ROZDZIAŁ III
|
W II RZECZYPOSPOLITEJ
|
Wołyń małą ojczyzną wielu narodów
Żydzi Żydzi przybyli na Wołyń na przełomie XIII/XIV wieku. Otrzymali od królów polskich szereg przywilejów. Handlowali: zbożem, skórami, solą, woskiem, miodem, produktami leśnymi, suknem i płótnem. W dobrach szlacheckich byli arendarzami karczm i dzierżawcami gorzelni. Pod zaborami mocno wzrosła ilość Żydów w miastach. W związku z ukazami carskimi, dotyczącymi przymusowych rugów ludności żydowskiej ze wsi, pod zaborami, mocno wzrosła ilość Żydów w miastach. U schyłku XIX stulecia Żydzi stanowili większość w wołyńskich miastach i miasteczkach. Zajmowali się głównie handlem i rzemiosłem.79 W czasie pierwszej wojny światowej oraz wojny polsko–bolszewickiej mocno ucierpieli na skutek działań wojennych.80 Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, według pierwszego powszechnego spisu ludności z 1921 roku, na Wołyniu mieszkało 151 744 Żydów.81 W latach dwudziestych najwięcej z nich żyło w powiatach: rówieńskim (24,7%), łuckim (14%), włodzimierskim (13,3%) oraz zdołbunowskim (13%). W województwie wołyńskim Żydzi stanowili trzecią co do wielkości grupę narodowościową. Choć w skali województwa liczba ludności żydowskiej to zaledwie 12%, już w wypadku wołyńskich miast i miasteczek – od 70% do 90 %.82 Z miast powiatowych największy odsetek Żydów miał Luboml (94%), gdzie znajdowała się najpiękniejsza na Wołyniu synagoga, zdobiona misterną renesansową attyką, oraz Równe (82,8%), które stanowiło centrum handlu wołyńskiego, a z mniejszych miast między innymi: Berezne (93%), Uściług (83,5%), Korzec (82,8%) i Rożyszcze (82%).83 W 1921 roku spośród siedmiu województw wschodnich właśnie województwo wołyńskie posiadało najwyższy odsetek ludności żydowskiej w miastach. W latach 1921-1931 ta liczba znacznie wzrosła. W czasie drugiego powszechnego spisu ludności na Wołyniu mieszkało 207 792 Żydów.84 Na początku dwudziestolecia międzywojennego prawie cały handel wołyński należał do Żydów. Powoli ta sytuacja zaczęła się zmieniać, ale jeszcze w 1931 roku przemysł, rzemiosło i handel stanowiły źródło utrzymania 78,4% osób narodowości żydowskiej. Żydzi dominowali w takich dziedzinach jak przemysł chemiczny, skórzany, włókienniczy, papierowy i produkcja 79
R. Bierzanek, Ludność żydowska na ziemiach wschodnich, „Rocznik Ziem Wschodnich” 1939, s. 63-72. T. Snyder, The life and Death of Western Wolhynian Jewry 1921-1945 [w] The Shoah in Ukraine: History, Testimony, Memorialization, Indiana University Press 2008, s. 77-113. 81 Województwo wołyńskie. Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dnia 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, tom IX, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923, s. VIII. 82 Dr M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Wołyniu, Łuck 1929, s. 28. 83 J. Wołoszynowski, Województwo wołyńskie w świetle liczb i faktów, Łuck 1929, s. 22-25. 84 R. Bierzanek, op. cit., s. 66-67. 80
85