2015/1 Limburgs Erfgoed

PB- PP B-

BELGIE(N) - BELGIQUE

Limburgs Erfgoed afgiftekantoor 3500 hasselt 1 januari / februari / maart 2015 jaargang 20 nummer 1 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer p 509 339

p “Moutons en

Heidelandscha

ile

Bruyère” van Em

ovincie Limburg

lectie van de pr

de kunstcol Van Doren, uit

us e um

vak d r de m

Woord Vooraf

voo

um

door Igor Philtjens gedeputeerde van Cultuur

De b eur s

Mus e

Beste lezer De nieuwsbrief “Limburgs Erfgoed” viert dit jaar zijn vierde jubileum! Jaar na jaar informeert het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed u over de meest uiteenlopende erfgoedprojecten die door de provincie Limburg gerealiseerd of ondersteund worden.

| MUSEA |

woe Eerste museumn don sdag 2 der 7 en dagBenelux vakbeurs in de 28 m E e

In 2007 startte Heemkunde Limburg i.s.m. de provincie Limburg het project “Limburg in klank en beeld”. Dit project digitaliseert oude smalfilms over het dagelijks leven in Limburg. In het kader volu i 0 onvakbeurs waar vraag2en 1aanbod 5 No van de Erfgoeddag op zondag 26 april 2015 vindt er in Hasselt en Iedere branche heeft zijn eigen ord B Zutendaal een collectiemoment plaats voor het binnenbrengen bij elkaar worden 5gebracht.

Inra Duitsland en Frankrijk worden 652 ba LAvakbeurzen van filmmateriaal. Hoewel alle films over het dagelijks leven welreeds jarenlang met succes die zich aan Eind ntlgeorganiseerd 1A hode kom zijn, focussen we ons die dag in het bijzonder op het gastroop de museumwereld richten. Onder “Museum Vak­ venaam n nomisch geheugen van Limburg. Dit collectiemoment kleurenInfwe dagen” wordt op woensdag 27 en donderdag 28 mei aanstaande orm a

tie: Ex p o graag met een reeks extra activiteiten. het eerst een professionele vakbeurs georganiseerd voor T - laavoor n B (01

65)

Stichting Erfgoed Eisden beheert een waardevolle sociaalhistorische collectie archieven en documentatie, aanvankelijk ondergebracht in het Museum van de Mijnwerkerswoning in Eisden. Om de toegang tot deze collectie, alsook de bewaaromstandigheden te verbeteren, hebben de stichting en de gemeente Maasmechelen een nieuw depot ingericht in het cc Maasmechelen. Dit gebeurde met een subsidie voor erfgoeddepots van de provincie Limburg.

De website Flandrica.be is hét uithangbord van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek, waarvan de PBL deel uitmaakt. Op 23 oktober 2014 werd door de PBL deze website een tweede keer uitgebreid door het toevoegen van dertien documenten rond drie thema’s: de periode 1789-1839 met de grote staatkundige wijzigingen voor Limburg, WO I en kunstenaarsboeken.

Na afloop van de tentoonstelling “Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog” zwermden de 44 helmen uit over heel Limburg, elk op weg naar zijn gemeente. In alle gemeenten zullen jong en oud aan de slag gaan om het oude oorlogsverhaal op de betonnen oppervlakte creatief uit te beelden en een boodschap mee te geven. Op deze manier zal dit WO I-project gedeeld en gedragen worden door alle 853 000 Limburgers!

COLOFON De deputatie van de provincie Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Marc Vandeput, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Frank Smeets, Jean-Paul Peuskens en Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie: Limburgs Erfgoed. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, e-mail: pcce@limburg.be Tekst: Peter Bloemen, Dirk Bouve, Tine Hermans, Anne Milkers, Betty Simon en Karel Verhelst Fotografie en tekeningen: Bart Bosmans, Eddy Daniels, Jos Hermans, Bert Van Doorslaer, Audiovisuele Studio Limburg, Provinciale Bibliotheek Limburg en collectie Emile Van Dorenmuseum Lay-out & Drukwerk: Designpartner/Drukkerij Paesen, Opglabbeek Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Website: www.limburg.be

V | K

lin 30 kstraat de 39museumsector in Nederland en Vlaanderen.

01 6D | E

- in | 4731 fo@ mus DM Ou eum d vak enbosc dag en.n h l | I -

De beurs wordt georganiseerd in het Evoluon te Eindhoven door www .mu bureau Expolaan BV. Volgens organisator seuTom Cosijn is er veel belangmva kda geons n.nl marktonderzoek stelling voor de Museum Vakdagen: “Tijdens bleek al dat veel toeleveranciers belangstelling hadden voor een special interest vakbeurs. De belangstelling kwam niet alleen uit Nederland en België, maar ook uit Engeland, Duitsland en Frankrijk.

Wij hebben bewust gekozen voor de locatie Evoluon te Eindhoven. (...)

Nu de ruimte beperkt is tot ongeveer 70 standruimtes kunnen wij een kwalitatieve keuze maken.”

De aanwezige firma’s zullen een zeer divers aanbod presenteren van producten en diensten voor de museum- en erfgoedsector: tentoonstellingsmateriaal, conservatie-restauratie, klimaatbeheersing, beveiliging, verlichting, ict en opslagmogelijkheden. Op de beursvloer worden bovendien een 40-tal demonstraties en interessante inlooplezingen gehouden. Het Landelijke Contact van Museumconsulenten uit Nederland heeft reeds zijn medewerking toegezegd voor de inlooplezingen. Verder worden enkele lezingen verzorgd door het MAS, het Van Gogh Museum en het Amsterdam Museum. Raadpleeg het volledige programma online op museumvakdagen.nl.

De Museum Vakdagen zijn alleen toegankelijk voor professionals en vrijwilligers uit de museumwereld in Nederland en België. Op vertoon van een uitnodigingskaart heeft men gratis toegang tot zowel de vakbeurs als inlooplezingen en demonstraties. Deze uitnodigingskaarten kunnen via de website aangevraagd worden. Begin april worden de uitnodigingskaarten per post aan u verzonden. Ook ontvangt iedereen die een uitnodigingskaart aangevraagd heeft, begin mei het gratis 48 pagina’s dikke beursmagazine met alle informatie over de vakbeurs en de inhoud van de lezingen.

Geïnteresseerde musea kunnen best niet te lang wachten met inschrijven.

Meer info www.museumvakdagen.nl

Still “kersenoogst jaren 1970” uit een film van de Heemkring Rijkel

| CULTUREEL ERFGOED |

Limburg in klank en beeld: dat smaakt Erfgoeddag 26 april 2015 in Hasselt en Zutendaal

“Help ons het gastronomisch geheugen van Limburg te bewaren!” Met deze oproep willen we (opnieuw) filmmateriaal van weleer inzamelen om te digitaliseren. Het gaat over films van 8 mm, super 8, 16 mm, … De actie kadert in de Erfgoeddag op 26 april 2015 rond het thema Erf! en knoopt aan bij het project “Limburg in klank en beeld” dat al enkele jaren loopt. zijn, focussen we ons die dag extra op het Het project “Limburg in klank en beeld” gastronomische geheugen van Limburg, is in 2007 door Heemkunde Limburg in zoals onder meer culinaire tradities, versamenwerking met de provincie Limburg geten groenten, kweek van dieren voor opgestart. Het project digitaliseert oude eigen gebruik, oude voedingsbedrijven, smalfilms (8 mm, 16 mm, super 8, …) fruitteelt of traditionele kookkunsten. over het dagelijkse leven in Limburg. De originele beelden zijn een bijzonder waardevolle bron van kennis over ons Activiteiten Erfgoeddag dagelijks leven uit het verleden, maar die Het inzamelen van oude films tijdens het kennis gaat langzaam verloren. Intussen collectie­moment op de Erfgoeddag kleuzijn niet minder dan 800 films gedigitaliren we graag met een reeks extra activiseerd. De “oogst” bevat heel wat boeiteiten. In de buurt van het begijnhof in ende beelden over het dagelijks leven in Hasselt - in de Provinciale Bibliotheek Still “honing slingeren bij de koster” uit een film over Oorderen Limburg in de 20ste eeuw. Om echt (de schuur van Oorderen in het Openluchtmuseum Bokrijk) en Limburg, de Witte Nonnenstraat en in waardevol te zijn, zou dit materiaal nu bij eigendom van Alfons Bastiaenssens het begijnhof zelf - kan je genieten van voorkeur beschreven moeten worden. foodfilms, lokale delicatessen en culiDaartoe hebben de eigenaars van de gedigitaliseerde films niet alleen naire lezingen. Voor kinderen is er een aangepast programma. Ook een vertoningskopie ontvangen, maar ook een dvd met tijdscode. De willen we die dag de krachten bundelen met de initiatieven van de stad tijdscode in beeld is handig om de beelden te beschrijven: wie komt in Hasselt voor de Erfgoeddag. In de Witte Nonnenstraat stellen de erfbeeld? Wanneer of waar zijn de beelden gemaakt? Wat gebeurt er en goedverenigingen van Hasselt en omgeving zich graag aan u voor. In wat zien we op de achtergrond? Het zijn vragen die nu (doorgaans) nog het bezoekerscentrum de Lieteberg in Zutendaal proef je van insecten niet beantwoord zijn. Er ligt een schat aan (beeld)informatie over het en hun producten tijdens een workshop en kan je de tentoonstelling dagelijks leven op beschrijving te wachten. Helpt u ons?

“Entomofagie” (het eten van insecten) bekijken. Er staat ook een imkermobiel en een foodtruck. Heerlijk én leerrijk.

Collectiemoment De eigenaars van de films kunnen nu al aan de slag met de dvd’s met tijdscode. Momenteel zoeken we naar mogelijkheden om de beelden vlot toegankelijk te maken. Tijdens de Erfgoeddag vindt in Zutendaal en in Hasselt een collectiemoment voor het binnenbrengen van filmmateriaal plaats. Hoewel alle films over het dagelijks leven welkom

Het project “Limburg in klank en beeld: dat smaakt!” is een initiatief van Heemkunde Limburg en de provincie Limburg. De partners zijn: Provinciale Bibliotheek Limburg, Audiovisuele Studio Limburg, Cultuurplatform Zebracinema Limburg, Academie voor Streek­gebonden Gastronomie, Nationaal Jenevermuseum Hasselt en Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed.

Praktisch: Wanneer? Erfgoeddag zondag 26 april 2015, van 10 tot 18 uur Waar? Provinciale Bibliotheek Limburg, Martelarenlaan 17, 3500 Hasselt en Bezoekerscentrum de Lieteberg, Stalkerweg, 3690 Zutendaal Hoe laten digitaliseren? Je kan je de dag zelf aanmelden aan het onthaal van de PBL Hasselt of de Lieteberg Zutendaal. Je kan ook een tijdstip tussen 10 en 18 uur reserveren om de films binnen te brengen. De films worden na digitalisering terugbezorgd, samen met een vertoningskopie op dvd en een kopie met tijdscode. Met deze gecodeerde versie kan u de films nadien beschrijven en registreren. Meer info en reservaties bij het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) op tel. 011 23 75 75 of pcce@limburg.be. Ben je verhinderd tijdens de Erfgoeddag?

Je kan het hele jaar door (tijdens de kantooruren) films bij het PCCE binnenbrengen.

Limburgs Erfgoed | 3

Duitse krijgsgevangenen eten zittend op de grond te Roesbrugge (Poperinge) in 1915 © collectie Limburgentia van de Provinciale Bibliotheek Limburg

| CULTUREEL ERFGOED |

Nieuw op Flandrica.be Als erfgoedbibliotheek maakt de Provinciale Bibliotheek Limburg deel uit van het samenwerkingsverband van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek vzw. Sinds 2012 is de website Flandrica.be hét uithangbord van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Deze website biedt een bloemlezing aan van gedigitaliseerde documenten uit de zes belangrijkste Vlaamse erfgoedbibliotheken.

Van bij aanvang was het de bedoeling om Flandrica.be regelmatig uit te breiden. Na een eerste uitbreiding van de website op 15 augustus 2013, werd Flandrica.be op 23 oktober 2014 een tweede keer uitgebreid. De Provinciale Bibliotheek Limburg voegde nog eens een selectie van dertien documenten toe. Deze selectie brengt een drietal thema’s naar voren: de periode 1789-1839 met grote staatkundige wijzigingen voor Limburg, WO I en kunstenaarsboeken.

We vestigen hier de aandacht op drie documenten die elk een thema uit de selectie vertegenwoordigen.

Jacques Grasset S. Sauveur en L.F. Labrousse, Costumes des représentans du peuple, membres des deux conseils, du directoire exécutif, des ministres, des tribunaux, des messagers d’état, huissiers, et autres fonctionnaires publics, etc., Parijs 1796.

De nieuwe grondwet die op 22 augustus 1795 in Frankrijk van kracht werd, voorzag in een parlement met twee kamers: de Raad van Vijfhonderd en de Raad der Ouden. De uitvoerende macht kwam in handen van het Directoire exécutif, dat zijn naam aan het nieuwe bewind gaf. Bekende kunstenaars kregen de opdracht voor alle gezagsdragers van de republiek een kostuum te ontwerpen dat op de Griekse en Romeinse Oudheid geïnspireerd was en dat de waardigheid van hun ambt moest uitdrukken. De minister van Binnenlandse Zaken liet Jacques Grasset de Saint-Sauveur tekeningen maken van deze kostuums. L.F. Labrousse graveerde ze en de Parijse boekhandelaar Deroy gaf ze in 1795 een eerste maal gebundeld in boekvorm uit.

België werd op 1 oktober 1796 ingelijfd bij de Franse Republiek.

De grondwet van 22 augustus 1795 werd er stapsgewijze ingevoerd en op 21 maart 1797 mochten de Belgen voor het eerst deelnemen aan verkiezingen. De voorschriften voor de kledij van de verkozenen en de ambtenaren werden vanzelfsprekend ook in de nieuwe departementen ingevoerd. Het boekje geeft daarom een goed beeld van de kledij van de Belgische gezagsdragers tijdens het Directoire (1795-1799).

Jacques Van Baelen, [Fotoalbum over het IJzerfront 2], [S.l.] 1916.

Tijdens WO I eisten de vier jaren in de loopgraven aan het IJzerfront een zware tol van de soldaten. Velen onder hen legden hiervan getuigenis af in brieven, dagboeken en foto’s, zo ook 4 | Limburgs Erfgoed

de Limburger Jacques Van Baelen. Hij was griffier bij het krijgsauditoraat van de 6de Legerdivisie en was in 1915 gelegerd te Alveringem. Hij maakte foto’s van de plaatsen die hij bezocht en de gebeurtenissen die hij meemaakte. Daarnaast kreeg hij ook foto’s van anderen. Hij plakte ze nog tijdens de oorlogsjaren in fotoalbums en schreef er korte toelichtingen bij. Het fotoalbum over het IJzerfront is één van de vijf albums die bewaard gebleven zijn. Het bevat 157 foto’s uit de jaren 1915 en 1916. De foto’s tonen de verwoeste steden en dorpen, het dagelijkse leven in de loopgraven en bijzondere gebeurtenissen als bezoeken van belangrijke gezagsdragers, begrafenisplechtigheden van gesneuvelde militairen enz.

Theo Van Stichel en Dirk Vonck, Treurdicht voor vierentwintig 24 Limburgse partisanen, Brussel 1984.

Op 11 april 1944 werden in het concentratiekamp van Breendonk 24 Limburgse partizanen terechtgesteld. Enkele onder hen waren vrienden van Theo Van Stichel. Deze leraar aan het Koninklijk Atheneum te Tongeren maakte vanaf 1942 deel uit van het partizanenleger 035 Limburg, werkte mee aan de sluikpers en bood onderdak aan verzetsstrijders. Hij werd in 1944 eveneens aangehouden en naar werkkampen gestuurd, maar overleefde de kampen van Buchenwald en Neuengamme. Na zijn pensioen verhuisde hij naar Brussel en volgde vanaf 1964 een opleiding in typografie aan het Institut Supérieur des Arts Visuels te Ter Kameren. In 1974 verscheen zijn eerste zelfgedrukte boek dat hij met een private handdrukpers tot stand bracht in de kelder van zijn huis te Elsene, vandaar de naam Kelder Uitgaven. Hij drukte het treurdicht in 40 exemplaren, waarvan hij er 24 aan de families van de terechtgestelde partizanen bezorgde. Hij gaf het de vorm van een gebedenboek en drukte het in zwarte en rode letters op handgeschept papier. De jonge kunstschilder Dirk Vonck uit Ukkel ontwierp de omslag en zorgde voor de tekeningen geïnspireerd door een medaille afkomstig uit de gevangenis van Hasselt.

De omslag is doorboord door een afgevuurde geweerkogel, zodat de lezer ”het gaatje ter hoogte van het hart” werkelijk kan aanraken.

Meer info Karel Verhelst, tel. 011 29 59 22; e-mail hiplimburg@limburg.be

R. Documentatiecentrum in het Museum van de Mijnwerkerswoning in Eisden (Maasmechelen) L.. Schonen van het archief

| CULTUREEL ERFGOED |

Het verhuizen van de archieven- en documentatiecollectie van Stichting Erfgoed Eisden Stichting Erfgoed Eisden beheert het Museum van de Mijnwerkerswoning, dat in een tweewoonst in de tuinwijk van Eisden gehuisvest is. Eén van de woningen is als museum ingericht; in de andere was tot voor kort het documentatiecentrum gevestigd. De collectie omvat documentatie en archieven over Maasmechelen en in het bijzonder de deelgemeenten Eisden, Leut en Meeswijk, die vroeger samen een rijksheerlijkheid vormden.

Momenteel wordt het documentatiecentrum met grote zorg verhuisd naar een nieuwe depotruimte in het CC Maasmechelen, even verderop in het park van de directeur van de mijn. Aan deze verhuizing is een lang voorbereidend traject voorafgegaan.

den tussen de gemeente Maasmechelen, Stichting Erfgoed Eisden, Erfgoedcel Mijn-Erfgoed en het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE). Het PCCE, de erfgoedcel en de stichting zijn daarna begonnen aan een basisinventaris van de archieven en het documentatiemateriaal. Het opmaken van deze lijst was een langdurig proces waaraan op geregelde tijdstippen gewerkt werd. Deze lijst zou de basis vormen voor het stappenplan voor het verhuizen van het archief.

De gemeente en de stichting hebben in de loop van het voorbereidend traject het belangrijke engagement genomen om in de nieuwe depotruimte de archieven en documentatie zo professioneel mogelijk te bewaren. De depotruimte werd ingericht met verrijdbare archiefkasten (compactus) om zo de opslagruimte te maximaliseren.

Daarnaast worden de archieven en documentatie in zuurvrije archiefdozen verpakt. Om dit te realiseren is een project opgestart met subsidies van de erfgoedcel voor de ontsluiting van het archief en een subsidie voor erfgoeddepots in het kader van het depotbeleid van de provincie Limburg, maar ook met de steun van Cera, de gemeente, de Koning Boudewijnstichting en privésponsoring. De stichting heeft daarnaast met steun van de erfgoedcel een digitaliseringsproject opgestart voor een groot deel van haar omvangrijke fotocollectie.

Nadat de nieuwe ruimte klaar was en de basisinventaris voltooid, heeft het PCCE een stappenplan aan de stichting voorgesteld. Vervolgens heeft de stichting een team van vrijwilligers samengesteld om het verhuizen te voltrekken.

Doorheen de jaren is de hoeveelheid documentatie sterk toegenomen en werd het steeds moeilijker om in de documentatieruimtes te werken. Vroeger werd één van de ruimtes in het documentatiecentrum gebruikt voor educatieve projecten zoals een ervaringsproject over leven met kunstlicht. Deze ruimte was al een hele tijd ingenomen door de groeiende collectie. Het gebouw zelf werd ook steeds minder geschikt om het groeiende gewicht van de collectie te dragen.

Om de toegang tot de collectie te verbeteren en om betere bewaaromstandigheden voor deze sociaalhistorisch waardevolle collectie te scheppen, heeft de gemeente besloten een depotruimte voor de stichting te creëren in een deel van de ruimte waar vroeger de jeugden schoolbibliotheek gevestigd was.

Gemeente en stichting zijn daarna op zoek gegaan naar financiële en inhoudelijke partners. In mei 2013 is een eerste bijeenkomst gehou-

In kleine, beheersbare hoeveelheden worden archieven en documentatie gecontroleerd overgebracht naar het cultuurcentrum waar tijdens elke verhuisdag een tijdelijke verwerkingsruimte ter beschikking gesteld wordt. Hier worden de stukken geschoond en de oude dozen vervangen door nieuwe zuurvrije exemplaren. Daarna worden de nieuwe dozen op gecontroleerde wijze in de nieuwe depotruimte geplaatst. De basisinventaris wordt waar nodig aangepast. Deze vormt het werkinstrument voor beheer en verdere inventarisering.

Na het verhuizen is het uiteraard niet gedaan. Er is een belangrijke stap gezet naar een grotere professionalisering en er is een goede basis gelegd om te blijven verder werken aan een mooie toekomst voor de collectie en het erfgoed van de regio. We wensen Stichting Erfgoed Eisden dan ook veel succes bij het beheren van haar collecties.

Een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van deze streek is de mijnbouw en de uitgebreide organisatie van het leven rond de mijn met tuinwijken, scholen, muziek- en sportverenigingen, enz. Naast archieven, foto’s, kaarten plannen, affiches en andere documentatie bevat het documentatiecentrum ook een uitgebreide bibliotheek met boeken en tijdschriften over de streek, de mijnbouw en Limburg langs beide oevers van de Maas.

Bijwerken van de inventaris

Limburgs Erfgoed | 5

Helm van Hamont-Achel © Audiovisuele Studio Limburg

| CULTUREEL ERFGOED |

Nieuwe website bundelt historische gegevens over Tongeren

44 Betonnen helmen zwermen uit over Limburg

Op maandag 16 maart werd in het cultuurcentrum de VELINX de nieuwe website www.geheugenvantongeren.be aan het publiek voorgesteld. Een centraal informatiepunt voor iedereen die over de geschiedenis van Tongeren iets meer wil weten.

Begin 2015 vormde het Kolonel Dusartplein in Hasselt het decor voor de tentoonstelling “Limburg 1914-1918: kleine verhalen in een Groote Oorlog”. Naast een imposante blackbox waarin de multimediale tentoonstellingsfilm getoond werd, sierden 44 identieke betonnen Stahlhelmen het Dusartplein. De 44 helmen symboliseren de Duitse bezetting in Limburg. Elke helm vertegenwoordigt één Limburgse gemeente en vertelt via een QR-code een uniek lokaal oorlogsverhaal.

Het project “Geheugen van Tongeren” werd in 2003 opgestart door het stadsarchief en de dienst archeologie-monumentenzorg. Doel was enerzijds onze beschikbare databanken en onze werking aan het publiek te tonen en anderzijds de eigen werking te vergemakkelijken. In meer dan tien jaar tijd veranderde er heel veel op het vlak van informatica en het aanbieden van gegevens. Daarom werd er gekozen om met deze nieuwe website aan te sluiten bij de website www.gis3700.be waarvoor de stad Tongeren afgelopen jaar van het Agentschap voor Geografische Informatie Vlaanderen een prijs won. Magisch woord in dit alles is “gis” of geografisch informatiesysteem. Of beter gezegd een systeem waarmee we talloze (historische) gegevens aan hedendaagse ruimtelijke objecten kunnen linken. De mogelijkheid om met kaartlagen te werken laat net toe om de unieke gelaagdheid van Tongeren doorheen 2 000 jaar verleden visueel, begrijpelijk maar ook wetenschappelijk te tonen. Verder zijn ook databanken over monumenten, alle gebouwen in het stadscentrum, de kloosters, … te raadplegen. Op korte termijn wordt de website uitgebreid met gezichten en foto’s uit groot-Tongeren. In dat gedeelte gaan we toelaten dat mensen zelf hun foto’s kunnen toevoegen.

De blog van het stadsarchief vertelt wekelijks iets over de giften die gedaan worden, ontdekkingen, boeken die verschijnen, … De blog over archeologie vertelt over de vele vondsten in Tongeren en de opgravingen die bezig zijn. De mogelijkheden die we in de toekomst met deze website hebben, zijn groot. Zo wordt er gewerkt aan een kaartlaag waarop de gevolgen van de grote brand van Tongeren in 1677 te zien zijn. Het luik archeologie wordt uitgebreid met de gegevens van het primitief kadaster. Momenteel wordt er ook een beeld- en archiefbank ontwikkeld die op het verhaal van het “Geheugen van Tongeren” zal aansluiten. Deze tool zal eind dit jaar aan het publiek voorgesteld worden.

Meer info Stadsarchief Tongeren, Maastrichterstraat 10, 3700 Tongeren; tel. 012 80 00 92; e-mail: stadsarchief@stadtongeren.be, www.facebook.com/stadsarchief.tongeren 6 | Limburgs Erfgoed

Na afloop van de tentoonstelling zwermden de 44 helmen uit over heel Limburg, elk op weg naar zijn gemeente. In alle gemeenten zullen jong en oud aan de slag gaan om het oorlogsverhaal op de betonnen oppervlakte creatief uit te beelden en een boodschap mee te geven. Op deze manier zal dit WO I-project gedeeld en gedragen worden door alle 853 000 Limburgers.

Participatief project De provincie Limburg haalt met de 44 betonnen helmen en het gekoppelde participatieve project de samenwerkingsverbanden met alle Limburgse gemeenten aan. De gemeenten stimuleren op hun beurt buurtbewoners, lokale verenigingen en jongeren om mee te denken over de creatieve vormgeving en uitwerking van het lokale oorlogsverhaal op “hun helm”. Vanaf half februari tot eind april krijgen de gemeenten de tijd om de helm kunstzinnig te bewerken en een boodschap mee te geven. Hiervoor krijgen ze een provinciale toelage van 1 250,00 euro. Wat is toegelaten? Ongeveer alles, zolang de link met het thema oorlog/vrede behouden blijft.

Laatste tijdelijke halte in Domein Bokrijk In mei worden de getransformeerde helmen terug samengebracht in het Domein Bokrijk, de laatste tentoonstellingslocatie die van 8 mei tot 7 juni gratis toegankelijk zal zijn voor het brede publiek.

De 44 veranderde helmen zullen dan ook een symbolische betekenis dragen: ze weerspiegelen hoe de soldaten in 1914 allemaal identiek naar de oorlog vertrokken, maar in 1918 veranderd en getekend voor het leven terugkwamen. Tot slot vertrekken de helmen eind juni naar hun laatste rustplaats en zal er een blijvend symbool ontstaan dat WO I in alle gemeenten en geheel Limburg herdenkt.

Het provinciebestuur Limburg volgt de participatie op de voet en zal de vorderingen in de gemeenten meermaals in beeld brengen op de project­ pagina www.limburg1914-1918.be en de bijhorende facebookpagina Limburg 1914-1918.

Emile Van Doren - Landschap met paard en kar (collectie Emile Van Dorenmuseum) © Eddy Daniëls

| TENTOONSTELLING |

Emile Van Doren wordt 150 jaar Tentoonstellingen met randactiviteiten in Genk het hele jaar door In 2015 viert de stad Genk de 150ste verjaardag van de landschapsschilder Emile Van Doren (Brussel, 1865 - Genk, 1949). In het kader daarvan wil de stad Genk een jaar lang de relatie landschap en kunst in de kijker zetten met een historische inhoudelijke link naar de geschiedenis van de landschapsschilders in de Limburgse Kempen, Genk en in het bijzonder deze van Emile Van Doren. Voor dit project ontvangt de stad Genk van de provincie Limburg een subsidie als bijzonder cultureel initiatief.

Emile Van Doren werd in 1865 geboren. Als zoon van een spekslager groeide hij op in hartje Brussel. Als jonge student aan de Académie des Beaux-Arts van Brussel arriveerde hij rond 1890 voor het eerst in Genk. In die periode waren Genk en de relatief ongerepte landschappen in de omgeving met name een uitverkoren locatie voor landschapsschilders die “en plein air” kwamen schilderen. Hij vestigde zich snel voorgoed in Genk. Samen met zijn echtgenote baatte hij er tot aan WO I het Hôtel des Artistes uit. De inkomsten van het hotel lieten hem kennelijk toe om zich volledig aan zijn schilderkunst te wijden. In die periode kende hij als schilder een groot succes. Zijn werk belandde in de collectie van de koninklijke familie, in enkele publieke collecties (Stedelijke Musea Mechelen, Museum van Elsene, collectie van de Belgische Staat, …) en bij tal van privé­ verzamelaars en liefhebbers. Zijn werk lag bijzonder goed in de markt, waardoor het gezin al snel het hotel achter zich kon laten en de rest van hun leven in villa “Le Coin Perdu”, uitkijkend over de Molenvijver (vandaag het Emile Van Dorenmuseum) een luxueus leven kon leiden.

De 150ste verjaardag van Emile Van Doren wordt van 13 april tot 31 december 2015 uitgebreid gevierd met een reeks tentoonstellingen, twee publicaties en heel wat activiteiten.

Tentoonstellingen • Overzichtstentoonstelling Emile Van Doren met werken uit de eigen collectie, maar ook diverse bruiklenen uit verschillende museumcollecties (voor het eerst terug in Genk), uit de privécollectie van koningin Fabiola en de Koninklijke Verzameling en werken van tal van privé-eigenaars. Galerie C-mine cultuurcentrum, van 13 april tot en met 14 juni 2015. Alle dagen van 10 tot 18 uur.

• Tentoonstelling van de illustraties van Ingrid Godon, met de originele tekeningen uit het (kinder)boek over Emile Van Doren en de landschapsschilders (de tekst bij de tekeningen is van auteur Paul Verrept). Box C-mine cultuurcentrum, van 13 april tot en met 14 juni 2015. Alle dagen van 10 tot 18 uur.

• Tentoonstelling over het leven van Emile Van Doren, zijn familie, Hôtel des Artistes en Genck anno 1890-1920 in het originele kader van de kunstenaarsvilla, met unieke foto’s en getuigenissen over Emile Van Doren en de wereld waarin hij leefde. Emile Van Dorenmuseum, van 13 april tot en met 30 december 2015. Elke zondag van 14 tot 18 uur of na reservatie (groepen)

Emile Van Doren, schilderend op kruiwagen (collectie Emile Van Dorenmuseum)

Publicaties In samenwerking met de Stichting Kunstboek is een uitvoerig geïllustreerde monografie verschenen over Emile Van Doren, geschreven door Kristof Reulens, coördinator erfgoed en kunst van de stad Genk (ISBN 978-90-5856-511-2).

Voor het (Kinder)boek laat de illustrator Ingrid Godon zich inspireren door Genk, de schildertraditie en de natuur. Zij brengt een verzameling schetsen en tekeningen samen. De tekst bij de tekeningen is van jeugdauteur Paul Verrept.

Randactiviteiten • Op maandag 4 mei 2015 om 20.15 uur houdt curator Kristof Reulens in C-mine cultuurcentrum een lezing over Emile Van Doren.

• Op dinsdag 19 mei en 2 juni 2015 vinden er nocturnes plaats.

• Op zondag 30 mei 2015 tijdens de Dag van het Park wordt in het stadspark De Molenvijver en omgeving een groots openluchtschilderevenement georganiseerd dat niet alleen op kunstenaars mikt, maar ook op dagjestoeristen.

Meer info www.emilevandorenmuseum.be www.facebook.com/emilevandorenmuseum Limburgs Erfgoed | 7

| CULTUREEL ERFGOED |

Jeroen REYNIERS, Het reliekschrijn van Sint-Odilia.

Een verborgen parel herontdekt, s.l., 2014, 32 blz.

(ISBN 978-90-9028-231-2) Een bescheiden, maar boeiend geschreven en knap geïllustreerde publicatie over het reliekschrijn van Sint-Odilia in het klooster Colen in Kerniel (Borgloon). Het gaat om een topstuk, in 2012 door de Vlaamse overheid erkend als “oudste paneelschildering van de Nederlanden, een ijkpunt van uitzonderlijk cultuurhistorische en artistieke waarde ondanks de 19de-eeuwse ingreep”. Recent wetenschappelijk onderzoek verheldert de betekenis van dit unieke stuk. Het schrijn is gedateerd 1292 en is afkomstig uit de Kruisherenkerk van Hoei. Het kende een bewogen geschiedenis en werd in de 19de eeuw verzaagd waardoor het stevig geschonden werd. In 1933 belandde het kostbare schrijn in het klooster Mariënlof in Colen, nadat het een tijdlang in de parochiekerk van Kerniel, die een belangrijke Odiliaverering kende, was ondergebracht. Sindsdien wordt het schrijn in goede omstandigheden in het klooster bewaard. In 1951 werd het door het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel (KIK) gerestaureerd. Albert Dusar bracht in 1965 bij Heideland een eerste publicatie erover uit.

Recent heeft het KIK haar apparatuur ter beschikking gesteld om het schrijn grondig met infraroodreflectografie te onderzoeken. Dit gebeurde gelijktijdig met het kunsthistorisch onderzoek en archief­ onderzoek dat Jeroen Reyniers uitvoerde.

De resultaten van het globale onderzoek zijn nu dus grotendeels gepubliceerd, met steun van Erfgoed Haspengouw. Het onderzoek is nog niet afgerond en er zijn nog vele vragen over dit uniek object onbeantwoord.

Laatstleden is een conditierapport opgesteld; is het dendrochronologisch onderzoek uitgevoerd en is een studie naar de verflagen gestart.

Dit alles wordt mogelijk gemaakt door de Koning Boudewijnstichting.

Binnen bij boeren, bakkers en brouwers.

Zes lezingen gebundeld, s.l., 2015, 80 blz. (geen ISBN) Deze publicatie is een tussentijds resultaat van een langlopend project van Erfgoed Haspengouw in samenwerking met het Centrum Agrarische Geschiedenis. Het project brengt archieven, documentair materiaal, verzamelingen en collecties met betrekking tot landbouw, voedsel en eetcultuur (landbouwwerktuigen, reclamemateriaal, kooken bakgerei, enz.) en vormen van immaterieel erfgoed in Haspengouw vanaf 1750 in kaart. Niet minder dan vijftig collecties in Haspengouw zijn gecontacteerd en beschreven. De gegevens worden gekoppeld aan Archiefbank Vlaanderen. Per gemeente die van Erfgoed Haspengouw lid is, wordt jaarlijks een gerichte actie ontwikkeld, zoals rond de gewezen spoorlijn 23, de zogenaamde “fruitlijn”. Gelijktijdig zijn er in 2014 zes lezingen georganiseerd. Die zijn nu gebundeld. De diverse verhalen

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT limburg.be

bieden een verrassend interessante inkijk in het dagelijks leven van einde 19de en 20ste eeuw in Haspengouw: brouwers en limonade­makers, jeneverstokerijen, de kleine buurtwinkels of het systeem Delhaize en het leven in de landbouwhuishoudschool in Hoepertingen (Borgloon). Verder ook een blik op kookboeken uit de vorige eeuw en op de mechanisering van de landbouw. Elke lezing is aangevuld met een bibliografie en is rijk geïllustreerd.

Brigitte MYLE, Kee VAN DEN EYNDE en Harry VAN ROYEN, Heilige boontjes. Vergeten groenten & fruit uit de abdijtuin, Uitgeverij Van De Wiele - Brugge, 2009, 79 blz.

(ISBN 978 90762974 15) De abdijen en meer bepaald de cisterciënzers hebben een zeer bepalende invloed uitgeoefend bij de productie en verspreiding van teelten doorheen Europa. Ze lagen mee aan de grondslag van de hedendaagse Europese kookcultuur en hadden een belangrijke invloed op het gebruik van kruiden in de geneeskunde. Hun spirituele duiding van voeding werkt vandaag nog altijd - onbewust - door.

Deze centrale stelling wordt geduid aan de hand van vier thema’s. In het eerste thema “Aan de vruchten kent men de boom. Herkomst en onderscheid” wordt ingegaan op het verschil tussen groenten, fruit of kruiden. Dit onderscheid blijkt niet altijd geweest te zijn en is cultureel bepaald. Daarnaast komt de geografische herkomst van teelten aan bod. Ook de hedendaagse tendensen worden niet uit het oog verloren. Tenslotte worden er verschillende verklaringen aangereikt voor opkomst, verval en soms terugkeer van bepaalde groenten en fruit.

Het tweede thema “Wie in de boomgaard werkt, mag eruit eten” brengt duiding bij de verschillende soorten tuinen en de bijhorende teelten in het abdijcomplex. Het belang van cisterciënzers bij de verspreiding van allerhande teelten komt mooi naar voren.

Het derde thema “Voedsel is het beste medicijn. Geneeskunde” illustreert het gebruik van de diverse planten als toepassing in de geneeskunde in het verleden. Je ontdekt hoe vanaf de jaren 1960 het gebruik van planten in de geneeskunde aan populariteit won.

Het vierde thema “Eten om te leven, leven om te eten” gaat dieper in op het belang van kloosterregels in het gebruik van bepaalde ingrediënten in maaltijden in een klooster of abdij van de orde. Tenslotte wordt gesteld dat de culinaire invloeden uit het oude Griekenland, het antieke Rome en het Midden-Oosten in de kloosterkeukens samen worden gebracht en nadien verder in onze maatschappij verspreid.

Extra in de catalogus is een interessante bijdrage over de veranderende voedingsregels in de cisterciënzerabdijen doorheen de tijd.

In dit boek vind je allerlei leuke weetjes onder de vorm “wist je dat …”.

Deze catalogus is zeer mooi geïllustreerd en wordt afgesloten met een uitgebreide bibliografie.

v.u. Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

Voor u gelezen