Kunst en psychiatrie

Tweeëntwintig kunstenaars met een psychische kwetsbaarheid uit ’s-Hertogenbosch en omgeving exposeerden hun werken in een expositieruimte aan de Boulevard van het Jeroen Bosch Ziekenhuis. De tentoonstelling was drie maanden lang te zien tot begin januari 2022.

Al in 2019 waren door de kunst-organisatiecommissie Reinier van Arkel de eerste contacten gelegd voor deze expositie met het Jeroen Bosch Ziekenhuis. De kunstcommissie van het JBZ vond het meteen een sympathiek project dat past bij Positieve Gezondheid. En daarmee was het fundament gelegd voor een nauwe samenwerking.

Het project had als werktitel ‘Dit wil ik laten zien’. Tientallen kunstenaars, van jong tot oud en cliënt van Reinier van Arkel, gaven gehoor aan de oproep om kunstwerken in te leveren voor de selectie. Er werden bruikleenovereenkomsten afgesloten, voorzien van titel, jaar van vervaardiging, het gebruikte materiaal/techniek/afmetingen, met de kunstenaars. Een spannende tijd voor de kunstenaars, want welke werken zouden geëxposeerd worden?

Er volgden twee selectierondes. Marie-José Eijkemans (kunsteducator) maakte samen met de kunstcommissie Reinier van Arkel een eerste selectie. Daarna vond een tweede selectie plaats, samen met afgevaardigden van de kunstcommissie JBZ. Wat de selectie moeilijk maakte was, naast de diversiteit van de aangeboden werken, de context waarbinnen het werk gemaakt is. De wetenschap dat al de werkstukken met veel inzet, overtuiging en liefde zijn gemaakt zijn en zij alle een allerindividueelste expressie van een allerindividueelste emotie vertegenwoordigen’ (citaat Willem Kloos/ stroming De Tachtigers).

Dat wil ik laten zien

Expositie 'Kunst als Medicijn'

Uiteindelijk werden er kunstwerken van 22 kunstenaars uitgekozen. Daarnaast waren er nog 4 werken die in groepsverband waren gemaakt. De tentoonstelling werd zorgvuldig ingericht: driedimensionale werken werden in vitrinekasten gezet en schilderijen kregen een mooi plekje op de expositiewanden. De kunstcommissie JBZ heeft op een geweldige wijze de expositie gefaciliteerd. En met een financiële bijdrage van de Vrienden van Reinier kon deze tentoonstelling opgezet worden. Het werk was heel divers, zoals schilderijen, tekeningen, computerkunst en ruimtelijke objecten. Wat alle werken gemeen hebben, is dat ze ontstaan zijn uit een behoefte tot creëren. De kunstwerken zijn (deels) gemaakt door kwetsbare mensen. Het is belangrijk om de context waarin deze werken zijn gemaakt niet uit het oog te verliezen. Voor de meeste mensen is kunst een onmisbare uitlaatklep. Daarnaast vormt het scheppen van kunst vaak een essentieel onderdeel van het persoonlijke herstelproces. Belangrijke randvoorwaarden voor het ontstaan van kunst binnen een therapeutische setting zijn goede ondersteuning, voldoende tijd en een veilige werkomgeving. Kunst maken biedt niet alleen structuur. Kunst maken draagt bij aan meer eigenwaarde en zelfvertrouwen.

Beeld ’ Dymphna'

De heilige Dymphna is de patrones van de bezetenen en geestesziekten en de beschermheilige tegen epilepsie en krankzinnigheid in de zevende eeuw. Dit beeld is gemaakt door de dagactiviteitengroep van Reinier van Arkel naar aanleiding van het Jeroen Boschjaar, onder begeleiding van beeldend kunstenaar Thea van Vliet. Het idee achter dit beeld is dat achter het schijnbaar onaangedane, serene uiterlijk de binnenkant een heel ander verhaal vertelt. Stemmen, dwanggedachten worden verbeeld door de kleine objecten in het hoofd. Kunstcommissie Reinier van Arkel

De commissieleden zijn Petra van de Liefvoort (oud-medewerker o.a. organisatie kunstprojecten), Ben Kegge (oud-medewerker), Renneke Visée (beeldend therapeut) en Jorienne Winnubst. De commissie organiseert kunst-stimulerende activiteiten en biedt een podium aan cliënten die zich bezighouden met het vervaardigen van beeldend werk.

Ben Kegge: “Via de psychiatrie wordt een aantal mensen spelenderwijs in contact gebracht met creatieve therapie en beeldende kunst in de ruimste zin van het woord. Ze kunnen uit eigen vrije wil tekenen, schilderen, gedichten schrijven, toneel spelen enz. Bij de meeste mensen brengt dit ont-

Wat vind je ervan dat jouw kunstwerk opgenomen is in deze expositie?

Enkele reacties van kunstenaars

Jolanda: “Ik vind het wel spannend!”

Chrissie: “Blij dat mijn werk met titel ‘Medicijn als kunst’ eervol mag hangen in het JBZ!”

Jim: “Ik voel twee soorten dankbaarheid: de plotselinge soort die we voelen voor wat we nemen en de grotere soort die we voelen voor wat we geven.”

spanning, maar voor een kleine groep betekent dit meer. Ze vinden een manier om zich te uiten in een bepaalde beeldende vorm. Geven daarmee een bepaalde richting aan hun leven. Ze bezoeken soms musea en raken geïnteresseerd in allerlei beeldend materiaal. Ze gaan serieus experimenteren en maken tekeningen, schilderijen, beelden die zeer de moeite waard zijn om gezien te worden, kortom ze groeien uit tot kunstenaars in spe. Vandaar dat hun expositie zeer de moeite waard is om gezien te worden.”

Petra van de Liefvoort: “Als medewerker van Reinier van Arkel mocht ik in projectvorm aan een mooi podium in de stad werken voor kunstenaars met een behandelcontact, autodidact of academisch. In het kader van begeleiding/coaching, maatschappelijke participatie kon er ook veel aandacht zijn voor hun kunst. Ik hoef niet uit te leggen hoe belangrijk het voor de kunstenaar is om serieus genomen te worden en werk te laten zien op een mooie plek. Het is zo waardevol als je werk, waar je heel je hebben en houden in gestoken hebt, gezien kan worden. Hieraan blijf ik graag meewerken als lid van de kunstcommissie na mijn pensionering. Dat geeft mij veel voldoening.”

Renneke Viseé: “Zitting in de kunstcommissie ervaar ik als een waardevolle aanvulling op mijn werkzaamheden als creatief therapeut beeldend. Ik draag er niet alleen aan bij een podium voor cliënten te creëren, het biedt ook de kans Reinier van Arkel en de psychiatrie als zodanig, op een positieve wijze onder de aandacht te brengen. Zo kan het organiseren van kunstgerelateerde evenementen zoals exposities, gezien worden als een exponent van het brede behandelaanbod binnen de psychiatrie waarover Reinier van Arkel beschikt.”

Jorienne Winnubst: “Wat is er nou mooier dan een gelegenheid bieden aan onze kunstenaars, onze cliënten, om hun prachtige kunstuitingen te tonen? In mijn beleving is het ‘creatief werken’ een ultieme manier om ‘die speurtocht met jouw eigen innerlijke gevoel’ aan te gaan. Ik vind het een eer om lid te mogen zijn van deze commissie.”

Guus: “Ik begin (creëer) vanuit een (voor-)beeld of ingeving, dat een eigen vorm en spontaan karakter gaat krijgen zonder concreet einddoel. Ik vorder al doende. Het verbaast mij dat ik meestal tevreden ben over het resultaat. Dat dit tot uitdrukking mag komen in deze expositie ervaar ik als bemoedigend en erkenning van ‘dat ik toch wel wat in mij heb’. Ook voel ik wel trots: wat mij eigenlijk vreemd is.”

Arjen: “Wat een eer dat mijn werk hier mag hangen. Ik vind de gehele expositie inspirerend om doorheen te lopen!” Laurens: “Supertrots! Dat mijn werken andere mensen zal inspireren om het lichtpuntje te blijven zien!”

Linda: “Ik ben blij dat ik eindelijk iets van mezelf mag laten zien!”

Margot: Mijn creaties zijn: liefde & spel in Helende schoonheid. Wat leuk dat ik dit nu met jullie mag delen! Herinneringen, angsten en ervaringen draag ik als een bewaard beeld met mij mee. Het naar buiten maken van een beweging is een expressie met een waarde in zichzelf. Het verbeelden van mijn gevoelens maakt mij tot wie ik ben, geeft vorm aan mijn leven. Tot slot nog een citaat van George Bernard Shaw: “om je gezicht te zien gebruik je een spiegel, om je ziel te zien een kunstwerk”

Wies: “Mijn beste medicijn zijn de bossen. Heerlijk door de bossen struinen; dan kom ik tot rust. Nu ik hier woon, met Reinier van Arkel in mijn achtertuin, verlang ik steeds meer naar de bossen!”