8 minute read

samara ratih (I Wayan Kuntara

Satua Cutet

semara ratih5

Advertisement

5 Satua cutet puniki kawedar wantah kerjasama Suara Saking Bali sareng Balai Bahasa Provinsi Bali.

Putu Ratih ngeling sigsigan. Sirahné nelepék di sipahné Gedé

Semara. Gedé Semara tekek ngelut sambilanga ngusu-ngusuin sirah

kurenané.

I Wayan Kuntara

Kan suba orahin bli. Eda ningeh munyi di sisi!” “Sesek tangkah tiangé, Bli. Kemu mai setata maan munyi lan patakon “ buka kéto. Tiang suba dadi ortan a désa. Apa men kagunan tiang manumadi dadi nak luh, Bli?”

“Suud amonto, Tu. Ené tusing pelih Putu, tusing pelih iraga. Mirib ondén galahné. Sabar malu, Tu. Tebelang kupingé, gedénang bayuné.”

“Uliang suba tiang, Bli! Ngudiang Bli ngubuhin anak luh bekung cara tiang? Tusing nyidang ngemaang Bli pianak, tusing nyidang ngemaang mémé bapa cucu.” Kéto Putu Ratih ngomong sinambi ngeling sigsigan.

“Da ngraos ané boya-boya, Tu. Iraga suba nyalanin upacara pawiwahan ané tusing dadi campahin. Kasaksiang olih Tri Upasaksi, uli ngalih duasa ngidih kanti upacara majauman nabé, lantas iraga kocap suba matanjung sambuk olih kramané. Pingit upacarané ento, Tu. Boya ja dugasé ento iraga suba majanji lakar saidup samati. Ento makada bli nunas, eda pesan Putu mesuang munyi boya-boya buka kéto buin. Luungan Putu sirep jani. Eda

makeneh kemu mai. Ané jani selegang kenehé nunas ica ring Hyang Widhi apang picaina pamargi.” Dabdab munyiné Gedé Semara ngrumrum kurenané ané sedih.

Suba petang tiban Gedé Semara ngajak Putu Ratih makurenan. Sakéwala kanti jani tusing nyidang ngadut sentana. Suba kudang dokter lan kudang klinik kadén tekaina. Dimalunan maubad ka dokter, Gedé Semara orahanga mandul. Ané paling siduri, dugas aminggu ané suba liwat, mapréksa ka klinik, Putu Ratih ané orahanga tusing nyidang beling. Uyang paling kenehné ajaka dadua. Matuané suba setata nguberin nagih cucu. Kondén buin ningehang pakrimik pisagané. Kadirasa tusing pegat-pegat patakoné ané nekain. Yén sing ulian rasa saling sayang ané gedé, mirib ajaka dadua suba mapalasan. ***

Elingné Putu Ratih suba nyansan ngigisang. Petengé nyansan dedet, nyansan dingin. Ujané bales mabriug nyepolin guminé ané suba makelo tuh. Gedé Semara enu ngelut sambilanga ngusap-usap tundun Putu Ratih ané masaré. Mara akejep Putu Ratih ngidemang paningalan sagét tingalina galang guminé. Uli ija kadén tekané sagét ia suba nyampat di natah umahé. Sedeng selega nyampat, ada anak tua matungked teka. Pajalané énjok-énjok maekin Putu Ratih.

“Ning, ning. Baang pekak ngidih nasi. Pekak seduk sajan. Uli tuni tusing madaar. Baang pekak ngidih nasi ning.” Kéto munyin anak tuané ento. Semuné melas tur maimbuh sedih.

Putu Ratih marasa angen. Ia nyagjagin anak tua ento lan masaut, “Yé Pekak, nah nah, Kak, antosang malu tiang lakar ka paon nyemakin Pekak nasi. Pekak negak malu di baléné, antiang tiang, eda kija-kija.”

Sampatné pejanga. Putu Ratih magegéson ka paon. Neked di paon ia ngungkabin panangkeb nasiné. Jeg tengkejut Putu Ratih ningalin duur méjané tusing ada apa. Nasiné nyalig, darangné puyung. Kadirasa galang di tangkahné

ilang kaampehang gulemé peteng. Nadak sara ia ngeling sebet. Baat pajalan batisné pesu uli paon nyagjagin I Pekak.

“Pekak, ampurayang tiang, Kak. Jani buin tiang tusing nyidang ngemaang Pekak dedaaran, sawiréh tusing ada apa di paon. Ampurayang tiang, Kak, ampurayang.” Kéto munyiné Putu Ratih sambilanga nguntul ngeling.

Anaké tua ento magedi tusing ngutang munyi nyang alaad. Nepukin unduké kéto, Putu Ratih tusing nyidang naenang rasa sebetné. Nyansan joh anak tuané ento tepuka, nyansan ngedénang ngelingné Putu Ratih.

“Tu, Tu bangun Tu. Adi Putu ngeling? Bangun Tu, bangun!” Gedé Semara nundun kurenané ané masaré maimbuh ngeling di gelutané.

Putu Ratih tengkejut bangun tur negak di duur pasaréané. Tangkahné nrugtug, peluhné ngecir, angkihané ngangsur. Putu Ratih lantas ngelut kurenané sinambi ngeling.

“Sebet keneh tiangé, Bli. Anaké ento buin nekain tiang, buin nagih ngidih nasi. Sakéwala buin tiang tusing nyidang ngamaang. Sebet kenehé, Bli, sebet.”

“Nyén? Pekak Putuné?”

“Ae.”

Gedé Semara makeneh-keneh. Apa sujatiné piteket ipian kurenané. Suba ping kuda kadén ia ningehang kurenané ngorahang ngipi buka kéto. Sakéwala dabdab kenehné Gedé Semara negtegang bayun kurenané.

“Nah, sing kénkén Tu, ento tuah bungan sirep. Jani masaré malu, kadén buin mani krama banjaran istriné lakar tedun ngayah nyanggra piodalan Pura Désané. Ucapang Mantra Gayatri, buin besik eda engsap nyambat sameton caturé. Suud sedih, Tu. Bli setata ada di samping Putuné.”

Kamaré akejep sepi tan pasuara. Gedé Semara ngelut tekek kurenané. Putu Ratih enu negtegang bayuné. Disubané tegteg bayuné, Putu Ratih lantas ngulungang munyi.

“Bli. Satondén tiang masaré, ada pangidih tiangé tekén, Bli.”

“Apa, Tu?”

Manik Sudra

“Atehang tiang luas. Tiang ngelah nyet ipian tiang ada paiketané ngajak pikobet ané nambakin iraga jani.”

Gedé Semara nengil tusing pesu munyi. Ia enu nimbangin pangidih kurenané. Disubané suud matetimbang, Gedé Semara lantas nyautin munyin kurenané.

“Nah, Tu. Buin mani peteng iraga majalan luas ajak dadua. Kemu tangkil ka jero balian dauh désané. Kéwala jani bli ngidih tekén Putu, jani masaré malu nah. Eda buin sebet. Ada bli dini.” Gedé Semara ngusu-ngusuin sirah kurenané lantas pejanga di tangkahné. Tusing marasa ajaka dadua masaré saling gelutin.

Guminé suba galang kangin, siapé suba pada makruyuk, kedisé manguci saling sautin. Krama istriné suba pada pabriuk tedun ngayah ka Pura Désa. Di pura, krama pangayahé pada iteh majejaitan. Mén Asih ané kasépan teka, maekin lan negak di sampingné Putu Ratih ané suba uli tuni neked di pura.

“Yé, Tu Ratih suba maluan dini. Suba uli tuni, Tu?” Kéto patakon Mén Asih tekén Putu Ratih.

“Sing ja uli tuni sajan Mé. Mara masih tiang neked dini.” Saut Putu Ratih dabdab sambilanga makenyem.

“Putu Ratih nak sing ngelah panak, sing misi ngurusin panak jumahné. Pantes suba simalu nyidang teka ngayah.” Nyelag munyiné Mén Genep ané buka tatit nyander kenehné Putu Ratih.

“Putu Ratih nak mula pradang, Mbok. Da midehan lakuanga satuané Mbok Genep.” Mén Asih nyautin munyin Mén Genep.

“Eda dingeha munyi kakéto, Tu. Tusing ada gunané.” Mén Asih nyambungin makisi-kisi ngorahin Putu Ratih.

Mén Genep makenyem jelé. Para pangayahé masih pada pakrimik. Sabilang pesu wiadin tedun makrama, Putu Ratih mula setata maan patakon. Adi makelo ondén masih misi Tu? Sing makita ngelah nak cerik Tu? Sing

pedalem matua sing baang cucu Tu? Apa buin misi ningehang krama lénan saling ngortaang pianak-pianakné. Makejang ento buka nusuk-nusuk atiné Putu Ratih. Ia marasa idupné tan paguna. Dikénkéné ngelah keneh megatang angkiané, sakéwala ia ngedénang bayu disubané inget tekén kurenané. ***

Satekané Putu Ratih uli ngayah, neked di aep pintu umahné tepuka matuané luh-muani sedeng ngorta di ruang tamu. Mara ukana lakar nyambatang Om Swastiastu, sagétan dingeha matuané makadadua ngerasang ortané.

“Aget sajan Mén Sari ngelah mantu. Mara abulan ngantén, jani suba beling koné mantuné.” Kéto matuané luh ngomong sambilanga nyledét Putu Ratih.

“Yén iraga pidan ya lakaran ngelah cucu? Bisa kanti tua ngodngod lakaran sing baanga cucu.” Matuané ané muani mapangenan nyautin.

Putu Ratih nengil. Tangkahné benyah, aas buka buké. Ia tusing mesuang munyi, lantas malaib ka kamarné mabekel yéh paningalan.

Buin limolas menit, teka Gedé Semara uli kantor. Ia ningalin kurenané negak bengong masemu sedih di sisin kasuré. Gedé Semara ngusu-ngusuin bok kurenané lan tusing engsap niman gidat kurenané. Sujatiné kenehné milu benyah nepukin kurenané sedih, sakéwala ia setata macekin kenyem lan ngedénang bayu. Suba titah dadi anak muani, apang nyidang setata nyaga lan negtegang bayun kurenané.

Tusing karasa guminé suba nyaluk peteng. Munyin jangkrik lan godogané suba saling sautin. Gedé Semara lan Putu Ratih majalan luas. Bawak satua ajaka dadua suba neked di jeroné jero balian. Ditu lantas banten pajatiné kaaturang. Jero balian ngawitin ngawéda. Mara akejep ngawéda sagétan baliané ngulungang munyi, “Ih, panjak-panjak nirané mara tangkil. Suba makelo kaantiang. Né Bhatara Guru rauh ning. Nira suba nawang sapatekan ceningé mai. Né suba antianga tekén pekak ceningé, uli tuni nagih ngraos.”

Runtag bayuné Gedé Semara lan Putu Ratih ningehang Bhatara Hyang Guruné

ngraos.

Baliané masalin semu dadi sedih maimbuh ngeling sengi-sengi. “Sebet seken sebet keneh pekaké, ning. Sabilang kemu ngidih nasi tusing taén baang cening. Makejang ento cihna ning, cihna pekak sedih tuara nyidang nulungin cening. Sujatiné ada anak ugig ané ngaénang cening keni mala buka jani. Kéto masih ulian anak ugig ento ngaénang cening tuara nyidang ngadut sentana kanti jani. Pekak suba mautsaha nulungin cening, kéwala pekak tuara nyidang kemu, sawiréh di rong teluné totonan ada lelipi gedé dadua ané nyaga tur nambakin pajalan pekak nulungin cening. Nanging pangidih pekak, eda anaké ento anggon cenik pabaat di keneh. Jalan jani lascaryang kenehé ring Widhi, ring kawitan. Selegang cening mabhakti, selegang cening nunas ica ring Hyang Guru. Kemu tangkil ka segarané. Ditu cening malukat, mapinunas mangda Ida nglebur sakancan mala, sakancan sakit ané nibénin cening. Tunas taler tirtan Ida, tur ketisin di pakarangan umah ceningé. Mogi-mogi malarapan antuk bhaktin ceningé, Ida Hyang Sasuunan nyarengin pamargin ceningé.”

Gedé Semara tuah nyidang nengil ningehang raos panglisirné. Putu Ratih ané ningehang raos panglingsirné marasa seken-seken sebet maimbuh ngeling sigsigan. Ia tuara nyet, ada anak ané ngelah keneh bebéki tekén kulawargané. Apabuin ané ngaénang sanget sebet, panglingsirné ento kanti tuara nyidang nulungin, ulian anaké bebéki totonan mula saja-saja dot ngaé déwékné lan kulawargané sengsara.

“Nah cening, tuah amonto pabesen pekak tekén cening. Jani suba amonto, suba ja cening nawang apa ané patut jalanang cening. Suka dukané mula mamisan ning. Kéwala yén suba cening majalan di benehé, Ida Sasuunan pastika micayang pamargi.”

“Inggih suksma panglingsir titiang. Suksma sampun sida tedun micayang pabesen ring kulawargan titiang.” Kéto Gedé Semara nyakupang tangan tur

nyautin raos panglingsirné sinambi nguntul. Disubané Gedé Semara mamunyi buka kéto, baliané ané tuni sedih saka abedik mawali ka jati mula. ***

Galahé énggal majalan. Gedé Semara lan Putu Ratih suba nyalanin makejang pabesen panglingsirné. Ané jani pajalan kebus dingin idupné suba liwat. Langité galang kedas tan paambu, penjoré saling pabungahin majéjér di sisin jalan. Ada ané malénan uli biasané di jumah Gedé Semara lan Putu Ratih. Suaran kedék girang raré suba sayub-sayub madingehan ngaénang saisin umahné Gedé Semara kendel lan liang. Kala ento nuju Buda Kliwon Dungulan, rahina Galungan. Putu Indra suba genep aoton. Kenyemné manis maimbuh sujénan di pipi tengawané, paningalané ening gedé bunter, lan ebokné selem tebel. Nyiriang sajan pacampuhan muan Gedé Semara lan Putu Ratih ané marawat cedang di muan bagus Putu Indra. Sabilang nepukin kedék girang pianakné, Putu Ratih setata makenyem sambilanga bengong. Ia marasa lega sajan sawiréh sakit keneh ané tanggehanga petang tiban suba kasilurang baan lekadné buah tresna déwékné ngajak Gedé Semara, pitung bulan ané suba liwat.

“Tu, pidan né lakar ngaé Kadek Ayu?” Patakon Gedé Semara ané negak disampingné Putu Ratih, ngaé Putu Ratih tengkejut lan makenyem klingasklingus.

I Wayan Kuntara

Magenah ring Désa Bedulu, Kecamatan Blahbatuh, Kabupatén Gianyar. Alumnus Himasaba Undiksha warsa 2011. Sané mangkin makarya dados Penyuluh Bahasa Bali.

This article is from: