I MAASEIK

1 2

3

Het Marktplein van Maaseik zoals Jan de Beijer het in 1740 tekende, Albertinamuseum, Wenen

NIEUWE KIJK OP MAASEIK

Toen archeoloog Stan Hendrickx met kopieën van 18deeeuwse tekeningen naar het Documentatiecentrum van Maaseik trok, geloofde niemand dat Maaseik erop afgebeeld stond. Tot voorzitter Johnny Coolen hem hielp bij zijn onderzoek. Het verrassende resultaat lees je in het boek ‘Maaseik anders gezien aan de hand van drie tekeningen van Jan de Beijer’.

Een mooie zomerdag in 1740. Topografisch tekenaar Jan de Beijer (1703 – 1780) reist vanuit zijn thuisland Nederland met de trekschuit langs de Maas. Onderweg houdt hij halt in Maaseik. Hij maakt er drie tekeningen: twee van stadspoorten en één van het marktplein. Daarna reist hij verder. Fast forward naar een druilerige herfstdag in 2018. Archeoloog Stan

Hendrickx, zelf afkomstig uit Maaseik, snuistert door de documentatie die zijn vader hem heeft nagelaten over hun stad. Plots stoot hij op een bekende tekening van De Beijer. “Daarop staat de

Eikerpoort afgebeeld”, aldus Stan. “Het origineel ligt in het Roermonds Historiehuis. Ik dacht: het kan toch niet dat zo’n bekende tekenaar maar één tekening gemaakt heeft? Jan de Beijer behoorde

5 6

7

1 Hotel Van Eyck

3 Kerk

5 Hotel De Vrede

7 Hepperstraat 2 Toren gewanthuis

4 Bleumerstraat

6 Marktstraat

tot de top in zijn vak. Omdat de fotografie haar intrede nog niet had gedaan, waren zulke getekende stadszichten vroeger razend populair. Ik ben toen de oeuvrecatalogus van De Beijer op het spoor gekomen. Die dateert van 1969 en vermeldt nog twee andere tekeningen van Maaseik: een tekening van de Hepperpoort, die in de Universiteitsbibliotheek van Leiden ligt, en een tekening van het Marktplein, die in het Weense Albertinamuseum bewaard wordt.”

ONGELOOF

Stan contacteert de drie musea en bekomt digitale versies van de tekeningen. Hij schrikt opnieuw wanneer hij de tekening van het Marktplein van dichtbij bestudeert. “Ik dacht dat ze zich in Wenen vergist hadden”, lacht hij. “De tekening is zó verschillend van het huidige Marktplein. Toen ik toch een paar gebouwen herkende, ben ik naar het Documentatiecentrum getrokken. Heel wat mensen daar geloofden niet dat het de Markt van Maaseik was.” Johnny Coolen, voorzitter van het Documentatiecentrum, vond Stans theorie wel aannemelijk. Al had hij wel enkele bedenkingen. “Als voormalig technisch tekenaar kon ik Stan bijstaan in het ontleden van de tekening. Stan was op zoek naar elementen die we vandaag nog kunnen terugvinden. Hij beschuldigde De Beijer ervan fouten te hebben gemaakt (lacht). Op zulke momenten was mijn technische achtergrond handig. Ik wees Stan erop dat De Beijer helemaal niet fout was, maar dat er vroeger nog een rij huizen moet hebben gestaan op de Markt, waardoor je vanuit een bepaalde hoek een heel ander beeld krijgt. Dat maakt die tekening net zo historisch waardevol.”

HISTORISCH TOEVAL

Het duo beschikte over weinig vergelijkingsmateriaal, vult Stan aan. “We konden enkel voortgaan op een geschilderd stadszicht uit 1672. Daarop is Maaseik in zijn totaliteit te zien, met omwallingen. De stadspoorten die De Beijer getekend heeft, zijn daarin te herkennen. Ze zijn midden 19de eeuw afgebroken.” Maar de Markt zoals De Beijer ze heeft getekend, is moeilijk herkenbaar. Omdat het schilderij het gewanthuis – zoals het stadhuis vroeger heette – enkel op palen toont en De Beijer ons aan de andere zijde fraaie geveltjes laat zien. “Dat gewanthuis is in

Stadsplan, 1672, Regionaal Archeologisch Museum, Maaseik

‘NIEMAND GELOOFDE DAT MAASEIK AFGEBEELD WAS’

1752 afgebroken”, legt Stan uit. “Slechts twaalf jaar nadat De Beijer gepasseerd is. We weten niet juist wanneer de andere gebouwen afgebroken zijn, maar het kan niet veel later geweest zijn. De Beijer is dus toevallig op een heel interessant moment in Maaseik geweest.”

NIEUWE INZICHTEN

Het enige gebouw dat vandaag nog overschiet vanop de tekening, is hotel De Vrede. Al is het sindsdien verbouwd. “Het dak van hotel Van Eyck is ook duidelijk zichtbaar. En de huidige kerk is op dezelfde plek gebouwd als waar de toenmalige kerk stond die op de tekening te zien is. Als ik die elementen bij elkaar breng en probeer te projecteren op de huidige toestand, dan kom ik toch veel herkenbare dingen tegen. Voor mij als techneut is dat een openbaring”, aldus een glunderende Johnny. “Men heeft altijd aangenomen dat het huidige uitzicht van het marktplein teruggaat tot begin 1700”, vertelt Stan. “Maar dat blijkt dus niet te kloppen. Het huidige uitzicht dateert van de 19de eeuw, met enkele oudere huizen ertussen.” Stan draagt het boek ‘Maaseik anders gezien aan de hand van drie tekeningen van Jan de Beijer’ op aan zijn overleden ouders. “Het is een eerbetoon aan hen. Mijn vader was architect op de mijn in Waterschei en is een tijdlang vrijwillig stadsarchivaris in Maaseik geweest. Ook mijn moeder was erg met de lokale geschiedenis bezig. Ik had het ze graag kunnen tonen.”

Het boek ‘Maaseik anders gezien aan de hand van drie tekeningen van Jan de Beijer’ is voor 20 euro te koop bij het Documentatiecentrum Maaseik Monseigneur Koningsstraat 12 089 61 34 00 werkgroep@maaseik.be www.sites.google.com/site/dcmaaseik/ Home/publicaties