Buu' len xhbu'u

Page 1

Buu' len Xhbu'u

Didza Xidza Zapoteco del Rincรณn Sierra Juรกrez, Oaxaca


Buu' len Xhbu'u Buu' y Xhbu'u

DIDZA XIDZA Zapoteco del Rincón Santa Cruz Yagavila Oaxaca, México.

Elaborado por: Raymundo Cruz Miguel

Borrador Mayo, 2015


Guzua tu bëni gulee' Kuanxhuu' lu tu yëdzi nazii Beajtsa. Bëni do' ni gulikuaba' kiee' tsanëzaba' bëa'. Tuba' gulaba' Buu', yu'tuba gulaba' Xhbu'u. Perhu bëa' ni tibi gulina lachhiba' ilunba' chhin. Purhu tacheguba' kati rhe'nhne' ugue' lakaba' yua', tibi lataj tudeba', nana ka tundzgaba'. Tirhabi rxhikiajne' kana' tunba' len tibi nëzne' bixh gune' kiekaba' ki iliziiba' didza'. Tantu chi rdza'lene' lakaba', naa' be' kiekaba' dëë'. Tus du buzuee' irhupateba', gulekite giia' tsala' wëaj ki tu yu' tuba'.

3


Zia'la guune' kaa', chupa tsuna dza bude'e lakaba' yaga. Yeli kun gulunganaba' kati bilile'iba' tu ilaguba'. —Ichugurhu' du ni nuge' rhe'o Kuanxhuu' xhi naa' —gunaaba' Buu'. —Waka, na' uchhi gagurhu naa' xunajrhu' kierhu' —buikiajba' ba' Xbu'u.

Tus orha guligelaba' tazaaba' zeajkaba' zajtagukaba', perhu ga rhudus du na tachhinba'. Ni' tuba' kabi tadeliba' tu ilaguba'. Len kun tekiba' ilatiba' yela' rdun. Tu yu' tuba' teniba' ilunba' ganar ilideliba' giia' naa'.

4


—Zii gukaa bëcha' —gunaba ba' Xhbu'u guchhiba' ta'la Buu—. Tsaz rhunu'. —Tibi idzo' cha. Chirhula, chirula wala —Bukiaj tala' Buu', bulugela'tikaba' takaba' yu'tu kaa'.

Kun chi tanba' yuu dzë'ba'. Taka luza'ba' ka'la, taka luza'ba' kanila. Ga saa' irhugu du na' naaga'kaba'. Kaa' pensar gulunba', gulekiba' ki ilikaba' lei naa' irhugu, ki ililaba' ilaguteba' kikiekaba'. Perhu bimodu ilaguba', ni' bën ni' malo kabi gurhugu xhtukaba'.

5


Gukas yajte'ikiba', budu lachhikaba', tibirha de fuersa. Chhirha gulikuaba'. Tuchi'doo's gulibëë'ba' chhiz. Gudee naa' guligelaba' guluiba' didza.

Ba' Xhbu'u guzloba' rneba': —Nana ba chi rhajte'ida'. Sa' nakata' kaa', tibi irhugu tuni, mala' ikuarhu' rhela lente dza ika isidirhu' lei. —Tibi wi'nhnu' Xhbu'u —gunaba' ba' Buu' —laska neda', tibirha rxhikiajda', perhu chi nësta' bi gunrhu'. —¿Bixh gunrhu' Buu'? Guna purharhi ki nana ba rduna' —gunaba' ba' Xhbu'u. 6


—Tuxhii na' chi benrhu' rkarhu' du ni, rhe'nirhu ichuguru' lei. Rhustus ki luza'rhu' —bukiajba' Buu' guchhiba' ta'la Xhbu'u—. ¿Bixh rhuntsa bayuchhi? Rhuxhichhe' kierhu' Kuanxhuu' ga rdee'. Mejorla utsagirhu' tu gagurhu', tsaxhën tseajlenrhu' lei, la' tsanëza bëa' rhe'oni. Buchhi gunaba' kaa' gulizaa'ba' sa'yajkaba' gana' rhëë giia' na' gulekie' kieba' Buu'. Nana ka gulaguganadzgaba' lei tantu tadunba', kun gule'ajba' giia' naa', buluwëlajde'iba' kati budu.

7


Bukiaj dza naa'rha gulaguba' lazaba' Xhbu'u. Orna' budu kanaka guyajkaba' yajtilajkaba' nisa gulea'jkaba'. Perhu tibi bëechhi du na' naga' yenkaba'. Kaa' guka ati' buluwëajba' lichhi bëni xankaba', lee'e busechhe' lakaba'. Orni' gude yela' luwëa kiekaba'. Tuchi's guluzloba' tunba' chhin. Tirhabi guluma' sniaa'a kana tuma' zia'la.

8


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.