Provinciedomein Nieuwenhoven

Provinciedomein

KASTEEL NIEUWENHOVEN

NIEUWEN HOVEN

1

KASTEEL NIEUWENHOVEN

2

KASTEEL NIEUWENHOVEN

3

KASTEEL NIEUWENHOVEN

150 HEIDE

E

ID

ENGELBAMP

HE

Kelsbeek

ENGELBAMP

P PANNENOVEN

PAN N

ENO

4

VEN

NIE

UW

EN

HO

VE

N

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Kelsbeek

P

Bezoekerscentrum

Speelzone

Boswachtershuis

Picknickbank

Educatieve vijver

Zwarte vijver

Visvijver

Wodanseik

Werkliedenschuur

Kasteel

‘t Kelshof

Streek- & Fietscafé

Natuurlijke waterzuivering

Nieuwenhoven winning

Hondenweide

Begrazing

Toiletten

Bijenhal

Parking

150 Fiets-

knooppunt

N7

22

Bos Water pollie gregoor 2017

HA S

SE

LTS E

ST

EE

NW

EG

In Provinciedomein Nieuwenhoven moeten honden aan de leiband, behalve in de hondenweide.

Grasland Akker 0

Boomgaard 5

100 m

schaal 1:10.000

KASTEEL NIEUWENHOVEN

KASTEEL NIEUWENHOVEN

PROVINCIEDOMEIN NIEUWENHOVEN

BOSWACHTERSHUIS EN VIERKANTSHOEVE

ONDER DE GROND

HASPENGOUWS FRUIT

BEZIGE BIJTJES

WATER DOET LEVEN

WAARDEVOLLE GRASLANDEN

BLOEMENWEELDE

BOEIENDE BOMEN

GEFLADDER EN GERITSEL

KUNST IN HET DOMEIN

WAT KUN JE DOEN IN NIEUWENHOVEN

REIZEN OM TE LEREN

6

20

36

50

10

24

40

14

28

44

54

6

16

32

48

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Beste bezoeker Beste lezer

“In het “speelhof” konden de monniken ontsnappen aan de drukte van de stad Sint-Truiden en genieten van de gezonde buitenlucht.”

Meer dan tien eeuwen geleden wisten de monniken al verduiveld goed wat belangrijk is.

Een mens moet zichzelf nu éénmaal wat rust gunnen. Net zoals toen is het provinciedomein Nieuwenhoven daar geschikt voor.

Het belangrijk verschil is dat het vandaag een domein voor iedereen is. En het provinciebestuur van Limburg investeert graag om het gebied nog te verbeteren.

Ruimte bieden voor goede, kwalitatieve natuur, ruimte bieden voor ontspanning en recreatie, de toegankelijkheid verbeteren, kinderen laten spelen en laten ontdekken, de horecafunctie…, kortom, de ideale mix in een goed evenwicht.

Het domein Nieuwenhoven biedt het allemaal en in deze publicatie kan u het terugvinden.

Geniet van het domein.

Tot in Nieuwenhoven?

Veel lees- en recreatiegenot.

Ludwig Vandenhove gedeputeerde van Leefmilieu en Natuur

7

KASTEEL NIEUWENHOVEN

KASTEEL NIEUWENHOVEN

~ 8

KASTEEL NIEUWENHOVEN

In het “Speelhof” konden de monniken ontsnappen aan de drukte van de stad Sint-Truiden en genieten van de gezonde buitenlucht.

Als bezoeker merk je het misschien niet meteen, maar het Provinciedomein Nieuwenhoven is onlosmakelijk verbonden met het kasteel van Nieuwenhoven. Het provinciale domein is de achterzijde van het enorme kasteeldomein.

Het verhaal van het kasteel en het Provinciedomein Nieuwenhoven begint al in de 10de eeuw. In die tijd bevond zich hier het uitgestrekte Brudelholtwoud. In 967 schonk gravin Bertha van Valenciennes, vlak voor haar dood, een deel van het woud aan de benedictijnen van de abdij van Sint-Truiden, om zich te verzekeren van gebed voor haar ziel en zaligheid.

9

Gezonde buitenlucht De monniken startten met de ontginning van het eikenhout in het bos en bouwden er een ommuurde hoeve. De oudste vermelding van de naam “Nieuwenhoven” dateert echter pas van 1305. In de buurt lag al het “Aldenhof” – de oude hof – dus werd deze nieuwe hoeve gewoon de “Nieuwe hof” genoemd. Als bescherming tegen rondtrekkende dievenbendes bouwden de benedictijnen rond 1330 een steviger kasteel.

De abten van Sint-Truiden gebruikten het kasteel als zomerverblijf en “speelhof”. Stel je echter geen wulpse toestanden voor: het “speelhof” was er vooral om te ontsnappen aan de drukte en het gewoel in de stad SintTruiden. Hier konden zieke monniken herstellen en anderen in alle rust genieten van gezonde buitenlucht.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Engelse zakenman

De grote brand

Tot aan het einde van de 18de eeuw bleef het kasteel eigendom van de abten van Sint-Truiden, die er na een tijdje zelfs hun vaste verblijfplaats van maakten.

Na de Franse inval in 1793 werden de monniken weggejaagd en werd het kasteel Frans staatsbezit. De ex-non Anne Barbe-Hilla kocht het kasteel voor 118 500 gulden, maar verkocht het amper 7 jaar later aan Maximilien Niesse en Jeanne Massion uit Henegouwen.

Vanaf dan werd het kasteel doorgegeven van dochter op dochter en kwam zo in 1833 in handen van Laure en Charles Whetnall. Met deze Engelse zakenman waaide er een nieuwe wind door Nieuwenhoven. Sierlijke torens, een opvallende brug met prachtige beelden en een kasseiweg naar het kasteel waren maar enkele van de meest opvallende aanpassingen. Die kasseiweg is vandaag nog steeds de toegangsweg naar het domein en kasteel. Ook liet hij de gevels bekleden in Engelse neogotische stijl. Het kasteel fungeerde in die tijd als jacht- en buitenverblijf.

Charles liet in de omgeving 5 huizen in Engelse cottagestijl bouwen voor bedienden om toezicht te houden op het domein. De vroegere herberg “Moeder Lambik” en de boswachterswoning aan de vijver waren zo’n dienstwoningen.

Eind 19de eeuw kwam het kasteel in handen van de bekende adellijke familie de Moffarts. In 1932 sloeg echter het noodlot toe en brandde het kasteel volledig uit. Alles werd verwoest door de vlammen: de volledige inboedel, kunstwerken en helaas ook het kasteel zelf. Zelfs de oude toegangsbrug geraakte gedeeltelijk beschadigd.

Pas in 1948 startte men met de heropbouw van het kasteel: niet meer in Engelse stijl uit de tijd van Charles Whetnall, maar in een eenvoudigere neoclassicistische stijl. Het kasteel werd ook een heel stuk kleiner. Na het overlijden van de barones in 2004 werd het kasteel verkocht aan Jeanne Hoogenboom, de huidige eigenares.

Het kasteel ten tijde van Charles Whetnall

10

KASTEEL NIEUWENHOVEN

En vandaag?

Je kunt het Kasteel Nieuwenhoven vandaag gewoon bezoeken. Meer nog: je kunt er gaan wonen! Het is een co-housingproject, waarbij verschillende families samenwonen op het prachtige kasteeldomein. Er zijn 16 woningen, een café, een winkeltje en vergaderruimtes. In het kasteel is er ook een vakantiewoning voor 2 tot 30 personen.

DOE tip Het kasteeldomein is van eind maart tot eind oktober vrij toegankelijk: je kunt er genieten van de rust en het uitzicht op het terras of in het café, deelnemen aan workshops of snuisteren in het winkeltje.

De allerkleinsten ontdekken de natuur op het “voelsprietenpad” of kunnen zoeken naar schatten. Of maak met het hele gezin een ritje met de huifkar.

Ook historische rondleidingen behoren tot het aanbod. Je vindt het volledige overzicht op www.kasteelnieuwenhoven.be

11

KASTEEL NIEUWENHOVEN

PROVINCIEDOMEIN NIEUWENHOVEN

~

12

PROVINCIEDOMEIN NIEUWENHOVEN

Door de jaren heen hebben de verschillende kasteelbewoners elk hun stempel op het domein gedrukt.

Het valt meteen op als je het Provinciedomein Nieuwenhoven binnenrijdt over de statige kasseiweg.

Dit is een domein met een rijke geschiedenis. Deze kasseiweg was ooit de toegangsweg naar Kasteel Nieuwenhoven. Het bosgedeelte vormde het omvangrijke kasteelpark. Door de jaren heen hebben de verschillende kasteelbewoners niet alleen het kasteel zelf, maar ook het omliggende domein aangepast aan hun noden.

13

Vijvers en hout Oorspronkelijk maakte het bos deel uit van het uitgestrekte Brudelholtwoud, tot het in 976 in bezit kwam van de benedictijnenmonniken van de abdij van Sint-Truiden. Zij bouwden hier al snel een hoeve, die later uitgebreid werd tot kasteel. De monniken waren de eersten in een lange rij eigenaars die hun stempel niet alleen op het kasteel, maar ook op het bosgebied drukten.

De monniken ontgonnen niet enkel het eikenhout in het bos, ze legden ook een snoer van vijvers aan voor het kweken van karpers. Vandaag zijn er nog maar enkele vijvers zichtbaar, maar je kunt gemakkelijk zien waar ze ooit hebben gelegen. De laagtes in het bos zijn restanten van verlande vijvers. Door de eeuwen heen kochten de monniken steeds nieuwe stukken grond aan. In de 17de eeuw bezat de Sint-Trudoabdij bij Nieuwenhoven maar

PROVINCIEDOMEIN NIEUWENHOVEN

liefst 430 ha grond, waarvan 259 ha bos.

De abdijgebouwen waren omgeven door vijvers en begraasde boomgaarden met rondom akkers, beemden en bos.

Engelse tuin met watervallen Na de monniken was het de Engelsman Charles Whetnall, die halverwege de 19de eeuw het bos grondig onder handen nam. Hij wilde een Engels park achter zijn kasteel, waarin alle landschapselementen – vijvers, watervallen, bos, grasvelden – vertegenwoordigd waren. Dat was immers de nieuwe mode, als tegenreactie op de strakke Franse tuinen. Hij legde kunstmatige heuvels met daarin gietijzeren buizen aan om een waterval van enkele meters hoog te creëren. Hij sleepte decoratieve stenen aan en transformeerde de oude visvijvers in golvende waterpartijen. Tussen het kasteel en het bos kwam een uitgestrekt gazon met opvallende boomgroepjes en kronkelende paadjes. Het uitzicht vanaf het kasteel richting Zwarte Vijver moet toen prachtig zijn geweest.

Het bos zelf diende als idyllische achtergrond voor de Engelse tuin.

Bosbouwers De laatste adellijke eigenaars van het kasteel, de familie de Moffarts, waren zeer actief in de bosbouw. Het bos was voor hen vooral nodig voor de houtproductie. Dat merk je vandaag nog steeds. Populieren waren interessante houtleveranciers: ze groeien snel en brengen dus op korte tijd geld op.

Bijzonder aan Nieuwenhoven zijn de vele witte abelen, ook aangeplant door de Moffarts. Vandaag vind je nog heel wat percelen met productiehout terug in Nieuwenhoven, stille getuigen van het bosbouwverleden.

Gered van verkaveling In de jaren ’60 dreigde het bos van Nieuwenhoven voor een groot deel verkaveld te worden. De provincie Limburg vond het belangrijk om de waardevolle natuur te beschermen en kocht in 1972 een groot stuk van het bos. Tot op vandaag is de provincie Limburg eigenaar van het domein Nieuwenhoven, maar niet van het kasteel. Zo blijft dit bijzondere domein bewaard voor ons nageslacht, maar kan ook vandaag iedereen genieten van dit prachtige stukje erfgoed.

14

PROVINCIEDOMEIN NIEUWENHOVEN

Onmisbare natuurschakel Niet alleen cultuurhistorisch is Nieuwenhoven belangrijk. Ook voor de Haspengouwse natuur is het een onmisbare schakel. Het is één van de weinige grotere Haspengouwse bossen, waardoor heel wat dieren en planten hier een onderkomen vinden.

Het historische bos is in één of andere vorm altijd bos geweest, wat het des te unieker maakt. Ook bijzonder is de rijkdom aan verschillende vegetaties op een vrij kleine oppervlakte, goed voor de biodiversiteit van het gebied. Het meest waardevolle plaatsje ligt in de buurt van de Zwarte Vijver. Waardevol grasland herbergt er tal van zeldzame planten- en diersoorten.

15

DOE tip Laat je helemaal onderdompelen in de geschiedenis van Nieuwenhoven.

Boek een wandeling met gids! Vol passie vertelt hij/zij je alle verhalen en bijzondere weetjes over dit prachtige domein.

Reserveer via + 32 11 68 79 81 of nieuwenhoven@limburg.be.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

BOSWACHTERSHUIS EN VIERKANTSHOEVE

~

Verplaatste vierkantshoeve De vierkantshoeve in vakwerk, vandaag de taverne, stond oorspronkelijk in Kermt. De provinciale dienst van Bokrijk bezat de expertise om gebouwen af te breken en elders opnieuw op te bouwen. Dat gebeurde dan ook rond 1980 met deze hoeve, al kwam de hoeve niet in Bokrijk, maar in Nieuwenhoven terecht.

16

BOSWACHTERSHUIS EN VIERKANTSHOEVE

De vierkantshoeve in vakwerk - vandaag de taverne “t Kelshof” stond oorspronkelijk in Kermt.

Een bijzonder gebouw is de oude boswachterswoning. Toen het landgoed Nieuwenhoven einde 18de eeuw in privéhanden kwam, werd al snel een eenvoudig huisje gebouwd aan de oever van de Kelsbeek met een schuur en stallingen in vakwerkbouw.

Hier mocht de toezichter van het bos en het wild wonen. Via eenmanspaden was het huis verbonden met het kasteel.

Dubbele woning Toen Charles Whetnall rond 1870 een Engels park liet aanleggen rond het kasteel, liet hij ook het kleine huisje in het bos vernieuwen. Het huis werd in typisch landelijke Engelse stijl afgewerkt, met boomstammen tegen de buitenmuren, rond de deuren en vensters. Het dak werd versierd met houten kantwerk. Meteen maakte hij

17

er een dubbele woning van, met een gemeenschappelijke ingang onder het houten balkon. Het werd de thuis van de vaste boswachter, in dienst van de baron van Nieuwenhoven en zijn gezin. Later nam de baron ook de twee zonen van de boswachter in dienst: de ene werd rentmeester, de andere boswachter. Ze woonden elk met hun gezin in de helft van het huis.

Het boswachtershuis bleef tot in 1989 bewoond door twee boswachters. Na het overlijden van de laatste boswachter werd het door de provincie Limburg omgebouwd tot Bezoekerscentrum.

Even verderop aan Engelbamp vind je trouwens een woning die in precies dezelfde stijl is gebouwd: de herberg “Moeder Lambik”. Daar was immers tijdens het ancien regime de hoofdtoegang van het kasteel.

Het gebouw hoorde dus, net als de boswachterswoning, bij het kasteel.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

ONDER DE GROND

~

18

ONDER DE GROND

Nieuwenhoven werd ooit overspoeld door de zee, zo blijkt uit de teruggevonden fossiele schelpjes.

Sneeuw en ijs

Er is iets bijzonder aan de hand met de bodem in het Provinciedomein Nieuwenhoven. Op de “kleine” oppervlakte van het domein vind je maar liefst vier soorten ondergrond: leem, klei, zandleem en zand.

Daar gaat natuurlijk een heel verhaal aan vooraf …

Tussen 2 miljoen jaar en ca. 10 000 jaar v. Chr. wisselden ijstijden met extreme koude en tussenijstijden met een gematigd klimaat elkaar af. Tijdens de ijstijd leek het Haspengouwse landschap op een toendra, met nauwelijks begroeiing. Sneeuw en ijs bedekten alles voor een groot deel van het jaar.

Vanuit het noorden werd erosiemateriaal door sneeuwstormen naar onze streek gevoerd. Het grovere, zware zand waaide tot in de Kempen. Het fijne leem geraakte wat verder en legde een metersdikke leemlaag in het zuiden van Limburg: de leemstreek.

19

ONDER DE GROND

Sint-Truiden aan zee Nieuwenhoven ligt op de overgang tussen zand en leem. Hier zitten we in de zandleemstreek. Toch komt soms zand aan de oppervlakte of vind je grote plaatsen in klei. In de tussenijstijden deed het smeltwater de rivieren enorm aanzwellen. Meteen de oorzaak voor het golvende landschap in Haspengouw: de rivieren baanden zich een weg door het leem. Op de hellingen is de zandleemlaag weggespoeld door erosie. Het materiaal verzamelde in de vallei van de Kelsbeek. Op de hellingen komen daardoor zand- en kleilagen aan de oppervlakte van een veel oudere oorsprong. Uit de fossiele schelpjes die in de lagen werden gevonden, weten we dat het oude zee-afzettingen zijn. Bij elke overstroming door de zee werden zand (in ondiep water) en klei (in diep water) afgezet. Omdat klei compact en minder onderhevig is aan erosie, werd het reliĂŤf niet helemaal afgevlakt en bleven de kleiheuvels bestaan.

20

ONDER DE GROND

Vochtig en droog Haspengouw

DOE tip

De Kelsbeek, de vijver, de taverne en het parkeerterrein liggen op een vlakke kleilaag. Verderop stijgt het reliëf door diverse kleilagen. Het regenwater sijpelt er in de bodem, maar botst tegen de vaste kleilaag en zoekt zich een andere weg in de helling naar buiten.

Zo ontstaan tal van bronnetjes die uitgroeien tot rivieren. Vandaar ook de naam “Vochtig Haspengouw”.

Ten zuiden van Sint-Truiden rust de leem niet op klei, maar op krijt en andere doorlatende lagen. Daar begint de leemstreek en Droog Haspengouw.

Het landschap is er vruchtbaar en zacht golvend met amper bronnen en rivieren.

21

De werkgroep geologie van de Limburgse Koepel voor Natuurstudie houdt zich bezig met de Limburgse ondergrond. Vrijwilligers observeren en inventariseren niet alleen, ze maken ook boeiende geologische fietsroutes. Die van Sint-Truiden verschijnt in 2018.

Meer info op www.provinciaalnatuurcentrum.be.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

HASPENGOUWS FRUIT

~ 22

HASPENGOUWS FRUIT

Vlinders en andere insecten zijn dol op rottend fruit. Laat het dus gerust liggen.

Snoeien doet groeien

Wat zou Haspengouw zijn zonder fruit? In Nieuwenhoven is dat niet anders. In het “fructuarium” achter de speeltuin hangen in de zomer en het najaar verschillende soorten fruit te blinken in de zon.

Fruit op natte grond Het fructuarium werd ooit aangeplant om oude hoogstamrassen te bewaren.

De ondoordringbare kleilaag zorgt voor natte grond. Bovendien is er weinig lichtinval door de nabijheid van het bos. De bomen werden daarom op een verhoogd stukje grond geplant, maar dat maakt hen wel kwetsbaar.

In het zuidoosten van het domein ligt nog een andere boomgaard.

Omdat het water er beter afloopt, is de grond minder vochtig. Hier groeien pruimen met klinkende namen zoals “Belle de Louvain” of “Monsieur Hâtif”.

23

De fruitbomen worden één keer per jaar gesnoeid. Niet om de boom extra te laten groeien, enkel om ze te onderhouden. Snoeien doet immers groeien: hoe vaker je snoeit, hoe sneller de boom groeit en je weer meer moet snoeien. Zeker pruimenbomen zijn gevoelig: na het snoeien krijgen ze weleens ziektes.

In Nieuwenhoven mogen dode fruitbomen in de boomgaard blijven staan. Nuttige insecten, zoals oorwormen, schuilen er graag in.

Houtkevers maken gangen in het dode hout. De gangen worden op hun beurt een broedplaats, bijvoorbeeld voor solitaire bijen. Spechten maken bij het zoeken naar houtwormen holtes in de boom. Met wat geluk wordt dat een nieuwe thuis voor de steenuil. Hij doet zich dan weer tegoed aan woelmuizen, die dol zijn de op jonge wortels van

HASPENGOUWS FRUIT

fruitbomen. Zo zorgen dode fruitbomen op hun eigen manier voor nieuw leven.

Rot fruit Vlinders en andere insecten zijn dol op rottend fruit. Laat het dus, ook thuis, gerust liggen onder de fruitboom. Al snel lokt het kleurrijke vlinders zoals de dagpauwoog of de atalanta. Maar ook nachtvlinders en andere nuttige insecten vinden het heerlijk.

24

HASPENGOUWS FRUIT

Oude DOE fruitrassen tip

In Nieuwenhoven groeien heel wat De LIKONA-werkgroep Geologie oude fruitrassen met namen die tot de houdt zich bezig met de Limburgse verbeelding spreken. Wat dacht je van ondergrond. Vrijwilligers observeren en de Jefkenspeer in het fructuarium? inventariseren niet alleen, ze maken ook Deze Belgische peer werd voor het boeiende geologische fietsroutes. Die eerst gekweekt in de proosdij van de van Sint-Truiden verschijnt in 2018. “witheren” in Ninove, door pastoor Jan de Pameleirre Meer info op en zijn hovenier Jozef (Jef) Thiebaut.

Ook bij de pruimen vinden www.provinciaalnatuurcentrum.be. we welluidende namen zoals Belle de Louvain, Queen Victoria of Monsieur Hâtif.

DOE tip Het fruit in het Provinciedomein Nieuwenhoven wordt niet geplukt. De koeien eten het afgevallen fruit op.

Als er geen vee op de weide is, mag je gerust enkele stukken fruit plukken of oprapen. Zonder de bomen te beschadigen natuurlijk. Smakelijk!

25

KASTEEL NIEUWENHOVEN

B E Z I G E B I J TJ E S

~

26

BEZIGE BIJTJES

In één bijenkast zitten ‘s zomers wel 60 000 bijen.

Een boomgaard kan niet zonder bijen: ze bestuiven de fruitbloesems en zorgen zo voor een goede oogst in het najaar. Ook in het Provinciedomein Nieuwenhoven mogen bijen niet ontbreken. Aan de boomgaard bij de speeltuin vind je de bijenhal, waar meer dan 500 000 honingbijen hard aan het werk zijn. De bijen leven per kolonie in een bijenkast. In één kast zitten ‘s zomers wel 50 000 tot 60 000 bijen.

Geen parfum Je hoeft geen schrik te hebben. Bijen zijn geen agressieve beestjes. Ze steken enkel ter verdediging en gaan zelden in de aanval. Een bijenkolonie is trouwens maar zo agressief als haar koningin. In Nieuwenhoven woont de “Apis mellifera carnica”, een vrij tamme honingbij. Zolang je rustig blijft en geen overweldigend parfum draagt, loop je weinig risico op steken. Als er toch een bij op je arm landt, sla ze dan niet weg,

27

maar laat haar rustig haar gang gaan.

Zodra zij merkt dat je geen lekkere bloem vol nectar bent, vliegt ze meteen weer weg. Toch geprikt? Speciale zalf kan je pijn verlichten. Heb je die niet thuis, kom dan even langs in het bezoekerscentrum!

Honing slingeren De bijenstand van de Koninklijke Vlaamse Imkerbond is er niet alleen voor de imker van Nieuwenhoven. Voor imkers is de aankoop van materiaal om honing te slingeren een stevige hap uit het budget. Daarom mogen imkers uit de buurt gratis het materiaal in Nieuwenhoven gebruiken.

Strak georganiseerd De bijenhal in Nieuwenhoven is een officieel bevruchtingsstation, waar imkers hun koninginnen kunnen komen

BEZIGE BIJTJES

laten bevruchten. Er is plaats voor zo’n 35 koninginnen. Zonder koningin is er namelijk geen bijenkolonie. In elke bijenkast is er maar één koningin. Ze laat zich bevruchten door mannetjesbijen (“darren”) en begint meteen eitjes te leggen, wel 150 000 per jaar. Sommige eitjes worden bevrucht: dit worden de werksters of koninginnen. Uit de onbevruchte eitjes komen darren.

Het merendeel van de bijenkolonie bestaat uit werksters. Deze vrouwelijke bijtjes hebben verschillende taken, afhankelijk van hun leeftijd. In de zomer leven ze zo’n 6 weken, in de winter 6 maanden. In de eerste drie weken van hun leven voeren ze taken uit in de bijenkast: cellen poetsen, larven voederen, raten bouwen, nectar verwerken tot honing of de wacht lopen.

Pas na drie weken mogen ze naar buiten om nectar, stuifmeel, propolis en water te verzamelen.

Darren hebben als belangrijkste taak het bevruchten van de jonge koningin. Dat doen ze in volle bruidsvlucht. In een bijenkast zitten maar 300 mannetjesbijen en zelfs die zijn in de winter overbodig. Omdat ze alleen maar voedsel en energie kosten, jagen de werksters de darren vanaf augustus naar buiten.

28

BEZIGE BIJTJES

Op hotel Naast bijen vliegen er nog heel wat andere insecten rond in Nieuwenhoven.

Ook zij verdienen een plaatsje.

In het insectenhotel achter het Bezoekerscentrum komen insecten niet alleen overnachten. Wilde, solitaire bijen leggen er hun eitjes. Als het buisje dichtgemetseld is, ligt er een eitje of larve in. Onderin het insectenhotel worden ook muizen en egels gastvrij ontvangen.

DOE tip Elke derde zaterdagnamiddag van de maand (mei-september) mag je gratis binnengluren in de bijenhal. De imker geeft je met veel plezier uitleg over de wondere bijenwereld.

29

KASTEEL NIEUWENHOVEN

W AT E R D O E T LEVEN

~ 30

WATER DOET LEVEN

De meeste vijvers zijn verdwenen, maar als je goed oplet zie je in het bos aan de laagtes waar ze ooit gelegen hebben.

Van de visvijvers van de monniken tot de kronkelende Kelsbeek: water speelt al eeuwenlang een prominente rol in Nieuwenhoven.

Monniken kweken karpers In Vochtig Haspengouw zorgen de ondoordringbare kleilagen ervoor dat het regenwater traag in de bodem kan dringen. Het zoekt dus best een alternatieve uitweg. Zo ontstaan tal van bronnetjes. Bronvijvers, waaronder de huidige “Zwarte Vijver”, bevonden zich aan de rand van de kleilaag, waarop het bronwater als kwel uittrad.

De monniken gebruikten de bronvijvers, maar ook de Kelsbeek voor het voeden van andere vijvers. Ze verlegden de beek naar de rand van de vallei. De vallei werd uitgegraven tot op de kleilaag. Van daaruit creëerden

31

de monniken een snoer van vijvers vanaf de plaats waar de Kelsbeek het domein binnenkomt tot aan het kasteel. Via dijkjes maakten ze vijvers van verschillende formaten en dieptes voor het kweken van karper voor de vastenperiode. Om de vis te oogsten, lieten ze de vijvers gewoon leeglopen.

Met het verdwijnen van de abdij en de opkomst van het spoorwegennet – waardoor zeevis snel vervoerd kon worden - zijn de meeste vijvers ondertussen verdwenen. Alleen de hengelvijver, de Zwarte Vijver en de kasteelvijvers blijven nog over. Als je goed oplet, zie je in het bos de laagtes van de vroegere vijvers nog steeds liggen.

WATER DOET LEVEN

Kelsbeek De monniken waren zeker niet de laatsten die de loop van de Kelsbeek veranderden. In de vorige eeuw(en) zijn er in Vlaanderen heel wat beken rechtgetrokken. Zo wilde men het water sneller afvoeren om hogerop gelegen natte gronden droog te trekken.

Ondertussen is men er wel achter dat dit niet de juiste oplossing is en zelfs voor uitdroging en - stroomafwaarts – voor overstromingen kan zorgen. Ook de Kelsbeek is tussen 1850 en 1976 regelmatig rechtgetrokken. De kwaliteit van het water in de beek was tot enkele jaren geleden niet goed. Daarom besloot men de vijvers niet meer rechtstreeks met het beekwater te voeden.

De Zwarte Vijver De hengelvijver en de Zwarte Vijver staan al op kaarten uit 1680. De Zwarte Vijver dankt zijn naam aan de zwarte sliblaag op de bodem. Soms staat de vijver helemaal droog. Bij hoge waterstand stroomt het overtollige water over in de kasteelvijver. Vandaag vinden hier heel wat bijzondere waterplanten en dieren een onderkomen.

DOE tip Kom eens hengelen Wil je zelf komen hengelen in het Provinciedomein Nieuwenhoven?

Dat kan in de visvijver aan het oude boswachtershuis (achter de educatieve vijver). Je bent welkom van april tot oktober, tussen zonsopgang en zonsondergang, op voorwaarde dat je de gevangen vis ook weer terugzet. In de vijver zwemmen karper, rietvoorn, snoek, brasem en zeelt. Ooit werd er een snoek van 1 meter lang gevangen!

Je moet wel een visticket kopen in het Bezoekerscentrum.

32

WATER DOET LEVEN

Natuurlijke waterzuivering Het Provinciedomein Nieuwenhoven heeft geen riolering. Het water van de horeca en het Bezoekerscentrum wordt gezuiverd door het biologische waterzuiveringssysteem achter de taverne. De vetten worden van het water gescheiden, het toiletwater komt terecht in de septische put. Daar bezinken de vaste deeltjes op de bodem en breken bacteriën een deel van de afvalstoffen af. Lichte afvalstoffen drijven boven en enkel de middelste laag vloeit via de pompput weg naar het rietveld. Daar wordt het water verder op natuurlijke wijze gezuiverd door het riet, bacteriën en de bodem. In het volgende rietveld wordt het water nog eens gefilterd.

Dan stroomt het water naar een vijvertje, waar de laatste afvalstoffen door de planten worden opgenomen. Via een overloop stroomt het zuivere – maar niet drinkbare – water naar een bijbeek van de Kelsbeek.

DOE tip In de educatieve vijver mag je naar hartenlust de onderwaterwereld gaan ontdekken. Kijk zeker eens door de onderwaterperiscopen en probeer allerlei waterbeestjes te spotten. Of breng een netje en een emmertje mee om ze eens beter te bekijken. Zet de waterbeestjes wel altijd terug in het water.

33

KASTEEL NIEUWENHOVEN

WAARDEVOLLE GRASLANDEN

~

34

WAARDEVOLLE GRASLANDEN

Het grasland aan de Zwarte Vijver is met zijn veel zeggesoorten en zeldzame orchideeën ii uniek in Haspengouw.

Wie aan het Provinciedomein Nieuwenhoven denkt, ziet meteen het uitgestrekte bos voor zich.

Toch is er meer dan bos alleen: ook belangrijke graslanden maken deel uit van Nieuwenhoven. Dat zijn er niet zo’n beetje: maar liefst 36 ha!

Limousinrunderen. Deze grote bruinrode runderen komen uit de Franse provincie Limousin, in het Centraal Massief.

De graslanden worden niet bemest, omdat dit de biodiversiteit bevordert. Hoe armer (lees: niet bemest) het grasland, hoe meer verschillende dieren en planten er kunnen leven.

Maar niet elke koe verdraagt arm gras of hooi. De Limousinkoeien hebben een ander metabolisme dan onze koeien en verteren dit wel.

Uniek in Haspengouw

Beheer in Nieuwenhoven De graslanden in Nieuwenhoven worden beheerd door een biolandbouwer. Hij krijgt een vergoeding voor het beheer en mag zelf het gras gebruiken als voedsel voor zijn koeien. De provincie Limburg blijft eigenaar van de gronden en krijgt elk jaar een verslag van de landbouwer.

Door deze regeling kan de provincie, samen met de boer, waardevolle graslanden behouden.

Het merendeel van de graslanden wordt begraasd door

35

Aan de Zwarte Vijver ligt het meest waardevolle grasland van Nieuwenhoven. Het stuk van 1 ha is een mininatuurreservaat. Om dit kleine stukje niet verloren te laten gaan, moet je hier zeker op de paden blijven. Er groeien immers maar liefst 141 plantensoorten, waaronder 17 zeggesoorten, zoals de blonde zegge.

Als je weet dat er in Haspengouw amper graslanden zijn met 100 verschillende plantensoorten, zie je meteen hoe uniek dit stukje is. Ook zeldzame orchideeën zoals de bijen- en bosorchis danken hun bestaan aan dit voedselarme milieu.

WAARDEVOLLE GRASLANDEN

36

WAARDEVOLLE GRASLANDEN

Wat is grasland?

Als we het hebben over grasland, bedoelen we een stuk grond waar “grassen” overheersen. Je hebt de grote “natuurlijke” graslanden, zoals de steppe of de savanne. Die vind je hier natuurlijk niet. In Nieuwenhoven vind je voornamelijk cultuurgrasland. Dat zijn graslanden die door de mens worden bewerkt. Dat kan op verschillende manieren: ze kunnen worden gemaaid, gehooid of begraasd. Een weiland met koeien is dus een grasland, net zoals een weide waar het gras eind juni gehooid wordt. Vaak heeft de manier van beheren te maken met de vochtigheid en de voedselrijkheid: nattere stukken worden gehooid, vochtige voedselrijke stukken vaak begraasd door koeien.

DOE tip De graslanden van het Provinciedomein Nieuwenhoven zijn uniek. Hoe mooi de orchideeën en andere bloemen ook zijn: pluk ze niet – zo kan iedereen van hun schoonheid genieten. Een tip voor thuis: laat een stukje gazon verwilderen en maak je eigen graslandje. Gewoon niet meer maaien in de lente en uitkijken naar de zomer …

37

KASTEEL NIEUWENHOVEN

BLO EMENWEEL DE

~

38

BLOEMENWEELDE

In de lente kleuren narcissen, bosanemonen en speenkruid het bos in duizend tinten geel, wit en paars.

In de lente loont het absoluut de moeite om in Nieuwenhoven te komen wandelen. Wel op de paadjes, want dan is het bos bezaaid met prachtige, maar gevoelige lentebloemen. Ze kleuren het bos in duizend tinten geel, wit en paars. Wilde narcissen, bosanemonen, meiklokjes, speenkruid, boshyacint: het groeit hier allemaal. Ze zien er zo mooi uit dat je al snel in de verleiding komt om ze te plukken. Maar dat betekent meteen hun einde: ze komen dan nooit meer terug – dus doe het niet.

Idyllische herfst In de herfst wordt het bos omgetoverd tot een idyllisch woud. De bladeren verkleuren in rood, bruin en geel en geven het bos een warme, romantische uitstraling. Nog mooier zijn de honderden paddenstoelen, van de giftige kabouterwoning – de vliegenzwam – tot het golvende elfenbankje. Kinderen zijn er dol op.

Zoveel gronden, zoveel bomen Bijzonder aan Nieuwenhoven zijn de vele grondsoorten die hier op een kleine oppervlakte voorkomen. Je vindt hier zowel zandleem, rijke kleigrond, arme zandgrond als natte valleigrond. Dat resulteert meteen in 4 verschillende

39

BLOEMENWEELDE

vegetatietypes, met elk zijn eigen bomen en struiken.

Het grootste deel van het domein bestaat uit zandleem. Hierop groeien eik, berk, kastanje en esdoorn als hoogste bomen. Daaronder zit de struiklaag: die bestaat uit jonge boompjes, maar ook uit struiken die minder licht nodig hebben, zoals de lijsterbes, kornoelje, vlier, hazelaar en haagbeuk. In de schaduw onder de struiken overleven dalkruid, lelietjevan-dalen en salomonszegel. Waar wat meer licht komt, vind je bramen en adelaarsvaren.

Een heel andere begroeiing vind je op de armere zandgronden.

Hier hebben bosbessen, struikheide en grassen het voor het zeggen. Qua bomen doen vooral de berken het goed.

Weer anders gaat het eraan toe op de kleigrond. Bomen zoals de es, Spaanse aak, Gelderse roos en meidoorn houden van de rijkere grond. Hier vind je ook veel planten: wilde narcissen, de mooie witte bosanemoon, speenkruid, daslook en aronskelk. In de nattere delen, langs de oevers van de Kelsbeek, staan de elzen graag met de voetjes in het water.

DOE tip Ga eens met de hele familie op boszoektocht. Tijdens een spannende reis door het bos ontdek je alle geheimen van Nieuwenhoven. Vraag ernaar in het Bezoekerscentrum!

40

BLOEMENWEELDE

< wilde

narcis

daslook >

speenkruid > <

meiklokje

41

KASTEEL NIEUWENHOVEN

BOEIENDE BOMEN

~ 42

BOEIENDE BOMEN

Getuigen uit het verleden

Eén van de vorige eigenaars van het kasteel, de familie de Moffarts, was erg actief in de bosbouw.

Dat heeft duidelijk sporen nagelaten in het bos...

Het bos van Nieuwenhoven is een overblijfsel van het “Brudelholtwoud”, een historisch bosgebied in Haspengouw. Het strekte zich uit over Sint-Truiden, Zoutleeuw, Nieuwerkerken, Alken en Ulbeek.

Vandaag is het bos van 161 ha het grootste openbare bos van Zuid-Limburg. Haspengouw is de landbouwstreek bij uitstek, dus bossen zijn er dun gezaaid. De vruchtbare zandleem- en leemgronden zijn veel interessanter voor de akkerbouw en fruitteelt dan voor bos.

Nochtans was Zuid-Limburg niet altijd zo arm aan bossen. Aan het einde van de18de eeuw waren hier zelfs nog zeer uitgestrekte wouden.

Halverwege de 19de eeuw waren ze echter al behoorlijk versnipperd.

43

Sommige bomen zijn de laatste getuigen van het landschapspark in de 19de eeuw. Denk maar aan knothaagbeuken op oude perceelsgrenzen, massieve rododendrons en geënte lindes. Ook platanen en rode beuken werden ooit als parkbomen aangeplant. Je herkent ze nog aan hun snoeivorm: het is duidelijk te zien dat ze als statige solitaire bomen werden onderhouden.

Productiehout Eén van de vorige eigenaars van het kasteel, de familie de Moffarts, was erg actief in de bosbouw. Dat heeft duidelijk sporen nagelaten in het bos.

Op verschillende plaatsen vind je kleine percelen met specifieke boomsoorten, zoals de fijnspar, lork en tamme kastanje.

De fijnspar werd vooral op nattere gronden aangeplant. Door de dichte kleilaag dringen de wortels van de spar amper in de grond. Bovendien heeft de boom van zichzelf al een oppervlakkig wortelstelsel. Bij een hevige storm durft er dus al eens een exemplaar tegen de vlakte te gaan. Dan doet de lork het hier beter. In het noorden van het domein staan enkele mooie oude exemplaren.

Voordeel van de lork is dat hij snel groeit en dus veel hout produceert. Ook tamme kastanjes werden om dezelfde

BOEIENDE BOMEN

reden aangeplant. Bijzonder zijn de snelgroeiende canadapopulieren. De familie de Moffarts heeft zelfs een eigen variëteit ontwikkeld en op de markt gebracht. Maar het meest karakteristiek voor Nieuwenhoven zijn de witte abelen, ook weleens zilverpopulier genoemd. Je herkent ze aan de witte onderkant van het blad.

Bosbeheer vandaag Vandaag wordt het bos beheerd door de provincie Limburg. Nu staan niet meer de houtproductie, maar wel biodiversiteit, educatie en ontspanning centraal. Het bosbeheer is erop gericht een zo gevarieerd mogelijke fauna en flora te creëren, waar ook wandelaars van kunnen genieten.

Het bos in Nieuwenhoven is vandaag FSC-gecertificeerd (Forest Stewardship Council). Dat wil zeggen dat het bos duurzaam beheerd wordt, met aandacht voor zowel natuur, mens als economie. Zo wordt het aangepast beheerd, wordt er niet meer hout gekapt dan het bos aankan en krijgt het bos de nodige tijd om te herstellen. Toch moet er regelmatig gedund worden in het bos.

Dan worden bepaalde bomen gekapt om de andere bomen meer lucht, licht en ruimte te geven. Zo voorkom je een té

dicht en ongezond bos, want meer licht betekent meer leven. Dat is meteen de reden waarom uitheemse boomsoorten met een erg dicht bladerdek, zoals de tamme kastanje, de Amerikaanse eik, eerder de voorkeur krijgen bij het kappen.

Bomen die omvallen bij een storm, blijven meestal liggen. Dood hout brengt immers heel wat leven in het bos.

Kleine insecten voeden zich aan het hout en egels kunnen eronder schuilen.

Een proper en netjes opgeruimd bos ziet er misschien wel mooi uit, maar is ecologisch minder interessant.

Over mieren en galgen Rond Nieuwenhoven zijn er verschillende bossen met een eigen naam. Neem nu het Galgenbos. Dat bos kreeg zijn naam pas op de kadasterkaart van de 19de eeuw. Daarvoor was er slechts één perceeltje dat zich Galgenbos mocht noemen. Nog leuker is het verhaal van het Mierhoopbos, ten noorden van Nieuwenhoven. Dat dankt zijn naam aan de mierenhopen, zou je denken – want die vind je hier wel. De waarheid is anders. In 1364 kocht de toenmalige abt van Sint-Truiden ruim 46 ha landbouwgrond en 20 ha bos van de familie de Mierop, meteen de oorsprong van de naam van het bos …

44

BOEIENDE BOMEN

Bossnoepjes Tijdens de warme zomerdagen en in de herfst is het bos van Nieuwenhoven een ware snoepfabriek. Beukennootjes, kastanjes, maar ook bosbessen en bramen groeien hier volop. Gelukkig maar, want heel wat dieren verzamelen in de herfst hun wintervoorraad.

Eekhoorns begraven nootjes vaak aan de voet van een boom, zodat ze in de winter voedsel genoeg hebben. Maar ook reeĂŤn en vogels profiteren van de herfst om aan te sterken voor de winter.

DOE tip Voor het bosbeheer en de verkoop van hout werkt provincie Limburg samen met Bosgroep Limburg vzw.

Ook als privĂŠ- boseigenaar kan je hen advies vragen over het beheer van je bos. Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren stippelde in Nieuwenhoven de wandelpaden uit. Zij bieden ook deskundige ondersteuning bij projecten van landschapsherstel.

45

KASTEEL NIEUWENHOVEN

GEFLADDER EN GERITSEL

~

46

GEFLADDER EN GERITSEL

Spechten zijn fan van Nieuwenhoven.

Ze maken dankbaar gebruik van het vele dode hout dat dit oude loofbos rijk is om er hun holen in te maken.

Al die verschillende bomen en planten zorgen voor een grote rijkdom aan dieren. Heel wat vogels, zoogdieren en insecten vinden in Nieuwenhoven een ideaal plaatsje.

Vogels Nieuwenhoven is een belangrijk gebied voor de broedvogels van Haspengouw.

Bosvogels zoals de boomklever, gaai en de boomkruiper voelen zich hier opperbest. Maar ook spechten zijn fan van Nieuwenhoven. Ze maken dankbaar gebruik van het vele dode hout dat dit oude loofbos rijk is om er hun holen in te maken.

De tjiftjaf en de zwartkop profiteren van de hoge bomen, omdat ze hun voedsel in de kruin zoeken. Maar ook het waterzuiveringsstation en de Zwarte Vijver trekken vogels aan. Zo

47

heeft de bosrietzanger hier een thuis gevonden. Aan de vijver vind je heel regelmatig sierlijke blauwe reigers die zoeken naar een lekkere snack in het water.

’s Avonds en ’s nachts wordt Nieuwenhoven het domein van de uilen die met hun grote vleugels over het domein zweven op zoek naar een sappig bosmuisje. Dat zijn er heel wat: onder meer de ransuil, bosuil, kerkuil en steenuil houden ’s nachts een oogje in het zeil. Misschien vind je weleens een braakbal om uit te pluizen …

GEFLADDER EN GERITSEL

Zoogdieren Met een beetje geluk ontmoet je op je wandeling de schuchtere ree. Zij knabbelt graag aan de bramen en andere bessen van de struiken in het bos. Mocht je in de lente een reekalfje tegenkomen: raak het niet aan. De moeder is nooit ver weg, maar jouw geur kan ervoor zorgen dat ze haar jong verstoot. Een andere bosbewoner is de vos. Aan het parkeerterrein is er zelfs een perceel dat de â&#x20AC;&#x153;vossenkuilâ&#x20AC;? wordt genoemd.

Naast de vos en de ree schuilen er nog andere zoogdieren in het bos: het oude loofbos met veel holle bomen is perfect voor heel wat bijzondere vleermuizen. Maar ook marters en muizen kunnen hier wel aarden.

48

GEFLADDER EN GERITSEL

Mierenhopen

DOE tip Wie dieren wil spotten moet er wat voor over hebben. Van zodra het licht is, heb je de meeste kans om bijzondere dieren tegen te komen. Je bent welkom vanaf zonsopgang tot zonsondergang. Zo kunnen ook de dieren genieten van hun rust.

49

Het hoeven niet altijd grote, opvallende dieren te zijn. De meest bijzondere beestjes van Nieuwenhoven zijn misschien wel de rode bosmieren.

Mierenhopen kom je immers niet meer zo vaak tegen in Haspengouw.

In Nieuwenhoven vind je ze nog wel, die gigantische bergen â&#x20AC;&#x201C; voor mieren toch â&#x20AC;&#x201C; vol dennennaalden en takjes. De mierenhoop is het nest van wel honderdduizenden mieren. De mierenhoop gaat trouwens ondergronds even diep als hij hoog is . De mieren hebben een ingenieus systeem bedacht waarmee ze de temperatuur kunnen regelen. Met duizenden tegelijk gaan ze tijdens heldere winterdagen zonnebaden. Als ze opgewarmd zijn komen ze met die warmte het nest binnen, waardoor het er lekker opwarmt tot 25 °C. Door nadien voortdurend de vorm, deklaag en ventilatiegangen aan te passen, houden ze het nest op optimale temperatuur. Weinig dieren durven het aan om de rode bosmier op te eten, alleen de specht kan ze wel smaken.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

DOE tip Bij landschapskunst vormt het landschap of een natuurelement, aangepast door de kunstenaar, het kunstwerk. Het is vergankelijke kunst: de natuur zal het terug opslorpen. Laat je eigen creativiteit eens de vrije loop in het speelbos en maak zelf landschapskunst met takken, blaadjes en andere natuurelementen.

KUNST IN HET DOMEIN

~ 50

KUNST IN HET DOMEIN

Als eerbetoon aan de “koning van het bos” bracht kunstenaar Raf Timmermans de eik opnieuw tot leven als de Germaanse oppergod Wodan!

Wodanseik Op een kruising van boswegen pronkt een mooi stukje land art (beter: landschapskunst). Als eerbetoon aan de “koning van het bos” bracht kunstenaar Raf Timmermans een oude eik opnieuw tot leven als de Germaanse oppergod Wodan. Wodan is de god van de dichtkunst, toverkunst en de runen.

Het verhaal luidt dat de god één van zijn ogen omruilde voor twee raven die hem alle geheimen van de wereld toefluisterden. Het kunstwerk heeft vier ogen, die de vier oerelementen – aarde, water, vuur en lucht – uitbeelden.

Oorlogsverleden Op het domein staat nog een ander bomenkunstwerk: Jean Graulus kerfde in de jaren ’30 een soldaat in de bast van een beuk. Waarom hij dat precies deed

51

is niet duidelijk, maar zeker is wel dat er tijdens de Eerste Wereldoorlog Duitse soldaten gelegerd waren in het domein van Nieuwenhoven. In het kunstwerk herken je dan ook duidelijk het uniform van de Duitsers in WO I.

Gespierde stelten Het meest recente kunstwerk is het gedicht “Reiger” over de sierlijke watervogel met gespierde stelten. Het werd uitgefreesd in een cortenstalen plaat bij de visvijver, waar je de reiger ook vaak in het echt kan spotten. Het gedicht is van de hand van Herman Rohaert, die het schreef voor de kunsthappening “Biodiversiteit Nieuwenhoven 2014”. Het provinciedomein Nieuwenhoven leent zich prima tot kunst “in situ”, waarbij de kunstenaar de uitdaging aangaat om materialen te gebruiken die hij of zij ter plaatse vindt.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

W AT K U N J E DOEN IN NIEUWENHOVEN

~ 52

WAT KUN JE DOEN IN NIEUWENHOVEN

Elk jaar bezoeken maar liefst 70 000 wandelaars het Provinciedomein Nieuwenhoven.

Sinds 1972 is een groot stuk van het domein Nieuwenhoven – niet het kasteel – eigendom van de provincie Limburg. De provincie kocht het domein om het te vrijwaren van verkaveling.

Zo bleef het waardevolle natuurgebied beschermd. Tegelijk wil de provincie mensen ook laten genieten van dit bijzondere domein via zachte recreatie.

Spelen à volonté De speeltuin is voor de allerkleinsten de belangrijkste reden om naar Nieuwenhoven te komen. Het is je misschien nog niet opgevallen, maar de speeltuin is opgebouwd zoals een oud dorpje: kinderen kunnen schooltje spelen, er zijn huisjes, een kerktoren en verschillende ambachten. Dit allemaal opgedeeld in verschillende zones per leeftijdscategorie. Aan het parkeerterrein

53

kunnen de onverschrokken avonturiers op ontdekking in het grote speelbos: kampen bouwen, boomklimmen of zwaardgevechten houden – het kan hier allemaal. Weetje: de boomspinnen en de stapstammen zijn gemaakt van hout uit het bos.

Wandelen Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren stippelde 4 wandelroutes van 1 tot 7,5 km uit op en rond het Provinciedomein Nieuwenhoven. Je wandelt over knuppelpaden, geniet van mooie vergezichten en kunt onderweg even uitrusten op één van de vele bankjes. De wandelingen starten aan het parkeerterrein en zijn volledig bewegwijzerd met gekleurde symbolen. Eindigen doe je op dezelfde plaats, zo kun je nog even nagenieten

WAT KUN JE DOEN IN NIEUWENHOVEN

in taverne ’t Kelshof of in de speeltuin.

De wandelkaart koop je in het Bezoekerscentrum of online op www. wandeleninlimburg.be. In het domein zijn geen fietsen en ruiters toegelaten, voor de veiligheid van de wandelaars en spelende kinderen. In de ruime omgeving van Nieuwenhoven kun je natuurlijk gebruikmaken van het uitgebreide Limburgse fietsroute- en mountainbikenetwerk.

DOE tip In het Bezoekerscentrum kun je een buggy of een rolstoel lenen.

Honden In het domein zelf zijn honden enkel toegelaten aan de leiband. Wil je je viervoeter toch van de vrijheid laten profiteren? Dat kan op één van de grote hondenweides aan het parkeerterrein.

Daar kan hij naar hartenlust spelen en rondlopen.

Eten en drinken Kies voor een picknick aan één van de vele picknickbanken of vlei je neer op het terras van ’t Kelshof, voor een lekker hapje of een verfrissend drankje.

Openingsuren vind je op www.domeinnieuwenhoven1.be Ook in het streekcafé van Kasteel

54

WAT KUN JE DOEN IN NIEUWENHOVEN

Nieuwenhoven kun je terecht voor een biologisch hapje of Limburgs streekbier.

Je wordt er bovendien verwend met een prachtig uitzicht over de vijvers en het kasteelpark. www.kasteelnieuwenhoven.be

Onder water In de educatieve vijver aan het oude boswachtershuis staan onderwaterperiscopen waarmee je duizenden waterbeestjes kunt spotten.

Je mag gerust met een netje en emmertje water scheppen om ze in detail te bekijken. De beestjes wel altijd terugzetten!

In de visvijver aan het oude boswachtershuis â&#x20AC;&#x201C; achter de educatieve vijver, mag je komen vissen van april tot oktober. Een visticket koop je in het Bezoekerscentrum. Voorwaarde is wel dat je de gevangen vis terugzet. Je kunt er vissen op karper, rietvoorn, snoek, brasem en zeelt.

55

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Ontdek de natuur Kinderen van 6 tot 12 jaar kunnen lid worden van het â&#x20AC;&#x153;natuurgroepjeâ&#x20AC;?. Tijdens 12 woensdagnamiddagen maken ze op een speelse manier kennis met de natuur. Ze gaan op zoek naar kriebelbeestjes, beloeren de vogels of ontdekken de prachtige lentebloeiers. De begeleiding gebeurt door ervaren natuurgidsen. Je voorziet best speelkleren, regenkleding en laarzen.

Meer info: in het Bezoekerscentrum, via 011 68 79 81 of nieuwenhoven@limburg.be.

REIZEN OM TE LEREN

~ 56

REIZEN OM TE LEREN

Individueel bezoek Elk jaar komen zo’n 8 000 kinderen, jongeren en volwassenen hun kennis over de natuur bijschaven in het domein.

Heel wat scholen komen naar het Provinciedomein Nieuwenhoven voor hun herfstwandeling. Logisch, want in de herfst vormt het bos een prachtig kleurenspektakel met honderden paddenstoelen als versiering. Maar het domein heeft in elk seizoen zijn charme. Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren stippelde de mooiste wandelroutes uit, met voor elk wat wils – van 1 km tot 7,5 km. Spring zeker even binnen in het Bezoekerscentrum: de medewerkers geven je met veel plezier alle informatie die je nodig hebt. Regelmatig kun je er ook tijdelijke tentoonstellingen bezoeken. Liever met een persoonlijke gids op stap? Ook dat kan!

57

Je bent altijd welkom voor een wandeling in het Provinciedomein Nieuwenhoven, zonder of mét gids. Hij/ zij vertelt je alles wat je ooit wilde weten over het domein: smeuïge anekdotes, boeiende weetjes en spannende verhalen. Je kunt de gids reserveren via 011 68 79 81, nieuwenhoven@limburg.be.

Liever een rondleiding in het kasteel?

Elke zon- en feestdag tussen eind maart en oktober start er om 11 u. een gratis bezichtiging van het kasteel. Je moet je gewoon aanmelden in het streekcafé.

Meer info: www.kasteelnieuwenhoven.be.

Scholen In Nieuwenhoven is er een ruim educatief aanbod voor zowel het kleuter-, lager, secundair als hoger onderwijs. Een speelse uitstap met Truisje de bosmuis, een spannende belevingstocht in het bos of als echte biologen aan wateronderzoek doen. De mogelijkheden zijn eindeloos.

Het volledige aanbod vind je in het Bezoekerscentrum of op www.provinciaalnatuurcentrum.be, 011 68 79 81 - nieuwenhoven@limburg.be.

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Bronnen “17 jaar broedvogelkartering in het provinciaal domein Nieuwenhoven”, Peter Bellen - LIKONA Jaarboek 2010, nr. 20.

“Inventaris onroerend erfgoed”, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/135348 Koninklijke Vlaamse Imkersbond, www.konvib.be “Landschapswandeling Greenspot Nieuwenhoven”, Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (2012) “Nieuwenhoven Landschapswandeling”, Jan Stevens en Johan Geusens (1985) “Provinciaal Domein Nieuwenhoven, Landschapswandeling, Omer Vanstraelen “Topnatuur in Vlaanderen vlak bij de Zwarte Vijver in het provinciaal domein Nieuwenhoven”, Eddy Dupae - LIKONA Jaarboek 2010 nr. 20 Interviews met Christel Bouchet, Omer Vanstraelen, Jan Stevens

58

Colofon Uitgave­ – De deputatie van de provincieraad van Limburg Herman Reynders, gouverneur-voorzitter Frank Smeets, Ludwig Vandenhove, Igor Philtjens, Erik Gerits, Jean-Paul Peuskens, Inge Moors, gedeputeerden, en Renata Camps, provinciegriffier Tekst­– An Bloemen, Pen&Peper Redactie­– Christel Bouchet, Greet Gommers, Johan Van den Broek Eindredactie­– Greet Gommers Taalcorrectie­– Yvette Vandormael, Taaldienst, Informatie en Communicatie, provincie Limburg Vormgeving­– Hilde Winters, Grafische Producties, Informatie en Communicatie, provincie Limburg Fotografie­– Robin Reynders - provincie Limburg, Renaat Nijs (pg. 5) collectie PCCE - provincie Limburg (pg. 8) Omer Vanstraelen (pg. 38-39) Overzichtskaart – Pollie Gregoor Drukwerk­– drukkerij Paesen, Opglabbeek Lettertype­– Adelle Sans, Marcelle Script D/2017/5.857/027 Verantwoordelijke uitgever­– Jan Mampaey, Provinciaal Natuurcentrum, Craenevenne 86, 3600 Genk

59

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Geef teken geen kans Ook in het Provinciedomein Nieuwenhoven zitten teken. Deze kleine spinachtigen zijn op zich onschadelijk, maar ze zijn soms drager van de ziekte van Lyme. Beter voorkomen dan genezen dus. Hoe je dat doet? Blijf op de paden, draag een lange broek die je in je sokken steekt en gebruik eventueel een insectenwerend middel.

Maar vooral: controleer thuis of je geen tekenbeet hebt. Toch een ongewenste gast meegenomen? Geen paniek. Trek â&#x20AC;&#x2DC;m er zo snel mogelijk uit met een pincet of tekentang en ontsmet nadien de beet. Als je in de dagen nadien een rode cirkel op je lichaam ziet verschijnen of griepachtige verschijnselen krijgt, ga je best even naar de huisarts.

Let ook op voor de vossenlintworm, die verspreid wordt via de ontlasting van vossen. Eet nooit geplukte bessen zonder ze te wassen.

60

KASTEEL NIEUWENHOVEN

Kasteel Nieuwenhoven Kasteel Nieuwenhoven Engelbamp 57 3800 Sint-Truiden + 32 11 68 64 10 info@kasteelnieuwenhoven.be www.kasteelnieuwenhoven.be

â&#x20AC;&#x2DC;t Kelshof (horeca) Provinciedomein Nieuwenhoven Nieuwenhoven 1 - 3800 Sint-Truiden + 32 11 68 05 35 www.domeinnieuwenhoven1.be

Openingsuren van 1 april t.e.m. 31 oktober iedere dag, open van 11 u. donderdag gesloten feestdagen open tijdens de paasvakantie en de grote vakantie elke dag open van 1 november t.e.m. 31 maart ma, di, wo & za open van 14 tot 18 u. zondag open van 10.30 tot 20 u. donderdag & vrijdag gesloten feestdagen open

61

KASTEEL NIEUWENHOVEN

62

KASTEEL NIEUWENHOVEN

63

Provinciedomein Nieuwenhoven KASTEEL NIEUWENHOVEN

Hasseltsesteenweg z/n 3800 Sint-Truiden + 32 11 68 79 81 nieuwenhoven@limburg.be provinciaalnatuurcentrum.be

Openingsuren Bezoekerscentrum Van 1 april tot 31 oktober: 9 - 12 u. en 13 - 17 u., weekends en feestdagen vanaf 10 u.

Tussen 1 november en 31 maart: na afspraak.

Een initiatief van de provincie Limburg limburg.be

Provinciedomein Nieuwenhoven Hasseltsesteenweg z/n 3800 Sint-Truiden

64