PB- PP B-
BELGIE(N) - BELGIQUE
Limburgs Erfgoed afgiftekantoor 3500 hasselt 1 juli / augustus / september 2014 jaargang 19 nummer 3 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer p 509 339
Vierenveertig
te
ediale tentoons
r voor de multim
en als deco Duitse Stahlhelm
eine verhalen in
1914-1918: kl lling “Limburg
log�
een Groote Oor
Woord Vooraf door Igor Philtjens gedeputeerde van Cultuur Beste lezer In Limburg kunnen projecten die aan bepaalde voorwaarden voldoen en die bij de provinciale beleidsaccenten aanknopen, zoals streekgerichte werking, depotwerking voor erfgoed of digitale registratie van erfgoed, jaarlijks een subsidie ontvangen. In deze nieuwsbrief bieden wij u o.a. een overzicht van de tien organisaties die in 2014 een projectsubsidie ontvangen. Zo is er de (her)bestemmingsoefening voor drie kerken in Haspengouw. Op 26 juni 2014 organiseerden Stebo vzw, UHasselt en het PCCE een publieksmoment hierrond. Dit leunt aan bij een proces dat sinds geruime tijd ook in Vlaanderen aan de orde is: de toekomst van de lokale parochiekerken. De bestemmingssimulaties van deze drie kerken hebben als doel de gesprekken in de gemeenten tussen de kerkbesturen en de lokale besturen te inspireren, aan te moedigen en open te trekken. In deze editie hebben we ook aandacht voor “Erfgenoten”. Na achttien maanden intensieve voorbereiding werd dit netwerk voor erfgoededucatie in Limburg opgestart. De ambitie van dit netwerk is op een actieve manier kennis en expertise rond erfgoed educatie in Limburg te creëren en te delen én zo de capaciteiten en competenties van erfgoededucatoren te versterken. Het scherpt op die manier de relatie tussen ons erfgoed en het publiek aan. In het kader van de herdenking van de Groote Oorlog opende op 18 september in C-mine Genk de multimediale tentoonstelling “Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog”. In een reusachtige black box wordt een tentoonstellingsfilm getoond die u 100 jaar mee terug in de tijd neemt. Vierenveertig betonnen Duitse Stahlhelmen vormen het decor van de tentoonstelling en symboliseren de Duitse bezetting in Limburg. Daarnaast werden er een aantal educatieve projecten voor het basisonderwijs en het secundair onderwijs ontwikkeld, alsook voor de socio-culturele verenigingen. Tot slot kan u in deze nieuwsbrief kennismaken met het erfgoedproject “Het leven in 1914 in Dilsen-Stokkem”, een geslaagde samenwerking tussen het PCCE, de stedelijke culturele diensten, de lokale erfgoedverenigingen en het onderwijs. Ik wens u veel leesplezier.
COLOFON De deputatie van de provincie Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens en Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie: Limburgs Erfgoed. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, e-mail: pcce@limburg.be Tekst: Bart Bosmans, Dirk Bouve, Tine Hermans, Anne Milkers, Regine Op den Camp en Betty Simon Fotografie en tekeningen: Anne Milkers, Geheugen van Nederland, KMKG-Brussel, Koninklijke Bibliotheek Den Haag, provincie Limburg - Audio Visuele Studio, Rijksarchief Hasselt en Studiebureau Archeologie 2010 Lay-out & Drukwerk: Designpartner/Drukkerij Paesen, Opglabbeek Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Website: www.limburg.be
Apostelretabel uit het begijnhof van Tongeren, 15de eeuw, Maaslands (KMKG-Brussel), voor het eerst sinds decennia in Limburg te zien
Projectsubsidies voor erfgoed in Limburg Jaarlijks kunnen organisaties voor erfgoedprojecten in Limburg een subsidie aanvragen. Deze aanvragen worden telkens ingewacht op 15 april. Projecten moeten voldoen aan bepaalde criteria en kunnen aanknopen bij provinciale beleidsaccenten, zoals streekgerichte werking, depotwerking voor erfgoed of digitale registratie van erfgoed (Erfgoedplus.be). In 2014 ontvangen de volgende tien organisaties een projectsubsidie. • De Grieks-orthodoxe kerk Agios Dimitrios in Maasmechelen ontvangt 3 000,00 euro subsidie voor het project “50 jaar Grieks-orthodoxe kerk in Vucht-Maasmechelen”. Het jubileum wordt gevierd met de uitgave van een boek, een tentoonstelling, een optreden van een Byzantijns koor uit Thessaloniki en religieuze vieringen in de week van 26 oktober 2014.
Manuscript begijnhof Maaseik, ca. 1250-1300, volbladminiatuur “Geboorte van Christus”, folio 2 v˚ (Koninklijke Bibliotheek Den Haag) • Het CC Maasmechelen ontvangt 12 500,00 euro subsidie voor het project “Mota Campana - 75 000 jaar archeologisch verleden Maasmechelen”. De resultaten van de recente opgraving “Mottekamp” in Maasmechelen worden in 2014 tentoongesteld in het CC Maas mechelen, in samenwerking met de Musea Maaseik. Elementen van de tentoonstelling en een aantal vondsten worden nadien geïntegreerd in het onthaal van de toegangspoort “Connecterra” van het Regionaal Landschap Kempen en Maasland. De collectie komt in bruikleen bij de Musea Maaseik. • De rusthuizen Zusters Augustinessen Noord-Limburg in HamontAchel ontvangen 3 000,00 euro subsidie voor het project “125 jaar
Toonmoment in de bibliotheek van Dilsen-Stokkem Vondsten van de opgraving “Mottekamp” in Maasmechelen
| CULTUREEL ERFGOED | Sint-Jan Berchmanstehuis”. Het project omvat een historische studie over het rusthuis, een erfgoedstudie, een viering voor de buurtgemeenschap en een tentoonstelling in september-december 2014 in het Sint-Jan Berchmanstehuis. • Het Mijnmuseum in Beringen ontvangt 10 200,00 euro subsidie voor het project “Santé cité”, naar aanleiding van 25 jaar sluiting Beringen-Mijn. Een onderzoek via twintig video-interviews en oude foto’s over cafés in Beringen resulteert in een tentoonstelling op 26 oktober 2014. • De vzw Herkenrode Kuringen (Hasselt) ontvangt 6 330,00 euro subsidie voor het project “Ontsluiting Tuiltermolen binnen de Abdijsite Herkenrode”. Het project laat de vzw Herkenrode toe om de werking in de toekomst te focussen op drie speerpunten: cisterciënzererfgoed, kruiden en abdijproducten. • De stad Maaseik ontvangt 12 500,00 euro subsidie voor de tentoonstelling “Livina van Eyck, een verborgen leven. Devote agneten in de 15de eeuw”, een tentoonstelling naar aanleiding van het Van Eyckjaar 2014, over het kloosterleven in de 15de eeuw (september 2014 februari 2015). • De vzw Padarijs in Lummen ontvangt 9 780,00 euro subsidie voor “MIJN-vrouw”, een podiumproject in een professionele regie door amateurspelers met live muziek op locatie (de Badzaal van de Beringse mijn) tijdens de 25-jarige herdenking van de mijnsluiting Beringen. • Het Vervolg vzw in Heusden-Zolder ontvangt 12 500,00 euro subsidie voor het project “MIJNOLOGEN, mondelinge getuigen van het mijnverleden als een hoeksteen van de ontsluiting van het mijnerfgoed”. De publicatie “Mijnologen: 7 monologen, 7 mijnen” wordt naar aanleiding van 100 jaar mijn van Winterslag (1917) en 50 jaar sluiting eerste mijn Zwartberg (1967) uitgegeven. De publicatie krijgt een toeristisch luik in de vorm van 7 freelance mijnstreekgidsen die de monologen vertolken. • De Koninklijke Limburgse Federatie voor Beeldende Kunsten in Genk ontvangt 3 500,00 euro subsidie voor het project “70 jaar vzw Federatie Beeldende Kunsten: 1945-2015”. De vzw plant in 2015 een academische zitting, een tentoonstelling, een publicatie met de geschiedenis van de federatie en de bekendmaking van de laureaat van de vijfjaarlijkse Karel van Bockryckprijs 2015. • Koor & Stem Limburg vzw in Genk ontvangt 7 000,00 euro subsidie voor het project “Cité Chantant”, een ontmoeting van actieve zangof muziekgroepen uit etnisch-culturele minderheden tijdens drie interculturele concerten in de gemeenten Maasmechelen, Genk en Beringen. Van elk concert wordt een live CD-opname gemaakt en een brochure met beschrijving van de deelnemende groepen. Koor & Stem werkt samen met Resonant, expertisecentrum voor muzikaal erfgoed in Vlaanderen.
Meer info of begeleiding bij projectaanvragen Anne Milkers, tel. 011 23 75 80 of e-mail: anne.milkers@limburg.be
| ERFGOEDEDUCATIE |
Het leven in 1914 in Dilsen-Stokkem In Dilsen-Stokkem is men erin geslaagd het onderwijs en de lokale culturele erfgoedgemeenschap intensief te laten samenwerken voor erfgoededucatie. Voor het schoolproject “Het leven in 1914 in Dilsen-Stokkem” registreerden leerlingen van het vijfde jaar van de Stedelijke Humaniora Dilsen lokale erfgoedobjecten en hun context. De projectgroep bestond uit de dienst Cultuur, de Bibliotheek, de heemkundige kringen van Dilsen-Stokkem en de Fotoclub “88” Dilsen. Het Erfgoedregister en de website Erfgoedplus.be werden binnen dit initiatief geïntegreerd. Het kernconcept is eenvoudig. Groepjes van twee leerlingen mochten elk een lokaal erfgoedobject uitkiezen en dit in het Erfgoedregister verwerken. De heem- en geschiedkundige kringen van Dilsen-Stokkem zorgden voor een keuze aan historische objecten. Inhoudelijk zorgden de leerkrachten en een sterk gemotiveerde deskundige van de heemkundige kring van Dilsen voor de historische achtergrond. Op een toonmoment kregen de leerlingen de kans om navraag te doen over het soort voorwerp, het gebruik, eventuele achtergronden en familiale context. In de tussentijd maakte Fotoclub “88” Dilsen opnames van deze erfgoedobjecten. Leerlingen werden gestimuleerd in het beheersen van diverse vaardigheden: interviewen, opzoeken, analyseren, synthetiseren en resultaatgericht verwerken. In leeftijd werd een brug geslagen tussen uiteenlopende generaties met inbreng en betrokkenheid van de lokale gemeenschap. Aan de leerlingen werd de opdracht toevertrouwd rond het gekozen voorwerp zoveel mogelijk feitelijke en contextuele informatie in te zamelen. Deze gegevens moesten ze zo correct mogelijk verwerken binnen het Erfgoedregister. De resultaten werden geëvalueerd door de deelnemende kringen en de leerkrachten én vrijgegeven op Erfgoedplus.be - collectie “Het leven in 1914 in Dilsen-Stokkem”. Daar kan je de werkstukjes van de verschillende groepen onderling vergelijken. Het erfgoedproject uit Dilsen-Stokkem is een voorbeeld van een geslaagde samenwerking tussen stedelijke culturele diensten, een provinciale dienst, lokale erfgoedverenigingen en het onderwijs. Het erfgoedproject kaderde naadloos binnen de eindtermen en het lessenpakket. Dit project beperkte zich niet tot het digitaal indienen en beoordelen van de klassikale opdracht. Het geheel werd gekoppeld aan publieksmomenten voor studenten, ouders en heemkundige kringen. Het resultaat verwerkte men in de tentoonstelling rond WO I “Jongens van de Maaskant” die in het Maascentrum “De Wissen” in Dilsen-Stokkem plaats vond. De respons van alle betrokken partijen was groot. Tijdens het nieuwe schooljaar 2014-2015 wordt het erfgoedproject herhaald. Het initiatief vindt in het lopende schooljaar zelfs uitbreiding met de deelname van het Instituut Maria Koningin (IMK). Limburgs Erfgoed | 3
| CULTUREEL ERFGOED |
“Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog” - educatieve projecten Op 4 augustus 2014 was het honderd jaar geleden dat het Duitse leger België binnentrok. Deze dag betekende dan ook voor de provincie Limburg de start van een grootscheepse herdenking van de Groote Oorlog. Van augustus tot midden september kon iedereen het online verhaal volgen van Mathilde Paukens, een jonge Limburgse vrouw die vanaf de vooravond van WO I op haar “facebook- en twitterpagina” over haar leven schreef. Bij het begin van het schooljaar verspreidde het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed enkele interessante educatieve projecten om de oorlogsverhalen uit Limburg op een boeiende, interactieve manier te communiceren naar jonge kinderen en de Limburgse jeugd.
Interactief lespakket, basisonderwijs (derde graad) Met dit lespakket willen we de leerlingen bewustmaken van het gegeven dat WO I verder reikte dan de frontlinies en ook dat WO I een grote impact op het Limburgse dagelijkse leven had. Het lespakket bestrijkt ongeveer vijf lesuren en sluit aan op de ontwikkelingsdoelen en eindtermen zoals voorgeschreven door het Vlaamse Ministerie van Onderwijs en Vorming. Aan de hand van vijf kindvriendelijke brieven die twee fictieve Limburgse personages (Mathilde Paukens en Baptiste Martens) naar elkaar schrijven, zal het gehele Limburgse oorlogsverhaal chronologisch in het kader van de internationale situatie geduid worden. Thema’s zoals de vooravond van de oorlog, het leven van een Limburgse frontsoldaat en het laatste oorlogsverloop komen aan bod en worden via een interactieve samenwerking tussen leerkracht en de leerlingen verder besproken en geanalyseerd. Illustratieve lesmaterialen zoals krantenartikelen, foto’s, affiches en filmpjes helpen de leerlingen om de besproken materie beter te begrijpen. Daarnaast verwerven de leerlingen via een reflectievecreatieve zoekopdracht kennis over de 4 | Limburgs Erfgoed
oorlogsverhalen en -gebeurtenissen uit hun eigen gemeente. Informatie over de nationale oorlogsgebeurtenissen kunnen de leerlingen via het spelen van een optioneel educatief ganzenbordspel verwerven (ook geschikt voor de eerste graad van het secundair onderwijs). De unieke, drieledige structuur van dit lespakket biedt de mogelijkheid om een compleet en volwaardig beeld van WO I te schetsen en tegelijkertijd de ruimte om de lokale geschiedenis van dichtbij te ontdekken.
Educatieve performance Stijn Meuris, secundair onderwijs (derde graad) en socio-culturele verenigingen Samen met Stijn Meuris heeft het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed een performance over de WO I in Limburg uitgewerkt. Inhoudelijk laat Meuris zich inspireren door muzikant en WO I-kenner Jan Swerts. Meuris vertelt o.a. over het ontstaan van WO I, over hoe ons land in de oorlog betrokken raakte en hoe Limburg willens nillens moest toezien hoe het Duitse leger onze contreien als aanloopstrook naar Frankrijk beschouwde. Deze wervelende performance met talrijke afbeeldingen werd ondertussen al door een 40-tal Lim-
burgse scholen en socio-culturele verenigingen geboekt. Voor schoolvoorstellingen die in Limburg plaatsvinden, voorziet het provinciebestuur een financiële tussenkomst van 300,00 euro op de totale kostprijs van 850,00 euro, zodat deze voor scholen nog maar 550,00 euro kost. Bij de performance hoort een uitgebreide educatieve lesmap, samengesteld door Jan Swerts, die vanuit zijn expertise als docent aan de lerarenopleiding secundair onderwijs voor aansluiting op de eindtermen zorgt.
Rondreizende roll-up tentoonstellingen, secundair onderwijs (tweede en derde graad) en socio-culturele verenigingen Twee roll-up tentoonstellingen kunnen voor een beperkte periode ontleend worden door scholen, socio-culturele verenigingen,
lokale besturen, ... De tentoonstelling “De Groote Oorlog in grote lijnen” vertelt in zestien panelen het verhaal van WO I op Belgisch en internationaal vlak. Ze toont de belangrijkste thema’s en enkele sleutelmomenten uit die geschiedenis. Daarnaast komen ook een aantal minder bekende episodes aan bod. Deze roll-up tentoonstelling geeft met andere woorden een blik op de vele gezichten van de oorlog. De tweede tentoonstelling “De Doodendraad” geeft in een tiental panelen het hoe en waarom weer van de elektrische draadversperring die vanaf 1915 tussen het bezette België en het neutrale Nederland opgetrokken werd. De grens met Nederland bleef cruciaal als smokkelgebied, zowel voor brieven en oorlogsinformatie als voor de gewone smokkelwaar. De 357 kilometer lange draad liep van Vaals tot Cadzand. In Limburg had de draad een totale lengte van 154 kilometer. De laatste panelen van de tentoonstelling focussen op enkele typische Limburgse verhalen: Jaak Tasset, Cereal Company, Limburgse slachtoffers, …
Meer info Dirk Bouve tel. 011 23 75 74 e-mail: dirk.bouve@limburg.be www.limburg1914-1918.be
“Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog” multimediale tentoonstelling Op 18 september opende in C-mine Genk de multimediale tentoonstelling “Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog”. Mathilde (Laura Verlinden - Smaak van de Keyser), Baptist (David Cantens - Marsman) en Isidore (Jelle Florizoone - Noordzee Texas) getuigen samen over hoe het dagelijkse leven tijdens WO I eruit zag, wat ze meemaakten en hoe ze het beleefden: in Limburg én aan het front. De drie hoofdpersonages treden in dialoog met andere historische personen die hun stempel gedrukt hebben op het leven in Limburg tijdens WO I: de Duitse chemicus en uitvinder van het gifgas Fritz Haber (Peter Van de Eede), de militaire gouverneur van Limburg en guerrillastrijder Generaal Deschepper (Johan Van Assche), de leider van het spionagenetwerk de “Cereal Company” Jefke Peeters (Tom de Hoog), volksheldin Jeanneke Vandenbosch (Dorien De Clippel), … Ze doen allemaal hun verhaal, ondersteund door historisch beeldmateriaal.
hoog) staat symbool voor een Limburgse gemeente en vertelt via een QR-code op de helm een uniek lokaal verhaal. Een voorsmaakje van deze wervelende voorstelling kan u vinden op www.limburg1914-1918.be.
Praktische info De tentoonstelling kan gratis bezocht worden op dinsdag, woensdag, vrijdag en zaterdag. Tijdens de weekdagen kan je elk uur tussen 13 - 16 uur en op zaterdag tussen 13 - 17 uur de tentoonstellingsfilm (ca. 35 minuten) op een scherm van acht meter bekijken in een unieke setting. Bijkomende vertoningen in de voormiddag of op andere dagen of in combinatie met de fictie-kortfilm zijn mogelijk na reservatie. De ruimte kan door verenigingen, lokale besturen, scholen, … ook gebruikt worden voor andere activiteiten, gelinkt aan WO I.
Locaties tentoonstelling: Vierenveertig betonnen Duitse Stahlhelmen vormen het decor van de tentoonstelling en lichten bij duisternis op. De helmen symboliseren de Duitse bezetting in Limburg. Elke betonnen helm (één meter
Genk, C-mine: 19 september - 14 november 2014 Hasselt, Kolonel Dusartplein: 23 januari - 20 februari 2015 Genk, Domein Bokrijk: 8 mei - 7 juni 2015 (ook open op zondag) Limburgs Erfgoed | 5
Maquette van het ontwerp voor de herbestemming van de Sint-Quintinuskerk in Guigoven (Kortessem)
| CULTUREEL ERFGOED |
Een toekomst voor kerken in Limburg Stebo vzw, UHasselt en het Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed organiseerden op 26 juni 2014 een publieksmoment rond een (her)bestemmingsoefening voor drie kerken in Haspengouw. Meer dan 100 personen uit kerkfabrieken, kerkbesturen, lokale besturen, erfgoedverenigingen en andere actoren waren aanwezig om de ideeën en suggesties te beluisteren en hun eigen inzichten te delen. Het publieksmoment toonde de resultaten van een traject dat een jaar lang door tien studenten van de UHasselt uitgevoerd is. Het proces van de herbestemmingsoefening werd begeleid door een stuurgroep met vertegenwoordigers van het Provinciaal Centrum Cultureel Erfgoed, Zolad+, het CRKC, de Erfgoedcel Haspengouw, het Bisdom en de werkgroep (UHasselt, Arck en Stebo). De (her-)bestemmingsoefening knoopt aan bij een proces dat sinds geruime tijd ook in Vlaanderen aan de orde is. Het Bisdom Hasselt heeft in 2012 een visietekst gepubliceerd met als titel “Een toekomst voor onze parochiekerken”. Die volgt op de conceptnota van minister Bourgeois (d.d. 24 juni 2011) en het gewijzigde eredienstendecreet (d.d. 6 juli 2012) dat de kerkfabrieken de opdracht geeft een strategische visie op de toekomst van de lokale parochiekerken uit te werken. Het project van Stebo en de UHasselt nam drie Haspengouwse kerken onder de loep: de Sint-Jan-de-Doperkerk in Kuttekoven (Borgloon), de Sint-Quintinuskerk in Guigoven (Kortessem) en de Hospitaal- en Begijnhofkerk in Borgloon. De selectie werd gemaakt op basis van
ligging, schaal, huidige toestand en aanwezig plannenmateriaal van deze panden. Om de opdracht voor de verschillende sites een zelfde moeilijkheidsgraad te geven, stelden de docenten dat de functie van eredienst bewaard moet blijven. In de opdracht moesten de studenten daarom vooral een evenwicht zoeken tussen de verschillende (neven)functies. Na een informatieve fase maakten de studenten een gedocumenteerd erfgoeddossier op en vervolgens werd een individueel programma opgesteld en een ontwerp gemaakt. De programma’s voor de gebouwen werden telkens gebaseerd op een aantal parameters zoals onder meer de beschermingsgraad van de site, de toestand van het gebouw, de ligging, de relatie met de gebruikers, bezoekers, buurtbewoners, verenigingen, … en de mogelijk heden voor invulling (religie, zorg, cultuur, ontmoeting, ...). De derdejaarsstudenten interieurarchitectuur ontwierpen op basis hiervan doordachte voorstellen voor de bestemming van deze kerken en presenteerden die op basis van ontwerpen en maquettes. De bestemmingssimulaties van deze kerken hebben als doel de gesprekken in de gemeenten tussen de kerkbesturen en de lokale besturen te inspireren, aan te moedigen en open te trekken. Relevante stakeholders werden ook actief geconsulteerd tijdens de oefening. In het najaar verschijnt een e-publicatie rond deze ontwerpen met context en inspiratie. Ook deze is bedoeld voor lokale besturen, kerkbesturen en alle betrokken partners in functie van het uitzetten van beleidslijnen rond bestemming van kerkelijk erfgoed. We houden u op de hoogte.
Reflectie op de ontwerpvoorstellen van de derdejaarsstudenten Interieurarchitectuur van de UHasselt (Begijnhofkerk Sint-Truiden, 26 juni 2014) 6 | Limburgs Erfgoed
Op zoek naar een naam voor het netwerk (Begijnhofkerk Sint-Truiden, 20 maart 2014)
| ERFGOEDEDUCATIE |
Netwerk “Erfgenoten” van start Vanaf het najaar 2012 zijn we in Limburg gestart met een experiment rond het opstarten van een netwerk voor erfgoededucatie. Het netwerk is een groep van professionelen en vrijwilligers, actief in Limburg als publiekswerker, educatief medewerker, gids … in zowel musea, monumenten, erfgoedorganisaties, als heemkundige kringen. Een netwerk opstarten vraagt heel wat voorbereiding. Cruciaal voor ons was dat het bottom-up en in een co-creatief proces met de sector zelf ontwikkeld zou worden. Dit heeft als voordeel een grotere betrokkenheid, maar betekent tegelijk dat deelnemers aan het netwerk tijd en energie moesten vrijmaken om in te stappen in een proces waarvan de return niet op voorhand gekend was. We besloten de hulp in te roepen van Levuur cvba, expert in participatie (Annemie Rossenbacker en Stef Steyaert). Het traject liep achttien maanden. Intussen had ook de Vlaamse Gemeenschap het initiatief genomen tot het oprichten van expertisenetwerken voor cultuureducatie (ENCE). Aanleiding daartoe was het verschijnen van het rapport van Anne Bamford (Kwaliteit en Consistentie. Reflectie over vorm en structuur van het netwerk (Bokrijk, 11 juni 2014) Kunst- en cultuureducatie in Vlaanderen, 2007) dat over de kwaliteit van cultuureducatie in Vlaanderen een streng oordeel velde. Daarop zijn heel wat onderzoeken door de ministers van onderwijs en van cultuur opgezet en is een eigen dynamiek ontstaan. Momenteel zijn niet minder dan zeven regionale netwerken cultuureducatie in Vlaanderen actief. Hun ambitie is vooral het ontwikkelen en delen van expertise op het vlak van cultuur (theater, muziek, beeldende kunsten, …) en onderwijs. Erfgoed is een klein onderdeel van deze netwerken. Voor Limburg is dat het netwerk KriZoom, geleid vanuit de Katholieke Hogeschool Limburg. Het netwerk erfgoededucatie dat wij voor ogen hebben, maakt de verbinding met KriZoom voortdurend. Waarom niet onderdeel worden van KriZoom? We vinden het belangrijk dat erfgoed zowel over onroerend erfgoed als roerend en immaterieel erfgoed gaat. Erfgoededucatie vraagt eveneens specifieke werkvormen waarop “Erfgenoten” zich bij
voorkeur verdiept. Tenslotte willen we de PXL als volwaardige partner betrekken. Het traject bestond uit “actief leren”. In kleinere groepen zijn daarom een viertal netwerkprojecten met een “leerdoel” opgestart. • “Word creatief erfgoedbemiddelaar”, het ontwikkelen van een nieuwe methodiek rond erfgoededucatie, gelinkt aan strategieën van kunstcreatie en -bemiddeling (Erfgoed Haspengouw, i.s.m. de kunsteducatieve organisatie “Kunstbank” Leuven) • “Kleine Verhalen in een Groote Oorlog”, een lespakket Limburg 1914-1918 voor het basisonderwijs (PCCE, i.s.m. de actoren die aan het project Limburg 1914-1918 deelnemen) • “Hoe toekomstige leerkrachten de passie voor erfgoed meegeven?”, studenten van de lerarenopleiding leren erfgoed als een leeromgeving gebruiken (Gallo-Romeins Museum, Stedelijke musea Hasselt en abdijsite Herkenrode, Museum de Mindere, Openluchtmuseum Bokrijk, PXL Education) • “Erfgoedradar”, een methodiek rond omgevingsgericht leren in het 4de, 5de en 6de leerjaar basisonderwijs met focus op erfgoed en lokale geschiedenis (Erfgoedcel Mijn-Erfgoed, PKV (project kunstvakken) van de Hogeschool KHLim) Het netwerk ging inhoudelijk dieper in op de betekenis van erfgoed educatie in de 21ste eeuw. Relevante voorbeeldprojecten uit Vlaanderen werden gepresenteerd. De groep koos gezamenlijk een naam “Erfgenoten”. De suggestie is van Eddy Van Doren van de cultuurdienst Bilzen; de groep heeft deze naam gekozen uit een twintigtal suggesties. De ambitie van het netwerk werd gezamenlijk geformuleerd: “Erfgenoten werkt op een actieve manier aan het creëren en delen van kennis en expertise rond erfgoededucatie in Limburg en versterkt zo de capaciteiten en competenties van erfgoededucatoren. Het netwerk scherpt op die manier de relatie tussen ons erfgoed en het publiek aan.” We hopen in de toekomst verder te gaan met verschillende werkvormen die telkens weer diverse groepen kunnen aanspreken (gidsen, vrijwilligers van lokale musea, professionele erfgoedorganisaties, …). We denken aan workshops, werkbezoeken op verplaatsing, overleg en afstemming, een virtueel platform (blog), … De verbinding met KriZoom houden we zo actief mogelijk door te participeren aan elkaars bijeenkomsten. De link met het Europese netwerk “Learning in Museums” wordt gemaakt via Alden Biesen en het Gallo-Romeins Museum. We willen een netwerk in verbinding blijven. Wordt dus vervolgd.
Meer info Anne Milkers, tel. 011 23 75 80 of e-mail: anne.milkers@limburg.be Limburgs Erfgoed | 7
| CULTUREEL ERFGOED |
Voor u gelezen
We weten dat het binnenklimaat een belangrijke factor is in het behoud van ons erfgoed voor volgende generaties. Echter, de strenge klimaateisen die binnen de museumwereld gehanteerd worden, staan al enkele jaren ter discussie. Dure technische installaties en een hoog energieverbruik zijn nauwelijks houdbaar in een tijd van besparingen en duurzame energie. Met als gevolg dat het hele klimaatdenken binnen de erfgoedsector aan het veranderen is. Niet alleen evolueren we (nog steeds) naar standaarden gebaseerd op maatwerk en realiteitszin, ook de zoektocht naar alternatieve klimaatbeheersing leidt tot een veelheid aan mogelijkheden. Deze publicatie brengt voor u in vijfendertig goed onderbouwde en geïllustreerde papers de resultaten bijeen uit het meest recente internationale onderzoek over binnenklimaat en erfgoedcollecties. Deze papers vormen de weerslag van een internationale conferentie met dezelfde titel, die in 2012 in München georganiseerd werd. Veel gewaardeerde onderzoekers, zoals Tim Padfield, Henk Schellen en Stefan Michalski, passeren de revue en verlichten, elk een beetje, onze gezamenlijke queeste. Inhoudelijk vindt u informatie over historische klimaatcondities, risicomanagement, schade meten en voorspellen, microklimaten, bewezen fluctuatie, duurzame klimaatbeheersing en depotbouw. De titel drukt meteen ook de belangrijkste conclusie uit: er zijn tal van nieuwe ideeën en modellen, maar minstens evenveel onzekerheden. Daarvan moeten we ons ter dege bewust zijn en vooral niet nalaten kritisch te blijven en van elkaar te leren. Deze publicatie is volledig opgesteld in het Engels en ook vrij te downloaden op www.doernerinstitut.de onder een Creative Commonslicentie.
Julie AERTS en Jan JASPERS e.a.., Atlas van het religieus erfgoed in Vlaanderen, Centrum voor Religieuze Kunst, 2014, 239 blz. (ISBN 9789081363846) Dit boek mag beschouwd worden als een mooie bekroning van de eerste vijftien jaar werking van het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur (CRKC); de basis voor de verdere uitbouw van een efficiënt en evenwichtig erfgoedbeleid. Zowel het departement Religieus en Cultureel Erfgoed als het departement Onroerend Kerkelijk Erfgoed van het CRKC leverden de voorbije jaren belangrijke inspanningen om het rijke, maar complexe en gedifferentieerde landschap van het religieus erfgoed in kaart te brengen als basis voor een doeltreffend en gericht erfgoedbeleid. In het bij-
provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be
zonder moet de landelijke parochiekerkenbevraging vermeld worden, die in 2012-2013 door het departement Onroerend Kerkelijk Erfgoed ondernomen werd. De resultaten hiervan zijn voor het eerst in dit boek samengebracht. Het departement Religieus Cultureel Erfgoed verzamelde via gerichte bevragingen, literatuuronderzoek, officiële gegevensreeksen en focusgesprekken verdere actuele gegevens over het roerend en immaterieel erfgoed van de erkende erediensten in Vlaanderen. Bijzondere aandacht ging naar het erfgoed van religieuze instituten van de Rooms-Katholieke Kerk in Vlaanderen en Brussel. De verzamelde gegevens werden voor zover als mogelijk geverifieerd, geanalyseerd en op een overzichtelijke manier gebundeld in dit boek. De term “atlas” in de titel van deze publicatie moet geïnterpreteerd worden als “het in kaart brengen” van zoveel mogelijk relevante gegevens rond één thema binnen een geografische context. Het thema is religieus erfgoed. De geografische context is Vlaanderen, of liever het Vlaams Gewest, met een kleine zijsprong naar enkele Brusselse instellingen voor het rooms-katholiek privaatrechtelijk erfgoed. Deze atlas biedt al wie voor religieus erfgoed in Vlaanderen interesse heeft, een uitstekende introductie met essentiële informatie: de juridische context, de belangrijkste actoren, enkele statistische gegevens en veel wegwijsinformatie. Dit werk is ook een praktische en overzichtelijke handleiding met aandacht voor de verschillende erkende erediensten - zoals het katholicisme, anglicanisme, de islam of het jodendom. Achteraan in het boek vindt u een lijst met contactadressen van overheden, overheidsinstellingen, representatieve organen, verenigingen en erfgoedorganisaties die aan de zorg voor religieus erfgoed in Vlaanderen gerelateerd zijn. Tot slot eindigt het boek met een uitgebreide bibliografie.
Franz AUMANN en Petra BOEKSTAL e.a., Sint-Truidens erfgoed. Vroeger, nu en in de toekomst, stad Sint-Truiden, 2014, 112 blz. (ISBN 9789490632052) In het kader van de Open Monumentendag 2014 met als thema “Erfgoed in het verleden, heden en toekomst” publiceerde de stad Sint-Truiden het boek “Sint-Truidens erfgoed. Vroeger, nu en in de toekomst”. Sint-Truiden telt als zesde monumentenstad van Vlaanderen ruim tweehonderd beschermde monumenten, landschappen, stads- en dorpsgezichten. In tien bijdragen worden de diverse facetten van het omgaan met het monumentale verleden in Sint-Truiden toegelicht. Niet alleen het verleden, maar ook het heden en de toekomst van ons erfgoed komen aan bod. Een boeiende inspiratiegids, vlot geschreven en rijkelijk geïllustreerd!
v.u. Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt
Jonathan ASHLEY-SMITH, Andreas BURMESTER & Melanie EIBL (red.), Climate for Collections. Standards and Uncertainties, München, 2013, 450 blz. (ISBN 978-1-909492-00-4)