Nadleśnictwo Radom
2
Nadleśnictwo Radom gospodaruje w lasach według zasad wypracowanych przez pokolenia polskich leśników. Zasad, które od dziesięcioleci pozwalają na ciągłe zwiększanie powierzchni lasów i zasobów drewna w naszym kraju. Lasy są wyjątkowe ze względu na mnogość funkcji, jakie pełnią – są miejscem życia dla wielu roślin i zwierząt; chronią powietrze i wodę; dostarczają drewna, które jest surowcem jedynym w swoim rodzaju, bo naturalnym i odnawialnym. Las jest także wspaniałym miejscem do wypoczynku i uprawiania sportów. Na terenie naszego nadleśnictwa ta ostatnia funkcja nabiera szczególnego znaczenia ze względu na potrzebę kontaktu z naturą mieszkańców ponad 200-tysięcznego Radomia i przyjeżdżających tu turystów z innych części Polski. Gorąco zachęcam do korzystania z uroków naszych lasów. Mam nadzieję, że niniejszy folder pomoże Państwu w ich poznaniu oraz zrozumieniu pracy leśników. Nadleśniczy Jerzy Jacek Karaśkiewicz
3
Położenie i krajobraz 4
Powierzchnia Nadleśnictwa Radom w granicach zasięgu terytorialnego to 1231 km2 . W środku tego obszaru znajduje się miasto Radom. W tutejszym krajobrazie dominują pola uprawne z niewielkim udziałem mocno rozdrobnionych lasów. W części północno-wschodniej nadleśnictwa rozciąga się rozległy kompleks leśny będący częścią Puszczy Kozienickiej – jednego z najcenniejszych obszarów pod względem przyrodniczym w środkowej Polsce.
Nadleśnictwo Radom
Widok w kierunku Radomia z dostrzegalni przeciwpożarowej Nadleśnictwa Radom.
6
Obszar Nadleśnictwa Radom administracyjnie należy do województwa mazowieckiego, a pod względem fizyczno-geograficznym zaliczany jest do makroregionu Wzniesień
W Jedlni-Letnisku warto zobaczyć
Południowomazowieckich i mezoregionu Równiny Radomskiej.
drewniany kościół z lat 20. XX w.
Malownicza dolina Pacynki na wschód od Radomia.
Położenie geograficzne, uwarunkowania przyrodnicze i historyczne
Jedna z mogił upamiętniających
wpływają na to, jak wyglądają tereny w zasięgu działania
ofiary II wojny światowej na
nadleśnictwa. Dzięki przebiegającym tędy od wieków ważnym
terenie leśnictwa Jedlnia.
szlakom komunikacyjnym mocno rozwinęło się osadnictwo, a znaczna cześć gruntów została wylesiona i przeznaczona na cele rolnicze. Dlatego lasy na obszarze Nadleśnictwa Radom zajmują obecnie zaledwie 17 proc., przy średniej lesistości dla całej Polski wynoszącej ok. 30 proc. Ozdobą w tutejszym pejzażu i atrakcją turystyczną są sztuczne zbiorniki wodne. Zalew Siczki położony jest niedaleko chętnie odwiedzanej w celach rekreacyjnych miejscowości Jedlnia-Letnisko oraz Zalew Domaniowski usytuowany na rzece Radomce w zachodniej części nadleśnictwa.
Poranek nad zalewem Siczki nieopodal Jedlni-Letniska.
7
8
Leśny Kompleks Promocyjny Puszcza Kozienicka
Leśny Kompleks Promocyjny „Puszcza Kozienicka” został powołany w 1994 r. i jest jednym z 25 tego typu obszarów funkcjonalnych na terenie naszego kraju. Ustanowiono go na terenie trzech
Akcja sadzenia lasu z dziećmi
nadleśnictw – Radom, Kozienice i Zwoleń. Jego powierzchnia
z radomskich szkół.
Buk, chroniony jako pomnik przyrody, na terenie leśnictwa Jedlnia (LKP Puszcza Kozienicka).
wynosi ponad 30 tys. ha, w tym 4,7 tys. ha zajmuje na terenie
Nadleśnictwo Radom jest
Nadleśnictwa Radom.
organizatorem odbywającego
LKP-y to idea promowania ekologicznego leśnictwa. Zostały
się co roku Święta Polskiej
utworzone jako obszary leśne o szczególnym znaczeniu
Niezapominajki.
ekologicznym, edukacyjnym i społecznym. Testuje się tu nowe technologie leśne, prowadzi prace badawcze oraz doświadczalne, których efekty są później wdrażane w całych Lasach Państwowych. Do ważnych zadań LKP Puszcza Kozienicka należy prowadzenie edukacji przyrodniczej w nadleśnictwach i leśnym ośrodku edukacyjnym.
Rezerwat Jedlnia na terenie leśnictwa Jedlnia (LKP Puszcza Kozienicka).
9
Drzewostany 10
Nadleśnictwo Radom zarządza lasami Skarbu Państwa o powierzchni ponad 10 tys. ha oraz prowadzi nadzór nad lasami prywatnymi na obszarze 11 tys. ha. Podzielone jest na dwa obręby leśne: Jedlnia i Radom oraz dziewięć leśnictw. Większość lasów w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa znajduje się w rozdrobnionych kompleksach o małej powierzchni. W sumie w zarządzie nadleśnictwa jest ich 264. Lasy obrębu Jedlnia stanowią część Puszczy Kozienickiej i zajmują ponad 4,7 tys. ha.
Skład gatunkowy lasów w Nadleśnictwie Radom według udziału powierzchniowego.
74,4% sosna
10,3% dąb
7,3% OlszA
3,6%
brzoza
3,3% JODŁA
1,1%
POZOSTAŁE
11
12
To, jakie gatunki drzew występują na danym terenie, jest uzależnione od wielu czynników. Najważniejsze są te naturalne, jak panujący klimat i typ gleby, które warunkują rodzaj tzw. siedliska. Nie bez znaczenia są też działania człowieka, który od stuleci
Drzewostan dębowy na stoku morenowym.
ma duży wpływ na przyrodę. Na terenie Nadleśnictwa Radom,
Rzeka Szabasówka na terenie
podobnie jak na przeważającym obszarze Polski, najważniejszym
leśnictwa Łaziska; jej brzegi
gatunkiem jest sosna zwyczajna, która może rosnąć na glebach
porastają głównie olsze i jesiony.
stosunkowo ubogich w wodę i składniki pokarmowe. Tam, gdzie warunki siedliskowe są bardziej sprzyjające – gleba jest żyźniejsza i zawiera więcej wilgoci – pojawiają się takie gatunki jak dęby, graby, klony, lipy. Nad zbiornikami wodnymi, rzekami i w miejscach podmokłych spotkamy przede wszystkim olsze, brzozy, jesiony oraz wierzby. W drzewostanach nadleśnictwa występuje również jodła. Jest to gatunek, który w Polsce optymalne warunki wzrostu i rozwoju znajduje w niższych partiach gór; u nas ma północną granicę gromadnego występowania.
Fragment wyżynnego jodłowego boru mieszanego w leśnictwie Rajec.
13
Jak odnawia się las? 14
Podstawowym obowiązkiem leśników jest dopilnowanie, aby las trwale funkcjonował na danej powierzchni. Przy czym lasem jest nie tylko stuletni drzewostan, lecz także młodnik czy nawet kilkuletnia uprawa leśna.
Wycinka drzew jest pierwszym etapem odnowienia lasu. Leśnicy, planując ją, mają na uwadze przede wszystkim kształtowanie
Ważnym gatunkiem, którego
warunków dla młodego pokolenia drzew. Odnowienie lasu może
sadzonki produkuje się w szkółce
być naturalne bądź sztuczne. To pierwsze polega na wykorzystaniu
leśnej w Orońsku, jest dąb.
Sadzonki buka
drzewek kiełkujących z naturalnie wysiewających się nasion.
Sadzonki jodły hodowane na
Następnie wycina się stopniowo dojrzałe drzewa, by zrobić miejsce
szkółce podokapowej.
dla młodego pokolenia lasu. Warto wiedzieć, że nie wszystkie stare drzewa są usuwane; część z nich zostawia się do naturalnej śmierci i rozkładu. Natomiast odnowienie sztuczne polega na posadzeniu w miejsce wyciętych drzew młodych, dwu-, trzyletnich drzewek wyhodowanych w szkółce leśnej. Dzięki temu następuje płynna przemiana pokoleń w lasach.
Rokrocznie w szkółce leśnej w Orońsku produkuje się ok. 400 tys. sadzonek sosny pospolitej.
15
gniazdach kilkanaście lat temu, wtedy były jeszcze otoczone starym drzewostanem składającym się głównie z sosny, który dawał im boczną osłonę.
PowierzchniA międzygniazdowa
Gniazda bukowe 16
Buki zostały posadzone na
Na powierzchni pomiędzy gniazdami zostały posadzone sosny. W pierwszych latach założoną w ten sposób uprawę pielęgnuje się poprzez wykaszanie chwastów konkurujących z młodymi drzewkami o światło oraz wodę i składniki pokarmowe zawarte w glebie.
w przyszłości również zostanie usunięty, a następnie
jodły
Drzewostan sosnowy
Sąsiedni drzewostan
Jodły, które teraz mają kilkadziesiąt lat będą stanowiły tzw. domieszkę
w jego miejsce pojawi się młode
w odnawianym drzewostanie.
pokolenie lasu. Wiek, w którym
Ich wiek rębności na terenie
można wyciąć dany drzewostan,
Nadleśnictwa Radom
zależy od gatunku, jaki go tworzy
wynosi 140 lat.
– dla sosny wynosi do 110 lat, a dla dębu nawet do 160 lat.
17
Ochrona przyrody Ochrona przyrody to dziedzina, która jest ściśle związania z leśnictwem. W warunkach klimatycznych Polski las to najbardziej naturalny rodzaj pokrywy roślinnej, charakteryzujący się zróżnicowaniem i bogactwem gatunków. Na terenie Nadleśnictwa Radom najcenniejsze fragmenty przyrody znajdują się w jego północno-wschodniej części. W rozległym kompleksie leśnym będącym częścią Puszczy Kozienickiej wyznaczono dwa rezerwaty przyrody – Jedlnia i Ciszek. Ponadto na terenie nadleśnictwa objęto ochroną pomniki przyrody, użytki ekologiczne oraz wyznaczono obszary Natura 2000. 18
Jednym z najciekawszych obszarów chronionych na terenie nadleśnictwa jest rezerwat przyrody Jedlnia. Ma on powierzchnię ponad 85 ha i jest położony w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowości Jedlnia-Letnisko nad zalewem Siczki.
Dzięki temu, że jest umiejscowiony blisko Radomia często
Luka, która powstała w wyniku
odwiedzają go turyści, co jednak nie wpływa negatywnie na główny
powalenia potężnego dębu przez
przedmiot ochrony na tym obszarze, jakim jest starodrzew sosnowo-
wiatr, stwarza szansę przeżycia
dębowy. Szczególnie okazale prezentują się tu 200-letnie sosny
dla innych drzew. Młode jodły
o potężnych pniach i rozłożystych koronach. Poza dębami i sosnami
i graby rosnące przez wiele lat
występuje tu wiele innych gatunków drzew – jodła, lipa, brzoza,
w cieniu teraz mają dostęp do
grab oraz jawor. Udział drzewostanów ponadstuletnich na terenie
światła i warunki do tego, żeby
rezerwatu wynosi prawie 70 proc.
przyśpieszyć wzrost.
Jedną z największych atrakcji rezerwatu są ogromne sosny o strzelistych pniach.
19
20
Drugi z rezerwatów Nadleśnictwa Radom to Ciszek. Położony jest na terenie leśnictwa Zadobrze. Przedmiotem ochrony w tym ponad 40-hektarowym rezerwacie jest stanowisko jodły pospolitej. Najstarsze fragmenty drzewostanów, które tworzą tu, poza jodłami,
także dęby i sosny, osiągają ok. 190 lat. Pod wiekowymi drzewami
Aleja starych pomnikowych
o imponujących rozmiarach w wielu miejscach rozwinęło się bujne
drzew na terenie szkółki leśnej
dolne piętro, gdzie rosną głównie młode jodły oraz graby.
w Orońsku.
Jedną z ważniejszych i najstarszych form ochrony przyrody są pomniki przyrody. Na terenach zarządzanych przez Nadleśnictwo Radom jest ich 22. Stanowią je pojedyncze drzewa, grupy drzew oraz aleja drzew pomnikowych.
Stare jodły górujące nad otaczającym je lasem.
21
22
Niezmiernie ważna w całym systemie dbania o naturę jest
Bocian czarny występuje
ochrona gatunkowa. Dotyczy konkretnych gatunków roślin,
rzadziej od bociana białego
zwierząt i grzybów bez względu na miejsce ich występowania.
i w odróżnieniu od niego żyje
Do najciekawszych gatunków pod ochroną bytujących na terenie
z dala od siedzib ludzkich.
Chrobotek.
Lilia złotogłów.
Nadleśnictwa Radom można zaliczyć bielika, który jest naszym
Orzesznica leszczynowa – gryzoń
największym skrzydlatym drapieżnikiem, osiągającym rozpiętość
z rodziny popielicowatych będący
skrzydeł do 2,5 m, oraz żurawia mierzącego do 140 cm wysokości.
pod ochroną.
Ten dostojny, przepiękny ptak jest najwyższym spośród polskich gatunków. Ze ssaków podlegających ochronie występujących na terenie Nadleśnictwa Radom warto wymienić wydrę, bobra, popielicę, orzesznicę oraz liczne gatunki nietoperzy. Na opisywanym terenie spotkamy także rośliny chronione, w tym: lilię złotogłów, storczyki: podkolana białego i buławnika czerwonego, chrobotki, widłaki oraz niewielki krzew wawrzynek wilczełyko.
Bielik – największy polski ptak drapieżny.
23
Zatrzymać wodę 24
Jedną z najważniejszych funkcji lasu jest ochrona zasobów wodnych. Lasy spowalniają spływ wody opadowej, gromadzą ją w czasie deszczu i oddają podczas suszy regulując gospodarkę wodną w zlewniach rzek. Leśnicy wspomagają naturalne właściwości lasów do zatrzymywania wody poprzez budowę i modernizację zbiorników retencyjnych.
Nadleśnictwo Radom wzięło udział w ogólnopolskim projekcie „Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych”.
Umocnione brzegi zbiornika
W ramach tego przedsięwzięcia zmodernizowano istniejące
wodnego w leśnictwie Łaziska.
Zmodernizowany zbiornik wodny w leśnictwie Jedlnia.
zbiorniki wodne: w leśnictwie Łaziska na rzece Szabasówka
Strefa ekotonowa pomiędzy
oraz w leśnictwie Jedlnia zbiornik „Trzy Stawy”. Takie działanie
retencyjnym zbiornikiem wodnym
przyczynia się do podniesienia poziomu wód gruntowych na
a lasem.
przyległych terenach i do poprawy warunków bytowania wielu gatunków zwierząt i roślin związanych ze środowiskiem wodnym. Warto dodać, że drzewostany na siedliskach bagiennych, które mają szczególne znaczenie wodochronne, są wyłączone z użytkowania rębnego.
Zbiornik wodny w leśnictwie Łaziska.
25
Zagrożenia i ochrona lasu
Lasy, mimo że stanowią najbardziej naturalną formację roślinną w naszej szerokości geograficznej, nie są wolne od zagrożeń. Drzewostany na dużych powierzchniach mogą być niszczone zarówno przez szkodliwe dla nich organizmy, np. niektóre owady, jak i przez żywioły – huraganowe wiatry, obfite opady śniegu oraz pożary. Leśnicy w ramach ochrony lasu wypracowali przez lata metody przeciwdziałania wielu czynnikom zagrażającym lasom.
26
Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla lasów Nadleśnictwa Radom są pożary. Dzięki skutecznemu systemowi ich wykrywania i gaszenia w ostatnich latach udaje się unikać dużych szkód
Dostrzegalnia przeciwpożarowa
powodowanych przez ten żywioł. System przeciwpożarowy
na terenie obrębu Jedlnia.
Pożary to jedno z największych zagrożeń dla lasów.
w Lasach Państwowych bazuje na prowadzeniu stałego
Do zabezpieczania pędów
monitoringu obszarów leśnych w okresach największego
młodych jodeł stosuje się wełnę
zagrożenia od ognia. W specjalnych dostrzegalniach prowadzone
owczą, która jest surowcem
są dyżury. Szybka lokalizacja niebezpieczeństwa i możliwość
naturalnym.
sprawnego dojazdu do pożaru dzięki odpowiedniej sieci dróg powodują, że ogień udaje się najczęściej ugasić, zanim spustoszy las na znacznej powierzchni. Niekiedy poważne zagrożenie stanowią owady żerujące na igłach, liściach, korzeniach lub pod korą drzew. Najmłodsze pokolenie drzew jest nękane przez łosie, jelenie i sarny, które chętnie zgryzają świeże pędy, hamując ich wzrost. Dlatego uprawy leśne są zabezpieczane poprzez grodzenie lub wełnowanie.
Szkody spowodowane przez silne wiatry na terenie Nadleśnictwa Radom.
27
28
Drewno – surowiec niezwykły
Drewno, jako naturalny surowiec, od zarania dziejów jest wykorzystywane przez człowieka. Nawet dziś, mimo że ludzie wciąż wprowadzają coraz to nowsze materiały do użytku, nadal jest dla
Drewno po wycięciu jest
nas atrakcyjne i funkcjonalne.
specjalnie znakowane.
DOWNICT WO
Ł
W
N
Ę A
T
P
Y
ZA
MEBLE
BAWKI
ZA
O
TR
PA
BU
P
R I E
INST
RU M
E
N
Drewno jest wykorzystywane przez człowieka na niezliczone sposoby – w budownictwie, przemyśle papierniczym, jako materiał do tworzenia instrumentów muzycznych i bezpiecznych zabawek dla dzieci. Rzadko sobie uzmysławiamy, że jesteśmy wręcz otoczeni przedmiotami z tego naturalnego surowca. Drewno to także tradycyjny, ale ciągle popularny materiał opałowy – wykorzystywany zarówno w postaci łupanych szczap, jak i brykietu produkowanego z wiórów i zrębków. Nie mniej ważne od liczby możliwości jego zastosowania jest to, że nie zagraża środowisku i odnawia się w stosunkowo krótkim czasie, w odróżnieniu od paliw kopalnych, takich jak węgiel, ropa czy gaz.
Leśniczy przy odbiórce drewna stosowego.
29
30
Turystyka i rekreacja
Lasy Nadleśnictwa Radom są bardzo chętnie odwiedzane przez turystów. Jednych przyciągają możliwością uprawiania sportu na świeżym powietrzu, dla innych to doskonałe miejsce, żeby spędzić
Wędkarze na zalewie Siczki
czas z bliskimi na łonie natury podczas spaceru, jak również zbierać
w Jedlni-Letnisku.
Zalew Domaniowski.
grzyby, jagody czy poziomki. Każdy znajdzie tu coś dla siebie.
Nadleśnictwo Radom specjalnie
Szczególnie atrakcyjne tereny rekreacyjne leżą w pobliżu
dla odwiedzających lasy
miejscowości Jedlnia-Letnisko. Liczne szlaki piesze i rowerowe
przygotowało kilkanaście miejsc
pozwalają na przemierzanie rozległych lasów Puszczy
postoju pojazdów.
Kozienickiej, w tym zobaczenie jej najciekawszych fragmentów chronionych w rezerwatach. Jedną z większych atrakcji w okolicy Radomia jest Zalew Domaniowski, do którego przylega szeroka plaża z wygodnym dojazdem.
Lasy są dostępne dla społeczeństwa.
31
w Jedlni-Letnisku
Leśny Ośrodek Edukacyjny 32
Leśny Ośrodek Edukacyjny im. red. Andrzeja Zalewskiego w Jedlni-Letnisku zapewnia kompleksową obsługę konferencji, szkoleń oraz imprez okolicznościowych. W obiekcie znajdują się cztery sale szkoleniowo-konferencyjne wyposażone w profesjonalny sprzęt multimedialny, a na zewnątrz wiaty biesiadne i palenisko umożliwiające organizację imprez plenerowych. Dla zainteresowanych gości ośrodek udostępnia saunę, siłownię, bilard. Niewątpliwym atutem tego obiektu jest położenie. Sąsiaduje on z rezerwatem przyrody Jedlnia, który można oglądać dzięki licznym udostępnionym do ruchu ścieżkom.
Kompleksowa oferta to atut ośrodka edukacyjnego w Jedlni-Letnisku.
33
Nadleśnictwo Radom ul. Janiszewska 48, 26-600 Radom tel. 48 345 17 22, 48 345 13 69 faks 48 345 19 05 radom@radom.lasy.gov.pl www.radom.radom.lasy.gov.pl
Leśnictwa: 1
Rajec, tel. 608 196 393
2
Zadobrze, tel. 600 299 233
3
Jedlnia, tel. 696 456 147
4
Janiszew, tel. 696 954 686
5
Łaziska, tel. 602 589 267
6
Makowiec, tel. 728 384 871
7
Szkółka Leśna w Orońsku, tel. 530 422 882
8
Oblas, tel. 696 454 297
9
Modrzejowice, tel. 602 589 235
Leśny Ośrodek Edukacyjny im. red. Andrzeja Zalewskiego w Jedlni-Letnisku ul. Płużańskiego 30 26-630 Jedlnia-Letnisko tel. 48 322 10 11, 48 322 16 00 jedlnia@radom.lasy.gov.pl www.jedlnia.radom.lasy.gov.pl
Legenda: N
1
34
-
35
Kontakt: Tomasz Dębiec
Tekst: Tomasz Dębiec
Zdjęcia: Tomasz Dębiec; Jerzy Jacek Karaśkiewicz
+48 667 869 976
Korekta: Małgorzata Haze
(s. 9, 27); Alicja Krasa (s. 9); Małgorzata Karaśkie-
kontakt@wydawnictwoquercus.pl
Projekt graficzny i DTP:
wicz (s. 33); Fotolia: ARochau (s. 29), peppinuzzo
www.wydawnictwoquercus.pl
Joanna Kozek
(s. 29), dejuna (s. 23), Karlos Lomsky (s. 23), Samuele Gallini (s. 23)