers en adviseert ze de deputatie over al dan niet goedkeuring en het bijbehorende subsidiebedrag. Op de volgende twee bladzijden vind je investeringsprojecten die momenteel al op de shortlist staan.

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed – PCCE (te bereiken via 011 23 75 75 of pcce@limburg.be) helpt je graag bij de voorbereiding van jouw project of het aanvragen van een subsidie. Meer info via: www.pcce.be/ erfgoedsubsidies

SUBSIDIES E-XTRA 2 IN HET KORT

IN HET SPOOR VAN DE PASTOOR KINROOI

Indiener: Centraal Kerkbestuur Subsidie: 20 000 euro

OUDSBERGEN

Indiener: Oudsbergen Subsidie: 20 000 euro De Commanderij van Gruitrode was één van de 12 commanderijen van de Balije Biesen, met als hoofdzetel de Landcommanderij Alden Biesen. De gemeente Oudsbergen is erin geslaagd om de verschillende kavels opnieuw in één hand te krijgen en ontwikkelt momenteel plannen voor de renovatie en transformatie van de waterburcht en het omliggende park. In de hoeve en het kasteel zal ruimte zijn voor horeca, exposities, evenementen, congressen en attractieve beleving in, op en rond de site. Centraal hierin is de duidelijke link naar het erfgoed en het belang van de Duitse ridderorde. Dit wordt verweven met de topnatuur in Duinengordel als nieuwe poort tot het Nationaal Park Hoge Kempen. Deze unieke historische site zal uitgroeien tot een pleisterplaats voor wandelaars, fietsers, ruiters en avonturiers. Met de E-XTRA2 subsidie implementeert Oudsbergen het masterplan.

BELEVINGSCENTRUM 1 000 JAAR LOON

Het Centraal Kerkbestuur Kinrooi wil een frisse wind laten waaien door haar kerken, zonder dat de liturgie uit de gebouwen verdwijnt. Zo is het idee ontstaan om drie van de vijf parochiekerken in Kinrooi als één erfgoed-toeristische trekpleister uit te spelen. De opzet is om de kerken van de dorpen Ophoven, Geistingen en Kessenich tot één totaalbeleving te transformeren onder de (werk) titel ‘In het spoor van de pastoor’. De kerken liggen op een boogscheut van elkaar en zijn verbonden door fietsen wandelpaden, wat het toeristisch ‘product’ en de totaalbeleving ten goede moet komen.

BORGLOON

Indiener: Borgloon Subsidie: 20 000 euro Het bestuur van Borgloon wil een belevingscentrum opstarten dat de Loonse geschiedenis vertelt. Het decor zijn de neogotische kapel en de middeleeuwse Gasthuiskapel. In die laatste bevindt zich de begraafplaats van Lodewijk I, graaf van Loon en zijn vrouw Agnes van Metz. In de twee kapellen leren de bezoekers de graven van Loon, een belangrijk deel van de Limburgse geschiedenis, kennen. Met dit belevingscentrum creëert de stad Borgloon een nieuwe halve-dag-bestemming. Na een bezoek aan de twee kapellen ligt een wandeling door het centrum voor de hand.

Met de E-XTRA2 subsidie onderzoekt het kerkbestuur de haalbaarheid en mogelijke verhaallijnen.

COMMANDERIJ G RUITRODE DUINENGORDEL

Met de E-XTRA2 subsidie kan Borgloon de plannen van het belevingscentrum ‘1 000 jaar Loon: in het spoor van de Graven van Loon’ verder uitwerken.

SUBSIDIES E-XTRA 2 IN HET KORT

DUITSE MILITAIRE BEGRAAFPLAATS LOMMEL

Indiener: Volksbund Deutsche Kiregsgräberfürsorge e.V. Subsidie: 20 000 euro De Volksbund onderhoudt in opdracht van de Bondsrepubliek de Duitse militaire begraafplaats in Lommel, waar circa 39 000 oorlogsslachtoffers uit WO II begraven liggen. Een aanpassing dringt zich op. De uitbouw van het regionale fietsnetwerk leidt tot een sterke stijging van het aantal toeristen. Deze bezoekers wensen informatie en een aangepaste infrastructuur, die er momenteel niet zijn. Het inkomgebouw biedt vandaag plaats aan een ontmoetingscentrum waar jongeren kunnen overnachten, maar die kamers voldoen niet meer aan de huidige normen. De Volksbund wil het overnachtingsgedeelte stopzetten en vervangen door een splinternieuw bezoekerscentrum met educatieve ruimten, zoals een tentoonstellingsruimte en vergaderzaal. De E-XTRA2 subsidie laat toe dit project verder te bestuderen en te ontwikkelen.

RENDIERJAGERPAD ZONHOVEN

Indiener: Zonhoven Subsidie: 20 000 euro Bijna 11 000 jaar geleden kampeerden rendierjagers hier op de rand van het Kempens plateau met zicht op de Roosterbeek. Naast dit rendierjagerskamp ligt de Holsteen, een verzameling van een 10-tal reusachtige zandstenen. Eén van deze stenen gebruikten de eerste boeren uit het Neolithicum om hun bijlen te polijsten. Het gebied wordt vandaag intensief gebruikt door wandelaars, mountainbikers, ruiters, jeugdbewegingen, hondenliefhebbers, … Zonhoven wil de aantrekkingskracht nog versterken, maar ook kanaliseren aan de hand van een belevingsroute, ideaal voor een zondagse familie-uitstap waaraan zowel kinderen, ouders als grootouders deelnemen.

SHORTLIST E-XTRA2 is een subsidie programma dat in twee fasen verloopt. De eerste fase bestaat uit de kandidaatstelling om op de shortlist opgenomen te worden. De p otentiële erfgoedprojecten op deze lijst krijgen een subsidie en begeleiding om een investeringsdossier uit te werken. Op deze twee bladzijden vind je de projecten die momenteel al op de shortlist staan.

LIBERATION GARDEN Een van de projecten die positief de tweede fase doorliep en een investeringssubsidie van de provincie Limburg kreeg, is het toekomstige bevrijdingsmuseum Liberation Garden in Leopoldsburg. Meer over dit prestigieus project is te vinden vooraan dit magazine.

Met de E-XTRA2 subsidie werken vormgevers en landschaps architecten momenteel aan een concreet plan.

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Voor het belevingsproject ‘Vakmanschap in de stokerij van het Jenevermuseum – als muren en metaal konden praten’ kreeg het Jenever museum een projectsubsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro. PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro. DEADLINE Een aanvraag dien je in voor 1 april 2021 door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies

JENEVERMUSEUM HASSELT

In het Hasseltse Jenevermuseum wordt nog gestookt op ambachtelijke 19de-eeuwse wijze. Aangezien de meester-stoker slechts een tiental weken per jaar de ketels warm stookt, wou museumdirecteur Davy Jacobs bezoekers ook de rest van het jaar een beleving aanbieden. “Als de stoker er rondloopt, geeft hij de bezoekers uitleg terwijl de stoominstallatie staat te draaien. We wilden een manier vinden om zijn afwezigheid zo goed mogelijk op te vangen. Samen met het Gentse bedrijf Gelotology hebben we de ‘geestdetector’ ontwikkeld: de bezoekers krijgen een tablet, waarmee ze als een soort camera alle hoekjes en kantjes van onze productieruimtes kunnen afscannen. Zo gaan de bezoekers

zelf op zoek naar de verhalen van onder meer de stoker en de meesterknecht. Via animaties en augmented reality volgen ze het proces van korrel tot borrel en weten ze aan het einde van hun museumbezoek hoe die borrel in de 19de eeuw in hun glas raakte. We willen zowel het sociaaleconomische verhaal als het biochemische proces achter de jenever meegeven.” Daarbij wordt geen enkel detail uit het oog verloren. “Soms komen mensen ons vragen of onze poetshulp ziek is. Terwijl wij de poetshulp net expliciet de opdracht geven om de spinnenwebben niet te verwijderen: ze vormen een natuurlijk vangnet voor alle insecten die anders in de open beslagkuipen zouden terechtkomen.” Door de coronapandemie heeft het project wat vertraging opgelopen, maar Davy Jacobs hoopt de bezoekers in 2021 hiermee te kunnen ontvangen.

WAAR NAARTOE? Jenevermuseum Witte Nonnenstraat 19 Hasselt www.jenevermuseum.be

De stokerij Jos. Theunissen, vandaag het Jenevermuseum (ca. 1925, collectie Jenevermuseum).

SUBSIDIES BEST PRACTICES

De verdedigingslinie zoals Ulco Glimmerveen ze reconstrueerde.

BOCHOLTER GRAVEN BOCHOLT

Een tiental jaar geleden stootte een boer tijdens werken in zijn kelder op een grondlaag die een andere kleur had. Dat kleurverschil vond hij vreemd. Greetje Vandekerckhove, erfgoedcoördinator Regionaal Landschap Kempen en Maasland: “Wat hij in die kelder zag, waren restanten van de Bocholter Graven, plaatselijk dialect voor ‘de Bocholtse grachten’. Die strekten zich uit over 2,5 kilometer. Ze werden gegraven om de grens tussen vorstendommen aan te geven. Zo kon er geen vee gestolen worden en werd het voor roversbendes moeilijker om binnen te vallen.” De Graven waren meer dan louter een gracht. Het was een linie die uit meerdere parallelle grachten en hoogopgetrokken wallen kon bestaan. Passeren was slechts mogelijk op een beperkt aantal plekken.

De Bocholter Graven stammen uit de 14de eeuw. In de 19de eeuw raakten ze in onbruik toen het hele gebied onder Frans bewind kwam. “De grens verdween en de grachten werden dichtgegooid door landbouwers. Vandaag liggen hun restanten diep onder de grond.” Ondergrondse sporen van de Bocholter Graven liggen nog steeds onder velden en heiden van het natuurgebied Smeetshof. “Met de middelen die we via de provincies Belgisch- en Nederlands-Limburg verzamelden, trokken we naar de Nederlandse 3D-specialist Ulco Glimmerveen. Hij heeft prachtige reconstructies van het historische landschap gemaakt. Wandelaars kunnen de QR-code op het infobord scannen en zo beelden oproepen van het landschap in de 13de tot de 19de eeuw.” De beelden zijn ook thuis te bekijken op www.grensgevallen.eu/ virtuele-reconstructie.

IN CIJFERS Grensgevallen, de erfgoedwerking van GrensPark Kempen~Broek (RLKM), kreeg voor de 3D-visualisatie van de Bocholter Graven een projectsubsidie onroerend erfgoed van 6 623 euro. PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro. DEADLINE Een aanvraag dien je in voor 1 april 2021 door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/ erfgoedsubsidies WAAR NAARTOE? Bocholter Graven Napoleonsdijk, ter hoogte van wandelknooppunt 160 Bocholt www.grensgevallen.eu/ virtuele-reconstructie

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Voor de inrichting van de bewaarruimte van het GAZO-depot kreeg het stadsbestuur van Sint-Truiden een project subsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro. Voor het verpakkingsmateriaal kwam daar nog een projectsubsidie onroerend erfgoed van 4 800 euro bovenop. PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro. DEADLINE Een aanvraag dien je in voor 1 april 2021 door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/erfgoed subsidies WAAR NAARTOE? Onroerenderfgoeddepot GAZO Gazometerstraat 3 Sint-Truiden info.gazodepot@ sint-truiden.be

ONROERENDERFGOEDDEPOT GAZO SINT-TRUIDEN

Een schat aan erfgoed is zeer waardevol, maar waar blijf je ermee? In Sint-Truiden klonk die vraag steeds luider. “We hebben heel wat erfgoed: de Romeinse weg van Tienen naar Tongeren doorkruist Sint-Truiden, de GalloRomeinse tumuli en er is hier veel religieus erfgoed: denk maar aan de abdij uit de 7de eeuw”, vertelt stadsarcheologe Anneleen Mombaerts, zelf geboren en getogen in Sint-Truiden. “Begin 2019 is er bij de heraanleg van de Groenmarkt een begraaf plaats uit de 11de tot 17de eeuw ontdekt. Bij de opgraving zijn toen niet alleen 3 050 skeletten naar boven gekomen, maar ook funderingen van de middeleeuwse Klerkenkapel en een schuilbunker uit WO II. Allemaal vondsten, die je natuurlijk in de best mogelijke omstandigheden wil bewaren. Daarom vonden we het belangrijk dat er een depot werd opgericht.”

Het depot op de Gazometersite in Sint-Truiden hoopt binnenkort te openen voor het publiek.

Dat depot is er ondertussen en ligt op de Gazometer-site. “Met het Onroerenderfgoeddepot GAZO willen we het erfgoed in goede conditie bewaren en beschikbaar stellen voor wetenschappelijk onderzoek. Neem nu de skeletten die aan de Groenmarkt gevonden werden: een aantal daarvan zal genetisch onderzocht worden door wetenschappers van de KU Leuven. Waren dat mensen uit SintTruiden zelf of waren ze geïmmigreerd? Wat was hun leeftijd en welke ziektes droegen ze met zich mee?” Het gebouw zelf stond er al en met de subsidie kon het naar behoren ingericht worden, zodat de erfgoedobjecten tegen licht en stof beschermd blijven. “Op termijn willen we het depot ook openstellen voor het publiek. Graag zo snel mogelijk, want we willen een bekende naam in Vlaanderen worden.”

SUBSIDIES BEST PRACTICES

SINT-BRIGIDAKERK KOERSEL

Aan het begin van WO I bleef Koersel, in tegenstelling tot de omliggende dorpen, grotendeels gespaard. “Koerselaar Pier Schaeken vond dit zo bijzonder dat hij uit dankbaarheid een Heilig Hartbeeld in het centrum van Koersel wou”, vertelt Camille Lemmens, penningmeester van kerkfabriek Sint-Brigida. In 1922 kreeg het beeld een prominente plek op het kerkpleintje van Koersel. Camille is dit verhaal pas onlangs te weten gekomen. “Zodra we wisten welk verhaal erachter zat, vonden we het belangrijk om het beeld te restaureren. Er ontbrak een hand, maar die hebben we teruggevonden. Zowel

het beeld als de sokkel waarop het stond, waren in slechte staat.” Luc Vanhoof, een kunstenaar uit Leopoldsburg, heeft het beeld in zijn oude glorie hersteld. Het staat ondertussen op z’n oorspronkelijke plaats. Vanhoof heeft ook de grafzerk van pastoor Lynen, de drijvende kracht achter de huidige Sint-Brigidakerk, onder handen genomen. “In 1834 is de kerk afgebrand. Pastoor Lynen ging toen over heel België preken en heeft zo fondsen kunnen werven voor een nieuwe kerk - de huidige Sint-Brigidakerk. De grafzerk stond oorspronkelijk buiten, helemaal bemost. De tekst was moeilijk leesbaar en er ontbraken ook een drietal stukken die we bij het opruimen van de kerk gelukkig in de kelder terugvonden. We hebben dan ook beslist om de gerestaureerde grafzerk een plaats te geven in de kerk, omdat die het anders wellicht niet zou overleven. Het is een mooi eerbetoon aan pastoor Lynen.”

IN CIJFERS De kerkfabriek SintBrigida Koersel kreeg een investeringssubsidie Klein Historisch Erfgoed voor de restauratie van het Heilig Hartbeeld (4 646 euro) en voor de restauratie van de grafzerk (3 165 euro). INVESTERINGSSUBSIDIE KLEIN HISTORISCH ERFGOED Bezit of beheer je klein historisch erfgoed? Dan kan je een investeringssubsidie Klein Historisch Erfgoed aanvragen bij de provincie. Je kan 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 12 000 euro. DEADLINE Een aanvraag Klein Historisch Erfgoed kan je het hele jaar door indienen door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/erfgoed subsidies WAAR NAARTOE? Sint-Brigidakerk Kerkplein 2 Koersel (Beringen)

Het Heilig Hart op het Kerkplein van Koersel (Beringen), 98 jaar oud en als nieuw.

SUBSIDIES BEST PRACTICES

IN CIJFERS Voor de overname en het tentoonstellen van het reliekschrijn van SintOdilia en de stoel van Sint-Lutgardis, kreeg de kerkfabriek Sint-Odulphus Borgloon een project subsidie onroerend erfgoed van 25 000 euro. PROJECTSUBSIDIE ONROEREND ERFGOED Heb jij een project rond onroerend erfgoed in Limburg? Dan kan je een projectsubsidie aanvragen bij de provincie. Je kan tot 60 procent van de kosten terugkrijgen, tot 25 000 euro. DEADLINE Een aanvraag dien je in voor 1 april 2021 door het formulier op de website in te vullen. Meer info op www.pcce.be/erfgoed subsidies WAAR NAARTOE? Sint-Odulphuskerk Speelhof Borgloon www.sint-odulphuskerk.be

De Sint-Odulphuskerk is de nieuwe thuis van topstukken uit de abdij Mariënlof.

SINT-ODULPHUSKERK BORGLOON

Een week voor kerst kon de Sint-Odulphuskerk van Borgloon opnieuw de deuren openen na een restauratie van 2,5 jaar. Bijzonder is dat er nu ook twee topstukken te bezichtigen zijn die voorheen tot de abdij Mariënlof behoorden: het reliekschrijn van Sint-Odilia en de stoel van Sint-Lutgardis. “Toen het verdict viel dat abdij Mariënlof verkocht zou worden wegens het uitdunnen van hun cisterciënzerorde wilden we toch die twee stukken redden. Beide zijn door de Vlaamse gemeenschap officieel erkend als Topstuk”, vertelt Wilfried Grommen, voorzitter van de kerkfabriek Sint-Odulphus Borgloon. “Ik moest zuster Myriam wel beloven dat de stoel van Sint-Lutgardis een devotie-object zou blijven.

Vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen nemen al eeuwenlang plaats op die koorstoel, in de hoop toch zwanger te worden. In de eerste week na de heropening kregen we al van drie dames de vraag of ze op de stoel mochten gaan zitten. Het leeft dus duidelijk nog.” De stoel van Sint-Lutgardis dateert uit de 12de eeuw, het schrijn van Sint-Odilia uit de 13de eeuw. “Het schrijn is de oudste gedateerde paneelschildering uit de Lage Landen en bevat onder meer botten van martelares Odilia. Een groot deel van het subsidiebudget ging naar beveiliging en temperatuurregeling, zodat de kunstwerken toch nog tentoongesteld kunnen worden. Daarnaast werken we samen met de Universiteit Hasselt aan een project om de kunstwerken ook virtueel te laten zien.” Al raadt Wilfried aan de gerestaureerde kerk toch eens met eigen ogen te komen aanschouwen. “Er hangt een nieuw kunstwerk van het architectenduo Gijs Van Vaerenbergh: een gouden ring met een diameter van 15 meter, die door de gewelven lijkt te zweven.”

TIPS VOOR TRIPS

KATTEN VAN IEPER

BRUG VROENHOVEN

ZILVEREN HELMENROUTE

Normaal trekt de Kattenstoet om de drie jaar door de Kattenstad Ieper, maar door de coronapandemie wordt de 46ste editie een jaartje uitgesteld naar 8 mei 2022. Het Yper Museum compenseert dat gemis met ‘Poes. Hoe de kat de mens vangt’. De tentoonstelling opent op 1 mei en toont de band tussen mens en kat. Er is werk van Hans Orlowski te zien uit de Limburgse provinciale kunstcollectie. Daarnaast kan je met het hele gezin op Kattenjacht, een stadszoektocht om samen de historische plekjes van Ieper te ontdekken.

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger ons land binnen en werden de bruggen over het Albertkanaal in Vroenhoven en Veldwezelt ingenomen: de start van WO II. In het ‘belevingscentrum WO II’ van museum De Brug van Vroenhoven kan je de Duitse aanvalsplannen en getuigenissen over het leven onder de Duitse bezetting bekijken. Hetzelfde museum biedt ook de minder bloederige geschiedenis van de binnenscheepvaart op het Albertkanaal aan. In het ‘belevingscentrum voor de binnenvaart’ kom je alles te weten over het leven op en naast onze waterwegen.

De Zilveren Helmenroute vertrekt op de Markt van Halen. Het fietsen wandelparcours van 10 kilometer brengt je langs de herdenkingsplaatsen van de historische veldslag der Zilveren Helmen zoals het museum, het militaire kerkhof en de Rotemse molen. Heb je door al het wandelen tijdens de lockdown al flink wat beenspieren gekweekt? Breid de route uit met de Slagveldwandeling, een extra lus van 6,5 kilometer, die over de Mettenberg loopt, waar de Belgische kanonnen de Duitse ruiters in 1914 onder vuur namen. De gratis kaart is digitaal verkrijgbaar of bij de dienst Toerisme.

Yper Museum Grote Markt 34, Ieper 7 euro www.ypermuseum.be Dienst Toerisme Ieper Grote Markt 34, Ieper 2,50 euro voor Kattenjacht www.toerismeieper.be/zoektochten

Museum Brug van Vroenhoven Maastrichtersteenweg 212, Riemst 6 euro Verplicht reserveren op www.debrugvanvroenhoven.be

Dienst Toerisme Markt 14, Halen gratis www.halen.be/fiets-en-wandelkaartzilveren-helmenroute

TIPS VOOR TRIPS

SCHEEPSLIFTEN

PARK DE RIETEN

MUSEUMAPOTHEEK

LIBRIJE

De vier hydraulische liften van het historische Centrumkanaal zijn een zodanig straf staaltje industriële architectuur dat ze Unesco’s Werelderfgoedlijst haalden. Oorspronkelijk bedoeld om de Samber- en Scheldebekkens met elkaar te verbinden, is het Henegouwse Centrumkanaal vandaag nog uitsluitend gewijd aan het riviertoerisme. Vanaf april kan je de machinekamer van de liften bezoeken. Geleide boottochten zijn mogelijk vanaf juli. Ondertussen kan je de site per fiets verkennen: fietsen zijn te huur bij de toeristische dienst.

Als de tijdmachine bestaat, staat ze in Oudsbergen. Daar flits je naar Keltische tijden, 450 jaar voor Christus. In Wijshagen werden in de jaren tachtig van de 20ste eeuw grafheuvels ontdekt waarrond het archeologische park de Rieten is opgebouwd. Naast ijzeren, bronzen en gouden schatten, zijn er toen ook drie elitegraven blootgelegd. Daarin trof men emmers met crematieresten aan, die ondertussen tot de pronkstukken van het GalloRomeins Museum in Tongeren behoren. Toegang tot het park is gratis. Rondleidingen met gids kunnen voor 60 euro per groep gereserveerd worden.

In Oud-Rekem vind je een 19de-eeuwse museumapotheek met dokterskabinet. Ooit was het de privé-apotheek van dr. Gerard Humblé, die zelf zijn medicijnen maakte. In die tijd was een dokter tegelijk ook chirurg, tandarts, gynaecoloog én lijkschouwer: daarom is er in de werkkamer, naast een verzameling weegschalen en maatbekers, ook een tandartsstoel, bevallingstang en lijkschouwersmateriaal te vinden. Na het overlijden van Gerards zoon Frans, ook arts, kreeg alles een plek in het historisch pand aan de Groenplaats.

De Koninklijke Bibliotheek heet voortaan KBR, een samentrekking van de oude namen Koninklijke Bibliotheek en Bibliothèque royale. Na een grondige renovatie toont het onder meer de Librije, de manuscripten van de Bourgondische hertogen. Zo heeft Rogier van der Weyden op vraag van Filips de Goede het prestigieuze handschrift ‘Les Chroniques de Hainaut’ verlucht met miniaturen. De fantasierijke wereld van de middeleeuwse verhalen valt via drie verschillende parcours te ontdekken, waarbij ook de allerkleinsten niet vergeten worden.

Ascenseur à bateaux n°3 Rue Beau Séjour, Houdeng-Goegnies Maison du Tourisme Place Jules Mansart 21-22, La Louvière www.canalducentre.be/nl/ activites-patrimoine

Park de Rieten Rietenstraat, Oudsbergen gratis www.oudsbergen.be/ archeologisch-park-de-rieten

Museumapotheek Groenplaats 4, Lanaken 2 euro: toegang apotheek groepsrondleiding met gids: 60 euro www.lanaken.be/visitlanaken (zoekterm: museumapotheek)

KBR Kunstberg 28, Brussel 11 euro www.kbr.be

TIPS VOOR TRIPS

GEOLOGISCHE WAND

ABDIJ VAN VILLERS

DE TOMP

STADSSPEL DOORNIK

Elke trede die je neemt, brengt je duizenden jaren dieper in de tijd. De wand van de voormalige groeve Hermans legt maar liefst 300 000 jaar aan geschiedenis bloot. Tot begin jaren zestig van de 20ste eeuw werd hier nog grind gewonnen. Een trappentoren die tot de bodem reikt, geeft je de kans om de verschillende tijdvakken van nabij te bekijken. Dit doe je best in het gezelschap van een gids, die je onder meer kan tonen waar de ijstijden in de lagen van de wand zichtbaar zijn.

Minder bekend boven de taalgrens, maar zeer populair daaronder is de abdij van Villers: uitzonderlijk erfgoed dat jaarlijks zo’n 160 000 bezoekers lokt. De abdij, gesticht in 1146, is één van de meest prestigieuze getuigen van het monnikenleven in de cisterciënzer orde. Struin door de ruïnes en middeleeuws geïnspireerde tuinen, of koop een ticket voor een evenement dat tegen de achtergrond van dit prachtige decor georganiseerd wordt. Dit jaar staan de opera Carmen, een optreden van Hooverphonic en een middeleeuws festival op het programma.

In het natuurgebied Lange Els staat de Tomp, een beschermd monument dat historici lange tijd hoofdbrekens heeft bezorgd. Is deze ruïne wat rest van een middeleeuwse burchttoren of van een molen? Eind jaren zestig van de 20ste eeuw werd deze ruïne foutief gerestaureerd als de woontoren van een burcht, maar ondertussen weten we dat de Tomp in de 15de eeuw gebouwd werd als stenen windmolen. De molen, waarvan de naam afgeleid is van het dialectwoord ‘teump’, dat ‘spits’ betekent, is binnenin enkel met een gids te bezichtigen.

Wist je dat er ergens in Doornik een magisch bos ligt? Ben je klaar om Lakass en Brisakk te helpen, twee broers die dol zijn op magie en alchemie, om de vloek op te heffen die de toegang tot dit bos verbiedt? Het stadsspel ‘De Tovenaars van het Verloren Woud’ laat gezinnen met kinderen van 4 tot 14 jaar het historische Doornik ontdekken. Het spel begint aan de toeristische dienst, waar je voor 10 euro een avonturentasje kan ophalen. Wie de speurtocht tot een goed einde brengt, krijgt toegang tot het mysterieuze verloren woud.

De Tomp Tomperweg, Hamont-Achel 30 euro per gegidste groep toerisme-hamont-achel.be (zoekterm tomp)

Toerisme Doornik Place Paul-Emile Janson 1, Doornik 10 euro, 4 tot 6 spelers nl.visittournai.be (zoekterm tovenaars)

Geologische wand Schuttenbergstraat 2, As Info en reserveren via toerisme@as.be www.as.be (zoekterm: geologische wand)

Abdij van Villers Rue de l’Abbaye 55, Villers-la-Ville 9 euro www.villers.be

TIPS VOOR TRIPS

KLANKENBOS

GRAFHEUVELS

PLAATSEN VAN DEVOTIE

TERHILLS

Berken die ritselen, een houten bank die geluid maakt van zodra je erop gaat zitten, of een touwschommel die op ingenieuze wijze een gong doet weerklinken: het zijn maar enkele van de klankinstallaties die in het Klankenbos verscholen zitten. De wonderlijke collectie klankkunstwerken, uniek in Europa, nodigt de bezoeker uit om op een bewuste manier met geluid en stilte om te gaan. Je kan er je oor gratis te luisteren leggen, maar wie dat liever doet met een gids, reserveert best nu reeds online voor de rondleidingen die op 22 maart van start gaan.

In de bossen van Molhem bleven vijf grafheuvels uit de vroege ijzertijd (800 - 500 jaar voor Christus) bewaard. Ze maakten deel uit van een uitgestrekt grafveld en zijn met elkaar verbonden via een wandelpad. Infopanelen en kindvriendelijke installaties nemen je mee naar de prehistorische leefwereld van onze verre voorouders. Wens je meer omkadering, dan kan je ook een gegidst groepsbezoek reserveren.

De Maas overstroomde en in Elen spoelde een Mariabeeld aan wal. Althans, dat is wat de overlevering vertelt over het ontstaan van de kapel Onze-Lieve-Vrouw van Rust. Tijdens de Franse Revolutie zou de pastoor van het nabijgelegen Heppeneert het beeld verbergen en er later het centrum van devotie van maken in zijn Sint-Gertrudiskerk. Sindsdien is Heppeneert uitgegroeid tot een uitgestrekt bedevaartsoord. Het Mariabeeld zelf werd in 2012 teruggebracht naar de oorspronkelijke vereringsplaats: de Kapel Onze-Lieve-Vrouw van Rust in Elen.

Waar de steenkoolmijn van Eisden ooit op volle toeren draaide, kan je nu in alle rust genieten van spectaculaire panorama’s. In het wandel gebied Terhills, de hoofd toegangspoort van het Nationaal Park Hoge Kempen, kan je de schachtbok of één van de terrils beklimmen en genieten van het landschap. Neem daarna een kijkje in de oude tuinwijk en in het Museum van de Mijnwerkers woning om te proeven hoe arbeiders in jaren dertig woonden.

Klankenbos Toekomstlaan 5B, Neerpelt gratis groep met gids: 60 euro www.klankenbos.be

Grafheuvels Molhemstraat 1, Peer gratis groepsbezoek met gids: 60 euro www.peer.be/peer-ontdekken

Sint-Gertrudiskerk Heppeneert (Maaseik) Kapel Zonnestraat 39, Elen (Dilsen-Stokkem) www.heppeneert.eu

Terhills Zetellaan, Maasmechelen 3 euro www.terhills.be/nationaal-park-hoge-kempen Museum van de Mijnwerkerswoning Marie-Joséstraat 3, Maasmechelen gratis, maar reserveren is verplicht www.erfgoedeisden.be

Volg onze facebookpagina!

Erfgoed Limburg @PROVINCIAALCENTRUMCULTUREELERFGOED

Wil je heel het jaar op de hoogte blijven van de activiteiten en projecten van de Afdeling Onroerend Erfgoed van de provincie Limburg? Ruim 12 000 volgers gingen je al voor!

Heb jij LEF?

Vraag een gratis abonnement aan via pcce@limburg.be Ook als je geabonneerd was op de nieuwsbrief "Limburgs Erfgoed" van het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, moet je je aanmelden voor een abonnement op "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed".

Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed is elke dag in de weer om het Limburgse erfgoed beter te ontsluiten en bekend te maken. Voor onze projecten werken we nauw samen met de verschillende actoren binnen het erfgoedveld (gemeentebesturen, musea, historische kringen, Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten, …). Het magazine "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed" houdt je op de hoogte van de activiteiten van het PCCE en zit boordevol nuttige informatie en tips. "LEF - Durven met Limburgs Erfgoed" verschijnt twee keer per jaar en is ook digitaal beschikbaar via www.pcce.be. Je gegevens zullen enkel gebruikt worden voor de verzending van dit magazine. Je kunt ze steeds laten aanpassen of schrappen.