2016/2 Limburgs Erfgoed

Limburgs Erfgoed

PB- PP B-

BELGIE(N) - BELGIQUE

afgiftekantoor 3500 hasselt 1 april / mei / juni 2016 jaargang 21 nummer 2 3-maandelijks tijdschrift erkenningsnummer p 509 339

s Stefan Mathijssen verguld zilver Š ), 34 (15 na ele H . de H a (1530-1533) en n de H. Catharin Reliekbeelden va

Woord Vooraf door Igor Philtjens gedeputeerde van Cultuur en Erfgoed Beste lezer

In deze nieuwsbrief kan u kennismaken met twee erfgoedsites die op een schitterende wijze voor het grote publiek ontsloten werden.

In het kader van het project “Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog” werd in Halen het herinneringspark “Helmen” ingericht. Er werd voor deze locatie gekozen, omdat hier zoveel Belgische en Duitse jonge soldaten het leven lieten tijdens de “Slag der Zilveren Helmen” op 12 augustus 1914. De 44 betonnen Stahlhelmen vinden hier hun laatste rustplaats. Het herinneringspark in Halen vormt een blijvend symbool dat de Eerste Wereldoorlog herdenkt, maar is ook een plaats voor reflectie en creativiteit.

Begin juni vond de officiële opening plaats van het Teseum, de schatkamer in de museumsite van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek van Tongeren. In een subliem historisch kader – de kapittelzaal, romaanse toren, klooster- en pandgang én kloostertuin – kan u één van de rijkste en oudste collecties van de Lage Landen bewonderen. Een aantal topstukken pronken vandaag op de Vlaamse topstukkenlijst! Niet alleen worden er de objecten getoond, ook het boeiende verhaal erachter wordt verteld.

In de schoot van de euregionale werkgroep kwam een kaart met het mijnerfgoed uit de Euregio Maas-Rijn tot stand. Deze kaart geeft een duidelijk overzicht van de toegankelijke terrils, sites, musea en bezienswaardigheden in 31 steden en gemeenten uit de Euregio. Naast deze kaart neemt de euregionale werkgroep ook nog andere initiatieven, waarmee ze een hefboomfunctie voor een duurzame samenwerking rond het euregionaal (im) materieel mijnerfgoed wil opnemen. Een meerwaarde, nu en in de toekomst!

Tot slot laat u verrassen door het unieke project “Ief Postino”.

Ief Postino reist voor dit project van het uiterste zuiden naar het noorden van Italië. In een Ape – een Italiaanse driewieler – brengt hij brieven van (Italiaanse) Limburgers rond met een bijzondere boodschap. Het resultaat van die reis is o.a. vanaf eind augustus te zien in “Iedereen Beroemd”.

COLOFON De deputatie van de provincie Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter; Frank Smeets, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Erik Gerits, Jean-Paul Peuskens en Inge Moors, gedeputeerden en Renata Camps, provinciegriffier Redactie: Limburgs Erfgoed. Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt tel. 011 23 75 75, fax 011 23 75 85, e-mail: pcce@limburg.be Tekst: Peter Bloemen, Dirk Bouve, Filip Delarbre, Tine Hermans, Joeri Januarius, Anne Milkers, Leen Roels en Betty Simon Lay-out & Drukwerk: Designpartner/Drukkerij Paesen, Opglabbeek Verantwoordelijke uitgever: Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt Website: www.limburg.be

44 Betonnen Stahlhelmen in C-mine Genk (september 2014) © Kristof Vrancken

“Helmen” in Halen WO I liet niet alleen zijn sporen na in de Westhoek, ook in Limburg had de bezetting een impact op het dagelijkse leven. De provincie Limburg toont dit aan met het project “Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog”. Hoogtepunt in dit project is een tijdelijke tentoonstelling met twee indrukwekkende ingrediënten: een multimediale tentoonstellingsfilm en 44 betonnen Stahlhelmen.

Multimediale tentoonstelling De kortfilm en de multimediale tentoonstellingsfilm “Kleine verhalen in een Groote Oorlog” in een tijdelijke blackbox vertellen het verhaal van Mathilde, Baptist en Isidore. Drie jonge Limburgers die getuigen hoe het leven was, wat ze meemaakten en hoe ze de oorlog beleefden.

Naast enkele algemene feiten over WO I wordt er ook toegespitst op typisch Limburgse gebeurtenissen of personages.

Beide films, gebaseerd op historische feiten en overgeleverde verhalen, zijn een ideale en laagdrempelige introductie tot de Eerste Wereldoorlog in Limburg en werden ook uitgebracht op dvd (voor 8,00 euro te verkrijgen bij het PCCE).

44 Duitse Stahlhelmen 44 Betonnen Stahlhelmen vormen het decor van de multimediale tentoonstelling. Elke helm (één meter hoog) staat symbool voor de Duitse bezetting van één van de 44 Limburgse gemeenten en vertelt via een QR-code op de helm een uniek lokaal verhaal. De focus ligt niet op de grote (militaire) feiten, maar eerder op de “kleine verhalen”, verhalen die niet altijd de geschiedenisboeken halen en veelal een ander beeld schetsen van het leven in Limburg tijdens de bezettingsjaren.

Er werd gekozen voor een Duitse stahlhelm als model voor de betonnen helm. Bij de Slag der Zilveren Helmen (12 augustus 1914) droegen de Duitse cavaleristen nog typerende Duitse pinhelmen. De pin was bedoeld om slagen van zwaarden af te weren. De manier van oorlog voeren veranderde echter. De pinhelm had nog weinig nut tijdens WO I. Meer nog: de pin op de helm was te opvallend voor een loopgravenoorlog. Daarom verving het Duitse leger hem al snel door de Stahlhelm.

Deze helm is dan ook een krachtig symbool voor de Duitse bezetting van de 44 Limburgse gemeenten tijdens WO I. September 2014: de betonnen helmen zijn voor het eerst te zien in C-mine Genk, 44 grijze identieke Stahlhelmen, strak in het gelid. Dreigend, somber, indrukwekkend. Ze symboliseren alle soldaten die in 1914 identiek naar de oorlog vertrokken in de ijdele hoop dat ze enkele weken later alweer thuis zouden zijn.

Voorjaar 2015: na een tussenhalte in Leopoldsburg (Koningin Astridplein) en Hasselt (Kolonel Dusartplein) vertrekt elke helm naar zijn gemeente. De uitdaging: met de hulp van de inwoners creatief een WO Iverhaal op de helm verbeelden en een eigen boodschap eraan geven.

Herinneringspark “Helmen” in Halen © Luc Daelemans

| CULTUREEL ERFGOED | In elke gemeente gaan jong en oud samen aan de slag met als doel: “nooit vergeten tot wat een oorlog kan leiden”. Zo worden de Stahlhelmen een participatief project van 860 000 Limburgers.

Mei 2015: de helmen komen voor het eerst weer samen op het Domein Bokrijk. Als 44 teruggekeerde soldaten die elk hun eigen verhaal brengen. 44 Unieke creaties die samen één groots kunstwerk vormen. Een symbool voor hoop en vrede dat alle Limburgse gemeenten verbindt.

“Helmen” in Halen Nu staan de helmen in het herinneringspark “Helmen” in Halen. Er wordt voor deze locatie gekozen, omdat het om een historische locatie gaat waar zoveel Belgische en Duitse jonge soldaten veel te vroeg de dood vonden tijdens de zogenaamde “Slag der Zilveren Helmen” op 12 augustus 1914. Op die dag barstte er een hevig gevecht los tussen Duitse soldaten te paard en het Belgisch leger. De Duitsers moesten zich verslagen terugtrekken. Het slagveld lag bezaaid met honderden dode paarden en met de helmen van de Duitse cavaleristen. De Slag der Zilveren Helmen is de enige slag die de Belgen tijdens WO I op eigen kracht zullen winnen. Deze Duitse nederlaag toonde aan dat de cavaleriecharge als strategie totaal achterhaald was.

De site werd volledig ingericht en op 15 mei 2016 officieel geopend door vertegenwoordigers van de 44 gemeenten. Het herinneringspark in Halen wil een blijvend symbool vormen dat WO I herdenkt. In alle gemeenten, in heel Limburg en België. Het wil ook doen nadenken over de oorlogen vandaag en morgen. Niet alleen een plaats voor nostalgie en herinnering, maar ook één voor reflectie en creativiteit! Een plaats waar verleden, heden en toekomst samenkomen.

De helmen staan opgesteld in een wachtbekken. Dat vangt bij zware regenval het overtollige water van de IJzerenbeek op. Het bekken kan maar liefst 56 miljoen liter water bufferen. Bij hevige regen kan het dus zijn dat de helmen deels onder water komen te staan.

© Luc Daelemans De helmen willen in Halen een aanwezige afwezigheid creëren. De volgende jaren zullen de creaties op de helmen vervagen. De natuur neemt de helmen definitief op in het landschap, zoals dolmen en menhirs die met mos, gras, ... overgroeid zijn. De 44 creaties worden zo bedekt met een uniform groentapijt, dat de persoonlijke verhalen verbergt. Een symbool voor de teruggekeerde soldaten die zich in de samenleving probeerden te integreren – de herinneringen aan de oorlog verbergend, maar eeuwig met zich meedragend. Duitse Stahlhelmen.

(Inter)nationale erkenning Het project “Limburg 1914-1918. Kleine verhalen in een Groote Oorlog” mocht op internationale erkenning rekenen. De jury van de prestigieuze European Prize for Cultural Heritage (Europa Nostra), de oscars van de internationale erfgoedgemeenschap, verleende op 14 april 2015 de titel “special mention of the jury” aan het Limburgse WO I-project “Limburg 1914-1918: Kleine verhalen in een Groote Oorlog”. Hetzelfde jaar werden de helmen genomineerd voor een prijs op de Febe Elements-awards van de betonindustrie.

Een jaar later verleent de jury van de Heritage in Motion-awards de hoofdprijs “Best Achievement Award” aan het Limburgse WO I-project. Heritage in Motion is een Europese organisatie die jaarlijks een wedstrijd organiseert voor de makers van unieke films, games, apps en websites over thema’s die met het Europese erfgoed verband houden, zowel cultureel als natuurlijk erfgoed, materieel en immaterieel.

Praktische info “Helmen” is gelegen aan de Betserbaan in Halen, langs het fietsroutenetwerk (ter hoogte van fietsknooppunt 351). Vrij toegankelijk.

Meer info Inhuldiging herinneringspark “helmen” in Halen op 15 mei 2016 © Luc Daelemans

www.limburg1914-1918.be Limburgs Erfgoed | 3

Mijnwerkersontmoeting van 30 maart 2015 bij het mijnmonument in Zwartberg © Fabian de Kloe

Euregionaal mijnerfgoed op de kaart Euregionale samenwerking rond mijnerfgoed, een meerwaarde nu en in de toekomst Vorig jaar werd door Leen Gos van de erfgoedcel Mijn-Erfgoed in opdracht van de provincie Belgisch-Limburg een kaart opgesteld met het mijnerfgoed uit de Euregio Maas-Rijn. De kaart kwam tot stand in de schoot van een euregionale werkgroep bestaande uit het Nederlandse initiatief Stichting M2015 – Jaar van de Mijnen, de Luikse site Blegny-Mine, Zweckverband Region Aachen, de stad Kelmis, de erfgoedcel Mijn-Erfgoed en de provincie Belgisch-Limburg.

De “Euregio Maas-Rijn” is een grensoverschrijdend samenwerkingsverband, dat van 1976 dateert en de provincies Belgisch- en Nederlands-Limburg en de provincie Luik en de regio rond Aken omvat. Deze streek kent een gedeeld verleden: de mijnindustrie. Enerzijds was de mijnontginning in het industriële tijdperk een belangrijke motor voor de economische en sociale ontwikkeling van de Euregio Maas-Rijn (verderop afgekort als Euregio). Anderzijds heeft elke deelregio na de implosie van de mijnindustrie een eigen proces van de-industrialisatie en reconversie doorlopen.

Onze huidige euregionale samenwerking bouwt voort op de contacten die onder meer via de Vereniging van Industriemusea in de Euregio gelegd zijn. Die vereniging groepeert niet enkel mijnmusea en –sites, maar ook musea over andere industrieën zoals textiel, papier, steen en glas. In 2015 werd het Nederlandse Jaar van de Mijnen georganiseerd.

Toen was het immers exact vijftig jaar geleden dat toenmalig Nederlands minister van economische zaken Den Uyl aankondigde dat de Nederlandse kolenwinning stopgezet zou worden. Dit themajaar heeft de euregionale samenwerking en uitwisseling geïntensifieerd. Tijdens het Jaar van de Mijnen werden meer dan 350 lokale en euregionale activiteiten georganiseerd, van zeer uiteenlopende aard, maar door de erfgoedgemeenschap zelf vormgegeven onder het motto “U maakt het Jaar van de Mijnen”.

Euregionaal mijnerfgoed in kaart gebracht De kaart, één van de realisaties binnen de Stichting M2015, geeft een duidelijk overzicht van de toegankelijke terrils, sites, musea en bezienswaardigheden in 31 steden en gemeenten uit de Euregio. Voor het eerst wordt zo het erfgoed uit de vijf voormalige mijnregio’s samengebracht.

De eerste doelstelling van de kaart is vooral sensibiliseren bij een breder publiek. De regio deelt grotendeels dezelfde geschiedenis en het erfgoed stopt zeker niet aan de grenzen. Tal van musea en monumenten houden de herinnering aan de rijke industriële geschiedenis van de Euregio levend, terwijl andere een geheel nieuwe invulling aan hun

4 | Limburgs Erfgoed

Interviewmiddag in het Mijndepot Waterschei (Genk) tijdens de mijnwerkersontmoeting van 26 september 2015 © Eddy Daniels voormalige industriële bestemming gegeven hebben. Zo is de erfgoedkaart ook een toeristisch product geworden. Ze maakt duidelijk dat er in een straal van 100 à 150 kilometer veel complementaire erfgoedsites te bezoeken zijn die elk vanuit een eigen perspectief een licht werpen op het mijnverleden. Voor hen die een site bezoeken, is het dan een kleine stap om ook het andere mijnerfgoed uit de Euregio te leren kennen aan de hand van deze kaart. Het initiatief van de euregionale mijnkaart is voor de deelnemende partners zeer belangrijk, al is het maar om de verschillende initiatieven letterlijk op de kaart te plaatsen.

De sterke complementariteit die er in het mijnerfgoed bestaat, kan in de toekomst nog meer benadrukt worden. Bijvoorbeeld door na te denken over een euregionale toeristische route.

Mijnwerkersontmoeting in het Mijndepot Waterschei (Genk) op 26 september 2015 © Eddy Daniels

Mijnerfgoed: een verhaal van gebouwen én mensen

Verder op het ingeslagen spoor

Naast de kaart werden nog andere initiatieven genomen door de euregionale werkgroep. De werkgroep wil zich ook buigen over vergelijkbare problemen rond materieel en immaterieel erfgoed en het mijnerfgoed zien als een verhaal van gebouwen én mensen. Elke streek heeft zijn eigenheid en gaat op haar eigen manier om met het mijnerfgoed. Belgisch-Limburg bevindt zich op dat gebied in een luxepositie: met uitzondering van Zwartberg zijn er op al de vroegere mijnterreinen gebouwen en installaties als monument beschermd. Ook in Blegny zijn de originele technische installaties in goede staat geconserveerd.

Het is zelfs één van de vier Waalse mijnsites die sinds 2012 erkend is als Unesco Werelderfgoed. In Nederland zijn ze jaloers op wat we in België allemaal aan bouwkundig mijnerfgoed hebben. Bij de sluiting van de laatste Nederlandse mijn, eind 1974, zette de van-zwart-naargroen-beweging zich immers in en verdween het merendeel van het (on)roerende industriële erfgoed in de Nederlands-Limburgse streek.

Eenzelfde geluid is te horen in Alsdorf: ook in de regio Aken is veel van het fysieke erfgoed afgebroken.

Zowel de euregionale kaart als de ontmoetingen worden gezien als een hefboom voor een duurzame samenwerking rond het euregionaal (im)materieel mijnerfgoed. We hopen vooral dat de werkgroep kan groeien tot een open platform waarbij ook andere vzw’s en organisaties kunnen aansluiten. Als de samenwerking van onderuit kan groeien, dan zal dat een meerwaarde zijn voor de Euregio. Onze (euregionale) samenwerking smaakt in elk geval naar meer. De euregionale kaart met het mijnerfgoed wordt in de toekomst in ieder geval ook digitaal ontsloten. Via concrete uitwisselingsprojecten kunnen we nog veel verder gaan. Zo leeft de ambitie om het onderzoek rond mijnwerkerscultuur verder te zetten. Het materiaal, verzameld tijdens de euregionale ontmoetingsdagen, vormt alleszins een aanzet voor dit grensoverschrijdend onderzoek naar overeenkomsten en verschillen tussen immaterieel erfgoed van mijnwerkers.

Daar staat tegenover dat elke deelregio nog over levende getuigen beschikt en bepaalde gebruiken tot op de dag van vandaag doorgegeven worden. Daarbij moeten we ons bewust zijn dat veel van de tradities die aan het mijnwerkerserfgoed verbonden zijn, onder druk staan, onder meer door de ondertussen hoge leeftijd van de mijnwerkers zelf. Het is nú het moment om ermee aan de slag te gaan, ook in de euregionale dimensie. In het voorjaar van 2015 vonden daarom in Blegny, in het Nederlands Mijnmuseum in Heerlen en in BelgischLimburg diverse mijnwerkersontmoetingen plaats die tot doel hadden het immaterieel mijnerfgoed in de kijker te plaatsen door verhalen uit te wisselen en tradities te bespreken via interviews. Men spreekt vaak van een typische “mijnwerkerscultuur”, wanneer de geschiedenis van de steenkoolproductie beschreven wordt, maar wat houdt die mijnwerkerscultuur precies in? Hebben we het dan over bedrijfscultuur, wooncultuur, het verenigingsleven, … ? Kortom, uit welke elementen bestaat ze en in welke mate sluiten de globale overleveringen aan bij de realiteit? De ontmoetingen en uitwisseling werden uitvoerig gedocumenteerd via de methodiek van de mondelinge geschiedenis door studenten van de Universiteit Maastricht (richtingen Arts & Heritage en Media Culture). Bovendien werden er extra interviewmiddagen georganiseerd in Eisden (Maasmechelen) en Waterschei (Genk) met ondersteuning van de Stichting Erfgoed Eisden en vzw Mijn-Verleden.

In de put Ook in academische kringen is er aandacht voor dit euregionaal perspectief. Onlangs werd het doctoraat van Bart Delbroek uitgegeven met zijn studie over de arbeidsmarkt voor mijnwerkers in BelgischLimburg in de periode 1900-1966. Zijn doctoraat past in een breder onderzoeksprogramma over de ontwikkeling van de arbeidsmarkt voor mijnarbeid in de Euregio Maas-Rijn, ondersteund door het Vlaamse Fonds Wetenschappelijk Onderzoek en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Naast Belgisch-Limburg werd ook onderzoek gedaan naar de arbeidsmarkt voor mijnwerkers in de regio Luik en in Nederlands-Limburg. Dit werd onder meer begeleid door bijzonder hoogleraar Ad Knotter die een leerstoel houdt in de vergelijkende regionale geschiedenis in het bijzonder van Limburg en aangrenzende regio’s aan de Universiteit van Maastricht. De drie studies werden uitgegeven door de uitgeverij Verloren binnen de reeks Maaslandse Monografieën. De publicaties over Belgisch-Limburg en de Luikse regio zijn ook te verkrijgen bij de online erfgoedwinkel van de erfgoedcel Mijn-Erfgoed.

Cover van de publicatie van Bart Delbroek, “In de put. De arbeidsmarkt voor mijnwerkers in Belgisch-Limburg, 1900-1966” © Uitgeverij Verloren

Limburgs Erfgoed | 5

Zicht op de kloostergang uit de 12de eeuw, de nieuw aangelegde tuin en de gotische Onze-Lieve-Vrouwebasiliek © Stefan Matthijssens

| MUSEA |

Teseum Tongeren geopend

Topstukken figureren in een sterk verhaal Begin juni werd het Teseum, de schatkamer in de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek in Tongeren, figuurlijk boven de doopvont gehouden.

Tijdens het openingsevenement overhandigde een “engel” de gouden sleutel van de schatkamer aan burgemeester, gouverneur en minister. Dit was het eindpunt van een voorbereidend proces dat vele jaren in beslag nam en door een multidisciplinair team ontwikkeld werd. Dat moet één van de redenen zijn waarom het resultaat van topkwaliteit is.

De naam Teseum is het resultaat van een publiekswedstrijd, gewonnen door Eric Jageneau uit 120 ingezonden voorstellen. De naam is symbolisch en verwijst naar de T van Thesaurus (schatkamer, het weggelegde), naar Terra (grond, ondergrond) en Tongeren. De archeologische kelder die in 2018 zal openen, wordt deel van het museum.

De herinrichting kadert in de totale restauratie van de basiliek die gedurende decennia loopt. Architectenbureau Michel Janssen is voor de restauratie en inrichting van de schatkamer verantwoordelijk.

Bailleul ontwerpbureau uit Gent tekende voor het museale concept en de scenografie. Het Centrum voor Religieuze Kunst en Cultuur uit Heverlee legde mee de basis voor de verhaallijn en het scenario. Het resultaat is een sterk inhoudelijk verhaal over de geschiedenis van een collectie die zich grotendeels op de oorspronkelijke locatie bevindt. De vertelling loopt doorheen een meesterlijk ontworpen presentatie die de objecten bijzonder tot hun recht doet komen. Het verhaal is via een multimediaguide of iPod te beluisteren.

Het verhaal start in de kapittelzaal en loopt via een metalen wenteltrap in de 12de-eeuwse romaanse toren naar de zolder van de kloostergang. Eén van de eerste blikvangers onderaan de wenteltrap is het majestueuze Christushoofd dat ooit deel van een kruisbeeld was en zo’n 1 000 jaar oud is.

Een indrukwekkend beeld dat ooit beschilderd was en waarvan de ogen met glas ingelegd waren.

Op de zolderverdieping van de pandgang (overigens prachtig gerestaureerd) wordt het verhaal ingezet met de “historische kerkschat”. Een origineel iconografisch document uit 1516 6 | Limburgs Erfgoed

bleef in de Londense British Library bewaard, het zgn. toningsformulier (een kopie is te zien in de schatkamer). Ter gelegenheid van de zevenjaarlijkse reliekentoning in 1516 werd het als souvenir aan pelgrims te koop aangeboden. Dit was van uitzonderlijke waarde, omdat de kerkschat tot in de 19de eeuw niet toegankelijk was voor het publiek.

De relieken werden enkel tijdens de zevenjaarlijkse heiligdomsvaart “getoond”. Het document is precies zo waardevol, omdat er zich vandaag nog 17 van de 18 afgebeelde voorwerpen in de schatkamer bevinden. Vijfhonderd jaar later bevindt deze historische kerkschat zich dus nog nagenoeg intact op de oorspronkelijke locatie. Dat is uniek.

De rijkdom van de kerkschat is een goede indicator voor de betekenis en status van de Onze-Lieve-Vrouwebasiliek. Het Onze-LieveVrouwkapittel – de gemeenschap van kanunniken verbonden aan de kerk – leefde tot de 13de eeuw in het monasterium dat aan de kerk paalde (waarvan de romaanse pandgang vandaag nog zichtbaar is).

Deze kanunniken verwierven en beheerden de relieken en liturgische objecten. Zij hadden een belangrijke invloed. Ook dat verhaal, cruciaal om de geschiedenis van de basiliek te begrijpen, wordt in het Teseum helder verteld.

De Tongerse kapittelkerk kende vanaf de middeleeuwen een rijk muziekleven. Zang speelde een belangrijke rol in de liturgie. De kerkschat telt dan ook een aantal uitzonderlijke (fragmenten van) handschriften en oude drukken (van de 10de tot de 18de eeuw). Een aantal van deze middeleeuwse muziekhandschriften is door de Vlaamse overheid als topstuk erkend. De muziek werd door de Alamire Foundation opnieuw opgenomen en is te beluisteren via de iPod.

Romaans Christushoofd, 1062-1070, notelaar, hoogte: 35 cm.

Dit beeld stelt het hoofd van Jezus Christus voor. Het hoorde bij een romaans kruisbeeld dat sinds de 11de eeuw in de kerk hing, tot rond 1850.

Mensen vereerden het als een mirakelbeeld. Het beeld zelf is verloren gegaan.

Museumvleugel over de zevenjaarlijkse kroningsfeesten © Stefan Matthijssens

De presentatie eindigt bij de zevenjaarlijkse kroningsfeesten in een zaal waar koorkappen van de priesters en relieken in vitrines met spiegelende wanden een processie suggereren. Films met beelden van kroningsommegangen uit de vorige en deze eeuw tonen hoe de Tongerse bevolking de feesten duidelijk niet onverschillig laat (ook deze zomer te zien). De kroningsfeesten zijn geworteld in de traditie van de zevenjaarlijkse heiligdomsvaarten zoals die van Aken en Maastricht.

De kroning van het 15de-eeuwse Mariabeeld Causa Nostrae Laetitiae in 1890 gaf de aanleiding om opnieuw elke zeven jaar een processie door de binnenstad te laten trekken, niet zozeer om de relieken te tonen dan wel om de kroning van het Mariabeeld te herdenken. De traditie is intussen ook opgenomen in de lijst van het immateriële erfgoed in Vlaanderen. De waarde van de kerkschat is duidelijk van religieuze aard, maar de materiële waarde en rijkdom kan moeilijk overschat worden. Het Teseum is dan ook een absolute must om te bezoeken wanneer u Tongeren passeert.

| VORMING |

Zorg dragen voor erfgoed Het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed en Monumentenwacht Limburg organiseren dit najaar naar goede gewoonte enkele cursussen/workshops over behoud en beheer van erfgoed. De eerste twee vormingsmomenten zijn bedoeld voor alle starters en geïnteresseerden. Schrijf tijdig in, want het aantal deelnemers is beperkt.

Behoud en beheer van erfgoed In deze driedaagse cursus komen de invloeden van temperatuur, luchtvochtigheid, licht, bewaarmaterialen, luchtverontreiniging, schimmels, insecten en knaagdieren op de collectie uitgebreid aan bod. Telkens gaat de aandacht naar het meten en het preventief verminderen van deze invloeden en naar probleemsituaties waarmee je mogelijk te maken krijgt. Daarnaast wordt kort ingegaan op de basisprincipes voor depotinrichting, onderhoud, hanteren en transport. De cursisten bezoeken tijdens de cursus een depot en krijgen voldoende gelegenheid om de opgedane kennis in te oefenen.

Docent: Tine Hermans, depotconsulent provincie Limburg Datum: maandagen 3, 10 en 17 oktober 2016 van 10.00 – 16.00 uur Locatie: Museum van de Speelkaart, Turnhout Deelnameprijs: € 35,00 (inclusief documentatie en broodjeslunch) Aanmelden: erfgoeddepot@limburg.be

Behoud van edelmetalen, koper en brons in erfgoedcollecties

De Tongerse kerkschat bevatte al heel vroeg uiterst kostbare reliekhouders, een bewijs van het aanzien van de Onze-Lieve-Vrouwekerk en haar kapittel © Stefan Matthijssens Aan kinderen en jongeren is er eveneens gedacht. Voor kinderen tussen 7 en 12 jaar is een digitaal interactief spel via de audiogids ontwikkeld. Servaas, een ondeugende en nieuwsgierige misdienaar, die de schatkamer en de basiliek van Tongeren op zijn duimpje kent, neemt de jonge bezoekers mee op schattentocht. Dit spel kunnen ze individueel volgen, maar sluit aan bij het tempo van het volwassenparcours.

Jongeren kunnen via de iPod een interactieve rondleiding volgen, vertrekkend vanuit hun eigen leefwereld. Een niet evident thema wordt op deze manier ook voor gezinnen vlot toegankelijk gemaakt.

Vele kerkfabrieken, geschied- en heemkundige kringen en schuttersgilden hebben metalen voorwerpen in hun collectie. Als we deze stukken voor lange tijd willen bewaren, moeten we voor een goede behandeling en opberging zorgen. De tijd, mensenhanden en de omgeving kunnen namelijk ervoor zorgen dat de voorwerpen verslijten, oxideren, mechanische schade oplopen en zo aan waarde verliezen. Tijdens deze workshop geven we algemene duiding en praktische tips bij het omgaan met en zorgen voor edelmetaal, koper of brons. U bent van harte uitgenodigd om een voorwerp mee te brengen en het reinigen meteen in te oefenen.

Docent: Elisabeth Mertens, Monumentenwacht Interieur Limburg Datum: woensdag 19 oktober 2016 van 13.00 – 17.00 uur Locatie: nog te bepalen Deelnameprijs: € 20,00 Aanmelden: elisabeth.mertens@limburg.be

Praktische info Open van dinsdag tot vrijdag van 10 tot 17 uur, zaterdag, zon- en feestdagen én schoolvakanties van 10 tot 18 uur Bezoekersgids: Patrick De Rynck, Tongeren. De Basiliek en het Teseum.

Archeologische site, kerk, schatkamer, processies, Gent (OKV), 2016, (ISBN 9789492455000) – 12,00 euro zonder verzendingskosten

Meer info Tel. 012 80 02 28 en www.teseum.be

Reinigen van een metalen voorwerp © Monumentenwacht Limburg Limburgs Erfgoed | 7

| CULTUREEL ERFGOED |

Woensdag 25 mei 2016 vond de provinciale inspiratiedag over onroerend erfgoed plaats.

Op deze namiddag konden de bezoekers alles te weten komen over de werking en de ondersteuning van de meeste spelers in het werkveld. De provincie Limburg gaf een overzicht van de zaken waarvoor zij zich in de komende jaren op het vlak van onroerend erfgoed zal inzetten.

Monumentenwacht Limburg is een provinciale dienst geworden die bij het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed (PCCE) hoort en zal verder inzetten op de monitoring van erfgoed met een verbeterde rapportering die de basis vormt voor een voordeliger regelmatig beheer.

Daarnaast krijgt niet-beschermd klein historisch erfgoed een duwtje in de rug via subsidies voor kapellen, kiosken, waterputten, bronputten, perrons en schandpalen.

Het PCCE zet zich in om iedereen te adviseren over erfgoedontsluiting en erfgoed in de ruimtelijke ordening. We werken zelf publieksgerichte projecten uit om het onderzoek, het beheer en de ontsluiting van erfgoed te stimuleren. Een goed voorbeeld hiervan in de voorbije jaren is het Kastanje.-project geweest dat nu over heel Limburg 39 sites ontsluit of “Limburg 1914-1918. Kleine Verhalen in een Groote Oorlog”.

De primeur voor de aanwezigen was de start van een nieuw project waarbij jongeren een erfgoedsite kunnen adopteren. De jongeren kunnen een site herstellen, onderhouden of ontsluiten met steun van de provincie Limburg.

Het agentschap Onroerend Erfgoed van de Vlaamse overheid stelde haar nieuwe wetgeving en subsidies voor. Als vertegenwoordiger van één van de intergemeentelijke onroerenderfgoeddiensten stelde de IOED OostHaspengouw en Voeren haar werking en ondersteuning voor.

Na de voorstellingen startte de infomarkt waarop de deelnemers met nog meer organisaties kennis konden maken en werden workshops gegeven over het onderhoud van metalen, nevenbestemmingen voor kerken, landschapszorg en de nieuwe beheersplannen voor beschermd erfgoed. U vindt de presentaties van deze voorstellingen en workshops terug op de website van het PCCE: www.limburg.be/pcce.

Op de inspiratiedag is een schriftje verdeeld met daarin een overzicht van de verschillende instanties die met onroerend erfgoed bezig zijn of in hun werking met onroerend erfgoed ervaring hebben. Indien u nog een exemplaar van dit schriftje wilt bekomen, kunt u contact opnemen met Peter Bloemen, consulent onroerend erfgoed, tel. 011 23 75 86 of e-mail: peter.bloemen@limburg.be.

InspiratiedAg OnrOerend ErfgOed

Ief Postino, “Ief de postbode”, maakt voor het tv-programma “Iedereen Beroemd” een reportage waarin mooie, grappige, emotionele, toevallige, … verhalen en herinneringen tussen Limburgers en in Italië achtergebleven of teruggekeerde kennissen, schoolvrienden, collega’s, familie, … centraal staan.

In het voorjaar deed Ief Postino eerst een warme oproep tot de Limburgers om een brief met een persoonlijk verhaal of bericht naar een kennis, familielid, vriend, ... in Italië te schrijven. Deze zomer haalt hij deze brief op en luistert naar het verhaal. Naast de brief kan de Limburgse correspondent ook een persoonlijk erfgoedvoorwerp of iets uit Limburg, wat voor hem waardevol is, meegeven naar Italië. Ief Postino brengt de brieven en voorwerpen persoonlijk naar Italië en gaat het gesprek met de Italianen over hun Limburgse link aan. Als vervoermiddel kiest Ief Postino voor een APE, een Italiaanse driewieler, die omgebouwd werd tot een ontmoetingsplaats voor de persoonlijke Limburgse verhalen en objecten.

Het resultaat van de rondreis is vanaf maandag 29 augustus 2016 te zien in “Iedereen Beroemd”, het feel-good programma op één na het journaal. In 32 afleveringen worden 16 Limburgse (elke dinsdag) en evenveel Italiaanse (elke donderdag) persoonlijke verhalen getoond in het programma. Op een bijhorende facebookpagina “Postino” post Ief dag na dag wat hij allemaal meemaakt tijdens zijn rondreis door Limburg en Italië. Hier zal je ook extra verhalen en niet-uitgezonden videofragmenten kunnen terugvinden.

Na de reis en de televisieafleveringen mondt het verhaal van Ief Postino uit in een warme theatervoorstelling. Het wordt een verhalenavond met muziek en beeld, een samenvatting van zijn postavonturen in Italië en leuke anekdotes. Ief Postino brengt de zuiderse warmte naar de theaterzaal, zodat iedereen in Limburg zich kan opwarmen aan de mooie verhalen. Een verrassend boek dat rond het project uitgebracht zal worden, maakt het verhaal van Ief Postino helemaal af.

Een co-productie van de Wenkbrauwerij, één (VRT) en het Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed.

Ief is afkomstig uit Heusden-Zolder en woont nu in Borgerhout waar hij actief is in de circus- en theaterwereld met Circo Ripopolo en de Wenkbrauwerij.

provincie Limburg Universiteitslaan 1 B-3500 HASSELT

Bruin C = 15 M = 50 Y = 40 K = 70

26/04/16 15:58

v.u. Sandro Claes, Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

Provinciaal Centrum voor Cultureel Erfgoed Provincie Limburg Universiteitslaan 1 3500 Hasselt

Uitnodiging Erfgoed DEF.indd 2

limburg.be

InspiratiedAg OnrOerend ErfgOed 25 mei C-Mine Genk

V.U.: Sandro Claes, PCCE – Universiteitslaan 1, 3500 Hasselt

25 mei

Inspiratiedag onroerend erfgoed

Stuur de ingevulde kaart terug naar het PCCE voor 20 mei 2016.

Inschrijven is ook mogelijk via het online formulier op www.pcce.be.

Limburgse verhalen in “Iedereen Beroemd”