Reporter.al numri 90, Mars 2023

Biznesi i paligjshëm i nxjerrjes së gurit në malin e Tomorrit ka degraduar peizazhin e parkut kombëtar dhe vazhdon i pashqetësuar, ndërsa autorët i shmangen dënimeve penale dhe sanksioneve administrative.

Mediat kritike me qeverinë e kryeministrit Edi Rama u sanksionuan me masa të rënda administrative nën aludimin se kanë nënraportuar detyrimet fiskale.

Gjatë dy viteve të pandemisë, numri zyrtar i pacientëve që vuajnë nga çrregullime të shëndetit mendor në Shqipëri u rrit me gati 15 për qind, ndërkohë që vendi ka kapacitetet më të ulëta në rajon për t’u përballur me këtë sfidë shëndetësore.

KRIZA E RE MJEDISORE

E INCENERATORËVE

Inceneratorët e Elbasanit dhe Fierit u kanë kushtuar taksapaguesve shqiptarë rreth 58 milionë euro, por asnjëri nuk është në funksion ndërkohë që malet me mbetje të krijuara rreth tyre rrezikojnë të kthehen në hotspote të reja mjedisore.

INCENERATORËT QË NUK DJEGIN RREZIKOJNË NJË KRIZË TË RE MJEDISORE

DREJTËSIA AMNISTON GURORET E PALIGJSHME NË MALIN E TOMORRIT

AVENTURA SHQIPTARE E MCGONIGAL KA NEVOJË PËR HETIME MË TË THELLUARA

TATIMORËT GJOBISIN TELEVIZIONET KRITIKE ME QEVERINË ‘PËR PAGAT’ E GAZETARËVE

PANDEMIA LË PASOJA AFATGJATA NË SHËNDETIN MENDOR TË SHQIPTARËVE

POSIDONIA, “NDOTËSI” QË DUHET RUAJTUR NË BREGDETIN SHQIPTAR

ENGLISH EDITION

PRYING EYES: ILLEGAL CAMERAS REVEAL CRIME’S HOLD ON ALBANIA

ALBANIAN TAX INSPECTORS FINE CRITICAL MEDIA OUTLETS

ALBANIAN MINE POLLUTION PUTS LAKE OHRID’S UNESCO STATUS AT RISK

A YEAR OF WAR IN UKRAINE: JOURNALISTS FACE TRAUMA OF REPORTING ATROCITIES

HOW GREECE’S COAL-MINING HEARTLAND WON A BRIEF REPRIEVE AFTER THE WAR IN UKRAINE

Inceneratorët e Elbasanit dhe Fierit u kanë kushtuar taksapaguesve shqiptarë rreth 58 milionë euro, por asnjëri nuk është në funksion ndërkohë që malet me mbetje të krijuara rreth tyre rrezikojnë të kthehen në hotspote të reja mjedisore.

8

Nëse Departamenti Amerikan i Drejtësisë e mban skandalin McGonigal nën kontroll, duke kufizuar akuzat te “mosdeklarimi”

Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. BIRN Albania është një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Endowment for Democracy

STAFI

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania

Besar Likmeta, Kryeredaktor

Aleksandra Bogdani, redaktore

Gjergj Erebara, redaktor

Vladimir Karaj, redaktor

Edmond Hoxhaj, gazetar

Mediat kritike me qeverinë e kryeministrit Edi Rama u sanksionuan me masa të rënda administrative nën aludimin se kanë nënraportuar detyrimet fiskale.

12

Gjatë dy viteve të pandemisë, numri zyrtar i pacientëve që vuajnë nga çrregullime të shëndetit mendor në Shqipëri u rrit me gati 15 për qind, ndërkohë që vendi ka kapacitetet më të ulëta në rajon për t’u përballur me këtë sfidë shëndetësore.

KONTAKTONI:

Rruga Nikolla Jorga, Kulla 8, Ap. 8, Tiranë

E-mail: office.albania@birn.eu.com

Tel: +35544502592

URL: http://www.reporter.al/

i marrëdhënieve të caktuara, imazhi i pastër i FBI-së ka gjasa do të bëhet pis.

Qeveria Suedeze

Ngjarjet e Shkurtit

ART NË SPAÇ

Ekspozita “Fraktura” e Fatos Lubonjës dhe Ardian Isufit u prezantua të dielën në ish-burgun famëkeq të Spaçit.

Foto: BIRN

Gjykata rrëzon padinë e Mërtirit kundër BIRN Albania

Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë rrëzoi kërkesën për dëmshpërblim të Mirel Mërtirit ndaj BIRN Albania si të pabazuar në prova e në ligj pas një procesi gjyqësor që zgjati më shumë se dy vjet. Mërtiri pati kërkuar një dëmshpërblim dhe përgënjeshtrim nga BIRN Albania, duke pretenduar cënim imazhi nga shkrimi “Politika pas plehrave: Kush është biznesmeni në hije i monopolit të inceneratorëve me autorë Aleksandra Bogdani dhe Besar Likmeta, publikuar në reporter.al në 17 shtator 2020. Shkrimi ekspozoi Mërtirin si personi që qëndron në hije të skandalit të inceneratorëve, tre projekte shumë të kushtueshme të qeverisë shqiptare, dy prej të cilave janë sekuestruar nga Prokuroria e Posaçme. Pas vendimit të së premtes, kryeredaktori i BIRN Albania Besar Likmeta dhe një nga dy autorët e shkrimit deklaroi: “Raportimi i BIRN mbi inceneratorët mbështetet në më shumë se 77 dokumente –me mijëra faqje të dhëna mbi biznesin e pisët të mbetjeve në Shqipëri, një duzinë intervista nga dëshmitarë kyç dhe ekspertë, si dhe fakte dhe të dhëna njohura botërisht. Padia ishte jo vetëm e pabazuar në fakte, siç koha dhe veprimet e organit të akuzës kanë dëshmuar, duke e marrë z.Mërtiri të pandehur, por ishte një përpjekje për të censuruar median e pavarur dhe gazetarët që zbardhin të vërtetat për korrupsionin dhe keqpërdorimin e parave publike, pa u ndikuar nga presionet e individëve të veshur me pushtet apo të fryrë me para.”

Kuvendi përjashton 23 deputetë të opozitës

Me iniciativën e socialistëve, Sekretariati për Procedurat, Votimet dhe Etikën vendosi të përjashtojë nga punimet e Kuvendit për 8 deputetë të Partisë Demokratike. Gjatë seancës plenare të së enjtes, deputetët opozitarë përdoren bilbila dhe bllokuan foltoren e Kuvendit në përpjekje për ta kthyer në çështje të ditës debatin për lidhjet e Ramës me ish-shefin e FBI-së, Charles McGonigal. Penalizimet e fundit e çojnë në 23 numrin e deputetëve të opozitës që kanë marrë masa disiplinore në harkun kohor të një muaji. Masat e ndërmarra ishin të dyfishta për disa deputetë si Sali Berisha, Edi Paloka, Flamur Noka, Edmond Spaho dhe Belind Këlliçi. Deputetët e opozitës

në disa seanca plenare radhazi kanë tentuar të bllokojnë zhvillimin e tyre, duke kërkuar paraqitjen e kryeministrit Edi Rama në sallë për t’iu përgjigjur pyetjeve për përfshirjen e tij në çështjen McGonigal, – ku një ish-shef i FBI-së akuzohet për takime të padeklaruara me kryeministrin shqiptar. Për të kundërshtuar vendimin në mbledhjen e së martës ishte i pranishëm deputeti Spaho, i cili u shpreh se përjashtimet ishin urdhëruar nga kryeministri Edi Rama.

Afera e inceneratorëve shkon në gjyq

Gjykata e Posaçme e Shkallës së Parë për Korrupsionin dhe Krimin e Organizuar vendosi më 21 shkurt 2023 të pranojë kërkesën e prokurorisë respektive për kalimin në gjykim të dosjes për inceneratorin e Elbasanit, për veprat penale të korrupsionit aktiv dhe pasiv, abuzimit me detyrën dhe pastrimit të parave. Prokuroria e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, SPAK ka ngritur akuzë ndaj ish-ministrit të Mjedisit, Lefter Koka, ish-deputeti socialist, Alqi Bllaku dhe pesë zyrtarëve të tjerë, si dhe biznesmenët Mirel Mërtiri, Klodian Zoto e Stela Gugallja. Po ashtu, nën akuzë penale janë edhe kompanitë “Albtek Energy” sh.p.k dhe “Integrated Technology Services” sh.p.k. Sipas njoftimit të Gjykatës së Posaçme, veç kërkesës së SPAK, për gjykim janë dërguar edhe kërkesat e të pandehurve për gjykim të shkurtuar. Janë gjithsej 101 fashikuj, që së bashku me provat materiale që do të shqyrtohen gjatë gjykimit në themel të kësaj afere të dyshuar korruptive. Sipas akuzës, zyrtarët e qeverisë dhanë një koncesion me prokurim pa shpallje duke përdorur një metodë prokurimi të paparashikuar në legjislacionin e prokurimeve publike. Biznesmenët Mirel Mërtiri, Klodian Zoto dhe Stela Gugallja janë nën akuzë për korrupsion aktiv dhe pastrim parash. Mërtiri përshkruhet nga prokuroria si “pronari faktit i shoqërisë“Albtek Energy””, kompani që zyrtarisht është nën pronësinë e shtetases Stela Gugallja.

Policia bllokon naftë

kontrabandë nga Rusia

Policia e Durrësit dhe agjencitë e tjera ligjzbatuese bllokuan në det një anije me naftë që dyshohet se theu embargon ndaj Rusisë dhe që do të kontrabandohej më

tej në tregun vendas. Operacioni policor i koduar “Embargo” solli bllokimin e anijes çisternë me flamur liberian dhe të ekipit të saj prej 22 personash. “Anija ishte nisur nga Azerbajxhani dhe pretendohet se më pas është ngarkuar me naftë në Portin Kallamata, Greqi, nga një anije tjetër, në një sasi prej 22.500 tonë lëndë djegëse naftë”, shpjegoi policia në njoftimin për median. Por kjo alibi nuk i ka bindur autoritetet shqiptare, të cilat dyshojnë se nafta e kishte origjinën nga Rusia, që është vendosur në embargo dhe ishte e kontrabanduar sipas saj, pasi nuk disponohej dokumentacioni i rregullt. Ky është një rast i përsëritur muajt e fundit në ujërat e Durrësit, teksa autoritetet përmes bashkëpunimit me agjencitë ligjzbatuese të huaja mundën të ndalonin anije të tjera që sillnin naftë nga Libia dhe motopeshkatore shqiptare që lehtësonin procesin e futjes në vend të naftës kontrabandë. BIRN përllogariti se në katër operacione policore të mëparshme dhe të sotmin, janë sekuestruar 24 mijë e 800 tonë naftë që dyshohet kontrabandë, me origjinë nga Libia dhe Rusia.

Ekspozitë arti në ish-burgun e Spaçit

Shkrimtari dhe artisti Fatos Lubonja dhe kolegu i tij artist Ardian Isufi organizuan një ekspozitë në fundjavë ku u ekspozuan vepra dhe dokumente për jetën në ish-burgun e Spaçit, ku regjimi komunist burgosi mijëra shqiptarë dhe i detyroi ata të punonin në një kamp pune të detyruar. “Spaçin e kujtoj çdo ditë. Kujtimi është pjesë e jetës sime”, tha Lubonja në ekspozitë të shtunën. Spaçi ishte një nga burgjet më famëkeqe në Shqipërinë komuniste, i vendosur në një zonë të thellë malore në veri të vendit, ku të burgosurit detyroheshin të punonin në miniera bakri dhe piriti në kushte të vështira. Pavarësisht premtimeve të autoriteteve shqiptare, vendi ende nuk është shpallur monument kulture për t’u ruajtur. “Ekspozita thekson ndryshimin thelbësor midis vendeve të kujtesës dhe përfaqësimit të tyre. Është fillimi i një diskutimi të hapur dhe konkret për kthimin e këtyre vendeve në muze në Shqipëri”, thanë Lubonja dhe Isufi në një deklaratë. Burgu u mbyll në vitin 1990, por mbetet një simbol i rëndësishëm sepse aty ndodhi një nga të paktat incidente ku shqiptarët u rebeluan kundër regjimit represiv të diktatorit Enver Hoxha.

Inceneratorët që nuk djegin rrezikojnë një krizë të re mjedisore

Inceneratorët e Elbasanit dhe Fierit u kanë kushtuar taksapaguesve shqiptarë rreth 58 milionë euro, por asnjëri nuk është në funksion ndërkohë që malet me mbetje të krijuara rreth tyre rrezikojnë të kthehen në hotspote të reja mjedisore.

grumbullim mjaft të përqëndruar të ndotjes,” tha ai.

Inceneratori i Elbasanit është prej kohësh i fikur dhe mbetjet që vijnë nga gjashtë bashkitë e qarkut kanë krijuar një mal gjigand plehrash në landfill. Pamje të ngjashme ofron edhe inceneratori i Fierit, ku një grumbull mbetjesh është krijuar gjithashtu brenda rrethimit. Mbetjet depozitohen në landfill dhe nuk i nënshtrohen proceseve të tjera të seleksionimit, riciklimit apo djegies.

Inceneratori i Elbasanit dhe ai i Fierit i kanë kushtuar taksapaguesve shqiptarë rreth 58 milionë euro, por i pari është në remont dhe i dyti nuk është vënë ende asnjë ditë në punë. Përtej kostove dhe akuzave për abuzim me fondet publike, ekspertët janë të shqetësuar se malet e plehrave po shkaktojnë një krizë të re mjedisore në këto dy projekte.

Olsi Nika, ekspert dhe drejtues i organizatës mjedisore EcoAlbania, thotë mbetjet e depozituara pranë inceneratorëve rrezikojnë të ndosin ambientin përreth.

“Lehtësisht ato mbetje kanë mundësi të bien në kontakt me faktorë biotikë dhe abiotikë që do të thotë me shiun, me erën, me rrëshqitjet e dherave për shkak të shirave dhe tërmeteve. Pra janë në kontakt shumë të qartë dhe të hapur. Ashtu siç janë në kontakt me shpendët, me gjitarët e vegjël, të cilët më pas mund të ndikojnë në tejçimin e kësaj ndotje, e cila për hir të së vërtetës, po shdërrohet në një hotspot nga pikëpamja mjedisore, në një zonë të nxehtë ku ka një

Inceneratori i Elbasanit dhe ai i Fierit u sekuestruan nga Prokuroria e Posaçme, SPAK, pas hetimeve të nisura për veprat penale të korrupsionit, shpërdorimit të detyrës dhe pastrimit të parave ndaj ish-ministrit të mjedisit, Lefter Koka, ish-deputetit socialist, Alqi Bllako dhe zyrtarëve të tjerë të qeverisë.

Administratorët kryesorë të kompanive koncesionare, Stela Gugallja, Mirel Mërtiri dhe Klodian Zoto akuzohen gjithashtu për korrupsion, por i kanë shpëtuar deri më tani urdhër-arresteve.

Pasi u menaxhua për disa muaj nga Agjencia e Administrimit të Pasurive të Sekuestruara dhe Konfiskuara, inceneratori i Elbasanit i kaloi në mars të vitit 2022 shoqërisë me kapital publik, ECO-ELB, e krijuar nga të gjitha bashkitë e qarkut.

Në prill 2022, shoqëria ECO- ELB e përshkruante si emergjente situatën e krijuar me mbetjet në inceneratorin e Elbasanit, përmes një kërkese për pajisje me licensë të përshpejtuar për prodhimin e energjisë, drejtuar Entit Rregullator të Energjisë.

“Gjatë periudhës dhjetor 2021mars 2022, situata e mbetjeve ishte dhe vijon të mbetet emergjente dhe nga data 15.12.2021, drejtori teknik i impiantit për shkak të mungesës së lëndëve të para të nevojshme për punën e impiantit, ka urdhëruar fikjen e komanduar të tij,” thuhet në kërkesën e shoqërisë Eco-Elb.

“Që nga kjo datë, mbetjet vetëm trajtohen në landfilld (nuk digjen) dhe si i tillë nuk realizohet prodhimi i energjisë elektrike,” shtohet në dokument.

LULJETA PROGNI | BIRN | TIRANË

Incenetarori i Elbasanit

Nëntë muaj pas licensimit nga ERE, impianti i Elbasanit është ende jashtë funksionit dhe mali i plehrave sa vjen e lartësohet, edhe pse shoqëria ECOELB shpenzoi para të tjera shtesë për ta vendosur atë në punë.

Bashkia e Elbasanit dhe administratori i shoqërisë ECO-ELB, Leli Kaja refuzuan t’u përgjigjen pyetjeve mbi arsyet se pse inceneratori nuk djeg mbetje dhe mbi rreziqet mjedisore që shkakton groposja e mbetjeve në landfill.

Ndërsa Farudin Arapi, administratori i Agjencisë së Pasurive të Sekuestruara i tha BIRN përmes një bisede telefonike se impianti ka funksionuar për disa muaj dhe më pas pësoi defekt.

“Fillimisht ai ka punuar në normalitet nga periudha e marsit deri në periudhën e gushtit. Si rregull bëhet një remont i pjesshëm dhe një gjë e tillë nisi të kryhej në shtator-tetor, por për shkak se kishte disa avari në pompat, që ishte një proces serioz që s’e mori përsipër asnjë nga kompanitë, u detyruam ta ndërpresim,” tha Arapi, i cili shtoi se impianti do të vendosej në punë së shpejti.

Situata është e ngjashme në inceneratorin e Fierit, i cili nuk ka nisur ende të djegë mbetje. Sipas administratorit Arapi, nevojiten para të tjera nga buxheti i shtetit për të blerë pajisje shtesë dhe për ta vënë atë në punë.

“Pritet që ministritë e linjës të miratojnë fondin prej 2.8 milionë Eurosh për të vënë në funksion inceneratorin e Fierit,” përfundoi Arapi.

Plani i ndërtimeve buzë parkut të Drilonit shkakton shqetësime

Një plan zhvillimi i qeverisë shqiptare për zonën e rëndësisë kombëtare DrilonTushemisht buzë liqenit të Ohrit ngre dyshime se fsheh interesa private ndërtimi, të cilat bien ndesh me rekomandimet e UNESCO-s. Autoritetet shqiptare e mbrojnë projektin dhe thonë se UNESCO ka vetëm rol këshillues.

LULJETA PROGNI | BIRN | POGRADEC

Parku kombëtar i Drilonit dhe fshati i Tushemishtit buzë liqenit të Ohrit në Pogradec është shpallur zonë e rëndësisë kombëtare dhe pjesë e trashëgimisë botërore të UNESCO-s për habitatin e pasur dhe vlerat e saj natyrore.

Por kjo zonë e mbrojtur rrezikon të dëmtohet nga një plan i qeverisë shqiptare, që parashikon një numër të konsiderueshëm ndërtimesh në hapësirën mes Drilonit dhe fshatit turistik të Tushemishtit.

Plani i detajuar i zhvillimit është miratuar nga Këshilli Kombëtar i Territorit në dhjetor të vitit 2020 dhe në bazë të tij, Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim po zbaton një projekt për rikualifikimin e parkut të Drilonit.

Në kufi të parkut, plani inkurajon ndërtimin e strukturave turistike 2 ose 3 katëshe si dhe godinave hibride për qëllime tregtare. Kur misioni i ekspertëve të UNESCO-s u njoh me projektin, kundërshtoi kategorikisht ndërtimet në hapësirën e zonës së mbrojtur.

“Hiqni përgjithmonë nga projekti i zhvillimit të turizmit në Burimet e Drilon, opsionet per ndërtime në fushat bujqësore përgjatë burimeve, ndërtimin e Muzeut të Liqenit ose ndonjë ndërtese tjetër në majë të kodrës,” thuhet në rekomandimin e misionit monitorues.

Por shqetësimi i UNESCO-s duket se ka rënë në vesh të shurdhër.

Nënkryetari i Bashkisë së Pogradecit, Paskalino Zyko e mburri projektin, duke e konsideruar atë miqësor me mjedisin.

“Projekti është miratuar nga Këshilli Kombëtar i Territorit, ka kaluar në të gjitha institucionet, ministritë e linjës dhe padyshim edhe Ministria e Kulturës. Projekti konsiston në rehabilitimin e parkut ujor të Drilonit. Trefishohet hapësira e parkut deri në zonën e burimeve të Gurrasit, Projekti është shumë miqësor me mjedisin dhe në përputhje me rekomandimet e UNESCO-s,” tha Zyko.

Edhe Ministria e Kulturës e mbrojti projektin, ndërsa theksoi se UNESCO ka rol këshillimor dhe jo miratues. Ministria shtoi gjithashtu se rekomandimet e misionit monitorues ia kishte përcjellë institucioneve përgjegjëse dhe palëve të interesuara.

Fondacioni Shqiptaro-Amerikan për Zhvillimin, AADF, i tha BIRN se ishte angazhuar në rikualifikimin e zonës pranë burimeve të Drilonit, por mohoi çdo përfshirje me projektin e ndërtimeve në hapësirën mes Drilonit dhe Tushemishtit.

“AADF nuk ka një projekt zbatimi për zonën midis Drilonit dhe Tushemishtit, përveç atij të rikualifikimit të bregut të liqenit, që është i miratuar nga autoritet shtetërore në vitin 2022 dhe është duke u zbatuar. Kërkesat e tjera private për ndërtim/zhvillim, përfshirë edhe zonës që ju i referoheni adresohen nga autoritetet shtetërore,” theksoi AADF në një përgjigje me shkrim.

Projektet e ndërtimit në zona të mbrojtura janë një problem i vazhdueshëm në Shqipëri për dëmet që shkaktojnë në mjedis dhe në zhvillimin e turizmit të qëndrueshëm. Sipas profesorit të Urbanistikës, Gentian Kaprata, plani i zhvillimit për zonën e Drilonit dhe Tushemishtit duket se i shërben interesave private.

“Ndërtesat që propozohen janë dhënë në funksion të pronësisë mbi tokën. Ky është një indikator që po flasim për një projekt që shkon në interes të personit apo grupit se si do ta ndërtojë e si do të shpërndajë atë,” tha Kaprata.

“Kjo nënkupton se interesi për këtë studim ka qënë i një grupi njerëzish që do ndërtojnë, pra ndërtimi dhe jo vlerësimi i zonës dhe dhënia e një balance të re urbano-mjedisore të zonës,” shtoi ai.

Projekti kundërshtohet edhe nga ekspertët e mjedisit, që shpresuan se me hyrjen në UNESCO Driloni do të shpëtonte nga ndërtimet.

“Ato zona që kanë ngelur janë në rrezik të zhvillimit, në rrezik të urbanizimit dhe fragmentarizimit. Pra, nuk do të ketë më një tokë të vazhdueshme, por do bëhet me struktura mbështetëse, akomoduese dhe kjo normalisht shkatërron habitatin dhe heq pjesën e natyrës,” tha Joni Vorpsi, ekspert i organizatës PPNEA.

Sipas Vorpsit, refuzimi i rekomandimit për të ndalur ndërtimet në zonën Drilon-Tushemisht rrezikon mbrojtjen e ofruar nga UNESCO.

Parku kombëtar i Drilonit dhe fshati i Tushemishtit buzë liqenit të Ohrit në Pogradec. Foto: LSA

Drejtësia amniston guroret e paligjshme në malin e Tomorrit

Biznesi i paligjshëm i nxjerrjes së gurit në malin e Tomorrit ka degraduar peizazhin e parkut kombëtar dhe vazhdon i pashqetësuar, ndërsa autorët i shmangen dënimeve penale dhe sanksioneve administrative.

ARTA ÇANO | BIRN | BERAT

Alma Spathara, drejtuesja e një biznesi guide turistike, është e detyruar ta shmangë pjesën juglindore të malit të Tomorrit, pasi nuk i vjen mirë t’u tregojë turistëve shpatet e gërryera nga aktiviteti i guroreve.

“Ne e shmangim, sepse duket sikur ka shpërthyer bomba atomike,” tha ajo.

“Vetëm kur mbulohet nga bora i çojmë turistët që duan të shohin teqenë nga ajo anë, përmes rrugës automobilistike,” shtoi Spathara, e cila gjatë pjesës tjetër të vitit zgjedh shtegun verior të Tomorrit me natyrë të egër, që kalon përmes Qafë-Dardhës. Ngjitja nëpërmjet rrugës automobilistike në malin e Tomorrit zgjat rreth 1 orë. Në lartësinë 1100 metër, në të dy anët e rrugës gjarpëruese, shfaqen shpatet e gërryera të malit dhe grumbujt e gurëve që kanë mbetur pas.

Pamja monotone e sipërfaqes së shfrytëzuar nga guroret vazhdon për disa minuta ngjitje me makinë. Zona që banorët e quajnë “Rrasat e Novajt”, e cila ndodhet pranë “Gjurmës së Abaz Aliut” – një nga stacionet e pelegrinëve që vizitojnë “malin e shenjtë”, është e gjitha e gërmuar dhe e dëmtuar.

Të mërkurën e tretë të janarit, moti ishte i vrenjtur dhe në karriera nuk kishte punëtorë apo makina, por gjurmët e rrotave ishin të dallueshme.

E gjithë zona e shkatërruar është përfshirë në Parkun Kombëtar të Malit të Tomorrit që prej shtatorit 2019. Si e tillë, në të ndalohet aktiviteti gurnxjerrës, por megjithë përpjekjet e Administratës Rajonale të Zonave të Mbrojtura të Qarkut të Beratit, aktiviteti nuk ka ndaluar plotësisht edhe pse, siç thonë burime nga AdZM, ai nuk zhvillohet me ritmet e dikurshme.

AdZM Berat ka bërë vazhdimisht denoncime të personave të kapur duke nxjerrë apo transportuar pllaka guri gëlqeror. Megjithatë, të dhënat nga Prokuroria dhe Gjykata e Beratit tregojnë se asnjë prej tyre nuk është dënuar deri tani për veprën e “dëmtimit të Habitateve në Zonat e Mbrojtura”. Në shumicën e rasteve, Prokuroria ka vendosur pushimin ose

mosfillimin e çështjeve, sepse sipas tyre, nuk janë gjetur vepra penale. Si argument, prokurorët sjellin ligjin që parashikon vepër penale në rastet e dëmtimit të rëndë të habitatit, gjë që sipas ekspertëve mjedisorë nuk ka ndodhur.

Ata vlerësojnë se sasitë e kapura nuk mund të shkaktojnë dëmtim të rëndë, aq më tepër në një zonë tërësisht të dëmtuar. Për ndëshkimin e autorëve mbeten vetëm masat administrative, por nga informacioni i mbledhur, rezulton se në periudhën 2019-2022 për aktivitetin e nxjerrjes së pllakave të gurit në Tomorr, është vendosur vetëm një gjobë për një subjekt që operonte në zonën e Novajt.

Veç ndalimit të aktivitetit shfrytëzues, përfshirja në park kombëtar parashikon edhe hartimin e një plani menaxhimi për sipërfaqen e zgjeruar, por Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura, AKZM, ka informuar BIRN se skica e këtij plani nuk është miratuar nga ministri. Asnjë masë rehabilituese nuk ka nisur të merret në këtë zonë të Parkut Kombëtar të Tomorrit. Më shumë se tre vjet nga vendimi, AKZM i tha BIRN përmes një përgjigje me shkrim se kjo sipërfaqe do jetë në fokus për t’u rehabilituar “në të ardhmen”.

Zona e pambrojtur e Tomorrit

Lufta mes institucioneve mjedisore dhe nxjerrësve të gurit në malin e Tomorrit vazhdon ende, ndonëse ligjërisht duhet të

kishte përfunduar. Disa beteja të mëparshme kanë pasur fitues herë njërën palë dhe herë tjetrën.

Mali i Tomorrit është shpallur park kombëtar në vitin 1996 dhe është zgjeruar më pas në vitet 2012, 2019 dhe 2022, duke arritur nga 4 mijë hektarë në 27.158.5 hektarë.

Sipërfaqja e shtuar bën pjesë në zonën e përdorimit tradicional, ku zbatohet shkalla e dytë e mbrojtjes. Në bazë të ligjit “Për zonat e mbrojtura”, në to nuk lejohet shfrytëzimi i tokës me teknologji intensive dhe mënyra që shkaktojnë dëmtime në biodiversitet, në ekosisteme dhe as nxjerrja e mineraleve apo gurëve.

Sipas AKZM, vendimi i zgjerimit është mbështetur në një analizë të hollësishme, duke marrë në konsideratë vlerat e këtij parku – pjesë e rrjetit EMERALD (Zonat me interes të veçantë për Mbrojtje të Evropës). Parku Kombëtar “Mali i Tomorrit”, sipas AKZM, dallohet për një larmi të jashtëzakonshme të florës dhe faunës, me 22 lloje floristike të rëndësishme, 5 nga të cilat me mbrojtje ndërkombëtare dhe 18 lloje endemike.

Përpjekja e parë për të përfshirë në park kombëtar sipërfaqen e dëmtuar nga aktiviteti njëzetvjeçar i guroreve u bë në vitin 2018, kur Këshilli i Ministrave vendosi ta zgjeronte parkun me 1383 hektarë. Vendimi u kundërshtua nga 13 subjektet gurënxjerrës që operonin me leje të rreg-

ullta shfrytëzimi dhe mjedisore, pavarësisht që disa prej tyre ndodhte të punonin jashtë zonës ku u lejohej.

Gjykata Administrative e Apelit vendosi më 15 korrik 2019 shfuqizimin e VKMsë së 2018-ës, duke përmendur ndër arsyet se Ministria e Mjedisit dhe Këshilli i Ministrave nuk kishin kryer konsultime me komunitetin e zonës, pronarët privatë dhe grupet e interesit.

Ish-ministri i Mjedisit, Blendi Klosi, e quajti të padrejtë vendimin dhe tha se gjyqtarët do të përballeshin me “vetingun”. Dy muaj pas shfuqizimit të vendimit nga gjykata, qeveria vendosi për herë të dytë, në shtator 2019, për ta zgjeruar Parkun e Tomorrit me 1383 hektarë.

Ministria e Infrastrukturës dhe Energjetikës, në dhjetor të atij viti revokoi lejet minerare për të gjitha subjektet private që ushtronin aktivitet minerar në Malin e Tomorit. Kishin mbetur 7 të tilla me leje aktive, sepse 6 të tjerave nuk u ishte rinovuar. Ndërkohë, tre prej këtyre subjekteve, gjatë betejave me institucionet, arritën të merrnin mbrojtje apo siç njihet në terma juridikë “sigurim padie”, duke bllokuar lëvizjet e mëtejshme të organeve publike. Nga pesë gjyqtarët e trupës gjykuese që rrëzuan VKM-në e vitit 2018, vetëm një nga anëtarët e kaloi vetingun, ndërsa një tjetër dha dorëheqjen, pa u përballur me procesin.

Megjithatë, aktiviteti i nxjerrjes së gurit në zonën e mbrojtur të Parkut të Tomorrit vazhdon duke i nxjerrë të pafuqishme institucionet për ta ndaluar plotësisht këtë veprimtari.

“Gjatë periudhës 2019-2021, nga disa subjekte janë kryer veprime të paligjshme duke hyrë brenda territorit të parkut për

nxjerrje pllakash”, njofton AKZM, sipas së cilës gjatë monitorimeve të AdZM Berat nga shatori 2019 deri në tetor 2022, janë mbajtur gjithsej 76 procesverbale monitorimi. Sipas ligjit, AdZM Berat që kryen funksionet e administratës së Parkut, ka vetëm rol kontrollues. Shkeljet ajo ia referon policisë, duke vijuar me kallëzime në prokurori.

Tre vitet e fundit, janë bërë 55 kallëzime për guroret në qarkun e Beratit, por në shumicën e rasteve, prokuroria vendos pushimin apo mosfillimin e çështjeve për veprën penale të “Dëmtimit të habitateve në zonat e mbrojtura mjedisore”. Në këto kushte, mundësia e ndëshkimit të autorëve mbeten masat administrative që ka të drejtë t’i marrë Inspektoriati i Mbrojtjes së Territorit ose Agjencia Rajonale e Mjedisit, por shfrytëzuesit e malit të Tomorrit, nuk janë ndëshkuar as

prej tyre. ARM Berat i tha BIRN se në periudhën 2019-2022 është vendosur një gjobë nga ISHMPUT për një subjekt që nxirrte pllaka në Tomorr dhe janë marrë dy masa administrative, pa përcaktuar të ç’lloji, ndaj dy subjekteve që merreshin me aktivitetin e nxjerrjes së mineraleve, rërës dhe argjilës në këtë mal.

Ndërsa Inspektoriati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit dhe ai rajonal i janë përgjigjur BIRN se gjatë inspektimeve të kryera në Malin e Tomorrit, vitet e fundit nuk janë konstatuar shkelje.

Nuk i ka rezultuar kështu AdZM-së Berat, e cila gjatë kësaj periudhe ka njoftuar disa herë policinë, por IKMT justifikohet se “në mungesë të kërkesave për bashkëpunim, nuk ka pasur edhe urdhër pune për inspektim me qëllim evidentimin e shfrytëzimit pa kriter dhe në mënyrë të paligjshme në malin e Tomorrit”.

janë gjendur pranë karrierave, kur veprimtaria e tyre ka qenë e ndaluar me ligj, janë justifikuar se mjetet kishin mbetur aty sepse ishin prishur dhe po prisnin nga jashtë pjesën e këmbimit.

Nga 19 raste kallëzimesh për “Dëmtim të habitateve në zonat e mbrojtura mjedisore” për të cilat Prokuroria e Beratit kishte dalë me një vendim, në kohën e marrjes së informacionit, vetëm në 2 raste çështja është dërguar në gjyq. Gjykata e Beratit, ende nuk ka dalë në një vendim për këto çështje.

Për sa u takon rasteve të tjera, në 10 raste prokurorët kanë vendosur ta pushojnë çështjen për këtë vepër penale dhe në 7 të tjera të mos e fillojnë hetimin e saj.

Sipas tyre, në rastet e shqyrtuara nuk ka pasur elementë të veprës penale “Dëmtim i habitateve në zonat e mbrojtura mjedisore”.

Në nenin 202/b të Kodit Penal ku parashikohet kjo vepër penale përcaktohet se dënohen me gjobë ose me burgim deri në 5 vjet “veprimet që shkelin kërkesat e legjislacionit në fuqi për zonat e mbrojtura apo të lejeve dhe autorizimeve të lëshuara nga organet kompetente dhe që shkaktojnë dëmtim të rëndë të një habitati, që ndodhet brenda një zone të mbrojtur mjedisore”.

Por në akt-ekspertimin teknik të përgatitur nga inxhinierët mjedisorë, gjatë hetimeve, vlerësohet se veprimet e shtetasve në hetim “nuk kanë sjellë përkeqësim të rëndë të habitatit’ të zonës së mbrojtur, ose ndikimi në mjedis ka qenë “i papërfillshëm”, duke marrë parasysh që “kjo zonë është habitat i degraduar”.

Drejtoria e Mjedisit të IKMT dhe drejtoria rajonale e këtij inspektoriati, e cila ka kryer 25 inspektime në periudhën 2020-22, i kanë thënë BIRN se “në malin e Tomorrit nuk ka karriera që ushtrojnë aktivitet, pasi Tomorri është një zonë e mbrojtur” dhe se “kjo zonë është e bllokuar nga policia e shtetit për ushtrimin e aktivitetit”. Ndërkohë, çështjet e depozituara në Prokurorinë e Beratit tregojnë të kundërtën.

Prokuroria pushon çështjet

Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë Berat ka informuar BIRN se gjatë 3 viteve të fundit janë referuar 55 kallëzime përsa u përket subjekteve të guroreve që operojnë në këtë qark, 33 nga të cilat, deri në verën e vitit 2022, ishin ende në hetim.

Vepra penale “Dëmtim i habitateve në zonat e mbrojtura mjedisore”, ishte një nga akuzat kryesore për të cilat ishin hetuar këto subjekte, bashkë me veprën “Fshehje të ardhurash”, “Mospagim i taksave dhe tatimeve”, apo “Punësim i paligjshëm”. Nga dosjet që BIRN ka siguruar në bazë të ligjit “Për të drejtën e informimit”, vihet re se në shumicën e rasteve bëhet fjalë për makina të ngarkuara me pllaka guri – karakteristike të Parkut Kombëtar të Tomorrit, të ndaluara pranë karrierave, ose duke zbritur nëpër rrugët malore në orët e mëngjesit, të mbrëmjes ose gjatë natës.

Personat e ndaluar, në shumicën e rasteve, thonë se pllakat i kanë gjetur anës rrugës dhe i kanë marrë për qëllime personale, si shtrimi i oborrit të shtëpisë apo rregullimi i çatisë së stanit. Ndërsa pronarët e subjekteve, ekskavatorët e të cilave

Vëllimi i pllakave të ngarkuara në makinat e të ndaluarve ka qenë nga 1, 5 apo 7 metër kub, por në çdo rast, kjo sasi është konsideruar e pamjaftueshme për të përbërë vepër penale.

Megjithatë, edhe kur prokurori ka çmuar se vendimi duhet t’i dërgohet Agjencisë Rajonale të Mjedisit, pasi vepra mund të jetë subjekt i kundërvajtjeve administrative, siç mësojmë nga përgjigjet e ARM, as masa administrative nuk janë marrë. Kështu, subjektet apo individët vazhdojnë të marrin pllaka guri nga Parku Kombëtar i Malit të Tomorrit, duke iu shpëtuar masave të çdo lloji.

Ndërkohë, teknikët shprehen në akt-ekspertim se megjithëse ndikimi konkret është i papërfillshëm, “vazhdimësia në të ardhmen edhe pse në fragmente apo sipërfaqe të vogla, modeste, si kjo e trajtuar në këtë akt do përbënte një shumatore të frikshme, degraduese dhe të pariparueshme…”.

AKZM bën me dije se zona ku janë karrierat e nxjerrjes së pllakave dekorative të gurit gëlqeror në Novaj, është zonë e cila shërben si rrugë kalimi për kafshët e egra, veçanërisht është habitat për Thëllëzën e malit dhe Lepurin e egër, ndaj është domosdoshmëri, sipas saj, rehabilitimi sa më shpejt për të mundësuar qetësinë e duhur.

Por e njëjta AKZM pranon, në bisedë telefonike, se nuk ka fonde për ta rehabilituar dhe e gjithë pjesa e përfshirë në Parkun Kombëtar të Tomorrit në vitin 2019, mbetet e shkatërruar. Kjo gjendje favorizon vazhdimin e aktivitetit të paligjshëm të nxjerrjes së gurit dhe dëmton biodiversitetin, ekosistemin dhe turizmin në Berat. “Jo vetëm që na shqetëson, por është skandaloze. Është shumë e dhimbshme që është në atë gjendje,” përfundon operatorja turistike, Alma Spathara.

Pllakat e gurit që nxirren në malin e Tomorrit | Foto: Arta Çano

Pllakat e gurit që nxirren në malin e Tomorrit | Foto: Arta Çani

Nëse Departamenti Amerikan i Drejtësisë e mban skandalin McGonigal nën kontroll, duke kufizuar akuzat te “mosdeklarimi” i marrëdhënieve të caktuara, imazhi i pastër i FBI-së ka gjasa do të bëhet pis.

Aventura shqiptare e McGonigal ka nevojë për hetime më të thelluara

“FBI-ja është e pakorruptueshme,” shkroi Mario Puzzo në romanin e tij klasik të shumëshitur të vitit 1969 Kumbari, kur dy bosë mafiozë po diskutonin plane për një operacion të importit të drogës në shkallë të gjerë.

Në një libër në të cilin policia, gjykatësit dhe politika përshkruhen si gjëra që janë “në xhepin” e bosit mafioz Don Korleone, i cili përdor ndikimin që ka mbi ta në biznesin e tij, kjo me të vërtetë përbën një lavdërim shumë të fortë.

Siç duket, FBI e meriton këtë reputacion. Përgjatë historisë së saj, shumë pak mollë të kalbura janë identifikuar.

Gjithsesi, kjo mund të jetë duke ndryshuar. Charles McGonigal, një ish drejtues i lartë i FBI-së i cili u tërhoq nga kjo punë më 2018, u akuzua dhe arrestua së fundmi për mosdeklarimin e marrëdhënieve të tij personale me kryeministrin e Shqipërisë Edi Rama dhe persona pranë tij, si dhe për faktin se udhëtimet e tij në Shqipëri u paguan nga dikush tjetër.

Ai mori 225 mijë dollarë në cash nga një shqiptaro-amerikan, por thotë se ka një alibi për këtë, thotë se paratë janë marrë hua.

Duhet të vihet re se akuzat e ngritura kundër tij nuk përfshijnë korrupsionion. Prokurorët amerikanë thonë se ai është fajtor vetëm për mosdeklarimin e kësaj marrëdhënieje.

Akuza thotë gjithashtu se në Vienë, në 18 nëntor 2017, ai intervistoi një biznesmen dhe politikan shqiptar që kërkonte hetimin e një koploti të dyshuar për vrasjen e tij.

Emri i këtij biznesmeni dhe politikani nuk jepet në aktpadi megjithëse vetëm një person, Tom Doshi, përkon me këtë pëshkrim – pra që të jetë politikan dhe biznesmen shqiptar i cili pretendoi se kishte pasur një komplot për ta vrarë.

Doshi pretendoi se ish-kryeministri dhe presidenti i vendit Ilir Meta komplotoi për ta vratë në vitin 2015. Prokurorët shqitarë që hetua pretendimin e gjetën atë të pabazë. Doshi më vonë u emërtua nga Departamenti Amerikan i Shtetit për korrupsion më 2018.

McGonigal bëri së paku tre udhëtime në Shqipëri mes Shtatorit 2017 dhe Majit 2018, të gjitha të paguara nga sponsorë të panjohur për arsye të panjohura.

Gjithashtu, edhe nëse supozojmë se 225 mijë dollarët që iu dhanë atij nga “Personi A” ishin me të vërtetë borxh, nuk ka të dhëna që kjo alibi të jetë verifikuar.

Është gjithashtu e paqartë se si “Personi A” ishte në gjendje të siguronte 225 mijë dollarë në cash për t’ia dhënë atij hua;

Ndërtesa e FBI-së në Uashington D.C prej të cilëve shqiptaro-amerikan, u dënuan për shkeljen e ligjeve për financimin e fushatave amerikane.

225 mijë dollarë në cash nuk janë të lehta për shumicën e emigrantëve shqiptarë në SHBA.

Sa i përket biznesmenit politikan, ndërsa duket se intervista në Vienë ishte false, nuk është e qartë se cilat ishin qëllimet e McGonigal në kryerjen e saj dhe as nuk kuptohet se pse prokurorët amerikanë nuk hetuan më thellë.

Nuk ka gjithashtu të dhëna që të sugjerojnë se FBI-ja apo Departamenti i Shtetit i SHBA-së të ketë kontaktuar autoritetet shqiptare për të kërkuar një hetim të përbashkët, megjithëse çështja duket se shqetëson të dyja vendet.

Shqipëria tani ka një zyrë prokurori të posaçëm, apo SPAK, e cila u krijua si pjesë e Reformës së Drejtësisë, sponsorizuar nga SHBA dhe BE, një reformë masive që ka kushtuar shumë në përpjekje diplomatike dhe në para.

Një investigim i përbashkët në këtë rast mund të jetë edhe një shembull i mirë dhe një proces mësimor për SPAK në termat e menaxhimit të rasteve komplekse anti-korrupsion dhe kundër pastrimit të parave.

Gjithsesi, duket se Departamenti i Drejtësisë i SHBA-së dëshiron të merret vetëm me problemet e veta duke e mbajtur këtë çështje të kufizuar.

Politikanët shqiptarë kanë bërë lajm në SHBA edhe për përpjekje të tjera lobimi.

Ata kanë mësuar shumë kohë më parë se paraja blen akses në politikën e SHBAsë dhe kanë derdhur qindramijëra dollarë për këtë qëllim. Dhe disa raste kanë përfunduar në hetime penale.

Më 2019, dy shtetas amerikanë, njëri

Sipas gjykatës, ata morën 80 mijë dollarë nga një burim i huaj dhe i transferuan paratë te fondi i fushatës së ish-presidentit Barack Obama të vitit 2012. Ideja ishte që Edi Rama, në atë kohë kryetar i Partisë Socialiste në opozitë në Shqipëri, të kishte një mundësi për të dalë në foto me Obamën.

Nuk pati hetime mbi burimin e kësaj shumë parash.

Hetimet në situata të ngjashme që përfshijnë shpenzimet për lobim të Partisë Demokratike në opozitë gjithashtu nuk shkuan larg.

Etja e politikanëve shqiptarë për të ndikuar politikën në SHBA duket se shënoi kulmin në vitin 2017, kur Regjistri i Agjentëve rë Huaj të Departamentit Amerikan të Drejtësisë, i cili rendit kompanitë amerikane të paguara nga entitete të huaja, paraqiti gjashtë kontrata aktive nga parti politike shqiptare. Në të njëjtën kohë, Britania dhe India kishin pesë kontrata secila.

Shumat e shpenzuara nga politikanët shqiptarë në lobimet në SHBA janë domethënëse. Më 2016, Partia Socialiste deklaroi në bilancin e vet total të ardhurash prej 86 milionë lekësh. Por në 2017, ajo nënshkroi kontrata lobimi me vlerë 240 mijë dollarë.

Duket se ajo ishte e gatshme të shpenzonte një pjesë të konsiderueshme të të ardhurave të saj totale vjetore, jo për të ndikuar votuesit në Shqipëri, por politikanët në SHBA.

Në mënyrë të ngjashme, Partia Demokratike deklaroi 57 milionë lekë të ardhura më 2016 dhe nënshkroi kontrata lobimi me vlerë 34 milionë lekë, edhe më shumë se sa socialistët.

Nuk janë vetëm partitë e mëdha ato që duket se kanë zbuluar se si të blejnë simpatinë e politikës së SHBA-ve.

Shumë individë tentuan të bëjnë të njëjtën gjë. Saimir Tahiri, një ish-ministër aktualisht në burg për akuza për shpërdorim detyre, pagoi 20 mijë dollarë te një lobues amerikan për të ndaluar Ambasadën e SHBA-së në Tiranë të komentonte mvi çështjen e tij gjyqësore.

Më 2017, dy biznesmenë shqiptarë paguan 50 mijë dollarë për të përfshirë politikën amerikane në një mosmarrëveshje biznesi në Shqipëri.

Gjithsesi, shërbimet që McGonigal duket se i dha politikës shqiptare e çojnë lojën në një nivel krejt të ri.

Te Kumbari , politika e SHBA-së paraqitet si e tillë që është në xhepin e Korleones. Por McGonigal mori udhëtimet e paguara – dhe me shumë gjasa edhe shumë para të thata – ndërsa ishte zyrtar i lartë i FBI-së së “pakorruptueshme.”

Nëse çështja kufizohet te akuzat për modeklarim, pa hetime të mëtejshme se kush pagoi për udhëtimet e tij dhe pse, kjo nuk do të ndihmojë imazhin e SHBA-së nëpër botë.

Dështimi për të kryer një hetim shumëdrejtimësh mbi kush e pagoi atë dhe pse mund të dërgojë një mesazh të qartë te batakçinjtë e shumtë nëpër botë se FBI nuk e meriton më reputacionin si institucion i pakorruptueshëm.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

Rreth 40 mijë shtetas/e shqiptarë/e kanë emigruar drejt Mbretërisë së Bashkuar përgjatë vitit 2022, ndërsa numërimi ende vazhdon...e po ashtu edhe mprehja e retorikës së fajit.

Emigracioni ekonomik shqiptar dhe politika e fajit

Sot, nxënës të klasës së pestë të vitit 2023 shprehen se po mësojnë anglisht – mëpastaj objektivi ndalet porsi në një çast post-apokaliptik në pamjet e klasave dhe qyteteve të zbrazëta – për t’u bashkuar me të afërmit e tyre në Angli, ku thonë se jetesa është më e mirë. Dhjetëvjeçarë për të cilët shpresa është një tangente, që u kalon në kokë vetëm për t’u projektuar diku tjetër, larg. Mesa duket, mjaft vonë sa për të koduar tek ta gjuhën e moralit për të “kontribuar” në Shqipëri?

Megjithatë ky nuk është brezi i parë i fëmijëve që rriten të tëhuajtur nga shoqëria e tyre, për të cilët mësimi i gjuhëve të tjera përfaqëson një mundësi, një dritare për t’u arratisur nga një kulturë ku shpresa nuk mësohet si gjuhë, nuk praktikohet si besim, si dhe për të cilën as nuk aspirohet më.

Përpara rrëzimit të socializmit shtetëror, qenë fëmijët e regjimit izolues të Enver Hoxhës që fshehurazi mësuan një gjuhë të huaj – teksa familjarët e tyre performonin akrobaci të ndryshme për qasje në valët e radiove dhe televizioneve të huaja për të përftuar një shije lirie – ata/o që më pas përbënë eksodin e viteve ‘90 e mbushën skafet dhe anijet drejt ujërave italiane.

Të tjerë/a, për shkak të afërsisë me shtetin grek, morën arratinë përmes maleve kufitare. Kush nuk ngeli mbërthyer telave me gjemba, a s’u bë kafshatë për qentë e kufirit, përfundoi burgjeve. Më fatlumë/et ia dolën të mbijetojnë duke ndryshuar identitetin dhe prej syresh edhe humbën kontaktet me Shqipërinë.

Cirk pa bukë Përveç cilësisë së fotove me ngjyra të forta e pamje që e ekzaminojnë qartë mjerimin – bashkohësia nuk lundron larg prej ngjarjeve të së shkuarës – ku sot paraqiten motobarka të rënda plot burra, gra e fëmijë nga Shqipëria, që përmes titujve bombastikë mbushin me mish ballinat e mediave britanike. Aktualisht Shqipëria shënon ndër normat më të larta të migracionit në Evropë dhe përbën diasporën e tretë më të madhe në botë, me një pjesë të konsiderueshme të popullsisë rinore që largohet nga vendi në kërkim të mundësive ekonomike dhe perspektivave më të mira për jetën.

Rritja eksponenciale e emigracionit ekonomik në vitet e fundit, ka sjellë me vete një sërë dinamikash që nëpërmjet diskursit publik kanë shpalosur problemet e racizmin strukturor që fshihen në brendësi politikave të ndërmarra, gjuhës së urrejtjes dhe demonizimit ndaj atyre imigrojnë dhe diasporës shqiptare. Ky shënjestrim e vulnerabilizon komunitetin shqiptar duke i shndërruar njerëzit në objekt përqeshjeje popullore të një cirku të dirigjuar nga lart.

Portretizimi i masmediave britanike nxitur prej artilerisë diskursive të politikës zyrtare, e cilëson zbarkimin e valës migratore në ishullin anglez si pushtim. Është megjithatë pothuajse interesante të vërejmë sesi kalohet pa vëmendje analitike digresioni logjik i një ish-fuqie kolo-

nizuese për të banuar në rolin që historikisht është pësuar prej popujve të vegjël e të varfër, ku edhe sot mjetëzohen për hir të pozitave të pushtetit të peshqve të mëdhenj.

Relativizimi i retorikës nga MB përdoret si patericë për kundërvënie e panik ndaj të ardhurve, duke dashur të injorojë kështu dhe pavleftësojë arsyet e vërteta të këtyrë levizjeve të mëdha. Nëpërmjet nxitjes së sensacionalizimit mediatik përmes një gjuhe kontaminuese duke fajësuar drejtpërdrejt popullsitë e “egra” mbi gomone, ndizet në popullsi flaka e paranojës prej “tjetrit” potencialisht të dëmshëm për shoqërinë e tyre të emancipuar e perëndimore. Ndërtimi i “të huajve” si kategori e padëshiruar, prandaj dhe e dyshueshme është artificë e nevojshme për të kanalizuar irritimin ndaj identitetit “shqiptar” të imigrantëve si një kategori prej së cilës duhet pasur frikë.

Një tjetër taktikë e përdorur për të vënë në pikëpyetje nevojën e emigrimit është përcaktimi i Shqipërisë si Republikë “e sigurtë dhe demokratike”. Sipas Partisë Konservatore në pushtet, imigrantët shqiptarë nuk vijnë nga “vende të shkatërruara prej luftës” dhe, prandaj gomonet e tyre nuk duhet lejuar të hyjnë në Mbretërinë e Bashkuar.

Megjithatë, përndjekja e shqiptarëve si kriminelë nën justifikimin e luftës ndaj krimit dhe drogës, janë metodat më të parapëlqyera të fshikullimit ndaj tyre. “Burrat e rinj shqiptarë po përpiqen të përfitojnë nga sistemi ynë bujar i azilit – ose thjesht zhyten në ekonominë e zezë… ndërsa të tjerët shëndërrohen në kriminelë”, shkroi deputeti konservator James Daly në gazetën prestigjioze The Sun në nëntor të vitit të kaluar.

Ky mbulim mediatik që gati i përngjan një sulmi të organizuar, fokusohet ekskluzivisht te “kriminelët” e shëndetshëm dhe burra shqiptarë, duke injoruar grupet e margjinalizuara si ato me nevoja të veçanta, gratë shqiptare, Rome dhe Egjiptiane, fëmijët dhe personat LGBTIQ. Kryesisht mjediset e paraburgimit (apo qendrat e mbajtjes së imigrantëve) e ushtrojnë pësimin e kushteve varësisht prej kategorisë së përkatësive dhe nevojave mjekësore, gjinore, moshore, racore – ku shpesherë kthehen në vatra përdhunimi, sëmundjesh dhe gjithfarë abuzimesh të tjera.

176 fëmijë emigrantë shqiptarë janë zhdukur nga mjediset që përdor shteti britanik për t’i strehuar përkohësisht. Pandjeshmëria ndaj gjendjes së tyre, duke i trajtuar si kategori e pavlefshme “burrash shqiptarë” që janë trafikuar me dëshirë, është shkelje e të drejtave të fëmijëve, konventave ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe racializim par excellence

Sikur të mos mjaftonte pezullimi i jetës së imigrantë/eve në këto kushte, ku cenohen të drejtat e tyre themelore, ndërkohë që as nuk garantojnë siguri dhe mjetet e nevojshme për t’i mbështetur, qeveria britanike nëpërmjet kursit racializues të politikës ditore i vendos këto grupe në rrezik të mëtejshëm. Këto do të duhet të ishin të dhëna problematike në regjistrin e shteteve që kryesojnë listat e mirëqenies dhe ku-

jdesit social, të drejtat e njeriut dhe gjithëpërfshirjes.

Shumë zhurmë dhe pak punë për hallet e vjetra

Sipas shifrave të fundit, pjesa dërrmuese e diasporës shqiptare vijon të jetë e përqendruar kryesisht në Itali dhe Greqi, me 500,000 emigrantë/e në secilin vend, sipas statistikave të fundit të OKB-së. Pasuar nga Turqia, Gjermania, Zvicra, SHBA dhe MB.

Pra, në Mbrëtërinë e Bashkuar (67.1 mln banorë/e) në rrafsh krahasimor me sa më lart, diaspora shqiptare deri në 2021 nuk është më shumë se 100.000.

Për Britaninë e Madhe kjo nuk është hera e parë që përballet me imigracion ekonomik, i cili as nuk u shpik dhe as nuk u soll prej shqiptarëve. Në vitin 2008, kriza financiare globale pati një efekt të rëndësishëm në rritjen e papunësisë dhe uljen e perspektivës së punësimit. Këto efekte ekonomike kontribuan në zgjerimin e valës migratore në përgjithësi, që përfshiu edhe njerëz të arsimuar në kërkim të mundësive dhe strandardave më të mira të punësimit dhe jetesës jashtë shtetit. Sipas ekonomistes së çështjeve të punës dhe migracionit, Shqiponja Telhaj, kriza e ashpër ekonomike në Itali dhe Greqi shkaktoi një rritje të valës së emigracionit të drejtim të vendeve të Mbretërisë së Bashkuar. Emigrantët e dikurshëm përbëjnë sot një pjesë të konsiderueshme të diasporës shqiptare në Britaninë e Madhe, ku familjarizimi me modelin ekonomik, tregun e punës dhe mundësitë e disponueshme, mund të ketë vepruar si rrjet mbështetës i flukseve bashkohore migratore të nxitura edhe nga përkeqësimi i situatës aktuale të cilësisë së jetës në Shqipëri, sidomos në kushtet post Covid-19. Sakaq, përballja me regjimin frustrues të vizave dhe mungesa e lejeve të punës nga Britania e Madhe, amplifikuar njëkohësisht dhe nga sfidat e vazhdueshme në shtetin shqiptar me mungesën akute të kujdesit dhe mirëqenies sociale, sistemin e korruptuar të drejtësisë, kostot e shtrenjta dhe qasjen në arsim, kujdesin shëndetësor dhe mosadresimin e dhunës me bazë gjinore – përcaktojnë edhe ritmet shqetësuese migratore. Megjithatë, kjo dyndje drejt zbarkimit në ishullin e madh anglez nuk ndodh në vakuum, pasi statistikat zyrtare britanike tregojnë se ka rreth 1,2 milionë vende pune vakante.

Fajësimi i ‘tjetrit’ për problemet e tyre financiare dhe shkallën e lartë të papunësisë është përdorur gjerësisht si retorikë gjatë dhe pas krizës financiare të vitit 2008. Politikat konservatore dhe të ekstremit të djathtë kanë përfituar nga këto turbullira socio-ekonomike dhe i kanë përdorur ato – siç po ndodh dhe aktualisht – për të agravuar tonet armiqësore dhe të pafavorshme ndaj imigrantëve, shtrëngrimin e të drejtave të abortit dhe ato LGBTIQ, kundërvënien ndaj minoriteteve, etj,.

*

Migrimi ekonomik, ose qarkullimi i njerëzve nga një vend në tjetrin në kërkim të mundësive më të mira ekonomike, është arsye e vlefshme

për emigrim dhe mbrohet nga ligji ndërkombëtar për të drejtat e njeriut. E drejta për lirinë e lëvizjes dhe e drejta për një jetë dinjitoze janë të njohura si të drejta themelore nga Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut. Për më tepër, hulumtime të shumta kanë treguar se imigrimi mund të ketë një ndikim pozitiv në ekonomi, duke rritur pjesëmarrjen në fuqinë punëtore, nxitur rritjen ekonomike dhe duke përmirësuar ekuilibrin fiskal. Përfshirja e njerëzve nga shtetësi të ndryshme në aktivitete kriminale, nuk duhet të çojë në racializimin e tyre, pasi kjo mund të jetë e dëmshme, e padrejtë dhe kundërproduktive për të gjitha palët.

Ndërsa është e rëndësishme të trajtohet çështja e krimit të organizuar dhe ndikimi i tij në shoqëri, është thelbësore që kjo të bëhet në një mënyrë të drejtë dhe transparente pa përdorur stereotipe të dëmshme ose kufizime në politikat e migracionit. Zgjidhja e krimit të organizuar mund të qëndrojë në adresimin strukturor të faktorëve të tillë si varfëria, pabarazia dhe mungesa e mundësive, çka duhet të nxisë perspektiva të reja sipas nevojave dhe mundësive të zhvillimit individual dhe shtetëror.

Por cila është ana tjetër e medaljes?

Teksa kryeministri Rama firmos marrëveshje për përforcimin e masave të sigurisë ndaj imigrantë/eve shqiptarë dhe nuk ka fuqi të diskutojë për trajtimin e tyre, sigurinë dhe punësimin si njerëz me të drejta, por shtrëngon duart me homologun anglez për deportimin e tyre në Shqipëri – përveçse përgjegjës për lëvizjet masive dhe ikjen e trurit, në anën tjetër nuk mund të premtojë situatë më të mirë për gjendjen që lë pas. Sidomos kur bëhët fjalë për po të njëjtin kryeministër që në 2014 kremtonte mungesën e sindikatave, ndërsa në 2021 sugjeronte porositjen e fuqisë punëtore nga Pakistani, e Bangladeshi pasi e kishte lehtësuar procedurën me ligj- dhe thërret investitorë e sipërmarrës ta shfrytëzojnë mjedisin e gatshëm të gjendjes së pavetëdijes, pafuqisë e pasigurisë së punëtorisë në vendin e punës. Kësisoj, ana tjetër e migracionit ekonomik në Shqipëri prandaj reflekton shfrytëzim, keqtrajtim e shkelje të të drejtave të njeriut edhe për punëtorë/et migrante që janë sjellë për të plotësuar mungesën e fuqisë punëtore në vend. Një shtet ku e vetmja industri prodhuese është emigracioni kronik, dhuna e përçudnimi ndaj vendasve nuk mund te premtojë trajtim dinjitoz drejtesi për imigrantë/et.

Rasti tragjik i Joy Aoko, gruas së re imigrante e ardhur nga Kenia si punëtore në Shqipëri, e cila u dhunua deri në vdekje, për të cilën nuk pati asnjë reagim shtetëror është këmbanë alarmi për një sërë shtresëzimesh të dhunës strukturore ndaj imigrantë/eve ekonomike. Vëmendja e posaçme ndaj të drejtës për jetë e përspektivë punësimi më të mirë pavarësisht kufijve, mbrojtjes nga diskriminimi, sigurisë dhe organizimit, janë nevojë serioze dhe universale. Kostot globale të migrimit ekonomik nuk mund të nënkuptojnë pazar mbi jetën dhe dinjitetin e njerëzve të punës.

LIRI KUÇI| BIRN | TIRANË

Taktikat e mazhorancës për bllokimin e komisionit hetimor për çështjen “McGonigal”, janë sipas përfaqësuesve të shoqërisë civile, zhvillime që bien ndesh si me parimet kushtetuese, ashtu edhe me ato të sigurisë juridike.

Mazhoranca socialiste bllokoi këtë muaj kërkesën e opozitës për ngritjen e një komisioni hetimor për çështjen “McGonigal” – ku një ish-zyrtar i lartë i FBI-së akuzohet për përfitime, udhëtime dhe takime të padeklaruara në Shqipëri, përfshi edhe ato me kryeministrin Edi Rama.

Kërkesa e firmosur nga 42 deputetë të opozitës kishte si objekt verifikimin e “nxitjes, ndikimin, porositjen, përdorimin, përfshirjen përmes premtimit dhe ofrimit të favoreve, rryshfetit apo pasurive publike ndaj agjentit special të FBI-së, Charles McGonigal dhe ose agjentë të tjerë të përfshirë për përfitime politike të kryeministrit Edi Rama dhe goditjen apo dëmtimin politik të opozitës shqiptare”.

Por gjatë diskutimit të kërkesës në Konferencën e Kryetarëve në mbledhjen e 7 shkurtit, përfaqësuesit e PS-së, pretenduan se ajo nuk mund të merrej në shqyrtim për shkak se Kuvendi kishte nisur një proces ndryshimesh në ligjin e komisioneve hetimore dhe votuan për shtyrjen e vendimmarrjes.

Sipas proceverbalit të zbardhur të kësaj mbledhjeje, kreu i grupit parlamentar të PS-së, Taulant Balla, kundërshton shqyrtimin e kërkesës deri në një afat të pacaktuar. Kuvendi, sipas tij, ka ngritur një komision të posaçëm për të transpozuar vendimet e Gjykatës Kushtetuese në këtë ligj dhe kjo pengon shqyrtimin e kërkesës së opozitës.

“Refuzoj të hyj në thelbin e kërkesës,”thotë Balla, duke i propozuar Konferencës së Kryetarëve që kërkesa të shtyhet deri në momentin që “ne të kemi përfunduar procesin e rishikimit të ligjit”.

Në të njëjtën linjë argumentoi se deputetja Ermonela Felaj, duke thënë se vendimi i Kuvendit për të ngritur një komision të posaçëm për ndryshimet në ligjin e komisioneve hetimore kanë fuqi ligjore.

“Kuvendi nuk mundet të dalë kundër vetes. Kjo është arsyeja që ne nuk po shprehemi sot për thelbin e kërkesës, por po themi që do të sigurojmë një ligj,

Alibia e PS për komisionin

“McGonigal” delegjitimon

kushtetues të Parlamentit’

i cili e sjell këtë instrument të veprimit,” mësohet të ketë thënë Felaj.

Për opozitën, qëndrimi i i PS-së është tentativë për të asgjësuar të gjitha instrumentet e kontrollit parlamentar.

“Thoni hapur: t’i vendosim kyçin parlamentit. Ky është absurdi,” iu drejtua kreu i grupit parlamentar të PD-së, Enkelejd Alibeaj kolegëve socialistë.

Sipas tij, pezullimi i zbatimit të ligjit me arsyen se do të ndryshohet është anti-kushtetues, sepse ndryshimet mund të mos ndodhin kurrë.

Për ekspertët e shoqërisë civile, kjo sjellje e mazhorancës politike është anti-kushtetuese dhe vë në pikëpyetje standardet e parlamentarizmit në vend.

Afrim Krasniqi, drejtori i Institutit të Studimeve Politike, një organizatë me qendër në Tiranë, i tha BIRN se Kuvendi nuk mund të ketë devijojë nga detyrimi kushtetues për kontrollin e pushtetit ekzekutiv dhe një prej mekanizmave klasikë të ushtrimit të këtij funksioni është institucioni i komisioneve hetimore.

“Përpjekja e mazhorancës për të delegjitimuar parlamentin nga roli kushtetues, si dhe për të përdorur alibinë e nismës ligjore për ndryshime

“Përpjekja e mazhorancës për të delegjitimuar parlamentin nga roli kushtetues, si dhe për të përdorur alibinë e nismës ligjore për ndryshime në legjislacionin për komisionet, si argumente për të pamundësuar hetimin parlamentar, janë tregues të një demokracie hibride, një praktikë abuzive politike dhe një zhvillimi që vjen ndesh me parimet e Kushtetutës,” tha Krasniqi. Pa bazë ligjore e gjen argumentin e socialistëve edhe Erinda Skendaj, drejtore ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkit.

në legjislacionin për komisionet, si argumente për të pamundësuar hetimin parlamentar, janë tregues të një demokracie hibride, një praktikë abuzive politike dhe një zhvillimi që vjen ndesh me parimet e Kushtetutës,” tha Krasniqi.

Pa bazë ligjore e gjen argumentin e socialistëve edhe Erinda Skendaj, drejtore ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkit.

“Ngritja e një komisioni hetimor nuk mund të refuzohet me argumentin se ligji është në ndryshim, pasi kjo cënon parimin e sigurisë juridike,” tha Skëndaj, duke shtuar se “legjislacioni nuk ka fuqi prapavepruese, me përjashtim të legjislacionit penal kur është favorizues”.

Sipas Skëndajt, komisionet hetimore janë instrument parlamentar që ndihmojnë në mënyrë të veçantë opozitën dhe kjo është shprehur në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese.

Në këtë kontest, shton ajo, – “ngritja e një komisioni hetimor apo refuzimi për ngritjen e tij duhet të bazohet në legjislacionin aktual dhe jo tek pritshmëritë e ndryshimit të legjislacionit në të ardhmen”.

Për Krasniqin, kjo sjellje politike e mazhorancës më shumë se sa një debat

‘rolin

BLERINA GJOKA | BIRN | TIRANË

Kryeministri Edi Rama duke folur me gazetarët pas një mbledhje me kryesinë e Partisë Socialiste. Foto: LSA

i momentit rrezikon të vendosë praktika abuzive dhe të cënojë standardin e parlamentit dhe të gjithë sistemit qeverisës, pasi Kuvendi nuk ushtron rolin e tij kushtetues si kontrollor i ekzekutivit.

“Nëse parlamenti nuk mund të ushtrojë kontroll kushtetues mbi kryeministrin, kush tjetër mund ta bëjë këtë?,” ngre pyetjen Krasniqi, duke parë me shqetësim forcimin e pozitës së kryeministrit në dëm të parimit kushtetues të ndarjes dhe balancës së pushteteve.

Vetë kryeministri Edi Rama u shpreh në mënyrë kategorike kundër hetimit parlamentar ndaj tij, pa përdorur si mbrojtje qëndrimet juridike të deputetëve socialistë.

“Nuk ka për të ndodhur,” tha ai gjatë një interviste televizive, duke e cilësuar kërkesën e opozitës një tentativë për të përdorur parlamentin për propagandë abuzive.

Megjithatë, Krasniqi i tha BIRN se kryeministri si objekt i kërkesës për hetim parlamentar është “në konflikt interesi” dhe se në kushte normale, politikanët e akuzuar do të duhej të ishin të parët të interesuar për të provuar pafajësinë.

“Nëse ata refuzojnë hetimin, de facto pranojnë fajësinë ose frikën nga hetimi, duke passjellë pasoja në imazhin dhe besimin publik, por edhe në cilësinë e demokracisë dhe stabilitetit në Shqipëri,” tha Krasniqi.

Ai shtoi se i vetmi mekanizëm zhbllokues për këtë situatë ishte dërgimi i çështjes në Gjykatën Kushtetuese – ku një vendimarrje kritike ndaj Parlamentit do duhej sipas tij të shoqërohej me përgjegjësi politike dhe institucionale.

Tatimorët gjobisin televizionet kritike me qeverinë ‘për pagat’ e gazetarëve

Inspektorët tatimorë të Drejtorisë së Përgjithshme të Taksave lëshuan javës që shkoi dy gjoba të rënda për të dy televizione shqiptare, të cilat kanë pasur një qëndrim kritik ndaj qeverisë së kryeministrit Edi Rama.

Televizioni Ora News u gjobit për 50 milionë lekë (437 mijë euro) ndërsa Focus Media, kompania që ka nën pronësi televizionin News 24, u sanksionuan me 20 milionë lekë, 173,000 euro.

Zyra e shtypit e grupit të kompanive Hysenbelliu, i cila ka nën pronësi Focus Media, i tha BIRN në një përgigje me shkrim se kjo gjobë ishte pjesë e një fushate gjobëvënëse të zyrave të ndryshme të qeverisë me shënjestër këtë media, për shkak të qëndrimit të saj kritik ndaj qeverisë.

“Gjoba prej 20 milionë lekësh të reja që Tatimet i kanë vendosur televizionit News24 është vetëm maja e ajsbergut e një fushate 9 mujore që agjencitë qeveritare si IKMT, Drejtoria e Tatimeve dhe Doganave kanë ndërmarrë ndaj të gjitha kompanive të Hysenbelliu Group, pronar i mediave News24, Ballkanweb dhe Panorama,” deklaroi konglemerati me investime në media, ndërtim, turizëm dhe industrinë ushqimore.

“Tatimet dhe Doganat kanë ushtruar kontrolle selektive gjatë 9 muajve të fundit te Birra Tirana dhe birra Korça, ku janë vendosur rreth 6 milionë euro gjoba në këto 2 kompani,” shtoi kompania, ndërsa theksoi “se gjatë 30 viteve në veprimtari biznesi, kompanitë e Hysenbelliu group nuk janë gjobitur as me 0.1% të vlerës së këtyre gjobave të mara 9 muajt e fundit.

Hysenbelliu Group akuzoi drejtpërdrejtë kryeminstrin Edi Rama si përgjegjës dhe urdhërues i gjobave.

“Është e qartë se kjo fushatë gjobash historike, me vlerë marramendëse prej mbi 17 milionë eurosh nga agjencitë qeveritare, është ndërmarrë me urdhër direkt të kryeministrit Rama, si hakmarrje ndaj linjës editoriale të mediave News24, Balkanweb dhe Panorama,” përfundoi deklarata.

Edhe drejtori i informacionit në televizionin Ora News, Brahim Shima ishte ngjashëm kritik ndaj sanksioneve të marra nga tatimet ndaj televizionit që është nën sekuestro preventive me vendim gjykate dhe administrohet nga shteti.

Shima deklaroi se gjoba ishte një përpjekje tjetër për të mbyllur këtë kanal televiziv ndërsa nënvizoi që kompania ka qenë nën administrim shtetëror gjatë kohës kur supozohet se ka kryer evazion fiskal. “Kjo gjobë thjeshtë synon të na mbyllë, të mbyllë një hapësirë për të kryer punën tonë në mënyrë të pavarur”, deklaroi Shima. Agjencia e Medias dhe Informimit (MIA) refuzoi t’i përgjigjet pyetjeve specifike të BIRN mbi akuzat se qeveria po shënjestron median kritike për qëndrimet e tyre kritike kundër politikave të saj. MIA i konsideroi pyetjet “të natyrës tepër teknike” dhe sugjeroi që ato t’i dre-

jtohen Drejtorisë së Përgjithshme të Taksave.

“Qeveria shqiptare tregon respektin maksimal për median dhe gazetaret, si dhe për detyrën që ata kryejnë, por njëkohësisht theksojmë se misioni i saj është zbatimi i përpiktë të ligjit, i cili është i barabartë për të gjithë dhe ky është një parim universal,” deklaroi MIA në një përgjigje me email. DPT nuk iu përgjigj pyetjeve të dërguara me email. Zyra e saj e shtypit nuk ishte e arritshme nëpërmjet telefonit.

Bilance të dyfishta?

Sipas një raporti të publikuar nga organizatat ndërkombëtare partnere të Platformës së Këshillit të Europës për Sigurinë e Gazetarëve në nëntor 2022, Shqipëria vazhdon të përjetojë një përkeqësim të lirisë së medias, pasi nuk është bërë asnjë progres në vitet e fundit në përmirësimin e mjedisit mundësues për gazetarinë e pavarur dhe pluralizmin mediatik.

Focus Media and Ora News kanë qenë në syrin e ciklonit të përplasjes së medias me qeverinë dhe gjyqësorin gjatë vitit 2022. Në korrik Gykata Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Ogranizuar urdhëroi konfiskimin e aseteve të biznesmenit Ylli Ndroqi, mes të cilave dhe të televizionit Ora News. Ndërkohë në shtator, IKMT hodhi në erë me eksploziv resortin ‘Prestige’ në plazhin e Golemit, në pronësi të biznesmenit Irfan Hysenbelliut – pronar i News 24, me arsyetimin se kishte shkelur lejen e ndërtimit.

Raporti i inspektimit nga Drejtoria e Tatimeve për Focus Media, parë nga BIRN, tregon se inspektorët fiskalë kanë vendosur të konsiderojnë si të jashtëligjshme pagat e punonjësve që janë “poshtë mesatares së tregut” për profesionin specifik dhe për këtë arsye, i kanë rillogaritur detyrimet fiskale njësoj sikur këto paga të ishin në mesataren e tregut.

Bazuar në këtë arsyetim, inspektorët konkluduan se kompania duhet të paguajë 7.3 milionë lekë më shumë sigurime shoqërore e shëndetësore dhe 3.5 milionë lekë më shumë tatim i mbajtur në burim për të ardhuat personale. Këtyre u shtohen gjoba në masën 100% për sigurimet shoqërore dhe 50% për tatimin mbi të ardhurat personale, duke e shtuar kështu faturën në afro 20 milionë lekë.

Gjobat e vendosura ndaj këtyre kompanive janë të konsiderueshme në krahasim me qarkullimin e tyre të zakonshëm. Ora News pati të ardhura vjetore prej 120 mil-

ionë lekësh për vitin 2021 ndërsa gjoba prej 50 milionë lekësh përbën 42% të të ardhurave të saj vjetore. Focus Media Group pati të ardhura në masën 400 milionë lekë. Gjoba prej 20 milionësh është e barabartë me 5% të xhiros vjetore.

Informaliteti fiskal perceptohet si i gjithëpërhapur në Shqipëri, me kompanitë që mbajnë libra të ndryshëm llogarish për tatimet nga librat e llogarive për qëllime të menaxhimit të brendshëm, me synimin final të nëndeklarimit të shitjeve dhe detyrimeve fiskale për sigurime shoqërore e për Tatim mbi të Ardhurat Personale, për të cilin kompanitë kanë rolin e agjentit tatimor. Në raste të tilla, kompanitë paguajnë një pjesë të pagës së punonjësit përmes rrugës së rregullt duke kryer transfertë bankare dhe një pjesë në para të thata.

Në dhjetor 2021, një file në programin ‘Excel’ që përmbante të dhënat e afro 630 mijë shqiptarëve, e gjithë forca e punës në vend, rrodhi në internet. Kjo ishte hera e parë që të dhëna të tilla masive u bënë të disponueshme publikisht dhe mund të analizoheshin në mënyrë të pavarur. U vu re se shumë kompani raportonin paga anomalisht të ulëta për profesione që normalisht janë të mirëpaguara. Për shembull, juristë të punësuar me pagë të deklaruar prej 30 mijë lekësh, paga minimale në vend. Përballur me këto pikëpyertje, qeveria pretendoi se do ta luftojë problemin. Ishte bazuar në këtë iniciativë që Drejtoria e Përgjithshme e Taksave vendosi të dërgojë inspektorë te kompanitë e medias. Raporti i inspektimit mbi Focus Media Group deklaron se inspektimi nuk gjeti prova që të sugjeronin se kompania kishte punësuar njerëz në të zezë dhe as nuk gjeti prova për mbajtje bilancesh të dyfishta. Gjithsesi, ata konkluduan se disa nga punonjësit kishin paga “poshtë mesatares së tregut”. Raporti deklaron për shembull se paga mesatare e gazetarëve në Shqipëri është rreth 75 mijë lekë. Rrjedhimisht, inspektorët gjykojnë që çdo gazetar që ka pagë më të ulët se sa kaq, duhet të shërbejë si bazë për rivlerësim tatimor, duke i llogaritur detyrimet njësoj sikur ai ta kishte pagën të barabartë me mesataren e tregut.

Drejtoria e Përgjithshme e Taksave nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN se për çfarë arsyeje mediat ishin përzgjedhur për inspektime nga e gjithë ekonomia. Ajo nuk iu përgjigj pyetjeve mbi metodologjinë e përdorur për të identifikuar sektorët dhe kompanitë me rrezik të lartë.

Arbitrariteti fiskal është një problem i vjetër i administratës tatimore shqiptare. Përgjatë viteve, metodologji të ndryshme janë zhvilluar për të kryer përzgjedhjen e kompanive për inspektim në bazë të llogarive të paanëshme, të cilat synojnë nga njëra anë që të maksimizojnë efikasitetin e punës së inspektorëve, duke i dërguar ato për inspektime vetëm në kompanitë ku evazioni fiskal potencial është i lartë, ashtu edhe për të shmangur arbitraritetin, duke i dërguar ata vetëm te ato kompani, të cilat dyshohen për evazion për shkak se ushtrimet logjike të bilanceve i nxjerrin si të dyshimta.

Kryeministri Edi Rama

Mediat kritike me qeverinë e kryeministrit Edi Rama u sanksionuan me masa të rënda administrative nën aludimin se kanë nënraportuar detyrimet fiskale.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

INVESTIGIM

Pandemia lë pasoja afatgjata në shëndetin mendor të shqiptarëve

Gjatë dy viteve të pandemisë, numri zyrtar i pacientëve që vuajnë nga çrregullime të shëndetit mendor në Shqipëri u rrit me gati 15 për qind, ndërkohë që vendi ka kapacitetet më të ulëta në rajon për t’u përballur me këtë sfidë shëndetësore.

Mëngjesin e 13 gushtit 2020, Edlira Koça priste që i biri të dilte nga spitali kryesor i COVID-19 në Tiranë dhe të kthehej i shëndetshëm në shtëpi, por mori lajmin e kobshëm të vdekjes.

Mjekët kishin vlerësuar se Xhino, 29 vjeç, e kishte kaluar rrezikun nga virusi SARS-CoV-2, por atë mëngjes ai i dha fund jetës duke u hedhur nga kati i tretë i pavionit ku po kurohej në spitalin “Shefqet Ndroqi” në Tiranë.

Dy vjet e gjysmë më pas, arsyet që e shtynë drejt vetëvrasjes vazhdojnë ta torturojnë nënën e tij.

“Dy ditëve të fundit i ndodhi diçka, nuk e di se çfarë ka parë apo se çfarë ka ndjerë”, thotë Edlira Koça në shtëpinë e saj në qytetin e Durrësit.

“Xhino ankohej se nuk e zinte gjumi dhe i merrej fryma, kishte dy ditë që nuk flinte gjumë. Por mjekja më tha që s’ka asgjë, është psikologjike,” shtoi ajo, duke kujtuar se i kishin thënë gjithashtu se djalin e kishte ‘të llastuar”.

Neglizhenca e problemeve psikologjike dhe e pasojave të tyre në shëndetin mendor është mjaft e përhapur në Shqipëri, por vetëvrasja e Xhino Koçës e tronditi besimin te sistemi shëndetësor gjatë pandemisë.

Njëherazi, ngjarja shërbeu si këmbanë alarmi për pasojat që COVID-19 po shkaktonte mbi shëndetin mendor të shqiptarëve, efekte që sipas mjekëve psikiatër, do të vazhdojnë të ndjehen gjatë.

“Pandemia ishte një sulm i papritur virusal dhe si të tillë e gjeti të papërgatitur edhe shëndetin tonë mendor. U vu re një trend, i cili rezultoi në një krizë globale për shëndetin mendor, duke ushqyer kështu stresin akut dhe atë kronik. Pra stresin afatgjatë dhe atë afatshkurtër,” thotë Arjana Rreli, mjeke psikiatre prej 30 vitesh në shërbimin ambulator në Tiranë.

Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes një kërkese për të drejtë informimi tregojnë se pandemia e COVID-19 e rriti me gati 15% numrin zyrtar të pacientëve që vuajnë nga çrregullime të shëndetit mendor, ndërkohë që vendi vazhdon të ketë kapacitete të limituara për t’u përbal-

lur me këto probleme.

Ministria e Shëndetësisë i tha BIRN se po i adreson pasojat e COVID-19 në shëndetin mendor me hartimin e disa strategjive, mes të cilave edhe strategjia kombëtare e shëndetësisë 2021-2030.

“Gjithashtu po hartohet Plani i Veprimit të Shëndetit Mendor 2023-2026, i cili do të ketë në fokus fuqizimin e shërbimeve të shëndetit në përballje të sfidave të lidhura me pandeminë e COVID-19,” shtoi Ministria.

Mungesë kapacitetesh

Shqipëria shënon rekordet më të ulëta në Europë dhe në Ballkanin Perëndimor për numrin e mjekëve psikiatër dhe punonjësit specialistë të shëndetit mendor.

Sipas Atlasit të Shëndetit Mendor 2020, një raport krahasues i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, Shqipëria ka 1.6 mjekë psikiatër dhe 13.6 specialistë të shëndetit mendor për 100 mijë banorë; shifra disa herë më të ulëta se Maqedonia e Veriut, Mali i Zi apo Bosnje dhe Hercegovina.

Raporti i OBSH vlerëson gjithashtu se vendi investon pothuajse asgjë në studime

shkencore për shëndetin mendor dhe nuk ofron të dhëna mbi kapacitetet humane dhe financiare për zbatimin e planeve në fuqi të veprimit për këtë fushë.

Në mars të vitit 2022, OBSH u bëri thirrje vendeve që të merrnin masat e nevojshme për të garantuar shërbimet e shëndetit mendor, duke zbuluar gjithashtu mungesë historike të investimeve në këtë drejtim në shumë vende në zhvillim.

Sipas Ministrisë së Shëndetësisë, numri i personave të referuar se vuajnë nga probleme të shëndetit mendor u rrit nga 33 mijë e 900 në 40 mijë nga viti 2018 deri në fund të vitit 2021.

Në dispozicion të këtyre pacientëve janë 100 mjekë psikiatër; 43 prej të cilëve shërbejnë në spitalet publike dhe 57 mjekë të tjerë në shërbimin ambulator shëndetësor.

Ndërkohë, 2855 pacientë rezultojnë të shtruar deri më 30 nëntor 2022 në katër spitale të vendosura në Elbasan, Vlorë, Shkodër dhe në shërbimin e Psikiatrisë në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza” në Tiranë.

Për t’u përballur me sfidën e shëndetit mendor, Shqipëria shpenzon rreth 1.1 miliardë lekë ose rreth 10 milionë euro në vit, sipas të dhënave të pjesshme që BIRN sig-

uroi nga Ministria e Shëndetësisë.

Rreth 774 milionë lekë u shpenzuan në tre spitalet psikiatrike në Elbasan, Vlorë dhe Shkodër, ndërsa 381 milionë lekë shkuan për rimbursimin e barnave psikoleptike dhe psikoanaleptike që përdoren për trajtimin e çrregullimeve të shëndetit mendor në Kujdesin Shëndetësor Parësor, jashtë shërbimit spitalor.

“Sa i përket shërbimit të psikiatrisë në Polin e Integruar të Neuroshkencës [QSUT]…ju bëjmë me dije se nuk ka një buxhet të dedikuar për të, pasi nevojat e këtij shërbimi përfshihen në fondin total të buxhetit të parashikuar për institucionin”, tha Ministria në një përgjigje me shkrim.

“Ferri zbriti në shtëpi”

Në qytetin e Beratit në jug të Shqipërisë, një 30-vjeçare që foli për BIRN në kushtet e anonimatit, u përball me ankthin kur e gjithë familja u infektua me COVID-19, në nëntor të vitit 2021.

Ajo humbi babanë nga komplikacionet e sëmundjes, ndërsa në të njëjtën kohë u detyrua të shtrojë edhe nënën në spital, pasi gjendja e saj po rëndohej.

“Kishte zbritur ferri në shtëpi”, kujton 30-vjeçarja, duke iu referuar frikës për jetët e njerëzve të dashur.

Ajo filloi të ndjente edhe vetë bllokime të frymëmarrjes, por mjekët e këshilluan “të mblidhte mendjen”.

Pasi shëndeti i nënës së saj u përmirësua, 30-vjeçarja i’u drejtua një psikologeje për ndihmë.

“Unë kisha kaluar një traumë dhe kisha nevojë për trajtim, të cilin askush nuk

GERI EMIRI DHE ERIOLA AZIZOLLI | BIRN | DURRËS DHE TIRANË

COVID-19 në pikën e kalimit kufitar të Kapshticës. Foto: Geri Emiri.

mendoi që më duhej”, shtoi ajo.

Situata të tilla traumatike ishin të zakonshme anekënd Shqipërisë përgjatë dy viteve të rënda të pandemisë, ku mbi 330 mijë shqiptarë u infektuan dhe mbi 3500 prej tyre humbën jetën si pasojë e komplikacioneve.

Mjekët infeksionistë thonë se u përballën me shumë të panjohura, mes së cilës edhe me gjendjen e rënduar emocionale të pacientëve.

Servet Hyra, mjek familjeje në zonën e Shkozetit në Durrës, thotë se gjendja e ankthit ishte e gjithëpërhapur mes pacientëve.

“Kishte qytetarë që sapo flisje në telefon dhe i shpjegoje se si do ta vazhdonin mjekimin, të telefononin pas 1 minute dhe sërish të pyesnin ‘po sikur të më rritet temperatura?’. Kjo tregon se kishte frikë, stres, panik”, tha Hyra për BIRN.

Edhe mjeku infeksionist në Spitalin Rajonal Durrës, Beqir Gelaj, thotë se u përball me raste nga më të ndryshmet që reflektonin njëherazi komplikacione të sëmundjes dhe probleme të gjendjes emocionale.

Ai veçon rastin e një oficeri policie nga Durrësi, që pas infektimit me COVID-19 kishte tentuar dy herë vetëvrasjen në Spitalin Infektiv të Tiranës.

“Dua të theksoj se vetë sëmundja paraqiste çrregullime…ajo kishte ndikim veçanërisht te personat me probleme të shëndetit mendor dhe tek ata më të ndjeshëm”, shtoi ai.

Xhino Koça nuk ishte përballur më parë me probleme të ankthit dhe përshkruhet nga familjarët e tij si një djalë i qe-

shur, energjik dhe i përkushtuar në punën e tij si menaxher i një qendre thirrjesh telefonike, që ofronte shërbime për Italinë.

Në verën e vitit 2020, ai po shtynte gjithashtu përpara planet për të vazhduar studimet master në Kanada, për degën e Administrim Biznesit.

Edlira Koça kujton gjithashtu se ndryshe nga shumë të tjerë që u tronditën në periudhën e parë të pandemisë, familja e saj ishte e bashkuar dhe e lumtur.

“Periudhën e pandemisë e kemi kaluar si muaj pushimi, gatuanim, kemi parë filma…Ishim të gjithë bashkë, kalonim shumë mirë, kalon dhe qershori e jemi për bukuri…”, kujton ajo.

Pasi u infektua së bashku me të atin, Xhino u shtrua në Sanatorium me këshillën e një mjekeje, për shkak se sipas saj analizat treguan zmadhim të mëlçisë.

Nëna e tij dyshon se vdekja e të birit erdhi si rezultat i pakujdesisë.

“Jam 50% për mjekimin, pakujdesi, pa dashje sepse nën zë mjekët e kanë pranuar që as vetë nuk e dinin se çfarë jepnin dhe 50% ia vë anës psikologjike, mungesës së një psikologu, do të ishte evituar, javën që ka qenë Xhino nuk ka pasur asnjë psikolog”, thotë Koça.

Xhino Koça ishte një prej pesë pacientëve të infektuar me COVID-19, që i

dhanë fund jetës duke u hedhur nga katet e larta të spitalit “Shefqet Ndroqi” apo Spitalit Infektiv.

Prokuroria nisi hetime për rastet, por katër prej tyre janë mbyllur pa asnjë konkluzion.

Çështja e Koçës është e vetmja që vazhdon të qëndrojë e hapur, por familjarët janë të zhgënjyer me zvarritjen e hetimeve.

“Jam e sigurt që duke mos gjetur asnjë shkak për të thënë që Xhino kishte probleme të shëndetit mendor dhe si pasojë ka kryer këtë akt, duke mos arritur që ta mbulojnë diellin me shoshë, të thonë që kjo gjë i ka ndodhur vetëm tre ditët e fundit në spital, ku Xhino ka shfaqur shqetësime dhe frikë”, komentoi nëna e Xhinos mbi ecurinë e hetimeve.

Qendra të pamjaftueshme

Ndërsa ekziston një konsensus mes ekspertëve mbi efektet e mëdha që pandemia shkaktoi mbi shëndetin mendor, studimet kanë munguar dhe pasojat reale në Shqipëri janë ende të paqarta.

Sipas psikologes Marta Bej, studimet sasiore dhe cilësore mungojnë për të arritur në konkluzione të qarta. Duke iu referuar përvojës së saj me pacientët, Bej thotë se pandemia e rëndoi situatën e shëndetit mendor te personat e diagnostikuar më parë si edhe solli shfaqjen e stresit tek popullata e re.

“Në rastet e humbjes së familjarëve ka pasur raste të stresit post traumatik. Mendoj se ka ndikuar edhe pjesa e hospitalizimit, sepse njerëzit kanë pasur frikë. Por ka pasur edhe raste të reja, në të cilat shtohet stresi dhe krijohet terren për sëmundje në popullatë”, tha Bej.

Megjithatë, psikologia vëren se tashmë ka një vetëdijësim më të lartë të popullatës për të kërkuar ndihmë psikologjike dhe terapia është tashmë e përhapur gjerësisht tek grupmoshat e reja, kryesisht nga 15 deri në 25 vjeç.

Mjekja psikiatre, Arjana Rreli, shpjegon se vitet e fundit janë përhapur edhe sjellje të tjera, të cilat prekin përgjithësisht të rinjtë dhe të moshuarit.

“Përveç ankthit, depresionit dhe stresit kronik, u evidentuan rrisqe të tjera që derivonin nga izolimi social, për shembull Sindroma Hikikomori, e cila është përhapur veçanërisht vitet e fundit dhe që manifestohet me tërheqje sociale, vetëpërjashtim nga bota e jashtme, izolim dhe refuzim total për çdo formë raporti, përveç atij virtual”, shpjegoi ajo.

Rreli thotë se për tajtimin e këtyre rasteve ka qendra komunitare të shëndetit mendor të plotësuara me stafe të të gjitha profileve. Në Tiranë ekzistojnë tre të tilla – të pamjaftueshme për t’i ofruar shërbim kujtdo që ka nevojë.

“Për një popullatë kaq të madhe, sigurisht që vetëm 3 qendra nuk mund ta mbajnë dot mbingarkesën, sidomos aktualisht pas pandemisë, sa i përket nevojave që ka për trajtimin e popullatës”, theksoi Rreli.

Familjarët e njerëzve që humbën jetën si pasojë e pandemisë po përpiqen gjithsesi që ta adresojnë në mënyrën e tyre dhimbjen.

Koça thotë se dhimbja për humbjen e të birit është “aq e madhe sa të mpin”, por ata po ia dalin.

“Jemi me Xhinon, nuk është këtu, është në Kanada, është në shkollë”, thotë Edlira. “Thjesht nuk është”, përfundon ajo.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/BIRN.

Pacientë në urgjencën e spitalit rajonal të Durrësit. Foto: Geri Emiri.

Fadromave të IKMT-së i ngec zinxhiri në gjykatë

Gjysma e shembjeve të ndërmarra gjatë aksioneve në dukje politike kundër ndërtimeve pa leje shpallen të paligjshme nga gjykatat.

Në qershor të vitit 2021, Inspektorati Kombëtar i Mbrojtjes së Territorit, IKMT, nisi operacionin e koduar “Bregdeti ynë”. Operacioni i reklamuar nga kryeministri Edi Rama kishte si qëllim të deklaruar prishjen e objekteve pa leje ndërtimi të ndërtuara gjatë vijës bregdetare dhe lirimin e hapësirave përgjatë plazheve në të gjithë vendin.

Si pjesë të operacionit Ministria e Brendshme njoftoi edhe prishjen e ngrehinës së një pike karburanti në rrugën kombëtare Fier-Lushnje. “Operacioni për shembjen e ndërtimeve pa leje nisi në qershor të këtij viti dhe rifilloi në shtator përgjatë gjithë vijës bregdetare,” thuhet në deklaratën e shpërndarë nga Ministria e Brendshme në ‘Facebook’ gjatë asaj kohe.

“Aktualisht veç zonave bregdetare po shemben objekte pa leje edhe përgjatë akseve kombëtare”, shtoi Ministria.

Por pronarët e ngrehinës së shembur nuk ishin dakord me vendimin për shembjen e objektit – i përbërë nga një strehë metalike dhe një kioskë e të njëjtit konstruksion.

Ata u ankuan në Gjykatën Administrative në Tiranë duke argumentuar se godina në fakt ishte me leje ndërtimi dhe kishin qenë duke kryer vetëm riparime, për të cilat po ashtu kishin zbatuar procedurat.

Gjykata u dha të drejtë dhe me vendimin e datës 26 prill 2022, gjeti se në nxitim për të prishur objektin, IKMT nuk kishte mbajtur asnjë akt që të provonte paligjshmërinë e godinës që po prishte.

“Gjykata vlerëson se aktet administrative janë në kundërshtim të hapur dhe flagrant me dispozitën urdhëruese të nenit 100, germa a) të K.Pr.Adminsitrative, e cila parashikon detyrimin e organit publik të paraqes rrethanat e faktit të cilat kanë motivuar nxjerrjen e aktit administrativ”, shkruhet në vendimin e gjyqtarit Eriol Roshi. Inspektorati pretendoi në gjykatë se vendimmarrja e tyre nuk kishte “asnjë handikap ligjor” për të qenë e pavlefshme. Kjo nuk ishte hera e vetme që vendimet e IKMT-së janë rrëzuar në gjykatë.

Bazuar në dokumentet e marra në përgjigje të kërkesave për informacion nga gjykatat administrative Tiranë, Vlorë, Shkodër dhe Durrës – të cilat mbulojnë territorin e prekur nga aksioni “Bregdeti ynë”, BIRN gjeti se IKMT në katër vitet e fundit humbi gjysmën e çështjeve në të cilat ishte palë.

Të dhënat tregojnë se IKMT humbi 79 nga 159 çështje që u shqyrtuan nga gjykatat administrative në vitet 2019-2022.

Vendimet e shqyrtuara nga BIRN tregojnë se në shumë raste, IKMT nuk paraqiti prova në gjykatë për të dëshmuar paligjshmërinë e subjekteve të sanksionuara dhe në raste të tjera aktet e përpiluara prej inspektoriatit u gjetën të pavlefshme.

Drejtuesja e IKMT-së, Dallandyshe Bici i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se gjyqtarët përdorin standarde të shumëfishta në vendimet e tyre duke favorizuar subjektet. Ajo shtoi se shumë nga gjyqtarët që i kanë marrë këto vendimeve janë larguar nga procesi i vetingut. “Jemi përballur dhe me raste njëanshmërie apo favorizuese ndaj subjekteve kundërvajtës, për të cilat nga ana e gjykatës nuk janë administruar provat e disponueshme nga IKMT, në formën dhe mënyrën e duhur ligjore,” shkruan Bici. “Gjithashtu është fakt se shumë gjyqtarë të cilët kanë gjykuar në këto procese gjyqësore janë shkarkuar nga organet e vetingut për mospërmbushje të profesionalizmit dhe perfomancës së rolit të gjyqtarit apo dhe shkarkime për rrethana edhe më të rënda se këto,” shtoi ajo.

Standarde të ndryshme

Kontrolli i territorit mbetet një prej sfidave kryesore për Shqipërinë. Bazuar në të dhënat e Agjencisë Shtetërore të Kadastrës llogaritet se pas viteve 90’ deri në vitin 2020, u ngritën mbi 320 mijë ndërtime pa leje.

Ndërkohë, megjithë përbetimet e qeverisë dhe aksionet e prishjeve të ndërmarra herë pas here, ndërtimi i paligjshëm vijon. Vetë qeveria konstatoi në vjeshtë të vitit që shkoi të paktën 15 godina shumëkatëshe të ndërtuara pa leje apo në tejkalim me disa kate të lejeve të ndërtimit në Tiranë. Këshilli i Ministrave vendosi t’i konfiskojë pallatet shumëkateshë

dhe shtesat bazuar në një vendim kontrovers që pretendon t’i vendosë ato në shërbim publik. Ndërkohë, në bregdet apo në zonat periferike, sipas IKMT-së deri në shkurt 2023, nëpërmjet aksionit “Bregdeti ynë” janë prishur 499 ndërtime të paligjshme.

IKMT i tha BIRN në një përgjigje me shkrim se aksioni i shembjeve të ndërtimeve pa leje do të vazhdoj.

“Prishja e objekteve në zonat bregdetare vijon dhe është pjesë e punës së IKMT-së, IMTve si dhe strukturave të tjera që ushtrojnë përgjegjësi dhe ndërveprojnë në këto zona”, tha Inspektoriati.

Endri Shabani, drejtuesi i lëvizjes politike “Nisma Thurje, e cila ndërmori verën e kaluar një aksion për të mbrojtur plazhet publike, tha se aksionet e IKMT-së janë selektive dhe u shërbejnë interesave të caktuara.

“IKMT dhe të gjitha institucionet e tjera janë në funksion të një grupi të vogël njerëzish që duan të pasurohen dhe ata kanë konkurrencë nga biznesmenët e vegjël”, tha Shabani.

Shabani shkon më tej, ndërsa thotë se shembjet në bregdet nuk janë bërë për të zbatuar ligjet aktuale apo se janë shkelur ligjet, por ‘janë padrejtësi’. Sipas tij ata që kanë leje i kanë ato sepse kanë korruptuar sistemin.

“Sepse ky që ka paguar lekë, ky që ka kërcënuar kryetarin e bashkisë, ky që ka ligjin e investitorëve strategjikë në avantazhin e vet, ai ka leje”, deklaroi ai.

Shabani nuk është i vetëm në akuzat e tij kundër IKMT-së. Akuzat për veprime selektive të IKMT-së janë të përsëritura. Inspektoriati Kombëtar i Mbrotjes së Territorit, është indetifikuar në vitin 2018 nga Departamenti

Amerikan i Shtetit si institucion që kryen shembje të ‘paligjshme’ dhe ‘selektive’.

Në gjykatë me tre fotografi

Në dhjetor të vitit që shkoi IKMT hodhi në erë një hotel 7 katësh në bregdetin e Kavajës në pronësi të biznesmenit Irfan Hysenbelliut me pretendimin se ai ishte ndërtuar pa leje.

Hysenbelliu e akuzoi kryeministrin Rama se po hakmerrej për shkak të qëndrimeve kritike të mediave të tij ndaj qeverisë. Kryeministri këmbënguli se IKMT po zbatonte vetëm ligjin dhe se do i jepte fund ndërtimeve pa leje.

Përfaqësues të kompanisë u ankuan se vendimi i prishjes dhe ndërhyrja e IKMT-së u bë pa u dhënë atyre kohë për t’u mbrojtur dhe pa pritur vendimet e gjykatës ku ishin depozituar padia dhe kërkesa për masë sigurimi.

“Erdhën në mëngjes pa asnjë paralajmërim, vendosën shirit sigurie në të gjithë territorin e resortit dhe polica nxori punonjësit e turistët me forcë jashtë”, tha Folitjona Puravelli, drejtoreshë juridike e kompanisë Erjoni shpk, shoqëri që kishte në pronësi ‘Prestige Resort’.

Rasti i shembjes së resortit nuk është shqyrtuar akoma në themel nga gjykata. Megjithatë, në vendimet e gjykatave administrative të shqyrtuara nga BIRN, ankimi për veprime pa paralajmërim dhe pa njoftim brenda afateve, ishin dy ndër arsyet kryesore pse gjyqtarët vendosin kundër IKMT-së. Zbatimi i ligjit dhe procedurave nuk duket sikur është pjesë e rutinës së punës IKMT-së edhe në fusha të tjera të kompetencës së inspektoriatit.

Për shembull, më një vendim të 27 qershorit 2022, Gjykata Administrative Tiranës pranoi pjesërisht një padi ndaj IKMT-së nga një subjekt i akuzuar për ndotje, pasi sanksionimin me gjobë dhe procesverbali i inspektimit nuk i ishin bërë me dije subjektit siç parashikohet në ligj.

Gjykata arsyeton ndër të tjera se njoftimi i palës për masën administrative është i detyrueshëm për të mundësuar ankimimin e saj apo kundërshtimin e vendimit.

“Nuk rezulton që ky vendim t`i jetë komunikuar subjektit, ndonëse në përmbajtje të tij i njihet e drejta e ankimit në gjykatë brenda af-

ANESTI BARJAMEMAJ | BIRN | TIRANË

Drejtoresha e IKMT, Dallendyshe Bici (djathtas) pas një takimi të kryeministrit me strukturat shtetërore në ambientet e Pallatit të Kongreseve | Foto: LSA

ELISA GJERANI DHE ALBIONE ZHITIA | BIRN |

Fadroma gjatë shembjes se banesave në zonën e ‘5 Majit’ në Tiranë. Foto : LSA

atit 10 ditor nga data e njoftimit të vendimit,” shkruhet në vendim e Gjykatës Administrative Tiranë. “Pra, rezulton që ky akt është nxjerrë në shkelje thelbësore të rregullave proceduriale”, shton gjykata.

Vendimet e gjykatave zbulojnë se IKMT ka kryer shkelje jo vetëm ndaj subjekteve por edhe ndaj inspektorëve. Në një rast Inspektorati ka humbur një gjyq përballë një inspketori vendor të bashkisë së Kavajës, të cilin e kishte gjobitur për mosushtrim të detyrës.

Vendimi i gjykatës i gushtit 2019, tregon se IKMT e kishte gjobitur me 300 mijë lekë inspektorin e bashkisë që drejtohej në atë kohë nga opozita, por u padit nga ky i fundit me pretendimin se shkelja nuk ekzistonte dhe se IKMT po synonte të intimidonte punonjësit vendorë. Gjykata e gjeti padinë të drejtë. Në arsyetim e saj thuhet se si provë për shkeljet IKMT kishte sjellë një akt kontrolli që nuk kishte as numër as datë dhe që kishte në përmbajtje tre foto objektesh, por pa sqaruar kontekstin dhe as pse inspektori i bashkisë ishte përgjegjës për to.

Sipas gjykatës nuk kishte asnjë rrethanë për t’i verifikuar tre fotot.

“Gjykata çmon se paraqitja thjesht e tre fotografive të objekteve përkatëse, pa sqaruar kontekstin faktik dhe ligjor të tyre, nuk është e mjaftueshme për të provuar kundravajtjen”, shkruhet në vendim.

E pyetur nga BIRN mbi shkeljen e procedurave administrative, Bici tha se kishte një vlerësim pozitiv për punën e Inspektoriatit në këtë drejtim.

“Përsa i përket referimit tuaj të përkthyer në përqindje statistikore, ku një pjesë e proceseve gjyqësore të humbura për shkak të mospërmbushjes së proçedurës së njoftimit apo paligjshmërisë së veprimeve të IKMT, do të ndaja një qëndrim ndryshe nga i juaji,” tha ajo.

“Duhet marrë parasysh se natyra dhe dinamika inspektuese në fushën e veprimtarive/ zhvillimeve ndërtimore shoqërohet me vështirësi dhe problematika nga më të ndryshmet,” shtoi Bici, ndërsa theksoi se ka bindje të plotë se “institucioni udhëhiqet në mbrojtjen e interesave të ligjshëm shtetëror dhe komunitar.”

Posidonia, “ndotësi” që duhet ruajtur në bregdetin shqiptar

Leshterikët buzë detit janë një bezdi e vazhdueshme për pushuesit dhe punonjësit e bashkisë, por studiuesit thonë se ato luajnë një rol të rëndësishëm për ruajtjen e ekosistemit detar dhe nuk duhen “pastruar” në mënyrë masive.

GËZIM KABASHI | BIRN | DURRËS kanë qenë fort të suksesshme. Dhuli kujton se femerë serash kanë marrë herë pas here sasi të leshterikut, por shumica e tij hidhet në gropa mbetjesh.

Bregu i detit pranë shëtitores në Durrës është pastruar pjesërisht nga leshterikët, që u përplasën në çimento gjatë një stuhie të zakonshme detare javën e kaluar. Sasinë më të madhe të saj e tërhoqën përsëri ujërat detare, ndërsa pjesën tjetër e larguan me automjete punonjësit e komunales.

Kjo është skenë që përsëritet. Leshterikët, fijet ngjitëse të barit ngjyrë kafe janë bimë të vdekura që shkëputen nga tabani i detit, njësoj si gjethet e pemëve në vjeshtë. Por përtej bezdisë dhe pamjes jo fort simpatike për pushuesit, leshterikët janë të dobishëm për ruajtjen e ekosistemit të detit dhe mbrojtjen e tij nga ndotja.

“Depozitimet e leshterikëve formojnë një mikrohabitat të veçantë, në terminologjinë teknike ato quhen “bankete” për disa grupe invertebrorësh, si krustace, insekte, krimba etj, të cilët shërbejnë si ushqim për kafshë të tjera më të mëdha, si shpendë, amfibë, reptilë. Kështu, depozitimet e leshterikëve luajnë rol të rëndësishëm për funksionimin e zinxhirëve ushqimorë në këtë zonë,” thotë Prof. Dr. Sajmir Beqiraj, biolog detar në Universitetin e Tiranës.

Leshteriku këputet nga ato që njihen si livadhe të Posidonias, një bimë nënujore detare që rritet në cektësinë disa kilometra përtej bregut. Këto livadhe dhe vetë leshteriku “i tharë” ushqejnë dhjetëra gjallesa të florës dhe faunës detare dhe kanë një raport shumë të mirë me gjithçka që ndodhet përreth.

Edhe pse pak dëgjohet për to, Livadhet e Posidonias janë ndër prodhuesit kryesorë të oksigjenit që ne thithim. Shërbimi Oqeanik Kombëtar i SHBA llogarit se këto livadhe prodhojnë 50 për qind të oksigjenit në tokë dhe po ashtu kapin sasi të mëdha të dioksidit të karbonit.

Posidonia Oceanica është endemike në detin Mesdhe dhe konsiderohet edhe si mushkëria e Mesdheut. Ajo zë 25 për qind të fundit të detit dhe rritet në thellësi që variojnë nga më pak se 1 metër deri në 40 metra.

Por ndërsa i japin jetë një ekosistemi të tërë nënujor, për shumicën e njerëzve dhe për punonjësit e pastrimit, leshteriku është thjesht një ndotës i plazheve.

Alfred Dhuli, drejtor i Komunale Plazh, një shërbim i Bashkisë së Durrësit, thotë se atyre u duhet të heqin çdo vit tonelata të leshterikut prej brigjeve. Kur ka stuhi të ngjashme me atë të javës së kaluar, sasia dyfishohet.

“Vitet e tjera fillonte pastrimi në prillmaj, po fortunali i këtij viti nxori sasi të mëdha,” thotë Dhuli, që llogarit se vetëm javët e fundit ka pastruar 30 për qind të sasisë në 5 ditë punë.

Tentativat për ta përdorur atë në industri apo edhe si plehrues natyral nuk

Baki Lara, i cili ka punuar më shumë se 30 vjet në ndërmarrjen komunale, tregon disa raste të përpjekjeve pa rezultat për shfrytëzimin e leshterikut. Ai kujton se në fund të viteve ‘80 leshteriku filloi të përdorej për prodhim pllakash dekorative me allçi, por kjo iniciativë u harrua shpejt.

Sipas Larës, tani ka njerëz që mbledhin sasi të vogla të leshterikut të ngjeshur në formë topash, duke tentuar t’i përdorin në industrinë kozmetike.

Por ndryshe nga punonjësit e komunales, biologu detar Sajmir Beqiraj thotë se prania e leshterikëve është dobiprurëse për plazhet dhe në disa zona ai duhet të lihet i paprekur.

“Në ato pjesë të bregdetit, të cilat nuk përdoren për plazh masiv, rekomandohet që depozitimet e leshterikëve të lihen në kushte natyrore, pra të mos largohen nga bregu”, thotë ai.

Beqiraj shpjegon se ndër të tjera leshteriku do të ndihmonte në ruajtjen e brezit të rërës nga erozioni.

“Zonat ku ka zhvillim të mirë të livadheve nënujore të bimës detare Posidonia oceanica, rrjedhimisht edhe depozitime masive të leshterikëve në bregdet, janë më të mbrojtura nga erozioni detar”, thotë Beqiraj.

Të njëjtin mendim ndan edhe Jerina Kolitari, profesorë e Akuakulturës në Universitetin Bujqësor. Kolitari thotë se ndryshe nga sa duket, më të rrezikshme për bregdetin janë “një mori me gurë e materiale ndërtimi të hedhura në det” apo kanalet që vazhdojnë të derdhin në të ujëra të papërpunuara. Kolitari thotë gjithashtu se ndryshe nga sa besohet, pengesat artificiale në det nuk do të pengojnë mbërritjen e leshterikut në breg.

“Paralel me bregdetin e Currilave deri në Kallm ndodhet barriera natyrale, të cilën durrsakët e quajnë thjesht “ceka apo cektina,” thotë Kolitari, që shpjegon se gurët e cekëtinës nuk e ndalojnë dot kalimin e leshterikut drejt bregut. Petrit Kadiu, një banor i hershëm i Durrësit, i sheh ndërhyrjet në bregdet si fajtore edhe për sasinë

në rritje të leshterikut.

“Projekti i shëtitores që u zbatua 4 vjet më parë parashikonte një seri me shkallë betoni që zbrisnin drejt detit. Të gjitha shkallët në verë mbulohen nga rëra, ndërsa në dimër nga leshteriku,” thotë ai. Ai thotë se fatmirësisht, deti merr pas pjesën më të madhe të bimësisë që nxjerr në breg, pasi përndryshe pastrimi do ishte mision i pamundur.

Livadhet e Posidonias dhe mikrojeta që ata mbështesin janë faktor kyçë në akuakulturë dhe sasinë e peshkut në det.

“Flora e fauna pranë livadheve janë mjaft të pranishme,” tha Besim Troplini, nënkryetar i Organizatës së Peshkimit në Durrës.

Troplini shpjegon se lëvizjet e anijeve të peshkimit monitorohen me rigorozitet sipas thellësisë dhe gjuetia pranë livadheve të Posidonias, ku flora dhe fauna është mjaft e pranishme, është e palejueshme.

Por këto livadhe të rëndësishme për jetën në det dhe në tokë, janë sipas profesor Beqirajt në rrezik. Biologu thotë se gjendja e tyre në bregdetin shqiptar ka degratuar në 30 vitet e fundit. “Prej shumë vitesh tashmë, studimet nënujore në bregdetin shqiptar i kanë vlerësuar livadhet e bimës Posidonia oceanica si shumë të degraduara, në një pjesë të madhe të bregdetit,” thotë ai.

Për Beqirajn, shkaqet kryesore të degradimit lidhen kryesisht me ndërhyrjet e shumta në mjedis në tre dekadat e fundit. Këtyre shkaqeve u mbivendosen ndryshimet globale të klimës dhe faktorë të tjerë ndikues në Mesdhe.

Profesori i biologjisë detare thotë se kërkohet ndërhyrje e menjëhershme, fillimisht për të monitoruar gjendjen e këtyre livadheve me metoda shkencore dhe më pas marrjen e masave për mbrojtjen e tyre.

Sipas tij, vendit i duhet “një plan veprimi për marrje masash të menjëhershme për mbrojtjen e këtyre livadheve, të cilët janë konsideruar si habitati më i rëndësishëm detar i Mesdheut, si për biodiversitetin, ashtu edhe në aspektin socio-ekonomik”.

Punonjës të Bashkisë së Durrësit duke pastruar leshterikët me automjete të rënda. Foto: Gëzim Kabashi.

Të dhënat e siguruara nga BIRN nga drejtoritë rajonale të arsimit parauniversitar tregojnë se rastet e raportuara të bullizmit thuajse janë dyfishuar në tre vitet e fundit – duke prekur më së shumti djemtë.

Rastet e bullizmit në shkollat shqiptare dyfishohen në tre vjet

Në vitin 2018, qeveria shqiptare u mburr pas publikimit të një raporti të PISA, i cili vlerësonte se vendi kishte nivel të ulët të bullizmit në shkollat e arsimit parauniversitar.

Sipas raportit, rreth 86% e nxënësve shqiptarë nuk pajtohen me fenomenin e bullizmit dhe gati 91% e tyre mbështesin nxënësit që preken nga ky fenomen.

“Indeksi i ulët për fenomenin e bullizmit, mos-pajtimi me të dhe mbështetja ndaj nxënësve të prekur nga bullizmi e rendisin Shqipërinë ndër vendet më të mira..,” tha asokohe ish-ministrja e Arsimit, Besa Shahini.

Por katër vjet më pas, të dhënat e siguruara nga BIRN përmes kërkesave për të drejtë informimi tregojnë se rastet e raportuara të bullizmit në arsimin parauniversitar shqiptar thuajse janë dyfishuar, ndërsa shifrat zyrtare përfaqësojnë vetëm “majën e ajsbergut” të përhapjes reale të këtij fenomeni.

Të dhënat e mbledhura përmes kërkesave për të drejtë informimi në tre nga katër drejtoritë rajonale të arsimit parauniversitar me bazë në Durrës, Lezhë dhe Fier tregojnë se gjatë tre viteve të fundit janë raportuar 1945 raste të bullizmit në institucionet e arsimit parauniversitar. Në këtë raport mungojnë të dhënat e drejtorisë rajonale të Korçës, e cila nuk iu përgjigj kërkesës për të drejtë informimi të BIRN.

Rastet e raportuara të bullizmit janë rritur nga 491 raste në vitin shkollor 2019-2020 në gati 900 raste përgjatë vitit shkollor 2021-2022.

Fenomeni i bullizmit duket se prek më shumë djemtë sesa vajzat, me 811 raste të raportuara kundrejt 667 rasteve ku objekte të ngacimit kanë qenë vajzat përgjatë tre viteve të fundit. Ndërkohë, drejtoria rajonale e Lezhës nuk i kishte ndarë të dhënat sipas gjinisë, por bëri me dije se “pjesa dërrmuese e rasteve ishin djem”.

Numri më i madh i rasteve të bullizmit është raportuar nga drejtoria rajonale e Durrësit – ku përfshihet edhe qyteti i Tiranës me 1088 raste, i ndjekur nga drejtoria rajonale e Lezhës me 467 raste dhe ajo e Fierit me 390 raste të raportuara.

Bullizmi përfaqëson përdorimin e forcës fizike ose psikologjike për të shtrënguar, ngacmuar, kërcënuar apo dominuar fëmijën – një sjellje që është shpeshherë e përsëritur.

Drejtoritë Rajonale të Arsimit Parauniversitar i thanë BIRN se ato kishin hartuar rregullore për të luftuar

këtë fenomen si dhe kryenin aktivitete sensibilizuese me pjesmarrjen e prindërve, nxënësve dhe mësuesve.

Sipas DRAP Durrës, në rastet kur evidentohen raste bullizmi në mjediset e shkollës, ato referohen tek shërbimi psiko-social, i cili vlerëson dhe kontribuon në zgjidhjen e problemit.

“Kur gjykohet e nevojshme, pra rasti është i ndërlikuar apo sjellja bullizuese nuk ndalon, rasti ndiqet dhe trajtohet nga komisioni i ndërmjetësimit, komisioni i etikës apo nga komisioni i disiplinës,” shtoi DRAP Durrës në një përgjigje me shkrim.

Edhe DRAP Lezhë tha se rastet e

bullizmit dhe dhunës në shkollë i menaxhonte në bashkëpunim me punonjësit e shërbimit psiko-social, mësuesit kujdestarë dhe prindërit.

“Rastet e dhunës dhe bullizmit të identifikuara si të shkaktuara nga faktorë jashtë institucioneve arsimore referohen për menaxhim të specializuar në strukturat përkatëse, duke bashkërenduar menaxhimin e rastit me institucionin arsimor,” tha DRAP Lezhë.

Sipas psikologes Arjana Muça, bullizmi është një nga problemet kyçe me të cilin përballen nxënësit dhe adoleshentët në shkollë, që shkakton trauma te këta fëmijë.

Ky fenomen shfaqet sipas saj në shumë forma, që nga vendosja e epiteteve fyese e deri te shantazhet apo dhuna fizike.

“Grupet më të rrezikuara janë nxënësit që mësojnë, fëmijët me probleme sociale apo me të ardhura të pakëta, fëmijët me trup të imët, ata me personalitet introvert apo fëmijët me aftësi të kufizuara,” tha psikologia Arjana Muça.

“Pasojat e bullizmit janë traumat që fëmijët kalojnë. Përjetimet e ndjenjave të ankthit, frikës, vetëvlerësim i ulët, izolim dhe deri në depresion tek adoleshentët, që mund t’i çojë në vetëvrasje…,” përfundoi ajo.

ADRIAN ZALLA | BIRN | TIRANË

Foto ilustruese nga Pixabay.

Albanian Tax Inspectors Fine Critical Media Outlets

Tax inspectors imposed several hefty fines on media outlets critical of the government of the Prime Minister Edi Rama for under-reporting their tax obligations, sparking claims that they were targeted for political reasons.

Albanian Mine Pollution Puts Lake Ohrid’s UNESCO Status at Risk

INVESTIGATION

Prying Eyes: Illegal Cameras Reveal Crime’s Hold on Albania

Albanian police have recently dismantled some 451 illegally erected CCTV cameras, which experts see as a worrying sign of the power of organised crime structures.

GERI EMIRI AND EMI KALAJA | BIRN | SHKODRA AND DURRES

Aseries of bombs targeting the homes of Albanian police officers in the northern region of Shkodra apparently prompted police bosses to conclude: enough was enough.

On 14 January, Albanian police announced that they had dismantled some 21 cameras overseeing the city’s main streets, believing that organized crime groups had installed them to monitor police patrols and be a step ahead of law enforcement bodies.

Days later, when BIRN discussed developments with Shkodra citizens, our questions met with incredulity and fear. Many locals said that private cameras eavesdropping on their day-to-day lives weren’t new or unknown to them.

At Shkodra University, some teachers refused to speak to journalists, indicating that they would prefer to stay out of trouble. Others would discuss the matter, but only in whispers.

One 42-year-old teacher told BIRN that people there lived in fear, seeing organized crime groups as untouchable, owing to the political support they enjoy.

“They can control the whole town, where we go and what we do,” the teacher said. “That tells you a lot about why people are leaving the country en masse; businesses face rackets, threats and fear,” she said.

BIRN learned that the cameras placed on the roads of Shkodra were of high resolution.

The police action to dismantle them followed a bomb explosion at the house of Pellumb Shpati, a local police officer.

As the police searched for the suspects, they observed scores of cameras out of control, meaning that no public authority or known private person acknowledged their ownership.

Following that, the General Police Directorate ordered a national check that till now removed some 451 cameras from all across the country. Some 215 of them were identified in the capital, Tirana.

Experts say the fact that their presence was tolerated for so long shows the lack of control of the territory by the police and the sophistication of the organized crime groups.

And while cameras have now been dismantled in several towns, the police have not yet arrested any suspects for erecting them.

“The problem is that for several years there has been no effective control of the territory by the police,” Armando Cakrani, a lawyer, said.

Organised crime keeps close eye on police

The unauthorized cameras found in Shkodra were in most cases in the neighbourhoods of Kiras and Dobrac.

It is well known that two clans, the Li-

ci and Bajri, suspected of several crimes in the town, including racketeering, live in these quarters.

Other cameras were found in the city’s main junctions and along the highway bypassing the city to the north.

Some 16 cameras were removed in the town of Vlora in the south and 47 more in the central port city of Durres, also a known crime hotspot. Police said they suspected Plarent Dervishaj and Dejvid Karaboja as the persons behind them.

Dervishaj is under a search warrant for two separate criminal investigations, including a suspected murder. He is suspected of ordering the murder of a man called Aleksander Laho, known as Rrumi of Sukthi, in a failed highway shootout. He is currently on the run.

Meanwhile, police believe that Albert Muharremi, Laho’s brother, placed more cameras on the streets of his native town.

In Shijak, another crime hotspot, police have started investigating eight persons for “violating privacy law”, a crime

punishable by a fine or a prison sentence of up to two years.

Among the suspects are members of the Avdyli family, whose main leaders have been jailed on drug charges. They were made known publicly when an investigation into a drug trafficking ring exposed their political ties to the ruling Socialist Party.

Two police officers speaking on condition of anonymity, in Shkodra and Vlora, told BIRN that the cameras were clearly used by gangs to monitor the movements of the police and their enemies.

“The cameras were of high quality, some had a spectre of 360 degrees. I believe they were placed to monitor the movements of the authors of at least 12 murders during the last five years, murders caused by infighting between rival groups,” the officer said in Shkodra.

“Crime groups managed to create ‘safe itineraries’ to escape from police following their criminal acts and to organize hits in the main streets of the town, using these cameras,” the second police officer said, in Vlora.

Vlora police chief Agim Basha told BIRN that his officers were still searching for more cameras while underlying the difficulties in identifying their owners.

“It is difficult to know who owns them as they are on private servers controlled by mobile phones,” Basha said.

Ervin Hoda, Shkodra police chief, said police decided to intervene after analysing several crimes. “I believe this is a good start regarding public safety,” he said.

Removing illegal cameras is not enough Bardh Spahija, mayor of Shkodra, now the only mayor in the country from the opposition, said while the removal of the cameras was a good move, it was not

Punonjës të policisë duke çmontuar kamerat në qytetin e Shkodrës. Foto: Policia e Shtetit. ?????????????????

Kamera të anëtarëve të krimit të organizuar, të sekuestruara nga policia. Foto: Policia e Shtetit.

enough to guarantee public safety.

He pointed to unresolved murders and other crimes in the city as factors that fuel fear among citizens and damage the credibility of public bodies.

“If a crime remains undiscovered, that damages both the image of this town and fuels fear and insecurity among its inhabitants,” he said.

Mustafa Llani, a lawyer from Durres, pointed to the obligations imposed by law over subjects that own CCTV surveillance, to the easiness in identifying those belonging to unknown persons, while highlighting that the presence of such cameras underlines deeper issues beyond simple breaches of privacy.

Officially, any business or person that installs such a camera is obliged by law to state its purpose and declare that the personal data it collects will be treated according to the law.

“Public safety is result of many factors, such as economic freedom, ownership and human rights that are potentially affected,” Llani noted.

Klajdi Mone, a lecturer on Constitutional Rights at Vlora University, says the cameras clearly violate the rights of citizens.

“The installation of unauthorized cameras in public premises goes against the principle of protection of a private life, as sanctioned by the article 35 of the constitution and article 8 of the European Chapter of Human Rights,” he said. The presence of such cameras in the streets points to the inability of the state to guarantee people’s safety, he maintained.

“The neighbourhood police officers are the first that should be held accountable,” Qemal Pengu, a citizen in Durres, told BIRN. “If they are corrupt, they will close their eyes,” he added.

Albanian Tax Inspectors Fine Critical Media Outlets

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

Albania’s General Tax Directorate has imposed several hefty fines on several TV stations, most of which are critical of the government of Prime Minister Edi Rama, the media companies said on Tuesday.

Ora News, a TV station based in Tirana, was fined around 50 million leks (437,000 euros) while Focus News, the company that owns the News 24 channel, was fined around 20 million leks (173,000 euros).

The government’s Media and Information Agency declined to respond to BIRN’s request for detailed comments about the reasons for the fines, but offered a general response.

“The government of Albania shows maximum respect for the media and the journalists and their duty,” the agency said.

“We emphasise that the government mission is to rigorously implement the law, which is equal for all and this is a universal principle,” it added.

It said BIRN’s specific questions were “of a too technical nature” and suggested contacting the Tax Directorate. The Tax Directorate didn’t respond to an emailed request for comment and its press office didn’t respond to phone calls.

Hysenbelliu Group, the group of companies that owns one of the television stations that were fined, told BIRN the fine was one of several targeting its companies, claiming that the intention was to silence its media outlets.Last September, a hotel owned by

the group was blown up by the government who claimed it was illegally constructed.

“This latest fine is part of a multipronged campaign against this group in which tax inspectors, the customs administration, the National Inspectorate for the Protection of the Territory and other government agencies have undertaken against the Hysenbelliu Group of companies, who also own the News 24 channel, Balkanweb [news website] and Panorama [newspaper],” the group’s press office told BIRN.

“For us there is no doubt that this campaign, which amounts to some 17 million euros in fines, is directed by the Prime Minister Edi Rama in revenge against the editorial line of this media group,” it said.

Ora News director Brahim Shima said the fine was yet another attempt to close the station, which has been under state administration since 2020, which includes the period during which tax inspectors believe that it under-reported its tax ownings.

“This fine is simply aiming to shut down the channel, thus closing the space for carry out journalistic duties in an independent way,” Shima said.

The report on the inspection of Focus News, seen by BIRN, said that the tax inspectors found unlawful salaries being paid “below the average market rate” for the specific profession and therefore recalculated the company’s tax dues assuming that the staff were employed with a salary equal to the average.

Based on this reasoning, the inspectors concluded that the company should have paid some 7.3 million leks (over 63,000

euros) more in social and health insurance contributions

The inspectors also calculated that the company underpaid personal income tax to the tune of around 3.5 million leks (some 30,000 euros).

Tax informality is perceived as being widespread in Albania with companies keeping separate books of accounts, one for tax purposes and the other for management purposes in order to under-report revenue, salaries and tax dues. In such cases, it is believed that companies pay salaries partly via bank transfers and partly in cash to evade detection.

In December 2021, a file containing wage data for some 630,00 Albanians, the entire workforce in the country, was leaked online – the first time in which such data was made available publicly and could be analysed independently.

It was observed that scores of companies reported unfeasibly low salaries for professional jobs, such as lawyers employed for a declared salary of some 30,000 leks (260 euros) a month, the country’s minimum wage.

The government announced it would start to tackle the issue, and based on this initiative, the Tax Directorate decided to send inspectors to media companies.

However, the report on Focus Media Group stated that it found no traces of the company employing unregistered employers and no traces of double bookkeeping. But it concluded that some of the employees had salaries “below the market average for the specific profession”.

Tax inspectors imposed several hefty fines on media outlets critical of the government of the Prime Minister Edi Rama for under-reporting their tax obligations, sparking claims that they were targeted for political reasons.

Albania PM Edi Rama

Albanian Mine Pollution Puts Lake Ohrid’s UNESCO Status at Risk

Old mining waste in Albania continues to pollute the ecosystem of the largest lake in the Balkans, Lake Ohrid, putting its world natural heritage status at risk.

The lake is among the oldest in Europe, with a diverse biodiversity and is the natural habitat of nearly 300 endemic species.

Thanks to its unique natural and cultural values, the Albanian part of the lake joined the UNESCO world heritage list in 2019. The larger section, in North Macedonia, was listed as a UNESCO world heritage site both for its nature and culture, much earlier, in 1979

But today the lake’s ecosystem is threatened by thousands of tons of mining waste, which have accumulated on the lake’s edge or are scattered in the hills around it.

UNESCO considers mining activity incompatible with world heritage status and, during a monitoring mission in 2020, told Albania urgently to relocate and rehabilitate a lakeside mining dump and ensure the permanent closure of any mining activity impacting the lake.

Two years after this recommendation, Albanian authorities have done little. North Macedonia’s section of the lake is also facing separate difficulties.

Fixing the malfunctioning garbage disposal system is still stuck in never-ending talks between the relevant municipalities in North Macedonia, the waste-water collection system along the lake shore also remains non-functional and the issue of curbing illegal builds in the protected area remains largely unaddressed.

UNESCO status could be withdrawn

Gani Bego, from the Administration of Protected Areas in Pogradec, Albania, says the issue of mining waste is a long-standing problem, noting that no less than four companies continue to carry out mining activities on the Pogradec lake shore.

“Fortunately, this activity has declined in recent years, but there are still some entities that continue the activity,” he said, adding that rain ensures that the heavy metals from this activity end up in the waters of the lake. “As the Administration of Protected Areas, we have also carried out checks … this is our duty,” he added.

Albanian environmental expert Arjan Merolli says mining waste has caused serious pollution of the lake, with toxic rates in the water many times higher than those recommended by the European Union.

Merolli said the remains of heavy metals end up in the organisms of fish in the lake, including the koran, beluska and carp.

“If we do not take measures concerning the mining waste, which is very dangerous, over time we will lose the criteria by which this region was declared world natural heritage,” he warned.

“Since they [metals] exist in very small dimensions, they can harm the fauna of the lake a lot, because they become food for the different types of fish in Lake Ohrid,” Merolli explained.

The municipality of Pogradec insists it is working to comply with the implementation of UNESCO’s recommendations, and says most of the mineral waste has been cleaned up now.

“One of the issues listed by UNESCO was the mineral dump in Gurin and Quq, a deposit that has been there for a long time. Most of it has now been evacuated

and cleaned and we are cooperating with the Ministry of Energy to remove and clean the rest of this mass of materials,” the deputy mayor of Pogradec, Paskalino Zyko, said.

However, Albania’s Ministry of Infrastructure and Energy said in response to a Freedom of Information request that other landfills in the lake area are still being exploited by two companies using exploitation permits that run until 2026.

“The granted permits have as their object the exploitation of the dumps, as it contains iron-nickel ore. According to the contract, their obligation to clean the dump ends when the exploitation permit expires,” the ministry replied.

Environmental expert Merolli says that he has followed the process closely and has noticed other environmental violations.

“What is disturbing is that the removal of the ore is being done without respecting any rules to guarantee that none of the iron-nickel ore passes into the lake through rains or other atmospheric factors. On the contrary, … the ore is removed through loading equipment without respecting any such rules,” he concluded.

North Macedonia’s section facing other problems

According to a BIRN factcheck done in December, in 2023, UNESCO will again review Ohrid’s world heritage site status. But, despite the looming deadline, North Macedonia has made little progress on addressing the UN body’s complaints about its stewardship.

LULJETA PROGNI | BIRN | TIRANA

Lake split between Albania and North Macedonia is facing serious threats that are damaging its ecosystem and jeopardizing its UNESCO status.

Sunset over orthodox church of St. John at Kaneo above the Ohrid lake, The Former Yugoslav Republic of Macedonia

In August 2021, the World Heritage Committee gave North Macedonia two more years to implement UNESCO’s recommendations about the preservation of the Natural and Cultural Heritage of the Ohrid Region.

This was the second two-year extension in a row, after the country promised – and failed – to address the worst problems.

Otherwise, Ohrid faces a real prospect of losing its prestigious status and being reclassified as a “World Heritage Site in Danger”.

In expectation of the next expert evaluation of progress, due in February, which will inform the UNESCO World Heritage Committee’s action, the factcheck by BIRN painted a disappointing picture.

While it said the country had made some progress over the last year-and-ahalf, this has consisted mostly of adopting broad strategies and provisions and halting previously planned state-funded construction projects that would have further damaged the area.

The 125-page report of the last UNESCO mission in 2019, which many assessed as the worst-ever issued for Ohrid, noted dozens of problems.

It placed a strong emphasis on lacklustre communal works and on weak urban planning and waste management, as well as citing the need for additional protection of sensitive localities such as the Studencisko blato, a marshy area adjacent to the lake that serves as a key habitat and nursery for unique and rare species. BIRN’s check warned that little had been achieved.

Albania Greenlights Blogger’s Extradition to Russia After Receiving ‘Guarantees’

Albania’s Ministry of Justice has given the go-ahead to extradite to Russia a well-known blogger and photographer accused of espionage, claiming Moscow has promised she will not face political persecution.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

Albania’s Ministry of Justice has given a greenlight to Russia’s demand to have a blogger extradited to face espionage charges, claiming it has received “guarantees” from Russia that she will not face political prosecution.

The ministry approved the extradition request even though Igor Krasnov, head of the Russian institution that gave the guarantees, is under EU and US sanctions for human rights violations and despite Russia’s very poor human rights record.

Svetlana Timofeeva, 33, is currently awaiting trial in Albania on separate espionage charges filed by an Albanian prosecutor.

She claims she is simply a blogger interested in exploring abandoned Cold War-era buildings. She has published two photo books on such sites and published on her Instagram profile under the name lanasator, which has some 254,000 followers.

In August last year, she was arrested in Albania after police in found Timofeeva and two companions, one Russian and the other a Ukrainian, at a rundown weapons factory at Gramsh, south of Tirana, where AK-47 rifles were once made.

She strongly denies spying for Russia. In her blog earlier, she wrote that after publicly criticising the Russian invasion of Ukraine, she had moved to Georgia.

“The Ministry of Justice had administered the request for extradition of the above-mentioned subject, for whom, the General Prosecution of the Russian Federation …. has guaranteed that the extradition request doesn’t aim to prosecute this persona for political, racial, religious, ethnicity or political views,” the ministry told BIRN in a response to questions.

“We have forwarded the request to the General Prosecution as it has been foreseen by the Penal Procedural Code and the European Convention on Extradition,” the ministry added.

The Russian request is being processed in the Court of Elbasan, in central Albania. Timofeeva had asked to not be extradited.

Asked by BIRN whether Western sanctions imposed against Russia can affect its stance on the matter,

the Ministry of Justice dismissed the suggestion, claiming the sanctions are limited to political and economic issues.

“Collaboration in the justice sector has no relation with the punitive measures, which are only political and economic,” the ministry wrote.

Isuf Shehu, a lawyer representing Timofeeva, condemned the ministry’s stance. Other human rights lawyers also expressed shock to BIRN, pointing to abundant proofs of human rights violations committed by Russia.

“The Ministry of Justice should have had first evaluated the human rights situation in Russia before judging the merits of the extradition request,” Shehu told BIRN.

“The Ministry of Justice has an obligation to verify whether the respective body in the requesting party, in this case, the General Prosecution [of Russia] truly respect human rights,” he added.

Dorjan Matlija, a human rights lawyer in Tirana, underlined the abundance of such violations in Russia. “The Russian Federation has left many proofs of human rights violation, which is proved by a high number of European Court of Human Rights cases,” Matlija said.

The fact that Russia is no longer party to the European Convention on Human Rights should have been enough for the Ministry to not accept its “guarantees” in their face value, according to Matlija.

Erida Skendaj, director of Albania Helsinki Committee, urged the Ministry to follow world news or reports from countries better informed about the

situation there before handling the request.

“There is a potential high risk that she will be politically prosecuted, as has happened with other people,” she said.

Gentjan Sejrani, a lawyer and activist, said guarantees given by Russia were worth nothing. “It is like taking for true the Russian statements suggesting that there are no [Russian] human rights violation currently going on in Ukraine,” he said.

Mustafa Turku, a public prosecutor covering the case, told BIRN his institution has no position on the matter. “We are neither in or against it,” Turku said.

Igor Krasnov, General Prosecutor of Russia, has been sanctioned by the United States and the European Union because “in his capacity as the General Prosecutor, [he] is responsible for serious human rights violation.”

Krasnov was sanctioned by the Council of the European Union for his role for the detention of the Russian opposition politician Alexei Navalny in January 2021.

“In his capacity as Prosecutor General, he is responsible for serious human rights violations, including the arbitrary detentions of protesters, and for widespread and systematic repression of freedom of peaceful assembly and of association, and freedom of opinion and expression,” the decision reads.

Albania endorsed the EU sanctions regime against Russia in a Government Decision of April 2021.

Svetlana Timofeeva. Photo: BIRN/Vladimir Karaj.

FEATURE

A Year of War in Ukraine: Journalists

Face Trauma of Reporting Atrocities

Some of the Ukrainian journalists who reported on brutal massacres or were injured on the frontlines while covering the Russian invasion of their country over the past year have sustained psychological traumas as a result.

SERBEZE HAXHIAJ and KATARINA TOPALOVA-DEJANOVSKA | BIRN | PRISTINA AND SKOPJE

It’s been nearly a year since Andriy Tsaplienko, a reporter with the Ukrainian broadcaster 1+1, sustained a leg injury while filming in the city of Chernihiv not long after the start of Russia’s full-scale invasion on February 24, 2022.

Tsaplienko was already an experienced war reporter; for more than two decades he had been covering conflicts in places like Sierra Leone, Afghanistan, Iraq and North Macedonia. But the annexation of Crimea by Russia in 2014 and the seizing of parts of the Donbas region by separatists brought him back to his home country.

But for the 54-year-old multi-awardwinning journalist, covering a war that was happening at home was different. After he was wounded in March, he had to undergo through three operations and have a prosthetic fitted.

“What I realsed, from my own experience, is that any kind of war wounds don’t pass easily without consequences, physically, emotionally,” Tsaplienko told BIRN.

“I thought that my trauma wasn’t quite serious. But it was an illusion,” he added, sighing deeply.

Tsaplienko is one of the journalists who covered the mass killings of Ukrainian civilians and soldiers in the city of Bucha last year. After Russian forces pulled out of the area in April, hundreds of bodies were found, including those of several children; many are believed to have been lined up and executed.

“When I went to Bucha and filmed the massacre and atrocities, I didn’t have much time to think. People need to have faster information, literally minute to minute,” he said.

His trauma is not only physical but psychological too: “It’s kind of PTSD. Sometimes I go to the clinic and meet soldiers,

friends. It’s a kind of common psychotherapy. But again it’s hard. It’s something that kills you inside.”

Being separated from his family is something else that causes him stress. “I sent my family to Poland. But my 16-yearold son also had anxiety. He wanted to come here and fight,” he explained.

‘Pressure has intensified on journalists’

Like Tsaplienko, many Ukrainian journalists have sustained psychological trauma as a result of reporting from the battlefield or witnessing scenes of mass killings, being injured, losing family members or being detained by Russian forces.

Jo Healey, founder and director of the UK-based NGO Trauma Reporting, which recently trained Ukrainian journalists in covering trauma and distress, pointed out that journalists who are exposed to horrific situations and have to report on the people affected can also suffer as a result.

“Pressure has intensified on journalists to cover people’s trauma and distress and deliver emotionally-driven content,” Healey said.

“It is really important that journalists are taught to be more trauma-aware at each stage of the reporting process. It allows them to do their job, do it well and hopefully do no harm to victims and survivors or to themselves,” she added.

The National Union of Journalists of Ukraine has been trying to ensure that journalists get more help and support.

“Mental health has become a very serious issue. There is anxiety, sleep disorders, negative thoughts and fear,” Lina Kushch, the union’s general secretary, told BIRN.

She said that one of the union’s own officials even faced psychological problems when Russian forces seized the city of Mariupol after a long and bloody siege.

“When we were involved in the evacuation of journalists from Mariupol, it was an awful impression, and one colleague could not continue this work,” Kushch said.

The union has launched a programme offering psychological support and established Ukraine’s first 24-hour mental health ‘hotline’ for media professionals.

“The main challenge is to convince our colleagues to call us because there is no tradition among Ukrainians to consult a psychologist. And journalists are not an exception,” Kushch explained.

‘Exhaustion and fury’

Andriy Dubchak, a photojournalist, correspondent and project head at independent media outlet Donbas Frontliner, has captured many shocking images of the

war in Ukraine. But even though his photographs and videos have attracted a lot of attention, he doesn’t feel that his work has been successful. Instead, what he feels is “exhaustion and fury”.

Like many other Ukrainian journalists, Dubchak thinks he has developed a form of PTSD. “I talk with many of my colleagues and lots of them meet psychologists,” he said.

Dubchak was covering the fighting and civilian evacuation in the frontline city of Bakhmut in November.

“The most difficult moment probably was when I saw an explosion kill a whole family,” he told BIRN.

While in Bakhmut, he was wounded. He heard explosions and fragments flying overhead, but couldn’t see anything.

“Something hit my leg. I didn’t even feel it. But then I realised it broke my leg,” he recalled. “I don’t remember, maybe [it was] a piece of the gravestones because it was a cemetery.”

‘Maybe we will stay alive’

Ricardo Gutierrez, the general secretary of the European Federation of Journalists said that Ukraine last year was the deadliest country for journalists and the war has affected all aspects of journalists’ lives.

“The situation in Ukraine is psychologically affecting many journalists who continue to operate in Ukraine and many of them are breaking down psychologically,” Gutierrez told BIRN.

He said that Russian disinformation and the pressure to conform to the rules imposed on media by the Ukrainian authorities under martial law also “makes the work of journalists very difficult”.

The European Federation of Journalists has helped to establish six Journalists’ Solidarity Centres across Ukraine and provide people with access to psychological support as well as protective equip-

Photo courtesy of Andriy Tsaplienko.

Andriy Tsaplienko on assignment for 1+1 TV. Photo courtesy of Andriy Tsaplienko.

Photojournalist Andriy Dubchak. Photo courtesy of Andriy Dubchak.

ment and safety training, he added.

Olena Pankratova, a psychologist who has been counselling journalists in Ukraine, explained that people who report from conflict zones find it difficult to deal with the emotions that surface when they witness atrocities.

“Journalists constantly observe suffering and human pain,” she added. “It can lead to burnout, depression and anxiety disorders.”

Tsaplienko said that losing close friends was particularly hard to deal with. “One of them was a very popular musician and poet in Ukraine. He went to his city of Izium days after it was liberated [in September] and he died on a landmine three months ago,” he said.

“Every time when I sit in the car I put his songs on the recorder. I cannot help myself stop crying,” he continued, his voice fading to a whisper as the tears began to come. “I know by heart every word, every tone of his voice,” he groaned.

Tsaplienko said he also faced ethical dilemmas last summer when he was working on a documentary about the Wagner Group, the private military company that provides mercenary fighters for the Russian war effort.

“I interviewed a mercenary captured by Ukrainian forces. He did not regret what he was doing. Listening to him was too hard to be restrained and doing my job,” he recalled.

Dubchak said he has been left haunted by walking through the empty streets of conflict zones and seeing the dead bodies left behind by the fighting. “After that, I can’t sleep for many nights,” he said.

Nevertherless, he added, he feels he has to help the wounded or move this victims’ bodies. “In such a situation you can’t just film,” he said.

He is aware too that the war is far from over: “The most horrible time probably is ahead, and maybe we will stay alive.”

Earthquake Takes Edge off Greek-Turkish Tensions

The devastating earthquake that struck Turkey and Syria on February 6 has taken the edge off tensions between Turkey and Greece that just a few months ago seemed about to boil over. But can the outpouring of solidarity bring about a real change in politics?

ELENI STAMATOUKOU | BIRN | ATHENS

Ever since a 7.8 magnitude earthquake struck Turkey and Syria on February 6, Greeks have been coming daily to the municipality building in the northern Greek city of Thessaloniki to leave medicine, clothes, bedding, food and other essentials. The solidarity continues to this day.

“The earthquake in Turkey affected me; such a crisis goes beyond any national framework,” said 36-year-old academic Anna, who lives in Turkey but was in Thessaloniki when the quake struck and has been working as a volunteer organising and packaging the aid. Anna declined to give her full name.

Turn back the clock a few months and observers were warning of conflict between the old foes, whose list of grievances – from the divided island of Cyprus to the delimitation of territorial waters and national airspace – runs long.

But just as earthquakes in 1999 that struck first Turkey and then Greece brought a thaw in relations and headlines that talked of ‘earthquake diplomacy’, so too, almost a quarter of a century later, there are signs – at least among ordinary Greeks and Turks – that history may be repeating itself.

With both governments expected to face elections this year, it is uncertain how far the sense of solidarity and goodwill will extend to the political elites, but Greek Prime Minister Kyriakos Mitsotakis was quick to tweet his condolences in Turkish and Foreign Minister Nikos Dendias has visited the affected areas and met his Turkish counterpart, Mevlut Cavusoglu.

“It is touching to see Greeks and Turks standing in solidarity when the neighbour is in need,” Vassilis Danellis, a 40 year-old Greek author who has lived in Turkey since 2010, told BIRN. “But also it is sad that it takes a disaster to trigger such reflexes.”

Greek rescuers on the ground

The February 6 earthquake killed at least 44,000 people in southeastern Turkey and neighbouring Syria and left tens of thousands more homeless.

Within hours of the disaster, elite search teams of the Greek Special Disaster Response Unit, EMAK, and the National Centre for Emergency Assistance, EKAB, were on the ground.

In total, 36 people, including doctors and firefighters specialised

in rescues from collapsed buildings, as well as three rescue dogs and three special rescue vehicles were sent. Volunteers joined them, working under the Turkish Disaster and Emergency Management Authority, AFAD.

“It was a physically and psychologically difficult undertaking for our crew,” said Fotis Sarigiannis, head of the board of directors of the Hellenic Rescue Team. “The pain was unbearable. Next to us were people wandering about and ‘looking’ for their loved ones in the ruins.”

The team spent 40 hours searching 13 collapsed buildings. “What boosted our morale was the rescue of two people from the ruins,” Sarigiannis told BIRN. “What we want to offer is help; this is the main purpose of our existence to offer help to people in danger or need without any religious, ethnic, or racial distinction.”

Outpouring of solidarity

Social media in Greece has been flooded with expressions of solidarity and information about how to donate humanitarian aid. Greek headlines, once full of the fear of conflict, now speak of a “wave of solidarity” and the “gratitude of Turks on social media for the help from Greece”.

The tone is sharply different to that of a few months ago, as both governments, facing elections, stoked tensions over the Aegean. Greece is due to hold a parliamentary election by June; Turkey, too, should vote this year, but a senior member of the ruling party has called for a postponement due to the scale of the disaster.

Efie Kassoura, a 55 year-old creative director, said she had made a financial donation to the Turkish recovery effort through an international organisation.

“There is no issue between Greeks and Turks,” she said. “However, there is a big issue with nationalists and the political management on both sides.”

Forty year-old Yannis Panagiotopoulos, who also donated money, agreed:

“Nothing divides us from the Turkish people; when it comes to politicians, it’s a different story.”

The Greek Basketball Federation joined forces with the Hellenic Red Cross to call on Greek clubs to help in way they can; many Greek sportsmen and women, as well as coaches, ply their trade in Turkey.

“Rivalry is for inside the stadium; any differences should stay there,” Nikos Nikolopoulos, secretary general of the Greek Basketball Federation, told BIRN. “This tragedy could not leave us indifferent.”

‘Divisions are created’

The outpouring of support recalls 1999, when a 7.6 magnitude earthquake in Turkey killed 17,000 people and Greeks sprang to send aid; weeks later, a 6.0 magnitude earthquake struck the Greek capital, Athens, killing 143, prompting Turks to return the favour.

Greek author Isidoros Zourgos, whose books recall the multicultural history of Thessaloniki, including its Ottoman Turkish past, said he was not surprised by the display of empathy this time too.

“Having also experienced similar disasters in Greece, the empathy that gave birth to our moral and material support was not unexpected,” he said.

“It was another reminder of the existential (and therefore authorial) need for human presence. After all, literature seeks this; even if it doesn’t always admit it, it longs for the encounter, so it maps dreams upon dreams, joys, and tears. The Other person is always our subject.”

Anna, the volunteer, said she hoped the disaster might open eyes.

“It is very simplistic to say that we are the same and have nothing to separate us,” she told BIRN. “Greeks and Turks should take responsibility for the way they vote because as long as fascism and nationalism exist, divisions are created.”

Greek Prime Minister, Kyriakos Micotakis meet with the Greek rescue mission to help Turkey with two devastating earthquakes

If US justice keep the McGonigal scandal under wraps, limiting the charges to ‘non-disclosure’ of certain relationships, its squeaky-clean reputation could be tarnished.

McGonigal’s Albanian ‘Adventure’ Demands a Deeper Investigation

The FBI itself is incorruptible,” Mario Puzzo wrote in his classic 1969 bestseller The Godfather, as two mafia bosses discuss plans for a large-scale drug importing operation.

In a book in which police, judges and politics are described as being “in the pocket” of the mafia don Don Corleone, who uses the influence that he holds over them for his deals, this is high praise.

Apparently, the FBI still deserves this reputation. Throughout its history, few rotten apples have been identified.

However, this might be about to change. Charles McGonigal, a former FBI boss who retired in 2018, was charged and arrested lately with not disclosing his personal relations with the Prime Minister of Albania, Edi Rama, and persons close to him, and for the fact that his travels to Albania were covered by someone else.

He received 225,000 US dollars in cash from an unnamed Albanian-American but says he has an alibi for it, claiming he only “borrowed” the money.

It is notable that the charges filed against him do not involve corruption. US prosecutors says he is guilty only of non-disclosure of the relationship.

The indictment says that in Vienna, on November 18, 2017, he interviewed an Albanian businessman-cum-politician who wanted an alleged plot to kill him investigated.

The name of this businessman and politician is not given, although only one person, Tom Doshi, fits the description – that is, an Albanian politician and businessman who claimed there was a plot to kill him.

Doshi claimed Albania’s former President Ilir Meta plotted to have him killed, back in 2015. Albanian prosecutors investigated the claim but found the “plot” inexistent. Doshi was later designated by the US State Department for corruption, in 2018.

McGonigal made at least three trips to Albania, between September 2017 and May 2018, all paid for by unknown sponsors and for unknown reasons.

Also, even assuming that the 225,000 dollars given him by “Person A” was indeed given as a debt, there is no sign that his alibi has been verified.

It is also unclear how “Person A” was able to muster 225,000 dollars in cash and loan it to him; 225,000 dollars in cash does not come easily for most Albanian emigrants to the US.

As for the businessman-politician, while it seems that the interview in Vienna was

fake, it is not known what McGonigal’s motives were for carrying out such an interview and why US investigators have not dug deeper into the matter.

There is also no indication that the FBI or the US Department of Justice have approached Albanian officials seeking a joint investigation, even though the matter concerns both countries.

Albania has now a Special Prosecutor’s office, or SPAK, which was created as part of the US and EU-sponsored Justice Reform, a massive endeavour that has cost a lot in diplomatic efforts and in money.

A joint US-Albanian investigation in this case would have been a good example and a learning process for the Albanian SPAK in terms of handling complex anti-corruption and money laundering cases. However, it seems US justice wishes to take care of its own problems, and is keeping the matter limited.

Albanian politicians have made news in the US for past lobbying efforts.

They learned long ago that money can buy access in US politics and have poured hundreds of thousands of dollars into this. Some cases ended up being investigated.

In 2019, two US citizens, one an Albanian-American, were given jail sentences for breaking US Campaign Financing laws.

According to the court, they received some 80,000 dollars from a foreign source

and transferred the money to former US President Barack Obama’s 2012 fundraising campaign. The idea was that Edi Rama, then the Albanian Socialist opposition leader, could have a photo opportunity with Obama.

No investigation into the source of this money was ever made.

Investigations into similar issues involving the now opposition Albanian Democratic Party’s lobbying expenditure also didn’t go far.

Albanian politicians’ eagerness to influence US politics appeared to peak in 2017, when the Foreign Agents Register of the US Justice Department, which lists US companies paid by foreign entities, showed six active contracts by Albanian political parties. At that time, Britain and India had five active contracts each.

The sums spent by Albanian politicians on US lobbying are significant. In 2016, the Socialist Party declared in its financial reports total revenues of some 86 million leks, equal to 720,000 euros. In 2017, it signed lobbying contracts in US worth 240,000 US dollars, equal to 224,000 euros.

So it seems that it was willing to spend a large percentage of its total 2016 revenues not on influencing Albanian voters but US politicians.

Similarly, the Democratic Party in opposition in 2016 declared revenues of 57

million leks while its lobbying contracts cost 34 million leks, equal to 283,000 euros, even more than the Socialists spent.

It is not only large parties like the now ruling Socialists or the Democrats in opposition that aimed to buy the sympathy of US politics.

Several individuals attempted the same thing. Saimir Tahiri, a former minister currently in prison on abuse of power charges, paid some 20,000 US dollars to a US lobbyist to stop the US embassy in Tirana commenting on a court case he was involved in. Two Albanian businessmen in 2017 paid some 50,000 dollars to get US politics involved in a property dispute in Albania.

However, the services McGonigal apparently offered Albanian politics take the game to a whole new level.

In The Godfather, US politics is seen to be in the pocket of Corleone. McGonigal likewise got his paid trips – and most likely, plenty of cash – while a senior official of the “incorruptible” FBI.

It would not help the US’s image abroad to limit this matter to “nondisclosure” charges, with no further investigation into who paid for his travels and why.

Failure to conduct a multipronged investigation into who paid for him and why might send a distinct message that the FBI no longer deserves its clean reputation.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

The FBI headquarters in Washington DC

The list of open issues is long and challenging but the two countries are at last moving in the right direction.

Albania, Greece Have Hit ‘Reset’ Button in Bilateral Relations

Intense diplomatic engagement between Greece and Albania, which culminated with the Greek Prime Minister’s visit to Albania in December 2022, the first in 13 years, is a strong indicator that both governments see bilateral relations as having a new momentum.

Greek-Albanian relations have seen ups and, also, many downs. However, since 2013, they have witnessed a remarkable upswing, with high-level contacts being strengthened and intensified.

The flipside of this positive development is that the evolution in their bilateral communication has not created the necessary conditions for the solution to chronic problems that should have been resolved a long time ago. The single most powerful explanation for this stagnation is the political calculations that have diverted the political leaderships from taking the risk of addressing issues of national interest.

Not only do the two countries have opposing views on all open issues but both societies also have completely different readings and sensitivities related to them.

At the heart of these sensitivities is a perennial mistrust based on two wrong perceptions inherited from the past: a general perception in Albania that Greece has never fully accepted the creation of the modern Albanian state; a general perception in Greece that Albanians have a hidden agenda aimed at diminishing Greece’s clout in the region.

Key issues at heart of relations

There are four hot points in Tirana-Athens talks, all inherited from the past.

Delimitation of the Greek-Albanian Continental Shelf and Maritime Zones and the conclusion of two agreements for the avoidance of border incidents and the maintenance of the pyramids that delineate part of their land border are three issues of mutual interest, with both sides making significant efforts to settle them. Border issues have historically been, and remain, the main source of tension in Greek-Albanian relations, with many nationalistic politicians and media from both sides pointing out one country as a threat to the territorial integrity of the other. The longer the border issues remain in limbo, especially in a fragile region like the Balkans, the more the danger increases of these issues being hijacked by people or groups with extremist views.

The fourth open issue is the constant demand of Albania for the abolition of the World War Two-era law that has left Greece technically in a state of war with it.

For a long time, the Greek side rejected Tirana’s claims that the war law is still in

power. However, in recent years, many Greek officials have expressed a willingness to end this anachronistic law of war, which is absurd, especially as both states are now NATO allies. Another contentious issue is the Cham issue, concerning ethnic Albanians expelled from Greece after World War II. Albania, directly or indirectly, has pushed for the issue to be included in a package of measures the two countries need to resolve but without success. The Greek authorities appear reluctant to engage in dialogue, however, declaring the Cham question a non-issue.

Both societies agree that the issue is an obstacle to the improvement of bilateral relations but have totally opposite perceptions about the nature of the problem and about possible solutions.

But disputes and problematic aspects in bilateral relations are not only linked to issues inherited from the past.

They are linked also to the Greek minority in Albania, with Athens expressing concerns about discrimination, and with Tirana at the same time complaining about the bureaucratic hurdles that Albanian immigrants often face in Greece. These issues are likely to keep the Tirana-Athens channel busy in the coming years. The high-level political meetings of the past few years have, however, served as a sound political and practical basis to put into motion a new structured process in the context of which the two countries have activated joint expert committees to discuss bilateral issues in detail.

Maritime dispute: opportunity to ‘unlock’ Greek-Albanian relations

Failing to reach a bilaterally negotiated agreement, the two sides turned to the mediation of an international arbitrator for the resolution of their sea border dispute, showing diplomatic flexibility.

The inclusion of a third arbiter in the process seems beneficial to both sides. The fact that the border dispute has already been put

into a nationalistic frame has left little space for rational argumentation in the public and political debate in both countries.

The atmosphere of suspicion not only affects the political debate but also makes difficult the public acceptance of any agreement based on bilateral negotiations.

Having the issue resolved by international arbitration gives both countries’ leaderships a way out from any domestic political conflict that could erupt on the issue, while the public will more easily accept a settlement that will be based on the international law.

In any case, the two sides should start explaining the pros and cons of this legal process to their respective societies in order to avoid any exploitation of the issue by speculative, populist, nationalist and delusional individuals. The negotiations, before going to the International Court as well as The Hague itself, will be long and difficult.

Irrespective of the difficulties ahead, however, the process’s successful completion will free both countries from mutual suspicion, creating a favorable environment for the settlement of other issues.

Greek minority in Albania: potentially a bridge of friendship Greece and Albania have occasionally experienced tensions related to the status and the rights of the Greek minority in Albania.

Incidents have provoked strong nationalist reactions in both societies, giving the impression that the Greek minority, a factor inextricably linking the two countries, functions as a division factor.

In the context of this perception, the Prime Ministers’ joint visit to the Greek minority village of Derviçan sent a strong message that the minority is a bridge of friendship and should only be seen as such.

Despite the strong message and the collaborative spirit expressed, different readings on issues related to the Greek minority are still in place and are capable of creating ten-

sions if brought back to the forefront at any moment. The safeguarding of the rights of the Greek minority in Albania constitutes a significant objective of Greek foreign policy. Athens raises the questions of the Greek minority not only at the bilateral level but also in the context of Albania’s EU accession process.

It falls to Tirana to deal with the minority issue in a measured way, recognizing the importance of not angering Albanians by seeming too lenient on national issues while not upsetting Athens, given Greece’s veto power to block Albania’s entry to the EU.

On its part, Greek diplomacy should maintain a delicate balance of keeping Albania’s European perspective open while trying to resolve bilateral issues, without being perceived as standing in Tirana’s way towards the EU.

Pensions of Albanian immigrants in Greece

Albanian immigrants, Greece’s largest migrant community, are the second human tie that permeate all interactions between Athens and Tirana. The two sides are currently negotiating one of the main issues that directly affects the daily life of Albanian immigrants – their pensions in Greece. Mutual recognition of pensions has been a constant demand of Albanian immigrants. However, the issue was put on ice due to its complexity.

The fact that Tirana and Athens have put in place a joint experts commission that will discuss technical issues on pensions is a step in the right direction.

However, this is only the first step that puts the issue on the bilateral agenda. The road to a final agreement is long and very difficult due to fiscal issues and the problematic pension systems in both countries.

In any case, negotiations should not lead to an agreement that will disqualify some categories of immigrants in the name of the sustainability of social security systems.

The reservoir of problems over Albanian immigrants is not drained with the issue of pensions. Other challenges are in place. These issues will stay in the bottom of the agenda, as long as historical disputes remain in place.

Pressing reset button is not enough

The reset button in Greek-Albanian relations has been pressed, but this is not enough. There are so many complex problems that their resolution cannot be achieved overnight. However, the time is ripe for a serious resolution process to begin.

The intensive bilateral communication of the past years has set not only the populace but even the politicians and media in a more amicable state of mind.

Greek Prime Minister Kyriakos Mitsotakis (L) welcomes his Albanian counterpart Edi Rama (R) during a meeting at the Maximos Mansion in Athens, Greece, 29 October 2019, prior to the 4th EU-Arab World Summit

BLEDAR FETA | BIRN | ATHENS

How Greece’s Coal-Mining Heartland won a Brief Reprieve after the War in Ukraine

The government had promised a post-carbon economy to match its ambitious decarbonisation plan. But with little in the way of new investment, the outlook looked bleak – until Russia invaded Ukraine.

ALEXIA KALAITZI | BIRN | KOZANI

When I was growing up, my mother would recall childhood visits to the family coalmine – a grey field, as she described it, crawling with workmen and trucks. It was in the town of Achlada, a couple of hundred kilometres west of our home in Thessaloniki, and last year I went to see it for myself, driving past the sunflower fields and forested mountains along the border with North Macedonia. The mine had been established in 1936 by a distant relative – my grandmother’s uncle – and it was now managed by his grand-daughter, Valina Roza. She had a brisk, cheery manner and a loud laugh, and she received me in an office adorned with black-and-white portraits of family members. “My father used to tell me that as long as we have coal, we will have a job,” she said. “I cannot say the same to my children. They know the mine won’t be here forever.”

Achlada is in Western Macedonia, a region that has been the heartland of Greece’s coal industry for the best part of a century, and is now the test-bed for its stop-start experiment in de-carbonisation. In September 2019, Greek Prime Minister Kyriakos Mitsotakis told the UN Climate Action Summit that his country would speed up its efforts to quit coal. Within the next decade, he declared, Greece would shut down all its coal mines and coal-fired power stations.

Greece’s reserves of lignite – a low-grade, high-emission form of coal – have underpinned its energy independence for the best part of a century. At the time of Mitsotakis’ speech, Greece was the fourth-largest coal producer in the EU. If it could quit coal within a decade, it would complete the quickest transition of any major EU coal producer – the decarbonisation equivalent of going cold turkey. The EU endorsed Mitsotakis’ plan as being in line with its own commitment to attaining carbon neutrality, or “net zero”, by 2050. It gave Greece 1.63 billion euros from a new fund designed to cushion the socio-economic impact of de-carbonisation.

In Western Macedonia, the decline of the coal sector had long been recognised as inevitable, if not quite imminent. Lignite was becoming less and less viable, its price inflated by EU emissions levies and undercut by cheap natural gas imports. The timetable outlined by Mitsotakis brought the end abruptly into view.

As the CEO of a privately owned mine, Roza lost sleep trying to figure out how to keep her business going in the knowledge that it would soon have to be wound down. Over the last five years, her mine has halved its workforce, from 700 people in 2018 to barely 350 today. “I don’t want these people to lose their jobs,” Roza said. “Nothing is impersonal in this place. The human relations, whether good or bad, are all personal.”

A small, family-run business, the Achlada mine is the exception in a region where most of the coal comes from sprawling, open-cast sites operated by Greece’s recently privatised energy utility, the Public Power Corporation. Caught in the headlights of a race to decarbonisation, the miners would ruefully ponder their future. “We used to say that only a war could save us,” said Yannis Fasidis, a heavy equipment operator at Ptolemaida-Florina, the largest coal-mine in the Balkans. The miners’ instincts were correct. The Russian assault on Ukraine last year saved mining jobs across Europe, making domestically sourced coal a secure alternative to imported natural gas. “We will work a while longer,” Fasidis said. “The war gave us an extension.”

Seventy years ago, six Western European countries battered by World War Two came together to regulate the trade in coal and steel, two commodities the post-war recovery could not do without. The supra-national body that they created, the European Coal and Steel Community, would evolve into the European Union.

Today, the EU’s plan to quit coal has run into another war, and producers from Germany to Greece have revised their decarbonisation targets. Like the tattoos that they resemble from above, the open-cast coal mines of Western Macedonia remain, for now, an indelible feature of its economy. This is the story of how Russia’s war in Ukraine pulled Greece’s coal-mining country back from the precipice.

The original decarbonisation plan had been “suicidal”, according to Ioannis Mitliagas, the president of the Chamber of Commerce and Industry in Kozani, the regional capital. He said the local economy would have required at least four to five years to develop employment opportunities to compensate for the loss of coal – “it’s simple maths.” Moreover, he said, the government would have missed its targets for quitting coal “even without the war”.

I began reporting this story six months before Russia launched its all-out invasion of Ukraine. The government in Athens had promised a post-carbon economy that was going to make up for the jobs sacrificed in the transition. Hardly anyone I met in Western Macedonia believed this promise. They were also sceptical about Greece’s capacity to quit coal according to Mitsotakis’ deadline. I wondered at the time if they were in denial about the end of coal because their livelihoods depended on the industry. “Imagining that Greece can quit functioning coal plants in 2023 is like believing that an 80-year-old woman can get a heart transplant and win a race at the Olympics,” said Kleanthis Aktenizoglou, the head of Decarbonisation Watch, a pressure group formed by business owners opposed to the pace of de-carbonisation. Greece’s plans to phase out coal were being tweaked prior to the invasion of Ukraine,

and had to be revised heavily after it. Nonetheless, energy experts believe that the system could have weaned itself off coal according to Mitsotakis’ timetable, and would have done so if it had not been for the invasion. While the war in Ukraine may not have bought time for the electrical grid, it has postponed a moment of reckoning for the economy in Western Macedonia –dominated by coal and ill-prepared for the transition. The mayor of Kozani, Lazaros Maloutas, told BIRN that the war had offered some “breathing space” to Western Macedonia. “[Now] we have a few years to get prepared, adapt to decarbonisation.”

A senior government official in Athens offered a more candid assessment. In comments relayed by local media last September, the Minister of Development and Investment, Adonis Georgiadis, said Greece had managed to secure the best of all worlds. It had received money from the EU and accomplished “a high degree” of decarbonisation – all while managing to keep the mines open. “In reality, nothing could have gone better for Western Macedonia,” he said.

The opposition, however, has accused the government of “violent decarbonisation” – seeking to phase out coal at the expense of jobs and energy security. With an election looming, Mitsotakis visited the region last week. He announced that funds worth 4 billion euros, including money from the EU, would be allocated to projects that would generate jobs. “No other periphery in Greece is as attractive to investors as Western Macedonia,” he said. “We have problems with other [peripheral regions] that claim we have made Western Macedonia too attractive.”

‘What will I do when the mines close?’

Coal came to Western Macedonia as a disruptor, swallowing up villages and farmland in the middle of the last century. The lignite sector provided steady incomes for tens of thousands of families in exchange for dirty, hazardous work. The Public Power Corporation bequeathed polluting coal-fired power stations to the region, along with job security and decent wages. Locals would speak of its employees as ideal marriage material. “Not everyone wanted to work in the mines in the beginning,” said Georgios Sismalidis, the mayor of Agioi Anargyroi, a village that was partly destroyed by the collapse of a neighbouring mine in 2017. “But after the Public Power Corporation started expropriating our lands to expand the mines, working for them was the only solution. There was no land left for agriculture.”

Today, agriculture is returning to Western Macedonia – with the help of the start-up sector. Tech-savvy farming has been identified as a potential growth industry that could help offset the loss of mining. “In my village, at least 60 people

are working in the coal sector,” said Stathis Paschalidis, an entrepreneur from Western Macedonia whose Proud Farm start-up aims to support new agricultural businesses with funding and livestock. “I hope creating the incubator will help some of them, and keep the village alive.”

Last June, Greece received 1.63 billion euros from the Just Transition Fund, an EU instrument that offers grants and loans to help member states manage the socio-economic fallout of decarbonisation. Greece’s application to the Fund listed “smart agriculture” as one of the sectors that could help offset the loss of coal in Western Macedonia. The Proud Farm initiative ticks many boxes for EU funding and would welcome the aid. Established four years ago, it has relied on money from the central government and EU programmes that are “available to any region in the country”, according to Paschalidis’ co-founder, Nikos Koltsidas. “We have seen nothing tangible, no decarbonisation plan that is related to what we’re doing,” he said.

Businesses directly affected by the phase-out of coal have been eligible for funding from a government scheme dedicated to the green transition. Ioannis Mitliagas, head of the Chamber of Commerce and Industry in Kozani, said the “intermediary programme had offered some mobility – but fell short of what we wanted”.

Within the sector itself, there is little faith in the government’s job-creation schemes. “I used to have 30 to 40 trucks coming to the garage every day,” said Marios Papadopoulos, the owner of a garage that services industrial vehicles in the mining town of Akrini. “Now I get two-three trucks a day.” He is in his early fifties and doubts he will find another job after the mines shut down. “I am looking for ways to leave the region,” he said. “I think our business is dying.”

Papadoulous said he had appointed an accountant early last year under a government programme to compensate businesses hit by the transition. However, the programme only paid out his compensation a few weeks ago. For the past year, he said, he had been paying the accountant out of his own pocket.

The compensation programme was overseen by the regional branch of the Greek employment agency. Its director, Dimitris Kanellidis, told BIRN that the programme’s IT system had “needed some improvements”. He said such delays were not widespread and the programme had sufficient funds to make the payouts.

Yannis Fasidis, the heavy equipment operator from Ptolemaida-Florina, has been in the coal industry since he was 16 years old. “We grew up

knowing that our job will be with the Public Power Corporation or in another business linked to coal,” he said. Now in his early forties, Fasidis said he recognised the need to quit coal, but the mines must be maintained until the post-carbon economy could support the workers. “I don’t want my children doing this job,” he said, “but for me, the mines are like home. Extracting coal safely is the only thing I know. What will I do when the mines close?”

BIRN has repeatedly approached the government for comment. However, spokespersons from the Ministry of Environment and Energy, as well as the Ministry for Development, have yet to provide a response. Experts and officials involved in the green transition said it was too early to expect results from the investment in a post-carbon economy. Western Macedonia is “around five years away” from having a start-up eco-system, said Michalis Dritsas, the CEO of Elevate Greece, a state-owned organisation tracking the start-up sector, and a former head of cabinet for the Deputy Minister for Development, Investment, Research and Innovation. According to Kostis Mousouroulis, the chairman of the committee that drafted the application to the Just Transition Fund, Greece was having to play catch up because previous governments had delayed addressing the socio-economic fallout from quitting coal. “Nobody had thought of creating an emergency plan for helping the businesses affected by decarbonisation, or for solving problems such as unemployment,” he said. “There was no plan. The aeroplane had to be constructed in midflight.” New Democracy was preceded in government by the leftist Syriza party. A former Alternate Minister for Environment and Energy under Syriza, Sokratis Famellos, dismissed the claim that his party had neglected the victims of decarbonisation. Syriza, he said, had put together its own proposal for funding the transition in 2018. “This money for new businesses and jobs was left untouched by the Mitsotakis government for two or three years.”

‘Two steps forwards, one step back’

Prime Minister Mitsotakis is an alumnus of Harvard and McKinsey, and the scion of a political dynasty embedded in the centre-right New Democracy party. Currently embroiled in a wire-tapping scandal, his election in 2019 was welcomed by Greece’s international creditors. Back then, he was seen as a technocratic, reformist figure with big ideas for modernising the country. His original de-carbonisation plan, announced in his first year in office, would have re-

quired rapid action on two fronts. Greece would have had to develop alternatives to coal to power its electrical grid. At the same time, in Western Macedonia, Greece would have had to develop alternatives to coal as the engine of the regional economy.

Until last year, the EU was relying on cheap Russian gas as an alternative to coal – a stop-gap fuel to see it through the transition between highly polluting lignite and clean, renewable energy. The spectacle of Russian tanks rolling into Ukraine demonstrated the folly of that policy, and the domestic production of lignite once again became viable, making up for the loss of imported gas. The responsibility for that U-turn lies overwhelmingly with the EU rather than any national government, said Michalis Mathioulakis, academic director at the Greek Energy Forum think tank. The bloc had quite simply failed to anticipate the rise in demand for natural gas as domestic coal production was wound down, and it had moreover failed to “secure a supply so as not to be dependent on Russia”, he said.

According to the decarbonisation timetable set out by Greece in 2019, all the coal-fired power plants that were in use at the time would be closed down by the end of 2023. An additional power plant that was then under construction, Ptolemaida 5, would burn coal until 2028, before switching to natural gas as a fuel. The Public Power Corporation later revised this schedule, announcing that the new plant would quit coal even sooner – in 2025. These deadlines would not survive the outbreak of a major war in Europe. Six weeks after the Russian invasion, Mitsotakis announced that Greece would ramp up the extraction of coal by 50 per cent. “It makes sense to increase the production of energy from lignite for the next two years in order to reduce our dependence on Russian gas,” he said, on April 6, 2022. He also confirmed that the government was prepared to postpone the planned closure of existing coal-fired power plants – due to have been completed in 2023.

Mitsotakis added that the new Ptolemaida 5 plant would continue burning coal until 2028, revising the Public Power Corporation’s plan to quit the fuel by 2025. The great leap forwards of the original decarbonisation plan had seemingly been recalibrated in favour of a “two steps forward, one step back” approach. Only the overarching deadline, of quitting coal altogether by 2028, appeared to have survived.

Mitsotakis’ speech would nonetheless emphasise that Greece remained committed to its longterm decarbonisation goals, albeit under a re-

yard. Everything is closed.”

One of the longest serving coal-fired power stations in the region, Kardia, was decommissioned in May 2021. “I didn’t expect the plant to close – nobody did,” said Achilleas Maniakas, a former employee who worked shifts in the Kardia control room for 28 years. “The mood was terrible on our last day here.” Two of his three children have left the region in search of work. On a visit to the abandoned plant last year, the inactive chimneys still towered over the horizon. In the control room where Maniakas had spent the best part of his career, the only sign of activity was an eerie beeping sound, ringing out over the darkened panels of instruments.

‘A blessing and a curse’

vised timetable that prolonged its reliance on coal. The speech was delivered at the inauguration of a massive solar plant in Kozani. The location was symbolic. The plant had been conceived as a flagship project that would highlight Greece’s embrace of renewable energy.

‘I didn’t expect the plant to close’

For now, coal mines and coal-fired power stations remain a mainstay of the economy in Western Macedonia. One in 10 jobs in the region are directly or indirectly related to lignite production, according to a June 2021 paper in the scientific journal, Climate. For every euro produced in the region, the paper’s authors said, 40 cents come from lignite. Recent upheaval in the coal industry has, however, also given Western Macedonia the highest unemployment rate in Greece, with one in five of the workforce out of a job. The youth unemployment rate is meanwhile the third highest among European regions.

Over the last decade, the production of lignite in Greece has become increasingly expensive as a result of the EU’s Emissions Trading System, the bloc’s mechanism for taxing industries according to their carbon emissions. From 201318, the cost of producing Greece’s high-emission lignite nearly doubled, according to official figures. Unable to compete with cheap natural gas imports, the coal sector has been withering away. During the final years of the last decade, the share of lignite within Greece’s energy mix shrank by half. In 2018, the fuel provided 29 per cent of the country’s energy, while in 2020, its share was down to 12.4 per cent.

Across Western Macedonia, incomes have tumbled and workers have been leaving in search of better prospects. Census data from 2021 shows that the region experienced the steepest fall in population in any Greek region. Since 2019, according to Giorgos Adamidis, the head of the PPC trade union, the region’s coal industry alone has lost some 4,500 workers – or nearly 60 per cent of the workforce.

Costas Fasidis is among them. He used to work as a contractor for the Public Power Corporation, driving his own truck. But as the work dried up, he struggled to make ends meet. In 2019, he left his hometown, Kozani, and moved to Thessaloniki. He found a job in a petrol station, earning 800 euros a month. His truck, which had cost him 80,000 euros, was sold for 10,000 euros. He regularly returns to the region to visit his family, including his brother, Yannis, who still has a job in mining. “Every time I come back, I feel depressed,” he said. “It’s like a grave-

Greece’s application to the EU’s Just Transition Fund had highlighted renewable energy as one of five sectors worthy of development in Western Macedonia, along with clean energy, trade and industry, smart agriculture, sustainable tourism and finally, technology and education. Out of these five, the renewables sector has seen the most growth so far. Across the region, the sites of old open-cast coal mines are being carpeted with solar farms, with funding from private companies including the Public Power Corporation. However, the renewables sector is expected to do more for the electrical grid than for the regional economy: operating a solar farm requires far fewer workers than digging for lignite. The top official overseeing the green transition in Western Macedonia, Vice Governor Stergios Kianas, warned that the solar farms would not provide much employment beyond the current construction boom. “Right now, all mechanical engineers are employed because they are working in renewables all over Western Macedonia, but what will happen in four or five years, after [these jobs] have finished? What is missing from the region is a big investment – one that will bring many jobs,” he said. “This is how we can solve unemployment.”

The White Dragon is meant to be just such an investment. The eight-billion-euro project intends to use the region’s growing solar power capacity to produce “green” hydrogen, the so-called fuel of the future. It has been heavily promoted by the regional government as a panacea for the post-carbon economy, bringing jobs and revenue. However, experts have questioned the viability of hydrogen fuel cell technology, which is still in its infancy, and White Dragon has yet to secure the critical backing of a European Commission scheme for major energy projects.

So far, only a slimmed-down version of the project, with a significantly lower budget of 780 million euros, has secured the go ahead. Ambitious hydrogen fuel projects can theoretically generate employment, according to Andrzej Ancygier, a senior analyst at Berlin-based think tank, Climate Analytics, but the government ought to complement them with simpler schemes, such as installing solar panels on rooftops. “I wouldn’t put all my eggs in one basket,” he said. While Europe’s phase-out of coal has slowed because of the war in Ukraine, energy experts say it is misleading to speak of the fuel making a comeback when overall trends show an irreversible decline. Nikos Mantzaris, a senior analyst at Green Tank, an Athens-based environmental think tank, said the share of coal in Greece’s energy mix had only risen slightly in 2022 – and that too from a historically low base. The share of coal in the previous year had been the lowest ever recorded.

Michalis Mathioulakis, academic director at the Greek Energy Forum think tank, emphasises that any assessment of the economic benefits from the coal industry must also take account of the associated cost to public health. “I would never say that it is a good thing that people are dying from pollution caused by inhaling lignite particles, so that some others will have work,” he said.

The trade-off is a familiar one. Efstathios Poutoglidis, an employee in Marios Papadopoulos’ garage in Akrini, lost his father in a mining accident. Now, he faces the prospect of migrating for work when the mines finally close. “Coal is both a blessing and a curse,” he said. “A blessing for the previous generation, and a curse for mine.”

Illustration: Sanja Pantic/BIRN

Rio Tinto Spends Million Euros on Serbian Land since Mine Cancellation

A BIRN investigation shows that Rio Tinto has spent more than a million euros on land in Serbia at the proposed site of a lithium mine that was eventually cancelled a year ago, while a redacted readout of a meeting with the EU makes clear the company’s fear of a national referendum on the issue.

SASA DRAGOJLO | BIRN | BELGRADE

Since mid-2022, the year Serbia’s government revoked licences for a $2.4 billion lithium mine, Anglo-Australian mining giant Rio Tinto has spent at least 1.2 million euros on land in the area that it hoped to exploit, BIRN can report, and is now offering financial aid to local firms in an apparent bid to win favour.

Faced with growing public opposition, the government called off the project in January last year, but critics speculated that the halt was only temporary, to avoid a voter backlash in elections that April.

But while Prime Minister Ana Brnabic stressed again in December that she sees no way back for the ‘Jadar’ project, the company itself says it has not “given up” and President Aleksandar Vucic is again mooting the possibility of a referendum. Opponents of the project face being beaten, he said on January 5.

“You never know – maybe they’ll have that referendum, maybe next or the year after that, you never know, just to fulfill a promise, so they can see how they will fare,” said Vucic, who as leader of the ruling Serbian Progressive Party is the most powerful political figure in the country.

A nationwide plebiscite, however, is precisely what Rio Tinto fears, according to a redacted readout – obtained by BIRN – of a meeting between company officials and the European Union delegation in Serbia on March 25 last year, two months after the project

was officially cancelled.

Rio Tinto: ‘We haven’t given up’ With demand for electric vehicle batteries on the rise, Rio Tinto says the lithium mine in the area of Loznica, western Serbia, would be the biggest in Europe and make the company one of the top 10 lithium producers in the world.

The project has strong backing from the UK, Australia, United States, and the EU. The latter imports almost all of the lithium it uses but has ambitions to secure an entire supply chain of battery minerals and materials, with demand for lithium predicted to grow 18 times by 2030 and 60 times by 2050.

Serbia stands to benefit from some 2,100 construction jobs and an injection of roughly 200 million euros per year into the domestic supply chain, Rio says. Environmentalists, however, fear huge damage to water and land in western Serbia, while some Serbs say they feel steamrollered by the powerful multinational mining giant.

Facing an election in April 2022, the government scrapped the project in the January, but Rio Tinto has not gone away.

Between June 2022 and January 2023, the company has paid some 1.2 million euros for 5.78 hectares of land via seven separate contracts with residents in the proposed mining site, BIRN found by analysing and cross-matching data from state cadastral records.

Then in January, Rio Tinto announced a programme of to support sustainable local development in the

Loznica area via financial grants for local enterprises. The company has not hidden its ambition to revive what chief executive Jakob Stausholm called in December an “amazing asset.”

“We need to figure out how to go about it,” Stausholm was quoted by Reuters as telling an investor briefing in Sydney. “The only thing I would say today is we haven’t given up.”

Asked about its continued land purchases, Rio Tinto told BIRN: “The purchase of the land is a continuation of the previously undertaken obligations of the Rio Sava company,” referring to its local subsidiary. Pressed for clarification

of these “obligations”, the company did not respond.

Regarding its support for local businesses, Rio Tinto said it was part of the company’s “commitment to the communities in which it operates” and has nothing to do with any potential referendum.

Rio Tinto reiterated that it still believes the Jadar project “has the potential to be a world-class operation that could support the development of other future industries in Serbia, acting as a flywheel for tens of thousands of new jobs for current and future generations, and the sustainable

Illustration: Igor Vujcic/BIRN

Serbian President Vucic, PM Ana Brnabic met Rio Tinto delegation. June 2021. Photo: Serbia’s Presidency

production of materials that are key to the energy transition.”

The environmental campaign group ‘Mars sa Drine’ [Get off the Drina], which opposes the Jadar project, said it had warned all along that the cancellation of the mine was a charade, but that its fate would ultimately be decided by the public.

“Rio Tinto buys people off with offers of cash, and now, in a genius marketing move, they act like a humanitarian organization that invests in local crafts,” Jovana Amidzic, a representative of the group, told BIRN. “Rio Tinto can stay on that land for 40 years, but there will

be no mines.”

Nationwide referendum risks ‘ more complicated dynamic’

Reviving the project without some kind of referendum risks a major public backlash against Vucic’s Progressives.

At a meeting with the EU delegation in Serbia on March 25 last year, Rio Tinto representatives appeared to be open to a local poll among villagers in the affected area, but not necessarily a wider plebiscite.

“A referendum could indicate the will of the inhabitants of the 12 villages of the area of Loznica, who according to

the company would be the key players in the execution of the project, and those who would benefit the most,” a redacted summary of the meeting reads. “A local referendum would thus favour the company.”

“A nationwide referendum including Belgrade, where the most negativity comes from, could produce a more complicated dynamic,” the document adds.

BIRN received the summary from an EU citizen who obtained it from the European Commission on the basis of a Freedom of Information request. BIRN obtained another copy of the document from another EU citizen, who had also submitted an FOI to the Commission, but in the second document the reference to Rio Tinto’s misgivings about a national referendum was blacked out.

The Commission shortly told BIRN that it was “a clerical error”.

In its response for this story, Rio Tinto did not comment directly on the possibility of a referendum, saying it was a matter for “the competent authorities” in Serbia.

Amidzic of Mars sa Drine said that Rio Tinto’s fear of a national referendum only underscored the strength of public resistance, even though the country’s president and government were firmly behind the mine.

“Even with all the machinery of Vucic’s rule over the media, the people’s resistance is clear to them,” Amidzic said, adding that regardless of whether the project is put to a referendum, it is already in violation of the law. “There are legal processes that have not been followed, and therefore we can see that this project cannot be realised according to legal regulations because it is catastrophic in terms of its impact on biodiversity, people’s health, water, air and land”.

Project aborted, but approval pending

Calling off the project on January 20, 2022, Serbia’s government terminated a decree concerning the spatial plan of the special purpose area for the Jadar project and, five days later, annulled a decision by the Ministry of Environmental Protection regarding the environmental impact study.

“All administrative acts related to Rio Tinto, i.e. Rio Sava, all permits, decisions, and everything else has been annulled,” Brnabic declared in the wake of mass protests. “With this, as far as the Jadar and Rio Tinto project is concerned, everything is over.”

However, Rio Tinto’s request for the approval of the exploitation field, submitted on January 6, 2021, is still pending, Ministry of Mining confirmed to Mars sa Drine organization.

BIRN asked the Ministry of Mining why the request is still officially under consideration if the project has already been aborted, but did not receive a reply by the time of publication.

In November last year, the government also signed declarations of intent with Slovakian battery maker InoBat to build an electric vehicle battery factory in Serbia, Reuters reported. Rio Tinto is an investor in InoBat.

Activists and the opposition say this all points to a likely revival of the Jadar project.

Meanwhile, a proposal to ban the mining of lithium and boron in Serbia, signed by more than 38,000 people and submitted to parliament last year, has still to come before the competent committee of ministry, despite rules that it should do so within 30 days.

Radomir Lazovic, an MP of the opposition Green-Left Coalition, said the so-called ‘People’s Initiative’ was being kept from lawmakers on someone’s orders.

“At every session and at every opportunity I asked what’s happening with the People’s Initiative,” Lazovic told BIRN.

“I managed to get answers from the Ministry of State Administration and Local Self-Government, and now the answer has arrived from the Committee for Constitutional Affairs and Legislation that this document never reached them, which can only mean one thing – that someone deliberately removed it from the regular procedure.”

BIRN sent inquiries to the Serbian president’s office and the Serbian government about the Rio Tinto lithium project, but received no response by the time of publication.

The Strpci Train Abductions: Oral History of a Bosnian Atrocity

On the 30th anniversary of the abduction and subsequent massacre of 20 passengers from a train in Strpci in Bosnia, witnesses to the crime, victims’ relatives and perpetrators of the atrocity tell the disturbing story of how it happened.

ja said.

On February 27, 1993, notorious war criminal Milan Lukic led around 20 Bosnian Serb Army soldiers and members of the Avengers paramilitary group to a railway station in the village of Strpci in Bosnia and Herzegovina.

Lukic and his fighters stopped a train number 671 that was travelling from Belgrade to Bar in Montenegro, seized 20 passengers, took them away and killed them. Eighteen of the victims were Bosniaks, one was a retired Yugoslav People’s Army officer and the identity of the other passenger has never been established. Only four of their bodies have been found so far.

Passenger Fikret Memovic was born in 1957, lived in Prijepolje and worked for the Belgrade Public Railway Transport Company, ZTP Beograd. He had a wife, and two young children, one of whom was an eightyear-old girl, Selma.

“He was the best father. He was always there for us, to please us in everything, he was ready to do anything. Regardless of the fact that he worked night shifts, because he worked on the railway, it didn’t matter how much he slept, if we needed something, anything, he was there,” Selma Memovic Colovic told BIRN.

On the day of the crime, Memovic was returning home from Belgrade on train 671. He did not have his national ID card with him, but had his company card. He never made it home.

“I remember that people from the neighbourhood started to gather [in Prijepolje], and that something was happening, but they kept us [children] away, either made us go outside or to my uncle’ s house next door, or to play with other children from the neighbourhood, but I saw that something was happening. We didn’t even know that [the passengers had been abducted] right away, nor did we get any information right away,” Memovic Colovic said.

Passenger Rifat Husovic, who was born in 1958, was coming back from Belgrade where he had gone to get a visa because he was planning to go and work abroad, his brother Sefki-

“He was an ordinary citizen, a peaceful citizen. He was a taxi driver in Bijelo Polje. The very word ‘taxi driver’ means that he didn’t look at who was who, whether he was Orthodox, Montenegrin, Bosniak, [that is] not written on anyone’s forehead… Whoever got into his car, he would drive them,” Sefkija Husovic told BIRN in 2022.

Speculation and lies

Passenger Senad Djecevic was 17 years old and was returning to Bar from Belgrade. His uncle Djordjije Vujovic found out about the abductions the same evening and managed to agree a meeting with Avengers leader Milan Lukic. He described the meeting point in Visegrad as a kind of informal café that served as the paramilitaries’ headquarters.

“And we sat there, talked with him and so on. And then Milan Lukic told me that he did not do it, that he would inform me if he found out anything, that he had heard something, that a certain [paramilitary group] Garavi Sokak [was responsible], and so on. So, I went to Priboj [in Serbia], I slept there at a hotel, but no one contacted me again,” Djordjije Vujovic told Belgrade Higher Court in 2019.

The abductions happened on a Saturday. Two days later, on Monday, Vecernje Novosti, a Serbian state-affiliated newspaper, published two articles. One was entitled “Mobilisation on the train!” and speculated that some Bosnian Serbs were among the passengers who were taken away.

“According to unofficial information, a dozen Serbs, citizens of the former Bosnia and Herzegovina, were taken from the train, and their seizure can be considered forced mobilisation [to the Bosnian Serb Army], which has often happened in the past 20 days,” Vecernje Novosti reported.

The second article was entitled “A close call with war”, and was written in the first person plural, by a Vecernje Novosti journalist who claimed he was in the train at the time of the abductions. He described the people who seized the passengers as “serious, but without any hints of a threat”.

The article added that the author “didn’t

notice that they [taken passengers] were resisting or even asking for an explanation, and their companions [the abductors] kept their rifles slung over their shoulders”.

“The young armed men themselves examined the identity cards as if they did it often, just routinely, and that’s why it was all over relatively quickly,” the article said.

The next day, Vecernje Novosti published another article speculating that the abducted passengers could be exchanged for Serbs who had previously been captured by enemy forces in the Rudo municipality, where Strpci is located.

“While in the area where all this happened, we managed to find out yesterday from fairly reliable sources that the kidnapped passengers are alive and well and that they are in Republika Srpska, most likely in the Visegrad area,” the newspaper claimed.

‘Man, they took all the Muslims off the train’

Slobodan Icagic was a train dispatcher at Strpci station. Sometime around 3pm on the

day of the abductions, a group of uniformed people armed with guns entered his office and checked his identity.

“The armed persons ordered him to stop the train and not to inform anyone about it. They told him that there were arms smugglers and deserters on the train… The blond soldier threatened him: ‘You are mine if the train goes by,’” said a verdict delivered by Bijelo Polje Higher Court in Montenegro in September 2002.

Icagic gave a signal for train 671 to stop, which came as a surprise to Zeljko Radojicic, who taken over as the driver of the train in Uzice in western Serbia earlier that day and was continuing towards Montenegro.

“I stopped and there was a crowd in the station and around the station, there were military, soldiers… I didn’t see insignia on all of them, but they were dressed differently,” Radojicic told Belgrade Higher Court in 2019. “The train dispatcher came without a cap, which is not in any regulation because he always has to wear a cap when he comes into my space to give me a notification or something… And he told me when these people are finished I will give you the papers so that I can continue the journey, I asked [what was going on], but then they [soldiers] came into my space in the locomotive and checked my identity.”

Train 671 had three conductors that day: Marko Plazinic, Radenko Grujicic and Srecko Ignjatovic. Ignjatovic has since died, but he told police in Serbia in 1993 that three people entered the train at Strpci and that one of them had a Republika Srpska emblem his sleeve.

“I.S. claims that 20 to 25 men were taken out of the train. He adds that he recognised three of them. One is a Muslim from Prijepolje, a field worker, who told him ‘Srecko, they took me too’. The other is a young man (student) from Sarajevo with a refugee certificate, which he showed him. The third is a black man with a Belgrade-Podgorica return ticket,” Serbian police noted after questioning Ignjatovic in May 1993.

Halil and Sanija Zupcevic were Bosnian refugees living in Rozaje in Montenegro. They had gone to Serbia to try to cross the Yugoslav border into Hungary, but had been rejected

Strpci railway station. Photo: YIHR Serbia.

Avengers leader Milan Lukic in Visegrad, May 1992. Photo: EPA/Mzwele.

Fikret Memovic. Photo courtesy of the Memovic family.

MILICA STOJANOVIC | BIRN | BELGRADE

and got on train 671 to return to Montenegro. In Strpci, two soldiers entered their compartment.

“One of them was tall, young and handsome with pale skin. He had a black knitted cap on his head. He had a semi-automatic rifle and a knife below his knee… The other person was short, broad-faced, with a smaller chin. They asked for documents to look at. Halil handed over the documents that were with him. After reviewing the documents, they told Halil that he should go with them for additional checks. Halil went without opposition,” Bijelo Polje Higher Court’s verdict said, citing Sanija Zupcevic’s statement.

In another compartment on train 671 was retired Yugoslav People’s Army officer Tomo Buzov, who was going to Podgorica to see his son Darko who doing his mandatory military service there. According to what Darko Buzov was told, his father tried to stop the Serb fighters taking away a young man from Bar in Montenegro and was then taken instead of him.

“They [paramilitaries] entered the compartment where my father was sitting and this guy from Bar was sitting, and he [one of the fighters] called out two people from that compartment, that guy [from Bar] and another man,” Darko Buzov told BIRN

“And then my father, responding to what they said, asked ‘Whose army are you with?’, to which they replied: ‘Sit down.’ He said: ‘I am an officer.’ [The paramilitary answered:] ‘OK, no one is touching you, just sit.’”

Goran Vukovic from Priboj was working as a policeman in the Serbian town of Uzice and after his shift on Feburary 27 1993, he travelled home on train 671. He was in uniform, but off duty, and sat with police colleagues who were detailed to accompany the train. He saw a group of 15 to 20 people being taken away.

“I was only told [that they had been abducted] by Vranic, a police officer in Priboj – because we didn’t even know, we thought it was about people who were Republika Srpska [army] conscripts [being taken away for mobilisation], that had happened before as far as I heard… The man [Vranic] was running and I said ‘Why are you running, Vrana?’, and he says, ‘Man, they took all Muslims

of those people resisted, nor were they allowed to,” Ranisavljevic said.

One of abducted passengers remains unidentified to this day. Many witnesses claimed he had a black or darker skin.

“At one point, one person, I know it was a black man, took out invalid Yugoslav currency from his bag and said that he wanted to pay for his life with that money. We all laughed at that. Milan Lukic had a conversation with him, that black man knew the Serbian language. I also remember that the black man was beaten the least,” Ranisavljevic testified.

Bosnian Serb Army soldier Mico Jovicic was also at Strpci train station and in Prelovo. After the beating, the passengers were tied up and put back in the truck again.

“I saw that people were tied up, some with wire and some with rope. Some were half-naked, some were wearing vests, and most of them were barefoot. Someone was asking for a blanket and someone from the mass of soldiers said: ‘Where you are going, you will not need a blanket,’” Jovicic told Belgrade Higher Court in January 2020

The passengers were driven to a burned-out house in the village of Musici. According to Ranisavljevic’s testimony in Montenegro, Milan Lukic and Boban Indjic went inside the house and the passengers were then taken to them in groups of five or six.

Ex-Prisoner of Albanian Communist Regime Exhibits Art at Former Jail

Fatos Lubonja,who spent 17 years in prison under the Albanian Communist regime, presented an exhibition called “Fraktura” on Saturday in former communism prison of Spac.

off the train’, and that’s when I found out about that,” Vukovic told Belgrade Higher Court in November 2019.

Captive offered to ‘pay for his life’

On April 6, 1994, Avengers leader Milan Lukic was remanded in custody in Belgrade, but 11 days later, he was released.

“After the investigation into Milan Lukic for the aforementioned crime [in Strpci], it was established that there is no evidence that he committed this criminal act,” Belgrade District Court informed a parliamentary commission in Montenegro in 1994.

Because nine of the victims were Montenegrin citizens, Montenegro’s parliament established the commission in October 1993 to gather information about the abductions, but did not find out much.

“The available documents do not show that there were any attempts to involve international organisations that could be of help in solving the kidnapping, [nor] the continuous insistence by the authorities in Pale [the Bosnian Serbs’ unofficial capital at the time] regarding the investigation in the territory under their control, [nor] the engagement of the intelligence services in the collection of data, etc,” the commission’s president, Dragisa Burzan, told parliament in January 1996, adding that after June 1993, “there were no investigative activities, at least not according to the available documentation”.

Nebojsa Ranisavljevic, a volunteer fighter from Despotovac in Serbia, was arrested in Montenegro in October 1996 for his role in the Strpci crime. He was with Milan Lukic and the abducted passengers in the truck as they were leaving Strpci station.

“I saw that those people, whom we took from the train, were dozing off, they were sitting and silent,” Ranisavljevic told during the investigation in Bijelo Polje in October 1996.

The passengers were driven to an elementary school in the village of Prelovo, taken into the school gym and lined up against the wall. They were robbed and then seriously beaten for at least an hour.

“They hit them first with their fists, and when one of them fell, they continued to kick them. That beating lasted about an hour, none

“After that [first group entered the house], I heard the first command, I don’t know if it was Milan’s or Boban’s command, it was the command ‘lie down’. After that command, I heard muffled gunshots, as many as the amount of people who were brought into the garage. I didn’t hear any moans, screams or anything like that, nobody said anything,” Ranisavljevic said.

Most of victims were executed, while two were killed trying to escape. Dragoljub Carkic was a Bosnian Serb Army soldier at the time of crime. He occasionally repaired tractors for the army. The day after the killings, a local agricultural cooperative director told him to take a tractor and go a certain house in the village of Musici, but was not told why.

“There were some people there and there were a lot of dead people at that house. There were – I do not know how many, really. I was ordered to transfer them, drag them, to the bank of the [River] Drina, I refused [but] I had to carry out the order, when I got closer, I felt sick, my head was spinning from some pain, I vomited over the whole cabin of the tractor, and I barely did it, barely,” Carkic told Belgrade Higher Court in November 2019

One of the passengers who was executed was Fehijim Bakija. He was born in 1952 and was living in Bijelo Polje in Montenegro, but working in Belgrade for the Planum construction company. When he was murdered, he left behind a wife and three children.

“It was very hard, very hard [to live without a father] – me, my brother and sister, I mean, we were all minors,” his son Edin Bakija told Belgrade Higher Court in April 2019. “Until that day we lived beautifully, I mean, but after that it was very hard. After that it was very, very difficult.”

So far, eight Bosnian Serb Army soldiers have been convicted of involvement in the Strpci crime by the Bosnian court, while three Avengers fighters and one Bosnian Serb soldier have been convicted by the Serbian court, but all of these verdicts are subject to appeal. One paramilitary has been convicted under a final verdict in Bosnia, and another in Montenegro.

Milan Lukic is serving a life sentence for other wartime crimes, but has been indicted in Bosnia over the Strpci killings. It is not clear when he might face trial.

Writer and artist Fatos Lubonja and fellow artist Ardian Isufi staged an exhibition at the weekend displaying works and documents about life in former Spac prison where the Communist regime jailed thousands of Albanians and made them work in a forced labour camp.

“I remember Spac every day, the memory is part of my life,” Lubonja said at the exhibition on Saturday.

Spac was one of the most infamous jails in Communist Albania, located in a remote mountainous area in the north of the country, where inmates were forced to work in copper and pyrite mines in harsh conditions. Despite promises by the Albanian authorities, the site has not yet been declared a cultural monument for preservation.

“The exhibition emphasises the essential difference between places of memory and their representation – [it’s] the beginning of an open and concrete discussion about the museumisation of these places in Albania,” Lubonja and Isufi said in a statement.

The prison was closed in 1990 but remains an important symbol because one of the few incidents in which Albanians rebelled against the repressive regime of dictator Enver Hoxha took place there.

On May 21, 1973, prisoners at Spac staged an uprising against their guards, calling for freedom and the end of Communism, and raising the Albanian flag without the Communist red star on it. The revolt was violently suppressed after two days.

FJORI SINORUKA | BIRN | TIRANA

The ‘Fraktura’ exhibition by Fatos Lubonja and Ardian Isufi at the former Spac prison. Photo: BIRN.