Reporter.al Botimi Gusht 2016

12

INVESTIGIM

Biznesi i artë i koncesioneve, rekord të ardhurash në 2015-ën

Të dhënat financiare të koncesioneve kryesore të miratuara nga qeveritë shqiptare gjatë dy dekadave të fundit, tregojnë se këto biznese i shtuan ndjeshëm të ardhurat dhe fitimet në vitin 2015.

11

ANALIZË

“Rilindja urbane”, Shkodra më pak fonde se Maliqi dhe Roskoveci

Fondet e Komitetit të Zhvillimit të Rajoneve për vitin 2016 tregojnë se tradita e vjetër e ndarjes së parave sipas përkatësisë partiake shoqëron projektet e reja të qeverisë “Rama”.

15

REPORTAZH

Kujdestaret e bletëve të Gjinarit vendosin markën e tyre mbi mjaltë

Një grup grash në zonën turistike të Gjinarit po hedhin rrënjët e një sipërmarrjeje të suksesshme në mbarështimin e bletëve dhe prodhimin e mjaltit-duke siguruar të ardhura në rritje për familjet e tyre.

Nr.

12

Gusht 2016 E përmuajshme

LANDFILLI I VDEKJES Vdekja tragjike e 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj në landfillin e Sharrës nxorri në sipërfaqe paligjshmërinë dhe kushtet skllavëruese të punës që kompania “3R” e kontraktuar nga Bashkia e Tiranës aplikonte mbi fëmijë, burra dhe gra. Historia e plotë e luftës për kontrollin e plehrave, pas së cilës fshihen interesa private.

Ardian Gjoklaj, vëllai i Arditit që humbi jetën në landfillin e Sharrës. Foto: L. Çela

2

Gusht 2016

VDEKJA E ARDIT GJOKLAJT ZBULON

04

KANTIERIN ÇNJERËZOR NË LANDFILLIN E SHARRËS LUFTA E BASHKISË PËR KONTROLLIN

06

E PLEHRAVE FSHEH INTERESA PRIVATE BIZNESI I ARTË I KONCESIONEVE

12

SHËNOI REKORD TË ARDHURASH NË 2015 SHKODRA JASHTË “RILINDJES URBANE”,

4-7

Vdekja e adoleshentit në landfillin e Sharrës hedh dritë mbi paligjshmërinë dhe kushtet skllavëruese.

11

MË PAK FONDE SE MALIQI E ROSKOVECI KUJDESTARET E BLETËVE: GRATË E

15

GJINARIT VENDOSIN MARKËN E TYRE MBI MJALTË NË GJURMËT E “EREMITËVE”; BERATI I JEP JETË SHTEGUT DREJT KISHËS SË SHËN MËHILLIT

14

11

Tradita e vjetër e ndarjes së fondeve sipas përkatësisë partiake shoqëron “Rilindjen urbane”

ENGLISH EDITION ALBANIAN MAYOR’S WAR AGAINST

18

WASTE COLLECTORS HIDES PRIVATE INTERESTS ALBANIA GIVES KOSOVO

20

OPPOSITION LEADERS CITIZENSHIP 15

CRITICS TAKE AIM AT

22

Një grup grash të zonës së Gjinarit janë bërë bashkë, duke krijuar markën e tyre të mjaltit.

NEW KOSOVO WAR COURT FRENCH AND ALBANIAN YOUTH

26

BOND OVER BERAT’S OLD STONES ALBANIAN ROMA FIND NEW

27

MARKET FOR ANCIENT CRAFT Publikuar nga:

Publikuar nga:

ALBANIA’S ALPS OFFER ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

D

16

Rrëzimi i fasadës-monument kulture i stadiumit ngjall ndjenja të përziera mes shqiptarëve.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

T

TOURISTS ISOLATED SPLENDOUR

ANALIZA

INVESTIGIME

31

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Gusht 2016

Ngjarjet e Gushtit

Vajza e artë e Kosovës Majlinda Kelmendi hyri në histori si fituesja e parë e një medaljeje ari për Kosovën në Lojërat Olimpike Rio 2016.

Projektligji i vetingut kris konsensusin e reformës Konsensusi i miratimit të ndryshimeve kushtetuese, i arritur më 21 korrik në Parlamentin e Shqipërisë u kris gjatë muajit gusht pas debateve që shoqëruan diskutimet për njërin prej 7 projektligjeve bazë. Komisioni i Posaçëm Parlamentar i Reformës në Drejtësi miratoi vetëm me votat e anëtarëve të mazhorancës projektligjin e “rivlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve”, i njohur ndryshe edhe si ligji i vetingut. Anëtarët e opozitës ishin të pranishëm në këtë seancë, por ata bojkotuan votimin me pretendimin se ky projektligj derivon rëndë nga Kushtetuta e miratuar në fund të korrikut. Opozita paraqiti një listë të gjatë vërejtjesh mbi këtë projektligj, por ekspertët e misioneve të huaja refuzuan të preknin kompetencat e Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit në procesin e vetingut të gjyqtarëve dhe prokurorëve të Shqipërisë. Për shkak të rëndësisë së këtij projektligji, Konferenca e Kryetarëve vendosi më pas që ai të votohet më 30 gusht në Parlament.

Vajza e artë e Kosovës, triumf në Rio 2016 Majlinda Kelmendi bëri histori, pasi u bë e para atlete e Kosovës që fitoi një medalje të artë në Lojërat e para Olimpike të vendit në Rio, Brazil.Pas fitores, mbështetësit e skuadrës kombëtare të Kosovës vlerësuan në median sociale fitoren e Kelmendit duke e quajtur atë “Vajza e Artë e Kosovës”, “Krenaria e Artë”, “MyLinda”. Pas fitores së saj, Kelmendi, dy herë kampione bote, derdhi lot ndërsa mori medaljen, duke deklaruar se kishte jetuar për këtë çast në katër vitet e fundit.“Kjo do të thotë shumë. Njerëzit, veçanërisht fëmijët, në Kosovë më shohin si heroinë. Sapo i provova atyre se edhe pas luftës, edhe pasi i mbijetuam një lufte, nëse duan diçka, mund ta kenë,” tha ajo. “Nëse duan të jenë kampionë olimpikë, mund të jenë. Edhe pse ne vijmë nga një vend i vogël, një vend i varfër,” shtoi Kelmendi pasi mori medaljen. Dueli

final i Kelmendit ishte me italianen Odette Giuffrida, pasi fitoi tre përballje të tjera të dielën. Pas fitores së kampionateve botërore dhe europiane në xhudo, Klemendit u mungonte vetëm kjo medalje.

Blair, takim veror me Ramën në Dhërmi Gushti është pothuajse një muaj pushimi për politikën, por një vizitë e ish-kryeministrit britanik, Tony Blair në vilën qeveritare të Dhërmiut ku pushonte kryeministri Edi Rama tërhoqi vëmendjen e mediave në Shqipëri dhe Britani. Benedict Macon-Cooney, një këshilltar për median i Blair, i tha BIRN se Blair po mbante “një vizitë të shkurtër private”, të cilën këshilltari për komunikimin i Ramës, Endri Fuga e konfirmoi gjithashtu. Blair dhe Rama nuk kanë dhënë deklarata rreth takimit. Ish-lideri i Partisë Laburiste të Mbretërisë së Bashkuar thuhet se udhëtoi nga Trogir i Kroacisë drejt bregdetit shqiptar. Ai u pikas më 31 korrik, teksa qëndronte në hotelin e sapohapur Broën Beach House në Kroaci. Blair ka lidhje të vjetra me Shqipërinë dhe ka qenë këshilltar i kryeministrit shqiptar prej ca kohësh. Që kur koalicioni i qendrës së majtë të Ramës fitoi zgjedhjet e përgjithshme në qershor 2013, ai lajmëroi se Blair do të këshillonte qeverinë e tij në reformat strukturore që duheshin ndërmarrë. Pyetje janë ngritur se kush paguan për ekspertizën e Blair në Shqipëri dhe nëse ekziston kontrata formale mes tij dhe qeverisë shqiptare. Megjithatë, Rama është shprehur vazhdimisht se Blair po punon vullnetarisht dhe se kjo nuk do t’i kushtojë vendit asgjë.

Taksa e blerjeve online zemëron shqiptarët Qeveria shqiptare vuri një taksë prej 22.4 % për blerjet online mbi një vlerë prej 22 euro, duke zemëruar një pjesë të mirë të klientëve. Shumë shqiptarë janë të nxehur dhe po e shprehin pakënaqësinë e tyre me vendimin në rrjetet so-

ciale, duke e konsideruar si një goditje jo vetëm të mundësisë për të blerë rroba, por edhe të librave apo mjeteve për rritje profesionale. Qeveria e mori vendimin për të ulur limitin e pataksueshëm me një faktor shtatë për blerjet online të mërkurën e kaluar. Ndërkohë që njerëzit më parë kishin mundësi të blenin mallra me vlerë deri në 150 euro online pa asnjë taksë shtesë, tani do të duhe të paguajnë 20 % TVSH dhe plus 2.4 % taksë doganore në qoftëse vlera e mallit është më e lartë se 22 euro. Qeveria gjithashtu ka ulur limitin e vlerës së mallrave që qytetarët shqiptarë mund të marrin si dhuratë nga miqtë e tyre që jetojnë jashtë vendit. Ato do të duhet të paguajnë taksa në çdo dhuratë që ka një vlerë më shumë se 45 euro, një limit që më parë ishte 145 euro.

Katolikët bëhen gati për shenjtërimin e Nënë Terezës Kishat katolike të Shqipërisë dhe Kosovës po punojnë së bashku për organizimin e aktiviteteve, para dhe pas ceremonisë së shenjtërimit të Nënë Terezës, e cila do të zhvillohet më 4 shtator në Vatikan.Personalitete të sportit nga të dy vendet si fituesja e medaljes së artë në Lojërat Olimpike të Rios, Majlinda Kelmendi dhe kapiteni i skuadrës shqiptare të futbollit, Lorik Cana pritet të luajnë një rol në këto ceremoni. Një ndër aktivitetet më të rëndësishme kulturore do të mbahet në Romë-një koncert i 3 shtatorit, ku sopranot e famshme shqiptare, Ermonela Jaho dhe Inva Mula si dhe Sajmir Pirgu do të performojnë në Bazilikën e Shën Pjetrit.

Rita Ora, një yll i muzikës Pop e lindur në Kosovë do të shfaqet në koncertin ku do të zërë një vend edhe muzika tradicionale instrumentale e Shqipërisë. Personalitete të shumtë shqiptarë do të lexojnë citate të Nënë Terezës, ndërsa të tjerët do të ndajnë histori personale nga takimet me murgeshën katolike. Arqipeshkvi Frendo tha se politikanë të lartë të Shqipërisë dhe Kosovës janë ftuar nga ambasada e Vatikanit në Tiranë. Papa Françesk njoftoi më 15 Mars të këtij viti se Nënë Tereza, e cila vdiq më 1997 do të shpallej shenjtore. Murgesha katolike i kushtoi jetën ndihmesës së të varfërve në qytetin e varfër të Kalkutës në Indi.

4

Gusht 2016

17-vjeçari i vdekur në landfill, Ardit Gjoklaj

INVESTIGIM

Vdekja e Ardit Gjoklajt zbulon kantierin çnjerëzor në landfillin e Sharrës Familjarët e 17-vjeçarit të vdekur dhe punonjësit e kompanisë “3R” shpk tregojnë se fëmijë, gra dhe burra u punësuan në shkelje të ligjit dhe u shfrytëzuan në mungesë të kushteve të sigurisë në landfillin e administruar nga Bashkia e Tiranës-ndërkohë që autoritetet bënin një sy qorr LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

P

ak ditë pas varrosjes së 17 vjeçarit Ardit Gjoklaj, vëllai i tij i madh u rikthye në landfillin e Sharrës. Me trupin e imët dhe me sy të skuqur nga lotët, Ardiani, 19 vjeç, i kërkoi rojes ta lejonte të shkonte në zyrën e financës së kompanisë “3R”; lajmi për shpërndarjen e rrogave të muajit korrik e shtyu atë sërish drejt vendit të tragjedisë.

Në zyrën e financës, Ardianit i vunë përpara borderonë me emrat e rreth 215 punëtorëve. Ai i tha BIRN se gjeti mes tyre emrin e të vëllait, hodhi një firmë krah tij dhe punonjësja i la në dorë 23 mijë lekë-pagesa e dyzet ditëve punë që Arditi kish kryer në landfill para se të masakrohej për vdekje mes plehrave.

“I mora, pse t’ua lija atyre?! Im vëlla u vra për ato para. Të punoje mes plehrave nuk ishte e lehtë. Unë nuk ia dola dot,” thotë i pikëlluar Ardian Gjoklaj për BIRN. Trupi i Ardit Gjoklajt u gjet i masakruar në landfillin e Sharrës mesditën e 7 gushtit. Sipas dëshmisë së familjarëve, 17 vjeçari ishte punësuar në impiantin e seleksionimit të mbetjeve të kompanisë “3R” shpk në Sharrë, me shpresën se do të mblidhte paratë e nevojshme për të blerë librat e shkollës, pa rënduar familjen që mbahej

vetëm me rrogën e kryefamiljarit polic.

Pas ngjarjes, katër punonjës të kompanisë “3R” u arrestuan dhe u shpall formalisht në kërkim administratori Edurim Teqja. Sipas hetimeve të policisë, Ardit Gjoklaj ishte punonjës sezonal, i paregjistruar në kompaninë “3R” shpk dhe që mbeti i vdekur si pasojë e goditjes aksidentale nga një ekskavator, në mungesë të kushteteve të sigurisë në punë.

Ardit Gjoklaj nuk ishte as punonjësi i vetëm i mitur dhe as i vetmi i paregjistruar dhe i pasiguruar nga kompania “3R” shpk.

BIRN mësoi se një numër i madh punonjësish ishin rekrutuar në të zezë, punonin në mungesën totale të kushteve të sigurisë dhe ndryshe nga ç’u premtua më parë nga kryebashkiaku i Tiranës, Erion Veliaj, nuk ishin të pajisur as me libreza pune dhe as me libreza të sigurimeve shoqërore.

Punonjës apo ish-punonjës të kompanisë “3R” shpk i thanë BIRN në intervista të veçanta se fëmijë, burra dhe gra-pjesa më e madhe e të cilëve nga komuniteti rom punonin në kushte çnjerëzore dhe në mungesë të mjeteve mbrojtëse në mes të plehrave.

L a nd f i l l i i S h a r r ë s ë s ht ë n ë n administrimin e Bashkisë së Tiranës. Por

Ardian Gjoklaj, duke folur për BIRN. Foto: Lindita Çela

në shkurt 2016, kompania “3R” shpk me seli në Peqin instaloi një impiant për seleksionimin dhe menaxhimin e mbetjeve në landfill. Në një investigim të mëparshëm, BIRN zbuloi se kjo kompani ishte pjesë e një ingranazhi më të madh që po përgatitej nga Bashkia e Tiranës për menaxhimin e mbetjeve.

Para vdekjes tragjike të Ardit Gjoklajt, impianti i kompanisë “3R” shpk në Sharrë u vizitua dy herë nga kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj. Në kronikën televizive të një prej vizitave në landfill, të transmetuar me datë 16 qershor, Veliaj lançoi planin e tij për ndalimin e seleksionimit të mbetjeve nga kazanët e plehrave dhe u sugjeroi të gjithë atyre që sigurojnë bukën e gojës përmes këtij aktiviteti që të punëso-

heshin ligjërisht në landfill dhe të merrnin rrogë me “sigurime shoqërore”.

Ftesa e Veliajt, sipas intervistave të realizuara nga BIRN shërbeu si nxitje për shtimin e krahut të punës në impiantin e instaluar në Sharrë nga kompania “3R” shpk. Në të kundërt, asnjë prej standarteve të premtuara nga Veliaj nuk u aplikua gjatë procesit të punës.

E vënë nën presion publik pas vdekjes së 17 vjeçarit, Bashkia e Tiranës ka refuzuar të sqarojë marrëdhëniet e saj me kompaninë “3R” shpk. Ajo ka injoruar gjithashtu pyetjet e përsëritura të BIRN, të dërguara përmes postës elektronike apo mesazheve telefonike.

Në landfillin e Sharrës-ku ndodhen edhe zyrat e kompanisë “3R” shpk, akush nuk

Gusht 2016

5

Impianti i seleksionimit të mbetjeve në Sharrë, i ngritur në shkurt 2016 nga kompania 3R

pranoi t’u përgjigjej pyetjeve të BIRN për vdekjen e Ardit Gjoklajt dhe mungesën e kushteve të punës. Pas vdekjes së 17 vjeçarit, kompania ka pezulluar punimet, ndërkohë që administratori i saj gjendet ende në kërkim.

Shmangia e përgjegjësisë Bashkia e Tiranës nuk është i vetmi institucion që i është shmangur debatit që pasoi vdekjen e Ardit Gjoklajt. Stafi teknik i kompanisë “3R” shpk, i ndaluar nga policia u përpoq gjithashtu të shmangte përgjegjësinë, duke deklaruar se nuk e njihnin si punëtor 17-vjeçarin e vdekur në landfill.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se Bujar Daja, ekonomist i kompanisë dhe Astrit Shehu, përgjegjës i turnit të dytë kanë deklaruar para prokurorëve se “nuk

kishin dijeni se Ardit Gjoklaj ishte punonjës i kompanisë”. Në dëshmitë e tyre, ata kanë sugjeruar se “trupi i tij mund të ishte hedhur aty nga ndonjë kamion plehrash gjatë natës”. Por dëshmitë e tyre hidhen poshtë nga një punonjëse 28-vjeçare, edhe ajo nga Kombinati-e fundit që e ka parë të gjallë Arditin natën e 6 gushtit. Zyrie Bilali, nënë e katër fëmijëve i tha BIRN se atë natë ishte rrebesh, por puna në landfill vazhdoi me të njëjtin ritëm.

“Shkrepëtimat të kallnin datën, ndërsa nuk kishte drita. Rreth orës 3 të mëngjesit kishim orën e pushimit dhe Arditi më kërkoi leje nëse mund të hante bukë te kamionçina ime,” kujton Bilali.

“Atje nuk ka asnjë vend ku mund të hash bukë apo të ndërrohesh, ndaj herë pas herë rahmetliu më kërkonte të hante bukë aty,” shton ajo. Zyrie Bilali i tha BIRN se edhe pse punonin në fushë të hapur, puna nuk ndërpritej kur kishte mot të keq. Përgjegjësi i turnit, sipas saj, caktonte detyrat për gjithësecilin dhe tregohej i rreptë me këdo që ndalonte punën.

Gruaja nga Kombinati qëndroi me Ardit Gjoklajn rreth gjysmë orë, ndërsa në 3.30 të mëngjesit përgjegjësi Dëfrim Hakrama u kishte përcaktuar vendet e reja të punës. “Tha se për shak të shiut të rrëmbyeshëm nuk do punonte njeri tek lopata.

Do punohej vetëm tek trasportieri i vjetër.

Arditin e caktoi tek kanaçet, që janë tek kontinieret e fundit në landfill,” tha ajo.

Më pas, askush nuk e ka parë të gjallë Arditin.

Prokuroria akuzon si autor të ngjarjes shtetasin Edmond Kallari, drejtues i fadromës në landfill. Ai akuzohet për veprën penale të “Shkeljes së rregullave të mbrojtjes në punë”, parashikuar nga neni 289/2 i Kodit Penal, ndërsa gjykata ka dhënë masën e arrestit me burg edhe për përgjegjësit e turneve, Dëfrim Hakrama dhe Besnik Braha.

Megjithatë, për familjen Gjoklaj në lagjen e Kombinatit në Tiranë, drejtësia ende nuk është vendosur. Fran Gjoklaj, xhaxhai i Arditit i tha BIRN se ata i kishin përjetuar si një vrasje për së dyti deklaratat që sugjeronin se nipi i tij nuk ishte punonjës i landfillit të Sharrës.

“Arditi shkoi vetë për të kërkuar punë

Ftesa e Veliajt, sipas intervistave të realizuara nga BIRN shërbeu si nxitje për shtimin e krahut të punës në impiantin e instaluar në Sharrë nga kompania “3R” shpk. Në të kundërt, asnjë prej standarteve të premtuara nga Veliaj nuk u aplikua gjatë procesit të punës. atje. Kryetari i Bashkisë njoftoi që asnjëri të mos mbledhë lart poshtë plehra, por të shkojë te landfilli e të punojnë aty, me letra dhe me çdo gjë tjetër në rregull. Arditi vdiq… e tani deklarojnë që as ka punuar aty,” thotë ai me revoltë.

Ndërsa pret e përcjell njerëzit që vijnë ende për ngushëllim, Gjoklaj bën thirrje që t’u jepet fund përpjekjeve për ta fshehur këtë çështje. “I kërkoj kryetarit të Bashkisë, Ministrit të Rendit, Avokatit të Popullit që të mos mundohet kush ta fshehë këtë çështje, sepse është jashtë çdo norme njerëzore. Mospranimi është vdekje e dytë për ne,” thotë xhaxhai i Arditit.

“Biçikleta dhe rrobat e Arditit janë ende atje..,” shton ai.

“Skllavëri” në Sharrë Punësimi i paligjshëm i Ardit Gjoklajt për shkak të moshës ende të mitur nuk çudit asnjërin prej punonjësve të landfillit të Sharrës që BIRN intervistoi. Ata tregojnë se praktika e punësimeve në kompaninë “3R” shpk udhëhiqej nga uria për sa më shumë krah të lirë pune, se sa nga respektimi i ligjeve në fuqi.

Rajmond Kurdedja, 42 vjeç iu drejtua kompanisë në Sharrë, pasi policia bashkiake ia bëri të pamundur mbledhjen e kanoçeve, bidonave apo metalit në landfill apo në kazanët e plehrave nëpër Tiranë. Ai i tha BIRN se takoi Besnik Brahjen dhe u

punësua menjëherë, ndonëse e la punën një muaj më vonë.

“Shkova, kërkova punë dhe fillova menjëherë turni i tretë. Nuk më kërkuan asnjë dokument. Më regjistruan emrin dhe kaq,” i tha Kurdedja BIRN. Ai tregon se puna në landfill ishte e organizuar në tre turne, ndërsa ai e gjeti shpesh veten të rrethuar nga fëmijë-punëtorë. Puna më e lehtë, sipas Kurdedjes ishte tek ndarja e plehrave në transportier, por pagesa ishte më e ulët.

Ai vetë zgjodhi të punojë te “lopata” (kështu e quajnë punëtorët procesin e punës pranë fadromës që grumbullon plehrat) për 1 mijë lekë nata.

Njësoj si punonjësit e tjerë, edhe Kurdedja ankohet për kushtet e sigurisë në punë apo për mungesën e pajisjeve më elementare. Nuk kishte doreza dhe as masa mbrojtëse për sistemin e frymëmarrjes.

“Fillova të kisha probleme shëndetësore nga kundërmimi dhe puna e rëndë. Nuk e përballova dot. Tek fadroma ku hapeshin plehrat të merrej fryma. Pata shumë dhimbje koke. Ishe i detyruar të rrije 8 orë në këmbë, të ndajë kartonin, plastmasin, metalin dhe një sekondë të të shihnin duke u shlodhur, të bërtisnin përgjegjësit,” thotë Kurdedja.

“Vetëm për kaq pushoheshe nga puna,” shton ai.

Dëshmi të ngjashme për kushtet gati çnjerëzore të punës i dhanë BIRN edhe punonjës të tjerë të landfillit. Gentian Zenollari, një tjetër punonjës tregoi se incidentet me çarje duarsh apo dëmtime të tjera nga shishe të thyera apo shiringa ishin një normalitet i punës së tyre.

“Askush nuk mante përgjegjësi, madje në shumë raste nuk tregonim se rrezikonim vendin e punës,” thotë Zenollari.

Punonjësit thonë njëzeri se nuk kishin asnjë informacion nëse kompania i kishte siguruar e madje as nuk kishin dëgjuar se Kodi i Punës e detyronte atë për të zbatuar një paketë rregullash në dobi të punonjësve. “Çdo datë 8 të muajit, ne rreshtoheshim përballë zyrës së financës dhe merrnim rrogën. Gruaja që ishte aty na pyeste për emrin, kontrollonte në lista dhe na jepte lekët,” përfundoi Rajmond Kurdedja për BIRN.

6

Gusht 2016

INVESTIGIM

Lufta e Bashkisë Tiranë për kontrollin e plehrave fsheh interesa private Kryetari i bashkisë së Tiranës Erion Veliaj i ka kërcënuar me burg dhe ndëshkuar me gjoba grumbulluesit individualë – shumica anëtarë të komunitetit rom - të cilët mbledhin materiale të riciklueshme nga kazanët e plehrave në Tiranë, duke i akuzuar ata si hajdutë dhe shkaktarë sëmundjesh; megjithatë, të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë që pas kësaj fushate, në dukje për të mirën publike, fshihen interesat të një kompanie private BESAR LIKMETA, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

I

lir Heshta pati emigruar në Greqi në fillim të viteve 90’ ku punoi në ndërtim, përpara se të ndalohej nga policia që i dha një urdhër dëbimi. Që prej një viti, 51-vjeçari anëtar i komunitetit rom është kthyer në Tiranë dhe jeton në kampin e barakave në Shkozë, pranë bllokut të banesave sociale.

Babai i tre fëmijëve, Heshta e siguron mbijetesën në Tiranë duke mbledhur shishe plastike të riciklueshme nga kazanët e plehrave; megjithatë, kthimi në atdhe nuk i ka sosur problemet e tij me policinë.

“Një javë më parë policia bashkiake më ndaloi ndërsa po zbrisja te Fresku, më morën thesin me plastikë, duhej të ishin rreth 12 mijë -13 mijë lekë plastikë aty. I kisha mbledhur duke punuar gjatë të gjithë ditës,” tregon Heshta.

“Thesin ma morën, për karrocën iu luta dhe nuk ma morën,” kujton ai, duke shtuar se pyetjes se si mund ta siguronte ndryshe jetesën policët i qenë përgjigjur me të qeshura dhe kërcënimin “mos dil më me mbledh bidonë.”

Historia e Heshtës nuk është e pazakontë. Pasi kreu i bashkisë së Tiranës Erion Veliaj deklaroi në qershor se administrata që ai drejton do ta ndalonte rreptësisht riciklimin e mbetjeve urbane nga kazanët e plehrave, rastet e gjobitjes nga Policia Bashkiake të grumbulluesve individualë si Heshta janë shtuar.

Përveç masave administrative të ndërmarra, Bashkia ka bërë dhe një kallëzim penal në prokurori kundrejt atyre që i konsideron si hajdutë të mbeturinave, duke kërkuar burgosjen e tyre për vjedhje.

Megjithatë, ndërkohë që bashkia i gjobit dhe i kërcënon me burg grumbulluesit individualë, dokumentet e siguruara nga

BIRN tregojnë se nga muaji shkurt një kompani private e quajtur “3 R” Sh.p.k, ka instaluar një impiant për seleksionimin dhe menaxhimin e mbetjeve në landfillin e Sharrës.

Vendimi i bashkisë për ndalimin e riciklimit të mbetjeve nga kontenierët ka shqetësuar anëtarët e komuniteti rom të cilët përbëjnë dhe pjesën më të madhe të të vetëpunësuarve si kolektorë individualë.

Aktivistët e këtij komunitetit i thanë BIRN që vetëm në rajonin e Tiranës vendimi rrezikon të mbyllë mijëra vende pune. Të shqetësuar janë dhe kompanitë ricikulese vendase, të cilat e sigurojnë lëndën e parë nga grumbulluesit individual. Anëtarë të Shoqatës së Ricikluesve Shqiptarë i thanë BIRN se ndarja e mbetjeve në landfill është e gabuar, për shkak se pasi mbetjet përzihen në kamionë, bëhen pis dhe të rrezikshme për t’u rifutur në treg.

E pyetur nga BIRN se kush po e bënte menaxhimin e mbetjeve në landfill, Bashkia e Tiranës mohoi se aty kishte kompani private.

“Bashkia e Tiranës në vendimmarrjen e saj për përmirësimin e shërbimit të pastrimit, sjelljen e tij në standarde bashkëkohore dhe plotësimin me elemente të tjerë që shoqërojnë këtë proces, është konsultuar me të gjithë aktorët e disponueshëm në këtë aspekt,” tha në përgjigje të shkruar Bashkia. “Është detyrim i Bashkisë së Tiranës që të sigurojë dhe të garantojë standardet e nevojshme të një shërbimi sa më cilësor në këtë fushë, duke aktivizuar për këtë qëllim të gjitha të drejtat apo detyrimet në funksion edhe të bazës ligjore që rregullon këtë proces,” shtoi ajo.

Kazanët e mbyllur Sipas një raporti mbi grumbulluesit in-

dividual të përgatitur nga qendra mjedisore EPER, në Shqipëri gjenerohen çdo vit 386 mijë ton mbetje të ngurta, ose mesatarisht 126 kilogram për person. Nga këto mbetje, vetëm 17 % vlerësohet se riciklohen për një vlerë që shkon në më shumë se 30 milionë euro në vit.

Në janar 2016, kryebashkiaku Erion Veliaj nënshkroi një marrëveshje me një kompani publike të bashkisë së Veronës të quajtur AGSM, për menaxhimin e mbetjeve në qytetin e Tiranës.

Pas një vendimi të marrë nga Këshilli Bashkiak me 18 maj, bashkia Tiranë dhe Holding AGSM Albania Sh.a krijuan një kompani aksionere të përbashkët të quajtur Eco Tirana Sh.a.

Kompania e re, ku shteti zotëron 51% të aksioneve, do të marrë nën menaxhim shërbimin e pastrimit të mbetjeve urbane në Tiranë. Sipas planit të biznesit të paraqitur në Këshillin Bashkiak, në fillim “Eco Tirana” do ta shtrijë aktivitetin e saj në zonën e qendrës së qytetit dhe më pas do të zgjerohet dhe në zonat më periferike.

Vlera e kontratës për pastrimin mbetjeve në zonë e qendrës, ose e ashtuquajtura zona e kuqe, do të jetë 2.5 milionë euro, e cila shtohet me një vlerë 10% në momentin që fillon mbledhja e diferencuar e mbetjeve nga kompania.

Pas 18 muajve nga fillimi menaxhimit të zonës së kuqe, “Eco Tirana” do ta zgjerojë aktivitetin në të gjithë territorin e bashkisë Tiranë siç ishte përpara reformës territoriale. Nga 1 qershori 2017, zona zgjerohet me 50% dhe nga 1 qershori 2018, do të mbulojë të gjithë territorin e bashkisë. Sipas kryetarit të bashkisë Erjon Veliaj, me futjen e kompanisë së re të pastrimit të qytetit në shtator, riciklimi nga kazanët e mbetjeve

do të ndalohet.

“Në Tiranë do të jetë e ndaluar hyrja në çdo kosh mbeturinash dhe nxjerrja e të gjitha mbetjeve jashtë tij për të kapur një kanoçe ose një shishe plastike,” tha Veliaj gjatë një takimi me drejtuesit e ndërmarrjeve të pastrimit në qershor. “Çdo nxjerrje nga koshi, nxjerr qindra, mijëra, miliona mikrobe. Kjo i ka të gjitha premisat ta kthejë qytetin e Tiranës në një zonë epidemike nëse vijon kështu,” shtoi ai. Veliaj u ofrojë atyre që do të humbisnin të ardhurat nga grumbullimi i plehrave në kazanë të punësoheshin në impiantin e riciklimit në Sharrë.

“Ata që punojnë sot duke zbrazur koshat, bashkia e Tiranës është gati që sot t’u ofrojë një vend pune me pagesë me sigurime shoqërore, jo në të zezë në impiantin e riciklimit në Sharrë,” shtoi ai.

Riciklimi në duar private Sipas planit të biznesit të Eco Albania, mbledhja e diferencuar e mbetjeve do të fillojë me zbatimin e kontratës por pritet që zbatimi i saj do të kërkojë kohë, deri sa qytetarët të mësohen me metodën e re të shërbimit.

Procesi i riciklimit do të shërbejë si burim të ardhurash për kompaninë, në mënyrë që të përballojë kostot e larta të trajtimit të mbetjeve organike. Depozitimi i mbetjeve në landifllin e Sharrës do të kryhet pa tarifë dhe kompania pritet të mbështetet nga Bashkia në zbatimin e “ligjit kundër mbledhjes së paligjshme të plastikës.”

Eco Albania në fillim të punës pritet të ndërrojë kazanët ekzistues të mbetjeve për modernizimin e shërbimit, duke instaluar sistemin me tre kosha, të cilat përcaktojnë ngjyrat si dhe sinjalistikën për kontenierët

Gusht 2016

Procesi i seleksionimit të mbetjeve nga kompania 3R në landfillin e Sharrës.

Lart; kryetari i Bashkisë, Erion Veliaj në një nga vizitat e tij në landfill.

për grumbullimin e diferencuar.

Sipas Bashkisë, në të gjitha studimet e kryera paraprakisht në qytetin e Tiranës rezulton se nga 32% deri në 44% mund dhe duhet të rikuperohen për riciklim, çfarë përbën një vlerë monetare të konsiderueshme. Megjithatë, Eco Albania nuk pritet ta kryejë menjëherë procesin e riciklimit të mbetjeve të depozituara në landfill.

“Fillimisht shoqëria do të përdorë impiante të të tretëve për seleksionimin dhe do të synojë që sa më shpejtë të jetë e mundur të krijojë impiant seleksionimi me partnerë lokalë,” shkruhet në vendimin e Këshillit Bashkiak Tiranë për themelimin e kompanisë. Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë që partneri lokal, i cili tashmë ka instaluar një impiant seleksionimi të mbetjeve në landfillin e Sharrës, është një kompani me qendër në Peqin e quajtur “ 3 R” Sh.p.k, nën pronësinë e biznesmenit Edurim Teqja.

Sipas ekstraktit në Qendrën Kombëtare të Biznesit, kompania “3R” sh.p.k, e cila prodhon arka dhe tuba me plastikë të ricikluar, ka hapur me 22 shkurt 2016 një adresë sekondare në landfillin e Sharrës.

Pas një kërkese të bazuar në ligjin për të drejtën e informimit, BIRN ka mësuar se me 5 maj 2016 “3 R” sh.p.k ka marrë dhe lejen mjedisore të tipit C, për një stacion transferimi për mbetjet jo të rrezikshme me kapacitet 840 ton në muaj në landfillin e Sharrës.

Anëtarë të shoqatës së Ricikluesve të cilët folën në kushtet e anonimatit i thanë BIRN që riciklimi i mbetjeve plastike në landfill është i jashtëligjshëm dhe i rrezikshëm. “Në momentin që mbetjet nga kazani përfundojnë në kamion, kemi në çdo çast një shkelje të ligjit të shtetit referuar trajti-

mit të mbetjeve urbane, i cili ndalon përzierjen e tyre, sepse sjell papërdorshmërinë e tyre nga ana e industrive serioze,” i tha BIRN një anëtar i shoqatës.

“Në rastin më të mirë do të kemi varrosjen e tyre (me pasojë avancimin e landfillit me ritme gjigande) dhe në rastin më të keq rihedhjen e mbetjeve në treg, në formën e lëndës së parë për industritë, atë të arkave plastike apo qeseve plastike (në të dyja ras-

Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë që partneri lokal, i cili tashmë ka instaluar një impiant seleksionimi të mbetjeve në landfillin e Sharrës, është një kompani me qendër në Peqin e quajtur “ 3 R” Sh.p.k, nën pronësinë e biznesmenit Edurim Teqja. tet në kontakt me ushqimet), pavarësisht se në kamion ato janë përzierë me akumulatorë, mbetje spitalore, e të tjera mbetje të rrezikshme,” shtoi ai.

Anëtarët e shoqatës ngritën pikëpyetje se si kompania kishte arritur të merrte leje mjedisore për menaxhim të mbetjeve në landfill – që sipas tyre do ishte jashtë kushteve mjedisore.

“Ne kemi një eksperiencë të konsiderueshme në sektor, si dhe nisur nga informacionet, mendimi ynë është se qëllimi i Veliaj&Co është “të pastrojë fytyrën”, pra fasadën e dukshme të Tiranës nga grumbulluesit, të menaxhojë abuzivisht vlerat e përftuara nga shitja e mbetjeve duke qenë se i gjithë procesi, si ai i magazinimit ashtu edhe i evidentimit nuk është i kontabilizuar,” tha një nga anëtarët e shoqatës së Ricikluesve.

“Si Veliaj ashtu edhe subjekti privat bëjnë levë në faktin që kjo lëndë e parë është jetike për industritë tona, për rrjedhojë ata mendojnë se do vijë një moment që ne do thyhemi,” shtoi ai.

Bashkia nuk iu përgjigj kërkesës për koment nga BIRN për procedurën e prok ur imit që ishte ndjek ur për përzgjedhjen e kompanisë që riciklon mbetjet në landfillin e Sharrës. Bashkia gjithashtu nuk komentoi mbi shqetësimet e shoqatës së Ricikluesve në lidhje me rrezikshmërinë e trajtimit të mbetjeve në landfill. Gjatë muajve të fundit, kryetari i Bashkisë Erion Veliaj e ka vizituar të paktën dy herë impiantin e menaxhimit të mbetjeve të landfillin e Sharrës. Në kronikën televizive të një prej vizitave në landfill të transmetuar me datë 16 qershor, duket qartë që punëtorët në impiant mbajnë veshje pune me logon e kompanisë “3 R”. Gjatë vizitës së tij në impiantin e kompanisë “3 R”, Veliaj i kërcënoi kompanitë e tjera të riciklimit së do të kenë pasoja ligjore nëqoftësë do të pranojnë përsëri mbetje të mbledhura nga grumbulluesit individualë. “Ne do të përdorim çdo mjet të ligjit për të ndaluar këtë shfrytëzim të njeriut nga njeriu, ndaj dhe i bëj thirrje dhe atyre që i mbledhin që janë grosistë, nëse merrni një sasi të mbetjeve që vijnë nga bashkia e Tiranës do të keni pasoja ligjore dhe sigurisht do të keni gjoba financiare,” tha Veliaj. “Zgjidhja është kjo që shikoni prapa shpatullave të mia,” shtoi ai, duke treguar impiantin e kompanisë “3R.” Mijëra vende pune në rrezik IFC – krahu komercial i Bankës Botërore, vlerëson në një raport të vitit 2006 se në Shqipëri ekzistonin mbi 12,520 grumbullues romë që angazhohen në mënyrë informale me mbledhjen e materialeve të riciklueshme.

Sipas shoqatës së ricikluesve vetëm në rajonin e Tiranës rreth 1,200 familje, shumica e tyre nga komuniteti rom, janë të vetëpunësuara si kolektorë individualë.

7

Aktivistët e këtij komuniteti thonë se me vendimin e fundit të bashkisë Tiranë, këto familje rrezikojnë të humbasin të ardhurat e tyre të pakta.

“Pasi jemi njohur me këtë situatë kemi bërë përpjekje të shumta për të marrë një informacion zyrtar nga institucionet përgjegjëse por akoma dhe pas 3 muajsh nuk kemi një vendim zyrtar apo informacion i cili tregon vendin, kohën, si dhe fazën ku do implementohet projekti i riciklimit,” i tha BIRN Romina Sefa, një aktiviste për të drejtat e komunitetit rom.

“Kjo gjë do të bëhet në të gjithë territorin e Tiranës dhe rrezikohen të ngelen pa punë rreth 3 mijë grumbullues të cilët merren me mbetjet e riciklueshme,” shtoi ajo.

Përveç gjobave ndaj grumbulluesve individualë që mbledhin materiale të riciklueshme nga kontenierët, bashkia ka ndaluar dhe një pjesë të komunitetit rom që mblidhte mbetje direkt në landfill.

Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se të paktën dy familje rome, të cilët ishin të stacionuara pranë landfillit të Sharrës, janë dëbuar nga qyteti nga punonjës së Bashkisë së Tiranës.

Në një letër dërguar Avokatit të Popullit, Inspektorati për Mbrojtjen e Territorit, IMT, pranon që dëbimet janë bërë në favor të një kompanie private që po kryen punime në landfillin e Sharrës.

“Në përgjigje të shkresës suaj…ju bëjmë me dije se ankesa e qytetarëve Mustafa Behari dhe Nertil Dhijemani të dërguara me anë të shkresës suaj, u shqyrtuan nga inspektorët e IMT-së bashkia Tiranë dhe u veprua duke bërë njoftimin paraprak për largimin e familjeve të komunitetit rom që banojnë në zonën e Sharrës, sepse përbënin pengesë për firmën e cila ka marrë përsipër punimet në të,” shkruan kryeinspektori i IMT Skerdi Drenova. Në një letër publike të shtunën, anëtarë të komuniteti rom të Shkozës, u ankuan për pengesat e ngritura nga Bashkia për riciklimin e mbetjeve nga kontenitorët në Tiranë.

“Ne nuk po lejohemi më ta ushtrojmë këtë aktivitet si mëparë, i cili përbën të vetmin burim të ardhurash për komunitetin që banon në zonën e Shkozës,” thuhej në letrën e drejtuar kryetarit të bashkisë Erjon Veliaj. “Bashkia po na ushtron presion duke konfiskuar mjetet e transportit dhe në shumë raste duke na konfiskuar edhe materialet e mbledhura pas ditëve të gjata pune,” shtohej në letër. Një nga anëtaret e këtij komuniteti, e cila rrezikohet nga fushata e bashkisë, është dhe 38-vjeçarja Zana Sula, nënë e shtatë fëmijëve.

“Policia më ndaloi një karrocë fëmijësh me të cilën mbledh kanaçe. ‘Nuk lejohet’, tha polici. Thesin ma morën, karrocën ma kthyen,” tregon ajo duke kujtuar përballjen me policinë bashkiake.

Që kur erdhi nga Devolli në Tiranë përpara 18 vjetëve, Zana e ka siguruar mbijetesën për familjen e saj duke mbledhur materiale të riciklueshme, duke ecur në këmbë nga Shkoza drejt lagjes Ali Dem çdo ditë.

“Kam 18 vjet që bëj këtë punë,” tha ajo teksa rrinte në derën e barakës së saj të zbukuruar me lule. “Ka nga ata që i nxjerrin fëmijët për të lypur. Unë nuk e bëj, më mirë me plehra,” përfundoi Zana.

Ben Andoni gjithashtu kontribuoi raportim për këtë shkrim

8

Gusht 2016

Legjendat i kanë mësuar britanikët deri më tani se si liderët duhet t’i shërbejnë njerëzve dhe jo pushtetit të tyre. Bashkimi Europian ka mundësinë të reformohet dhe të rifitojë vlerësimin e Mbretërisë së Bashkuar ose të injorojë mesazhin e referendumit duke ccuar drejt shpërbërjes së Europës.

Opinion

Brexit dhe mbreti Canute ANATOLE KALETSKY | PROJECT SYNDICATE | LONDËR

L

egjenda e mbretit Canute përshkruan se si një mbret anglo-sakson vite më parë i tregoi njerëzve kufijtë e fuqisë mbretërore. Canute e vuri fronin e tij buzë detit dhe i komandoi dallgët të ngriheshin dhe të tërhiqeshin pas. Kur deti u ngrit si zakonisht dhe mori me vete Canute, ai i tha oborrtarëve të tij: “Le ta dinë të gjithë njerëzit se sa bosh është pushteti i mbretërve”.

Kryeministrja britanike Theresa May, motoja e të cilës është “Brexit nënkupton Brexit”, duket se beson se mesazhi i Canute ishte rreth demokracisë dhe jo astronomisë: ai duhej të kishte mbajtur një referendum. Megjithëse May e kundërshtoi largimin e Mbretërisë së Bashkuar nga Bashkimi Europian, ajo tani ka një thënie të re: “Do ta bëjmë Brexit-in një sukses sepse njerëzit e votuan”.

Kjo nuk ka kuptim. Nëse Britania është i vetmi vend europian përveç Rusisë që del nga tregu i përbashkët i BE-së, nuk do të ketë sukses ekonomikisht, pavarësisht se si votuan njerëzit. Demokracia nuk do t’i kishte parandaluar dallgët e oqeanit, të nxitura nga graviteti, nga mbytja e Canute nëse ai do të kishte qëndruar në fronin e tij dhe një referendum nuk do të kthejë dallgët ekonomike që sjell globalizimi.

Bizneset e kuptojnë këtë. Kjo është arsyeja përse Britania tani përballet me atë që ekonomistët e quajnë “pasiguri radikale”, një situatë ku rreziqet nuk mund të maten racionalisht, duke i bërë ndryshmet në normat e interesit, taksa dhe vlalutë kryesisht jo-efektive. Siç ka theksuar edhe Banka e Anglisë, shumë investime dhe vendime punësimi tani do të vonohen derisa të qartësohen termat e tregtisë së Britanisë. Nëse Brexit vazhdon, kjo do të kërkojë vite.

Teksa ekonomia e Britanisë zhytet në recesion dhe premtimet e qeverisë për një “Brexit të shpejtë dhe të suksesshëm” rezultojnë jorealiste, opinioni publik duhet të ndryshojë. Shumica e vogël parlamentare e May do të vuajë presionin, jo vetëm nga shumë armiq që ajo ka bërë duke spastruar të gjithë aleatët e ish-kryeministrit David Cameron nga zyra. Vendimet kryesore mbi Brexit nuk do të bëhen në Londër, por në Bruksel dhe Berlin.

Në marrjen e këtyre vendimeve, liderët europianë duhet t’i përgjigjen dy pyetjeve: duhet Britania të mbajnë përfitimet kryesore nga anëtarësia në BE nëse refuzon rregullat dhe institucionet e BE-së? Dhe

duhen riformuluar disa nga këto rregulla dhe institucione për ta bërë BE-në më tërheqëse për votuesit, jo vetëm në Britani, por edhe kudo në Europë?

Përgjigjja për këto pyetje është e qartë: “jo” për të parën; “po” për të dytën.

Liderët e BE-së duhet të prezantojnë një zgjedhje të qartë: ose Britania mbetet një anëtare në BE pas negociatave të reformave shtesë për të kënaqur opinionin publik; ose del plotësisht dhe bën tregti me BE-në në të njëjtat kushte si “çdo vend në Organizatën Botërore të Tregtisë, nga Afganistani te Zimbabve”, që është mënyra që Instituti për Studime Fiskale në Britani e përshkruan si alternativën më të kënaqshme ndaj anëtarësisë së plotë.

Duke i bërë kushtet e daljes të panegociueshme, ndërsa ofrohet hapësirë për manovrim me kushtet e vazhdimit të anëtarësisë, Europa mund ta kalojë vëmendjen te një pyetje e dytë: munden votuesit të binden të krijojnë ndjesi pozitive për BE-në sërish?

Përgjigjja ndaj kësaj pyetje duhet të përqendrohet shumë te përfitimet e anëtarësisë në BE përtej abstraksioneve teknokrate rreth tregut të përbashkët: përmirësimeve mjedisore, subvencioneve rurale, financimit për shkencë, infrastrukturë dhe arsim të lartë dhe liri për të jetuar dhe punuar kudo në Europë.

Duke përjashtuar mundësitë e ndërmjetësimit si modelet “norvegjeze” dhe

“zvicerane” – që May i ka refuzuar sepse lidhen me lëvizjen e lirë të njerëzve – BEja mund t’i bëjë pasojat ekonomike të Brexit padyshim të qarta. Londra do të pushonte së qenë kryeqendra financiare e Europës sepse rregullat do të ndryshoheshin për t’i postuar aktivitetet e biznesit në juridiksionin e BE-së. Për të njëjtën arsye, shumë industri eksporti me bazë në Britani do të bëheshin jopraktike.

Përballë kësaj perspektive, bizneset nga të dyja anët e Kanalit Anglez do të detyrohen të bëjnë fushatë haptazi që Britania të ruajë anëtarësinë e plotë në BE, në vend të lotimit në heshtje për marrëveshje speciale me sektorët e tyre. Media mund të theksojë edhe absurditetin kushtetues të një përfaqësuesi të demokracisë që e trajton një referendum me shumicë të ngushtë si një nga vendimet e përhershme të parlamentit.

Nacionalistët e ashpër mund të mos i kushtojnë rëndësi, por euroskeptikët e moderuar do të merrnin në konsideratë përmbysjen e shumicës 52%-48% të Brexit.

Përmbysja e opinionit publik do të bëhej thuajse e sigurt nëse liderët europianë do t’i vinin veshin mesazhit të votuesve Britanikë, jo të lehtësonin Brexit, por të pranonin se referendumi është një thirrje për t’u zgjuar dhe për reformim të BE-së.

Le ta zëmë se liderët e BE-së do ta

ftonin qeverinë britanike të negocionte mbi politikat që dominuan referendumin dhe që po nxisin edhe pakënaqësi në vende të tjera të Europës: humbja e kontrollit vendos ndaj imigracionit; transferimi i pushtetit nga parlamentet kombëtare te Brukseli; dhe erozioni i modeleve shoqërore që varet shumë nga lidhjet e forta të shtetasve me mirëqenien sociale.

Imagjinoni për shembull sikur liderët e BE-së të përqafonin propozimin e fundit të Danimarkës për të lejuar qeveritë kombëtare të bënin diferencën mes pagesave sociale të shtetasve dhe imigrantëve të fundit, ose që të shtrihej plani zviceran për një “frenë emergjence” në të gjithë Europën, përkundrejt valës së papritur të imigracionit.

Imagjinoni lehtësimin e buxhetit kundërproduktiv dhe rregullave bankare që kanë mbytur Europën jugore. Imagjinoni së fundmi, sikur BE-ja të pranonte që centralizimi i pushtetit ka shkuar larg dhe i dha fund formalisht nxitjes për “bashkim edhe më të ngushtë”.

Reforma të tilla konseriderohen të pamendueshme në Bruksel, sepse ato do të kërkonin ndryshime traktatesh dhe do të refuzoheshin nga votuesit. Por votuesit që kundërshtuan traktatet e mëparshme të BE-së për centralizim të pushtetit me shumë siguri do t’i mbështesin reformat që kthejnë autoritetin te parlamentet kombëtare. Pengesa reale për reformim nuk është vështirësia e ndryshimit të traktatit; është rezistenca burokratike ndaj heqjes dorë nga pushteti.

Komisioni Europian mbetet i fiksuar pas mbrojtjes së mbledhjes së fuqive nga Bashkimi, që doktrina e BE-së thotë se nuk duhet t’i kthehet kurrë shteteve. JeanClaude Juncker, presidenti i Komisionit dhe këshilltari i tij Martin Selmayr, kanë mirëpritur Brexit si një shans për të “forcuar mbledhjen e pushtetit” duke e centralizuar pushtetin edhe më tepër.

Juncker, ashtu si May, duhet të kenë parasysh mbretin Canute. Dallga e demokracisë kombëtare është në rritje kudo në Europë dhe sloganet rreth “bashkimit edhe më të ngushtë” nuk do ta kthejnë atë pas. Liderët europianë duhet të pranojnë realitetin – ose ta shohin Europën të mbytet.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2016. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. Brexit and King Canute

Gusht 2016

Analizë

9

Kryebashkiaku shprehet i pakënaqur me kërkesat e aktivistëve për trajtim dinjitoz të të varfërve që humbasin shtëpitë nga projekti i rehabilitimit të Lumit të Tiranës dhe i kërcënon me “procedim për neglizhencë dhe bllokim të projektit,” ndërsa aktivistët thonë se kërcënimet e Veliajt nuk trembin askënd.

Veliaj kërcënon aktivistët me “përballje me drejtësinë” për mbështetjen e romëve GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

P

ërpjekjet e aktivistëve në ndihmë të familjeve të zonës së Bregut të Lumit që po përballen me rrezikun e shembjes së shtëpive dhe barakave të tyre modeste pa dëmshpërblim nga ana e Bashkisë së Tiranës duket se e kanë shqetësuar kryebashkiakun Erion Veliaj, aq sa ky i fundit i ka kërcënuar aktivistët me “përballje me drejtësinë” pasi i ka akuzuar se po i shkaktojnë bllokim të punimeve.

Në një deklaratë për shtyp të shpërndarë nga Bashkia ditën e hënë, Veliaj akuzoi aktivistët mes të tjerash se nxjerrin rroga të majme në kurriz të romëve dhe se i manipulojnë ato për arsye përfitimi.

“Cilado organizatë apo shoqatë, avokat i cili faturon rrogën e tij të majme në kurriz të këtij komuniteti duke i manipuluar ata, duke i kërkuar të vazhdojë të bëjë qëndresë brenda në shtratin e lumit, do të përballet me drejtësinë”, deklaroi Veliaj, pasi plani i tij fillestar për të shembur shtëpitë e banorëve në qershor të këtij viti duket se mbeti pezull për shkak të protestave të aktivistëve dhe banorëve, të cilët kërkojnë një strehim dinjitoz gjetkë para shembjes së shtëpive të tyre modeste.

Veliaj është ankuar herë pas here ndaj organizatave dhe aktivistëve të cilat i akuzon mes të tjerave për “abuzim me fondet” dhe pengim të punës së tij për “pastrimin e qytetit”, por kësaj here, ai duket se shkoi më tutje kur sugjeroi se aktivistët do të përndiqen dhe përballen me drejtësinë në rast se vijojnë rezistencën. “Jam i vendosur që kushdo që ndërpret këtë projekt, që shpëton Tiranën nga përmbytja dhe kryesisht komunitetin rom nga mizerja ku jeton sot në Bregun e Lumit dhe që e pengon këtë projekt për të garantuar rrogën e tij të majme, do të përballet me drejtësinë, do ta procedojmë për neglizhencë dhe për bllokimin e një projekti, i cili nesër mund të jetë shkaktar në humbje të jetës së njerëzve”, deklaroi Veliaj, i cili para se të hynte në politikë në vitin 2008, pati bërë karrierë si aktivist i shoqërisë civile.

Por disa aktivistë me të cilët foli BIRN, e hodhën poshtë kërcënimin e Veliajt si fjalë boshe.

“I konsiderojmë këto deklarata të Bashkisë si presione kundrejt shoqërisë civile për shkak të përpjekjeve të saj për të mbështetur grupet dhe komunitetet në nevojë,” deklaroi Vasilika Laçi nga Civil Rights Defenders, një organizatë ndërkombëtare me seli qendrore në Suedi

që lufton për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.

“Duhen pyetur me detaje drejtuesit e Bashkisë: Për çfarë do të akuzohen “përpara drejtësisë” zërat kritikë? Për mosrënie dakord me Bashkinë? Duket e padrejtë që fuqia që ka Bashkia për ta tejçuar qëndrimin e vet në media shpesh përdoret për të eklipsuar qëndrimet e zërave kritikë,” shtoi Laçi.

Aktivistja Romina Sefa i tha BIRN se sfidat me të cilat përballet komuniteti rom kërkojnë bashkëpunim nga të gjithë aktorët, por kryetari i nuk han arsye në këtë drejtim.

“Bashkëpunimi i të gjithë aktorëve të shoqërisë është pikërisht çelësi që mund të shmangë situatën e rënduar të këtij komuniteti. Ndërkohë ajo çfarë Veliaj thotë duket shumë kontradiktore,” tha Sefa.

“Ne ndoshta harrojmë se Lali Eri është supermeni dhe do të bëjë çdo gjë vetë, por nuk duhet të harrojmë se këmbëngulja e disa të tjerëve bëri të mundur që të ofroheshin ato mundësi për banorët e Bregut të Lumit, se të ishte për ata, (bashkinë) kushedi se ku do të përfundonin,” shtoi ajo.

Dorian Matlija, avokat i të drejtave të njeriut i cili ka punuar mes të tjerash për çështje të tilla si Gërdeci dhe vrasjet e 21 janarit, e konsideron absurd kërcënimin e Veliajt ndaj aktivistëve. Sipas tij, organizatat joqeveritare janë angazhuar për të mbrojtur të drejtat e komunitetit rom dhe shkaku kryesor për këtë angazhim është se familjeve të prekura nuk i është njohur e drejta për dëmshpërblim për banesat e tyre. “Bashkia nuk u ka kthyer përgjigje këtyre organizatave dhe i vetmi reagim që pritet është të dërgohen çështjet në gjyq.

Pra rezistenca e vetme që po bën komuniteti rom është të përballë Bashkinë me drejtësinë.

Këtu qëndron edhe absurdi, sepse Bashkia po kërcënon me përballje me drejtësinë këdo që kërcënon Bashkinë me përballje me drejtësinë,” tha Matlija.

Aktivistët e Organizatës Politike, një grup rinor i të majtës që është angazhuar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut, lëshuan një deklaratë ku dënuan kërcënimet e Veliajt dhe theksuan se ata “nuk i tremben presionit të Bashkisë në emër të drejtësisë”.

“Nëpërmjet politikave të saj, si në rastin e strehimit e komunitetit rom dhe egjiptian, të shitësve ambulantë apo mbledhësve të materialeve të riciklueshme, Bashkia e Tiranës po kriminilizon të varfrit dhe komunitetet më të margjinalizuara të shoqërisë, duke i përjash-

tuar e duke ia pamundësuar gjithnjë e më shumë ndërtimin e një jete me dinjitet si të barabartë”, vijon më tej deklarata.

Plani i Bashkisë së Tiranës për rehabilitimin e Bregut të Lumit nisi shumë vite më parë dhe qëndroi i bllokuar për shumë kohë për shkak të mosmarrëveshjeve politike. Deri në vitin 2011, kur bashkia e Tiranës drejtohej nga kryeministri aktual Edi Rama, projekti u bllokua nga qeveria e djathtë ndërsa pas vitin 2013 deri në vitin e kaluar, projekti u bllokua nga qeveria e majtë për shkak se kryebashkiak qe Lulzim Basha, sot, kryetar i opozitës.

Aktualisht Bashkia e Tiranës drejtohet nga e njëjta forcë politike që kontrollon qeverinë dhe nuk ka bllokim politik, por projekti është përballur me protesta të vazhdueshme të qytetarëve romë dhe jo romë për shembje të padrejtë, pa dëmshpërblim ose me dëmshpërblim ndjeshëm poshtë vlerës së tregut të shtëpive të tyre. Grupime të ndryshme aktivistësh janë përpjekur në disa raste të organizojnë rezistencë nga banorët për të ushtruar presion mbi qeverinë dhe bashkinë për respektimin e parimit kushtetues të “dëmshpërblimit të drejtë” në rastin e shembjes së shtëpive me dokumente pronësie si dhe për respektimin e parimeve të Kartës Europiane të të Drejtave të Njeriut për trajtim dinjitoz në rastet e përzënieve me dhunë të qytetarëve. Aktivistët e angazhuar në rastin e Bregut të Lumit përfshijnë një numër të rinjsh romë, disa shoqata si dhe një grupim të rinjsh të majtë të njohur si “Organizata Politike”. Paralelisht me ta, Avokati i Popullit Igli Totozani është angazhuar në organizimin e takimeve koordinuese mes shoqatave dhe aktivistëve.

Në qershorin e shkuar, pas protestave të banorëve, aktivistëve dhe Avokatit të Popullit, Bashkia e Tiranës pranoi të hyjë në bisedime ku premtoi mes të tjerash, dhënien e një ish-baze ushtarake pranë Ali Demit në Tiranë për familjet që do të shpërngulen nga Bregu i Lumit. Sipas aktivistëve, Bashkia premtoi gjithashtu se nuk do të ushtrojë presion dhe dhunë ndaj familjarëve si dhe se nuk do ta zbatojë politikën e saj të deritanishme të ekstradimit të romëve që nuk kanë regjistrim banese në Tiranë, politikë që e ka zbatuar në disa raste të tjera.

Por në deklaratën e së hënës, Veliaj ritheksoi edhe një herë se oferta e tij për familjet mbetet ajo që ka qenë para fillimit të negociatave. “Bashkia e Tiranës u ka ofruar dy mundë-

si strehimi familjeve që jetojnë duke rrezikuar jetën e tyre dhe të fëmijëve në shtratin e lumit: bonusin e qerasë ose strehimin në Qendrën Tranzitore të Emergjencave,” thuhet në deklaratën e Bashkisë, ndërkohë që Qendra Tranzitore e Emergjencave, një ish-bazë ushtarake pranë Shish Tufinës në Tiranë, nuk përbën realisht ofertë për shkak se aktualisht nuk ka asnjë mjedis të lirë. Rreth 12 familje, shtëpitë e të cilave u përmbytën nga Lumi i Tiranës në janar të këtij viti, u dërguan në një mjedis pranë Qendrës Tranzitore të Emergjencave ku u vendosën të jetojnë në rulota të vegjël me kushte minimale, ku përfshihen vetëm dy banjo për të gjithë komunitetin me disa dhjetëra banorë.

Kjo nuk është hera e parë që bashkia përplaset me qytetarët dhe aktivistët mbi respektimin e standardeve ligjore dhe kushtetuese në rastet e shembjes së banesave.

Bashkia e Tiranës ia doli të shembë disa dhjetëra shtëpi pranë ish-Stacionit të Trenit në Tiranë, banorët e të cilave u kthyen efektivisht të pastrehë për shkak se legjislacioni aktual i dëmshpërblimit në rastet e shpronësimit për interes publik mbart çmime deri gjashtë herë më të ulëta se sa çmimet e pronave të patundëshme dhe se ky legjislacion dukshëm nuk plotëson kriterin kushtetues për “një shpërblim të drejtë”. Pronarët e banesave të shembura u dëmshpërblyen përkundrejt çmimeve prej rreth 20 mijë lekësh për metër katror, ndërkohë që në zonën ku ata banonin, çmimet e apartamenteve variojnë në 800 apo 1 mijë euro për metër katror.

Por ndryshe nga dhuna e përdorur në rastin e Stacionit të Trenit, në rastin e Bregut të Lumit, për momentin bashkia nuk ka ndërhyrë me forcë pavarësisht kërcënimeve të vazhdueshme se do ta bëjë diçka të tillë.

Bashkia e Tiranës është kritikuar vazhdimisht gjatë vitit të fundit nga aktivistë vendës dhe institucione ndërkombëtare për keqtrajtim të njerëzve të varfër, veçanërisht romëve.

Tetorin e kaluar, organizata ndërkombëtare e mbrojtjes së të drejtave të njeriut Amnesty International kritikoibashkinë për përzënien me dhunë të romëve që kishin ngritur kasolle në brigjet e liqenit artificial në Tiranë, duke argumentuar se këto familje kishin nevojë për strehim dhe jo për përzënie me dhunë ndërsa Këshilli i Europës e kritikoi Shqipërinë për disa raste të shembjeve të banesave në shkurt të këtij viti.

10

Gusht 2016

LAJM

Mbyllja e dosjes “CEZ” hedh dritë mbi negociatat e qeverisë shqiptare Vendimi i pushimit të hetimeve për ministrin e Energjetikës, Damian Gjiknuri dhe Avokates së Shtetit, Alma Hicka zbardh detaje mbi marrëveshjen e arritur në Vjenë me kompaninë çeke CEZ dhe dakordësinë e palëve për menaxhimin e problemit “DIA” ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

M

arrëveshja e 23 qershorit 2014 mes qeverisë shqiptare dhe kompanisë çeke “CEZ a.s” shkaktoi një furtunë debatesh politike dhe i kushtoi një kallëzim penal ministrit të Energjetikës dhe Industrisë, Damian Gjiknuri dhe Avokates së Shtetit, Alma Hicka. Si drejtues të grupit negociator, ata u akuzuan nga Kontrolli i Lartë i Shtetit se i shkaktuan 479 milionë euro dëm buxhetit të shtetit përmes marrëveshjes së mirëkuptimit me kompaninë çeke.

Megjithatë, një hetim shtatë mujor i Prokurorisë së Përgjithshme arriti në përfundimin se dy zyrtarët e lartë nuk kanë kryer elementë të veprës penale të “shpërdorimit të detyrës”.

Vendimi i pushimit të hetimeve, të cilin BIRN e disponon është firmosur nga prokurori i Prokurorisë së Përgjithshme, Arben Kraja më 6 qershor 2016. Ky vendim pritet të ankimohet në Gjykatën e Lartë nga Kontrolli i Lartë i Shtetit, KLSH. Në tetor 2015, KLSH kallëzoi në prokurori ministrin Gjiknuri dhe avokaten e shtetit, Hicka me argumentin se kishin dëmtuar interesat e shtetit shqiptar gjatë negociatave dhe marrëveshjes së arritur në Vjenë me “CEZ a.s”, për zgjidhjen me mirëkuptim të konfliktit.

Sipas KLSH, marrëveshja i shkaktoi shtetit shqiptar një dëm prej 479 milionë eurosh në total, të ndara në; 95 milionë euro të pranuara për t’u paguar në marrëveshje, 352 milionë euro detyrime që CEZ Shpërndarje pati akumuluar nga faturat e papaguara apo borxhet ndaj KESH dhe OST si dhe 32 milionë euro nga zhvlerësimi i aksioneve që shtetit shqiptar kishte në CEZ Shpërndarje.

Por prokurori i çështjes e rrëzon këtë pretendim në vendimin e pushimit të hetimit, duke nënvizuar se “shuma prej 479 milionë eurosh nuk mund të konsiderohet dëm për buxhetin e shtetit, sipas konceptit që parashikohet në nenin 248 të Kodit Penal”.

“Jemi në një proces negocimi, ku pala çeke kishte bërë më përpara padi në arbitrazh kundër shtetit shqiptar, duke kërkuar që Republika e Shqipërisë të shpallej fajtore për konfliktin e lindur mes palëve…..Kuptohet se edhe ajo ka pasur pretendimet dhe kërkesat e saj në fazën e negocimit,” argumenton prokurori.

CEZ Grup bleu kompaninë shtetërore të shpërndarjes së energjisë elektrike në Shqipëri më 2009 duke paguar 102 milionë euro për 76 për qind të aksioneve, ndërsa premtoi të investonte 200 milionë euro brenda katër viteve. Pavarësisht premtimeve për investime, kompania çeke thelloi gropën e borxheve dhe në janar 2013 humbi licensën pas një konflikti me qeverinë shqiptare.

Në maj 2013, CEZ iu drejtua Gjykatës së Arbitrazhit UNCITRAL me një padi kundër Republikës së Shqipërisë, duke e akuzuar atë për heqje arbitrare të licensës.

Qeveria e djathtë e drejtuar nga Sali Berisha u bë gjithashtu gati për arbitrazh, por me ardhjen në pushtet të Ramës, qasja ndaj konfliktit me CEZ ndryshoi kurs, duke shkuar drejt një zgjidhjeje me marrëveshje.

Marrëveshja i kushtoi buxhetit të shtetit 95 milionë euro, ndërkohë që e djathta në opozitë e cilësoi atë “si aferën më të madhe korruptive në vend”.

Megjithatë, hetimet e Prokurorisë së Përgjithshme arrijnë në përfundimin se grupi negociator ka “zbatuar me korrektësi detyrimet e parashikuara në VKM dhe urdhrin e kryeministrit në lidhje me strategjinë e negocimit…” dhe “ka administruar dokumentacionin e nevojshëm për të vlerësuar drejt situatën juridike dhe financiare të shoqërisë CEZ Shpërndarje”.

Dritë mbi negociatat Me një sistem energjetik drejt kolapsit dhe një konflikt që po shkonte drejt arbitrazhit me kompaninë CEZ, qeveria Rama miratoi në 25 tetor 2013 ngritjen e grupit të punës për zgjidhjen e mosmarrëveshjes-i përbërë nga një armatë zyrtarësh të lartë dhe ekspertësh.

Vendimi i mbylljes së hetimit i Prokurorisë së Përgjithshme hedh gjithashtu dritë mbi negociatat mes zyrtarëve shqiptarë dhe përfaqësuesve të kompanisë çeke, të cilat në kohën që u zhvilluan, ishin nën embargon strikte të konfidencialitetit.

Negociatat u zhvilluan në Sekretariatin e Komunitetit të Energjisë në Vjenë, me ndërmjetësimin e Dirk Buschle, zv.drejtor dhe këshilltar ligjor në këtë institucion.

Nga dhjetori 2013 deri në qershor 2014, palët kanë nënshkruar 4 memorandume mirëkuptimi, të cilat shtruan rrugën e marrëveshjes së 23 qershorit 2014.

Takimi i parë mes negociatorëve, i mbajtur më 10 janar 2014 në Vjenë përshkruhet si konfliktual në vendimin e mbylljes së hetimeve. Pala shqiptare, e kryesuar nga ministri i Energjetikës, Damian Gjiknuri listoi një sërë detyrimesh të papërmbushura nga kompania CEZ, që prej privatizimit të kompanisë së shpërndarjes së energjisë elektrike në vitin 2009.

“Më konkretisht është përmendur moskryerja e investimeve të parashikuara; mosulja e humbjeve në sistemin e shpërndarjes; dështimi në reduktimin e borxhit të keq si dhe detyrimet e prapambetura ndaj shoqërive KESH dhe OST,” thuhet në vendimin e Prokurorisë.

Por përfaqësuesit e kompanisë “CEZ a.s kanë bërë përgjegjëse palën shqiptare, lidhur me “veprimet absolutisht të paligjshme dhe arbitrare për heqjen e licensës”, të quajtur prej tyre si shpronësim indirekt.

“Ata pretenduan se sektori shqiptar i energjisë nuk funksionon dhe kjo provohet nga rezultatet e kompanisë së shpërndarjes…pas heqjes së licensës,” shtohet në vendim.

Në vendimin e Prokurorisë thuhet se ndërmjetësuesi Dirk Buschle u ka kërkuar palëve që të përpiqen të gjejnë një zgjidhje miqësore, pasi “nuk jemi në një proces gjyqësor për të gjetur shkaqet e lindjes së konfliktit dhe fajtorët”.

Në dy takimet e tjera, të mbajtura më 7 shkurt 2014 dhe 13 mars 2014, palët kanë vazhduar të paraqesin pretendimet dhe kërkesat e tyre. Por takimi i katërt, i mbajtur më 2 prill 2014 i ka afruar qëndrimet e

tyre drejt një marrëveshjeje.

Në vendimin e Prokurorisë thuhet se grupi shqiptar, i kryesuar nga ministri i Energjetikës, Damian Gjiknuri dhe ai çek i drejtuar nga shefi i Bordit të CEZ a.s Tomas Pleskac ranë dakord që një paketë kredish prej 37 milionë euro, të marra nga IFC dhe BERZH të transferoheshin nga CEZ a.s tek CEZ Shpërndarje.

Gjithashtu, pala shqiptare pranoi të paguante edhe 58 milionë euro të tjera shtesë, si detyrim ndaj shoqërive që zotëroheshin nga CEZ a.s.

“Në përfundim të procesit, një përmbledhje e procesit të negociatave i është dërguar më 12 gusht 2014 palëve nga ndërmjetësi Dirk Burschle. Kopje e këtij dokumentacioni është e administruar në fashikullin e procedimit penal,” thuhet në vendimin e Prokurorisë.

Marrëveshja për DIA Përveç konflikteve për investimet e pakryera, thellimin e borxheve dhe kreditë, negociatorëve shqiptarë dhe atyre çekë u duhej të zgjidhnin në tavolinën e diskutimeve edhe një problem të ri. Në vitin 2013, kompania e mbledhjes së borxheve, Debt International Advisory, DIA e Kastriot Ismailajt paditi në Arbitrazh CEZ Shpërndarje, duke i kërkuar asaj 130 milionë euro dëmshpërblim.

Marrëveshja për DIA-n mes qeverisë shqiptare dhe kompanisë çeke është bërë gjithashtu objekt diskutimesh gjatë vitit 2015-kur Ismailaj u arrestua për mashtrim dhe BIRN publikoi dokumente që hidhnin dritë mbi mënyrën se si ai kishte përfituar kontratën me CEZ Shpërndarje. Grupi negociator u akuzua asokohe se përmes marrëveshjes u kishte dhënë imunitet drejtuesve çekë të CEZ në Shqipëri.

Në vendimin e Prokurorisë sqarohet se pala shqiptare kishte rënë dakord që “kompensimi për çështjen e DIA-s të mbetej jashtë negociatave”. “Shqipëria do të marrë përgjegjësinë e plotë për çështjen dhe të gjitha rezultatet e mundshme të saj (në arbitrazh)”.

Negociatorët e kompanisë çeke kanë këmbëngulur që çështja e DIA-s të mos jetë objekt diskutimesh në fazën e negocimit të marrëveshjes së pajtimit-ajo qëndron jashtë marrëveshjes përfundimtare të 23 qershorit 2014.

Megjithatë, palët kanë rënë dakord që për çështjen DIA të bënin një marrëveshje të veçantë, ndërsa kanë vendosur gjithashtu “ mbi informacionin që do të jepet nga CEZ a.s për avokatët e CEZ Shpërndarje në arbitrazh”.

“Informacioni do të sigurohet në pjesën më të madhe të mundshme të kërkuar. Autoritetet shqiptare kanë marrë përsipër që ky informacion do të përdorej vetëm për mbrojtjen e interesave të palës shqiptare në arbitrazh,” thuhet në vendim.

Gusht 2016

11

ANALIZË

Shkodra jashtë “Rilindjes urbane”, merr më pak fonde se Maliqi dhe Roskoveci Fondet e përfituara nga bashkia më e madhe e Veriut prej Komitetit të Zhvillimit të Rajoneve për vitin 2016 tregojnë se tradita e vjetër e ndarjes së parave sipas përkatësisë partiake shoqëron projektet e reja të qeverisë “Rama”.

ANILA DUSHI | BIRN | SHKODËR

P

rej 2014-s kur prezantoi Fondin e Zhvillimit të Rajoneve, kryeministri Edi Rama publikon vazhdimisht foto të qendrave të rikonstruktuara, shkollave të meremetuara apo segmenteve rrugore të asfaltuara në qytete të ndryshme të vendit. Me ndonjë përjashtim të rrallë, Shkodra i mungon katalogut të “Rilindjes urbane” të kryeministrit. Bashkia më e madhe e Veriut të Shqipërisë, e drejtuar nga demokratja Voltana Ademi gjendet thuajse në fund të listës së financimeve që burojnë nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve, i cili vlerëson projektet urbane dhe vendos nëse do t’i përzgjedhë ose skualifikojë ato. Në një raport të saj që BIRN e disponon, Bashkia e Shkodrës ankohet se gjatë vitit 2016 ka përfituar nga shumë herë më pak para se bashkitë e kategorisë së parë, të drejtuara nga kryebashkiakë të majtë. Sipas raportit, fondet e alokuara nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve për Shkodrën kanë qenë thuajse të barabarta me ato që kanë përfituar bashkitë Maliq, Ura Vajgurore, Finiq apo Belsh.

Gjithashtu, Shkodra qëndron pas bashkive Patos, Roskovec apo Vorë, sa i përket fondeve të përfituara nga KZHR. Kryebashkiakja Voltana Ademi i tha BIRN se bashkia që ajo drejton është lënë krejtësisht jashtë skemave, duke mos përfituar asnjë financim, ndryshe nga bashkitë e tjera që janë ndihmuar në fusha si arsimi, shëndetësia, infrastruktura apo në fondin e “Shqipërisë Digjitale”. Për të gjitha këto fusha, Ademi

Edi Rama gjatë një aktiviteti në Shkodër

thotë se ka paraqitur projekte, të cilat janë injoruar më pas. “Shifrat janë kokëforta, bëhet fjalë për një qasje të pastër politike”, thotë Ademi. “Fatkeqësisht ne nuk kemi qenë të barazvlefshëm njësoj në vlerësimin nga qeveria”, shtoi ajo. Ndarja e parave sipas përkatësisë partiake të kryebashkiakëve është një traditë e vjetër e qeverisjes në Shqipëri. BIRN zbuloi nga një investigim i nëntorit të kaluar se në 2014, nga të 72 projektet e financuara, 63 i fituan bashkitë e majta dhe vetëm 4 u fituan nga bashkitë e djathta. Ndërkohë që në 2015 nga 27 projekte, vetëm 3 u fituan nga bashkitë e djathta, ndërsa 24 nga e majta. Shkodra, e cila qe deri në 2005 jashtë vëmendjes së qeverisë, e parë si bastion i së djathtës, pati një periudhë investimesh në dy mandatet e qeverisjes

së Sali Berishës dhe duket se është kthyer sërish në fund të listës preferenciale, krahasuar me 11 qendrat e tjera të qarqeve. Nga të dhënat që kjo bashki i ka vënë në dispozicion BIRN, ajo rezulton se ka marrë vetëm 102.7 milionë lekë prej gati 14 miliardëve që janë shpërndarë për 2016 nga KZHR deri në fillim të gushtit të këtij viti. Të dhënat e siguruara tregojnë se Shkodra ka marrë 20 herë më pak fonde se Tirana, 9 herë më pak se Korça dhe Durrësi, 7 herë më pak se Elbasani dhe 5 herë më pak fonde se Saranda dhe Divjaka. Përveç treguesve në shifra, bashkia e Shkodrës ankohet gjithashtu për mungesën e tranparencës. Sipas saj, KZHR vijon të mbajë të fshehtë kriteret me të cilat zgjidhen apo refuzohen projektet e propozuara prej pushtetit vendor. Transparenca

e përzgjedhjes së projekteve fituese mungon dhe qeveritë, sicc i rezultoi BIRN në 2015, nuk informojnë arsyet e refuzimit. Ademi dhe drejtues të bashkisë së Shkodrës kanë qenë gjithashtu të ashpër edhe me deputetët e zonës. Drejtuesit e Bashkisë më të madhe në Veri pretendojnë se edhe pse u është kërkuar mbështetje, përfaqësuesit politikë të majtë apo të djathtë nuk kanë bërë asgjë deri më tani. “Kemi marrë pjesë në çdo tryezë, dhe kemi ngulmuar me argumente dhe në mënyrë serioze e korrekte nevojat për investime, pa dashur që për hir të politikës të marrim ndonjë dënim. Është larg mendsh që në vitin 2016 të ndodhë diçka e tillë,” thotë e revoltuar Ademi. Lidhur me ankesat e kryebashkiakes së Shkodrës, BIRN iu drejtua me disa pyetje zyrës së shtypit të kryeministrit, por nuk mori asnjë përgjigje. Bashkia e Shkodrës nuk është e vetmja që ka denoncuar ndarjen e fondeve për zhvillimin e rajoneve sipas përkatësisë partiake. Bashki të tjera të drejtuara nga të djathtët si ajo e Lezhës, Pogradecit apo Kukësit kanë dalë edhe më të humbur nga ndarja e tortës për të ashtuquajturën “Rilindja urbane”. Me probleme të ngjashme po përballet edhe bashkia e Vau Dejës, po ashtu e fituar nga koalicioni i djathtë. Kryetari i kësaj bashkie, Zef Hila i tha BIRN se kjo bashki në tre vitet e fundit nuk ka përfituar asnjë projekt apo grand për fermerët. “Problematikat janë të mëdha.Ne nuk jemi përfshirë në asnjë projekt fitues, as nga Ministria e Bujqësisë dhe as nga Fondi i Zhvillimit të Rajoneve,”tha Hila.

Shqiptarët ndjehen të mashtruar nga rritja e taksës për blerjet online Vendimi i qeverisë për t’i limituar blerjet e pataksueshme online në 22 euro, i ka nxehur numrin në rritje të shqiptarëve që bëjne blerje në rrjet FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

E

lona Zaçe është e nxehur me vendimin e qeverisë shqiptare për blerjet online. 26-vjeçarja është një nga qindramijëra shqiptarët që kanë zbuluar kënaqësinë e blerjes online, duke e përdorur në mënyrë të rregullt për të blerë rroba dhe aksesorë. Por pasi qeveria i vuri një taksë prej 22.4 % blerjeve online mbi një vlerë prej 22 euro, ajo nuk është e sigurtë nëse do të blejë më online. “Është shumë e padrejtë. Unë kam gjetur pazare të mira online në një kohë kur çmimet në dyqanet shqiptare dhe në qendrat tregtare janë të larta dhe gati kurrë nuk ka ulje,” tha ajo. Zaçe i tha BIRN pagesa prej 24 % ose më shumë për çdo blerje ishte shumë për të. Ashtu si Zaçe shumë shqiptarë janë të nxehur dhe po e shprehin pakënaqësinë e tyre me vendimin në rrjetet sociale, duke e konsideruar si një goditje jo vetëm të mundësisë për të blerë rroba, por

edhe të librave apo mjeteve për rritje profesionale. Qeveria e mori vendimin për të ulur limitin e pataksueshëm me një faktor shtatë për blerjet online të mërkurën e kaluar.

Ndërkohë që njerëzit më parë kishin mundësi të blenin mallra me vlerë deri në 150 euro online pa asnjë taksë shtesë, tani do të duhe të paguajnë 20 % TVSH dhe plus 2.4 % taksë doganore në qoftëse vlera e mallit është më e lartë se 22 euro. Qeveria gjithashtu ka ulur limitin e vlerës së mallrave që qytetarët shqiptarë mund të marrin si dhuratë nga miqtë e tyre që jetojnë jashtë vendit. Ato do të duhet të paguajnë taksa në çdo dhuratë që ka një vlerë më shumë se 45 euro, një limit që më parë ishte 145 euro.

Ky vendim prek të gjithë, por në mënyrë të veçantë të rinjtë, të cilët e përdorin internetin për të blerë rroba, aksesorë dhe produkte nën vlerën 150 euro. Statistikat e shoqatës shqiptare të bankave tregojnë se tregtia onlinë rritur me ritime të shpejta në vitet e

fundit. Mbi 120,000 transaksione online u bënë në muaj në Shqipëri gjatë katër muajve të fundit. Në prill ky numër arrit 130,000 transaksione. Të dhënat tregojnë rritjen e blerjeve online sepse volumi i dërgesave me postë të shpejtë u rrit me 130 %. Artan Gjergji, një ekspert financiar, i tha BIRN se vendimi i qeverisë dukej i nxituar dhe i marrë pa vlerësuar efektet negative. Ai tha se

qeveria po vriste biznesin online në shqipëri, në një kohë kur kjo formë biznesi po lulëzon në të gjithë botën. “Kjo inicativë do t’i shkurajojë konsumatorët dhe është në kundërshtim me politikat e Bankës së Shqipërisë, të cilat kërkojnë t’i stimulojnë transaksionet online,” tha ai. Gjergji beson që motivi i vërtet ka të bëjë me dëshirën për të mbledhur më shumë taksa afatshkurtër, nga një sektor që po regjistron rritje. “Nuk pres që iniciativa e qeverisë të jetë e suksesshme sepse bizneset do ta ulin nivelin e e-commerce, do të inkurajojë dhe evazionin sepse njerëzit do të përdorin cash në vend të transaksioneve bankare online,” parashikoi ai. Në fakt qeveria ka ndjekur politika kontradiktore në lidhje me limitin e pataksueshëm për blerjet online. Në maj 2014 ministria e Financave propozoi rritjen e limitit të pataksueshëm për blerjet online nga 75 në 150 euro për të stimulaur e-commerce.

Tani ministria ka ndryshuar mendje.

12

Gusht 2016

INVESTIGIMI Biznesi i artë i koncesioneve shënoi rekord të ardhurash në 2015-ën Të dhënat financiare të koncesioneve kryesore të miratuara nga qeveritë shqiptare gjatë dy dekadave të fundit, tregojnë se këto biznese i shtuan ndjeshëm të ardhurat dhe fitimet në vitin 2015.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

N

ë fillimi të muajit gusht media shqiptare ishte e mbushur me tituj mbi çmimet e kripura të biletave të kompanive ajrore për të udhëtuar në Shqipëri nëpërmjet aeroportit “Nënë Tereza” në Rinas – i vetmi aeroport ndërkombëtar i vendit.

Menaxhimi këtij aeroporti nëpërmjet një kontrate koncesionare të dhënë në vitin 2004, është cilësuar shpesh nga ekspertët si një nga arsyet për mungesën e të ashtuquajturave kompanive ajrore “low cost” dhe çmimeve të larta të biletave.

Sipas të dhënave financiare të siguruara nga BIRN, fitimet e Tirana Aeroport Partners – kompanisë që menaxhon koncesionin e aeroportit – vetëm gjatë viti 2015 u rritën me 32%. Ngjashëm me Tirana Aeroport Partners, kompanitë kryesore koncesionare në Shqipëri – të monitoruara nga BIRN mbi nivelin e të ardhurave dhe normat e fitimeve të realizuara nga aktivitetet e tyre kryesisht monopolistike – lulëzuan gjatë vitit të shkuar.

Të dhjeta koncesionet e monitoruara duke përdorur bilancet që publikohen në Qendrën Kombëtare të Biznesit, patën të ardhura të përbashkëta prej 12 miliardë lekësh gjatë vitit 2015, (rreth 85.6 milionë euro) me rritje 31 për qind ose 20 milionë euro në krahasim me vitin 2014.

Shtimi i xhiros së koncesioneve me 31 për qind gjatë vitit 2015 vjen në një kohë kur ekonomia në tërësi ka përjetuar rritje nominale prej vetëm 5 për qind.

Rritja e të ardhurave të këtyre koncesioneve është krijuar më së shumti nga kompani të tilla si Aeroporti i Rinasit dhe ALEAT, kompania e prodhimit të pasaportave dhe kartave të identitetit – e cila fitoi fillimisht një koncesion trevjeçar në vitin 2009 dhe më pas, përfitoi shtyrje të afatit të koncesionit për 30 vjet pa ndonjë garë formale në vitin 2012, kur kontrata e parë po skadonte.

Dhjetë koncesione të përzgjedhura nga BIRN për monitorim përbëjnë një pjesë e vogël të koncesioneve të dhëna në Shqipëri përgjatë dy dekadave të fundit dhe janë për-

zgjedhur për shkak se ofrojnë në përgjithësi shërbime që zëvendësojnë funksionet e shtetit, ose kanë krijuar monopole ligjore në segmente të caktuara të ekonomisë duke u bërë shqetësim për zhvillimin ekonomik të vendit.

Një investigim i vitit të kaluar zbuloi se koncesionet janë praktikisht bizneset më fitimprurëse në Shqipëri dhe se pronarët e këtyre bizneseve kanë përfituar qindramilionë euro përgjatë viteve të fundit, ndërsa pozicioni i tyre përgjithësisht monopolist i ka lejuar të mbajnë norma fitimi përrallore pavarësisht se pjesa tjetër e ekonomisë ka vuajtur nga kriza. Por lista e koncesioneve me vlerë të debatueshme është shtuar gjatë vitit të fundit me koncesione të reja të dhëna nga qeveria aktuale dhe pritet të shtohet më tutje me koncesionin e Rrugës së Kombit.

Rinasi shton të ardhurat dhe fitimet Kompania Tirana International Airport u krijua falë një kontrate koncesionare të shumëdebatueshme të nënshkruar nga qeveria “Nano” në vitin 2004 dhe të miratuar në kuvend në atë kohë, duke marrë ligjërisht një monopol në fluturimet ndërkombëtare të vendit. Që kur kontrata po diskutohej në parlament, ekspertët paralajmëruan se Shqipëria do të humbiste dhjetëra-milionë euro nga kjo kontratë thellësisht favorizuese për koncesionarin dhe dëmtuese për interesat e shqiptarëve. Paralajmërimet e ekspertëve u bënë realitet. Në periudhën 2010-2015, periudhë për të cilën disponohen të dhënat e bilancit, kompania ka realizuar të ardhura të përgjithshme prej 27 miliardë lekësh, (193 milionë euro) dhe fitime neto prej 7.8 miliardë lekësh, (56 milionë euro) me një normë mesatare fitimi të lakmueshme prej 29 për qind mbi të ardhurat. Kulmi duket se u shënua pikërisht në vitin 2015, kur TIA raportoi të ardhura totale prej 4.9 miliardë lekësh dhe fitime prej 1,6 miliardësh, ndërsa norma e fitimit neto si përqindje e të ardhurave u rrit në 33 për qind. Në krahasim me vitin 2014, të ardhurat u rritën me 15 për qind ndërsa fitimet neto u rritën me 32 për qind.

Kompania përpunoi afro 2 milionë pasagjerë në vitin 2015, 10 për qind më shumë se sa në vitin 2014. Tarifat e saj predatore mbi shërbimet aeroportuale dhe monopoli që disponon mbi fluturimet ndërkombëtare janë prej vitesh shqetësimi kryesor i sektorit të turizmit, operatorët e të cilit ankohen se ekzistenca e këtij monopoli gërryen aftësinë e vendit për të konkurruar me destinacionet turistike fqinje si Greqia, Mali i Zi apo Kroacia, ku biletat ajrore kushtojnë deri në dy herë më lirë se sa biletat për në Shqipëri.

Monopoli i Rinasit në fakt nuk është faktori i vetëm që sjell bileta super të shtrenjta për shqiptarët. I gjithë sektori i transportit ajror është i mbushur me hallka të tjera monopolistike, duke filluar nga disa segmente fluturimesh të cilat janë efektivisht monopol i një kompanie ajrore si Tiranë – Vienë, te monopoli i furnizimit më karburant të avionëve, i cili nuk është një monopol i krijuar me kontratë koncesionare por gjithsesi është një monopol i lidhur ngushtë me monopolin e vetë aeroportit. Megjithë se normat e fitimit të koncesionit të aeroportit janë të lakmueshme për çfarëdolloj aeroporti në botë, qeveria shqiptare pranoi më herët këtë vit të zgjasë me së paku dy vjet afatin e koncesionit aktual nga viti 2024 në vitin 2026, përkundrejt premtimit se do të lejohet të vërë në punë Aeroportin e Kukësit dhe një aeroport tjetër hipotetik pranë Vlorës, ndërkohë që kompania vijon ta ruajë monopolin e saj në Shqipërinë qendrore, destinacioni i shumicës dërrmuese të fluturimeve ajrore. Megjithëse qeveria pati premtuar se pas zgjatjes së afatit të kontratës së Rinasit, punët do të vijonin me shpejtësi për vënien në funksionim të Aeroportit të Kukësit, asgjë e tillë nuk ka ndodhur deri tani. Duke miratuar ndryshimet dhe zgjatjen e afatit të koncesionit, Kuvendi i Shqipërisë duket se shkeli edhe vetë kontratën që pati miratuar në vitin 2004, ku qartësisht shkruhej se rinegocimi i kontratës nuk duhet të lejojë të sjellë kosto shtesë për shtetin shqiptar, ndërkohë që me masën ak-

tale të fitimit prej afro 12 milionë eurosh në vit, zgjatja e afatit të koncesionit me dy vjet do t’i kushtojë shtetit shqiptar rreth 20 milionë euro.

Monopoli i furnizimit me karburant, të ardhurat ulen, fitimet shtohen Air BP Albania është kompania që efektivisht kontrollon monopolin e furnizimit me karburant të avionëve. Të ardhurat e saj për vitin 2015 qenë afro 1,3 miliardë lekë (8.9 milionë euro) ndërsa fitimet neto qenë 469 milionë lekë. Norma e fitimit të kompanisë në vitin 2015 shënoi kulmin në masën 37 për qind. Të ardhurat e saj kanë pësuar një rënie të lehtë që nga viti 2010, bashkë me rënien e përgjithshme të çmimeve të naftës në tregun ndërkombëtar por fitimet neto kanë pësuar rritje të vazhdueshme ndërsa norma e fitimit prej 37 për qind është krejtësisht e pazakontë për tregun e karburanteve, ku norma e fitimit zakonisht është vetëm 2,3 apo 4 për qind mbi xhiron.

Aleat dyfishoi të ardhurat Monopoli tjetër i krijuar me koncesion është prodhimi i pasaportave dhe kartave të identitetit nga kompania ALEAT. Kjo kompani e fitoi monopolin në vitin 2009 me një kontratë koncesionare trevjeçare, por në vitin 2012, pikërisht në kohën kur kontrata koncesionare parashikonte mbylljen e marrëdhënies kontraktuale dhe transferimin e teknologjisë e infrastrukturës së prodhimit të pasaportave dhe kartave të identitetit te Ministria e Brendshme, qeveria e kohës vendosi zgjatjen e afatit të koncesionit me 30 vjet.

Vitin e kaluar kjo kompani realizoi të ardhura në masën 3,5 miliardë lekë (25 milionë euro) dhe fitime neto prej 1,4 miliardë lekësh, (9.9 milionë euro) me rritje mbi dy herë të të ardhurave në krahasim me vitin 2014 dhe me gjashtëfishim të fitimeve.

Shkaku i rritjes së papritur të kostos së shqiptarëve për pasaporta dhe karta identiteti duket se lidhet me një vendim të Ministrisë së Brendshme, e cila shpalli të pavlefshme pasaportat e fëmijëve, përgjithësisht pasapor-

Gusht 2016

tat e fëmijëve të emigrantëve, të cilat qenë lëshuar me afat dhjetëvjeçar, por që sipas Ministrisë, ky qe gabim sepse me ligj, pasaportat duhej të lëshoheshin për vetëm pesë vjet. Pavarësisht se cili qe fajtori për këtë, shqiptarët paguan. Kompania përfitoi gjithashtu nga pasaportat që qenë lëshuar më herët dhe që kishin defekte në përshkrimin e vendlindjeve të fëmijëve në Greqi, si dhe vendime të tjera që kanë lejuar rritjen e çmimit të pasaportave. Njëkohësisht, ccmimet e pasaportave u rritën nga qeveria shqiptare për llogari të koncesionarit në vitin 2015, pavarësisht se koncesionari po realizon fitime të pabesueshme nga një vend i varfër. Që nga viti 2010, koncesioni monopol i pasaportave dhe kartave të identitetit i ka kushtuar shqiptarëve mbi 21.2 miliardë lekë, (151 milionë euro). Norma e fitimit mbi të ardhurat në masën 39 për qind për vitin 2015 është e jashtëzakonshme dhe e lakmueshme për çdo lloj aktiviteti ekonomik. Njësoj si koncesionet e tjera, ALEAT e ka të caktuar në kontratë kontrollin monopol të shprehur si “e drejtë ekskluzive” në prodhimin dhe shpërndarjen e pasaportave dhe kartave të identitetit.

SGS shton të ardhurat, dyfishon fitimet Kompania SGS mori një monopol në shtator 2009 për kontrollin teknik të automjeteve, një detyrim ligjor që duhet të kryhet nga të gjithë poseduesit e mjeteve motorike vetëm te kjo kompani. Të ardhurat e kompanisë qenë 804 milionë lekë për vitin 2015 (5.7 milionë euro) ndërsa fitimet qenë 178 milionë lekë, (1.3 milionë euro), me normë fitimi 22 për qind. Koncesioni i ka kushtuar shqiptarëve sakaq 3,6 miliardë lekë që nga viti 2010, ndërkohë që në shumë qytete të Shqipërisë, kontrolli teknik i automjeteve është një tmerr i vërtetë me rradhë që zgjasin shumë orë e me raste, shumë ditë. Pak ditë më parë, Policia Shqiptare njoftoi arrestimin e gjashtë personave në Shkodër, të dyshuar se arrinin të kryenin ndërmjetësime për të shkurtuar orën e pritjes apo shërbenin për të mbajtur radhë për llogari të pesonave

që prisnin të shërbeheshin te zyrat e këtij monopoli. Pas publikimit të lajmit dhe ankesave në disa media për shërbim të keq nga ky monopol fitimprurës, kompania publikoi një deklaratë për shtyp ku ankohej për “informacione të pasakta”.

Nga kjo kontratë koncesionare, shteti shqiptar përfiton nominalisht vetëm 5 për qind të fitimit neto të kompanisë në formën e rentës minerare. Kontrata koncesionare parashikon detyrimin e koncesionarit për investimin e vetëm 561 milionë lekëve (4 milionë euro) për pajisjet e kontrollit teknik përgjatë periudhës së koncesionit.

Kostoja e pullave fiskale SICPA rritet në 3,6 miliardë lekë Në vitin 2010, qeveria e kohës dha me koncesion prodhimin e pullave fiskale, të cilat deri në atë kohë qenë realizuar me kosto 20 herë më të ulët nga një shtypshkronjë shtetërore. Presupozohej se koncesioni i ri do të siguronte kontroll më të mirë nga ana e administratës doganore e tatimore të disa llojeve të mallrave që i nënshtrohen taksës së akcizës si cigaret, ndërsa premtonte edhe rritje të taksimit të birrës për shkak se për herë të parë, pullat fiskale u vunë në çdo shishe apo kanaçe birrë të prodhuar. Sipas bilancit të kompanisë SICPA Security Solutions Albania, shqiptarët u detyruan të paguajnë 873 milionë lekë, (6.3 milionë euro) për pullat fiskale, ndërkohë që sasia e cigareve dhe birrës së taksuar nga qeveria erdhi në rënie, duke sugjeruar se leverdisshmëria ekonomike e këtij koncesioni për taksapaguesit shqiptarë thjeshtë nuk ekziston. Që nga viti 2012, kur koncesioni filloi punë, shqiptarët kanë paguar 3,6 miliardë lekë, (26 milionë euro) për pullat fiskale. Kompania rezulton me humbje neto në bilanc përgjatë të gjithë kësaj periudhe. Humbjet e akumuluara arrijnë në 490 milionë lekë, megjithatë ajo duket e lumtur dhe e vendosur që të vijojë aktivitetin në Shqipëri. Humbjet e kompanisë janë mbuluar nga kompania mëmë, e cila i ka akorduar kompanisë bijë në Shqipëri një kredi.

Audituesit shkruajnë në bilancin e SICPA se kompania mëmë ka shprehur gadishmërinë që të vijojë të mbulojë humbjet e kompanisë bijë në Shqipëri dhe shkaqet për këtë gadishmëri duket se lidhen me transaksionet mes mëmës dhe bijës. Në bilanc shënohet se kompania bijë në Shqipëri i ka paguar gjatë vitit 2015 kompanisë mëmë në Zvicër 154.5 milionë lekë në formën e honorareve për të drejtat e autorit, interesave të kredisë së marrë për mbulim humbjesh e të tjera. Transaksionet e kompanive me palë të lidhura raportohen veçmas në bilance si detyrim ligjor në Shqipëri me shpresë se do të luftohet fenomeni i njohur i “transferimit të çmimeve” apo transferimit të fitimeve, fenomen në të cilin kompanitë përdorin transaksione brenda një grupi kompanish për të shfrytëzuar hapësira ligjore mes vendeve të ndryshme me synimin për të shmangur pagesën e taksave. Gjithsesi, ekzistenca e transaksioneve të lidhura nuk vërteton automatikisht se këto transaksione janë për efekt të shmangies së taksave pasi mund të kenë edhe qëllime të pastra biznesi. Ndërkohë, konsumi i taksueshëm i cigareve dhe birrës, i cili supozohej se do të rritej si pasojë e koncesionit, në fakt kanë ardhur në rënie që nga viti 2012. Sipas të dhënave të Ministrisë së Financave, konsumi i taksueshëm i cigareve ka rënë nga 3,600 tonë në vitin 2012 në 2,478 tonë në vitin 2015. Konsumi i taksueshëm i birrës në vitin 2015 qe 30 milionë litra, efektivisht më i ulët se sa 34 milionë litrat e taksuara në vitin 2010.

La Petrolifera, koncesioni i rezervuarëve të naftës La Petrolifera Italo Albanese, e cila disponon një koncesion ligjor për ndërtimin, operimin dhe pronësinë e rezervuarëve të naftës në Vlorë, realizoi të ardhura prej 1,1 miliardë lekësh dhe fitime prej 456 milionë lekësh gjatë vitit 2015. Kompania u regjistrua fillimisht në vitin 2002 dhe mori koncesionin disa vite më vonë ndërsa fitimet e saj duket se u rritën gjatë bumit të prodhimit vendës të naftës dhe shërbimeve të magazinimit për Bankers Petroleum. Që nga viti 2011 deri më 2015, kohë për të cilën janë të disponueshme bilancet, kjo kompani ka realizuar 4,4 miliardë lekë të ardhura dhe afro 1.8 miliardë lekë fitime neto.

Bakri mbyllet, kromi shton fitimet dhe të ardhurat Kompania e nxjerrjes së bakrit Beralb nuk ka raportuar aktivitet gjatë vitit 2015 pasi kishte rezultuar me humbje më 2014 për shkak të rënies së çmimit të bakrit në tregun ndërkombëtar, por kompania e kromit AlbChrome Sh.p.k, e cila kontrollon shumicën e minierës së Bulqizës si dhe impjantin e pasurimit të kromit në Elbasan, shënoi rritje të të ardhurave dhe të fitimeve. Në vitin 2015, Albchrome raportoi të ardhura prej gati 7 miliardë lekësh dhe fitime neto prej 550 milionë lekëve, viti i dytë radhazi në të cilën kjo kompani raporton fitime neto.

AlbChrome është produkt i një koncesioni të hershëm të dhënë fillimisht në vitin 2000 për një kompani të panjohur italiane me emrin Darfo dhe që u kritikua përgjatë viteve për mungesë investimesh dhe keqtrajtim të punonjësve. Më vonë, Darfo u ble nga një kompani austriake, e cila gjatë aktivitetit të saj raportonte shitblerje brenda grupit dhe rrjedhimisht kishte bilance me humbje ndërsa në vitin 2013 u ble nga kompania shqiptare Balfin Group.

Në vitin 2016, në përfundim të kontratës së koncesionit, qeveria shqiptare kërkoi miratimin në parlament për ndryshime në kontratën e koncesionit. Në relacionin shoqërues qeveria thotë se koncesionari nuk ka realizuar

13

11.4 milionë dollarë investime që kërkoheshin nga kontrata e mëparshme por premton se do të investojë shumën e prapambetur plus 24 milionë dollarë shtesë.

Koncesioni i panjohur, Regjistri i Barrëve Siguruese Në vitin 2009, Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës nënshkroi një kontratë koncesionare për krijimin e një regjistri të barrëve siguruese, regjistër që supozohet se i intereson bankave për të kontrolluar në kohë reale nëse pasuri të ndryshme të luajtëshme të tilla si makinat, të paraqitura nga kredimarrësit si kolateral, janë apo jo të kolateralizuara në një bankë tjetër.

Koncesioni realizoi të ardhura prej 167 milionë lekësh në vitin 2015 me fitime prej 115 milionë lekësh. Me një normë fitimi mbi të ardhurat prej 69 për qind, ky është koncesioni me normën më të lartë të fitimit nga koncesionet e marra në analizë. Kompania i nxjerr të ardhurat në çdo shit-blerje makine, ku para se noterët të regjistrojnë shitblerjen, duhet të kontrollojnë regjistrin dhe të paguajnë një tarifë te ky regjistër. Të ardhurat dhe fitimet e kësaj kompanie rrjedhin nga një udhëzim i vitit 2012 të Ministrisë së Transporteve, ku kërkohet që regjistrimi dhe transferimi i pronësisë së një automjeti të mos kryhet pa marrë konfirmim paraprak nga Regjistri i Barrëve Siguruese. Koncesioni në thelb nuk ka funksion real në ekonomi për shkak se qeveria shqiptare e ka sakaq një regjistër të pronësive të makinave të mbajtura nga Drejtoria e Përgjithshme e Shërbimeve të Transportit Rrugor.

Koncesione të tjera S2 Albania është kompania që filloi punë vetëm në fund të vitit 2015 me kontratën e shumëdebatuar të koncesionit të skanimit të kamionëve në disa pika doganore. Brenda periudhës së shkurtër të punës, kompania raportoi të ardhura prej 208 milionë lekësh dhe një humbje modeste prej 2,4 milionë lekësh.

Koncesioni tjetër, ai i markimit të karburanteve, një monopol ligjor i kompanisë GFI, realizoi të ardhura prej 374,5 milionë lekësh në vitin 2015 dhe një humbje fiskale prej 31 milionë lekësh. Kostoja e tri koncesioneve të dhëna nga qeveria aktuale në sektorin e shëndetësisë, Check Up falas, Sterilizimi dhe Dializa, është e panjohur për momentin. Kompania e Check Up nuk ka dorëzuar bilanc ndërsa dy kompanitë e tjera kanë nisur aktivitet vetëm këtë vit.

Fatura që koncesionet i dërgojnë taksapaguesve dhe konsumatorëve shqiptarë me apo pa dijeninë e tyre pritet të shtohet në vijim si pasojë e koncesioneve të reja, impakti i të cilave mbi ekonominë mbahet sekret ose pa transparencë aktualisht. Koncesioni tjetër i pritshëm, ai i Rrugës Durrës – Kukës, gjithashtu mbart kosto të panjohura për shqiptarët pasi Ministria e Transportit dhe e Infrastrukturës refuzon të publikojë ofertën fituese të koncesionit.

Të shqetësuar nga kostoja në rritje e koncesioneve, Fondi Monetar Ndërkombëtar kërkoi dhe mori ndryshime në ligjin organik të buxhetit duke vendosur një tavan ligjor mbi koston e përgjithshme të këtyre koncesioneve në shpenzimet e buxhetit të shtetit.

Që nga viti 1995, kur u miratua ligji i parë që i jepte të drejtë qeverisë të jepte koncesione e deri më sot, qeveritë e ndryshme kanë dhënë një numër të papërcaktuar koncesionesh, lista e saktë e të cilave nuk dihet. Një institucion i quajtur ATRAKO, (Agjencia e Trajtimit të Koncesioneve), ka aktualisht detyrë ligjore të hartojë një listë me koncesione dhe ta publikojë atë, por deri tani nuk e ka bërë.

14

Gusht 2016

REPORTAZH Në gjurmët e “Eremitëve”; qytetarët beratas i japin jetë shtegut drejt kishës së Shën Mëhillit Një grup qytetarësh, sipërmarrësish dhe vullnetarësh në Berat janë bashkuar rreth projektit të hapjes së rrugës që lidh lagjet muzeale me kishën e Shën Mëhillit dhe i jep qytetit një destinacion të ri turistik ERIOLA AZIZOLLI | BIRN | BERAT

N

jë shteg i mbushur me guva dhe gojëdhëna, që kalon mes lagjes “Mangalem” dhe ngjitet deri te Kisha e Shën Mëhillit në krye të qytetit muzeal të Beratit ka bashkuar një grup qytetarësh në qëllimin e përbashkët të hapjes së një rruge të re mbi gjurmën e kalldrëmit të vjetër të njohur si “shtegu i Eremitëve”. Në të hyrë të lagjes muzeale, pak metra larg urës elegante të Goricës, një kamion bën prej javësh disa ecejakë në ditë, pasi mbushet me dhera dhe gurë.

Mbi shteg gërmojnë punëtorë dhe vullnetarë, që pas javësh pune të lodhshme kanë nxjerrë në sipërfaqe gjurmë të kalldrëmit të hershëm, që dëshmon lidhjen e lagjeve të rëndësishme “Kala” dhe “Mangalem”. Punimet e financuara nga sipërmarrës beratas të lidhur ngushtë me qytetin nisën në mes të muajit qershor dhe po vijojnë ende, duke e zgjatur gjithnjë e më shumë zonën e pastruar brenda shtegut.

Në një terren të thepisur, që sa më shumë ecën përpara aq më shumë të tundon për ta zbuluar, ky shteg po projektohet të kthehet në një rrugë, e cila duke gjarpëruar nëpër lagje do të çojë qytetarët dhe vizitorët tek Kisha e “Shën Mëhillit”e cila ngjason me një kurorë mbi lagjen muze dhe ca më tej nëpërmjet galerisë së vjetër të ujit, në lagjen “Kala”.

Thoma Jançe, një qytetar i angazhuar i Beratit ka rritur prej vitesh dëshirën për të realizuar lidhjen e qytetit me shtegun e vjetër, kishën dhe kalanë. Por vitin e fundit ai e ka ndarë këtë dëshirë me qytetarë të tjerë të Beratit dhe pasi ka marrë mbështetjen e tyre, dëshira po kthehet dalëngadalë në realitet.

Qytetarë dhe sipërmarrës të qytetit kanë dhënë kontributin e tyre që shtegu të pastrohet dhe të jetë i kalueshëm. Ndërkohë, një projekt më ambicioz është në fazat e para të hartimit, që synon ta kthejë këtë shteg në një “Belle Vedere” të munguar në qytet. I entuziazmuar për projektin, Jançe e quan punën e deritanishme “një mrekulli”. “Tani po del në pah shtegu i vjetër i Eremitëve, që lidh kishën e Shën Marisë me kishën e Shën Mëhillit.

Kjo rrugë do të bëjë të mundur gjithashtu që shpellat të jenë të vizitueshme,” thotë Jançe për BIRN. Grupi nismëtar shpreson që në shtator të këtë një projekt të plotë, i cili po përgatitet me specialistë të fushës falë kontributit që kanë dhënë banorët e Beratit. Në projektin që po realizohet, rruga parashikohet të jetë me shesh-pushime panoramike, me parmakë të hijshëm mbrojtës, me ndriçim të përshtatshëm, me sinjalizime shpjeguese dhe

Vullnetarët duke pastruar shtegun drejt kishës së Shën Mëhillit

informacione të detajuara historike, të alternuara me shërbime të ndryshme turistike e shplodhëse. Ajo fillon nga rruga kryesore tek bishti i Urës së Goricës, pikërisht në vendin ku ndodhej Katedralja e vjetër “Shën Maria e Ujërave” në lagjen “Mangalem”.

Ndërsa puna po vijon me pastrimin e shtegut, diskutimet e këtij projekti kanë mbërritur në Agjensinë Kombëtare të Turizmit. “Pasi nisëm punën për hapjen e shtegut, kemi njoftuar Agjencinë Kombëtare të Turizimit dhe menjëherë na erdhi përgjigja se do të ulemi në një tavolinë diskutimi,” pohon koordinatori i projektit. Mbështetës të këtij projekti janë bërë dhe Grupi Rinor i Kishës Orthodokse të Beratit. Një grup djemsh dhe vajza të këtij grupi rinor janë përfshirë në punën për hapjen e rrugës. Joan Qako, drejtues i këtij grupi thotë se përkujdesi ndaj mjedisit dhe mirëmbajtja e monumenteve historike është një nga qëllimet që ky grup i

ka vënë vetes.

“Sapo u hedh ideja e hapjes së “Shtegut të Eremitëve”, ne ishim nga të parët që iu bashkuam vullnetarizmit sepse i përshtatet qëllimeve tona si grup, por është një punë që do të bëjë më të vizitueshëm një nga objektet tona kishtare më të rëndësishme në qytet,” thotë Qako.

Kisha e Shën Mëhillit është klasifikuar nga Drejtoria Rajonale e Kulturës Kombëtare në Berat si një nga objektet më me vlerë të qytetit. E ndërtuar mbi një shkëmb të thepisur, në anën jugore të Kalasë, kisha e Shën Mëhillit daton në shekullin XIV. Në dallim nga kishat e tjera të Beratit, këtu vërehen përpjestime më të zhvilluara, një nivel më të lartë arkitektonik dhe një prirje për përsosje të formave.

Hapja e rrugës drejt kishës së Shën Mëhillit synon t’u ofrojë turistëve “një ballon” mbi qytet, që ofron pamje të mrekullueshme të malit të Tomorrit, luginës gjarpëruese të lumit Osum, lagjen

muzeale “Goricë” dhe urën e saj.

Parashqevi Sahatçi, një banore e njohur e qytetit dhe koleksioniste e fotografisë e ka pritur me shumë dëshirë hapjen e shtegut të Eremitëve. E moshuara, e dashuruar pas çdo vlere të Beratit kujton se dikur rruga nga Ura e Goricës deri tek kafja më e vjetër e qytetit ‘Kafe- Dardha” quhej “Rruga e Manastirit” dhe i referohej gojëdhënave për 18 shpella të banuara nga eremitët- njerëzit që i përkushtoheshin Zotit. “Ne jemi rritur me këto histori që na i tregonin prindërit tanë dhe shtegun e lagjes “Mangalem” e lidhim me historinë e eremitëve mesjetarë, të cilët thuhet se jetonin në ato shpella duke bërë një jetë asketi në përulësi ndaj Zotit,” kujton Sahatçi për BIRN. “Ndër vite, rruga që lidhte qytetin me kishën dhe shpellat humbi dhe tashmë rihapja e saj nuk është vetëm një mundësi mjaft e mirë për promovimin e kësaj zone, por dhe ngarkon me përgjegjësi studiuesit e fushës që të hedhin dritë në lidhje me gjurmët arkeologjike,” shton ajo.

Njësoj si Parashqevi Sahatçi, edhe Ajet Nallbani është i entuziazmuar nga nisma e ndërmarrë nga bashkëqytetarët e tij. Një emër i njohur në fushën e artit dhe trashëgimisë kulturore në qytet, Nallbani mendon se hapja e shtegut do të nxjerrë në pah vlera të reja të qytetit.

“Sipas shpjegimeve të Evlia Çelebiut, udhëtar dhe kronist osman (1611 – rreth 1684), kjo zonë ka pasur shumë vende shlodhjeje dhe dëfrimi, ndër guva edhe shkëmbinj, pasi kishte panorama të mira.

Rruga në shpjegimet e Çelebiut ishte e mirë deri te kisha, njëra fillonte afër kishës së vjetër të “Shën Marisë” tek tunelet dhe tjetra niste tek vendi i quajtur “Gjogu”, shpjegon Nallbani.

Të dhënat e tjera të gojëdhënave për vjetërsinë e kishës së Shën Mëhillit, sipas tij do të duhet të verifikohen nga specialistë të fushës. “Rihapja e kësaj rruge që ka humbur ndër vite, por që ka ekzistuar dhe këtë e dëshmon dhe udhëtuari Çelebiu në kujtimet e tij është një mundësi mjaft e mirë e studiuesve për të zbuluar më shumë rreth kësaj zone,” thotë Nallbani. Sipas Blerina Agos-eksperte në fushën e turizmit, kisha e Shën Mëhillit ka ngjallur mjaft interes për turistët, për terrenin shkëmbor dhe guvat e shumta.

“Rihapja e kësaj rruge do të shtonte mundësitë që turistët të shtonin ditët e tyre të qëndrimit në Berat. Turizimi në këtë qytet përballet sot me këtë problemin dhe destinacionet e reja do të shtonin mundësitë që çdo vizitor i huaj dhe vendas të qëndronte më gjatë,” thotë Ago për BIRN.

Gusht 2016

15

Luljeta Mufali duke u kujdesur për kosheret e bletëve

Kujdestaret e bletëve: gratë e Gjinarit vendosin markën e tyre mbi mjaltë

Një grup grash në zonën turistike të Gjinarit po hedhin rrënjët e një sipërmarrjeje të suksesshme në mbarështimin e bletëve dhe prodhimin e mjaltit-duke krijuar një markë të re dhe siguruar të ardhura në rritje për familjet e tyre.

BARDHA NERGJONI | BIRN | ELBASAN

E

mbrojtur në fytyrë dhe në trup nga një pelerinë e bardhw e posaçme, Luljeta Mufali zhyt duart e saj të zhveshura në një koshere bletësh-gruaja nga Gjinari i Elbasanit është vetëm njëra prej rreth 30 bletërritëseve të zonës.

Gjatë dy viteve të fundit, nëna e tre fëmijëve e ka shtuar numrin e koshereve të bletëve në njëzetepesë, ndërsa shpreson që përmes këtij aktiviteti të sigurojë të ardhura të mjaftueshme për familjen dhe fëmijët e saj.

Gjinari, rreth 25 kilometra larg Elbasanit është shndërruar në një destinacion turistik tërheqës gjatë viteve të fundit, ku bashkë me bukuritë e natyrës u ofron turistëve edhe ushqimet karakteristike të zonës. Mjalti është njëri prej këtyre produkteve, që falë organizimit të grave bletarritëse në një shoqatë, ka tashmë edhe markën e vet.

Bletaria është një aktivitet tradicionalisht i njohur për Gjinarin, megjithëse para viteve ’90 shumë pak familje kishin koshere bletësh. Gjatë viteve të fundit, punën më të madhe për kujdesin ndaj bletëve e kanë marrë në dorë gratë, që falë edhe ndihmës së siguruar nga organizata UN Ëomen, kanë dhjetëfishuar kosheret dhe mjaltin e prodhuar në këtë zonë.

Rreth një vit më parë, Enti i Kombeve të Bashkuara për Barazinë Gjinore dhe Fuqizimin e Grave në Shqipëri (UN Ëomen) ka mbështetur ngritjen e një

grupimi ekonomik me ofrimin e trajnimeve për bletërritjen dhe prodhimin e mjaltit, marketingun dhe menaxhimin e biznesit, duke i aftësuar gratë për të konkurruar në treg në zonën e Gjinarit dhe të Elbasanit.

Anëtaret e shoqatës janë pajisur me mjete të përpunimit të mjaltit. Një vit më pas, ato janë duke vjelur frytet e para të kësaj sipërmarrjeje.

Anëtare e shoqatës së bletërritëseve të Gjinarit, Luljeta Mufali shpreson se shanset për sukses në këtë organizim të ri janë më të mëdha.

“Besoj se do të na ndihmojnë fakti që jemi organizuar në një shoqatë. Është vetëm fillimi dhe ajo çfarë shpresojmë, është të kemi një treg të sigurt, një pikë grumbullimi, pasi për ne e rëndësishme është ta shesim menjëherë mjaltin që prodhojmë,”-tha Mufali për BIRN. Përgjatë një viti, gratë e Gjinarit janë trajnuar për të gjitha proceset e kujdesit për bletët si dhe janë mbështetur me pajisje dhe ndihma të tjera. Me nxitjen e organizatës, ato kanë rritur bashkëpunimin mes tyre dhe sfida e përbashkët është tanimë gjetja e një tregu të qëndrueshëm për mjaltin që prodhojnë.

Njësoj si Luljeta, edhe Etleva Bërdufi e konsideron kujdesin për bletët si punën e saj të preferuar. Ajo thotë se bletaria nuk është një punë e mundimshme, ndërsa momenti i vjeljes së mjaltit është për të kënaqësia më e madhe.

“Jam shumë e kënaqur nga kosheret.

Tashmë kam fituar eksperiencën dhe ia dal në të gjitha proceset. Kam dëshirë që

Në tregun e Gjinarit, ku tregtohet edhe mjalti

t’i shtoj vit pas viti dhe objektivi im është të eci sa më shumë me bletët,” thotë Bërdufi.

Bletaria është konsideruar më së shumti një zanat i burrave në Shqipëri, por Mark Dedja, veteriner dhe specialist në rritjen e bletëve, e hedh poshtë këtë paragjykim. Mbarështimi i bletëve, sipas tij nuk kërkon shumë mund, por e ka të nevojshëm përkushtimin.

“Bleta ka nevojë edhe për burrat edhe për gratë. Është e gërshetuar puna tek bleta. Ju mendoni se e bëjnë burrat, por mund ta bëjë edhe një grua, pasi është një punë e lehtë. Ka shumë procese pune që

Mark Dedja

“Jemi shpresëplotë që bletërritëset e Gjinarit do të bëhen të njohura kudo për mjaltin që mbledhin dhe do të sigurojnë të ardhura të mjaftueshme për familjet e tyre falë bletës,” thotë ai.

nevojiten gratë si vjelja, sistemimi apo përpunimi i dyllit,”tha Dedja për BIRN. Mark Dedja është njëri prej trajnuesve të grave të Gjinarit si dhe një mbështetës i suksesit të tyre. Ai mendon se organizimi në një shoqatë do t’i ndihmojë ato të gjejnë edhe një treg të qëndrueshëm, duke e rritur vit pas viti këtë sipërmarrje.

“Jemi shpresëplotë që bletërritëset e Gjinarit do të bëhen të njohura kudo për mjaltin që mbledhin dhe do të sigurojnë të ardhura të mjaftueshme për familjet e tyre falë bletës,” thotë ai.

Anëtaret e shoqatës së bletërritëseve vijnë nga të gjitha fshatrat rreth Gjinarit dhe mjalti i koshereve ka aroma e shije të ndryshme nga lulet me të cilat bletët ushqehen. Mjalti i kësaj zone është i veçantë, pasi ka shumë bimë medicinale përreth.

Violeta Ahmati është nga Pobrati, një fshat rreth 6 km larg Gjinarit. Ajo ka pasur edhe më parë bletë, por për to kujdesej bashkëshorti. Tashmë me bletët merret ajo dhe e ka marrë me shumë dëshirë t’i shtojë dhe të kujdeset për to.

“Kam pasur edhe më parë bletë, por nuk dija. Tani që jam trajnuar, kujdesem vetë dhe kam shumë dëshirë ti shtoj. E kisha të vështirë në fillim. Kisha pickime dhe ënjtje, por tani nuk e kam problem,” tha Ahmati për BIRN. Të kënaqura me prodhimin, bletërritëset e Gjinarit i kanë hedhur tashmë sytë drejt gjetjes së një tregu të sigurtë.

Deri tani, mjaltin e prodhuar ato e shesin në tregun e Gjinarit, ndërsa një pjesë e ndajnë mënjanë për të afërmit. Megjithatë kjo nuk mjafton.

“Tani që kemi shtuar prodhimin e mjaltit, kemi markën tonë dhe jemi organizuar në një shoqatë, presim më shumë. Duam të marrim frytet e kësaj pune. Shpresojmë. Sapo kemi filluar,” përfundon Violeta Ahmati.

16

Korrik 2016

Blog

Bashkë me famën vjen edhe përgjegjësia se çka do bësh me të. Majlinda mendon se fama e saj dhe shembulli i saj duhet të kthehet në motivim për të rinjtë që ata të mund të bëjnë çka të dëshirojnë.

Me Majlinda Kelmendin, në ëmbëltoren e Rios

Shembja e stadiumit historik “Qemal Stafa” për t’i hapur vendin projektit 50-milionë euro të “Arenës Kombëtare” është pritur me skepticizëm nga qytetarët e Tiranës, të cilët kanë filluar të vënë në dyshim vullnetin politik për ruajtjen e trashëgimisë kulturore.

Ndjenja të përziera për fatin e stadiumit Qemal Stafa

VIRTYT GACAFERRI | BIRN | RIO DE ZHANEIRO

Ë

shtë më lehtë të pish kafe më Majlindën në Pejë spertiza e saj. Pasditen e 14 gushtit, fluturimi i gjatë me se në Rio.Sapo u larguam nga fshati olimpik dhe ndalesa nga Rio do ta sjellë Majlindën në Kosovë. Nja arritëm në ëmbëltoren e parë, filloi foto sesioni. dy javë pushim dhe më pas ajo do të kthehet në përSë pari mjeku i atletëve të ekipit të Sllovenisë e pastaj gatitje për garat e ardhshme në muajin nëntor. “Besoj të gjithë klientët në ëmbëltore shkuan të bëjnë nga një se kosovarët e dinë se unë jam pjesë e ekipit të foto me sportisten që i bëri emër Kosovës në paraqitjen Galatasaray në Turqi. Me ta kemi fituar ligën e kampie parë të shtetit në Lojëra Olimpike. Gjysma e atyre që onëve në Evropë dhe në nëntor janë garat e ardhshme. pozuan me Majlindën ishin vetë ose sportistë ose pjesë Duhet të vazhdoj përgatitjet në mënyrë që ta nderoj të ekipeve si mjekë apo staf tjetër. Por nuk mbeti kush kontratën”, thotë Majlinda, puna e së cilës nuk ka të pa u avitur. Një natë më herët në BBC, Majlindës i kishin ndalur. Majlinda me rezultatet e tuaja ke arritur të kesh thënë se fitorja e saj është lajmi më i madh olimpik. një ndikim në shoqëri? Ajo më shikon dhe nuk është e Një shtet i vogël, pa ndonjë traditë sportive merr vetëdijshme për ndikimin që mund ta ketë. Mendja e medalje të artë olimpike në një sport japonez në ditën saj ishte me shumë në garat e nëntorit, me pak mërzi e dytë të garave. Gjithsesi se është lajm për tërë botën, për bezdisjen që i bëjnë mediat. “Më thonë njerëzit ednuk mbeti kush pa shkruar përfshirë “The Washington he që të futem në politikë, por jeta ime është xhudo. post”, the New York Times, Do të vazhdoj të përgatitem BBC, CNN, përderisa orari i për garat në vazhdim me intervistave është i zënë ende idenë për pjesëmarrje në Topër ditët në vazhdim. kyo 2020”, thotë ajo. RealMëngjesin tjetër Majlinda isht xhudo i lejon këtë, pasi do të fillojë të xhirojë për një ka pasur xhudiste të stolisutelevizion brazilian, dhe kjo ra me medalje përtej të 30 do bëhet në pika të famshme tave. Majlinda e cila prefertë qytetit të Rio De Zhaneion intervistën larg trajnerit ros. të vet mendon se në Kosovë Majlinda nuk kishte ndryduhet të koncentrohet në fushuar prej herës së fundit që tjen e sportit si lëndë serioze e kisha takuar. Muskujt e sportive që do të krijonte andorës të vijëzuara dhe të gazhim të rinisë që siç shpredefinuara deri në maksihet ajo “ta mbajë atë jashtë mum. Flokët e krehura rrugëve të këqija”. thjesht, me një modesti të za“Duhet sport në shkolla, konshme. Tash pas tërë duhen trajnerë të mirë për garës, Majlinda ia lejoi vetës të cilët ka mungesë në një ëmbëlsirë. Ajo është asi Kosovë. Ndoshta duhet t’i Majlinda Kelmendi pas fitores së medaljes së artë në Rio sjellim nga jashtë”. Sa i përsuperstar i sportit sa që ka marrëdhënie personale me personin më të fuqishëm të ket rregullimit ligjor të sportit, Majlinda lavdëron ligjet sportit të botë, kryetarin e Komitetit Olimpik Ndërkom- kosovare të cilat ofrojnë pension për sportistët kulmibëtar, Thomas Bach. Ai kur ka qenë në Kosovë i kishte nantë nga mosha 45 vjeçare, mirëpo në të njëjtën kohë premtuar Majlindës se do t’ia dorëzonte personalisht pyet se çka mund të bëjë një sportist nga pensionimi në medaljen në Rio De Zhaneiro, ndërsa Majlindës i të tridhjetat e hershme deri kur të vijë në moshën e penmbetej ta fitonte. Kështu edhe ndodhi. Majlinda e fitoi sionimit. Zgjedhja e kësaj pjese do të vinte me një ligj dhe Bach mbajti premtimin. Bach ia përkujtoi këtë kur të ri që do ndiqte praktikën evropiane, ku sportistët ia dorëzoi medaljen dhe në atë moment bëri një bisedë kulminantë në bazë të rezultateve e jo thirrjeve të shkurtër me xhudisten. Përveç ndikimit ndërkom- telefonike do të bëheshin pjesë e agjencive shtetërore bëtar, suksesi i Majlindës në Kosovë bëri që kur të si policia apo ushtria. Për shembull, skitari italian Alhapësh faqen e Facebook të mos shohësh asgjë tjetër. berto Tomba tash është pjesë e Karabinierëve. Ai që Secili që kishte ndonjë lidhje me kampionen olimpike nga arritja e sukseseve të para ka qenë pjesë e këtyre e dëshironte “hisen” e vet të suksesit. Dolën fotografi forcave, zyrtarisht ka pasur rangun dhe rrogën, përdetë xhudistes kur ka qenë 5 vjeçe, kur ka vizituar një risa vetë ka kaluar kohën në përgatitje. Pas përfundimshkollë, apo çfarëdo tjetër. Bashkë me famën vjen ed- it të karrierës ai u është bashkangjitur forcave të karahe përgjegjësia se çka do bësh me të. Majlinda mendon binierëve si i punësuar me orar të plotë. Një gjë e tillë se fama e saj dhe shembulli i saj duhet të kthehet në mo- do të mund ta mundësonte edhe FSK apo Policia e tivim për të rinjtë që ata të mund të bëjnë çka të dëshi- Kosovës që të kenë në radhët e tyre kampionë olimpikë, rojnë. E pasi vjen nga sporti, ajo beson se duhet të an- ndërsa shumë të rejave dhe të rinjve do t’u ofrohej gazhohet që t’ju mundësojë kosovarëve që të merren mundësia që të bëhen pjesë e këtyre forcave falë rezume sport dhe art pasi këto janë dy fusha ku po trego- ltateve në garat ndërkombëtare. hen disa suksese. Gjithsesi se sporti do të mbetet ekMarrë nga Gazeta Jeta në Kosovë

Ivana Dervishi, BIRN, Tiranë

P

ikëpyetjet për atë që do të ruhet nga stadiumi i vjetër u shndërruan në një debat publik të premten, pas qarkullimit në media të fotove të shkatërrimit të fasadës dhe trajtimit pa kujdes të dy basorelieveve në hyrje të tribunës së stadiumit të vjetër. Të vënë përballë dëshirës për një stadium të ri dhe obligimit për të ruajtur fasadën e “Qemal Stafës”, pjesë e ansamblit monumental të Sheshit Nënë Tereza, qytetarët kanë ndjenja të përziera. “Sporti shqiptar është rritur. Ne u përfaqësuam denjësisht në Kampionatin Europian në Francë dhe është një lajm i mirë që më në fund do të kemi një stadium të ri, pasi ai i mëparshmi nuk kishte kapacitetin e duhur,” tha për BIRN Izeti një pensionist nga Tirana. “Duhet t’i lëmë zbatuesit e projektit ‘të cilët e dinë më mirë këtë punë’ të çojnë përpara projektin e tyre,” shtoi ai.

Andon Marku, 40 vjeç nga Tirana ndan të njëjtin mendim.

“Nëse ekspertët vlerësojnë se struktura aktuale nuk ka ndonjë vlerë për t’u ruajtur, atëherë stadiumi i ri le të jetë një mundësi për t’ia nisur nga fillimi,” tha Marku për BIRN, i ulur në një nga lotosportet e Tiranës.

Megjithatë, jo të gjithë mendojnë se tifozët shqiptarë duhet të heqin dorë nga trashëgimia historike e së shkuarës për të pasur një stadium të ri, modern që nuk reflekton asnjë vlerë shqiptare. “Trashëgimia kulturore e një vendi përfaqëson dinjitetin dhe madhështinë e tij, dhe pavarësisht periudhës historike të cilës i përket, humbja e saj është humbje artistike dhe historike e pazëvendësueshme,” tha për BIRN, Juri Dashi, një artist nga Tirana. Ndjeshmëria për stadiumin nuk i përket vetëm artistëve, por edhe tifozëve që janë ulur dhe do të vazhdojnë të ulen në shkallët e tij.

“Ndonëse jam e re në moshë, kjo nuk më bën të mos di historinë 70-vjeçare të atij stadiumi. Aty gjenden kujtimet më të bukura të brezave të sportit, që janë dëshmuar më së miri,” tha për BIRN, sportdashësja Albina Ruko, 20 vjeçe.

“Kjo qeveri po sheh vetëm interesat e saj dhe prishja e stadiumit e vërteton më së miri këtë. Tashmë nuk bëhet fjalë për histori, por vetëm për interesa”, shtoi ajo.

Edhe Dashi i sheh interesat si një pengesë madhore të përparimit të Shqipërisë. “Ndjesia për të ruajtur sado pak nga e kaluara historike është zëvendësuar me kohë nga dëshira për të fituar sa më shumë para mbi atë që është e të gjithëve”, tha ai. Nëse brezat që do të vijnë, do të kërkojnë të mësojnë për të kaluarën e tyre, nuk do të mund t’ju tregojmë asgjë, përveç një mbishkrimi të pluhurosur diku në një cep të betontë të progresit: “Këtu ka qenë dikur stadiumi i vjetër,” përfundoi Juri Dashi. Projekti “Arena Kombëtare” nuk do të shërbejë vetëm si një stadium me një kapacitet prej 22.500 vendesh, pasi projekti parashikon gjithashtu hapësira zyrash dhe biznesi, si dhe një kullë të lartë multifunksionale.

Kryeministri Rama reagoi në Facebook duke kritikuar ata që i quajti si “kujevënësit profesionistë” dhe hodhi poshtë që basorelievet në qendër të debatit të kenë ndonjë vlerë historike. “Ato basorelieve që turpëronin edhe Realizmin Socialist, e kanë kryer misionin e tyre të shëmtimit e nuk hyjnë askund si vlerë e trashëgimisë kulturore,” shkroi Rama.

Ministrja e Kulturës, Mirela Kumbaro, megjithatë siguroi se “Çdo gur do të pastrohet, konservohet dhe fasada do të restaurohet sipas teknologjive më bashkëkohore siç e ka projektuar Gherardo Bosio…”, ndërsa shpërndau statusin e Ramës për ‘imponim të Arenës Kombëtare me të gjithë rrezatimin e saj’. Pensionisti Zejqo Muaj, megjithatë nuk është dakord me idenë e imponimit. “Stadiumi i ri duhet të bëhet, por ai duhet të bëhet ashtu siç e duan njerëzit. Çdo punë duhet të pasqyrojë idenë e një shoqërie të ndërtuar mbi të drejtën,” tha Muaj për BIRN. “Ne duam t’i lëmë diçka të dobishme brezave të ardhshëm dhe nuk duhet ta bëjmë këtë duke lënë jashtë trashëgiminë kulturore, pasi ajo i përket popullit shqiptar pavarësisht se cilës periudhë,” përfundoi ai.

No.

12

August 2016 Monthly

Albanian Mayor’s War Against Waste Collectors Hides Private Interests The mayor of Tirana Erion Veliaj has threatened with prison and slapped with fines the members of the Roma community who recycle waste out of Tirana’s garbage bins, accusing them as thieves and spreaders of disease; however, evidence obtained by BIRN suggests that his campaign, seemingly for the public good, hides private interest.

ANALYSIS

FEATURE

Western Failures Give New Life to Old Balkan Ghosts

French and Albanian Youth Bond Over Berat’s Old Stones

The EU and US’s failure to better defend democracy and human rights in Turkey, where a government crackdown on opponents is continuing, sends a dangerous message to Balkan political elites.

French and Albanian high schools students are building friendships and learning an ancient skill at a stonemasons’ camp in the heritage city of Berat.

18

August 2016

INVESTIGATION

Albanian Mayor’s War Against Waste Collectors Hides Private Interests The mayor of Tirana Erion Veliaj has threatened with prison and slapped with fines the members of the Roma community who recycle waste out of Tirana’s garbage bins, accusing them as thieves and spreaders of disease; however, evidence obtained by BIRN suggests that his campaign, seemingly for the public good, hides private interest.

BESAR LIKMETA, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

I

lir Heshta migrated in Greece in the 1990’es where he worked in the construction business, until the police stopped the undocumented Albanian worker and gave him a deportation order.

Back home a year ago, the 51 year old today lives in a Roma camp in Tirana’s eastern Shkoza suburb.

A father of three, Heshta edges a living by collecting plastic bottles out of Tirana’s garbage cans for recycling; however, his return home has not ended his troubles with the police.

“A week ago the [Tirana] municipal police stopped me and took the sack full of plastic I had collected all day long,” he recalled.

“They took the sack but they left my cart after I begged them,” he said, noting that to the question how he would secure a living, the police had responded with laughter and the threat: “Don’t go out to collect bottles anymore.”

Heshta’s story is not unusual. After the mayor of Tirana Erion Veliaj declared in June that his administration would restrict the collection of recycling materials out of Tirana’s bins, the cases of fines imposed by the municipal police on individual collectors like Heshta have mounted – often exposed with pride by the municipality on Facebook.

Apart from the administrative measures, the municipality of Tirana has also filed criminal charges against people like Heshta, accusing them as waste thieves and asking that they be imprisoned.

However, as the municipality imposes fines and threatens with prison sentences individual collectors that recycle garbage out of trash cans, documents ob-

tained by BIRN show that since February it has given the green light to a private company called “3 R,” to operate a waste recycling plant in Tirana’s Sharra landfill.

This plant was closed on August 6th after the accidental death of 17-year old worker. Three managers of the plant have been arrested and a warrant has been issued for the owner Edurim Teqja.

The municipalities’ decision to ban recycling from trash containers has the members of Tirana’s Roma community – who account for the majority of the individual collectors in town – worried.

Roma activists have told BIRN that this decision alone will impact the livelihood of thousands of people.

Worried are also the members of Albania’s Recycling Association – a lobby group of companies - which secure their raw material from individual recyclers.

Members of the association told BIRN that the sorting of waste in the landfill, after it has been mixed in the collection vehicles is dangerous.

Contacted by BIRN the municipality of Tirana denied that a private company did operate in the Tirana landfill, while saying that it was making all efforts to keep the city clean.

“In its decision to improve the waste disposal service, and its upgrade to international standards with other elements that are part of this service, the municipality of Tirana has consulted with all stakeholders,” the mayor’s office told BIRN in a written statement.

“It’s the duty of the municipality of Tirana to secure all the necessary standards for a quality service in this field,” the statement added.

Off – limits waste According to a report produced in 2012 by the EPER center, a Tirana based environmental NGO, in Albania every year 386,000 tons of waste are generated every year or 126 kilograms for every person. Out of this waste it is estimated that only 17 per cent is recycled, for a value of around 30 million euro on annual basis.

In January 2016, Tirana mayor Erion

Worried are also the members of Albania’s Recycling Association – a lobby group of companies - which secure their raw material from individual recyclers.

Members of the association told BIRN that the sorting of waste in the landfill, after it has been mixed in the collection vehicles is dangerous.

Veliaj signed an agreement with a company owned by the northern Italian municipality of Verona, AGSM, in order to manage the waste collection service in the Albanian capital.

Following a decision of the city council of may 18th the municipality of Tirana and Holding AGSM Albania created a new company called Eco Tirana. The new com-

pany, where the municipality owns 51 per cent of shares, will run the waste collection service for the city starting this September.

According to a business plan presented in the city council, Eco Tirana’s first will manage the trash collection service in the city center and than expand in 2017 and 2018 to the municipality’s suburbs and rural areas.

The value of the contract between the municipality and Eco Tirana only for the city center, the so called red zone, will be 2.5 million euro on an annual basis and increase by 10 per cent once differentiated waste collection will start.

According to Tirana’s mayor Erion Veliaj, once the management of waste in Tirana will be handed to the new company in September the recycling of waste from trash cans will be strictly banned.

“In Tirana it will not be allowed to enter a bin and pull the waste outside in order to pick soda cans or plastic bottles,” Veliaj said during a meeting with municipal directors in June.

“Every removal from the trash can brings out hundreds, thousands, if not millions of microbes, leading to a premise to turn Tirana into and epidemic center if we continue like this,” he added.

Veliaj offered to employee those who will lose their livelihood from the ban in a new plant in the landfill of Sharra.

“Those who work today emptying trash cans, the municipality of Tirana is ready to offer them a job with social insurance payments, not in black, in the recycling plant in Sharra,” he promised.

Recycling in private hands According to Eco Albania’s business

August 2016

Mayor of Tirana, Erion Veliaj during one of its visits at the waste factory in Sharra.

Workers at the waste factory, built in Sharra’s landfill on February 2016.

plan, the differentiated collection of waste in Tirana will start with the application of the contract; however, its full application will require time – until the citizens get used to the new model of service.

The recycling process is listed as a source of revenue for the company in order to cover the cost of dismantling organic waste in the landfill of Sharra, which will be supported by the municipality of Tirana.

Eco Albania’s first order of business will be to change Tirana’s garbage cans by installing a system with three bins, in order to secure the differentiated collection of waste.

According to the municipality, based on all prior studies in the city of Tirana 32 to 44 per cent of waste could and should be recycled, which could be an important source of revenue.

However, Eco Albania will not be in charge of the waste recycling process in the Tirana landfill, not immediately at least.

“At the begging the company will use third party plants for the selection of waste and will soon aim to build a plant with local partners,” it’s noted in its business plan.

Documents obtained by BIRN show that a so-called local partner has already installed a waste management plant in the Sharra landfill. The plant is operated by a company called 3R Sh.p.k - headquartered in the town of Peqin in central Albania.

According to the company’s extract in the National Business Center, 3 R – which produces plastic crates and pipes out of recycled material – has opened a new

business address in the Tirana landfill on February 22nd.

Through a freedom of information request with the Ministry of Environment, BIRN has also learned that on May 5th the company received type C environmental permit to operate a transfer station of non hazardous waste in the Tirana landfill with a capacity of 840 tons.

Members of Albania’s recycling association, who spoke to BIRN on condition of anonymity, warned that the separation of waste once transferred in the landfill is illegal and dangerous.

“At the moment that the waste from the bins ends up in the lorry, we have already a breach of the law on urban waste that does not allow that different wastes are mixed, because it makes them impossible to recycle for serious industries,” a member of the association told BIRN. “In the best of scenarios this mixed waste is deposited in the landfill, in the worst of scenarios is thrown again in the market as raw material for crates or plastic bags – despite having been mixed in the trash removal vehicle with batteries, medical or other hazardous waste,” he added.

The same source questioned how the 3R Sh.p.k had secured na environmental permit for the plant in the Sharra landfill, while adding that the mayor’s and the company’s goal was to create a monopoly in the supply of raw material for recycling companies.

“From the information we have the goal of Veliaj & Co it’s ‘to clean Tirana’s face’ - the façade of the city from the collectors - and profit from the management of waste,” the association member said.

Documents obtained

by BIRN show that a so-called local partner has already installed a waste management plant in the Sharra landfill.

The plant is operated by a company called 3R Sh.p.k headquartered in the town of Peqin in central Albania.

“Veliaj and the company want to use as a lever the fact that this raw material is vital to our industry and believe that we are gone break and succumb to their pressure,” he added.

The Tirana municipality did not respond to a request for comment regarding the procedure followed for the selection of the company that operates the plant in the landfill and neither to the accusations made by the member of the recycling association.

However, in the last six months mayor Erion Veliaj has visited at least twice the waste transfer plant in Sharra. In a TV news story broadcast on June 16th, he is shown in the waste transfer plant with the owner of and workers branding the company’s logo.

During the visit Veliaj threatens the other recycling companies to collect anymore raw materials from individual collectors.

“I call on wholesalers not to collect anymore wastes that come from the municipality of Tirana or they will face legal repercussions and fines,” he said. “The solution is this that you see behind my back,” Veliaj added, pointing to the transfer plant of 3R company.

This statement from the mayor has been seriously questioned, following the death of a 17 year old worker at the plant on August 5th after being smashed by a bulldozer - suggesting a lack of safety procedures.

Following the deadly accident three

19

managers at the plant were arrested and a warrant was issued for the owner Edurim Teqja, after it emerged that the bulldozer operator did not have a license to operate heavy equipment and the teenager who died worked in black.

The bulldozer operator that is being blamed of the accidental death has also been detained.

Thousands of jobs at stake The IFC – the commercial arm of the World Bank, evaluated in a 2006 study that in Albania were at least 12,520 Roma individual collectors, which were engaged informally in the recycling business.

According to the recycling association, only in the region of Tirana around 1200 Roma families are self-employed as individual collectors.

The activists of community say that the latest decision of the municipality of Tirana might leave thousands unemployed.

“After we were made aware of this situation we have made several attempts to get official information from the responsible institution,” says Roma activist Romina Sefa.

“This will be implemented in Tirana’s municipality and risks the livelihood of 3,000 individual collectors,” she added.

Apart from the fines and the threat of criminal charges, the municipality has harassed and banned a small Roma clan - close to the city’s landfill - from collecting waste directly in the dump as they have done for the last two decades.

Documents obtained by BIRN show that at least two Roma families, which were stationed in a camp near the Sharra landfill, have been expelled from the city from municipal workers.

In a response to the Ombudsman’s Office, the municipal Inspectorate for the Control of the Territory, IMT, admits that it expelled the Roma to clear the way for the company working in the landfill.

In a public letter to the mayor on Saturday, the members of another Roma community in the Tirana suburb of Shkoza, complained of the barriers the municipality has created to collect waste from trash cans.

“We are not being allowed anymore to carry on with this activity as before, which is the only source of revenue for our community,” the letter said.

“The municipality has put us under pressure, by confiscating our transport means and in many cases by seizing the materials collected after a hard day’s work,” the letter added.

One of the members of this community, whose livelihood has been put at risk is also 38-years old Zana Sula, a mother of seven.

“Police stopped me while pushing a children’s carriage that I collect soda cans with.

It’s not allowed they told me, seizing the cans,” Sula says, recalling a recent encounter with municipal police.

Since she moved from southern region of Devoll to Tirana 18-years ago, Zana has made a living and fed her large family by picking recycled material from trash, walking daily from the outer suburb of Shkoza to the city center.

“It’s been 18-years that I do this job,” she said, while standing at the door of her shackcolorfully decorated with flowers. “There are some who send their children to beg; I don’t, I like better the trash,” she added.

20

August 2016

Workers from Alb-Star are demolishing the facade of the old stadium in Tirana.

Albania’s Stadium Construction Draws Criticism

After a cultural monument was demolished to make room for the construction of the country’s biggest football stadium, Albanians have voiced their frustration over transparency of the project.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

F

ollowing the demolition of the façade of one of Albania’s cultural monuments, Tirana’s Qemal Stafa football arena, earlier this month to make way for the new 50-million-euro stadium, citizens have started to question the decision-making process behind the grand infrastructure project. Neritan Sejamini, media analyst and political sciences lecturer at Tirana University, claims the whole procedure for the new stadium “has been shady”. “In the case of the facade, we don’t really know how the ministry takes a decision to demolish a cultural monument. There was no transparency at all about this decision,” he told BIRN. Sejamini added that the public still has no detailed information about the construction works, saying “We [the public]

get information only from [Prime Minister Edi] Rama’s Facebook updates.”

The construction of Tirana’s new football stadium, which will be built by AlbStar construction company, was announced in April and is expected to be finished by 2018. On August 11, workers from Alb-Star demolished the facade of the old stadium, a work of Italian architect Gherardo Bosio that commenced under the fascist’s occupation of Albania during World War II, and which was listed as a cultural monument. The facade also included two sculptures added during the communist regime, which ruled the country for almost half a century after 1944. The old stadium was part of the Italian building complex in Tirana built between 1936 and 1946, and was given its current name under the country’s communist era in honour of WWII

A CULTURAL MONUMENT The construction of Tirana’s new football stadium, which will be built

by Alb-Star construction company, was announced in April and is expected to be finished by 2018. On August 11, workers from Alb-Star demolished the facade of the old stadium, a work of Italian architect Gherardo Bosio that commenced under the fascist’s occupation of Albania during World War II, and which was listed as a cultural monument hero Qemal Stafa.

Following the debate over the demolished facade, Albania’s Prime Minister, Edi Rama, stated that its stone part will

be rearranged in accordance with the new project, while claiming the two communist-era sculptures do not have any monumental value. “All the stone elements of that [fascist’s occupation] period are inventoried and will be put back, as they have been in the project of the famous architect Bosio,” Rama wrote on Facebook on August 12. On Saturday, again through a Facebook status, Rama cited the famous Abu Simbel temple in Egypt as an example of how structures can be removed and put back later. The temple, which overlooks the Nile river, was temporarily shifted and then put back into its place when a dam was constructed.

New Albanian Anti-Corruption Law Worries Media Draft legislation to protect special prosecutors from outside influence during investigations has created fears of censorship, but officials have promised to address journalists’ concerns.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

Journalists’ associations in Albania have expressed concerns that the draft law that will complete the country’s long-awaited judicial reform might limit their right to free speech.

The provision in the draft law that worries them is intended to protect the independence of special prosecutors while they are investigating corruption cases. “Any inappropriate influence on the work of the special prosecutors or their actions on specific issues through the public authorities or the media, or any other form of pressure that impacts on the independence of prosecutors, is prohibited and punished by the law,” paragraph three of article 13 of the draft legislation says. Four media rights associa-

tions criticised the wording of the draft, arguing that it could impose censorship on journalists. “The associations of journalists consider this project not to be part of a reform that aims to fight crime and corruption, but an extraordinary article that seeks to shut free media’s mouth and install censorship in the country,” a joint statement from the four organisations said. But the head of the ad hoc parliamentary commission on judicial reform, Socialist MP Fatmir Xhafaj, told BIRN that the article in the draft law has nothing to do with censorship.

Xhafaj called the debate over the article “a storm in a tea cup”, but also confirmed that the ruling majority will reformulate the wording in order to eradicate any doubts over the right to free speech. “The article is

based on the principle of impartiality in order for the prosecutors to do their job without being influenced by other authorities,” he said. “We really consider the media a close ally in the fight against corruption and organised crime,” he added. On Wednesday, the leader of the opposition Democratic Party, Lulzim Basha, echoed the journalists’ concerns and even accused Prime Minister Edi Rama of personally designing the article to censor criticism. “This measure has nothing to do with the judicial reform,” Basha said in a statement, vowing that his party would block it. In July, Albania passed crucial constitutional changes that will open the way for the judicial reform, which is considered one of the most important undertaken by the country in the past 25 years.

August 2016

NEWS Albania Gives Kosovo Opposition Leaders Citizenship

21

EVENTS

Six leading politicians from the Vetevendosje (Self-Determination) opposition party in Kosovo who were granted Albanian passports argued that all Albanians should be united in one state.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

Albanians Prepare To Honour Mother Teresa’s Sainthood

T

he six Vetevendosje politicians on Tuesday welcomed the news that they had been given Albanian citizenship and said all Kosovo Albanians should have the same opportunity.

Albania’s President Bujar Nishani granted citizenship to Vetevendosje’s chairman Visar Ymeri and its main leader Albin Kurti, as well as MPs Dardan Molliqaj, Aida Derguti, Glauk Konjufca and Liburn Aliu, media reported the previous day.

Konjufca, the chairman of the Vetevendosje parliamentary group, told the Ora News TV channel on Tuesday that this was “a symbolic gesture but meaningful”.

“It was us who required Albanian passports. We started the procedures two to three months ago, everything in accordance with the law,” he said.

Konjufca said that all Albanians should have an automatic right to get citizenship of Albania.

“We believe that all Albanians should be in one state and this has to start with a merger between Albania and Kosovo,” he said. “We are not against the Republic of Kosovo, we have to make it stronger but with the aim of making it ready to join Albania,” he added.

President Nishani made the decision in

Commemorative events are being organised by the Catholic churches of Albania and Kosovo to celebrate Mother Teresa being declared a saint next week by the Pope.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

a decree dated August 8 but it only became public when the decree was published in the official gazette.

BIRN has found however that the decree was not published on the presidency’s official website, a standard procedure of transparency that is followed in all the cases when the president makes decrees or grants citizenships.

The presidency’s press office didn’t respond by the time of publication to BIRN’s inquiry about why the decree was not published on the website as normal.

According to the decree, Albanian cit-

izenship was given to the six Vetevendosje politicians in accordance with the law on citizenship.

Paragraph seven of article nine of the law - used by the president as the vbasis for his decree - says that the citizenship can be given “if the Republic of Albania has a scientific, economic, cultural or national interest” in doing so.

For those who don’t fit these criteria, the process of getting citizenship can take years.

The opposition Vetevendosje is the third-strongest party in Kosovo.

Italian Earthquake Kills Albanian Man An immigrant father of three died in the earthquake in Amatrice, while seven other members of Albania’s large expatriate community in Italy were injured when homes collapsed.

FATJONA MEJDINI | BIRN | TIRANA

Erjon Toro a 33-year-old immigrant living in Amatrice, was among the 247 people killed in the earthquake that shook central Italy in the early hours of Wednesday, the Albanian foreign ministry said.

Seven other Albanians were seriously injured as a result of the earthquake.

Toro was living with his wife and three children in the small Italian town that was one of the five that were badly hit by 6.2-magnitude earthquake.

His wife and children were also injured when their home collapsed on Wednesday morning.

Tirana’s ambassador to Rome, Anila Bitri and her staff were in Amatrice during Wednesday to help the Albanians living there.

“If you come here will see that the town [Amatrice] is completely ruined. We have a community of 50 people here, we have one life lost and seven others wounded,

The aftermath of the earthquake in Italy.

who are in hospitals in Rome and other cities,” Bitri said during an interview on Wednesday evening with Top Channel television.

On Wednesday morning, the embassy in Rome published phone numbers that Albanians could use in case that they needed help as a result of the earthquake.

The Albanian foreign ministry ex-

pressed its condolences over the deaths.

“We stand close to the Italian government and people in these difficult moments and express our heartfelt condolences to the families of the victims,” a foreign ministry statement said.

There is no official data about the number of Albanians living and working in Italy, but independent research suggests that the number is between 800,000 and a million.

The biggest wave of Albanian emigration to Italy started at the beginning of the collapse of the communist system in 1991, as people fled across the Adriatic Sea. More left in 1997 when the country was hit by civil unrest; in more recent years, most Albanians moving to Italy have gone there to study.

Wednesday’s earthquake was one of the most deadly in Italy in recent years. In April 2009, an earthquake with a magnitude of 6.3 hit the Aquila region of central Italy, killing 295 people.

The Albanian and Kosovo Catholic churches are working together to organise commemorative events before and after the ceremony declaring Mother Teresa a saint, which will be held on September 4 in Vatican.

“This is one big and important religious event so we [the Albanian Catholic church] and the Kosovo church have formed a joint commission in order to organise the work,” the Archbishop of Tirane-Durres, George Frendo, told BIRN. Sports personalities from the two countries such as Kosovo’s judoka gold medallist at the recent Rio Olympics, Majlinda Kelmendi, and the captain of the Albanian national football team, Lorik Cana, are expected to play a role in the events.

One of the most important cultural events will be held in Rome, a concert on September 3 at which Albanian famous sopranos like Ermonela Jaho, Inva Mula and Samir Pirgu will perform at St Peter’s Basilica.

Rita Ora, a pop star born in Kosovo, will appear at the concert, which will also feature traditional Albanian instrumental music.

Various Albanian personalities will read quotes by Mother Teresa while others will share personal stories of their encounters with the Roman Catholic nun.

Archbishop Frendo said that senior political representatives of Albania and Kosovo have been invited by the Vatican embassy in Tirana.

The Roman Catholic Archdiocese of Bar and Montenegro and Macedonian-Albanian musicians and orchestras will also be involved in the events.

Pope Francis announced on March 15 this year that Mother Teresa, who died in 1997, would be proclaimed a saint.

A Roman Catholic nun who spent part of her life helping the poor in the Indian city of Kolkata, she was born in August 1910 in Skopje, Macedonia to an Albanian family from Kosovo.

Because of her ethnic origins, Albanians in all Balkan countries consider her a symbolic figure and take pride in her work.

22

August 2016

The special court has now been assured funding and soon will become operational. On June 14 this year, the Council of the European Unionapproved a budget of over 29 million Euros for the so-called ‘specialist chambers’ and the specialist prosecutor’s office

Critics Take Aim at New Kosovo War Court The new Dutch-based ‘special court’ that will try senior Kosovo Liberation Army figures is expected to issue indictments soon, but inside Kosovo, anger about the court continues to simmer.

ERALDIN FAZLIU | BIRN | PRISTINA

L

ast week marked the first anniversary of the passing of constitutional amendments, after a heated debate in the Kosovo parliament, paving the way for the establishment of the controversial special court in The Hague.The court will deal with allegations of crimes committed by Kosovo Liberation Army, KLA fighters against Kosovo Serb civilians and alleged collaborators with Yugoslav President Slobodan Milosevic’s regime during and right after the war in Kosovo in 1998-99. One the most significant responsibilities of the court will be to shed light on claims made in a report by EU rapporteur Dick Marty that was adoptedby the Council of Europe in January 2011. Marty’s report accused the KLA leadership including current Kosovo President Hashim Thaci of involvement in “organ trafficking, abductions, and mistreatment of detainees” during the war. The special court has now been assured funding and soon will become operational. On June 14 this year, the Council of the European Unionapproved a budget of over 29 million Euros for the so-called ‘specialist chambers’ and the specialist prosecutor’s office. In a matter of weeks it is expected that the first indictments will become public and the court will finally become operational. But despite this, some of its critics remain sceptical about whether it can really deliver the justice it promises.

A ‘mono-ethnic’ court?

One of the main arguments made by the opponents of the special court is that it will solely deal with alleged crimes committed by KLA; they describe it as a ‘mono-ethnic’ court that will only put Kosovo

Former building of Europol in the the Hague-which will be the new home of Special Court.

Albanians on trial. Ilir Deda, a former MP with the opposition Vetevendosje party, now an independent lawmaker, compares the court to the Nuremberg trials after World War II, when a series of military tribunals were organised by Allied forces to prosecute Germans for Nazi crimes. “A mono-ethnic court established only for Kosovo disregards the context of the wars in the former Yugoslavia and Kosovo,” Deda told BIRN. He said Kosovo was setting a precedent by agreeing to establish an international court - something unique in the former Yugoslavia. “War crimes committed in Kosovo should have been dealt with the ICTY [International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia],” said Deda, arguing that it was “unjust” to set up a court to try Albanians only. Paradoxically, the Democratic Party of Kosovo, PDK, a political party established by the leadership of the KLA, which was headed by Thaci, has been the biggest domestic supporter of the special court. The PDK has argued that the new court is a good opportunity to once more affirm the ‘cleanness’ of the KLA’s liberation war and improve the international image of Kosovo. Deda insisted however that that such an argument is “nonsense”. “Such a notion of ‘clean wars’ doesn’t exist. There are just or unjust wars, and our war was just and for freedom,” he said. For Nora Ahmetaj, a researcher at the Centre for Research, Documentation and Publication NGO in Pristina, there has been a lack of debate in Kosovo about individuals who abused their powers during the conflict. “For this reason there is confusion; as in many other countries around

the world, the line that divides the criminal/terrorist from the patriot is very thin,” Ahmetaj told BIRN. Despite the fact that a year has passed since parliament approved the establishment of the special court, continued wrangling about the issue has kept the political spectrum in Kosovo deeply polarised. While the parliamentary vote ‘legitimised’ the establishment of the court, it remains unpopular among the opposition and voices are still being raised against its mandate, as well as complaints about the pressure exerted on MPs during the voting process.

International pressure When the constitutional amendments were passed in August last year, it was only at the second attempt. A previous vote a month earlier failed to get enough support from MPs. But a month was sufficient to get seven MPs to change their initial stance against the court and vote in favour of its establishment, although without explaining their reasoning for changing their minds. Many opposition figures believe this was a result of direct interference by the international community, which exerted pressure on the PDK leadership to convince its deputies in parliament to change their stances; an intervention which critics describe as contrary to democratic values. “Our deputies, without thinking independently, and based on the demands of the political parties, voted to submit to the pressure of the international community,” said Ahmetaj. Nevertheless, public statements from key political figures in Kosovo have been in line with the country’s main international partners, the US and the European Union. “The

special court is an international obligation,” Atifete Jahjaga, then president of Kosovo, said months before the court got its parliamentary approval. This claim was often reiterated, with key political figures repeatedly highlighting the crucial role that Western powers played in gaining Kosovo’s independence and the necessity of maintaining amicable ties with the international community because Kosovo’s Euro-Atlantic integration is its main national interest. Indeed, Kosovo’s history dealing with war crimes has always been marked with international footprints. Since the end of the war in June 1999, war crimes cases in Kosovo have been dealt with by international bodies because the Kosovo judicial system was often said not to be ‘capable’ enough. The UN Interim Mission in Kosovo, UNMIK was in charge of war crimes cases from 1999 onwards, before transferring the responsibility to the EU rule-of-law mission EULEX in 2008. However, broadly speaking, both UNMIK and EULEX, despite their efforts, have proved incapable of or unwilling to pursue many war crimes allegations effectively over these years, it has been claimed. “Unfortunately, neither UNMIK nor EULEX have been efficient in judging cases of a sensitive nature,” said Ahmetaj. EULEX’s witness protection programme appeared to have serious problems, with witnesses reported to have been intimidated, as well as other incidents such as the suicide in suspicious circumstances in Germany of Agim Zogaj, a key witness in the case against 10 former KLA fighters including former commander turned politician Fatmir Li-

August 2016

23

Kosovo’s Thaci Seeks New ‘Peacemaker’ Image Kosovo President Hashim Thaci, a wartime guerrilla leader, has been embracing reconciliation by commemorating murdered Serbs, but analysts question whether he is sincere or just trying to win international approval.

MARIJA RISTIC, TAULANT OSMANI | BIRN | PRISTINA

H

maj, the current leader of opposition party Nisma. That meant establishing a court outside Kosovo looked to be the only way to deal with the longstanding allegations of war crimes by KLA fighters. It has already been reported that protected witnesses who will testify at the special court were taken out of Kosovo months ago to ensure they are not intimidated. Deda admits the shortcomings of the witness protection programme, but says the solution is not to establish a court in the Netherlands. “Instead of empowering our local judiciary, we are transferring sovereignty to an international body,” he said. He said that witnesses could be kept abroad for their protection but post-war crimes should have been handled by a Pristina-based court with a mixture of EULEX and Kosovo judges. Ahmetaj meanwhile is sceptical about how successful the new court will be in securing convictions considering the international community’s track record with prosecutions in Kosovo. “Experience with trials for war crimes and political eliminations in Kosovo dealt with by UNMIK and EULEX before, during and after the armed conflict gives indications that we should not have high expectations of this court,” she cautioned. It is expected that very soon, the new special court will publicly indict former KLA commanders alleged to have committed war crimes. During the last 12 months since the court was approved, political life in Kosovo has been dominated by other issues that captured domestic attention - but as soon as the first indictments become public, stronger reactions might erupt yet again.

ashim Thaci has been under fire in his own capital Pristina after he recently paid tribute at memorials to Serbs who were killed during the 1990s war. His pledges to solve their murders were seen as no more than rhetoric by Serbs, while Albanians believe that Thaci effectively admitted that his own people were responsible for the crimes. Analysts in Pristina suggest that the move can be seen as an attempt by Thaci to clear the image that some people have of him as a warlord potentially responsible for human rights abuses ahead of the impending establishment of the new Hague-based Special Court that is to try former Kosovo Liberation Army officials for alleged crimes committed during and after the 1998-99 conflict.

A 2011 Council of Europe report alleged that Thaci, a former KLA leader, was one of the main organisers of criminal activities in the Kosovo Liberation Army during and after the war. The allegations made in the report eventually led to the setting up of the new Special Court, but Thaci has always denied any links to crimes and publicly supported attempts to prosecute those responsible. Since he took the presidency in February this year, Thaci has made a number of moves seen as attempts at reconciliation with the Serb community in Kosovo, which still perceives him as the main culprit behind the expulsions and murders of Serbs from Kosovo. Among KLA veterans, he is still considered as one of key political leaders who secured Kosovo’s independence after the war.

Calls for reconciliation Last Friday, Thaci called for the whereabouts of the 1,666 people still missing from Kosovo conflict to be established. “I appeal one more time for the fate of missing to be resolved, no matter which ethnic, religious or professional group they belong to. Reconciliation among nations demand honesty, truth and justice,” Thaci wrote on Facebook. He added that those listed missing are lawyers, doctors, agricultural workers, journalists. A week before that, Thaci paid homage at a memorial decided to Serb boys killed in the town of Gorazdevac/Gorazhdec in 2003. In July, he laid a wreath at a memorial to 14 Serbs killed in July 1999 in the village of Staro Gracko/Gracke.

Both of these cases remain unresolved, but Serbs from these area are convinced that the perpetrators were Albanians. On both monuments, it is written that they were victims of “Albanian terror”. As a result, most Serbs from these areas didn’t see it as sign of reconciliation, but more as a provocation. Family victims also refused to welcome Thaci into their homes. “We told him will not be the right time until those who ordered this crime have been brought to justice for one of the biggest crimes against Serbs in Kosovo. And until this happens, he is not welcome in our village,” said Zoran Cirkovic, the mayor of Staro Gacko. Pristina-based analysts however point out that by commemorating the dead Serbs, Thaci indirectly acknowledged the Albanians are responsible for the murders despite the fact that no court rulings have established this. “Reverently honouring victims regardless of nationality to which they belong is a noble gesture by anyone. But in this way, Thaci is making Albanians responsible for crimes, even though the perpetrators have not been found and convicted yet,” Imer Mushkolaj, a political analyst from Pristina, told BIRN, referring to the wording on the monuments that identify Albanians as the killers.

According to Mushkolaj, Thaci’s visit to the monuments was only to score political points. “Sure, he is making these visits in order to gain political points. But he is insincere in these cases, despite the fact that he is trying to show himself off as a unifying president,” said Mushkolaj. “Throughout [his] years in power, Thaci was supposed to be working so that people responsible for these and other crimes to be brought to justice,” he said. But instead, he added, Thaci’s recent actions “insulted and accused Albanians of murder and terrorism”.

Political image change Since the war ended in 1999, Thaci and his Democratic Party of Kosovo, PDK, which emerged from Kosovo Liberation Army, has been in power in the country. Thaci himself was prime min-

ister, then foreign minister and since February has been president.

Other analysts agree with Mushkolaj that Thaci’s homages are more political than sincere, especially in the light of the establishment of the new Special Court, which is expected to be operational by the end of the year. Sources close to the court have told BIRN that the first indictments can be expected at the end of 2016 or the beginning of 2017. The court will be staffed by international judges and prosecutors, although it will operate under Kosovo’s laws. In order to be start work, it still needs the approval of the Dutch parliament, which it will probably get place this autumn. Many believe that top Kosovo politicians will end up in the dock, including Thaci. According to Pristina-based analyst Behlul Beqaj, the transformation of Thaci from the political leader of the KLA to a the president of all ethnic communities in Kosovo, as highlighted by his visits to Serb memorials, is positive but insincere, aimed at changing his image. “Thaci did not change his beliefs, but he realised that in this way he can be supported by the international community to remain in power, or it’s a condition of not being subjected to the Special Court,” Beqaj told BIRN. David Schwendiman, who is expected to be chief prosecutor at the Special Court, told BIRN in March that no one was immune from prosecution. “We can only reiterate that, under international law, there is no amnesty for anyone for violations of international humanitarian law,” Schwendiman said when asked about Thaci and if his possible position as president may spare him from prosecution. “This is also made clear in the law on the Specialist Chambers and the Specialist Prosecutor’s Office [that was passed by Kosovo’s parliament],” Schwendiman added. The law which enabled the establishment of the new court makes it clear that no official is out of bounds for prosecution. “The official position of any accused person, including the head of state or government or a responsible government official, shall not relieve such person of criminal responsibility nor mitigate punishment,” it says. Thaci has so far only visited in The Hague as a speaker at conferences and for meetings with the Dutch government. In a speech he gave at the Hague Institute for Global Justice in March this year, he said he wants a “transparent court process” because there is “nothing to hide”. He also sought to reassure his audience that Kosovo was a country “for all its citizens” and that its energies must be spent on creating a future for them. “The past is the past,” he said. But only when the Special Court starts operating will it become clear whether or not Thaci can put his own past behind him.

24

August 2016

Despite this obvious violation of people’s human rights, many US and EU officials have remained silent, while others have even tried to appease Erdogan, offering even more support in the future.

Opinion

Western Failures Give New Life to Old Balkan Ghosts The EU and US’s failure to better defend democracy and human rights in Turkey, where a government crackdown on opponents is continuing, sends a dangerous message to Balkan political elites.

SRECKO LATAL | BIRN | SARAJEVO

F

or many years the European Union - with its high democratic principles as well as its business, investment and employment opportunities - was seen as the best (if not the only) framework able to sooth and eventually neutralise the once violent and still unsettled spirits of the Balkan past.

But the EU and US’s silence in the face of the ongoing ‘witch hunt’ in Turkey, as well as growing ethnic and political tensions in other parts of the region, threaten to contribute to the revival of the ghosts of that turbulent past.

Turkish President Recep Tayyip Erdogan is continuing with his crackdown on his political adversaries in the country and abroad, a full month after the failed coup.

This sweeping operation affects hundreds of thousands of people in Turkey and abroad who are being arrested, suspended, fired or harassed, without their guilt being proven and without being given a chance to mount a proper legal defence.

Despite this obvious violation of people’s human rights, many US and EU officials have remained silent, while others have even tried to appease Erdogan, offering even more support in the future.

Some European officials strongly criticised the repression in Turkey, but even that seemed to be motivated more by the EU’s inner issues and disputes than by their care for the rights of the Turkish people.

Most EU and US officials apparently ignored the fact that Erdogan’s authoritarian and expansionist appetites have been enabled - if not contributed to - by the gradual dwindling of the Turkish EU perspective over the past decade.

Repeatedly shunned by the EU, Erdogan established his neo-Ottoman foreign policy, using ‘soft power’ - diplomatic, economic and cultural influence - to strengthen Turkish presence across the Balkan region and beyond.

Internal and external divisions The weakening of EU and US authority and the strengthening of the Turkish and Russian presence in the region also allowed the recent resurrection of old tensions and disputes in other parts of the Balkans.

Relations between Croatia and Serbia - two key Balkan countries with unresolved issues dating back to the World War II - have in recent days reached one of the lowest levels since the war in the 1990s.

Both countries are currently run by conservative governments and show little willingness to address their own responsibility for their violent past.

Serbian Prime Minister Aleksandar Vucic already seems to be following in Erdogan’s footsteps; publicly, he is a champion of European democratic values, while at the same time he maintains strong autocratic positions and tries to control independent media and civil society. He publicly supports Serbia’s EU and NATO perspective while at the same time keeps strengthening the country’s ties with Russia.

Deep internal political and ethnic divisions blocked the decision-making and EU accession processes in Bosnia and Herzegovina, threatening to break the country apart, which would destabilise the entire region.

The ‘name’ dispute between Macedonia and Greece, blocked Macedonia’s EU membership - which a few years ago seemed to be only a matter of time - and caused dangerous political and ethnic tensions, which also threaten to split the country in half, with potentially catastrophic consequences.

Albania, Kosovo and Montenegro are still eager to join the EU, yet their respective political elites are unwilling to undertake the thorough reforms required by Brussels, as they would deprive them of their power and riches, and potentially

even result in legal action against them.

The inconsistent and confused response of the EU and US to the Turkish government crackdown sends a dangerous message to the politicians across the region, suggesting that the democracy can be cancelled and that repression pays off.

Most Balkan countries already had a poor track record in respect of human rights and freedom of expression for years. While the responsibility for this ultimately belongs to local leaders, the current Western disregard of the Turkish crisis inspires Balkan elites to follow Erdogan’s example.

‘Neighbourhood policy’ in crisis The current situation in Turkey and in much of the Balkans suggest that the EU’s ‘neighbourhood policy’ (its policy towards countries in south-east Europe that are still not a part of the EU) and the accompanying US foreign policy have, instead of pacifying the EU’s immediate neighbourhood, contributed to its destabilisation.

After the violent break-up of the former Yugoslavia in the 1990s, US and EU officials strongly supported the accelerated EU accession of the Balkan countries.

This drive was meant to benefit the Balkan countries as well as the Western powers, since the stabilisation of Europe’s southern and eastern flanks was at that time perceived to be of the utmost strategic importance to the EU and US. Yet that strategic direction was gradually derailed. The EU itself became more and more conservative, over-managed and overly technocratic and pragmatic. By focusing too much on reform processes, the EU lost sight of the ‘big picture’ that all these reforms were supposed to achieve.

As a result, the EU’s understanding of the advantages of the swift accession of Balkan countries gradually abated, and in parallel, EU requests for difficult reforms intensified.

As with Turkey, the EU asked for more and more reforms from the Balkan political elites, while offering fewer and fewer immediate benefits.

The situation became even more difficult and confused as the EU entered a series of economic and political crisis from 2009, which showed that some of the old as well as some of the new EU member countries - like Greece, or Bulgaria, Romania and Croatia - have failed to properly reform themselves.

This demonstrated that neither the EU accession process nor EU membership itself were a ‘magic pill’ for the transformation and democratisation of societies, which was the EU’s mantra for decades.

All these developments - capped with Britain’s recent referendum decision to leave the EU - also showed that the EU itself needs to be thoroughly reformed and transformed.

Yet EU officials still seem to be focused more on short-term solutions to fight a growing number of internal and external wildfires, rather than on the EU’s own long-term perspective, which is becoming increasingly obscure. EU leaders now do what Balkan politicians have been doing for so many years - they avoid facing their own responsibility for past mistakes, and refuse to reform.

All this sends a dangerous message to Balkan leaders, some of whom already think that repression and violence can get EU, US, Russian, Turkish or Arab attention and support faster and easier than years of difficult and unpopular reforms.

Any further weakening of the EU’s authority would leave the Balkans without its only long-term unifying idea, and would inadvertently fuel various secessionist, autonomist, irredentist and other nationalist agendas, which the Balkans have never lacked.

Srecko Latal is a journalist, editor and analyst who has been covering the Balkans since the 90s.

August 2016

Analysis

25

The only respite for the tired MPs of his own party [most of the opposition had walked out, protesting procedural lapses], came from the leader of the Serbian Radical Party, the former Hague detainee Vojislav Seselj, with his often cynical remarks addressed to his former political pal. But Vucic duly returned every one of Seselj’s verbal volleys.

Vucic’s Long Wish List Fails to Impress Serbia’s Prime Minister has finally formed the new government with eight new faces, but few are impressed with his choices, or with his almost 48,000-word address that took six hours to deliver.

MILAN MISIC | BIRN | BELGRADE

T

hree-and-a-half months after the elections, Serbia finally has a new government, but few are impressed with the eight new faces that Prime Minister Aleksandar Vucic has put in the cabinet, or with his almost 48,000-word address to parliament that took him six hours to deliver.

Vucic’s second government - the third in which he is calling the shots - since his Serbian Progressive Party triumphed in the 2012 elections, was approved by 163 MPs “for”, against 62 MPs from the eight opposition parties.

Considering his choices about whom he said goodbye to and whom he took in, the reasons for the delays in forming the new cabinet, in spite of having won a comfortable majority, remain mysterious.

Some of his critics in the opposition and the media suggested that the explanation was banal - he did it because he could.

The same applies to his address, in which he bested Cuban leader Fidel Castro who once spoke for four-and-a-half hours without stopping. Vucic stood on the podium for almost six hours, reading and occasionally commenting off-hand.

The only respite for the tired MPs of his own party [most of the opposition had walked out, protesting procedural lapses], came from the leader of the Serbian Radical Party, the former Hague detainee Vojislav Seselj, with his often cynical remarks addressed to his former political pal. But Vucic duly returned every one of Seselj’s verbal volleys.

The lengthy programme, according to some opposition leaders, was nothing more than a long wish list. He talked about the “tremendous progress” already achieved and called on everyone to “raise the bar together and test our capabilities and limits”.

He then dwelled on all aspects of the economy, finances, infrastructure, education and more. All in all, his speech was huge

inventory of the current state of Serbia.

Something new was the objective to increase growth by boosting consumption, besides increasing investments and export.

But experts in their first comments pointed out that such an approach is hardly compatible with Serbian economic realities.

Moreover, the government’s own Fiscal Council insists that the current achievements in fiscal consolidation are at best precarious.

Back to the new faces in the new government, it appears that Vucic did not succumb to pressure either from Moscow or from Western capitals to install their respective protégés - or purge those they dislike.

But the fact that Ivica Dacic kept the post of Foreign Minister and first VicePrime Minister, and that his party remains in control of the Russia-dependent energy sector, shows that he met some of the expectations of Russian President Vladimir Putin.

On meeting Vucic in the Kremlin on May 26, Putin openly voiced hopes that the new cabinet would “give a worthy place to people who give serious attention to devel-

Back to the new faces in the new government, it appears that Vucic did not succumb to pressure either from Moscow or from Western capitals to install their respective protégés - or purge those they dislike.

oping relations between the Russian Federation and Serbia”.

So, Serbia’s foreign posture of balancing between East and West will surely continue, although Vucic emphasized that EU membership was a strategic imperative and commitment, promising that all the negotiation chapters would be closed by the end of the new government’s term.

What was noticeably absent in Vucic’s speech was any mention of a change to Serbia’s constitution, which is one of the important tasks on the road to Brussels. Its

preamble states that Kosovo and Metohija – the official designation of the former province – is “an integral part of Serbia”.

He did talk about Kosovo, admitting that it cost Serbia 500 million euros a year.

During the debate following the address, Vucic surprisingly pointed out that, “the instant solution for Kosovo is recognition”, but in the same sentence denied that he would do it. Later, his message was that Serbs “must talk to Albanians because that is a nationally responsible policy”.

His deliberation on the judiciary stressed the need for “higher quality of justice”, but “rule of law” was just a passing remark in a different context. Obviously, this was an intentional omission, considering that the “Savamala affair” – the illegal night-time demolition of private property on the site of the controversial Belgrade Waterfront project, remains unsolved a hundred days after the event - in spite of the fact that Vucic himself said the culprits were in “the highest echelons of the Belgrade government”.

As for the new entrants in Vucic’s cabinet, the main news was appointment of Ana Brnabic as Public Administration minister, replacing Kori Udovicki, a highly regarded expert, because she happens to be the first openly gay member of a Serbian government. That was greeted as a huge advance in the Balkan country, but also raised concerns that she is under the spotlight for the wrong reason – not for her qualifications, but her sexual orientation.

The two-day debate on Vucic’s program and his updated cabinet was acrimonious; the ruling coalition was not willing to concede to the [now more numerous and more confrontational] opposition on anything.

Name-calling, quarrels and disrespect for “the other side” were abundant.

As Djordje Vukadinovic, a prominent critic of Vucic’s and an opposition MP, put it: “The new government is an old story.”

Milan Misic is the former editor-in-chief of Politika (2001-2005) and was Politika’s correspondent in New Delhi, Tokyo and Washington.

26

August 2016

French and Albanian high school students master stone masonry in the historic city of Berat. Photos:Eriola Azizolli

French and Albanian Youth Bond Over Berat’s Old Stones French and Albanian high schools students are building friendships and learning an ancient skill at a stonemasons’ camp in the heritage city of Berat.

ERJOLA AZIZOLLI | BIRN | BERAT

P

auline Drueshe had never thought that stone masonry was a craft for girls; however, hammer in hand this summer, she has come to the historic Albanian city of Berat to learn from a local master, Isa Avdyli.

“I have learned slowly-slowly how to engrave the stone and I am doing just fine,” she says with a contented sigh.

Pauline is one of ten members of a group of French youngsters who are learning stone masonry together with their Albanian peers in a summer camp.

This camp was set up by the Margarita Artisans Center, the Cultural Heritage Office in the municipality of Berat and the organization Outdoor Ambassadors.

Apart from introducing young people to this ancient craft, the camp aims to raise awareness among locals of the need to protect and promote the tradition of stone masonry in Berat.

“The goal is to raise awareness among the people of Berat about protecting its cultural heritage, help promote sustainable tourism and raise the level of cultural dialogue between French and Albanian youth,” explained Marius Qytyku, a local heritage expert.

Berat, which UNESCO designated a protected World Heritage Site on account of its Ottoman architecture, has 80,942 square metres of cobbled streets, which require specialized upkeep.

Eugen Kallfani, the regional director of the National Culture Office, sees these

cobbled streets as an open museum, noting that every part of the city has it particularities.

“The alleys of the Mangalem neighbourhood and Gorice are different from those of Kala, which stand out for their use of limestone with regular patterns,” he said. Kallfani thinks the cobblestone alleys add a three-dimensional depth to the traditional houses of Berat.

“In Mangalem, it’s difficult to understand whether you are in the alley, or if that’s the garden or interior of the house,” he said. “The closeness of the buildings and the natural combination of the [building] materials give the neighborhood an impressive intimacy,” Kallfani added.

Engraving one’s name in stone: Before arriving in Berat a few weeks ago, 18-year-old Parisian Timother Gerfaud, knew only that Albania was geographically located in Europe and that the capital was called Tirana.

Part of the Boys Scout group in Paris, through an online exchange with the French Alliance he learned of a youth camp being offered in the museum city in Albania where he could learn stone masonry skills.

A wish to share some time with other youngsters and curiosity about the country enticed Gerfaud to buy a flight ticket to Albania.

“It’s a pleasant surprise to live together with people of the same age but of a different country and it’s also nice to learn how a street is paved with cobblestones,” he said.

Together with nine other French teen-

agers and ten Albanian peers, Gerfaud is learning about the country and about stonemasonry under the shadow of the city’s Gorice neighbourhood.

Gerfaud says learning how to sculpt a stone is a great experience, partly because through it you leave something behind – which he finds particularly inspiring in a city that is thousands of years old.

“I started my work with the stone by learning to engrave my name on it,” he recalled. “When you see this many cobblestone streets in this city, about which I have learned a lot, I am very happy that my name will be here somewhere,” he added. Like Gerfaud, his Albanian colleague Orgest Beqiri has just finished his high school exams. He is spending the summer learning stonemasonry in his hometown. A member of the Youth Center in Berat, the 18-year-old has quickly made friends with his French peers, which has helped test his foreign language skills. “Today we learned the importance of leveling an alley with cobblestones and was interesting because in my city stone is so important,” he said.

“It looks like an easy job, but once you try it you realize that it can’t be done without understanding its secrets,” Beqiri added.

Love for the stone: While the youngsters tried their hands in engraving their names in stone during a summer day, their teacher found an alley on the banks of the river Osumi where each stone would be placed.

Isa Avdyli, has been a stonemason for 30 years and stones have always been

part of his life while growing up in the Kala district, where he learned the craft by paving its alleyways.

Apart from paving streets with cobblestones he has also worked on houses and churches, earning the title of “master.”

“It’s heartwarming to see the interest of these young people in stones; some of them have never touched stones of this size before,” he said.

Avdyli said the students from France had been amazed by the mastery used in some of cobbled streets of Berat and their harmony with the city.

Apart from placing the stones on the improvised alleyway on the riverbank, Avdyli will be working with the youngsters on repairing actual streets in Gorice and Kala.

More than anything else he hopes the young people’s love for stonemasonry will raise awareness among the people of Berat. Avdyli is nostalgic for the time when the stone alleys were carefully maintained, noting that in some of them the cobbles have been replaced with concrete.

Adelina Theollori, coordinator of the project for the Margarita Artisans Center, is also worried that the citizens of Berat are not doing enough to protect their own heritage.

“In many neighborhoods, the people who have moved in recently do not take care of public spaces,” she said.

“The love that the old citizens of the city have for the cobblestoned streets and their tradition cannot be measured,” Theollori concluded.

August 2016

27

Qaniu, known as the “professor” of bascets in his neighbourhood in Elbasan. Photos:Bardha Nergjoni

Albanian Roma Find New Market for Ancient Craft Woven baskets, a traditional product of Roma artisans in Elbasan, are becoming a must-have accessory thanks to the dedicated work of a group of activists.

BARDHA NERGJONI | BIRN | TIRANA

S

itting cross-legged under the shade of a tree, 70-years-old Qaniu weaves with unusual mastery a birch basket, after receiving an order from a flower shop in Tirana.

In his neighbourhood of Rrapishta, in the city of Elbasan, he is known as the “professor” of baskets.

The Roma community elder stands out with his thick moustache, singing as he works – happy that this inherited craft is still bearing fruit for him and his children.

“They come from Tirana and ask for our baskets; shops here want them, too,” Qaniu says. “We have fed our children with this. I learned it from my father, and my father from his father and so on,” he adds. In the Rrapishta Roma community, Qaniu is not alone in feeling optimistic about the future of the old craft of weaving baskets. Eight other artisans work with him to meet the flow of orders.

For years, members of the Roma community in Albania abandoned the ancient skill, because they could not find a market for their produce.

However, interest in birch baskets has

re-grown with the help of the Roma and Egyptian Movement – a human rights notfor-profit organization based in Elbasan that during the past year has created a market literally from scratch.

Gentian Serjani, head of the movement, told BIRN that weaving birch baskets was a tradition for the community, and all the activists’ energy was now focused on restoring the trade to its former glory. “Weaving birch baskets was a golden opportunity waiting to be turned into a profitable business,” Serjani says.

“They used to tell me that they could not sell them, so we started setting up contacts,” he adds. After the activists used the social network Facebook to launch an awareness campaign about the baskets, they received a lot of inquiries from flower shops. One came from the organization Downs Syndrome Albania, which runs a flower shop in Tirana. Albania by Nature, another non-profit group, also expressed interest in buying the baskets. Commissions for the artisans soon multiplied.

“Together with our youth group, we have promoted the baskets to flower shops and the results have been good,” Serjani says, “although it takes time [for clients] to build up trust in the community.”

A year ago, only four artisans were still weaving birch baskets in Elbasan. The number has since doubled.

Astrit is another Roma craftsman who weaves birch baskets for a living, working out of a neighbour’s garden.

Previously working in the second-hand clothes trade, Astrit say that together with his son, he now makes a living from weaving baskets. They sell most of their products at an improvised market on the highway connecting Elbasan with the town of Librazhd. The artisans say they weave up to 30 baskets every day, while the number of requests keeps growing. For this reason, they have started to take on apprentices in order to pass on the trade.

The city of Elbasan once had a factory that produced these kinds of baskets.

Serjani already has plans to expand for the future.

According to him, more people, particularly more young people, need to get involved if the craft revival is to be successful. Although happy with the goals they have achieved already, the activists from

the Roma and Egyptian Movement have set their sights on a new target.

The idea is to replace the plastic trash bins used in many office buildings with weaved birch baskets made by their community.

However, to reach this goal, the artisans know they need more effort and more organization, including the creation of a proper company for birch products.

The creation of a company would make it easier to secure a lasting future – particularly for those young people who are now just learning the craft.

“Revitalization with a new trade model and long-term contracts for baskets would save this community from poverty,” Serjani opines.

“We hope that what we have started will continue, and that we will be able to employ many people through the baskets,” he concludes.

28

August 2016

Bosnian Serbs Divided over Controversial Referendum Next month’s referendum in Bosnia’s Republika Srpska entity is seen by some Serbs as a move to defend their rights, but others claim it’s a waste of money staged only for political advantage.

MAJA GARACA DJURDJEVIC | BIRN | BANJA LUKA

A

s Bosnia’s Serb-dominated entity, Republika Srpska, continues preparations to hold a controversial referendum next month about its annual ‘statehood day’ holiday, local Serbs are divided about the importance of the vote that has shaken the political scene in Bosnia and Herzegovina and threatened to fuel ethnic discord. While the vast majority believe that Republika Srpska should have been allowed to continue celebrating the anniversary of the entity’s foundation as usual, some say that the referendum on the issue was far from necessary and is being misused by politicians to distract the public from genuine problems and boost their popularity ahead of local elections in October. Experts also told BIRN that there was no need for the referendum, warning that it could further destabilise the country and distract potential investors. The Republika Srpska National Assembly in Banja Luka voted in July to hold the referendum over the entity’s annual public holiday on September 25. The move is a reaction to a ruling by the Bosnian Constitutional Court, which in November 2015 declared the Day of Republika Srpska unconstitutional because it was discriminatory against non-Serb residents of the entity, a decision that was strongly criticised by Serbs. January 9 marks the anniversary of the establishment of Republika Srpska in 1992, but it also an Orthodox religious holiday, the Day of St Stephen. The holiday is not celebrated by Bosniaks and Croats in Republika Srpska, nor in the Bosniak-Croat-dominated entity, the Federation. Bosniaks have strongly opposed the Republika Srpska referendum, saying that it would undermine the authority of state-level institutions. They also see the formation of Republika Srpska on January 9, 1992, as a precursor to the war. Bosniaks in Republika Srpska appealed to the entity’s Constitutional Court to block the referendum, arguing that entities do not have the power to oppose a decision taken by state authorities, but their challenge was rejected.

It still remains to be seen what measures the international community and the Office of the High Representative, the inter-

national body which oversees the continued implementation of the Bosnian peace deal, will take to try and stop the referendum. Late last week, the internationally-appointed supervisor of the Brcko District announced that he was not going to allow the controversial referendum to be held there because it violates the country’s constitution.

Rights battle or political tool?

The vast majority of Serbs in Republika Srpska interviewed by BIRN said that they believe that the entity should have been allowed to celebrate its Statehood Day as it has done in previous decades, without making a political issue out of it.

However, while some believe that calling the referendum was the right way to fight for the holiday, many have questioned the move. A Banja Luka-based Serbian language professor, Branka Kukic, is among those who believe that the Day of Republika Srpska should not have been an issue in the first place. Kukic told BIRN that she thinks the referendum is completely pointless because no one has the right to challenge Republika Srpska’s statehood day whether it is observed on January 9 or on another date. “It is in the jurisdiction of the entity to choose its statehood day,” Kukic said. “This tremendous stir is only placing importance on Sarajevo’s impertinent unitary goals. On the other hand, it is a tool being used by [Republika Srpska President] Milorad Dodik to keep all those who vote for him in continuous fear and [keep] national spirits high. It’s stupid, expensive, unnecessary and counterproductive,” she added. Snjezana Tovilovic, a retailer from the north-western town of Kotor Varos, believes that both Republika Srpska and Bosnia’s other entity, the Federation, should have equal rights to observe their national holidays. “If RS has chosen January 9 as its statehood day, then there is no reason for anyone to dispute it,” Tovilovic said. However, some believe that Dodik was right to fight for the date by calling for a popular vote. Goran Solakovic, executive director of Bijeljina-based Youth Centre, told BIRN that he will go to the polls in a month’s time and vote ‘yes’ to marking the holiday on

Milorad Dodik

January 9. “I support the referendum and celebrate RS’s annual holiday. I will continue to celebrate it no matter what,” Solakovic explained. A 61-year-old man from the city of Prijedor, who asked to remain anonymous, told BIRN meanwhile that all citizens “should support the referendum and vote for RS’s statehood day”. However, among those who support the idea that Republika Srpska should continue celebrating its statehood day on January 9, many do not support President Dodik. Sasa Blagojevic, an electrical engineer from the northern municipality of Prnjavor, agreed that Bosnian Serbs should be able to celebrate their holiday at a time of their choosing and that no one can deny them that right. He said however that he thinks politics is the reason for the ballot. “I believe it is OK for citizens to speak out about this issue through a democratic referendum. However, I think the referendum should have been scheduled on a different date. I cannot help but feel that a referendum is announced when [politicians want to] raise votes and ethnic tensions ahead of an election,” Blagojevic explained. Others, despite upholding the right of Serbs to continue to observe and celebrate January 9 as their national holiday, are uneasy with the referendum’s alleged price tag of over 700,000 euro. Dragana Radic, an unemployed woman from Banja Luka, told BIRN that the referendum is a waste of taxpayers’ money. “They are spending public money on nonsense.

Instead, politicians in both entities should work towards providing the people with better living conditions,” Radic said. Marija Kovacevic, an accountant from Lakta-

si, said that January 9 should continue to be observed as a holiday, as it has been since Republika Srpska was founded in 1992. But she said she believes that everyday issues are more important. “Overall I think we have greater problems than statehood day,” Kovacevic said. Dejan Djuric, a photographer from Banja Luka, also sees the referendum as a political tool to attract votes. “This is another in a series of attempts employed by the ruling party to deceive the public,” Djuric said.

Meanwhile the Bosniak minority in Republika Srpska is not likely to vote in the referendum and does not mark the annual January 9 holiday because it is an Orthodox Christian celebration, said Kemal Gunic, president of the Banja-Luka based Association of Returnees, which represents people who fled because of the war but later returned to their homes in the Serb-dominated entity. “Statehood day is a celebratory day for one ethnic group alone. We are already pained by the fact that we don’t have any rights in RS. We can’t be expected to celebrate statehood on a slava [Orthodox saint’s day],” Gunic said.

Experts express skepticism Social psychologist Srdjan Puhalo from Banja Luka told BIRN that one of the goals of Dodik’s ruling party is to deflect attention from everyday issues by giving the citizens a referendum - something it has promised them on numerous occasions to date. “The referendum is primarily a matter of political manipulation,” Puhalo argued. One of the referendum’s many functions is to position the entity’s current government as the only true protec-

29

August 2016

Croatian Church Urges Right-Wing Election Win The Croatian Catholic Church in Croatia is getting involved in the upcoming elections because it fears that the main centre-right party - the Croatian Democratic Union, HDZ - could lose.

DRAGO HEDL | BIRN | ZAGREB

T

tor of the Serb people in Bosnia, he added. He said that the referendum was meaningless because there is no mystery to how the public will vote. “A referendum is called when a society is divided on an issue or when you have a terribly difficult decision to make; neither of those cases is valid here,” he explained. Puhalo however warned that it could also be a prelude to other actions by the Bosnian Serb leadership in the future – a way to test the key players in Bosnia and assess their willingness to act. Dodik has also threatened to push for a referendum on the authority of the national court due to claims that it is biased against Serbs. “What this referendum is achieving remains an open question, because the acceptance of its result is questionable,” Puhalo said. “Another unresolved enigma is how the Office of the High Representative and the European Union will react, since they perceive the referendum as illegal and unnecessary,” he added. Economic analyst Zoran Pavlovic told BIRN that he believes that the debacle could have been avoided if the Banja Luka-based authorities insisted less on linking statehood celebrations with the church. “In a multinational environment, RS’s statehood day should not have been linked with an Orthodox saint’s day,” Pavlovic said. He also argued that the vote will not instigate change in the Serb-dominated entity. “Despite the referendum, we will remain poor, miserable and unemployed – and no one will answer for that,” he said. “When this is all over, we, the citizens of Bosnia, will be the main losers.

No respectable, wealthy investor will look to do business with Bosnia,” he added.

he leadership of the Catholic Church in Croatia is scared that the left-wing coalition led by the Social Democratic Party, SDP, could come back into power after the early parliamentary elections on September 11.

Clerics took advantage of Assumption Day on August 15, when a large number of believers traditionally gather in churches throughout Croatia, to send out clear messages from the altar about who to vote for in the elections that are less than a month away. The bishop of Sisak, Vlado Kosic, one of the hawks in the Catholic Church, stated that the new president of the HDZ, Andrej Plenkovic, “deserves to be the prime minister”.

He told the congregation during his sermon not to vote for people who, by proposing legislation which would have prevented former State Security Service officials being extradited to Germany, wanted to prevent the Yugoslav-era murderers of Croatian emigres being put on trial. Of course, he was referring to the SDP, which tried to protect former Yugoslav secret service officials Josip Perkovic and Zdravko Mustac, not because of what they did during the Yugoslav era, but because of the fact that they were at the core of the new Croatian secret service, formed after independence in the early 1990s.

Kosic of course neglected to say that the first Croatian president, the founder of HDZ, Franjo Tudjman, asked former heads of the Yugoslav secret services to continue to work for the new Croatian state. Though the Catholic Church in Croatia does not have to fear the loss of some of its numerous privileges should the left-oriented coalition come to office, because this did not happen during the left-wingers’ previous two terms, the Church simply does not want the “communists”, which is how they refer to the SDP and left-oriented parties in general to take power. This practice is not new, because the Church has been considerably involved in political life before and has never hidden its repugnance for the left-wingers. But now, during the election campaign – in which the left coalition has an advantage over the right-wingers, according to public opinion polls – the Church is trying to change voters’ minds. Church leaders are extremely worried that a victory for the left-wing ‘People’s Coalition’ could completely destabilise the HDZ. If it was to lose in September elections, the HDZ would, for the first time since the founding of the party, spend two consecutive terms without holding the prime ministerial position.

In 2000, after the death of Tudjman, when it lost for the first time since 1990, the party was facing chaos, burdened by the various factional conflicts. Still, it managed to consolidate and recover, and it was already back in office in 2003.

After that, it ruled until 2011, when it lost the elections due to corruption scandals involving former prime minister and HDZ president Ivo Sanader. The party was again on its knees and factional struggles and battles for power were widespread.

In the last elections, in November 2015, the HDZ drew with the left coalition, but backed by the Bridge of Independent Lists (MOST), it managed to form a government. However, it neither had its own prime minister nor some of the key ministries, nor control over the intelligence services.

After the collapse of the government on June 16 this year and the emergence of a corruption scandal, at the centre of which was HDZ president Tomislav Karamarko, the party’s ratings with the voters were damaged yet again. The Church, aware that a loss in the September elections could put the party in an extremely difficult position, is now extending the hand of salvation. Its plan to prevent the return to office of the centre-left centre is this: firstly, strongly support the HDZ and

Andrej Plenkovic, the head of HDZ. Photo by

Sinisa Kalajdzija/ Beta

help it win as many seats in parliament as possible, enough to form a government via a post-election coalition with the Bridge of Independent Lists, MOST. Secondly, the Church wants the Bridge to do well in the elections too, because this party is its own project and the Church holds an exceptionally strong influence over its leadership (especially Bozo Petrov, the head of MOST). The leadership of the Catholic Church, of course, is quite aware that MOST cannot supplant the HDZ, but this party (as was proven in the elections in the end of 2015) could tip the scales as to who will form government.

MOST is extremely interesting to the Church because it is ideologically organised in such a way that it can equally attract both right- and left-oriented voters.

The party’s close relationship with the Church was best seen during talks about the forming a government at the end of 2015 and the beginning of this year. MOST was only holding negotiations with the left-wing coalition at one point. Its leader Petrov, under pressure from one part of the party membership, had already reached an agreement with SDP leader Zoran Milanovic about a coalition government (Milanovic agreed for Petrov to be PM) - but then the Church stood up forcefully. Kosic, the bishop of Sisak, wrote on Facebook on December 20 last year that he was appalled by MOST’s decision to form a government with the centre-left coalition. “I did not expect that Petrov would be tricked and lead MOST into the jaws of the communists. Actually, this shows that this is not a bridge, it is a bridgehead for rescuing the SDP, in other words the communists who inflicted the most harm upon the Croatian people in their history,” Kosic said.

The very next day, Petrov managed to change his party’s position and MOST started talking to the HDZ-led coalition, with which it soon formed a government.

This time the Church has an additional motive, as it is aware that losing the elections would be a serious blow to the HDZ and that the party could be permanently weakened, pushing the entire Croatian political right to the margins for years to come.

Drago Hedl is an award-winning investigative journalist, currently working as a reporter with political website Telegram.

30

August 2016

Porto Palermo in Albania

Black lake in Montenegro

Insiders’ Guide: Hidden Gems Visiting the Balkans this summer? Get off the beaten track and visit some of the region’s lesser-known beauty spots BIRN | TEAM

F

rom the Croatian islands to Bosnia’s old villages and Romania’s painted monasteries, the Balkans brim with areas of natural beauty that are not on the average tourist itinerary. So, for those readers considering a visit who would like to do more than head for the usual tourist hotspots, the BIRN team has prepared the following country-by-country guide to breath-taking sites you won’t find on standard tourist maps.

Albania’s caves and castles From the beaches of Vlora in southern Albania, tourists can travel by boat to the Karaburun Peninsula, the largest in the country. It lies on the eastern side of the Strait of Otranto, where the Adriatic Sea meets the Ionian Sea. Tourists began exploring the deserted peninsula just three years ago, drawn to its beautiful natural bays and caves. A visit to the cave named after the Albanian 16th Century pirate Haxhi Aliu is a must, while Grama Bay offers beautiful views and crystal-clear waters. A few kilometres from the coastal town of Himara, tourists will find the castle of Ali Pashe Tepelena situated in Porto Palermo Bay. The castle is believed to have been built by the Venetians during the 17th Century and was used in the 19th Century by Ali Pasha of Tepelena, an Albanian Pasha during the Ottoman occupation who governed the majority of what is now southern Albania and northern Greece. The castle is open to tourists who can enjoy its history and great views from the terraces that overlook the Ionian Sea. Visitors can also have a swim next to the castlewalls.

Bosnia’s old villages Pocitelj is an old settlement that dates back to the 14th Century. Situated in the southern Mostar region, this small village was never home to more than a few hundred people. After the Balkan wars of the 1990s, it was totally abandoned. However, people are beginning to visit the village these days as its old buildings and homes make it one of the most interesting places to see in the country. Moreover, it is easily accessible as it lies along one of the main

roads connecting Mostar town with the Croatian town of Metkovic. While it remains mostly abandoned, local villagers have in recent years began re-developing services for tourists, including restaurants and shops.

Those looking for an interesting day trip from the capital Sarajevo should check out Lukomir – often described as the country’s most isolated village. Situated between the city of Konjic and the Bjelasnica mountain, Lukomir is 20 kilometres from Sarajevo and lies at an altitude of around 1,500 metres. During the winter the village is abandoned, but several residents stay throughout the warmer seasons, living in traditional houses built from rock.

Bulgaria’s waters The Iskar is the longest river that flows solely through Bulgarian territory. A tributary of the Danube, the 368-kilometre river cuts through several beautiful hills and mountains and is dotted with many places worth visiting, including some that are perfect for hiking and spotting wildlife. The river flows through seven provinces and is the main source of water for Sofiyskavoda, the water and sewerage company in the capital Sofia. The Iskar is the oldest river in the Balkans and also the only one to have preserved its original course, despite the significant geological changes of later

times. The Seven Rila Lakes, located in the Dangskiya region of the north-western Rila Mountains, are also definitely worth checking out. All are glacial lakes and each one is surrounded by mountainous hills and named after its shape and qualities. At 2,535 metres, Tear Lake is the highest of them all and is also well-known for its crystal-clear water. There are fish living in some of the lakes, especially minnows and trout, but in general these places are not really a suitable habitat for marine life because of their cold water, fed by snowmelt and rain.

Croatia’s hidden islands Palagruza is the most remote of Croatia’s islands and lies in the middle of the Adriatic Sea, approximately halfway to Italy. The island is no longer permanently inhabited by humans but it has a lighthouse that can be rented by tourists. In fact, the only permanent inhabitant these days is a donkey. Lastovo, one of Croatia’s southernmost islands, is a few-hour by ferry from the coastal city of Split. Lastovo, as well as the island of Vis, were hosts to military bases and as such were isolated from the influences of modern tourism during the Yugoslav era. The island is well preserved, along with some of the military architecture and its main town, also called Lastovo, looks like an en-

Iskar Beach in Bulgaria

chanted Renaissance hilltop village. Houses are adorned with peculiar, distinctive chimneys and there are just a few taverns offering fresh fish at an affordable price.

Meanwhile the Mreznica, a river in central Croatia just south of the town of Karlovac and only an hour drive from the capital Zagreb, offers fresh and clean water. It is dotted with small waterfalls where visitors can bask in the sun. A number of nearby towns and villages Duga Resa, Belavici, Zvecaj, Generalski Stol - offer great getaways from the Zagreb summer heat and are a perfect setting for a barbecue, picnic or to dine at nearby restaurants.

Kosovo’s best One of the best places to see while in Kosovo is the medieval Prizren Fortress, known as Kalaja and Dusan’s Fortress, which once served as the capital of the Serbian Empire.

The first fort was built by the Byzantines and was further expanded by Emperor Dusan in the 14th Century. The fortress then came under Ottoman control for the next four centuries. Built on a hill above Prizrenska Bistrica, the fortress overlooks the entire city and some say it is especially beautiful in the morning sun. Another place you should visit while in Kosovo is the Brezovica resort – one of the largest ski resorts in the Balkans, which is also worth a visit during the summer. The tourist complex is located high up Sara Mountain, with its lower section some 900-950 metres above sea level. It lies on a slanted plateau in the wider part of the Lepenac river valley. Most tourists head to the lower levels of the complex where they can make use of its hotels, restaurants, shops and other residential facilities.

The resort is full of beautiful meadows and woods, so be prepared to run into wild animals. Still, if Brezovica is your pick for this summer, make sure to pack some warmer clothes as the temperatures are not that high over the summer months.

Macedonia’s Lake Prespa Often overlooked by tourists visiting the more famous Lake Ohrid, Lake Prespa lies several kilometres away in south-western Macedonia and offers sandy beaches and fresh water that is home to nine indigenous species of

August 2016

31

Albania’s Alps Offer Tourists Isolated Splendour Small villages in Albania’s isolated mountains are attracting tourists to family-run accommodation with the promise of spectacular views and a fascinating history – but modernisation could bring change.

FATJONA MEJDINI | BIRN | THETH

M Croatia’s seaside

of the Balkans fish. The culturally inclined can also enjoy a visit to the nearby village of Kurbinovo, known for its 12th-Century Orthodox monastery. Its frescoes are considered among the best examples of Byzantine paintings dating back to the so-called Macedonian Renaissance. For the more adventurous visitors, a boat trip to the island of Golem Grad (Large Town), also known as Snake Island, will reveal pristine nature which is home to several ancient ruins and churches. Apart from the lake, you can also visit Berovo, a small eastern Macedonian town situated near Maleshevo Mountain. It is just 160 kilometres from the capital Skopje and is famed for its fresh, mountain air and breath-taking vistas. The hotel Manastir is situated on the outskirts of town and offers many traditional dishes. For those seeking relaxation a bit further away from the town, the Aurora hotel and spa resort boasts scenic views over Berovo Lake is a highly-recommended option. The Monastery of the Holy Archangel Michael that was built in 1815 is also among the area’s bestplaces to visit.

Montenegro’s hidden gems Virpazar is a small settlement on Lake Skadar that is part of the coastal municipality of Bar. Just 15 kilometres from the sea, Virpazar was once known as the “town on three bridges” as its old town was connected by bridges over the Orahovstica and Virstica rivers.

During the summer, the town is visited by many tourists who are mostly nature lovers visiting its national parks and protected sites.

There are also several restaurants offering traditional cuisine, so you can try a wide variety of fish from Lake Skadar and taste the famous wines of Montenegro. The town also hosts a number of cultural and entertainment events, including the Days of Skadar Lake, the Crmnica sports games, plus literary evenings, an artists’ colony, and performances at the Bar Chronicle festival. In the winter you can enjoy the Days of Wine and Bleak festival.

Another place that is also definitely worth visiting is Crno jezero, or Black Lake, in the Zabljak region of northern Montenegro. It is a glacial lake, located 1,416 metres high up Mount Durmitor. The lake itself is comprised

of two smaller ones – Small and Big Lake which are separated by a tiny strip of land called Struga. Small Lake is 50 metres deep while Big Lake is 24.5 metres deep. During the summer, the water temperature is around 22 degrees Celsius making it perfect for tourists during the hot summer months.

Romania’s highlights The Painted Monasteries of Bucovina, located in the north of the country, are definitely worth seeing. The exterior walls are decorated with 15th and 16th Century frescoes featuring portraits of saints and prophets, images of angels and demons, heaven and hell and scenes from the life of Jesus. All examples of Byzantine art, these monasteries are one-of-akind architectural sites in Europe. The best-preserved are found in Humor, Moldovita, Patrauti, Probota, Suceava, Sucevita, and Voronet.

If you have never been to the Romanian Black sea coast, the summer offers a great excuse to do so. Gura Portitei is one of the quieter resorts and it is located on a narrow strip of sand surrounded by the Black Sea, the Razim - Sinoe lagoon complex and the Danube Delta.

Here you can enjoy various recreational activities, such as paddle boats, tennis, soccer, motorboats or trips on the Danube Delta channels. There are also several programmes for fishermen, ornithologists and hunters.

Serbia’s old fortress The Golubac Fortress is located in north-eastern Serbia within the Djerdap National Park and is among the most beautiful in the country. This fort was built during the 14th Century and was first mentioned in 1335. Over the centuries, the fortress has been variously owned by Serbs, Hungarians and Turks.

At the moment, the fortress is being renovated but tourists can still enjoy the surrounding area and views from the Danube river bank. Adrenalin junkies should head straight to the rafting adventure firms that offer trips along the Drina, Ibar, Lima and Tara riversthat run through Serbia, Bosnia and Montenegro. Most firms offer weekend trips that include rafting alongside trained professionals with traditional food and music thrown in during the evenings.

ore than a century ago, the British traveller, author and anthropologist Edith Durham wrote that the small villages in the Albanian Alps existed in “majestic isolation from all the world”.

Today, isolation is the biggest advantage that these villages have. Over the past few years, locals have started to create a unique model of tourism away from tight state regulations, helped by their geographic location and their rich history. In modern Albania, these small villages in the Alps are still difficult to reach. To get to the village of Theth, which is considered the jewel of the Alps, one has to drive from the northern town of Shkodra for 50 kilometres up to the village of Boge, and after that go another 20 kilometres along an unsurfaced and occasionally dangerous road.

This has made tourism in the area only possible during the summer months, leaving Theth and its breathtaking views still veiled in a certain mystery.

Family businesses Fran Berishta, a 61-year-old inhabitant of Theth, his wife and three sons are very busy during the summer months. Five years ago they made the decision to use a part of their house to accommodate paying guests. Now after several extensions, the building has transformed into a real guesthouse with a capacity of 36 people. “We have more requests than that during the summer months. Every day we are fully booked and the number of tourists is increasing every year. We turn away at least 10 people a day, but try to find a place for them anyway in the neighboring houses in the village,” Berishta told BIRN. Berishta’s wife cooks traditional dishes, while he is in charge of preparing the meat and his sons serve the tourists and manage the rooms.

Family businesses are at the heart of tourism in the Alps. In Theth and its surroundings, the number of guesthouses built in wood and stone has now reached 40. Berishta believes that one of attractions that make tourists come back to Theth - beside the natural beauty of the steep mountains - is the fresh organic food and what he described as “the Albanian hospitality”.

“We do every dish with products from our garden, and we also offer the tourists a warm atmosphere that makes them feel at home,” he explained.

People coming from Europe make up the majority of tourists visiting Theth, while almost 60 per cent of the Berishta family’s guests are foreigners. Most of them come from Germany, Holland and France.

But building guest houses is not the only way that the inhabitants of the area are benefitting from the beauty of their land; hiking and climbing tours are also in demand.

For the locals, the main concern remains the unsurfaced road.

“I could double the number of rooms and keep my guesthouse open all year round if the government decided to

pave the way and create other infrastructural facilities for us,” Berishta said. But good infrastructure would also immediately make the Alps a major tourist destination and today’s visitors might like that.

Peter from Germany and his wife, who have been frequent visitors to Theth for years, fear that modern infrastructure could also have a negative effect on the untouched natural environment of the Alps.

“We were in Saranda [a seaside town in the South Albania] six years ago and it was perfect. We returned this year and concrete buildings everywhere made our stay there impossible.

The Alps are still very natural and the Albanian government should be really careful to find a formula to preserve its natural state,” Peter told BIRN. Another reason why modernisation might not benefit the area is because some tourists choose to stay there also because there is very limited mobile phone access and no internet.

Scenic views The Albanian Alps also offer much for tourists who love to climb. Theth alone is surrounded by eight high peaks that connect with the Valbona Valley but also mountain ranges in Montenegro and Kosovo.

A few kilometres from Theth stands mount Jezerca, one of the highest peaks in the Balkans at 2,694 metres.

Beside hiking and climbing, Thethi’s national parks offer dozens of scenic views, starting with the waterfall in Grunas, the ‘blue eye’ formed by mountain waters in Kaprre, lakes and stunning canyons.

As well as all this, the locals have something from their own history to show visitors.

The Theth area was ruled in the past by the Kanun of Lek Dukagjini, an ancient set of traditional laws that drew attention because they promoted ‘blood feuds’.

Today, Sokol Koceku, a 42-year-old from Theth, feels lucky that has inherited a tower that served as a ‘court’ at the time when Kanun laws were in force in the area.

It’s known as a defensive tower and was built four centuries ago, a place that offered protection to people guilty of a crime until the wise men of the area worked out how to judge them.

Now visitors have to pay a fee of one euro to enter the tower, and Sokol speaks to them about its history and the time when the Kanun ruled the people of the area’s lives.

“The Kanun does not exist anymore but now we can tell its stories to the tourists. I’m glad that my predecessors never agreed to sell the tower and it is my duty to keep it open to the public.

Interest is very high,” Sokol told BIRN. He emphasised that the money from the entry fees is going to be invested in the reconstruction of the tower.

Meanwhile a small bar in the yard of the tower serves tourists coffee and refreshments, and next year Sokol and his brother are planning to expand it and turn into a restaurant.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet.

Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.