België - Belgique P.B. - P.P. 3500 HASSELT 1 BC 2630
LIMBURGS ERFGOED
— Gingelom (Montenaken), ‘Avernassetom’
afgiftekantoor 3500 Hasselt 1 OKTOBER—DECEMBER 2008 jaargang 13 N° 4 — 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer P 509 339
Tentoonstelling
Woord Vooraf gedeputeerde van cultuur
Stukjes hemel op aarde Relieken en reliekenverering
Het einde van het jaar nadert met rasse schreden. In het laat-
Door Gilbert van Baelen,
Tot 30 april 2009 loopt in het Museum Vlaamse Minderbroeders
ste nummer van de nieuwsbrief “Limburgs Erfgoed 2008” kan u
een tentoonstelling over relieken en reliekenverering “Stukjes hemel
uitgebreid kennismaken met het actieplan “De Romeinse Weg”
op aarde”.
dat als doel heeft het rijk geschakeerde erfgoedlandschap van
Haspengouw concreet zichtbaar, leesbaar en beleefbaar te ma-
zondere manier om met de doden om te gaan. Schedels worden ver-
ken. Dit actieplan geeft een eerste selectie van ontsluitingsmoge-
pakt in kostbare omhulsels, beenderen worden intens vereerd, alles
lijkheden weer die op het masterplan “Alle tijd in Haspengouw …
wat in aanraking met de heilige is geweest, wordt gekoesterd. Door-
Haspengouw van alle tijden” gebaseerd is.
heen de tijd werden mysterieuze rituelen ontwikkeld om met relieken
Uit het verhaal van de verantwoordelijke bij het Art Research
om te gaan. Al die facetten worden blootgelegd op de tentoonstelling.
Team van de Federale Gerechtelijke Politie blijkt hoe belangrijk het
Naast voorwerpen uit de eigen collectie zijn er interessante en pres-
is bij een diefstal dat kunstvoorwerpen goed geïnventariseerd en
tigieuze stukken ontleend bij schatkamers en andere musea. De aan-
gedocumenteerd zijn. Daarnaast worden nog heel wat nuttige tips
dacht gaat ook naar kleine relieken die de mensen nog steeds in huis
rond de beveiliging van kerkelijk erfgoed meegegeven.
halen of zelfs bij zich dragen, ter bescherming tegen alle mogelijk on-
heil en ongeluk.
Graag stellen we u het boek “In zuiverheid leven. Het Sint-
Relikwieën spreken nog steeds tot de verbeelding. Het is een bij-
Agnesbegijnhof van Sint-Truiden” voor. Dit boek, het resultaat van het werk van een multidisciplinair team, is de eerste wetenschap-
pelijke monografie over een begijnhof in Vlaanderen en kwam tot
Strydonck, medewerker aan het Koninklijk Instituut voor het Kunst-
stand dank zij een nauwe samenwerking tussen het Vlaams Insti-
patrimonium in Brussel, over “Gedateerde heiligen. Relieken. Echt of
tuut voor Onroerend Erfgoed en de Provincie Limburg. Misschien
vals?” Al honderden jaren is de echtheid van relieken onderwerp van
een leuke tip als geschenk onder de kerstboom!
speculatie, discussie en onderzoek. Generaties theologen en weten-
schappers hebben uitspraken gedaan en analyses uitgevoerd. Wijst
Wij wensen u alvast fijne eindejaarsfeesten en voor 2009 toasten wij samen met u op een veelbelovend erfgoedjaar!
Op woensdag 21 januari 2009 om 20 uur spreekt de heer Mark Van
alles in de richting van vervalsingen? Of bevatten de schrijnen wel degelijk de overblijfselen van heiligen? Wetenschappers gaan de uitdaging aan en openen reliekschrijnen. Praktische informatie open dinsdag tot zaterdag van 10u. tot 12.30u. en van 13u. tot 17u.; zon- en feestdagen van 14u. tot 17u. Gesloten: maandag, 25 & 26 december 2008 en 1 januari 2009 Toegang 1 4, kinderen –12 jaar gratis, 1 3 reductie/groepen Rondleidingen voor groepen op aanvraag – 1 50
COLOFON
De deputatie van de provincie Limburg Steve Stevaert, gouverneur-voorzitter Marc Vandeput, Sylvain Sleypen, Gilbert Van Baelen, Frank Smeets, Hilde Claes en Erika Thijs, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed
voor individuele bezoekers iedere laatste zondag van de maand om 14 uur: bijdrage 1 6; er is ook een rondleiding op kindermaat: bijdrage 1 2; voor beide best vooraf inschrijven
Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, fax 011 23 75 85, e-mail: pcce@limburg.be Tekst Christa Engelbosch, Marc Laenen, Stephanie Mergeay,
—
Raf Schepers, Betty Simon en Lucas Verhaegen
Meer info: Museum
Fotografie & tekeningen Marc Laenen, Peter Bongaerts,
Vlaamse Minderbroeders,
Eddy Daniels en Tonny Schouteden
Capucienessenstraat 1,
Lay-out Geoffrey Brusatto
3800 Sint-Truiden; tel. 011 67 29 71
Drukwerk drukkerij Paesen, Opglabbeek
e-mail: musea.vlaamse.minderbroeders@skynet.be
Verantwoordelijke uitgever
www.museum-minderbroeders.be
M. Laenen, Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt Website www.limburg.be
02
Cultureel Erfgoed
In zuiverheid leven. Het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden
Dr. Thomas Coomans werden verschillende bouwfasen onderscheiden die dank zij dendrochronologisch onderzoek precies gedateerd konden worden. Ze werpen een geheel nieuw licht op de datering van de kerk en de muurschilderingen!
Het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed van de Vlaamse
In 1998 werden dertien Vlaamse begijnhoven erkend als Unesco
Gemeenschap (VIOE) en het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erf-
Werelderfgoed. Door deze erkenning worden deze nederzettingen
goed (PCCE) van Limburg besloten het onderzoek verder te zetten.
aanzien als wereldbelangrijke getuigen van een levenswijze die in 1311
Een studie over de ontwikkeling van de begijnenparochie van Marc
elders in Europa afgeschaft werd. Vandaag worden ze hier nog steeds,
Laenen gaf inzicht in het concept en de structuur van de nederzetting:
zij het dan zonder de spirituele context van toen, bewoond. Het be-
de afzondering van de wereld door een muur, een bufferzone tussen
gijnhof van Sint-Truiden is het enige begijnhof dat nog steeds buiten
de muur en het leven en werken van de begijnen rond het middelpunt
de historische stadskern ligt. Bovendien kan het bogen op de oudste
van hun leven: de kerk, de vereniging met Christus, begeleid door de
– laatromaanse-vroeggotische – begijnhofkerk met een schitterende
muurschilderingen. Heel nieuw is de typologie van het niet-religieuze
reeks muurschilderingen en op de enige nog bewaarde hoeve met zijn
bouwpatrimonium, de conventhuizen, de residentie van de grootjuf-
monumentale poort en schuur bij de infirmerie.
frouw, het Godshuis, de infirmerie en de boerderij. In dit kader is ook
Over begijnhoven is heel wat gepubliceerd! Dat geldt ook voor het
de bijdrage van Dr. Roland Dreesen een nieuwheid. Voor het eerst
begijnhof van Sint-Truiden. Een globale allesomvattende studie over
werd een grondig onderzoek naar de gebruikte structuur, de bouw-
het Sint-Agnesbegijnhof van Sint-Truiden bestond nog niet. In het
materialen uitgevoerd met inzichten over de datering, de herkomst en
kader van de ontsluiting van het cultureel erfgoed van de stad Sint-
de verwerking van het natuurstenen materiaal. Uiterst belangrijk zijn
Truiden en ruimer nog van Limburgs Haspengouw gaf het provincie-
de resultaten van de nieuwe studie die Prof. Dr. Anna Bergmans over
de muurschilderingen deed. Ze brachten nieuwe gegevens aan het licht over de functie, de betekenis en de spirituele context, met een herziening van de datering. Terwijl Dr. Mireille Madou de kostuumstudie op de muurschilderingen behandelde, wordt de geschiedenis van de restauratie door Marjan Buyle geschetst. Tenslotte werd voor het eerst een grondige studie van het interieur door Leon Smets en Christine Vanthillo gemaakt. Hierin wordt het interieur in het licht van de ontwikkeling van de spiritualiteit geduid. Een speciaal hoofdstukje werd gewijd aan het Ancionorgel uit 1644-1646 door Patrick Roose.
Het boek is een eerste globale studie van een begijnhof, het resul-
taat van een multidisciplinair team, rijkelijk geïllustreerd met belangrijke bijlagen: de statuten, de namenlijsten van de begijnen, de bouwrekeningen, de archieftekst van de verkoop van het hof in 1799, de inventaris van het roerend patrimonium, de epitafen en een samenvatting van het dendrochronologisch rapport. Een overvloedige bibliografie sluit het 479 pagina’s tellende werk af!
Dit boek is een modeluitgave voor begijnhoven met wetenschap-
pelijk hoogstaand materiaal. Makkelijk leesbaar door iedereen!
—
De publicatie “In zuiverheid leven. Het Sint-Agnesbegijnhof bestuur Limburg in 2004 de opdracht aan het KADOC (K.U. Leuven)
van Sint-Truiden” kan u bestellen bij:
een grondige cultuurhistorische studie van het begijnhof en zijn kerk
— het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed,
te maken. Deze studie werd uitgevoerd door Hanne van Herck en Prof.
Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt; tel. 011 23 75 75 of
Dr. Thomas Coomans. De resultaten waren verrassend nieuw en in-
e-mail: pcce@limburg.be;
spirerend. De geschiedenis van het religieuze leven, de economische
— het Vlaams Instituut voor Onroerend Erfgoed, t.a.v. Anne Seys,
bedrijvigheid, de statuten en de instellingen, de hoforganisatie met
Koning Albert II-laan 19 bus 5, 1210 Brussel; tel. 02 553 16 56 of
een doorlichting van de begijnenpopulatie bracht een samenhangend
e-mail anne.seys@rwo.vlaanderen.be
verhaal voort. In het bouwhistorisch onderzoek van de kerk door Prof.
03
Cultureel Erfgoed
Het Romeinse wegennet als aanzet tot erfgoedontsluiting in Limburgs Haspengouw het ontstaan van deze nederzettingen zijn dus fundamenteel geweest voor de huidige structuur van het cultuurlandschap Haspengouw. Zij bepalen nog steeds in sterke mate de identiteit van de streek.
Naast de Romeinse weg vormt ook het 19de-eeuwse fruitspoor, dat
Tongeren met Sint-Truiden verbond, een belangrijke schakel in de ontsluiting van het erfgoed in Haspengouw. Deze twee tracés vormen de ruggengraat van het actieplan “De Romeinse Weg” (2007), een actiegericht concept met als centrale doelstelling het rijk geschakeerde erfgoedlandschap van Haspengouw concreet zichtbaar, leesbaar en beleefbaar te maken. Het actieplan geeft een eerste selectie van ontsluitingsmogelijkheden weer die op het masterplan “Alle tijd in Haspengouw… Haspengouw van alle tijden” (2002) gebaseerd is.
Haspengouw is voor Limburg het grootste aaneengesloten open-
ruimtegebied en bovendien een zeer waardevol landbouwgebied. Deze
—
De Romeinse weg
bijzondere kwaliteiten worden niet alleen door de bewoners, maar ook door de bezoekers van Haspengouw erg gewaardeerd. De combinatie van het open landschap en de grote dichtheid van een specifiek en
De Romeinse wegen of heirbanen in Haspengouw maken deel uit
samenhangend cultuurhistorisch erfgoed maken de streek uniek. Als
van het enorme netwerk van verharde en onverharde wegen die des-
dit landschap aangetast wordt of het historische erfgoed verwaarloosd
tijds het Romeinse Rijk ontsloten. Men spreekt in de keizertijd over
wordt, verliest Haspengouw immers een stukje van haar identiteit.
300 000 km aangelegde wegen, waarvan één derde langeafstandswe-
Door allerlei hedendaagse ontwikkelingen houden wij soms onbewust
gen. Voor de Romeinen was dit netwerk niet alleen essentieel bij de
te weinig rekening met de nodige belangstelling voor wat uit vroegere
aanhechting van veroverde gebieden, maar ook en vooral voor de in-
tijden nog steeds veel waarde heeft. Als wij oog blijven hebben voor
standhouding van de eenheidsstaat, een overal herkenbaar symbool
wat Haspengouw zo uniek maakt en als het cultureel erfgoed in onze
voor de macht van Rome. Goede communicatie was hiervoor levens-
huidige samenleving een nieuwe functie krijgt, kan deze streek zich
belangrijk.
verder ontwikkelen tot een prachtig gebied waar het goed toeven is
voor de mensen die er wonen en de mensen die Haspengouw komen
Aanvankelijk dienden de wegen voor militaire en politieke doelein-
den; waren ze gericht op koerierdiensten, snelle verplaatsingen van
bezoeken.
troepen en bevoorrading. Later in de bloeiperiode van het Romeinse
Rijk en in de tijd van de Pax Romana kregen ze een meer econo-
Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) de bekende, maar
mische en burgerlijke betekenis als verbindingsassen tussen steden
vooral ook de minder bekende erfgoedwaarden van Haspengouw aan te
en als ontsluiting van het agrarische achterland. Een grote verschei-
tonen. De ontsluiting ervan zal gebeuren door middel van landschaps-
denheid aan gebruikers met uiteenlopende vervoermiddelen was het
kamers. Deze zorgvuldig gekozen kamers sluiten aan op de Romeinse
resultaat. Eén van de belangrijkste tracés uit deze periode is dat van
weg. Het zijn plekken van streekbepalend belang, doorlopend over de
Keulen over Bavay naar Boulogne-sur-Mer.
gemeentegrenzen heen, die een streekgerichte ruimtelijke eenheid
Een iets minder bekende Romeinse weg is die van Keulen over Cas-
vormen. Ze bieden het draagvlak voor een publieksgerichte ontslui-
sel naar Boulogne-Sur-Mer. Deze laatste route is in Haspengouw het
ting, waarin telkens één of meerdere, cultuurhistorische en/of actu-
best bewaard en daarom ideaal voor het ontdekken van het glooiende
ele, thema’s in samenhang aangeboden worden.
In de vorm van het actieplan “De Romeinse Weg” beoogde het
landschap op de overgang van Droog- en Vochtig-Haspengouw. Na de val van het West-Romeinse Rijk, toen de Frankische veeboeren zich
in deze contreien vestigden, ontstonden kleine landbouwnederzet-
Weg” wil het PCCE de Haspengouwse gemeenten een kader aan de
tingen. Menig Haspengouws dorp en later ook meerdere burchten en
ontsluitingsmogelijkheden van “hun” erfgoed bieden. Gezien de com-
kastelen zijn uit deze nederzettingen gegroeid. De Romeinse weg en
plexiteit en de gelaagdheid van het erfgoed in Haspengouw heeft het
04
Door middel van het aanreiken van een actieplan “De Romeinse
PCCE besloten om de verantwoordelijkheid van de erfgoedontsluiting
1. Erfgoedstrip Sint-Truiden
niet volledig over te laten aan de Haspengouwse gemeenten. Daarom
2. Vliegveld Brustem
zal het PCCE door middel van een coördinatiepost de rol van project-
3. Helshoven kapel en Tjenneboom
facilitator innemen. Dit wil zeggen dat het PCCE de Haspengouwse
4. Borgloon
gemeenten in de eerste plaats inhoudelijk zal ondersteunen bij de
5. Sassenbroek
conceptontwikkeling van elke landschapskamer. Zo zal de coördi-
6. Heerdgang Grootloon
natiepost van het PCCE werkgroepen oprichten die enerzijds uit leden
7. Heerlijk wonen
van verschillende lokale partners bestaan: leden van de bevoegde dien-
8. Tongeren West en de Beukenberg
sten voor archeologie, cultuur, erfgoed en toerisme van een gemeen-
9. Stad Tongeren in Haspengouw
te; leden van lokale erfgoedverenigingen, geschied- en heemkundige
10. Tongeren Oost, Millen en Genoelselderen
kringen; leden van het lokale bestuur; lokale belanghebbenden van
11. Grensschap Albertkanaal
het te ontsluiten gebied; mogelijke eigenaars van het te ontsluiten gebied … Anderzijds zullen in de werkgroep ook leden van bovenlokale partners opgenomen worden die relevant zijn voor de ontwikkeling
een beroep te doen op een multidisciplinair vormgevingsteam. Dit
van een bepaalde landschapskamer: de Vlaamse Landmaatschappij,
team zal een gamma aan duidingselementen (“blokkendoos”) en een
Toerisme Limburg, Agentschap Natuur&Bos, Regionaal Landschap
huisstijl (“look and feel”) ontwikkelen die bij de inrichting en de com-
Haspengouw, Natuurpunt, het Rijksarchief, het Provinciaal Gallo-
municatie van de landschapskamers toegepast zal worden.
Romeins Museum, het Agentschap Onroerend Erfgoed, diensten van provinciale overheden (o.a. Milieu&Natuur, ...).
Vanaf het ogenblik dat er in een gemeente een dergelijke werk-
de hoogte van de ontwikkelingen binnen het actieplan “De Romeinse
groep is samengesteld, zal deze op regelmatige basis samenkomen om
Weg”. Meer bepaald: de voorstelling van het vormgevingsteam, een
te overleggen of er in de eerste plaats erfgoed ontsloten kan worden
toelichting van het historisch onderzoek door het studiebureau, de
(consulteren van belanghebbenden en eigenaars van de landschaps-
eerste landschapskamers die ingericht zullen worden (de piloot-
kamer), welk erfgoed er ontsloten moet worden (inventariseren van
projecten) … Daarnaast beperkt het PCCE zich met de ontsluiting van
het roerende, immateriële en onroerende erfgoed van de landschaps-
de Romeinse weg en het Haspengouwse erfgoed niet enkel tot Lim-
kamer) en tot slot hoe er ontsloten zal worden (samenstellen van de
burg. Men gaat ook na waar er mogelijkheden liggen om de Romeinse
vormgeving van de landschapskamer). Van zodra de te duiden ele-
weg op de Europese kaart te plaatsen. In de loop van december vindt
menten vastliggen, wendt het PCCE een historisch studiebureau aan
er in Bonn een meeting plaats met collega’s uit Wallonië, Duitsland en
om een coherent en toegankelijk verhaal te schrijven over de verschil-
Nederland die zich ontfermen over de Romeinse weg in hun gebied.
lende erfgoedelementen en -waarden in een landschapskamer. Deze
Het streefdoel van deze bijeenkomst is om de mogelijkheden af te tas-
verhalen zullen dan in beperkte mate (op het terrein) en in volledige
ten om tot een interregionaal project te komen. Een kort verslag van
vorm (via een website) ontsloten worden voor het grote publiek.
deze bijeenkomst mag u verwachten in de eerste editie van 2009.
Omdat het PCCE een uniforme vormgeving beoogt die in de eerste
Verder houden we u in de toekomst via de nieuwsbrief graag op
—
plaats vriendelijk is voor de natuurlijke en landschappelijke context
Meer info: PCCE, Stéphanie Mergeay, tel. 011 23 75 74
waarin het erfgoed zich bevindt, heeft het PCCE ervoor gekozen om
e-mail: smergeay@limburg.be
05
Cultureel Erfgoed
Het belang van een online inventaris bij diefstal
Bij de Federale Gerechtelijke Politie is er binnen de Algemene
Gerechtelijke Directie een dienst “Bestrijding Criminaliteit tegen Goederen, de sectie ART”. Deze eenheid verzamelt alle informatie over diefstallen en illegale handel van kunst en antiek. In drie Belgische arrondissementen zijn er permanent kunstdossiers: Brussel, Antwerpen en Luik. In de andere arrondissementen wordt er wat kunst betreft sporadisch een gerechtelijk dossier geopend. De verzamelde informatie wordt opgeslagen in de databank ARTIST en vervolgens naar alle eenheden en rechercheurs op het terrein doorgestuurd. Binnen de arrondissementen wordt de informatie dan verder verspreid naar lokale musea en antiquairs. De dienst “kunst en antiek” biedt ook technische ondersteuning, bv. wanneer bij een huiszoeking een verdacht voorwerp wordt aangetroffen. Men kan dan controleren of dit voorwerp in de databank zit en de herkomst ervan achterhalen. Tot slot bundelt deze dienst alle internationale vragen en informatie i.v.m. kunstcriminaliteit. Ze onderhoudt internationale contacten en verzorgt de coördinatie met buitenlandse collega’s.
Welke stappen worden nu gevolgd als er een diefstal gepleegd
wordt alles beschreven, in het geval van een schilderij bv. drie per-
wordt? Eerst en vooral is het cruciaal om een diefstal zo vlug mogelijk
sonen (man, vrouw, kind), een vijver, runderen. Een persoon op een
te melden. Dit gebeurt nog al te vaak niet. Zo vernemen politiemensen
schilderij wordt niet als Abraham geïndentificeerd, maar als “man met
soms bij een diefstal dat er het jaar voordien in dezelfde kerk ook al iets
baard” omschreven. Het aantal parameters bepaalt de precisie van de
gestolen werd. Bij dergelijke gevallen kan de politie niet anders dan
zoekresultaten. Om correcte gegevens in de databank op te nemen,
achter de feiten aanlopen. Wees dus alert en verwittig onmiddellijk na
is het ook hier weer van belang dat alle goederen gefotografeerd en
vaststelling van een diefstal de politie. Geef ook eventuele verdachte
degelijk beschreven zijn. 70 % van de diefstallen kunnen bij gebrek
handelingen door, bv. in de buurt van de kerk werd de week voor de
aan foto’s niet in de databank opgenomen worden. Voor kerkdiefstal-
diefstal regelmatig een witte auto opgemerkt. Deze informatie kan
len kan gelukkig een beroep gedaan worden op de fototheek van het
belangrijk zijn, wanneer binnen de context van een andere diefstal,
Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel. Met deze
dezelfde witte auto opduikt.
gegevens in de databank kan een nationale seining gedaan worden: dit
Na de aangifte brengt u via mail (djb.art@telenet.be) het Art Re-
gebeurt via een intern informatiekanaal. Naar antiquairs wordt deze
search Team rechtstreeks op de hoogte: vermeld het PV-nummer
informatie eveneens verspreid, zodat zij kunnen controleren of de bij
(staat rechts bovenaan op het verhoorblad) en voeg een digitale foto
hen aangeboden objecten al dan niet gestolen werden. Vroeger werd
van het gestolen object eraan toe als bijlage. Minimaliseer de feiten
er een brochure rondgestuurd, momenteel gebeurt dit via mailing.
niet: elke diefstal is belangrijk. Waarom zou een politiedienst veel
Een internationale seining, via Interpol, gebeurt enkel als er degelijke
tijd en energie in een onderzoek steken, als het slachtoffer zelf weinig
foto’s voorhanden zijn.
belang aan de feiten hecht? Bevat een PV bruikbare informatie, dan komt deze bij een onderzoeker terecht. Die kan dan nagaan of bv. de witte auto waarvan sprake, ook elders opgemerkt werd. Als er iemand wordt aangehouden, die in het bezit van gestolen goederen is, dan kan dit soort informatie cruciaal zijn, om de diefstal of heling te bewijzen.
Het Art Research Team registreert alle beschikbare informatie over
het gestolen object in de databank ARTIST. Op een analytische manier
06
Tips rond beveiliging van kerkelijk erfgoed — Verwittig onmiddellijk de politie in geval van diefstal. Begin jaren
— Maak een degelijke beschrijving van uw voorwerpen. Het Art
’80 werd er een diefstal gepleegd, waarvan nooit aangifte werd gedaan.
Research Team verspreidt een standaardfiche voor particulieren, die
Ruim twintig jaar later treffen leden van de kerkfabriek de voorwer-
men op de website www.vsp.fgov.be kan downloaden. De velden van
pen toevallig aan in Nederland, maar aangezien er nooit aangifte van
deze fiche zijn gebaseerd op internationale standaarden van ICOM
de diefstal gedaan is, kan er geen rechtshulpverzoek naar Nederland
en Interpol. Elementen die het voorwerp kunnen identificeren zijn
gestuurd worden. Daarom werd er alsnog een aangifte gedaan, maar
hoogte, breedte, gewicht, materiaal … Noteer deze gegevens zo nauw-
wel bijna dertig jaar na de feiten! Eén goede raad: doe zo snel mogelijk
keurig mogelijk. Bij diefstal bezorg je de politie zo snel mogelijk een
aangifte.
kopie van deze fiche samen met een foto.
— Meld ook kleine diefstallen. In 2006 werden in de regio Luik –
— Veel kerkdiefstallen gebeuren tijdens renovatiewerken. Wees
Luxemburg – Groothertogdom Luxemburg regelmatig diefstallen ge-
vooral alert bij dak- of gevelwerken, zeker wanneer er stellingen rond
pleegd van kroontjes, globo’s en scepters van heiligenbeelden. In juni
de kerk staan. Meestal wordt dan ook het alarm afgezet. Spreek daar-
2006 komt de eerste PV binnen van een diefstal van een kroontje in
om goed af met de aannemer dat alles goed afgesloten wordt en dat
februari van dat jaar. Kort daarna krijgen we opnieuw een PV, waar-
het alarm geactiveerd is. Vorige winter slaagden studenten bij wijze
uit blijkt dat de kerkfabriek in kwestie in december 2005 nog twee
van grap erin om binnen te geraken in de Sint-Baafskathedraal in
kroontjes kwijtgeraakt was. Er werd dus in de streek gevraagd of ie-
Gent. Ze hebben alles gefilmd en deze opnames hebben ze op YouTube
dereen voor dergelijke diefstallen alert kon zijn. Op zes maanden tijd
geplaatst. Als studenten een kerk binnen kunnen, is het voor dieven
konden gegevens van tientallen gelijkaardige diefstallen verzameld
zeker een koud kunstje!
worden. Deze gegevens werden door een crimineel analist bestudeerd. Hieruit bleek dat er een patroon in de diefstallen zat. Dit patroon liet
— Vaak is de voordeur van de kerk gesloten, maar gaat een zijdeur
bijna toe om te voorspellen waar de volgende diefstal zou gaan plaats-
of sacristiedeur niet meer goed dicht. Met een beetje moeite is de
vinden. Tenminste, indien de feiten tijdig waren doorgegeven!
dief zo binnen. Indien het om een sacristiedeur gaat, bevindt hij zich dadelijk in de ruimte waar meestal de kast staat om het alarm uit te
— Iedereen fotografeert graag de “mooie kant” van een voorwerp,
schakelen.
maar wat bij diefstal vooral belangrijk is, zijn kenmerken die het voorwerp uniek maken. Neem daarom foto’s van kleine beschadi-
— Kunstdieven houden van slecht verlichte hoekjes. Diefstallen
gingen … De voorkant van een klok, waarvan er honderden gemaakt
gebeuren vaak overdag. Donkere hoekjes zijn hiervoor uitermate ge-
werden, bevat voor speurders weinig informatie. Zorg er ook voor dat
schikt. Het plaatsen van verlichting met bewegingsdetector lost dit
de foto niet te donker of juist te licht is, door een slecht gebruik van
probleem op. Een treffend voorbeeld uit de praktijk: in de omgeving
de flits.
van Doornik wordt een dief betrapt en geeft de feiten toe. De onderzoekers gaan met het schilderij naar de kerk, maar daar herkennen
— Veel schilderijen worden door daders bewerkt: men gaat stukken
noch de pastoor, noch de voorzitter van de kerkfabriek het gestolen
bijwerken of soms zelfs helemaal versnijden of overschilderen. In zo’n
schilderij. Men gaat in de kerk kijken en in een slecht verlicht hoekje
geval kunnen detailopnames van bepaalde retouches zeer belang-
merkt een politieman een zwarte rand op de muur, waarin het schil-
rijk zijn voor de identificatie. Een retouche in een schilderij blijft zicht-
derij precies past. Door de slechte verlichting had men zelfs niet opge-
baar, ook al wordt het overschilderd.
merkt dat er iets gestolen was!
— Aangezien aan de voorkant van schilderijen vaak geprutst wordt, is
— Dieven houden van anonimiteit. Als er iemand in de kerk aan-
het aangewezen om ook de achterkant te fotograferen. Ieder houten
wezig is en hij of zij begroet een vreemde persoon die binnen komt,
paneel heeft zijn eigen structuur, maar ook schilderijen op doek heb-
heeft dit onmiddellijk een afschrikkend effect. De kans is groot dat een
ben door de ouderdom een specifiek uitzicht. Zo kon een diefstal van
potentiële dader het hazenpad kiest.
schilderijen uit de 16de eeuw in Italië opgehelderd worden. De daders
overschilderden het volledige schilderij met waterverf, in moderne
men niet weten of er daadwerkelijk iemand op het orgel speelt of of het
stijl. Aan de grens merkte de douanier op dat de achterkant van de
een cd met orgelmuziek is! Ook dummy camera’s hebben een gelijk-
doeken niet overeenkwam met de veel modernere voorkant!
aardig afschrikkend effect.
Idem wanneer er muziek in de kerk weerklinkt. Doorgaans kan
07
Dienst Documentatie
Nieuwe aanwinsten over het cultureel erfgoed
De onderstaande werken kunnen geraadpleegd worden in het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, Willekensmolenstraat 140 te Hasselt, tel. 011 23 75 83, op werkdagen van 9 tot 12 uur en van 13.30 tot 17 uur. Ze kunnen er tevens gefotokopieerd worden.
Pascal GIELEN, De Onbereikbare
verwijzingen naar Spectrum, het interna-
slag: het oudheidkundig bodemonderzoek
Binnenkant van het Verleden. Over de
tionale handboek voor collectiemanagement
in de Driekruizenstraat Tongeren in 2005, in
enscenering van het culturele erfgoed,
dat sinds 2008 in een officiële vertaling be-
de Momberstraat Tongeren in datzelfde jaar,
Leuven (Lannoo), 2007, 206 p.
schikbaar is. Deze handreiking is gratis ver-
en aan de De Schaetzengaerde in Tongeren in
(ISBN 979 902096728 9)
krijgbaar in het PCCE of te downloaden op
2004. Uitgebreide verslagen van de onder-
www.faronet.be
zoeken, geïllustreerd met tekeningen, foto’s,
—
beschrijvingen van de archeologische vond-
De auteur is gekend van talrijke publicaties die zich bezinnen over kunst en erfgoed en
Tech-Term. Aanschouwelijk Technisch
sten, en resultaten van wetenschappelijke
de impact ervan op de samenleving. Hij is
Woordenboek. Systeem ir. B.D. Swanen-
analyses van de vondsten. Voor de liefhebbers
docent kunstsociologie en –beleid aan de RU
burg. Handgereedschappen (Ambacht
en vooral kenners van archeologie en land-
Groningen. In dit boek bekijkt hij de span-
& gereedschap), Bavel, 2006 (2), 192 p.
schapszorg.
ning tussen de historische wetenschap en de
(geen ISBN-nummer).
erfgoedsector. Wetenschap moet nu eenmaal
objectief en fundamenteel te werk gaan, erf-
Voor het automatiseren van gegevens over
instructae. Muzikaal erfgoed uit Vlaamse
goedbeleving is per definitie subjectiever,
collecties erfgoed geldt hoe langer meer dat
begijnhoven (middeleeuwen – eind 18de
maar kan tegelijk ook creatiever en inno-
standaardiseren de norm wordt. Objecten
eeuw), Brepols Publishers, 2007, 283 p.
vatiever zijn. De wetenschap verwijt de erf-
moeten op een eenvormige wijze worden
(ISBN 978-90-5622-064-8)
goedsector soms een gebrek aan historische
benoemd, willen ze makkelijk te ontsluiten
afstand. Gielen onderzoekt die interessante
zijn via databanken. Voor technische gereed-
De oudste bronnen die naar de muzikale
spanning aan de hand van tien ‘erfgoedca-
schappen is er in Vlaanderen de thesaurus
opluistering van de religieuze diensten in
ses’: het Etnografisch Museum, de kathe-
ID-DOC van het Museum voor Oudere Tech-
de begijnhoven verwijzen, gaan terug tot de
draal, en het MuHKA in Antwerpen, Het
nieken in Grimbergen (raadpleegbaar via het
13de eeuw en zijn slechts decennia ouder dan
Provinciaal Openluchtmuseum Bokrijk, het
internet www.mot.be). Deze thesaurus kent
het ontstaan van de begijnenbeweging zelf.
Groeningemuseum Brugge, In Flanders Fields
deels een bruikbare versie op papier in deze
In 2005 startte Resonant een pilootproject
Ieper, de Ken-Uw-Stad-Kwis over Leuven,
uitgave van Swanenburg. Deze uitgave is
waarbij de handschriftelijke en gedrukte
schuttersgilde Sint-Joris in Meer en het Pro-
oorspronkelijk van 1958 maar werd heruit-
muziekbronnen afkomstig uit de Vlaamse be-
vinciaal Gallo-Romeins Museum Tongeren.
gegeven in 2006. Een handig boek met cor-
gijnhoven in een eerste fase zo gedetailleerd
recte termen voor handgereedschappen, een
mogelijk in kaart werden gebracht. Het re-
Handreiking voor het schrijven
korte toelichting en heel wat tekeningen om
sultaat hiervan is te vinden in het tweede deel
van een collectieplan, Amsterdam
objecten precies te kunnen benoemen.
van deze publicatie. Tevens werden lokalisa-
—
(ICN, LCM, FARO), 2008 (3), 42 p.
P. MANNAERTS (ed.), Beghinae in cantu
—
tiefiches opgesteld die online geconsulteerd Archeologie, Monumenten- en
kunnen worden via Muziekbank Vlaanderen.
Land-schapsonderzoek in Vlaanderen,
In een tweede fase gaf Resonant in 2006/2007
Dit is een derde herziene en geïllustreerde
Relicta 3 (VIOE), Brussel, 2007, 332 p.
een opdracht aan de Alamire Foundation om
uitgave van de oorspronkelijke brochure
(ISSN 1783-6425)
een hoogkwalitatieve publicatie van het re-
‘Collectieplan’ van het Instituut Collectie
Nederland. Deze brochure is geactualiseerd
Derde editie van de vernieuwde reeks Relicta,
aspecten van het muziekleven in de begij-
en aangepast aan de huidige situatie in Ne-
uitgegeven door het Vlaams Instituut voor
nencultuur door internationale auteurs bre-
derland en Vlaanderen. De handreiking heeft
het Onroerend Erfgoed. Deze editie geeft een
der zou worden geduid. Het resultaat vindt
aandacht voor de aspecten die van belang zijn
actueel overzicht met stand van zaken van het
u terug in dit boek dat met een uitgebreide
bij het opmaken van een collectieplan voor
wetenschappelijk onderzoek rond onroerend
bibliografie afgesloten wordt. Een Engelse
musea, archieven, bibliotheken, kerkschat-
erfgoed in Vlaanderen. Voor Limburg vinden
vertaling van het boek wordt voorzien.
ten. Met andere woorden elke collectiebe-
de resultaten van enkele interessante onder-
herende instelling die aan de slag gaat om een
zoeken door Alain Vanderhoeven en zijn
collectieplan op te maken kan deze beknopte
team in deze bundel een uitgebreide neer-
(geen ISBN-nummer)
—
handreiking raadplegen. Nieuw zijn ook de
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 Hasselt limburg.be
—
pertorium voor te bereiden, waarbij diverse
V.U. M. Laenen, Willekensmolenstraat 140, 3500 Hasselt