BelgiĂŤ-Belgique P.B. - P.P. 3500 Hasselt 1 BC 2630
Limburgs Erfgoed afgiftekantoor 3500 hasselt 1 oktober/november/december 2012 jaargang 17 nummer 4 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer p 509 339
entenwacht!
20 Jaar Monum
Woord Vooraf door Igor Philtjens gedeputeerde van Cultuur Als kersvers gedeputeerde van Toerisme, Cultuur en Erfgoed kan ik u in de laatste nieuwsbrief “Limburgs Erfgoed” van 2012 laten kennismaken met een aantal boeiende erfgoedprojecten in de provincie Limburg. In 2012 loopt E-XTRA, het subsidiereglement voor de ontsluiting van Limburgs erfgoed, tweeënhalf jaar. Tot nu toe werden vijfenvijftig subsidieaanvragen ingediend. Hiervan werden vierentwintig studieprojecten en vijftien investeringsprojecten goedgekeurd. Drie E-XTRA-projecten werden reeds voltooid. Op het inrichten van een bezoekerscentrum over de mijn in GreenVille, gevestigd in het hoofdgebouw van de mijn van Houthalen, gaan we in deze nieuwsbrief dieper in. In 2012 bestaat Monumentenwacht 20 jaar! Monumentenwacht heeft als opdracht eigenaars en beheerders van historisch waardevolle gebouwen te sensibiliseren, te informeren en te begeleiden om zo de instandhouding van ons cultureel erfgoed in Vlaanderen te verzekeren. Monumentenwacht Limburg bestaat uit één interieurteam en twee bouwkundige teams. Zij vormen dé basis voor de ondersteuning van de Limburgse erfgoedbeheerders. Op vrijdag 7 september 2012 stelde de Erfgoedcel Mijn-erfgoed in C-Mine Genk de documentaire “Uit de grond, uit het hart” voor. In deze film staan een aantal mensen centraal die sinds vele jaren het mijnverleden met passie bewaren en ontsluiten. Op dinsdag 4 december 2012 werd in M – Museum Leuven de tweede contactdag Erfgoedplus.be georganiseerd door de provincie Limburg, de provincie Vlaams-Brabant en de stad Leuven. Deze contactdag stond dit jaar in het teken van inventariseren en digitaliseren. Met de tentoonstelling “Over de preventieve conservatie van oude drukken. Zorg dragen voor boeken gedrukt vóór 1840” wil de Provinciale Bibliotheek Limburg de aandacht van het brede publiek op haar belangrijke erfgoedcollectie oude drukken vestigen. In 2014 is het honderd jaar geleden dat WO I uitbrak. Met het subsidiereglement WO I wil het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed projecten die zich op de ontsluiting, het onderzoek, de kennis en zorg van erfgoed uit WO I richten, financieel ondersteunen. Tot slot houden wij eraan u prettige eindejaarsfeesten te wensen en voor 2013 een boeiend erfgoedjaar!
COLOFON De deputatie van de provincie Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens en Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie: Limburgs Erfgoed. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, fax 011 23 75 85, e-mail: pcce@limburg.be Tekst: Peter Bloemen, Bart Bosmans, Carolien Goeleven, Anne Milkers, Betty Simon en Karel Verhelst Fotografie: Koen Cuppens, Eddy Daniels, Tonny Schouteden, Monumentenwacht Limburg en Provinciale Bibliotheek Limburg Lay-out & Drukwerk: Designpartner/Drukkerij Paesen, Opglabbeek Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Website: www.pcce.be
| Cultureel Erfgoed |
Het bezoekerscentrum in GreenVille Houthalen In het kader van het subsidiereglement E-XTRA keurde de deputatie van de provincie Limburg in 2011 een subsidie goed voor een studieproject. De gemeente Houthalen-Helchteren was de aanvrager. Het onderwerp van dit project was een plan voor de inrichting van een bezoekerscentrum in GreenVille, gevestigd in het hoofdgebouw van de mijn van Houthalen. GreenVille is een campus voor groene energie. Deze locatie huisvest nu de kantoren van i-CleanTech Vlaanderen en een ontmoetingspunt CleanTechPunt vzw die met haar ambassadeurs in het bezoekerscentrum groepen gidst. GreenVille biedt de mogelijkheid aan ondernemers in groene energie kantoorruimten in te richten in een stimulerende omgeving met alle mogelijke faciliteiten. De realisatie van het bezoekerscentrum viel samen met de verbouwingen aan het hoofdgebouw van de mijn. Dit gebouw is aangepast aan zijn nieuwe invulling met respect voor de oorspronkelijke monumentale ruimten. Op de gelijkvloerse verdieping kan de bezoeker een uitgebreide selectie uit de collectie mijnerfgoed van Jean De Schutter zien. In een hedendaagse vormgeving worden de collectiestukken tentoongesteld en via infopanelen gedocumenteerd. Alle aspecten van het mijnverleden van Houthalen komen in deze tentoonstelling aan bod: van de geschiedenis van de mijn, de grondstoffen die gedolven werden tot het sociale leven in de tuinwijk. De tentoonstelling is in hoge mate interactief door middel van aanraakschermen. Ze bieden de bezoekers gelaagde informatie over zes thema’s: het sociale leven, veiligheid en gezondheid, de indeling van de mijn, concessies en exploitatie, André Dumont en de vorming van steenkool. Via een nieuwe glazen trap komt de bezoeker op de eerste verdieping in de oude ontvangsthal van het gebouw. Deze trap biedt de bezoeker een doorkijk naar een deel van de tentoonstelling onder hem. In de ontvangsthal krijgt de bezoeker een overzicht van moderne energieopwekking en milieuvriendelijke methodes. De rode draad van het bezoekerscentrum is de omgang met energiebronnen: van de mijnbouw en fossiele brandstoffen tot de moderne innovatie en hernieuwbare energiebronnen. Het bezoekerscentrum is elke weekdag geopend van 9 tot 17 uur. Groepen kunnen een gids van CleanTechPunt vzw reserveren; tel. 011 39 72 80 of e-mail info@greenville.be.
| Cultureel Erfgoed |
E-XTRA in 2012 E-XTRA, het subsidiereglement voor de ontsluiting van Limburgs erfgoed, loopt nu tweeënhalf jaar. In totaal werden tot nu toe vijfenvijftig subsidieaanvragen ingediend. Hiervan werden vierentwintig studieprojecten en vijftien investeringsprojecten goedgekeurd. In 2012 kunnen we u de eerste drie voltooide E-XTRA-projecten voorstellen. De stad Hasselt, vertegenwoordigd door het Stadsmus, de Erfgoedcel Hasselt en de gemeente Zonhoven, hebben een studie- en investeringsproject uitgevoerd om de paalsteensite in Zonhoven op te waarderen en de geschiedenis erachter te ontsluiten. De site werd heringericht in de Kastanje.-huisstijl voor erfgoedontsluiting van de provincie Limburg. De stad Bilzen heeft een erfgoedwandeling tussen het kasteel van Alden Biesen en het historische stadscentrum uitgewerkt en eveneens met de Kastanje.-huisstijl ingericht. In de nieuwe CleanTechcampus in het hoofdgebouw van de mijn van Houthalen werd een bezoekerscentrum over de mijn ingericht. De provincie heeft hiervan de studiefase gesubsidieerd. In 2012 werden twintig nieuwe subsidieaanvragen ingediend. Dertien werden goedgekeurd, waarvan twee onder voorbehoud.
Studieprojecten De gemeente Heusden-Zolder onderzoekt in het project “Erfgoedwandeling De Verdieping” een erfgoedparcours in het ophaalmachinegebouw van de mijn van Zolder. Dit erfgoedparcours zal het industriële erfgoed in dit gebouw ontsluiten. Nu het Parket van de Procureur des Konings uit het Gasthuis naar het nieuwe gerechtsgebouw verhuisd is, zal het Modemuseum Hasselt de mogelijkheid tot uitbreiding en een vernieuwde presentatie van de vaste collectie onderzoeken. De nieuwe brug over het Albertkanaal in Vroenhoven (Riemst) herbergt een architecturaal meesterwerk. Onder het wegoppervlak is een gigantisch complex tegen de helling gebouwd. Dit herbergt een openluchttheater, een klimmuur, de verdedigingsbunker en een heldenplein ter nagedachtenis van de honderden gesneuvelden die hier bij het begin van WO II vielen. Samen met nv De Scheepvaart wil de gemeente Riemst invulling geven aan dit complex met een toeristische infobalie en een permanente tentoonstelling over WO II en de gebeurtenissen van 10 en 11 mei 1940, het begin van deze oorlog voor België. De archeologische site Hezerwater in Veldwezelt (Lanaken) is uniek. Hier zijn tot nu toe de enige sporen van bewoning door Neanderthalers in Vlaanderen gevonden. De site is aan restauratie toe en de gemeente zal daarbij de site ontsluiten voor bezoekers. De stad Hamont-Achel heeft een deel van de Sint-Benedictusabdij van Achel, beter bekend als “De Achelse Kluis”, in erfpacht gekregen. Om een verscheiden invulling aan deze site te kunnen geven, wil de stad een multidisciplinair onderzoek laten uitvoeren. Religie, bezinning en stilte moeten op deze site behouden blijven, maar daarnaast wil men er ook horeca en andere activiteiten in onderbrengen.
Investeringsprojecten De kerkfabriek Sint-Brigida van Koersel (Beringen) zal het Mariapark rond het Koerselse Kapelleke herinrichten met de Kastanje.-huisstijl. Na een eerdere studie is de stad Bilzen momenteel bezig met de uitvoering van het project over Jazz Bilzen. Een graffititoren is al gerealiseerd en de eerste Jazz Bilzen Awards voor popfotografie zijn reeds uitgereikt. Binnenkort krijgt het project een meeting point bij Toerisme Bilzen en een permanente opstelling in het Borrehuis. De stad Beringen kan binnenkort het kolenspoor verwerven. De stad heeft een plan laten opstellen en kan met de E-XTRA subsidie het kolenspoor tot een erfgoedpark omvormen. Herk-de-Stad heeft een plan laten uittekenen om haar stedelijk verleden onder de aandacht van haar inwoners te brengen. Hierbij wil de stad de omgeving van het perron heraanleggen en de stadspoorten in het straatbeeld accentueren. Met dit project wil de stad ook andere Loonse steden aanzetten om hun verleden zichtbaar te maken. Het Nationaal Jenevermuseum Hasselt heeft dit jaar een investeringssubsidie ontvangen om de permanente collectie van het Jenevermuseum te moderniseren. De gemeente Gingelom zal de drie tumulisites op haar grondgebied met de Kastanje.-huisstijl voor het publiek ontsluiten. Het investeringsproject van Erfgoed Lommel vzw is voorlopig goedgekeurd. Als alle voorwaarden vervuld zijn, kan de vzw met de herinrichting van het museum De Kolonie beginnen. Begin dit jaar liet de gemeente Riemst een studie uitvoeren om in het bezoekerscentrum onder de brug van Vroenhoven (Riemst) een tentoonstelling over WO II in te richten. Indien nog aan enkele voorwaarden voldaan wordt, kan de investeringssubsidie voor de realisatie van deze tentoonstelling definitief goedgekeurd worden. Enkele lopende projecten kunnen nog leiden naar een mogelijke investeringsaanvraag in 2013.
Paalsteensite in Zonhoven Limburgs Erfgoed | 3
| Cultureel Erfgoed |
Monumentenwacht bestaat 20 jaar
| Cultureel Erfgoed |
Tweede contactdag Erfgoedplus.be Op dinsdag 4 december 2012 werd in M-Museum Leuven de tweede contactdag Erfgoedplus.be georganiseerd door de provincie Limburg, de provincie Vlaams-Brabant en de stad Leuven. Ruim 100 deelnemers uit musea, kerkfabrieken en heemkringen tekenden present voor een stand van zaken over de huidige en toekomstige ontwikkelingen van Erfgoedplus.be. De contactdag stond dit jaar in het teken van inventariseren en digitaliseren. In de namiddag vonden workshops plaats over het inventariseren van archieven, het digitaliseren van afbeeldingen en het opstarten van een vrijwilligerswerking binnen erfgoedcollecties. Voor musea werd een praktische opleiding Erfgoedstats verzorgd. Erfgoedstats is een instrument waarmee musea hun eigen inventaris kunnen analyseren. Het plenaire voormiddagprogramma ging dieper in op collectiebeschrijvingen en het belang van een grondige digitalisering van erfgoed in functie van een ruimer en tijdloos hergebruik van gegevens. Het Erfgoedplus.be platform bestaat uit een databank, waar alle erfgoedgegevens samengebracht worden (Erfgoeddatabank), een online toepassing om erfgoedcollecties te inventariseren (Erfgoedregister) en een website om de verzamelde erfgoedinformatie publiek te ontsluiten (www.erfgoedplus.be). Sinds 2006 werd met de stad Leuven en de provincie Vlaams-Brabant een samenwerking opgezet om het erfgoed uit beide provincies gezamenlijk in te zamelen en publiek te ontsluiten. De website www.erfgoedplus.be ging in 2009 van start met 37 000 erfgoedgegevens. Inmiddels is de Erfgoeddatabank uitgegroeid tot een bron van erfgoedinformatie over 104 000 objecten uit 369 collecties. Ruim 54% van deze erfgoedgegevens werden met het Erfgoedregister ingevoerd. Het aandeel van religieuze collecties en gegevens van heem- en geschiedkundige kringen is hierin vermeldenswaardig. Tijdens het afgelopen jaar zette Erfgoedplus.be vooral in op samenwerking met externe partners. Met de databank van Archiefbank Vlaanderen werd een koppeling gerealiseerd om collectiebeschrijvingen weer te geven. Erfgoedplus.be toont collecties op stukniveau. Dankzij Archiefbank Vlaanderen krijgt men zicht op het ontstaan van de collectie, haar omvang en het soort erfgoed dat hierbinnen bewaard wordt. Volgend jaar wordt werk gemaakt van de integratie van het Erfgoedregister en de Erfgoeddatabank in functie van een toekomstige provinciale depotwerking. Een vernieuwde publiekswebsite moet zorgen voor een verbeterde ontsluiting van de erfgoedinformatie. Daar waar de huidige website het doorzoeken van de Erfgoeddatabank centraal stelt, zal de vernieuwde publiekswebsite meer aandacht besteden aan inhoud en 4 | Limburgs Erfgoed
duiding bij collecties, afzonderlijke collectiestukken, historische gebeurtenissen en actuele erfgoedthema’s. Ook bezoekers van de website kunnen erfgoedinformatie doorgeven. Er wordt gewerkt aan een online registratieformulier om als individu voorwerpen te registreren. De vernieuwde publiekswebsite is momenteel in voorbereiding en wordt in het eerste kwart van volgend jaar gelanceerd. In 2013 wordt verder op de ontsluiting van de Erfgoeddatabank ingezet. Een nieuw programma om databanken te doorzoeken, moet het mogelijk maken om sneller en meer gevarieerd op zoek te gaan in het verzamelde erfgoed uit Limburg en Vlaams-Brabant.
Het reglement WO I In 2014 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Om dit te herdenken zullen verschillende lokale activiteiten plaatsvinden. Om deze activiteiten meer draagkracht te geven en te voorkomen dat er verschillende gefragmenteerde initiatieven genomen worden, werd er samen met de “Stuurgroep Wereldoorlog I in Limburg” een groter Limburgs verhaal opgesteld. Het subsidiereglement WO I wil (lokale) projecten of permanente infrastructuur-, inrichtings- en/of ontsluitingsprojecten rond erfgoed van WO I een financiële impuls geven. De projecten richten zich op de ontsluiting, het onderzoek, de kennis en zorg van het erfgoed. Limburgse (inter)lokale overheden, vzw’s en feitelijke verenigingen kunnen vanaf 1 januari 2013 een subsidieaanvraag indienen. Er worden twee beoordelingsrondes gehouden. Subsidieaanvragen voor de eerste ronde moeten uiterlijk op 1 april 2013 ingediend zijn. Subsidieaanvragen voor de tweede ronde moeten op 1 oktober 2013 ingediend zijn. Er zijn twee soorten subsidies: projectsubsidies (bijvoorbeeld het organiseren van een tentoonstelling of de uitgave van een boek) en investeringssubsidies (bijvoorbeeld het verbeteren van de ontsluiting van WO I-erfgoed). Projecten moeten inhoudelijk aansluiten bij het groter Limburgse verhaal. Zo wordt het groter Limburgs verhaal door elk gesubsidieerd project versterkt. Het project moet gerealiseerd zijn vóór 31 december 2018. Midden januari 2013 zal het PCCE i.s.m. de Stuurgroep WO I een inspiratiegids uitgeven om dit groter Limburgs verhaal kenbaar te maken. Meer informatie over dit reglement kan u vanaf januari 2013 vinden op www.pcce.be.
Monumentenwacht werd 20 jaar geleden opgericht naar Nederlands model en heeft als opdracht eigenaars en beheerders van historisch waardevolle gebouwen te sensibiliseren, te informeren en te begeleiden om zo de instandhouding van het cultureel erfgoed in Vlaanderen te verzekeren. De organisatie is opgebouwd uit een Vlaamse koepelvereniging en vijf provinciale verenigingen. Specifiek voor Monumentenwacht Limburg vormt één interieurteam en twee bouwkundige teams dé basis voor een gespecialiseerde ondersteuning van de Limburgse erfgoedbeheerders. De opgebouwde expertise en ervaring is een rechtstreeks gevolg van de diversiteit van onze medewerkers en hun achtergrond, alsook van de continuïteit van de, door de koepelvereniging aangeboden, opleidingen. De organisatie tracht aan de hand van een periodieke en systematische controle van zowel de bouwfysische toestand van de gebouwen als hun interieurs permanent onderhoud te stimuleren. Van elke inspectie wordt een toestandsrapport opgemaakt dat alle aanwezige gebreken inhoudt, alsook de aanbevelingen die hierbij horen. Deze regelmatige inspecties vormen als het ware een visuele “monitoring” waarbij getracht wordt de eigenaars-beheerders te stimuleren tijdig in te grijpen om op die manier grote herstellingen en dus hoge restauratiekosten te vermijden. Naast het inspecteren en rapporteren voert Monumentenwacht ook kleine noodherstellingen uit om ernstigere gevolgschade te vermijden. Monumentenwacht dankt haar werking aan de financiële steun van de vijf Vlaamse provincies die de werking in hun beleid ingeschreven hebben. Ook de Vlaamse Overheid verstrekt sedert jaren werkingsmiddelen aan de zes monumentenwachtverenigingen. Desalniettemin neemt Monumentenwacht een onafhankelijke positie in het erfgoedlandschap in. Ze staat immers louter ten dienste van de erfgoedbeheerders die op vrijwillige basis aansluiten en een abonnement afsluiten (40,00 euro/jaar). Het advies dat de monumentenwachters geven, is objectief en niet verplichtend. De eigenaar kan zelf beslissen op welke wijze de bevindingen in het inspectierapport voor verdere stappen aangewend worden. Het rapport wordt wel aanvaard als onderdeel van het restauratiedossier en voor het eventueel verkrijgen van een onderhoudspremie.
Deze bottom-up aanpak om eigenaars-beheerders te ondersteunen en positief te stimuleren in hun behoudsopdracht werpt zijn vruchten af en leidt tot een continue groei van leden en te inspecteren objecten. Voor Monumentenwacht Limburg betekent dit ondertussen 356 aangesloten abonnees met in het totaal 561 objecten. Hoewel Monumentenwacht zelden of nooit bij het beslissingsproces in een restauratiedossier betrokken is, gebeurt het steeds vaker dat men gecontacteerd wordt, door de eigenaars aangestelde (restauratie)architecten met specifieke vragen omtrent onze bevindingen, omschreven in het inspectierapport. Aan deze nazorg en samenwerking hecht Monumentenwacht enorm veel belang! Door de diversiteit van onze dienstverlening te vergroten trachten wij in de toekomst nog meer maatwerk aan al onze leden aan te bieden.
Meer info Onze diverse dienstverleningen vindt u op www.monumentenwacht.be
Limburgs Erfgoed | 5
Boekenrekken met liggende boeken in zuurvrije opslag Een beschadigd boek waarvan de twee platten, die het boekblok voor- en achteraan bedekken, afgescheurd zijn
| tentoonstelling |
Over preventieve conservatie van oude drukken. Zorg dragen voor boeken gedrukt vóór 1840 De Provinciale Bibliotheek Limburg is niet alleen een openbare bibliotheek, maar ook een erfgoedbibliotheek, omdat zij drie erfgoedcollecties beheert waaronder ook een collectie oude drukken. Met oude drukken bedoelt men boeken en ander drukwerk ouder dan 1840. In 2008 richtte de Provinciale Bibliotheek Limburg samen met vijf andere bibliotheken de vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheek op. In 2011 kreeg zij van de Vlaamse Gemeenschap het kwaliteitslabel van erkende erfgoedbibliotheek.
en 2013 drie tentoonstellingen onder de gemeenschappelijke titel “Gedrukt verleden”. Van 3 maart tot en met 29 september 2012 vond de eerste tentoonstelling plaats “Over oude drukken. Kennismaken met boeken gedrukt vóór 1840”. Deze tentoonstelling legde uit wat oude drukken zijn en toonde hun voornaamste kenmerken (zie hierover het artikel in Heemkunde Limburg, jaargang 2012, nummer 1 van maart 2012). Op dit ogenblik, meer bepaald van 20 oktober tot en met 30 maart 2013, loopt de tweede tentoonstelling “Over de preventieve conservatie van oude drukken. Zorg dragen voor boeken gedrukt vóór 1840”. De derde tentoonstelling tenslotte draagt als titel “Over mooie oude drukken. Kijken naar boeken gedrukt vóór 1840” en vindt plaats in het voorjaar van 2013.
Algemeen beeld van het erfgoeddepot.
Oude drukken zijn een kostbaar bezit. Om ze voor verval te behoeden nemen bibliotheken eerst en vooral maatregelen om ze in de best mogelijke omstandigheden te bewaren zonder daarbij in te grijpen op de boeken zelf. Dit noemen we “preventieve conservatie”. De Provinciale Bibliotheek Limburg startte in 2008 een project voor preventieve conservatie van haar collectie oude drukken, een project dat vandaag nog steeds verder loopt. Medewerkers uit de dienst van het Historisch Informatiepunt Limburg en uit de dienst Boekverzorging voeren dit project uit. Een externe deskundige in preventieve conservatie leidde hen hiervoor op en zorgde ook voor de verdere begeleiding.
Reeds van bij haar oprichting in 1946 bezat de bibliotheek een aanzienlijk aantal oude drukken. Deze waren afkomstig uit schenkingen van enkele Hasseltse juristen, onder wie Antoine Bellefroid de belangrijkste was. De bibliotheek breidde deze verzameling sindsdien uit door de aankoop van algemene werken, drukken van Limburgse auteurs en drukken over de provincie Limburg en haar voorgangers, het graafschap Loon, het prinsbisdom Luik, het Departement van de Nedermaas. De collectie telt vandaag ongeveer 7 500 banden.
De eerste stap in dit project was een grondig onderzoek naar de toestand van de collectie oude drukken en naar de inrichting van een erfgoeddepot. Een externe adviseur in preventieve conservatie voerde dit onderzoek uit van 1 september tot en met 31 december 2008. Onder zijn begeleiding richtte de Dienst Facilitair Beheer van de Provincie Limburg een magazijn op de tweede verdieping van de bibliotheek in als erfgoeddepot. In dit magazijn heersen een constante temperatuur van 19°C en een relatieve vochtigheid van 52 %.
Vanuit haar opdracht als openbare bibliotheek wil de Provinciale Bibliotheek Limburg ook de aandacht van het brede publiek op deze belangrijke erfgoedcollectie vestigen. Daartoe organiseert zij in 2012 6 | Limburgs Erfgoed
Vervolgens brachten de medewerkers alle oude drukken samen in een lokaal dat speciaal ingericht werd voor het verzorgen van de banden. Daar reinigden en reinigen zij nog steeds de oude banden volgens
| Cultureel Erfgoed |
Uit de grond, uit het hart een zorgvuldige en welomlijnde procedure. Banden die door actieve schimmel aangetast zijn, worden afgezonderd en bewaard in een quarantaine in afwachting van een verdere behandeling. Boeken waarvan de band zodanig beschadigd is dat ze niet meer rechtop in een boekenrek kunnen staan, krijgen een op maat gemaakte zuurvrije omslag en worden voortaan liggend bewaard. Uiteindelijk komen alle banden terecht in het speciaal ingerichte erfgoeddepot. De inhoud en waarde van de collectie oude drukken is pas gekend als alle exemplaren ervan beschreven zijn in een catalogus. In een eerste fase heeft de Provinciale Bibliotheek Limburg alle Vlaamse en Brusselse drukken gecatalogiseerd en laten opnemen in de Short Title Catalogus Vlaanderen (de zogenaamde STCV). Twee medewerkers kregen hiertoe een speciale opleiding en voerden onder begeleiding van de catalograaf van de STCV de drukken in de catalogus in. Hierbij werden ook de titelpagina’s gedigitaliseerd. In een tweede fase catalogiseren de twee medewerkers ook de andere drukken. De bibliotheek heeft hiertoe een afzonderlijke catalogus voor de collectie oude drukken aangemaakt. De titelbeschrijvingen die reeds in de STCV ingevoerd waren, zijn hierin gekopieerd en worden dus nu aangevuld met de andere. Vele drukken zijn te zeldzaam, kostbaar of kwetsbaar om vaak geraadpleegd te worden. Daarom heeft de bibliotheek een scanner van AO-formaat aangekocht die het mogelijk maakt deze stukken te digitaliseren. In het kader van Flandrica.be, een website die de Vlaamse Erfgoedbibliotheek op 15 november 2012 voorstelde, heeft zij reeds een selectie van 82 oude drukken en handschriften gedigitaliseerd. Deze stukken kunnen overigens nu reeds in de catalogus van de oude drukken van de Provinciale Bibliotheek Limburg ingekeken worden. Al deze stappen in dit project van preventieve conservatie worden door middel van foto’s, werkmateriaal en banden uitvoerig uitgelegd in een tentoonstelling. Verspreid over negen staande toonkasten op de gelijkvloerse verdieping van de Provinciale Bibliotheek Limburg tonen wij voorbeelden van beschadigde banden. Vervolgens laten we zien wat we met dergelijke banden doen om ze preventief te conserveren. De tentoonstelling vindt haar weerslag in een mooie brochure die een voortzetting is van de brochure van de eerste tentoonstelling. Ze is ook virtueel te zien op de website van de Provinciale Bibliotheek Limburg www.limburg.be/pbl; klik in de groene band links op HIPLimburg en kies vervolgens links op tentoonstellingen. Verenigingen die voor een rondleiding in de tentoonstelling belangstelling hebben, kunnen steeds het Historisch Informatiepunt Limburg contacteren.
Op vrijdag 7 september 2012 presenteerde de Erfgoedcel Mijnerfgoed in C-mine Genk de documentaire “Uit de grond, uit het hart”. Voor de regie en de productie trok de erfgoedcel Joris Rabijns aan. Samen met zijn team realiseerde hij de documentaire. Twintig jaar na de sluiting van de mijn van Zolder hebben zich vele figuren, verenigingen, vzw’s ingezet voor het behoud van het mijnerfgoed. Dit omvat niet alleen de gebouwen, de sites, de spoorlijnen, de terrils, de tuinwijken, maar ook de werktuigen en de inrichting van de mijnwerkershuizen en de herinneringen en verhalen. Zeven sleutelfiguren worden door de documentaire aan het woord gelaten omwille van hun bijzondere rol in het bewaren, beheren en ontsluiten van het Limburgse mijnerfgoed. Het gaat om Ludwig Tankowski, die in Zwartberg samen met medestanders rondleidingen geeft op het voormalige mijnterrein en bij het mijnmonument. De tweede sleutelfiguur is Xavier Huygen, die samen met zijn vereniging het mijndepot in Waterschei ingericht heeft en voor het publiek openstelt. De volgende is Bert Van Doorslaer, die als consulent voor onroerend erfgoed, maar ook als fervent onderzoeker zijn expertise ter beschikking gesteld heeft aan de provincie Limburg en aan alle verenigingen en gemeenten die zijn ervaring en kennis nodig hadden. Daarnaast heeft hij met tentoonstellingen het brede publiek bij het mijnerfgoed kunnen betrekken en hen van de waarde van dit erfgoed kunnen bewustmaken. Als vierde komt Jan Kohlbacher aan bod. Met de Stichting Erfgoed Eisden heeft hij het Museum van de Mijnwerkerswoning opgericht en maakt hij het erfgoed van de Eisdense tuinwijken voor het publiek toegankelijk, onder meer via een uitgebreide documentatie. Jean De Schutter, die met zijn omvangrijke collectie eerst een eigen museum in het hoofdgebouw van de mijn van Houthalen heeft kunnen inrichten, werkt nu als vijfde sleutelfiguur mee aan het nieuwe bezoekerscentrum in de CleanTechcampus. Vervolgens komt Paul Boutsen aan het woord, voorzitter van Het Vervolg vzw. Hij organiseert projecten rond erfgoed in de mijnstreek. Als zevende sleutelfiguur vertelt Hans Hofer over het Mijnmuseum in Beringen dat hij samen met de vzw Vrienden van het Mijnmuseum opgericht heeft.
Meer info:
In interviews geven zij hun visie op het mijnerfgoed. Zij vertellen openhartig over de successen en de tegenslagen die ze meegemaakt hebben. Er is kritiek op elkaar en op het beleid. Er is bezorgdheid om de herinneringen levend te houden en hoe de volgende generatie met haar mijnverleden zal omgaan. Er is rivaliteit, maar ook een goede samenwerking. Tussen en tijdens de interviews wordt uitgebreid ingegaan op de realisaties van de sleutelfiguren en de verenigingen, waarvan zij lid zijn.
Karel Verhelst, Historische Informatiepunt Limburg, Martelarenlaan 17, 3500 Hasselt; tel. 011 22 59 22, e-mail: hiplimburg@limburg.be en www.limburg.be/pbl
De documentaire kan verkregen worden bij de Erfgoedcel Mijn-Erfgoed voor 8,00 euro of 10,00 euro met verzending. Limburgs Erfgoed | 7
| dienst Documentatie |
Nieuwe aanwinsten over het cultureel erfgoed Roland DREESEN, Michiel DUSAR en Joris BARBIER, Geologische wandelroute Bokrijk. Natuursteen in het openluchtmuseum … gebouwen anders bekeken!, Provinciaal Natuurcentrum, 2012, 76 blz. (ISBN 789074605540) Na de geologische fietsroutes lanceert de Werkgroep Geologie van LIKONA nu ook geologische wandelroutes, met als eerste in de reeks, de geologische wandelroute van het openluchtmuseum Bokrijk. Bokrijk is vooral bekend omwille van zijn idyllische huisjes uit het Vlaamse verleden. Weinig bezoekers beseffen dat deze gebouwen ook rijk aan natuursteen zijn. In het totaal konden de auteurs achtentwintig verschillende steensoorten onderscheiden. Het wandeltraject wordt op een bijgevoegde kaart van het openluchtmuseum uitgestippeld, met aanduiding van de gebouwen waarin natuursteen verwerkt werd. De gebruikte nummering van de tekst is deze van de officiële kaart van het openluchtmuseum. Alzo is een combinatie met andere wandelgidsen mogelijk. Bij elke nieuwe natuursteensoort die tijdens de wandeling opduikt, volgt een korte beschrijving van zijn voornaamste kenmerken, eventueel vergezeld van een kaartje met de herkomst en verspreiding ervan. Voorts illustreren kleurenfoto’s en tekeningen de meest relevante en fotogenieke aspecten van dit natuursteengebruik. Achteraan in deze gids is een overzichtstabel van alle aangetroffen natuursteensoorten per gebouw en streek opgenomen, evenals een geologische tijdsschaal met de namen en absolute ouderdom van de geologische tijdeenheden die regelmatig in de beschrijvende teksten gebruikt worden. Tenslotte toont de overzichtskaart achteraan, de herkomst van de naar Bokrijk verplaatste gebouwen met natuursteen.
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
Frank DECAT, Sint-Truiden 1784. Criminele histories in een Luikse stad, Davidsfonds Uitgeverij nv, 2012, 271 blz. (ISBN 978-90-5826-856-3)
Kristof RUELENS, In het spoor van de meester. Joseph Coosemans en leerlingen in Genk, Genk, 2012, 112 blz. (ISBN 978-908146-774-2)
De criminele historie van de rijksstad SintTruiden in de jaren 1780 is een spannend verhaal. Niets doet vermoeden dat in de 18de eeuw in Sint-Truiden, een rustig provinciestadje, tal van burgers op de brandstapel stierven of zwaar gefolterd werden. Denken we hierbij aan Martens en Petit die levend verbrand werden, nadat ze onder foltering brandstichting bekend hadden of Anastasia, de vrouw van Martens, die aan de wurgpaal eindigde, omdat ze van een complot met brandstichters verdacht werd. De archieven van Sint-Truiden, Hasselt en Luik herbergen tal van verhalen over zulke processen rond 1780. Lijvige dossiers waarin men de zeden en miserabele leefgewoontes van de kleine criminelen tot in detail leert kennen en waarin uitgebreid en beeldend gesproken wordt over de gruwelijke martelingen en wrede executies. Frank Decat bestudeerde deze stukken en schrijft aan de hand daarvan de criminele historie van Sint-Truiden aan het einde van de 18de eeuw. Tijdens de laatste jaren van het ancien régime, dat vanwege het progressieve denken van de verlichting sterk onder vuur lag, beleefde de stad woelige tijden. Dat was trouwens overal zo in Europa. “Sint-Truiden 1784” legt niet alleen de ziel van een stad op het kantelpunt van de geschiedenis bloot, maar brengt bovendien het verhaal van heel Limburg onder het bestuur van de laatste prins-bisschoppen van Luik. Dit boek werd rijkelijk geïllustreerd in zwartwit en afgesloten met een uitgebreide bibliografie.
De stad Genk plaatst sinds enkele jaren de “Genkse schilderschool” in de kijker. Twee jaar na “Genk door schildersogen” vond afgelopen voorjaar een tentoonstelling van Joseph Coosemans en zijn leerlingen plaats. De publicatie bij de tentoonstelling schetst een beeld van het leven en werk van de schilder en zijn belang voor de Genkse schilderschool. Coosemans (1828 – 1904) was één van de Belgische landschapsschilders die in Tervuren actief was en bij de school van Barbizon aanknoopte. Hij belandde onder meer ook in de omgeving van Genk en de Limburgse Kempen. In 1887 werd hij leraar aan het toenmalig Hoger Instituut voor Schone Kunsten van Antwerpen. Hij stimuleerde heel wat van zijn leerlingen om in Genk en omgeving te schilderen. Het betekende een verrijking voor het kunstenaarsleven in het toenmalige landelijke dorp. De publicatie bevat een uitgebreide biografie van Coosemans en beschrijft zijn impact voor de Genkse schilderschool. Zijn leerlingen zijn onder meer kunstenaars als Armand Maclot, Jos De Mey, Edmond Verstraeten en Alfons De Clercq. Het boek is gebaseerd op origineel onderzoek. Het is rijkelijk geïllustreerd met foto’s van landschapsschilderijen in de omgeving van Genk ten tijde van Coosemans, met portretten en prentkaarten. Een bibliografie is achteraan opgenomen.
v.u. Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt
De onderstaande werken kunnen geraadpleegd worden in het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed, Universiteitslaan 1 te Hasselt, tel. 011 23 75 83, op werkdagen van 9 tot 12 uur en van 13.30 tot 17 uur. Ze kunnen er tevens gefotokopieerd worden.