Gazeta reporter.al, numri 56

06

Të mbijetuarit e COVID-19 rrëfejnë betejën me frikën dhe sëmundjen

Të sprovuar nga epidemia e koronavirusit të ri, shtatë të mbijetuar nga qytete të ndryshme të Shqipërisë tregojnë luftën e tyre –jo vetëm me COVID-19, por edhe me ankthin apo stigmën e infektimit.

12

Kullat e përkulura të Durrësit: Banorët përballen me ndërtuesit

Banorët e tre kullave në Durrës kundërshtojnë planet e ndërtuesve për meremetim, ndërsa dëshmojnë se tërmeti nxorri në sipërfaqe cilësinë e keqe të ndërtimit, që solli çedimin e pallateve të tyre njësoj si kulla e pjerrët e Pizës.

14

Braktisja e kërkimit shkencor e lë Shqipërinë nën rrënoja

Financimi për kërkim shkencor në universitetet publike është miniminal, një luks që sipas ekspertëve, një vend i varfër si Shqipëria nuk mund t’ia lejojë vetes.

Nr.

56

Prill 2020 E përmuajshme

TË URITUR DHE TË DHUNUAR

SHQIPËRIA U PRIVON REFUGJATËVE TË DREJTAT MINIMALE / Dhjetëra azilkërkues nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore e shuajnë urinë duke lypur ushqim në qendër të Tiranës, ndërsa denoncojnë Qendrën në Babrru si një vend ku lulëzojnë bandat.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN. Fotot nga Nensi Bogdani.

2

Prill 2020

TË URITUR DHE TË DHUNUAR: SHQIPËRIA U PRIVON REFUGJATËVE TË DREJTAT MINIMALE

04

TË MBIJETUARIT E COVID-19 RRËFEJNË BETEJËN ME FRIKËN DHE SËMUNDJEN

06 4-5

‘NUK PËRQAFOJ DOT TIM BIR’: LUFTA E DYFISHTË E BLUZAVE TË BARDHA ME COVID-19

10

KULLAT E PËRKULURA TË DURRËSIT: BANORËT PËRBALLEN ME NDËRTUESIT

12

BRAKTISJA E KËRKIMIT SHKENCOR E LË SHQIPËRINË NËN RRËNOJA

14

SI LEXOHEN GRAFIKËT E COVID-19

16

Shqipëria duhet t’u ofrojë refugjatëve kushte minimale të strehimit dhe ushqimit, por dhjetëra azilkërkues nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore e shuajnë urinë duke lypur ushqim në qendër të Tiranës, ndërsa denoncojnë Qendrën në Babrru si një vend ku lulëzojnë bandat.

6-7 Të sprovuar nga epidemia e koronavirusit të ri, shtatë të mbijetuar nga qytete të ndryshme të Shqipërisë tregojnë luftën e tyre –jo vetëm me COVID-19, por edhe me ankthin apo stigmën e infektimit.

ENGLISH EDITION BATTERED AND HUNGRY: ALBANIA FAILS TO SAFEGUARD THE RIGHTS OF REFUGEES COMMUNION AND THE CORONAVIRUS: COVID-19 TRIGGERS DEEP ORTHODOX DIVISIONS

10-11

COVID-19 AND DOMESTIC ABUSE: WHEN HOME IS NOT THE SAFEST PLACE

22

ROMANIA’S DRIVE TO CENSOR ‘FAKE NEWS’ WORRIES ACTIVISTS

26

EVIDENCE REVEALS SERBIAN OFFICERS’ ROLE IN KOSOVO MASSACRE WAS IGNORED

28

BALKAN TOURISM SECTOR BRACES FOR SUMMER SEASON WRITE-OFF

ANALIZA

30

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

20

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

18

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Mjekët dhe infermierët në Shqipëri po luftojnë në vijën e parë të frontit për të shpëtuar jetët e pacientëve të tyre të infektuar nga koronavirusi në një situatë të jashtëzakonshme –që i mban të izoluar nga familjet dhe në pamundësi për të përqafuar prej javësh fëmijët e tyre.

12-13 Banorët e tre kullave në Durrës kundërshtojnë planet e ndërtuesve për meremetim, ndërsa dëshmojnë se tërmeti i 26 nëntorit vetëm sa nxorri në sipërfaqe cilësinë e keqe të ndërtimit dhe problemet e theksuara strukturore-që sollën çedimin e pallateve të tyre njësoj si kulla e pjerrët e Pizës.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Prill 2020

Ngjarjet e Prillit Testet e COVID-19 Mjeku infeksionist, Rexhep Muja dhe dy koleget e tij marrin tamponët e personave të dyshuar me COVID-19, çdo ditë në Tiranë. Që prej fillimit të epidemisë, më shumë se 750 persona rezultojnë të prekur në Shqipëri.

Foto: GENT SHKULLAKU/ LSA

Epidemia e COVID-19 numëron qindra të prekur Shqipëria numëroi 766 persona të prekur nga COVID-19 deri të mërkurën më 29 prill, ndërkohë që vendi u përball me javë të gjata izolimi që prej shpërthimit të epidemisë në fillim të marsit. Instituti i Shëndetit Publik vlerëson se situata e përhapjes së virusit është tashmë e kontrolluar dhe se vetëm 10% e të prekurve aktivë ndodhen për trajtim në spital. Mes të infektuarve, 455 persona konsiderohen të shëruar tashmë dhe 281 të tjerë janë pacientë aktivë. COVID-19 ka shkaktuar 30 viktima deri në fund të prillit në Shqipëri, ndërsa vdekshmëria llogaritet në 4% të numrit total të të prekurve.

Në dy spitalet e vëna në dispozicion të epidemisë ndodheshin të shtruar të mërkurën 33 pacientë. Tetë prej tyre ndodhen në gjendje më të rënduar dhe në terapi intensive.

Lehtësimi i kurbës së COVID-19 në Shqipëri është shoqëruar me një lehtësim të pjesshëm të masave të qeverisë.

Megjithatë, baret dhe restorantet vazhdojnë të jenë të mbyllura, ndërsa u vendos që shkollat të qëndrojnë të mbyllura deri në përfundim të vitit akademik.

Lëvizja e popullsisë në Shqipëri ra me 66 % Të dhëna të publikuara nga kompania ‘Apple’ mbi trendin e lëvizshmërisë së popullatës gjatë muajve të fundit, tregojnë që masa shtrënguese të marra nga qeveria e kanë reduktuar ndjeshëm lëvizjen e popullsisë. Të dhënat e ‘Apple’ tregojnë që lëvizja e popullsisë në këmbë dhe me makinë ra duke filluar nga data 9 mars, kur u konfirmuan dy rastet e para me COVID-19. Rënia drastike e lëvizjes megjithatë u shënjua me 13 mars, pas vendosjes së ndalimit të lëvizjes në Tiranë dhe Durrës nga qeveria, dhe ka mbetur në një nivel të përafërt që nga ajo periudhë – me një ulje afërsisht 66 % të krahasuar me periudhën normale në janar. Këto të dhëna gjenerohen duke llogaritur numrin e kërkesave të bëra në ‘Apple Maps’ për udhëzime për adresa/destinacione të caktuara në vendet /

rajonet dhe qytetet e zgjedhura. Disponueshmëria e të dhënave në një vend / rajon ose qytet të veçantë i nënshtrohet një numri faktorësh, duke përfshirë pragjet minimale për kërkesat e bëra gjatë një ditë.

Përkeqësohet liria e medias Ligjet kundër medias online, kufizimi i qasjes së gazetarëve në informacion, arrestimi gazetarëve dhe aktivistëve dhe mbyllja e mediave kritike me qeverinë, janë vetëm disa nga problemet që sipas organizatës Reporterët pa Kufij (RSF) kanë çuar në përkeqësimin e lirisë së medias në Shqipëri. “Kjo- në kombinim me gjuhën denigruese të politikanëve, i kthen reporterët në shënjestra të mundshme dhune,” shprehet RSF. “Ndërkohë, autoritetet e vendit, i cili ka aspirata të bëhet anëtarë i Bashkimit Europian, kanë dështuar të zbardhin dhe dënojnë sulme fizike dhe kërcënimet serioze ndaj gazetarëve,” shton RSF. Në mes të dhjetorit, parlamenti miratoi dy projektligje pjesë të ashtuquajturën ‘paketa anti-shifje’ e cila synon rregullim e përmbajtjes së medias online nga Këshilli i Etikës në Autoritetin e Medias Audiovizive. Projektligjet u rikthyen në parlament nga Presidenti Ilir Meta si jokushtetuese . Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës i kërkoi Komisioni të Venecias vlerësimin e tyre dhe qeveria vendosi të pezullojë miratimin e tyre. “Duke kufizuar lirinë e shprehjes, informacionit dhe të medias dhe kundër praktikave me të mira ndërkombëtare, të dy ligjet rrezikojnë ta rrisin censurën ndaj gazetarëve që janë më vulnerabël ndaj presionit qeveritar,” shprehet RSF.

Rama pranon tërheqjen e padisë në Gjermani Afro një vit pas publikimit të një serie audiopërgjimesh në të cilat, zyrtarë të ndryshëm socialistë dëgjohen duke diskutuar një larmishmëri krimesh elektorale me elementë të krimit të organizuar, kryeministri Edi Rama, i cili i kishte shpallur publikimet si shpifje dhe

kishte ngritur padi në Gjermani, pranoi se ai e ka tërhequr padinë. Rama aludoi se shkaqet e tërheqjes ishin një miqësi që ai kishte krijuar me redaktorët e tabloidit gjerman BILD. Gazeta nuk e ka tërhequr materialin e publikuar dhe as nuk ka kërkuar ndjesë ndaj Ramës. Rama njoftoi më 25 qershor 2019 vendimin për të hedhur në gjyq gazetën si dhe faktin që kishte kontraktuar një prej avokatëve më të famshëm dhe më të shtrenjtë në Gjermani. Kostot e aventurës ligjore të Ramës në Gjermani nuk bëhen të ditura. Prinz është një avokat i specializuar në çështje të cënimit të reputacionit dhe shpifjes dhe numëron disa korporata dhe një familje mbretërore në listën e klientëve. Opozita politike deklaroi gjatë ditëve të fundit në mënyrë të përsëritur se fakti që Rama është tërhequr nga pretendimet se ndaj tij është shpifur, tregon se skandali i publikuar te BILD është i vërtetë.

Gjykata e Lartë rivihet në funksion Gjykata e Lartë njoftoi rifillimin e veprimtarisë gjyqësore për shqyrtimin e një pjese të çështjeve që konsiderohen si “emergjente”, nga dhjetëra mijëra dosje që presin të gjykohen prej vitesh. Përmes një njoftimi për shtyp, Gjykata e Lartë deklaroi se Këshilli i Përgjithshëm i Gjyqtarëve vendosi që të nisë menjëherë shqyrtimin e rekurseve të çështjeve të themelit dhe çështjeve të tjera që duhet të shqyrtohen në mënyrë të shpejtë. Pas fillimit të ushtrimit të detyrës së gjyqtarëve të rinj; Sokol Sadushaj, Ervin Pupe dhe Ilir Panda është bërë i mundur funksionimi i pjesshëm i Gjykatës së Lartë –e bllokuar prej një viti për shkak të shkarkimeve masive nga vetingu. Në Gjykatën e Lartë janë formuar tashmë Kolegjit Civil, Administrativ dhe ai Penal.

Në Kolegjin Civil janë caktuar gjyqtarët Ardian Dvorani dhe Ervin Pupe; në Kolegjin Administrativ gjyqtari Sokol Sadushaj dhe në atë Penal, gjyqtari Ilir Panda. Mbi 35 mijë rekurse janë në pritje për t’u shqyrtuar nga Gjykata e Lartë.

Por mbartja e një numri kaq të madh çështjesh ka ardhur si pasojë e një rritje graduale, për shkak se në 10 vitet e fundit, Gjykata e Lartë nuk ka arritur të trajtojë dhe të zgjidhë gjatë secilit vit kalendarik çështjet që paraqiteshin.

4

Prill 2020

INVESTIGIM

Të uritur dhe të dhunuar: Shqipëria u privon refugjatëve të drejtat minimale Shqipëria duhet t’u ofrojë refugjatëve kushte minimale të strehimit dhe ushqimit, por dhjetëra azilkërkues nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore e shuajnë urinë duke lypur ushqim në qendër të Tiranës, ndërsa denoncojnë Qendrën në Babrru si një vend ku lulëzojnë bandat.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

M

esditën e 2 prillit në sheshin “Skënderbej” në Tiranë, dhjetëra qytetarë nxitojnë me qese ushqimesh ndër duar që të mos i kapë orari i ndalim-qarkullimit jashtë, por Kahled*, 27 vjeç i tërheq këmbët zvarrë mbi pllakat e murrme të nxehura nga dielli.

Refugjati nga Palestina është i uritur dhe vëzhgon rreth tij se kujt mund t’i zgjasë dorën për t’i kërkuar lëmoshë.

“Na ndihmo.Jemi pa ngrënë,” thotë ai me drojë dhe një anglishte të çalë.Refugjati me trup të imët nuk ndodhet në qendër të Tiranës për të lypur para; ai është në kërkim të bukës, biskotave apo konservave të peshkut që rezistojnë gjatë. Kahled është strehuar prej javësh në Qendrën Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit në periferi të Tiranës, por ankohet se ushqimi që u serviret aty është i keq, i pamjaftueshëm dhe i lë shumicën e kohës të uritur. Ai përpiqet të tregojë përmes shenjave se racioni ditor i bukës ështësa gjysma e pëllëmbës së dorës, ndërsa gjella është e pangrënshme. “No good,” tund kokën ai.

Kahled është vetëm një nga qindra azilkërkuesit e uritur të Shqipërisë – vendit që eksporton nga ana e vet numrin më të lartë të azilkërkuesve në Europë.

Nëfillim të prillit në Tiranë, BIRN vëzhgoi dhe intervistoi një duzinë emigrantësh nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore, të cilët ndonëse janë pranuar në Qendrën Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit në Babrru, detyrohen të lypin çdo ditë ushqim për të mbajtur frymën gjallë.

Disa emigrantë i thanë BIRN se kushtet në Qendër ishin shumë të këqija dhe se situata ishte jashtë kontrollit për shkak të lulëzimit të bandave -të cilat i grabisin dhe i dhunojnë sistematikisht.Të tjerë emigrantë të bllokuar në Shqipëri u ankuan se ishin lënë në mes të katër rrugëve ndonëse kishin kërkuar mbrojtje, pasi Qendra i ka mbyllur dyert për shkak të epidemisë së COVID-19.

Neglizhenca e Shqipërisë ndaj kushteve të refugjatëve të huaj nuk është një fenomen i ri, por problemet janë përshkallëzuar me dhjetëfishimin e numrit të tyre nëtre vitet e fundit. Të shqetësuar, aktivistët e të drejtave të njeriut i kujtojnë qeverisë se privimi i refugjatëve nga ushqimi dhe strehimi bie ndesh me konventat ndërkombëtare.

“Mosofrimi i kushteve minimale të strehim-

Nassif nga Algjeria duke folur për BIRN në sheshin “Skënderbej” në Tiranë. Foto: Nensi Bogdani.

it dhe ushqimit përbën shkelje të konventës për refugjatët,” tha Erida Skëndaj, drejtoresha ekzekutive e Komitetit Shqiptar të Helsinkit.“Pavarësisht se i varfër, shteti shqiptar ka detyrim prej konventave ndërkombëtare që ka nënshkruar, që t’u plotësojë kushtet minimale, qoftë edhe duke u dhënë para xhepi,” shtoi ajo. Ministria e Brendshme dhe Qendra Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit mohuan akuzat për kequshqimin e azilkërkuesve apo për mungesën e kushteve minimale në dispozicion të tyre.

“Strukturat tona në qendër po bëjnë maksimumin duke i shërbyer azilkërkuesve aty nga mëngjesi deri në darkë, jo vetëm me ushqim, por edhe me asistencë mjekësore,” tha zv.ministrja Rovena Voda, e cila mbulon çështjet për refugjatët dhe azilin.

Përmes një përgjigjeje me shkrim, Qendra Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit u bëri bisht pyetjeve që lidhen me kuotën e ulët të ushqimit, që i detyron refugjatët të lypin rrugëve të Tiranës për të mbijetuar.Institucioni pranoi megjithatë se situata në Qendër është agravuar nëjo pak raste deri në dhunë fizike, ndërsa shtoi se konfliktet ishin zgjidhur me ndërhyrjen e policisë.

Food, please man!

Shqipëria është vend tranzit për emigrantët nga Lindja e Mesme dhe Afrika Veriore, të cilët tentojnë të mbërrijnë nëvendet e Bashkimit Europian përmes Ballkanit. Ata vijnë kryesisht nga Greqia, ku kanë qëndruar ndonjëherë me muaj të tërë pasi kanë kaluar Egjeun, dhe vijojnë rrugën drejt Malit të Zi apo

Kosovës. Prej vitit 2018, fluksi i emigrantëve të parregullt të ndaluar në Shqipëri është rritur në mënyrë eksponenciale, duke e kthyer vendin nënjë korridor të rëndësishëm të lëvizjes së emigrantë drejt vendeve të BE-së.

Departamenti për Kufirin dhe Migracionin në Ministrinë e Brendshme i tha BIRN se numri i emigrantëve të parregullt të kapur në kufirin e gjelbër ishte 11 344në periudhën Janar 2019-Shkurt 2020, i rritur mbi 10 herë krahasuar me vitin 2017.

Edhe numri i azilkërkuesve në Shqipëri pësoi rritje rekord brenda një kohe të shkurtër; nga 309 raste që ishin në vitin 2017, në 4386 raste në 2018-ën. Azilkërkuesit nga Siria zënë vendin e pare, të ndjekur nga irakenët dhe marokenët. Shumëfishimi i numrit të azilkërkuesve e ka gjetur Shqipërinë të papërgatitur dhe me kapacitete minimale.Përveç Qendrës Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit, vendi ka në dispozicion edhe qendrën e mbyllur në Kareç të Tiranës, por të dyja qendrat nuk mund të strehojnë së bashku më shumë se 400 persona.

Kapacitetet e pamjaftueshme strehuese shoqërohen edhe me keqfinancim nga ana e qeverisë.Shqipëria shpenzon vetëm 330 lekë [2.6 euro] si kuotë ditore për çdo refugjat; vlerë kjo e pandryshuar prej një dekade dhe e pamjaftueshme për të shuar urinë.

Përballë një supermarketi në afërsi të bulevardit “Dëshmorët e Kombit”, një azilkërkues nga Maroku ndjek nga pas klientët që sapo kanë bërë pazarin, ndërsa përsërit ritmikisht lutjen “Food. Please man!”.

Një makinë e patrullës së policisë ndalon

pranë tij dhe kërkon ta marrë me vete.I veshur me tuta sportive dhe një bluzë të madhe për trupin e tij, burri rreth të 30-ave përpiqet t’u thotë diçka me shenja, ndërsa përsërit në anglisht fjalën “food” [ushqim].Punonjësi i policisë e kupton me vonesë dhe e lejon të marrë një qese me bukë dhe brioshë të fshehur prej tij pas një shkurreje aty pranë.Më pas e marrin me vete. Dy ditë më vonë, i riu nga Maroku është rikthyer sërish në të njëjtin vend. I strehuar në Qendrën për Azilkërkuesit, ai thotë se detyrohet të lypë pasi ushqimi në qendër është i mangët.

Refugjati mban në celular video të mjediseve të brendshme të qendrës.Në to duken grumbuj plehrash në korridore, dyshekë të hedhur përtokë dhe dyer të prishura, të cilat janë zëvendësuar me barrikada sendesh të ndryshme për të penguar futjen e të paftuarve.

Mekanizmi Kombëtar për Parandalimin e Torturës pranë Avokatit të Popullit ka evidentuar një mori problemesh të respektimit të të drejtave të refugjatëve në inspektimin e fundit të kryer në prill të vitit 2019 në Qendrën Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit në Babrru.

Kuota e pamjaftueshme ushqimore dhe mungesat e theksuara të stafit për të ofruar shërbime mjekësore dhe sociale ishin dy prej gjetjeve më problematike.

“Vazhdonte të mbetej problematikë normativa për trajtimin e personave që akomodohen në këtë qendër, duke mos pasur asnjë normë trajtimi për këtë institucion (ushqim, veshmbathje, detergjentë, gaz)..Që nga 2017 e në vijim kemi hasur problematikën e kuotës ditore, e cila është 330 lekë për person, një shumë kjo tepër e ulët duke iu referuar rritjes sëçmimeve të ushqimeve në vite,” tha Avokati i Popullit në një përgjigje për BIRN. Nassif nga Algjeria ka ngecur në Tiranë prej një muaji e gjysmë, pasi epidemia e COVID-19 i preu në mes udhëtimin drejt Belgjikës, ku jetojnë shumica e familjarëve të tij.Ai përfundoi në Qendrën e Azilkërkuesve pasi e kapi policia, për të cilën thotë se “i la në mëshirë të fatit”. Si shumë refugjatë të tjerë, edhe Nassif e shuan urinë përmes lypjes në qendër të Tiranës.Ai ankohet se ushqimi në kamp mban erë të keqe dhe u serviret ende me pjata alumini. “Kur shkoj të ha bukë, aq të këqija janë

Prill 2020

Enes dhe Nuredin nga Maroku ne qender te Tiranes. Foto Nensi Bogdani

Nassif nga Algjeria (djathtas) u grabit sapo vuri këmbën në Qendrën Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit në Babrru.

Ai denoncon krijimin e bandave në kamp, të cilat i grabisin dhe i dhunojnë sistematikisht. Foto: Nensi Bogdani/ BIRN

gatimet sa që edhe në erën e ushqimit e kam problem. Një copë bukë e vogël, një lloj gjelle me lulelakër dhe perime, nuk ka as ujë, asgjë.

Si punë sallate me erë të keqe,” përshkruan ai një nga vaktet.

Banda dhe dhunë Qendra Kombët are Pr itëse për Azilkërkuesit ka kapacitet strehues për 180 persona, ndërsa i tha BIRN se numri aktual është nën kapacitet; 169 refugjatë të strehuar, mes të cilëve 20 fëmijë.Megjithatë në fund të marsit, Qendra i raportoi Avokatit të Popullit mbipopullim prej 218 personash, 21 prej të cilëve minorenë.

Sipas Qendrës, azilkërkuesit menaxhohen nga një staf prej 15 personash, përfshi drejtoreshën, sektorin e Financës dhe Shërbimet Mbështetëse, që kanë në organikë psikolog, punonjës social dhe përkthyes. Gjatë natës, Qendra menaxhohet nga dy kujdestarë të kontraktuar nga UNHCR, Agjencia e Kombeve të Bashkuara për Refugjatët. I gjithë shërbimi mjekësor në Qendër ofrohet gjithashtu nga vetëm 1 infermier, i vënësërish në dispozicion nga UNHCR. Mungesa e stafit për menaxhimin e azilkërkuesve në orët e mesditës dhe veçanërisht gjatë natës është një problem i mbartur i Qendrës sipas Avokatit të Popullit, ndërsa kërkesat e vazhdueshme drejtuar Ministrisë

së Brendshme kanë rënë në vesh të shurdhër.

Si pasojë, Qendra është bërë shpesh arenë e dhunës dhe e konflikteve mes azilkërkuesve; ku më të dobëtit dhe më të rinjtë grabiten dhe dhunohen sistematikisht.

Nassif, 27 vjeç nga Algjeria i tha BIRN se ishte bërë pre e grabitjes sapo kishte vënë këmbën në Qendër dhe se ankesat e tij fillimisht te roja dhe më pas te drejtoresha e Qendrës kishin qenë të kota. BIRN e takoi të të riun refugjat ndërsa po provonte një celular të sapoblerë me paratë e fituara nga lypja.

“Kam mbi 20 ditë që nuk kam folur më nënën,” tha ai me ndihmën e një përkthyesi të arabishtes, ndërsa përpiqet të lidhej me internetin. Nassif, i cili foli në kushtet e anonimatit për shkak të frikës, i tha BIRN se kampi nuk ofron sigurisë dhe është një vend ku ata e kanë të vështirë të flenë gjumë.

“Problemi i parë atje që janë krijuar banda.

Ka njerëz të fuqishëm që kanë mbledhur rreth vetes të tjerë dhe që i përdorin për të grabitur,” thotë Nassif me zemërim.Ai shkund duart dhe nuk është nevoja për të pritur përkthimin, ndërsa dëgjon disa herë fjalët “Mafia, mafia”.

Refugjati është i prekur nga fakti që dhunuesit dhe grabitësit brenda kampit janë bashkëkombas të tij, por është më shumë i shokuar që autoritetet nuk ndërhyjnë. Ai përmendraste kur dhuna është shoqëruar me plagosje të rënda, ndërsa bën përgjegjës një grup prej 6 vetash

–të cilën e konsideron si bandën më të pamëshirshme në kamp.

“Natën kur fiken dritat, keqbërësit, mafia i sulmojnë familjet dhe ne dëgjojmë fëmijët që qajnë, është drithëruese,” thotë ai.

Aktet e dhunës dhe përplasjet e vazhdueshme brenda kampit në Babrru kanë shkaktuar shqetësime te Avokati i Popullit dhe UNHCR, por Qendra Kombëtare Pritëse për Azilkërkuesit i tha BIRN se ka vepruar në kohë për të normalizuar situatën.

“UNHCR është në dijeni të raporteve mbi disa raste të konflikteve dhe vjedhjeve midis banorëve të Qendrës Kombëtare të Pritjes dhe i ka adresuar këto shqetësime me autoritetet përgjegjëse,” tha UNHCR përmes një zëdhënësi, duke shtuar gjithashtu se migrantët dhe azilkërkuesit kanë gjithashtu detyrime për të respektuar rendin publik.

Në përgjigje të pyetjeve të BIRN, Qendra tha se konfliktet mes refugjatëve janë shpeshherë të mbartura, por edhe të krijuara aty për aty.Qendra pranoi se situata agravon shpesh në dhunë fizike mes tyre. “…është kërkuar në mënyrë të menjëhershme ndërhyrja e policisë dhe e forcave Shqiponja në zgjidhjen e problemeve,” deklaroi Qendra. “Nuk është në autoritetin tonë vlerësimi i shkallës së dhunës, por veprimi në kohë për të qetësuar dhe normalizuar situatat për një bashkëjetesë të qetë e të sigurt brenda komunitetit të Qendrës,” shtoi ajo.

Edhe zv.ministja Rovena Voda tha se Qendra ka një bashkëpunim të mirë me “komisariatin përkatës të policisë”, por pa shpjeguar se çfarë rezultatesh kishte dhënë kjo për të ndaluar dhunën.Voda po ashtu bëri me dije se qendra ishte mbyllur për shkak të situatës së krijuar prej COVID-19 dhe nuk pranonte më refugjatë.

Të mbetur rrugëve Konventa e Gjenevës dhe protokolli i New Yorkut –tëdy konventa të nënshkruara nga Shqipëria, u garantojnë refugjatëve kushte minimale të strehimit dhe të ushqimit. Megjithatë për shkak të krizës së COVID-19, qeveria ka vendosur mbylljen e Qendrës në Babrru për pranime të reja, duke lënë me dhjetra refugjatë në mes të katër rrugëve.

Njëri prej tyre, i prezantuar si Usama nga Alepo e Sirisë i tha BIRN se kishte 3 ditë pa ngrënë. “Me, three days, no water, no food” [Unë, tre ditë, pa ujë, pa bukë],” thotë ai, ndërsa u afrohet me hapa tëpasigurtë për ndihmë kalimtarëve të paktë në afërsi të Muzeut Kombëtar. I riu nga Siria kishte hyrë në Shqipëri në fillim të prillit dhe ishte bllokuar në Tiranë për shkak të mbylljes së kufijve.Ai e ka syrin e majtë të mavijosur dhe fytyrën të enjtur, por thotëse kjo ishte pasojë e një rrëzimi në rrugë.

Usama tregon se u vetëdorëzua në qendrën e Babrrusë, por dyert iu mbyllën. “Korona, korona,” thotë ai, duke treguar përmes shenjave se ishte shtyrëme forcëjashtë Qendrës. Emigrantë të tjerë i thanë BIRN se po flinin në rrugë ose në dhoma të lira me qira, ndërsa lypja ishte e vetmja mundësi e tyre për t’u ushqyer.

Një situatë e tillë konsiderohet e papranueshme nga aktivistët e të drejtave të njeriut, të cilët i bëjnë thirrje qeverisë që të respektojë konventat për refugjatët pavarësisht vështirësive.

Erida Skëndaj nga Komiteti Shqiptar i Helsinkit i tha BIRN se pavarësisht situatës, shteti nuk duhet t’i lërë absolutisht në rrugë emigrantët. “Këta persona vijnë nga vende me probleme me të drejtat dhe mund të vijnë nga zona lufte, u duhet mundësuar një trajtim dinjitoz dhe u duhet ofruar mbrojtje.Është e qartë se situata e tyre është e rëndë,” tha Skëndaj.

Edhe Armela Xhaho, eksperte për emigrimin në Institutin për Demokraci dhe Ndërmjetësim i tha BIRN se kriza e koronavi-

5

rusit tëri e ka përkeqësuar gjendjen e emigrantëve, jo vetëm në Shqipëri.

“Braktisja në rrugëështë në shkelje të konventave ndërkombëtare,” tha Xhaho, e cila shtoi gjithashtu se shteti duhet të aplikojë masat kundër epidemisë edhe brenda kampit.

Qendra Kombët are Pr itëse për Azilkërkuesit i tha BIRN se vendimi për të mos pranuar refugjatë të rinj për shkak të situatës së COVID-19 nuk është i saji, por i Ministrisë së Punëve të Brendshme.Qendra refuzoi gjithashtu përgjegjësinë për gjendjen e vështirë të emigrantëve të bllokuar në Shqipëri. “Nuk është në fushën e përgjegjësisë së QKPA-se lidhur me personat që nuk akomodohen në të,” shtoi ajo.

Rrugë përmes “ferrit” Naif rreth të 40-ave është nisur prej gati një viti nga Iraku drejt Anglisë, por Londra –destinacioni i synuar i tij, është tashmë edhe më larg. Emigranti i tha BIRN se i mbijetoi një udhëtimi “ferri” me gomone përmes Egjeut si dhe ecjes për javë të tëra në këmbë, por një aksident automobilistik në Shqipëri për pak sa nuk i kushtoi jetën.

Burri është pjesë e grupit prej 9 emigrantësh që u aksidentuan më 23 shkurt, ndërsa po udhëtonin nga Korça në drejtim të Tiranës. Dy prej miqve të tij të rrugës humbën jetën në aksident, ndërsa Naif përfundoi në spital me brinjë të thyera bashkë me gjashtë emigrantë të tjerë. “Të them të drejtën, ditët më të vështira kanë qenë ato në det. Ato ishin si ferr. Mbaj mend, kam parë me sy që mjetin me të cilin udhëtonim, që mezi ia shikonim cepin tjetër, e frynin me pompë si tollumbace dhe kemi qëndruar aty pa e ditur nëse do dalim gjallë apo jo, deri sa kemi arritur në cepin tjetër,” thotë ai.

Nga aksidenti në Shqipëri ai mban mend vetëm se si shoferi shqiptar ishte trembur nga dritat e një makine pas tyre dhe kishte shtuar shpejtësinë, duke menduar se ishte policia.

“Unë shikoja në ato rrugë të vështira me kthesa, sinjali i shpejtësisë tregonte më shumë se 160 dhe pastaj makina fluturoi,” tregon ai.

Pas daljes nga spitali, Naif kuptoi se kufijtë ishin të bllokuar dhe se nuk mund të shkonte askund. Ai u strehua bashkë me dy emigrantë të tjerë në një dhomë me qira për 15 euro/dita. Naif i tha BIRN se askush nuk ishte interesuar për të pas daljes nga spitali dhe se në farmaci nuk kishin pranuar t’i jepnin ilaçe.

“Askush nuk më njeh.Nuk më pranojnë në spital, kam shkuar në farmaci të blej ilaçet dhe nuk më pranojnë.Farmacia kërkon recetë nga doktori, në spital nuk më pranojnë që të marr recetën,” tha ai.

Pas një morie rreziqesh të kaluara, Naif nuk është më i sigurt nëse e gjitha do t’ia vlejë, por e di se nuk ka kthim pas.

“Deri diku jemi penduar, por tani nuk ka kthim prapa. Me lejen e Zotit do ta plotësojmë rrugën që kemi nisur dhe shpresojmë që të mos mundohemi atje,” thotë ai.

Edhe refugjatët e kampit i thanë BIRN se presin vetëm një sinjal për hapjen e kufijve për t’u larguar nga Shqipëria.

“Në fakt, të gjithë ne që jemi te kampi kemi qëllim të njëjtë që të largohemi.Por për momentin jemi bllokuar aty, kufijtë janë të mbyllur nuk kemi ku shkojmë,” tha Enes nga Maroku. Edhe Kahled pret një sinjal për të vazhduar rrugëtimin e tij drejt Perëndimit.“Do të iki në Itali, Francë apo Spanjë. Dua të punoj, të ndihmoj familjen time,” thotë ai. Pas një kohe më të gjatë të kaluar në kamp, Nassifështëbërë më pesimist.“Nuk kam bërë asnjë plan,” thotë ai.“Dua vetëm të hapen kufijtë e të largohem nga këtu”. *Emrat e refugjatëve janë ndryshuar me kërkesë të tyre për të mbrojtur anonimitetin.

6

Prill 2020

REPORTAZH

Të mbijetuarit e COVID-19 rrëfejnë betejën me frikën dhe sëmundjen Të sprovuar nga epidemia e koronavirusit të ri, shtatë të mbijetuar nga qytete të ndryshme të Shqipërisë tregojnë luftën e tyre –jo vetëm me COVID-19, por edhe me ankthin apo stigmën e infektimit.

ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

K

oronavirusi vdekjeprurës SARSCoV-2 është i paparashikueshëm; ai i sprovon të sëmurët dhe përjetimet e tyre në mënyra të ndryshme. Ndërsa drama njerëzore nis me simptomat e para në shtëpi, ajo zhvillohet pas dyerve hermetike të spitalit Infektiv në Tiranë – ku mjekët mund t’i dallosh vetëm nga zëri që buçon përmes veshjes së çuditshme prej austronauti.

Aty, një paciente nga Fieri përgjon fytyrën e të shoqit të mbuluar nga një maskë oksigjeni, qan në heshtje dhe lutet për shërimin e tij. Ndërsa një gjyshe 90-vjeçare nga Hasi e mposht ngadalë frikën që e mbërtheu prej fyti, falë fjalëve inkurajuese që dëgjon çdo ditë nga mjekët.

Ndërsa luftojnë me sëmundjen, disa përballen me ankthin e të tjerë me ndjenja faji.

Dhe shumë prej të mbijetuarve të COVID-19 në Shqipëri refuzojnë ta tregojnë historinë e tyre publikisht nën presionin e stigmës.

Pesë javë pas shpërthimit të epidemisë së koronavirusit, 494 persona konsiderohen zyrtarisht të infektuar dhe 25 prej tyre e humbën betejën me sëmundjen. Ndërsa gati gjysma e të infektuarve janë shëruar tashmë nga sëmundja, BIRN sjell historitë e shtatë të mbijetuarve dhe betejën e secilit prej tyre me COVID-19.

Donika: Kisha kaq shumë frikë se mos nuk ia dilnim “Kur hapa derën e shtëpisë, m’u duk e pabesueshme. U ula në korridor e puthja pragun. Kur isha në spital, kisha kaq shumë frikë se mos nuk ia dilnim. Kam rilindur!”

Donika u rikthye me emocione të forta në shtëpinë e saj në Fier, pas 16 ditësh dramatike si paciente e COVID-19 në spitalin Infektiv në Tiranë. Por gëzimi i saj nuk ishte i plotë. “…shkova me tim shoq dhe u ktheva vetëm, por sot jam e lumtur, pasi tamponi i doli negativ. Më e keqja kaloi,” thotë ajo e lehtësuar. Çifti i bashkëshortëve nga Fieri, Donika 57 vjeç dhe Luçi 63 vjeç u diagnostikua me COVID-19 më 20 mars. Sëmundja trokiti papritur dhe simptomat i shfaqi i pari bashkëshorti, i cili vuan edhe nga diabeti.

Pas tre ditësh me temperaturë të lartë dhe kollë, burrë e grua vendosën të telefonojnë 127-ën. Të dy rezultuan pozitivë, por fillimisht u dhanë një trajtim në shtëpi, i cili zgjati vetëm 4 ditë. Më pas, gjendja e Luçit u rëndua dhe vendosën t’i nisnin drejt Tiranës.

Në kujtesën e Donikës, momenti i ngjitjes në ambulancë është rrënjosur si ndër më të vështirët e jetës së saj.

“Ishte ora 1 e gjysmë e natës, sirenat e autoambulancës gjëmonin pa pushim. Shumë lajme jo të mira kishim dëgjuar, ndaj kur vura këmbën në atë makinë për të ardhur drejt Tiranës, nuk mund ta fsheh: m’u drodh zemra. Pata shumë frikë, sidomos për bashkëshortin, pasi ai ishte rëndë,” kujton ajo.

Ditët në spitalin Infektiv nuk ishin më të lehta. Për 12 ditë, Donika qëndroi së bashku me të shoqin në një dhomë reanimacioni në katin e dytë. Por gjendja e të shoqit u rëndua, ndërsa për një moment, ai humbi gati 62% të funksionit të mushkërisë. Donika tregon se çdo dy orë i vendosej aparatura e oksigjenit për të ndihmuar frymëmarrjen, ndërsa ajo qante në heshtje dhe lutej që gjithçka të shkonte mirë.

“Shihja me zemër të ngrirë nivelin e oksigjenit, rrahjet e zemrës, e përgjoja çdo lëvizje të fytyrës së tij, ndërsa ai nuk mund të më shikonte se e pengonin aparaturat…

Nuk e di, kanë qenë me të vërtetë momente dramatike që kemi kaluar,” tregon ajo.

Donika e përshkruan veten si një grua me shëndet të hekurt, që s’ka vuajtur kurrë më parë nga ndonjë sëmundje –madje as nga një grip i zakonshëm. Edhe COVID-19 e goditi atë në një formë më të lehtë sesa bashkëshortin, ndonëse komplikacionet nuk munguan.

Gjatë ditëve të qëndrimit në spital, edhe 57-vjeçarja pati nevojë për oksigjen, por e mori atë në formë nazale. Ndërsa një ditë pati kriza të tmerrshme barku, u rrëzua në mes të dhomës dhe u bë pis –por infermierët dhe sanitarët e “lanë si një fëmijë” dhe e qetësuan duke i dhënë kurajo.

Shqetësimi kryesor vazhdoi të mbetej shëndeti i të shoqit dhe kujdesi për të mos alarmuar fëmijët –me të cilët thotë se bënte vetëm telefonata të shkurtra dhe asnjëherë në video.

“Vajza është e martuar dhe jeton në Amerikë, ndërsa djalin e kemi këtu. Nuk bëja telefonata video, sepse s’doja të na shihnin në atë gjendje, flisja pak me ta dhe sa për t’i vënë në dijeni për gjendjen. Falë Zotit gjithçka shkoi mirë,” thotë ajo.

Gjatë dy javëve të trajtimit në Infektiv, mjekët dhe infermierët e spitalit ishin mbështetja më e madhe për çiftin nga Fieri.

Por kontakti i parë me ta nuk ishte i thjeshtë.

“Ti pret të shohësh njerëz, por në fakt ti shikon ca astronautë. Fillimisht as nuk i kuptoja kur flisnin, e kjo ta rrit ankthin. E ke parasysh: ti do ta shohësh në fytyrë, ta shohësh në sy, të dish se me kë po flet…por kjo ishte vetëm ditët e para. Pastaj fillova t’i njihja nga zëri dhe ishin të gjithë aq fjalë-ëmbël në gjithë atë ferr që na kishte mbërthyer, sa jam e sigurtë se fjalët e tyre kanë qenë një terapi shumë e mirë për ne,” thotë ajo.

Mes stafit të mjekëve, Donika veçon doktoreshë Najada Çomon si të papërtuar dhe të palodhur, doktor Piperon si dhe doktor Renaton [mjeku radiolog Renato Osmanaj]-i cili sa herë e merrte në telefon, e bënte për të qeshur dhe i ngrinte humorin.

Ajo është mirënjohëse edhe ndaj stafit të infermierëve, për të cilët thotë se u treguan aq njerëzore dhe të mrekullueshëm, sa duruan çdo tekë të pacientëve dhe u qëndruan atyre pranë për çdo nevojë. “Dhe ujë, sa ujë që na pihej. Na thahej fyti, i thirrshim infermierët dhjetëra herë e kurrë nuk dallova tek ta një shenjë pakënaqësie,” kujton ajo, ndërsa shton se u është borxhlie për gjithë jetën.

Tashmë në shtëpinë e saj, Donika kujton se lajmet e këqija dhe stresi kanë qenë bashkëshoqërues të sëmundjes dhe e kanë rënduar edhe më shumë qëndrimin e tyre në spital. Ndaj 57-vjeçarja ka marrë një vendim: të mos e ndezë më televizorin, të mos lexojë lajmet dhe të qetësohet në të gjitha kuptimet. Megjithatë, një mendim nuk e lë atë të qetë, ndërsa ende nuk e di se si ajo dhe i shoqi ranë në kontakt me virusin. “Unë jam e fiksuar pas pastërtisë, plus që kur dolën këto rregullat e reja, dezinfektoheshim të dy vazhdimisht…Por kjo sëmundje nuk pyeska,” përfundoi Donika.

E mbijetuara 90-vjeçare: Jeta të dhimbet Kur në Tiranë u konfirmuan dy rastet e para me COVID-19, familjarët e nisën nënë Nifen në Has për ta mbrojtur nga rreziku i

TRISHTIMI I MJEKUT GELAJ: PSE UNË?

Beqir Gelaj, mjeku i vetëm infeksionist në spitalin e Durrësit që u prek nga COVID-19 nuk e fsheh trishtimin që përjetoi kur mësoi rezultatin e testit. “U mërzita dhe m’u duk pak e habitshme që të gjithë rezultuan negativë dhe vetëm unë rezultova pozitiv. Se si u ndjeva… edhe për faktin se unë nuk kisha asnjë shenjë,” thotë doktor Gelaj. Megjithatë, mjeku i ka dhënë shpjegim me kontaktet e shtuara që ai pati në

shërbim të pacientes së ndjerë. “Kalova një formë të lehtë të COVID-19, pa komplikime. Tashmë kam kaluar edhe 14 ditët e karantinimit dhe pas përgjigjes negative, dje ishte dita e parë që u riktheva në spital duke ndihmuar stafin, e tani besoj se do të futem në forcë të plotë,” thotë doktori. Ndërkohë, vajza e tij i është bashkuar stafit të bluzave të bardha që shkuan në Itali për të ndihmuar në luftën kundër COVID-19.

infektimit. Por ndodhi ajo që s’pritej dhe 90-vjeçarja u infektua në fshatin e saj të origjinës.

Pas 7 ditësh trajtimi mjekësor, Nife Pecaku doli e shëruar të shtunën nga spitali Infektiv në Tiranë. Fotoja e saj, e fiksuar ndërsa përshëndeste me dorë stafin shëndetësor, bëri një xhiro shpresëdhënëse në rrjetet sociale, pasi u postua fillimisht në faqen në Facebook të ministres së Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu.

“Unë jetoj në Tiranë, por sapo dolën rastet e para, së bashku me nipin dhe mbesën erdhëm në Has, këtu në fshat, për t’u ruajtur nga kjo korona,” thotë nënë Nifja, tashmë e izoluar në shtëpi.

Përveç moshës së thyer, burimi i shqetësimit të fëmijëve dhe nipërve të saj ishin edhe dy sëmundjet shoqëruese të diabetit dhe hipertensionit. Por 90-vjeçarja i mbijetoi sëmundjes falë kujdesit të pakursyer të familjarëve dhe më pas të mjekëve që e kuruan.

Vetëm pak ditë pas izolimit të 90 vjeçares në fshat, një person i infektuar me koronavirus humbi jetën nga sëmundja në bashkinë e Hasit. Familjarët e nënë Nifes u alarmuan, pasi ajo kishte takuar një të afërm –kontakt me viktimën, i cili rezultoi më pas me COVID-19 bashkë me 5 anëtarë të tjerë të familjes. “Normale që meraku ishte i madh, pasi unë vuaj nga diabeti, tensioni…Megjithëse unë nuk kisha asnjë shenjë. As kollë, as temperaturë, veçse ndjehesha shumë e lodhur ama,” tregon nënë Nifja. Të shqetësuar nga shenjat e lodhjes, familjarët këmbëngulën që 90-vjeçares t’i bëhej sa më parë tamponi, në mënyrë që infeksioni të trajtohej shpejt. Koha ishte një faktor që e ndihmoi atë të fitonte mbi sëmundjen.

Analiza e tamponit rezultoi pozitive për nënë Nifen dhe negative për nipin dhe mbesën, që kishin qëndruar gjatë gjithë kohës duke u kujdesur për të. Më 4 prill, ajo u shtrua në spitalin Infektiv në Tiranë, ku i nisën menjëherë trajtimin me antibiotikë.

“Ama kur u shtrova në spital më thënë të drejtën më kapi pak frika, se jeta të dhimet,” rrëfen 90-vjeçarja. “Fillova të kisha problem, mezi merrja frymë, më dukej sikur dikush

Prill 2020

Ilustrim nga Jurgena Tahiri/ BIRN.

më kishte kap prej fyti, dhimbje mesi e më dhimte i gjithë trupi…por kur shihna tanë ata doktora e infermiera që më rrinin te koka, u qetësova e deshi Zoti gjithçka shkoi mirë,” shton ajo për BIRN. Në shtatë ditët e qëndrimit në spital, nënë Nifja thotë se nuk është ndjerë asnjëherë e vetmuar. Ndërkohë, fjalët e mira të mjekëve ia shtuan optimizmin dhe i larguan frikën.

“Në telefon flisja me djemtë, me nipër, mbesa, doktorët më vijshin 100 herë në ditë më kontrollonin, diabeti m’u rregullua, tensionin e kishim në rregull, e gjithë ajo frikë që kisha m’u zhduk, pasi doktorët më thoshin vetëm fjalë të mira,” shton ajo. Pas daljes nga spitali, Nife Pecaku është rikthyer në shtëpinë e saj të fshatit për të vazhduar izolimin post-spitalor.

“Tani jam e mbyllur brenda në dhomë, jam mirë, djali sapo më solli ushqimin, televizorin e kam, telefonin e kam, me njerëz jam e rrethuar. Kur dua, dal e marr ndonjë rreze diell,” përfundon plot optimizëm 90-vjeçarja.

Sejdiu: Për çka duhen lekët, kur s’kemi shëndetin?

Ndryshe nga nënë Nifja që pati simptoma të lehta të COVID-19, këngëtari i muzikës popullore në Kosovë, Muhamet Sejdiu nuk e pati aspak të thjeshtë betejën me sëmundjen.

“Kam qëndruar në spital 16 ditë dhe mund të them se ajo java e parë ka qenë më të vërtetë një sfidë me të panjohurën,” thotë Sejdiu, ndërsa shton se sëmundja preku edhe bashkëshorten e tij, por në një formë më të lehtë.

Dy bashkëshortët Sejdiu ishin të vetmit që u infektuan në familje, ndërsa djemtë dhe të afërmit e tjerë u kursyen nga virusi. Në fillim, ata e morën sëmundjen me sportivitet dhe filluan trajtimin në shtëpi. Por gjendja u rëndua pas 3-4 ditësh dhe Sejdiu u detyrua të shkonte për kontroll në spital.

“Unë shkova me makinën time, se isha i bindur që ishte diçka e lehtë, por mjekët vendosën që të shtroheshim që të dy,” tregon ai.

Shëndeti i këngëtarit u rëndua edhe më tej në spital, ndërsa filloi të kishte kriza frymëmarrjeje. Niveli i oksigjenimit i kishte rënë ndjeshëm, ndërsa në 4-5 ditët e para kishte nevojë për aparatura për t’u mbushur lirshëm me frymë. Sejdiu e përshkruan stresin dhe përballjen e parë me mjekët po aq të vështirë sa betejën me sëmundjen. Si shumë pacientë të tjerë me COVID-19, edhe Sejdiu tregon se veshja e çuditshme e mjekëve nuk e lejonte t’i shihte, por mësoi më pas t’i njihte nga zëri.

“Kanë qenë ditë të vështira e të stresuara, pasi edhe lajmet e këqija nuk na linin të qetë,” tregon ai. “Aty brenda në spital, mjekët janë heronjtë…” shton ai.

Me të ardhura të mira financiare dhe shtëpi të cilën e quan ‘relativisht të mirë”, Sejdiu thotë se nga kjo sëmundje ka marrë edhe një leksion të rëndësishëm jete.

“Kur ishim të shtruar në spital, gruaja po merrte diçka në çantë dhe hapi portofolin që kishte një shumë të konsiderueshme parash e më pyeti: Për çfarë na duhen, nëse nuk kemi shëndetin? Ne e fituam këtë betejë, e tashmë lutemi që gjithçka të kalojë sa më lehtë për të gjithë,” thotë ai.

Pas 16 ditësh qëndrimi në spital dhe dy testesh negative, rikthimi në shtëpi ka qenë momenti më i bukur për çiftin Sejdiu, por sërish i vështirë. “Djali i vogël na thoshte ‘vetëm një përqafim dua’ e për bashkëshorten sidomos ishte një moment i vështirë, por rezistuam. Ashtu siç po digjem nga malli të shkoj të takoj nënën time, por po rezistojmë,” përsërit ai.

Këngëtari Muhamed Sejdiu, i fotografuar me mjekët përpara se të dilte nga spitali

Infermierë me veshje mbrojtësë shoqërojnë një pacient të shëruar nga koronavirusi. | Foto : LSA

Çifti nga Tropoja: U jemi borxhlinj mjekëve Myftar dhe Have Kuçana u rikthyen “shëndoshë e mirë” në shtëpinë e tyre në Tropojë pas qëndrimit për 13 ditë si pacientë të COVID-19 në spitalin Infektiv në Tiranë. Çifti rreth të 80-ave i është falenderues Zotit dhe mjekëve për trumfin mbi sëmundjen, të cilën e quajnë të frikshme. Të dy bashkëshortët bëjnë pjesë në kategorinë e personave të rriskuar; ndërsa vuajnë të dy nga diabeti dhe tensioni si dhe kanë kaluar secili nga një operacion të vështirë më parë.

Megjithatë, kur u shfaqën simptomat e para, ata menduan fillimisht se kishin të bënin me një grip. “Nëntë ditë rrjesht patëm të dy temperaturë 38 deri në 38.5, kishim pak kollë, dhimbje trupi dhe filluam të ndjeheshim të lodhur. Por nuk kishim shenja të rënda që të dyshonim dhe po të mos ishte kjo frika, do kishim menduar se ishte një grip i thjeshtë,” thotë Have Kuçana.

Gjyshër të dy studentëve të Mjekësisë, ata iu nënshtruan testit dhe dolën të dy pozitivë.

Kur erdhi momenti për t’u nisur në Tiranë, ata u përballën me frikën. “Kur hipëm në ambulancë e u nisëm drejt spitalit, ai ishte një moment i keq. Patëm frikë, patëm shumë frikë me thënë të drejtën. Edhe ne vetë, por edhe familjarët tonë,” tregojnë të moshuarit.

“Ne vuajmë e marrim ilaçe edhe për sëmundje të tjera, e u frikësuam se mund të kishim komplikime. Por për 13 ditë të qëndrimit në spital gjithçka shkoi mirë. Gjendja jonë ka qenë e qëndrueshme,” shtuan ata.

Dita e parë në spital përshkruhet gjithashtu e frikshme nga Have Kuçana. “Kur i shihje doktorët e infermierët me ato veshjet, u dridhëm me thënë të drejtën, por më pas nuk kisha më frikë. Ata ishin aq të mirë e aq të përkushtuar sa ne u jemi borxhlinj,” thotë ajo, ndërsa shton se doktoreshë Alda u ka qëndruar te koka dhe madje i ka shëruar me fjalët e mira. “Pas dy a tri ditësh që ishim shtruar erdhi te krevati, na kapi dorën e megjithëse ne ishim me doreza e ajo me atë veshjen e madhe, m’u duk sikur e takova prej vërteti…Na qetësonte me fjalët që na thoshte, ishte pastaj doktoreshë Majlinda, një infermier që nuk ia mbaj mend emrin, por të gjithë aty ishin të mirë dhe të sjellshëm me ne, deri ditën e 13 që kemi dalë nga spitali,” shton e moshuara. Prekja e bashkëshortëve Kuçana nga COVID-19 shkaktoi dhimbje dhe ankth tek të gjithë familjarët e tyre. Shota, vajza e tyre e kthyer pak kohë më parë nga Italia, i tha BIRN se nipi dhe

mbesa ishin ata që e vuajtën më shumë.

“Ditën që ata i kanë nisur drejt infektivit, djali im i ka shoqëruar derisa i kanë hipur në autoambulancë e më pas ka ardhur në shtëpi duke qarë. Ishte aq i shqetësuar, sa doli dhe shkoi në një vend të shenjtë për të ndezur një qiri. Njëjtë edhe vajza e vëllait kaloi një periudhë stresi, pasi të dy kishin frikë se mos ishin ata shkaktarët e infektimit,” tregon Shota.

Fatmirësisht, asnjë prej familjarëve të tjerë nuk ka shfaqur asnjë simptomë.

E vetëkarantinuar në shtëpi pas kthimit nga Italia, Shota thotë se “po i plas shpirti” për të takuar prindërit. “I pashë nga dritarja kur i sollën, para 4 ditësh dhe i ngjitën lart në shtëpinë e tyre në katin e pestë. Sot kam ditën e fundit të karantinës, e mezi po pres ti takoj,” thotë ajo e mallëngjyer.

NË CODONJO, 8 ORË FERRI NË PRITJE TË AMBULANCËS COVID-19 e sulmoi Luan Sulejmanin në pikën e tij të dobët –te djali 4 muajsh, në epiqendrën e infeksionit në Codonjo të Italisë, ku ai jeton prej vitesh si emigrant. “Në Codonjo spitali ishte mbyllur, për shkak se ai që konsiderohet pacienti zero kishte qenë disa herë i shtruar. Spitali në Lodi ishte tejmbushur, nuk kishte vende. Djali kishte temperaturë mbi 39, ishte vetëm 4 mujsh. Imagjino se

7

çfarë paniku dhe stresi na përfshiu edhe për shkak të rasteve që dëgjonim çdo ditë. Spitalet ishin plot dhe nuk dinim nëse do të na jepej ndihmë apo jo,”kujton ai. Orët e gjata në pritje të ambulancës ishin për të 8 orë ferri. Ai e konsideron mbërritjen në spital si moment çlirimi. “Për fat gjithçka shkoi mirë dhe djalin e kanë mbajtur vetëm 5 ditë në spital,” përfundon ai.

I riu nga Vau i Dejës: Njerëzit fillojnë e të shohin shtrembër Një 35-vjeçar nga Vau i Dejës, i cili foli me BIRN në kushtet e anonimatit thotë se shumë sesa COVID-i, atë e sëmuri stresi. I riu ishte ndër rastet e para në qarkun e Shkodrës që u konfirmua pozitiv, ndërsa më pas koronavirusi preku edhe familjarët e tij.

Familjarët, mes të cilëve edhe gjyshja 75-vjeçare e kaluan sëmundjen pa komplikime. Por vetë 35-vjeçari u shtrua për tetë ditë në spitalin Infektiv në Tiranë, pasi shfaqi simptoma të temperaturës dhe kollës së rënduar. “Në fakt unë nuk kisha ndojë komplikim, megjithëse me thënë të drejtën, frikë kisha. Kjo sepse para tre muajsh kisha kaluar një ftohje në mushkëri e nuk isha mjekuar dhe filloi të më rëndohej kola. Por me ta thënë të vërtetën, më shumë se sëmundja, kisha stres,” thotë ai.

Për një pacient me COVID-19 stresi gjenerohet nga disa burime. “Çfarë nuk dëgjoja në TV, çfarë nuk lexoja, pastaj kur shihja doktorët dhe infermierët të veshun në atë formë, ku nuk më shkonte mendja dhe filloi të më rritej frika dhe më kapi edhe tensioni, që unë nuk kam vuajtur kurrë. 8 ditët që kam qëndruar në spital kam pas temperaturë 38-39, dhimbje trupi, por gjithçka shkoi mirë,” shton ai. I shëruar nga virusi, i riu nga Vau i Dejës duket se nuk i ka kaluar ende përjetimet e këqija që e shoqëruan sëmundjen. Ai është i mërzitur edhe nga mënyra se si përcillet informacioni, ndërsa i druhet stigmës në qytezën e tij të vogël.

“Jo po e kemi marrë kur kemi qenë në Itali, jo po lani duart…po larja e duarve është e përditshme, nuk është vetëm për sot.

Këto deklarata kështu nuk më pëlqejnë, se njerëzit fillojnë e të shohin shtrembër,” thotë ai. “Kush më shumë se unë do të kujdeset për familjarët e mi? Na e kanë futur armikun në shtëpi,” shton ai i revoltuar.

35-vjeçari ka lënë prej ditësh spitalin dhe ndodhet i vetëkarantinuar në shtëpi me familjarët e tij. Megjithatë, frika nga virusi nuk është shëruar plotësisht.

“Po lexojmë e thonë se mund të rikthet sërish, e sigurisht që për ne është frikë. Nuk duam ta kalojmë më këtë situatë paniku,” përfundoi ai.

8

Prill 2020

Ndërkohë që lufta normalisht duhet të jetë zgjidhja e fundit, të mos përballesh me një armik që është i vendosur të sulmojë dhe që përbën një kërcënim të menjëhershëm që mund të jetë vdekjeprurëse. Shtyrja e vendimit për të ndërmarrë një ofensivë kundër CVID-19 ka rezultuar tepër e kushtueshme porsa i takon humbjes së jetëve dhe shkatërrimit ekonomik.

Opinion

Në luftë me një virus Richard N. Haass | Project Syndicate | Nju Jork

P

residenti amerikan Donald Trump e ka etiketuar veten një president në kohë lufte dhe shumë të tjerë nëpër botë po përdorin një gjuhë të ngjashme. Ky është një përshkrim që ngre një pyetje të qartë: Çfarë na tregon historia dhe natyra e luftës për luftimin e një virusi?

Ndërkohë që lufta normalisht duhet të jetë një politikë e zgjidhjes së fundit, të mos përballesh me një armik që është i vendosur të sulmojë dhe që përbën një kërcënim të menjëhershëm që mund të jetë vdekjeprurëse. Në të vërtetë, armiku u shndërrua nga një shpërthim lokal në Wuhan, Kinë, në një pandemi globale pikërisht sepse autoritetet kineze çuan dëm javë të tëra tepër të çmuara para se të përballeshin me të. Lidershipi i Kinës fillimisht e mbuloi shpërthimin e këtij virusi dhe lejoi miliona njerëz të largoheshin nga Wuhan-i edhe pse shumë prej tyre mbartnin me vete virusin.

Shtetet e Bashkuara gjithashtu në fillim manifestuan një ngurrim për të shkuar në luftë. Kjo është pak e habitshme. Lufta si zgjidhja e fundit është një nga parimet e teorisë së “luftës së drejtë”, organi i të menduarit që u shfaq në Mesjetë dhe kishte për qëllim t’i bënte luftërat më pak të zakonshme dhe më pak të dhunshme.

Problemi, megjithatë, është se duhen dy palë për të shmangur konfliktin dhe virusi ishte i vendosur të vazhdonte para me këtë. Shtyrja e vendimit për të luftuar kundër COVID-19 – duke e trajtuar një luftë të domosdoshme si një luftë zgjedhjeje – ka rezultuar tepër e kushtueshme përsa i përket jetëve të humbura dhe shkatërrimit ekonomik.

Pasi liderët e kuptuan se lufta ishte e nevojshme, ata shpejt kuptuan gjithashtu se nuk kishin armë. Një vaksinë kërkon 12-18 muaj kohë për t’u krijuar. Ilaçet antivirale mund të jenë në dispozicion më shpejt, por edhe ato nuk do të vijnë së shpejti. Siç e tha ish-Sekretari Amerikan i Mbrojtjes Donald Rumsfeld, “Në luftë shkohet me ushtrinë që ke, jo me ushtrinë që mund të dëshirosh apo që do të doje të kishe në një kohë të mëvonshme.” Si rezultat, kjo është një luftë që duhet të luftohet për të ardhmen e parashikueshme në mënyra të krijuara për ta irrituar armikun sesa për ta mposhtur atë.

Taktika më e mirë në dispozicion tani është shpërndarja, për t’i ofruar armikut më pak objektiva. Ushtritë relativisht të dobëta përdorin shpesh këtë metodë duke shmangur betejat e caktuara kundër forcave më të forta. Shpërndarja, në përsosmërinë e sotme, do të thotë distancim social.

Një forcë e ushtrisë shqiptare e stacionuar në Bulevardin Dëshmorët e Kombit në Tiranë më 3 Prill 2020 në kuadër të emergjencës së shkaktuar nga Pandemia COVID-19. Foto: Gent Shkullaku/LSA

Problemi është se distancimi social në disa vende u shty ose po zbatohet në mënyrë të pabarabartë. Shpesh thuhet se shpejtësia vret; kur është fjala për të nisur ose për të kufizuar pandemitë, është vonesa ajo që vret. Vendet që kanë luftuar më së miri kundër koronavirusit, si Koreja e Jugut dhe Singapori, kanë vepruar me shpejtësi dhe vendosmëri.

Kjo luftë po zhvillohet gjithashtu me mungesën e pajisjeve mbrojtëse. Një nga detyrat më të rëndësishme është të identifikohen ata që janë infektuar dhe të gjurmohen kontaktet e tyre. Të dy grupet duhet të izolohen shpejt. Kjo është mënyra e vetme për të kuptuar kërcënimin, për të përshkuar atë që strategu ushtarak prusian Carl von Clausewitz e ka quajtur “mjegulla e luftës”.

Por testimi i nevojshëm për të identifikuar ata që janë të infektuar thjesht nuk është i një cilësie të mjaftueshme ose i disponueshëm në sasi të mjaftueshme në shumicën e vendeve. Mbyllja e kufijve mund të jetë e dobishme (sidomos herët, përpara se virusi të përhapet në një shoqëri), por nuk është ilaç. Në mënyrë të ngjashme, testimi në masë për të zbuluar se kush ka zhvilluar imunitet ndaj virusit, i cili është thelbësor që njerëzit të jenë në gjendje të mblidhen në mënyrë të sigurt, qoftë për punë apo për të luajtur, nuk është ende në dispozicion.

Strategjia duhet të jetë të luajmë deri-

sa të jemi të pajisur mirë për të sulmuar COVID-19 me ilaçe antivirale ose, më mirë akoma, me një vaksinë. Shpërndarja dhe testimi janë të nevojshme për ta arritur këtë.

Pyetja e fundit është kur t’i japim fund luftës. Trump dhe shumë nga homologët e tij në të gjithë globin është e kuptueshme që mezi po presin të rifillojnë ekonominë.

Ne dhe ata duhet të kemi disiplinën të mos nxitojmë.

Ne duhet të luftojmë duke ofruar lehtësim për punëtorët dhe bizneset, derisa lufta kundër virusit të fitohet kryesisht dhe të mund të fillojë seriozisht shërimi. Përfundimi i luftës para kohe thjesht do të zgjasë kohëzgjatjen dhe do të shtojë koston e saj.

Pjesa më e madhe e botës hyri në këtë luftë në një gjendje pothuajse të çarmatosur. Kjo nuk mund të ndodhë më. Vendet duhet të ruajnë rezervat mjetesh mbrojtëse dhe pajisjesh mjekësore, duhet të rrisin burimet kushtuar hulumtimit “në kohë paqeje” dhe zhvillimit të terapive përkatëse si edhe të provojnë përgjigjet ndaj një pandemie në të gjitha nivelet e qeverisë. Shumë mjekë, infermierë, punonjës urgjence, policë dhe zjarrfikës – ata që punojnë në vijën e frontit – janë dërguar në betejë pa masa mbrojtëse. Dhe shumë viktimave u mungon qasja në kujdesin mjekësor.

Vendet gjithashtu duhet të ndërmarrin

veprime të përbashkëta. Ashtu siç dikush ndërton koalicione për të luftuar luftëra konvencionale, aleatët nevojiten për të luftuar pandemitë. Do të duhet t’i kërkojmë të tjerëve të respektojnë rregullat dhe të përmbushin standardet kur bëhet fjalë për raportimin, luftimin dhe frenimin e shpërthimit të sëmundjeve infektive. Dhe vendet më të pasura do të duhet të bashkohen për të forcuar kapacitetet e shëndetit publik të vendeve më të varfra, jo vetëm për arsye humanitare, por edhe për interesa vetjake. Ne jemi aq të fortë sa më të dobëtit midis nesh.

Kjo luftë nuk duhet të na kishte zënë në befasi. Ishte e parashikueshme dhe ishte parashikuar. Pandemitë nuk janë mjellma të zeza; ato ndihmohen nga globalizimi. Dhe ato mund të fillojnë kudo.

Këtë herë ishte Wuhan-i. Herën tjetër, mund të jetë Wichita.

Dhe do të ketë një herë tjetër, në mos COVID-20, atëherë ndoshta COVID-21 ose ndonjë patogjen tjetër. Kufijtë dhe sovraniteti mund të kapërcehen: shumë pak gjëra mbeten lokale për shumë kohë.

Sfida është të jemi gati në mënyrë që një shpërthim tjetër virusi të mos kthehet në pandemi dhe që një pandemi të mos kthehet në katastrofë.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. At War With a Virus.

Prill 2020

Analysis

9

Kryeministri Edi Rama akordoi 7 miliardë lekë ose 0.4% të PBB-së për të papunët e krijuar nga pandemia. Ndërsa kjo rritje e deficitit buxhetor është e mirëpritur, si përqasja, ashtu edhe madhësia e saj ngrenë pikëpyetje nëse qeveria gjendet në axhendën e duhur për të luftuar pasojat ekonomike të COVID-19.

Mjeti i duhur, mesazhi i gabuar GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

P

andemia e koronavirusit të ri që shkakton sëmundjen COVID-19 është krahasuar në mënyrë figurative me gjendjen e luftës. Dhe nëse pranojmë këtë figurë letrare si të mirëqenë, atëherë duhet ta shtyjmë atë më tutje, duke argumentuar se një luftë luftohet në bazë të një strategjie.

Strategjitë në luftërat e vërteta dhe jo ato figurative zakonisht mbahen të fshehta nga qeveritë ndërsa në këtë luftë figurative, për shkak se armiku virus nuk ka inteligjencën e nevojshme për të kuptuar strategjinë tonë, është mirë që të jenë të hapura dhe subjekt diskutimi.

Hartimi i një strategjie natyrisht që duhet të nisë nga objektivi ose objektivat finalë që synohen të arrihen. Objektivat mjekësorë janë të qartë dhe të njohur për të gjithë: nevojitet që numri i infektimeve të ulet sa më shumë të jetë e mundur dhe kjo luftohet me hetim epidemiologjik të rasteve të njohura apo të dyshuara si dhe me distancim social tërësor të shoqërisë.

Objektivat për të luftuar pasojat ekonomike që shkakton nevoja për të rritur shpenzimet shëndetësore nga njëra anë dhe për të kompensuar humbjet nga paraliza ekonomike nga ana tjetër, duket se janë më pak të qarta.

Në shumicën dërrmuese të vendeve të botës nga ku Shqipëria mund të mësojë, objektivi kryesor ekonomik duket se është që financat publike të shërbejnë si urë për të kapërcyer hendekun e krijuar nga pandemia. Kjo urë nuk krijohet vetvetiu dhe nga asgjëja. Ajo krijohet përmes borxhit publik. Synimi final i strategjisë në fjalë është që ekonomia të jetë gati dhe në shëndet pothuajse të plotë për të rifilluar punën pasi pandemia të përfundojë. Metoda e zgjedhur nga qeveritë për të realizuar këtë qëllim është financimi i aktivitetit të biznesit privat nga fonde publike për aq sa biznesi privat është penalizuar nga kriza.

Kjo nuk është një bamirësi. Kjo është një përpjekje serioze të për mbajtur në këmbë sistemin ekonomik të parakrizës dhe për ta pasur gati për ta rivënë në punë sapo kriza të kapërcehet. Vendet e ndryshme kanë zgjedhur ndërhyrje të ndryshme. Ato vende që kanë sektorë strategjikë, të tillë si transporti ajror, kanë ndërhyrë në tërësi për të mbajtur në këmbë këto sektorë.

Shqipëria nuk i ka këto halle sepse nuk ka ndonjë sektor strategjik për të shpëtuar. Por ndërhyja kryesore në shumë nga vendet nga ku ne mund të marrim informacion, ka konsistuar në pagesën e pjesshme të pagave të të punësuarve në sektorin privat, me kushtin që ky sektor të jetë dëmtuar nga kriza dhe që biznesi të pranojë një pjesë të kostos së punës dhe të mbajë punëtorët.

Disa qeveri e kanë shoqëruar këtë masë ekonomike me një të dytë, pagesat e drejtpërdrejta për familjet, me qëllim që konsumi të mund të mbahet sa më i lartë të jetë e mundshme dhe që familjet të dalin në gjendje sa më të mirë ekonomike që të jetë e mundshme dhe të gatshme për të vijuar konsumin dhe jetën pas pandemisë.

Dhe ndërsa ne shohim larmishmërinë e masave të ndërmarra nga qeveritë e vendeve të

Kryeministri Edi Rama gjatë një konference për shtyp më 28 dhjetor 2018. Foto: Malton Dibra/LSA

ndryshme për të mbajtur sa më pak të dëmtuar ekonominë, shohim nga ana tjetër strategjinë e bazuar gjerësisht në improvizim të qeverisë shqiptare. Qeveria jonë, deri më sot, i ka diskutuar strategjitë e luftës figurative me veten e vet, ka vendosur gjithmonë vetë dhe pa u konsultuar me askënd publikisht dhe pasi ka vendosur, i ka shpallur vendimet në Facebook, shpesh në mënyrë gjysmake. Dhe kur kanë dalë probleme me këto vendime, është përpjekur të mbyllë vrimat duke i korrigjuar ato më vonë, duke krijuar në këtë mënyrë një kakofoni shifrash, rregullash dhe udhëzimesh, të cilat vështirë se mund t’i marrë vesh edhe vetë hartuesi, e jo më populli.

Pasi këmbënguli për javë të tëra që qeveria nuk mund të paguajë rrogat e biznesit privat dhe pasi herë me lutje e herë me kërcënim, i sugjeroi biznesit privat të merrte kredi për të paguar rrogat e punëtorëve të papunë, qeveria vendosi të akordojë një shumë prej 40 mijë lekësh për secilin punëtor të pushuar apo pezulluar nga puna si dhe për biznesin e vogël që nuk u ndihmua në improvizimin e parë ekonomik.

Ndërsa një ndërhyrje e tillë në ndihmë të të papunëve të pandemisë është e mirëpritur, synimi i kësaj ndërhyrjeje duket jashtë çfarëdolloj objektivi strategjik.

E para, një ndërhyrje e tillë nuk ndihmon në ruajtjen e vendeve të punës pasi i akordohet personave që e kanë humbur sakaq aktivitetin ekonomik si të vetëpunësuar apo si të punësuar të papunë.

E dyta, një ndërhyrje e tillë vështirë se ndihmon për të mbajtur të lartë konsumin agregat në ekonomi për shkak se ka përmasa shumë të vockla.

E treta, programi duket se jep mesazhin e gabuar në ekonomi. Duket sikur qeveria i thotë biznesit, pushoji njerëzit nga puna sepse në këtë mënyrë mund të përfitojnë ndonjë pagesë cash, por nëse i mbani në bordero megjithëse nuk ka punë, atëherë paguajini vetë. Dhe meqënëse thesi u hap, biznesi tashmë ka edhe një justifikim moral të vetveten, sado që të gabuar, që të braktisin punëtorët e vet.

Mbi të gjitha, një përqasje e tillë improvizuese përbën edhe një keqpërdorim të fuqisë ekonomike të Shqipërisë në përgjithësi dhe bux-

hetit të shtetit në veçanti.

Një strategji e logjikshme duhet të nisë nga pyetja se sa para mundet që Shqipëria të marrë hua në këtë periudhë të vështirë dhe nga mund t’i marrë këto para hua. Një pjesë e këtyre parave të marra hua do të duhet të përdoren për të paguar shpenzimet e zakonshme të shtetit dhe për të mbuluar rënien e të ardhurave buxhetore si pasojë e krizës. Një pjesë do të duhet të përdoren në përpjekje për të mbajtur ekonominë në gjendje sa më të mirë të jetë e mundshme në pritje të rihapjes.

Kryeministri Edi Rama, duke shpallur paketën e tij të dytë të ndihmës, foli në lekë zyrtare, në dollarë dhe në lekë të vjetra, tregues ky i një përpjekjeje për të bërë sa më shumë propagandë.

Në termat e buxhetit të shtetit, lekët e vjetra, dollarët apo lekët zyrtare nuk janë mjeti më i mirë shprehës. Mjeti më i mirë është vlera në përqindje të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Shqipëria pritet të ketë, 1.74 trilionë lekë PBB këtë vit ndërsa 7 miliardë lekët (zyrtarë) të ndihmës 40 mijë lekëshe janë të barabarta me 0.4% të PBB-së.

Nëse e nisim nga pyetja e parë, sa është hapësira e huamarrjes, e vërteta e hidhur është që qeveria aktuale është sakaq e mbingarkuar me borxhe, për shkak se ka refuzuar të ulë borxhin publik mjaftueshëm përgjatë viteve të fundit dhe na ka zhytur në të ashtuquajturën 1 miliardë euro koncesione, të cilat janë gjithashtu borxhe.

Megjithatë, nëse shohim bilancet e bankave të nivelit të parë dhe të dytë, fortësinë e lekut dhe praninë e bollshme të euros në treg, nuk është e pamundur që Shqipëria të marrë 500 milionë euro hua gradualisht gjatë dy-tre muajve të ardhshëm.

Kjo është e barabartë me një rritje të borxhit publik me rreth 3.5% të Prodhimit të Brendshëm Bruto. Kjo vijon të mbetet një paketë e vogël në krahasim me ndërhyrjet masive në vendet e zhvilluara, të cilat po rrisin borxhet e veta me 10 apo 15% të PBB-së, por gjithsesi mbetet një shifër e konsiderueshme për ndërhyrje në kushtet e një ekonomie si kjo e jona, e cila, në fund fare, është ekonomia e një vendi të prapambetur.

Kuptohet që ndonëse një pjesë e kësaj shume duhet të mbulojë të ardhurat e munguara të shtetit, pikërisht shteti ka nevojë që të kursejë, ashtu

siç qeveria i kërkon familjeve të prekura nga kjo luftë figurative. Dhe këtu mund të diskutojmë gjerë e gjatë. A mundet që shpenzimet operative dhe të mirëmbajtjes të buxhetit të shtetit, të cilat para krizës ishin planifikuar gati 50 miliardë lekë ose 2.8% të PBB-së të jenë pas krizës, po kaq të larta pavarësisht se shumica dërrmuese e administratës publike nuk ka punuar nga mesi i Marsit deri në fund të Majit? A mos është më e arsyeshme që një pjesë e këtyre shpenzimeve të shkurtohen për të rialokuar fondet në çështje më domethënëse?

Dhe më tutje, a është e arsyeshme që të mos vijojmë të shohim se përgjatë katër viteve të fundit, sektori publik ka shtuar 15 mijë rrogëtarë në një kohë kur popullsia e Shqipërisë është në rënie? A mundet që taksapaguesi të vijojë të tolerojë punësimet nepotike të llojit, njëri vëlla deputet dhe tjetri drejtor në shtet pa asnjë eksperiencë administrative? A mundet që taksapaguesi të vijojë të tolerojë punësimet dhe për llogari të votave? Apo më tutje, të tolerojë koncesionet e incineratorëve që nuk ekzistojnë asgjëkundi?

Për momentin ne vetëm mund të fantazojmë mbi gjendjen e buxhetit të shtetit dhe nevojat për financim. Qeveria socialiste prej vitesh refuzon të respektojë standardet më minimale të transparencës që çdo qeveri dinjitoze duhet të ketë.

Për shembull, që nga viti 2003, Ministria e Financave ka publikuar në datën 8 të çdo muaji bilancin e buxhetit të shtetit të muajit paraardhës.

Me pak fjalë, normalisht çdokush që është i interesuar në datën 8 Prill duhej të kishte mundësi të informohej për të ardhurat dhe shpenzimet e buxhetit të shtetit për muajin Mars. Por këto të dhëna nuk janë publikuar. Dhe prej disa vitesh të qeverisë aktuale nuk publikohen më në datën 8. Ky mund të ngjajë një element i parëndësishëm, por në fakt ka shumë rëndësi.

Ndryshe nga strategjitë me luftë reale, ku armiku duhet të mbahet në errësirë të synimeve, mjeteve e pozicioneve tona, në luftën figurative me virusin e padukshëm dhe jointeligjent, transparenca e mjeteve, mundësive dhe synimeve e mekanizmave është me rëndësi vendimtare. Një mesazh i gabuar apo i pasaktë për biznesin mund të sjellë dëme ekonomike jo vetëm për periudhën e pandemisë por edhe pas saj. Dhe mbi të gjitha, transparenca mbi mundësitë dhe propozimet mbi çfarë mund të bëhet, ndihmon për qartësimin e mesazhit mbi gjendjen ku jemi dhe çfarë mund të presim.

Në thelb, pandemia ka shkaktuar paralizë ekonomike por nuk ka shkaktuar kurrfarë krize ekonomike, siç janë krizat tipike ekonomike.

Bankat janë në rregull, kompanitë janë shëndoshë e mirë dhe punëtorët janë të gatshëm për të punuar. E vetmja gjë që mund ta kthejë këtë paralizë në krizë ekonomike është ilaçi i gabuar apo mungesa e ilaçit. Vendet më të zhvilluara se sa ne i kanë krijuar sakaq recetat, të cilat një vend si Shqipëria ka nevojë t’i përshtasë. Synimi strategjik duhet të jetë ruajtja e vendeve të punës.

Vetëm pasi përpjekjet për ta bërë këtë dalin të pasuksesshme, lind nevoja për të ndihmuar ata që kanë mbetur pa punë.

10

Prill 2020

REPORTAZH

‘Nuk përqafoj dot tim bir’: Lufta e dyfishtë e bluzave të bardha me COVID-19 Mjekët dhe infermierët në Shqipëri po luftojnë në vijën e parë të frontit për të shpëtuar jetët e pacientëve të tyre të infektuar nga koronavirusi në një situatë të jashtëzakonshme –që i mban të izoluar nga familjet dhe në pamundësi për të përqafuar prej javësh fëmijët e tyre.

ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

O

ra ka kaluar 13:00 pas mesditës së shtunë dhe doktori radiolog, Renato Osmanaj sapo ka lënë Spitalin Infektiv në Qendrën Spitalore Universitare “Nënë Tereza” në Tiranë, por telefoni nuk i pushon së rëni.

Në aplikacionin ‘WhatsApp’ i vijnë papushim imazhe skaneri të mushkërive të pacientëve të dyshuar me COVID-19.

Teksa i shikon me vëmendje mushkëritë, ai merr nga sedilja e pasme e makinës një gjysmë sanduiçi që i ka mbetur pa ngrënë nga mëngjesi.

“Këto janë ditë të pazakonta, ka aq shumë fluks sa nuk kemi kohë as të hamë,” thotë Osmanaj, i cili shpjegon se për lehtësi është krijuar një grup i përbashkët në ‘WhatsApp’ me radiologë nga i gjithë vendi.

Një pacient dyshohet se mund të jetë i infektuar me COVID-19 dhe mjekët po përpiqen të vendosin diagnozën e saktë.

Fatkeqësisht, doktor Renato e konfirmon diagnozën, ndërsa më tregon skanerin e pacientit që i kanë dërguar kolegët.

“Nuk kemi parë më parë si kjo sëmundje, sillet shumë tinzare, shiko se çfarë i bën mushkërisë,” thotë ai, ndërsa tregon njollat e bardha që kanë pushtuar të gjithë mushkërinë.

Të vendosur në vijën e parë të frontit kundër pandemisë, mjekët dhe infermierët po bëjnë një luftë të dyfishtë – ndërsa përpiqen të shpëtojnë jetët e pacientëve të prekur nga virusi ata janë izoluar nga familjet e tyre për t’i mbrojtur nga një infektim i mundshëm nga COVID-19.

Një pjesë kanë marrë shtëpi me qira, si e vetmja mënyrë për të ruajtur familjarët nëse infektohen, ndërsa të tjerë jetojnë të ndarë brenda shtëpisë, pa mundur prej javësh të përqafojnë fëmijët.

“Unë nuk kam frikë për vete, por për familjen po,” thotë Osmanaj. Ai ka zgjedhur të qëndrojë në një hotel për të mbrojtur familjen, ndonëse për shkak të punës rraskapitëse në spitalin Infektiv i qëllon të flejë vetëm 4 orë në ditë.

“I dua shumë fëmijët, por do të pres t’i përqafoj kur të ketë mbaruar kjo betejë,” tha ai. “I përshëndes nga ballkoni, por po

Kreu i shoqatës së Infermierëve, Elson Jacaj

qëndroj larg tyre. Është e vështirë shumë,” pranon doktori.

Heronjtë e vërtetë Sipas Institutit të Shëndetit Publik, 32 bluza të bardha rezultojnë deri më tani të infektuara me COVID-19, ndërsa gjashtë prej tyre janë shëruar tashmë. Mjekët dhe infermierët e infektuar përbëjnë rreth 12% të numrit total të të prekurve në vend.

Modest, Renato Osmanaj këmbëngul se në fakt heronjtë e vërtetë të kësaj lufte që ka pështjelluar mbarë botën nuk janë mjekët, por infermierët, të cilat sipas tij janë në vijën e parë dhe mjekët vijnë pas tyre.

“Ata i presin të sëmurët, ata i ushqejnë, ata u flasin përmes aparaturave, ndaj unë them se ata janë heronjtë e vërtetë të kësaj beteje,” tha Osmanaj, duke shtuar se infermierët janë “të mrekullueshëm.”

“Në gjithë këtë situatë ku ata duhet të vrapojnë kudo, se janë tashmë dhjetëra pacientë të shtruar, nuk thotë kurrë asnjëri prej tyre: u lodha, dua të pushoj,” shtoi mjeku radiolog.

Saimir Hita është njëri prej tyre. Infermier në reanimacionin e Infektivit ku trajtohen edhe pacientët me komplikacione të rënda nga COVID-19, shprehet se masat mbrojtëse që duhet të marrin kundër virusit e bëjnë punën e vështirë.

“Të jep një siklet të paparë kur e mban më shumë se 6 orë, është thuajse e pamundur,” thotë Saimiri për veshjen mbrojtëse. “Është problem edhe kur flet me të sëmurët, sepse ata nuk të shohin, ata thjesht shohin një maskë,” shtoi ai.

Në këto ditë të vështira, edhe Saimiri ka zgjedhur të shmangë çdo lloj kontakti me njerëz jashtë familjes së tij të ngushtë.

“Momenti më i vështirë është që nuk përqafoj dot tim bir. Me të tjerat ne jemi mësuar, pasi gjithmonë Infektivi ka pasur rrezikshmëri,” tha ai.

Mjekja Erjona Shehu, bashkëshorte e infeksionistit të njohur Arjan Harxhi, i cili ka kaluar në gatishmëri që prej datës 8 mars, kur edhe u konfirmua rasti i parë pozitiv me COVID -19, shpjegon se edhe pse jetojnë nën një çati, ajo dhe vajzat janë izoluar nga bashkëshorti.

“Ai mban maskë edhe në shtëpi dhe qëndron i izoluar në një dhomë më vete,” shpjegoi Erjona. “Sigurisht që nuk është aspak e lehtë për vajzat, megjithëse ne i kishim përgatitur që më parë…por sërish është vështirë,” shtoi ajo.

Shehu thotë se kanë shmangur kontaktet me familjen e saj, por ndërkohë kanë bërë gati një banesë, në rast infektimi.

“Për ne mjekët nuk është e vështirë, pastaj Arjani ka kaluar edhe epidemi të tjera, por gjithsesi unë kam bërë gati shtëpinë e prindërve të mi,’ tregoi ajo. “Në rast se ai infektohet, të ketë një vend ku të qëndrojë në karantinë,” shtoi Erjona, e cila pohon se puna për t’ju shpjeguar dy vajzave situatën, ka qenë edhe pjesa më delikate.

Frikë dhe kujdes Pas 10 vitesh pune si infermier në QSUT, Elson Jacaj e ushtron aktualisht detyrën pranë urgjencës “Emergency Response Albania” –ai është njëkohësisht edhe kreu i shoqatës së infermierëve të Shqipërisë. Jacaj ka marrë një shtëpi me qira së bashku me dy shokë të tij, për të mbrojtur djalin 6-vjeç dhe vajzën 6-muajshe.

“Vajza lindi në kohën e tërmetit dhe njëherë na ndau tërmeti, tani koronavirusi,” tha ai, duke shtuar se nuk ka qëndruar shumë me vajzën dhe kjo e trishton shumë. “Tani u bënë dy javë që nuk e shoh, përveçse në ‘videocall’,” shtoi Jacaj.

Ndryshe nga shumë kolegë, Jacaj pranon se ky është një moment mjaft i vështirë për infermierët, pasi ata janë të parët që përballen me çdo rast të prekur nga

COVID-19. Jacaj tregon se shumë infermierë janë të frikësuar edhe nga pakujdesia e pacientëve – disa nuk kanë treguar të vërtetën në lidhje me sëmundjen –dhe se mund të bëhen burim infeksioni për pacientet e tjerë, e sidomos për familjarët dhe fëmijët e tyre në shtëpi.

“Sfida jonë është të jemi të kujdesshëm e të ruajmë veten në mënyrë që të ruajmë familjarët tanë,” tha ai. “Nëse nuk po kujdesemi dot për ta këto ditë, të paktën të mos bëhemi burim për t’i infektuar ata,” shtoi Jacaj.

Ai shpjegon se është pikërisht kjo arsyeja, që këto ditë të vështira, ai ka zgjedhur që së bashku me disa kolegë të tjerë, të marrin një shtëpi me qira e të qëndrojnë aty deri sa të kalojë kjo situatë, si mënyra më e sigurt për të mos infektuar familjarët.

“Nuk po i përqafojmë dot fëmijët nga frika se ndoshta jemi të prekur dhe i infektojmë dhe ata,” tha ai. “Dhe kjo është një dhimbje që po e përjetojmë vetëm ne, bluzat e bardha, e që na lëndon aq shumë,” shtoi Jacaj.

Të gjithë të rrezikuar njëlloj Kreu i shoqatës së Infermierëve, Elson Jacaj thotë se i vijnë çdo ditë qindra mesazhe nga kolegët nëpër rrethe, që sipas tij janë harruar nga qeveria dhe kanë mungesa të mjeteve mbrojtëse kundër virusit.

“Mund të them që rrethet janë të harruara fare, e sidomos qendrat shëndetësore kanë mungesë të theksuar të maskave dhe dorezave, për të mos thënë për materiale të tjera,” tha ai.

Prill 2020

11

it përtej Adriatikut. “Të jesh mjek apo infermier është mision për të shpëtuar jetë kudo, pavarësisht ngjyrës apo kombësisë,” tha ai. “Pastaj unë e ndjeja si detyrë edhe për faktin se në Itali ka shumë shqiptarë, e shpresoj që sadopak t’u vijmë në ndihmë,” shtoi Gjana.

Ai rrëfen se pasi kanë marrë udhëzimet e para, do të shpërndahen nëpër pavione, krah kolegëve të tyre italianë në spitalin e Breshias.

“Sot bëmë mbledhje me shefat e spitalit civil në Breshia dhe morëm direktivat sesi do të organizohemi në vazhdimësi, duke parë dhe eksperiencat personale të gjithësecilit,” shpjegoi ai.

“Nga nesër do të jemi nëpër pavione dhe besoj kjo do të jetë një eksperiencë e vyer,” shtoi Gjana.

Infermieri thotë se familjarët e tij nuk ishin dakord me vendimin, pasi kishin frikë dhe merak.

“Të mërzitur kam lënë vetëm mamin dhe vëllain,” tha ai. “ Kanë merak, frikë, por jam i bindur se do të më mirëkuptojnë një ditë,” tha Gjana.

Ilustrim nga Jurgena Tahiri/ BIRN.

Përtej deklaratës së kryeministrit për shpërblim të bluzave të bardha, Jacaj e konsideron të padrejtë faktin që shpërblim do të marrin vetëm infermierët që u shërbejnë të sëmurëve me COVID-19. “Është turp që shpërblim të marrin vetëm stafi i Infektivit, pasi i rrezikuar është i gjithë personeli, si ai që punon në Infektiv, ashtu edhe infermieri që punon në një qendër shëndetësore në një fshat të humbur,” tha ai, duke nënvizuar se edhe infermierët e spitalit të Lezhës që u infektuan me COVID-19 në punë, nuk do të shpërblehen. “Është e njëjta situatë kudo dhe të gjithë janë të ekspozuar ndaj rrezikut njësoj,” shtoi Jacaj.

Sipas tij, tani që janë ndaluar vizitat në spital, i gjithë personeli shëndetësor është njësoj i rrezikuar.

“Nëse u kërkon të jenë në gatishmëri, nëse u kërkon që edhe ditët e pushimit të vijnë në punë për të bërë trajnime si të veshin veshjet speciale, si të sillen në këtë situatë, atëherë ligji për shpërblimet duhet të jetë për të gjithë,” përfundoi Jacaj.

dyshimta, në barrierën e parë të frontit me të padukshmen, mundësia e infektimit të personelit shëndetësor është e lartë dhe për më tepër, personeli mund të shërbejë pastaj si një vektor i rëndësishëm transmetimi për pacientët dhe familjarët,” tha ai, duke sthuar se kjo “është në fakt edhe frika jonë më e madhe”.

Kaza shpjegon se frika se mund të rrezikojnë pa e ditur pacientët dhe familjarët i ka bërë mjekët e spitalit të jenë shumë të kujdesshëm, duke zbatuar masa strikte të distancimit social brenda familjes.

“Të të gërryejë dëshira për të përqafuar fëmijët, por të përmbahesh nga frika se mund t’i dëmtosh me një përqafim, është një ndjesi ndaj të cilës asnjë kurikul profesionale nuk na ka mësuar,” tha ai.

“Po modifikohemi ngadalë, ashtu siç e gjithë shoqëria do dalë e modifikuar nga kjo betejë në fund,” theksoi kreu i spitalit të Lezhës, i cili shtoi se “përtej ankthit fillestar, në pah del gjithmonë e më tepër motivimi dhe dëshira për të kryer detyrën.”

Në karantinë brenda familjes Ankthi dhe karantinimi për shumicën e stafit të Ortopedisë në spitalin e Lezhës mori fund shumë shpejt. Tamponët rezultuan negativë për stafin prej 25 vetash, por kanë rezultuar pozitivë për një infermiere dhe një sanitare.

Drejtori i këtij spitali, Leon Kaza thotë se ata nuk janë “imunë as ndaj sëmundjes dhe as ndaj frikës”.

“Duke qenë në kontakt me raste të

Rreziku nga infektimi Duke qenë në linjën e parë të luftës me këtë virus të ri, bluzat e bardha janë edhe më të rrezikuarit. Përfaqësuesja e ISHPsë, Silva Bino deklaroi të mërkurën se 32 mjekë, infermierë dhe sanitarë rezultojnë deri tani të prekur nga COVID-19.

Aktualisht rezultojnë të infektuar katër mjekë dhe katër infermierë në spitalin e mushkërive “Shefqet Ndroqi”, një mjek në spitalin e Durrësit, një mjeke në Korçë,

një infermiere dhe një sanitare në spitalin e Lezhës dhe një infermiere në një qendër shëndetësore në Lezhë. Po ashtu kanë rezultuar pozitivë edhe tre anëtarë të TaskForcës për luftën ndaj koronavirusit, mes së cilëve edhe drejtori i Urgjencës Kombëtare, Skënder Brataj. Ndërsa rasti i fundit ishte mjeku Dhimitër Kraja, i cili iu bashkua nga pensioni stafit të Infektivit në luftën kundër koronavirusit.

Një pacient i shtruar në spitalin “Shefqet Ndroqi” infektoi me COVID -19 plot 11 persona, midis të cilëve edhe 8 mjekë dhe infermierë të këtij spitali. Bashkëshorti i Ergës, infermiere në spitalin “Shefqet Ndroqi”, ishte njëri prej tyre. Edhe pse bashkëshorti nuk ka shfaqur simptoma të sëmundjes, ai ka rezultuar pozitiv dhe u frikësua se mos kishte infektuar familjarët.

“Ne jetojmë afër familjarëve të bashkëshortit dhe shkëputëm çdo marrëdhënie me të, u izoluam për dy javë dhe tani tamponi doli negativ,” tha Erga. “Unë, pavarësisht se i kam qëndruar pranë, nuk u infektova fare,” shtoi ajo, ndërsa tregon se do të qëndrojnë edhe dy javë në karantinë dhe do t’i rikthehen punës.

Në mision përtej Adriatikut Korab Gjana është pjesë e ekipit prej 30 mjekësh dhe infermierësh që fluturuan të shtunën drejt Italisë, për të ndihmuar në kapërcimin e situatës së vështirë shëndetësore të krijuar nga COVID-19 në vendin fqinj. Infermier në kirurgjinë e QSUTsë, Gjana thotë se nuk e mendoi dy herë pasi mori ftesën për t’iu bashkuar mision-

Kohë e çmuar kundër virusit Renato Osmanaj kontrollon gjatë gjithë bisedës imazhe skaneri që i vijnë në telefon, ndërsa nuk i kursen vlerësimet edhe për kolegët e tij në spitalin Infektiv, duke veçuar lidershipin e profesoreshë Najada Çomos dhe kontributin e profesor Dhimitër Krajës, cili është rikthyer në spital nga pensioni për të luftuar virusin.

“Doktoreshë Najada po e administron situatën me një zotësi për t’u pasur zili,” tha Osmanaj, duke vlerësuar eksperiencën e saj dhe punën e palodhur në ndihmë të pacientëve.

“Profesor Luli është një pasuri kombëtare, i çmuar në çdo këshillë apo sugjerim që na jep dhe pavarësisht se ka disa vite që ka dalë në pension, qëndron 8 orë çdo ditë në infektiv,” theksoi ai, duke shtuar se të dy “janë krenari.”

Por duket se rreziku i infektimit është tashmë real edhe për vetë stafin e Infektivit. Gjatë mbrëmjes së martë, ministrja e Shëndetësisë, Ogerta Manastirliu njoftoi se prof. Dhimitër Kraja, që iu ribashkua stafit të Infektivit [shërbim të cilin e ka drejtuar për disa vite, para se të dilte në pension] është infektuar nga COVID-19.

“Pesha e viteve nuk e pengoi prof.

Dhimitër Krajën për t’u rikthyer në spitalin Infektiv, aty ku ka kaluar 48 vite të jetës së tij, për t’i dhënë një dorë stafit të palodhur të këtij spitali në këto ditë të vështira. I rrallë e modest si pakkush, dr.

Luli, siç e thërrasin të gjithë, po përballet vetë në këto momente me sëmundjen që aq shumë donte ta luftonte!

Gjendja shëndetësore e doktor Lulit në këto momente është e e qëndrueshme, në trajtim nga ekipi mjekësor, për të cilin ka qenë ngahera një burim i pashtershëm frymëzimi,” shkroi Manastirliu në Facebook krahas fotos së profesor Krajës. Megjithë kapacitetet e kufizuara të sistemit shëndetësor, Osmanaj thotë se deri tani po përballohet më së miri, por mjekëve dhe infermierëve u duhet kohë për zbutur kurbën e përhapjes së pandemisë.

“Na duhet kohë, na duhet që njerëzit të mos vijnë të gjithë përnjëherë në spital, sepse kjo sëmundje ka edhe një të keqe, që një person qëndron shumë ditë në spital, ndaj këmbëngulim tek koha,” thotë ai.

“Nëse ndodh kjo, e kemi fituar betejën,” përfundon Osmanaj.

12

Prill 2020

INVESTIGIM

Kullat e përkulura të Durrësit: Banorët përballen me ndërtuesit për cilësinë e punimeve Banorët e tre kullave në Durrës kundërshtojnë planet e ndërtuesve për meremetim, ndërsa dëshmojnë se tërmeti i 26 nëntorit vetëm sa nxorri në sipërfaqe cilësinë e keqe të ndërtimit dhe problemet e theksuara strukturore-që sollën çedimin e pallateve të tyre njësoj si kulla e pjerrët e Pizës.

GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

N

ë vitin 2014, Roland Marku dhe bashkëshortja e tij kontaktuan me Shefqet Kastratin – pronari i konglomeratit Kastrati Group, për blerjen e një apartamenti në qytetin e Durrësit, falë marrëdhënies shoqërore që kishte me të.

“Na ka pritur shumë mirë dhe na ka thënë se ka pallat tek Currilat dhe tek Ujësjellësi,” kujton Marku. “Tha zgjidhni ku të doni dhe na priti aq mirë, sa tha vendoseni vetë çmimin, se kishim njohje,” shtoi ai.

Marku bleu një apartament 130 metra katrorë në rrugën “Dalip Peza” në Durrës, afër ndërmarrjes së Ujësjellësit dhe pranë një lulishteje në hyrje të qytetit bregdetar. Kur mori çelësat e shtëpisë, ai vuri re se dy pllakat e dushit ishin të thyera dhe se nuk punonte asnjë prizë elektrike, por nuk u ankua.

“Nuk e bëra problem se thashë ‘më ka qëlluar mua’. Më mbrapa e mora vesh që ishte i gjithë pallati,” kujton babai i katër fëmijëve. “Erdha këtu se thashë ka lulishte, janë të vegjël, të rriten siç jam rritur unë dhe të luajnë në lulishte,” shtoi ai.

Megjithë problemet që kishte apartamenti, shtëpia ishte e ngrohtë dhe Marku ishte i kënaqur. Por në mesin e vitit 2019, ai mëson nga një i njohur se pallati ‘kishte çeduar, ishte inklinuar.”

Fillimisht Marku nuk donte ta besonte, por miku i tij i tha se problemi nuk ishte i ri dhe qe konstatuar që në kohën e vendosjes së ashensorëve të pallatit.

“Nuk ka mundësi i thashë – të ketë ikur pallati. Ka ikur më tha dhe qenka histori e vjetër.

Që kur janë vendosur ashensorët, pallati ka qenë 28 centimetra i shtrembër,” kujtoi ai.

I alarmuar, Marku e nxorri shtëpinë për shitje në treg, por përpara se ta blinte dikush, goditi tërmeti i 26 nëntorit dhe përkulja e kullës 12-katëshe gati u trefishua.

“Kur ra tërmeti, në orën 4 pa 10 [minuta] shkova të tërheq kalamajtë. Në momentin që sa i tërhoqa, kanë rënë të dy muret sipër krevatit,” tregon Marku. “Besoj në Zot nga tani e tutje, për arsye se Zoti na shpëtoi se po të kishte rënë 1 sekondë më përpara, fëmijët e mi i kishte mbytur,” shton 55-vjeçari.

Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se pallati i firmës “Kastrati” pranë Ujësjellësit nuk është i vetmi ndërtim që dyshohet se ka çeduar dhe është përkulur në Durrës. Të paktën dy ndërtesa të tjera shumëkatëshe – njëra nga të cilat me leje ndërtimi nga firma “Ndregjoni” por e ndërtuar sërish nga Kastrati dhe tjetra nga kompania Jedas, kanë shfaqur probleme të ngjashme strukturore.

Sipas dëshmive të banorëve, problemet strukturore të këtyre ndërtesave dhe cilësia e dobët e

Muret e rëna në 2 katet e para të banimit në pallatin e ndërtuar nga kompania “Jedas”, pas lëkundjeve sizmike të 26 nëntorit 2019. Foto Geri Emiri

ndërtimit ishin konstatuar edhe më herët se tërmeti i 26 nëntorit, por autoritetet bënë një sy qorr ndaj ankesave dhe kallëzimeve të tyre.

Banorët kundërshtojnë me forcë përpjekjet e ndërtuesve për t’i meremetuar pallatet, duke nënvizuar se kullat kanë pasur probleme përpara tërmetit. Disa insistojnë që ndërtesat të shemben dhe të ndërtohen të reja, ndërsa të tjerë kërkojnë garanci që do të riparohen siç duhet.

Prokuroria e Durrësit i tha BIRN se ka regjistruar dy procedime penale në lidhje me pallatet e ndërtuara nga firmat Jedas dhe Kastrati.

Prokuroria njoftoi se për pallatin e ndërtuar nga “Kastrati” po hetohet për veprat penale “Shpërdorimi i detyrës” dhe “Mashtrim me pasoja të rënda, i kryer në bashkëpunim”, ndërsa për pallatin e ndërtuar nga kompania “Jedas”, po hetohet për veprat penale “Shpërdorimi i detyrës” dhe “Ndërtimi i paligjshëm”.

I pyetur nga BIRN, administratori i firmës Ndregjoni, deklaroi se pallatin e përkulur e ka ndërtuar firma Kastrati.

“Thjesht kemi marrë lejen,” shpjegoi Xhetan Ndregjoni. “E ka ndërtuar Kastrati,” shtoi ai.

Ndërkohë, një administrator i Kastrati Group in tha BIRN se kompania nuk ishte më përgjegjëse për pallatet e dëmtuara pasi ato janë shitur.

“Nuk kemi se për çfarë të shprehemi se ne nuk kemi pallate, jeni keqinformuar,” tha Bibil Kastrati. “Se pallatet janë të banorëve, Kastrati i ka ndërtua por ato nuk janë më të Kastratit,” shtoi ai. Ndërkohë, Bujar Doda – administrator i “Jedas’ Sh.p.k i tha BIRN se prokuroria po e hetonte çështjen, por nënvizoi se kur bashkia të jepte lejen do bëheshin riparimet dhe do ndërtesa do kthehej ashtu siç ishte.

“E kam unë informacionin, analizat e betonit, hekurit, vertikaliteti i kolonave, kështu që pallati ka dëmtime vetëm në tulla, ato 3-4 kate që janë nuk kanë dalë për prishje,” tha Doda.

“Kur të jepet leja nga bashkia do të bëhen kë-

to riparimet dhe do kthehet në identitet sepse për fat të mirë unë aty banoj edhe vetë, tek ai pallat,” shtoi ai.

Tërmeti nxjerr në dritë problemet strukturore Tërmeti shkatërrimtar që goditi Shqipërinë e Mesme me 26 nëntor i mori jetën 51 viktimave dhe plagosi qindra të tjerë. Vala shkatërrimtare e goditjes u ndje në mënyrë të veçantë në Durrës, ku qindra ndërtesa u dëmtuan dhe u shpallën të pabanueshme, duke lënë të pastrehë disa mijëra banorë. Mes godinave shumëkatëshe të dëmtuara rëndë dhe të shpallura si të pabanueshme është edhe pallati i firmës Kastrati në rrugën “Dalip Peza” në lagjen 17 të Durrësit, pranë ndërmarrjes së Ujësjellësit; si dhe një pallat 12-katësh me leje ndërtimi nga kompania Ndregjoni në bashkëpunim me kompaninë Kastrati në rrugën “Stefan Dhima” në lagjen 17, tek ish Uzina Elektro-Mekanike, UEM. Gjithashtu, i dëmtuar rëndë nga tërmeti mbeti dhe “Kompleksi Rezidencial Jedas” – i përbërë nga 3 kulla 12-katëshe dhe 270 apartamente.

Në aktin e konstatimit për dëmet e tërmetit që mban datën 2 dhjetor 2019, Instituti i Ndërtimit e klasifikoi kompleksin Jedas të kategorisë “DS4” – shkalla e dëmit ‘dëmtim i rëndë’.

“Në konstruksion ka plasaritje në kolona dhe muratura të rëna,” evidenton raporti.

Ndërsa pallati i ndërtuar nga kompania “Kastrati” u evidentua nga Instituti me shkallën e dëmtimit “DS3”, shkalla e dëmit ‘mesatare -dëmtime serioze’. Ndërkohë, pallati i firmës ‘Ndregjoni’ ka marrë një vlerësim DS2 – shkalla e dëmit mesatare deri në dëmtime serioze, ku vetëm apartamentet në pjesën perëndimore të ndërtesës janë cilësuar të pabanueshme. Megjithatë, edhe për këtë pallat është kërkuar një inspektim gjeologjik për shkak të cedimit.

Lulzim Gjergji, ish-banor i kompleksit Jedas

tregon se cilësinë e dobët të ndërtimit të pallatit e kishin kuptuar edhe përpara tërmetit, por nuk kishin pasur ku të ankoheshin.

“E kuptuam që kur vendosëm perdet, nuk gjetëm një shtresë betoni që të futej vida, vetëm shpo me trapano bira kot,” tha ai. “Këtu është bërë një punim skandaloz, jo se ra tërmeti, por shtëpia ime për shembull nuk kishe ku të vendosje një gozhdë dhe cilësinë e nxori në pah tërmeti,” shtoi 50-vjeçari që jetonte me gruan dhe 2 fëmijët në katin e tretë të njërit prej 3 seksioneve të kompleksit rezidencial Jedas.

I ngritur mbi truallin e ish-Uzinës së Mjeteve Bujqësore, kompleksi Jedas është ndërtuar 6 vite më parë nga firma me të njëjtin emër. Pas rënies së regjimit komunist, Gjergji bleu rrugën hyrëse të Uzinës dhe ndërtoi një shtëpi 2-katëshe dhe garazh, të cilën “e dha për pallat”. Në shkëmbim mori dy apartamente për vete dhe dy i mori xhaxhai i tij. Kur ra tërmeti i parë në orën 3 të mëngjesit më 26 nëntor, Gjergji kujton se doli nga shtëpia dhe u ul në një kafe përballë pallatit për të qetësuar nervat. Por kur ra i dyti në orën 4, ai thotë se: “u bëra sa një grusht, lemeri, tmerr”. “Kur nisi tërmeti, u çova se kisha familjen sipër dhe nga lokali deri në mes të rrugës u bllokova se u bë asfalti me dallgë,” tregon ai, duke shtuar se “pallati lëvizte nga njëra anë në tjetrën”.

“Lemeri, zhurmë e llahtarshme. Ja bëja atij shokut që kishte hapur lokalin, u këput, u këput,” kujton Gjergji. “Ajo ditë mos ardhtë kurrë, sepse u bë rruga në ngjyrë hiri,” shtoi ai.

Më 21 dhjetor, kur kryeministria Edi Rama vizitoi Durrësin së bashku me homologët Zoran Zaev nga Maqedonia e Veriut dhe Aleksandër Vuçiç nga Serbia, ata ndaluan për të parë dëmet edhe në kompleksin Jedas. “Erdhi dhe Rama, Vuçiçi e Zaevi këtu, e i thamë, o zotëri neve na kanë vjedhur,” tregon Gjergji. “Janë shembur muret komplet tek shtëpia,” shtoi ai.

Në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi, Shërbimi Gjeologjik Shqiptar i tha BIRN se nuk ka kryer një studim gjeologjik për pallatet e ndërtuara nga kompanitë Jedas dhe Kastrati në Durrës, “pasi nuk ka patur ndonjë kërkesë për studim të detajuar gjeologo – inxhinierik të sheshit të ndërtimit, nga asnjëri prej subjekteve para ndërtimit të këtyre objekteve.”

Megjithatë, me kërkesë nga nënkryetari i Bashkisë Durrës dhe me urdhër të Ministrisë së Energjetikës dhe Infrastrukturës në kuadër të verifikimit të dëmtimeve të ndërtesave nga tërmëti i 26 nëntorit, një grup ekspertësh të Shërbimit Gjeologjik Shqiptar ka kryer vrojtime në terren

Prill 2020

Bashkim Xhika duke treguar dëmet e tërmetit të 26 nëntorit 2019, në pallatin ku banonte dhe që është ndërtuar nga subjekti “Ndregjoni” (“Kastrati”). | Foto : Geri Emiri

në periudhën 17-24 dhjetor 2019.

Për kompleksin e ndërtuar nga firma Jedas, grupi ka rekomanduar kryerjen e matjeve horizontale topografike në katin -1, në katin 0 dhe në katin e sipërm dhe matje topografike vertikale të kolonave, për të verifikuar inklinimin e pallatit.

Vrojtime gjeologjike janë kryer edhe në pallatin e ndërtuar nga Kastrati.

“Në faqen lindore (nga mbrapa objektit) pranë pallatit “Kastrati ’’dhe në gjithë gjatësinë e objektit, si dhe nga faqja jugore, vërehen deformime të shkallëve, trotuareve dhe bordurave, jashtë themelit të objektit, të vendosura mbi mbushje dherash të pangjeshura,” shkruhet në raportin e përpiluar nga inxhinierët Pranvera Dokle dhe Olgert Jaupaj “Pretendohet që pallati ka çedim, pasi në faqen ballore, fugat mes seksioneve kanë ndryshuar distancën në pjesën e sipërme, thuajse e kanë zeruar, duke shkaktuar dëmtime në apartamentet përkatëse, por me sy të lirë, në sipërfaqen e tokës nuk duken elementë që të ketë ndryshuar marrëdhënien objekt-bazament,” shtojnë ata. Në këqyrjen e dëmeve të pallatit të ndërtuar nga firma Kastrati, dy inxhinierët ka vërejtur cedime, por nuk kanë rekomanduar verifikime të mëtejshme.

“Në faqet me orientim nga veriu dhe perëndimi, duken çedime të trotuarit dhe bordurave, të cilat mbështeten mbi mbushje dherash të pangjeshura mirë, dhe ndodhen jashtë themelit të objektit,” shkruhet në raportin e tyre. “Dhe në platformën jugore, nga hyrjet në objekt, vërehen deformime të horizontalitetit, por që nuk kanë lidhje me marrëdhënien objekt – bazament,” përfundojnë ekspertët e Shërbimit Gjeologjik Shqiptar.

Sipas Lulzim Gjergjit, cilësia e punimeve në kompleksin Jedas ka qenë e keqe dhe e ardhmja e ndërtesës është e paqartë.

“Për mendimin tim, nuk është bërë punë e mirë, se sot pallati duket që është anuar,” tha ai.

“Thonë presim analizat e betonit, të tokës, jo po do e marri turku, serbi, ky e ai dhe do përforcojë kolonat e do të bëjnë muret, se kanë rënë deri në kat të pestë,” shtoi ai. Gjergji tha se ishte dakord që pallati të rikonstruktohej “deri sa thonë që është i riparueshëm”, por theksoi se në atë ndërtesë nuk do të ndjehej kurrë i sigurt.

“Ne kërkojmë të bëhet si ka qenë, të riparohet, përderisa këta thojnë se është i riparueshëm,” tha ai. “Garanci nuk ka! Edhe një tërmet si puna e atij të bjerë ne na zë brenda, se është liruar i gjithi si pallat,” përfundoi ai.

Administratori i kompanisë ‘Jedas’ i tha BIRN se pallati do të rikonstruktohej sepse struktura ka dalë brenda parametrave.

“Unë kam marrë analizat e Institutit të Ndërtimit që i ka bërë analizat me specialistët e vet, ku kanë dashur ata i kanë marrë analizat, kanë bërë edhe skanerin e hekurit dhe këto kanë dalë brenda parametrave, kushteve teknike që janë,” tha Bujar Doda. “E them me shumë përgjegjësi që pallati nuk do të prishet dhe do të kthehet në gjendjen që ka qenë,” shtoi ai.

Pallati pa pilota Ndryshe nga inxhinierët e Shërbimit Gjeologjik Shqiptar, banorët e pallatit të ndërtuar nga Kastrati nuk kanë ndenjur duarkryq. Përmes matjes me instrumentin e plumbçes dhe matjes së kryer nga një topograf, ata kanë konstatuar se pallati është anuar në anën veriore 62 centimetra. “Pasi ra tërmeti, pas 2 ditësh mora një inxhinier privat dhe më doli nga inxhinieri çedimi me 62 centimetra dhe nuk e bëra publike, se thashë me sa e njoh unë kompaninë, isha i sigurt 100% që do e bënte pallatin,” tha Roland Marku.

Në fillim të muajit dhjetor, kompania “Kastrati” ngjiti në hyrjen e pallatit në lagjen 17 një njoftim që u drejtohej banorëve për të zbrazur apartamentet brenda datës 20 dhjetor, sepse do të niste rikonstruksioni i pallatit. Megjithatë, ky lajmërim në dukje i parakohshëm, në vend që ta qetësonte Markun, e shqetësoi edhe më shumë atë. Ai pyeti administratorin e pallatit, i cili e informoi se kërkesa kishte ardhur nga Bilbil Kastrati. Marku, i cili banon tashmë në një shtëpi me qira në fshatin Arapaj, mori një takim tjetër me Shefqet Kastratin dhe ai kujton t’i ketë thënë se nëse nuk do e rikonstruktonte firma e tij pallatin, do i kalonte shtetit si përgjegjësi, por 55-vjeçari nuk ishte i bindur.

“Si mund t’i kalojë shtetit kjo, kur ka lëvizur që kur ishte karabina; si mund t’i kalojë shtetit kur ky pallat nga A-ja tek Zh-ja ka qenë gabim,” pyet ai. “Unë aty pra pësova një zhgënjim tjetër, se thashë ky e di dhe po tallet përsëri me ne,” shtoi Marku.

Më 22 janar, kompania Kastrati dërgoi në një mbledhje me banorët në sheshin përpara pallatit përfaqësues të kompanisë dhe inxhinierin konstruktor Dhimitri Papa, i cili kishte përgatitur projektin për rikonstruksionin e ndërtesës.

Papa u tha banorëve se kishin bërë në çdo kat të pallatit testet dhe kontrollin e kolonave të betonit dhe dëme strukturore nuk kishte, por kufizoheshin në muraturat e tullës. Sipas Papës,

defektet e objektit konsistojnë te fakti që kafazi i ashensorit nuk ishte me beton si dhe te fuga ku objekti ndahet në mes.

“Nga ekzistenca e kësaj fuge që nuk ishte në gjerësinë e duhur – se ajo duhej të ishte 40 centimetra që të mos përplaseshin objektet, fuga është gati 10 centimetra, ka ardhur dhe përplasja e objekteve gjatë tërmetit. Nga kjo përplasje nuk janë shkaktuar dëme në trarë dhe kolona,” u tha Papa banorëve. Ndërkohë, Papa pranoi se përkulja e pallatit nuk ka ardhur si pasojë e tërmetit, por gjatë ndërtimit.

“Inklinimi i objektit, kur më kanë sjellë matjet e para, që janë 48 centimetra në veri dhe 20 centimetra në anën tjetër, thashë kjo nuk është nga tërmeti, ka ardhur gjatë ndërtimit,” shtoi ai në takimin me banorët.

“Përgjegjësia është e [inxhinierit] konstruktorit të objektit,” nënvizoi Papa.

Sipas Papës, kompania kishte eksploruar mundësinë e drejtimit të pallatit, por diçka e tillë sipas tij ishte teknikisht e pamundur. Ai u tha banorëve se varianti i parë i konsultuar me kompani turke dhe maqedonase, kërkonte kriko 2 mijë tonëshe.

“Jemi ulur dhe na thanë, ne me kriko nuk e drejtojmë dot, se nuk kemi ku të mbështesim krikon. Do një pallat tjetër ngjitur të fortë, ose një makineri tjetër që të ushtrohet kriko dhe të shkojë në vend pallati,” tha Papa, duke shtuar se u përjashtua projekti me kriko.

Sipas inxhinierit të kontraktuar nga kompania Kastrati, varianti i dytë i ndërhyrjes për ndërtimin e pallatit ishte me blloqe betoni çerek metër kubshe, të cilat kapnin një peshë të përllogaritur prej 7500 ton, por shtoi se edhe ky variant nuk jepte asnjë garanci.

“Projekti ka qenë pa pilota, e ke të miratuar në bashki, shko shihe,” ka thënë Papa. “Nëse ju keni një kompani, një UFO që i del për zot ta drejtojë pallatin, ne e përqafojmë që nesër,” përfundoi ai. Ndryshe nga se pretendoi inxhinieri Dhimitri Papa gjatë takimit, në projektin konstruktiv që BIRN mori nga banorët, rezulton që në themelin e pallatit ishin të parashikuara 832 pilota nën themel. Megjithatë, sipas një relacioni tekniko-ligjor të përpiluar për llogari të banorëve, pilotat nuk ishin ndërtuar përpara hedhjes së themeleve. “Nuk është respektuar rekomandimi Nr. 5 i gjeologut, për të zbatuar themelin si pllakë betonarme e kombinuar pilota,” thuhet në relacionin tekniko-ligjor të përgatitur për llogari të banorëve më 18 shkurt 2020.

Roland Marku e konsideron të papranueshëm propozimin e kompanisë për të riparuar pallatin pa pilota. “Pallati ka çeduar, ka ikur dhe mbrapa dhe anash, nuk bëhet më gjë aty se është pa pilota,” tha ai. “Për ato lekë që kam dhënë, se kjo shtëpi nuk ka asnjë vlerë, sepse nesër fëmijët e mi aty, duke ditur që po rregullohen muret kur pallati ka ikur shtrembër, nuk pranojnë të futen,” përfundoi ai.

Ndërkohë, Bibil Kastrati i tha BIRN që zgjidhjen për pallatin duhet ta japë shteti, sepse banorët nuk ka pranuar që të bëhen riparime nga kompania. “Banorët kanë mbi 5 vjet që banojë dhe kanë marrë edhe tapitë,” tha ai. “Kështu ngelet për tu marr shteti se banorët nuk kanë pranuar t’i mbyllim ne si dëme që janë dëmtuar,” shtoi Bilbil Kastrati.

Symbyllur ndaj kallëzimeve Bashkim Xhika e bleu apartamentin e tij prej 86 metrash katrorë në pallatin e firmës Ndregjoni në rrugën “Stefan Dhima” në Durrës me sterlina. Me origjinë nga fshati Fushë Çidhën në Dibër, Xhika ka punuar për 17 vjet si emigrant në Mbretërinë e Bashkuar dhe për shkak të një sëmundjeje profesionale, ka dalë në pension të parakohshëm.

“Punoja në një frigorifer -20 gradë Celsius dhe për 2 vite qëndrova në spital, operova shpatullat,” rrëfen 60-vjeçari.

Pallati ku ai banonte u ndërtua përmes një lejeje ndërtimi të lëshuar në vitin 2011 nga Bashkia e Durrësit për një godinë me 10 kate mbi tokë dhe 1 kat nëntokë. Por ndërtesa u realizua me 2 kate shtesë nga ndërtuesi. Pallati ka 42 apartamente dhe para tërmetit të 26 nëntorit jetonin 40 familje. Sipas Bashkimit, edhe pse leja e ndërtimit është marrë nga firma Ndregjoni, pallati është ndërtuar sërish nga firma Kastrati.

“Këtu ka vetëm 1 emër, por që të mos dilte

13

në skenë Kastrati, në tabelë u vendos emri i kompanisë Ndergjoni,” tha Xhika. “Në atë kohë që kishte shumë biznese e merr si leje “Ndergjoni” dhe ia ka blerë me noteri “Kastrati”, pa filluar punë fare,” nënvizoi ai, duke shtuar se ai vetë ia kishte blerë apartamentin Kastratit me noteri.

Xhika i tha BIRN se e ka blerë apartamentin në ndërtim e sipër nga sipërmarrësi Bilbil Kastrati. Ai kishte dhënë kaparin edhe për një dyqan, por kur u kthye nga emigrimi në mars 2018, vuri re se pallati kishte çeduar, ishte anuar në njërën anë dhe bëri kallëzim në polici.

“Kur shkova në polici, më ndihmuan edhe banorët,” kujton Xhika. “Bëra denoncimin me pretendimin se pallati ka çeduar në njërin krah dhe unë nuk lejoj të bëhet asnjë punim këtu,” shpjegoi ai, ndërsa shtoi se “nuk di të ketë nisur hetim prokuroria në atë kohë.”

Si shumë ndërtesa në Durrës, pas tërmetit të 26 nëntorit pallati ka mure të plasaritura, por nuk janë plasaritjet ato që e shqetësojnë Bashkim Xhikën. Sipas disa matjeve topografike që Xhika pretendon se janë bërë nga bashkia e Durrësit pas tërmetit, ndërtesa ka çeduar – në veri me 40 centimetra deri në 7 kate, ndërkohë me 53 centimetra ka çeduar për të gjitha katet.

“Kanë plasur muret, por kjo është e arsyeshme. I paarsyeshëm është çedimi i pallatit, që do të thotë se plateja e tij ka lëvizur,” shpjegoi Xhika. “Mospilotimi dhe mbingarkesa janë dy gjërat kryesore pse ka ikur pallati me një krah edhe tani e kupton se hapet dera vetë, se është dishezë,” shtoi ai. Dy ditë pas tërmetit të 26 nëntorit, Xhika i është drejtuar përsëri policisë për të bërë kallëzim ndaj firmës ndërtuese, po e përzunë duke i thënë se nuk lejohen denoncimet. Ai thotë se në Prokurorinë e Durrësit nuk e futën as brenda në ndërtesë.

Xhika kujton se iu ankua një gazetari të RTSH-së, se nuk i merrnin denoncimin dhe ai foli me kryeprokuroren, e cila i tha të rikthehej dhe të bënte denoncimin në organin e akuzës.

“U detyruan ta marrin denoncimin, kallëzimin për çedimin – është referuar në prokurori,” tha Xhika. Megjithatë, edhe pse arriti ta bënte kallëzimin, Xhika u dëshpërua kur pa që oficerja e policisë gjyqësore, Emiljana Mema – e ngarkuar të bënte hetimet, kishte një marrëdhënie të ngushtë me punonjësit e firmës së ndërtimit të pallatit. Duke e vënë re këtë marrëdhënie, Xhika iu ankua Memës, por ajo ia preu shkurt dhe sipas tij – shkoi të pinte kafe me punonjësit e kompanisë.

“Mos përhapni panik tha – se pallati është një nga më të mirët në Durrës,” kujton Xhika t’i ketë thënë oficerja e policisë gjyqësore. “Ajo na bën presion psikologjik, ekonomik dhe fizik që ne të ndryshojmë drejtimin, që të tërheqim denoncimin,” shtoi ai.

Xhika ankohet se edhe prokurorja e çështjes nuk ka shprehur ndonjë interes për hetimin.

“Ata vijnë për të tërhequr denoncimin, jo për të bërë veprimet ndaj pallatit,” tha 60-vjeçari.

“Tani edhe prokurorja e çështjes po mundohet ta largojë problemin,” shtoi ai.

Xhika pretendon se oferta dhe kërkesa për të tërhequr denoncimin ka marrë nga shumë njerëz, përfshi juristin e kompanisë “Kastrati” dhe nga vetë Bilbil Kastrati. “Mua m’i kanë ofruar lekët e mia, por unë nuk kam si t’ia bëj komshinjve,” tha ai. “Që të tërhiqja denoncimin, 16 vetë më kanë ardhur,” shtoi Xhika.

Prokuroria e Durrësit nuk i përgjigj një kërkese për koment mbi akuzat e Z. Bashkim Xhika. Sot 60-vjeçari jeton me qira, pasi apartamenti i tij është dëmtuar rëndë gjatë tërmetit.

“Të gjitha mobiljet, vetëm dhoma ime ka shpëtuar, të tjerat janë dëmtuar të gjitha. Plus asaj, edhe dritarja ka pas ngelur e varur dhe e kam hequr vetë, që të mos i bjeri ndonjërit në kokë dhe të mos krijojë ndonjë aksident,” tregon ai. “Gjithçka ka rënë në tokë, se i kam pas montuar nga dyshemeja në tavan, që të mos i lëviz më kurrë. Por erdhi puna që këto u lëvizën,” shtoi ai. Sipas Bashkim Xhikës, kompania është ofruar të meremetojë muraturat e plasaritura, por jo çedimin e pallatit, që sipas tij “ka ikur në plate, ka çeduar dhe nuk ka rregullim në asnjë vend të botës.” “Kompania tha mos përhapni panik, do rregullojmë tullat,” kujton Xhika, por shton se banorët e hodhën poshtë ofertën. “Ne kërkojmë të prishet pallati dhe të ndërtohet po këtu me pilota, se shtëpinë e blemë këtu,” përfundoi ai.

14

Prill 2020

ANALIZË

Braktisja e kërkimit shkencor e lë Shqipërinë nën rrënoja Financimi për kërkim shkencor në universitetet publike është miniminal, një luks që sipas ekspertëve, një vend i varfër si Shqipëria nuk mund t’ia lejojë vetes.

RASHELA SHEHU, FJORI SINORUKA | BIRN | TIRANË, DURRËS DHE SHKODËR

N

ë orën 3 e 54 minuta të mëngjesit të 26 nëntorit, një tërmet me magnitudë 6.3 i shkallës Rihter goditi Shqipërinë e Mesme, duke shkaktuar 51 viktima dhe qindra të plagosur, por stacioni sizmologjik në Durrës nuk e regjistroi të plotë valën shkatërruese.

“Për fat të keq atë ditë që ka rënë tërmeti, energjia elektrike është ndërprerë, por është ndërprerë pasi ka regjistruar 15 sekondat e para. Pastaj ka qëndruar 45 sekonda dhe është rikthyer,” thotë Rexhep Koçi, shefi i Departamentit të Sizmologjisë në Institutin e Gjeoshkencave, Energjisë, Ujit dhe Mjedisit, IGJEUM. “Lëkundjet sizmike shkaktojnë probleme edhe në rrjetin elektrik, në Durrës ka ndodhur ky problem,” shton Koçi, ndërsa shpjegon se për shkak të financimeve të pakëta që merr ky institut, rrjeti sizmologjik shqiptar nuk është i pajisur me burim energjie rezervë.

Instituti i Gjeoshkencave nuk është i vetëm në keqfinancim. Të dhënat e mbledhura nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtën e informimit nga universitetet publike në Tiranë dhe në rrethe, tregojnë se financimi i kërkimit shkencor në këto institucione të arsimit të lartë është i ulët. Rektorët fajësojnë fondet e pakëta që marrin nga buxheti i shtetit, ndërsa aktivistët e shoqërisë civile ngrenë pikëpyetje mbi shpenzimet e larta administrative të institucioneve publike të arsimit të lartë.

“Fokusi i universitetit nuk është te kërkimi shkencor, por te shpenzimet dhe fryrja e administratës,” ankohet Rigels Xhemollari, drejtor ekzekutiv i ‘Qëndresa Qytetare’- një organizatë që monitoron prej vitesh shpenzimet e institucioneve publike të arsimit të lartë.

Projektet e pakëta shkencore dhe kërkimore që realizohen nga universitetet shqiptare janë shpesh produkt i financimeve të donatorëve të huaj dhe bashkëpunimeve ndërkombëtare.

Megjithatë, edhe ndaj rezultateve të vyera të këtyre studimeve, autoritetet shqiptare shpesh bëjnë një sy qorr, duke mos i përfshirë në vendimmarrjen e tyre.

“Nga ana e ministrisë përgjegjëse, nga ana e qeverisë ka qëndrim shpërfillës nga sa ne shohim ndaj kërkimit,” kritikon Aleko Miho, profesor në Fakultetin e Shkencave të Natyrës në

Universitetin e Tiranës. “Mua më duket se kjo është një mungesë vizioni,’ shtoi ai.

Pak financime për shkencën Sipas ligjit të Arsimit të Lartë, i miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në vitin 2015, një nga misionet e arsimit të lartë është integrimi i mësimdhënies me kërkimin shkencor. Përveç rolit si krijues dhe rregullator i institucioneve të arsimit të lartë, shteti ka gjithashtu detyrimin ligjor për të financuar kërkimin shkencor.

Qeveria e financon kërkimin shkencor direkt nga buxheti i shtetit, ose nëpërmjet projekteve që mbështeten nga Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor dhe Inovacionit, AKKSHI. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga 11 universitete publike në Shqipëri tregojnë se nga viti 2015 deri në vitin 2019, buxheti i shtetit dhe AKKSHI financuan në total pak më shumë se 110 milionë lekë për kërkimin shkencor në vend – nga të cilat të paktën 41.9 milionë lekë janë shpërndarë nga AKKSHI me një mesatare vjetore prej 22 milionë lekësh.

Nga 11 universitetet publike, tre prej tyre – “Fan Noli” në Korçë, Universiteti i Arteve dhe “Aleksandër Xhuvani” në Elbasan nuk kanë pasur fonde të alokuara nga buxheti për kërkim shkencor gjatë 5 viteve të fundit. Universitetet që kanë përfituar më shumë fonde për kërkimin shkencore janë Universiteti Bujqësor i Tiranës dhe Universiteti Politeknik i Tiranës, respektivisht 41.9 milionë lekë dhe 21 milionë lekë. Nga shuma totale prej 110 milionë lekësh që qeveria shpërndau për kërkimin shkencor nga viti 2015 deri në vitin 2019, 41.3 milionë lekë kanë shkuar për laboratorë në Universitetin Bujqësor të Tiranës dhe Universitetin “Aleksandër Moisiu” në Durrës. Pjesa tjetër është shpenzuar për kërkime shkencore dhe botimin e revistave shkencore.

Edhe shpërndarja ndër vite e këtyre fondeve nuk kanë qenë e njëtrajtëshme. Shumica e tyre ose 73.4 % e totalit janë alokuar në vitin 2019, pas protestave masive të studentëve si pjesë e Paktit për Universitetin.

“Mendoj që te ne, financimi për kërkimin shkencor është në nivele për të ardhur keq,” thotë akademiku Artan Fuga.

Gjatë tre viteve të fundit, organizata “Qën-

dresa Qytetare” ka monitoruar shpenzimet e 7 universiteteve publike, transparencën financiare dhe menaxhimin e fondeve të tyre, qoftë nga buxheti i shtetit apo nga tarifat e studentëve. Sipas Rigels Xhemollarit, drejtues ekzekutiv i organizatës, financimi i kërkimit shkencor në këto universitete ka qenë shumë i vogël.

“Justifikimi i tyre ka qenë se kërkim shkencor janë edhe udhëtimet, edhe konferencat, edhe artikujt që shkruajnë pedagogët e ndryshëm, por kur përballemi me pedagogët, ata thonë që nuk janë rimbursuar nga universiteti,” tha Xhemollari. “Pra ata me rrogën e tyre mbulojnë edhe koston e artikujve,” shtoi ai.

Sipas Xhemollarit, ndërkohë që pedagogët nuk shpërblehen për artikujt shkencorë që ata shkruajnë, rektorët dhe dekanët shpesh bëjnë shpenzime luksi ose të panevojshme me paratë që mbledhin nga tarifat e studentëve. “55 mijë euro janë shpenzuar për rrufepritëse në Universitetin e Shkodrës, gjë që mund të ishte shmangur dhe me këto para mund të ishin blerë libra apo të rregullohej sistemi i ngrohjes,” tha ai.

“Paratë që vijnë nga tarifa e studentëve nuk shkojnë as për kërkim shkencor, as për shërbime për studentët,” shtoi Xhemollari.

Modeli i financimit Aleko Miho shpjegon se para rënies së regjimit komunist, kërkimi shkencor, ashtu si e gjithë ekonomia e kohës, ishte i planifikuar dhe i kontrolluar. Pas rënies së regjimit në vitet ‘90 u fitua një formë pavarësie, por kjo pavarësi nuk u mbështet me resurse ekonomike për shkak të varfërisë së skajshme të vendit në atë kohë.

“Në sistemin e kaluar, gjithçka ishte e planifikuar nga fondet, nga kërkesat për kërkimin shkencor,” tha Miho. “Pas viteve ’90, kërkimi shkencor quhet si luks, privilegj, që nuk i takon qeverisë ta mbështesë e të ndihmojë, duke e lënë këtë si nismë individuale të personave,” shtoi ai. Miho nënvizon se gjatë tre dekadave të fun-

dit, duke pasur parasysh dhe nevojat e mësimdhënies dhe mungesën e financimit nga universitetet, shumë akademikë janë munduar të gjenerojnë vetë fonde për kërkimin shkencor.

“Ne gjithnjë jemi përpjekur të gjejmë fonde, të sigurohet ndonjë pajisje, kimikate dhe të mbahen student me punë diplome,” tha ai. “Secili nga ne është përpjekur të mbijetojë në kërkimin shkencor si domosdoshmëri edhe e mësimdhënies,” shtoi ai.

Sipas rektorit të Universitetit të Mjekësisë, Arben Gjata, financimet deri para dy vitesh bëheshin nëpërmjet një granti që transferohej nga buxheti i shtetit për universitetet, ndërkohë në dy vitet e fundit, projektet financohen edhe nga AKKSHI. Gjata shpjegon se pas ndarjes nga Universiteti i Tiranës dhe me themelimin e Universitetit të Mjekësisë 7 vjet më parë, ky institucion mbarti shumë borxhe dhe për disa vite, paratë e grantit për kërkimin shkencor u përdorën për pagesën e rrogave të stafit. Ndërsa në dy vitet e fundit, tre fakultetet e këtij universiteti kanë aplikuar dhe përfituar projekte nga AKKSHI. “Universiteti i Mjekësisë u krijua në 2013 dhe në momentin që u krijua si universitet, kishte një gropë financiare të frikshme,” kujtoi Gjata, duke shtuar se u deshën disa vite për t’u stabilizuar financat. “Vjet ka qenë viti i parë që ne dhamë një fond për kërkimin shkencor nga njëra anë, nga ana tjetër, po prapë vjet qeveria e financon kërkimin shkencor, nëpërmjet AKKSHI,” shtoi ai, duke theksuar se gjatë vitit të fundit, universiteti ka 3 projekte të financuara nga Agjencia Kombëtare e Kërkimit Shkencor dhe Inovacionit.

Profesor Andrea Maliqari shpjegon se në Universitetin Politeknik të Tiranës, kërkimi shkencor është bazuar në tre kolona kryesore; ku përfshihen fondet që vijnë nga AKKSHI, aplikimet që bëhen për projektet e huaja dhe granti që ka universiteti. “Kryesisht të gjitha projektet,

Prill 2020 studiuesit nga Austria, Gjermania, Franca, Japonia, Shqipëria dhe vende të tjera, u rikthyen në Vjosë në tetor 2019, për një simpozium shkencor dhe për të promovuar idenë e një qendre studimore për lumenjtë e egër.

Profesor Aleko Miho tregon se nga viti 2014 janë bërë ekspedita të përbashkëta nga kërkues të Fakultetit të Shkencave të Natyrës në Universitetin e Tiranës dhe studentë në Vjosë; në 2015 është bërë një konferencë për lumenjtë, është shkuar disa herë në terren për të parë ujëmbledhësin e Poçemit, për të parë habitatet, me ekspertë nga Austria e Gjermania.

Më pas ata u mblodhën dhe hartuan një publikim – 63 shkencëtarë vendas dhe të huaj, me të gjitha vlerat që ka lumi Vjosë dhe me shumë këshilla për qeverinë shqiptare lidhur me anët e mira dhe dëmet që i sjell ekonomisë shqiptare ndërtimi i digave në lumin e Vjosës.

Të gjithë këto aktivitet shkencore nuk janë financuar nga qeveria shqiptare, por sipas profesor Mihos, ky është problemi më i vogël. Sipas tij, problemi kryesor qëndron në faktin se “mbështetja e kërkimit shkencor nuk është një gjë e kuptuar dhe e dëshiruar prej autoriteteve.”

“Këtë gjë e mbështes me faktin se produktet tona nuk merren parasysh, nuk kërkojnë të ulen për çështje që janë të rëndësishme edhe për vetë qeverinë, siç mund të përmendim shfrytëzimin pa kriter të pyjeve, me ndotjen e ujërave dhe mënyra sesi mund të rehabilitohen,” tha ai.

“Po ashtu, edhe përpjekja jonë për mbrojtjen e lumenjve, përderisa ka një shfrytëzim të tmerrshëm nga vendimmarrja, domethënë nuk duan t’ia dinë çfarë janë gjetjet shkencore, çfarë do të thotë mbrojtje e natyrës, shfrytëzim i qëndrueshëm, që janë bazë për atë që ne ju mësojmë studentëve,” shtoi ai.

Ilustrim nga Jurgena Tahiri/ BIRN.

në atë që ne kemi parashikuar i kemi mbështetur tek dy kolonat e para, pra tek AKKSH dhe tek projektet e huaja,” tha Maliqari.

Sipas Maliqarit, gjatë vitit 2019 në UPT ka pasur 9 projekte të kërkimit shkencor të financuara nga AKKSH dhe 10 projekte me financime të huaja, donacione dhe nga buxheti i universitetit.

“Dy të parat janë kryesisht aplikime për projekte, kurse financimet që bëhen nga buxheti ynë janë kryesisht mbështetje për konferencat që ne zhvillojmë këtu ose për mbështetjen e profesorëve ose të stafit akademik që merr pjesë nëpër konferenca,” shpjegoi ai.

Përtej mungesës së financimeve nga shteti, Arben Gjata shprehet skeptik për nivelin e kërkimit shkencor në vend dhe nënvizon se financimet në këtë fushë është munduar shpesh t’i kanalizojë për pajisje, në mënyrë që të përdoren edhe për praktikat e studentëve. “Mua më duket mënyrë më e mirë për të shpenzuar para publike, sepse ti në qoftë se do të bësh kërkim shkencor, bujrum ke gjithë ato fonde të BE-së që mund të aplikosh, ke gjithë ato fonde që ofron AKKSH-i, por jo të marr unë tani paret që më paguajnë studentët,” shpjegoi ai.

“Unë nuk besoj se në Shqipëri ne kemi mundësi të bëjmë ndonjë zbulim të jashtëzakonshëm shkencor në fushën e mjekësisë, për arsye se këto kushte kemi, këtë nivel formimi kemi, këto laboratorë kemi, këto kritere kemi etj,.. është e domosdoshme që njerëzit të dinë të bëjnë kërkim shkencor,” shtoi Gjata. Skeptik për punën, organizimin dhe cilësinë e kërkimit shkencor në Shqipëri është dhe akademiku Artan Fuga, i cili nënvizon se shumica e punëve kërkimore që bëhen në vend janë abstrakte dhe nuk adresojnë problemet që ka shoqëria.

“Kërkimi shkencor më shumë matet me artikuj shkencorë që nuk aplikohen kurrë në realitet,” tha ai. “Vendi ka probleme të mprehta, por kërkimi shkencor pothuajse nuk angazho-

het fare në zgjidhjen e tyre,” shtoi Fuga.

Fuga nënvizon se veç financimit shumë të dobët, Shqipëria ka edhe organizimin tmerrësisht të keq të kërkimit shkencor, ndonëse tatimpaguesit japin qindra milionë lekë në vit për institucione që do të duhej të jepnin kontribut të madh në këtë fushë.

“Kërkimi shkencor kërkon investime, por edhe duhet të japë fryte financiare,” tha ai.

“Kërkimi shkencor pra nuk menaxhohet, është në pjesën më të madhe ose mashtrim, ose gargarë llafesh, ose ripërsëritje teorike zbulimesh të huaja pa asnjë kontribut personal dhe pa ndikim në jetën e vendit,” shtoi ai.

Një vesh shurdh, një sy qorr Nga malet e Pindit në Greqi deri në grykëderdhjen e vet në detin Adriatik, lumi Vjosa rrjedh i lirë, i fundit lumi i egër në Europë. Megjithatë, rrjedhës së lirë të Vjosës shpejt mund t’i vijë fundi për shkak të planeve të qeverisë shqiptare për të ndërtuar një numër digash mbi shtratin e saj, plane që kundërshtohen me forcë nga aktivistët mjedisorë.

Fushatës së aktivistëve mjedisorë shqiptarë dhe të huaj për mbrojtjen e Vjosës nga digat i janë bashkuar dhe një grup ndërkombëtar shkencëtarësh, të cilët që nga viti 2017 kanë ndërmarrë një seri inisiativash për studimin e biodiversitet të pasur dhe matjen e prurjeve të sedimenteve, duke arritur në përfundimin se nëqoftëse një digë do të ndërtohej, nuk do të zgjaste më shumë se 25-30 vjet, pasi rezervuari do të mbushej plotësisht me zhavorr dhe rërë.

Në një ekspeditë shkencore të mbajtur në maj 2017 në fshatin Poçem, 30 shkencëtarë nga Shqipëria dhe Europa regjistruan 300 lloje gjallesash të ndryshme në Vjosë, përfshirë 41 lloje speciesh që janë gjetur për herë të parë në Shqipëri, duke e renditur si një prej lumenjve me rëndësi Europiane përsa i përket biodiversitetit. Me moton “Shkencëtarët për Vjosën”,

Fondet e BE-së për shkencën Në vitin 2014, Shqipëria nënshkroi me Bashkimin Europian marrëveshjen “Horizon 2020”, e cila i hapte rrugën kërkuesve shqiptarë për të aplikuar për një periudhë 7 vjeçare për kërkime shkencore tek një fond me vlerë 80 miliardë euro. Por statistika e publikuara nga Komisioni Europian tregojnë se institucionet akademike shqiptare kanë pasur vështirësi në thithjen e fondeve nga BE. Nga 381 aplikime të bëra nga institucionet shqiptare dhe organizata, vetëm 37 ka fituar grante nga programi “Horizon 2020’, me një vlerë prej 3.55 milionë euro, një shifër shumë herë më e vogël se disa vende të rajonit si Maqedonia dhe Serbia, apo edhe Bosnje Hercegovina. Gjatë së njëjtës periudhë, Ministria e Arsimit, Rinisë dhe Sportit pagoi 386 milionë lekë (2.97 milionë euro) kuotizacione për të të marrë pjesë në këtë program.

Institucioni më i suksesshëm për thithjen e fondeve nga ky program ka qenë Universiteti i Mjekësisë me një projekt me vlerë 817 mijë euro, i ndjekur nga shkolla Turgut Ozal dhe Universiteti UFO. Rektori i Universitetit të Mjekësisë, Arben Gjata ia kushton suksesin me aplikimin për “Horizon 2020” krijimit në rektoratin e këtij universiteti të një zyre për projektet.

“Që të aplikosh në projekte shkencore në BE , ti mund të kesh idenë më të bukur në botë, të kesh dhe projektin më të bukur në botë, në qoftëse nuk di ta shkruash në letër, ta djegin për një presje,” tha Gjata. “Është një teknikë për të shkruar projekte,” shtoi ai.

Universiteti Politeknik i Tiranës ka marrë vetëm 37,500 euro nga programi “Horizon 2020.” Andrea Maliqari shprehet se Politekniku po mundohet gjithashtu të rrisë kapacitetet përsa i përket fushës, duke ngritur një njësi e cila të merret me gjurmimin e projekteve.

“Krahas projektit që merr, puna është që të gjurmosh, pra ngritja e njësive që gjatë gjithë kohës është në kontakt me kompjuterin, për të parë çfarë thirrjesh janë hedhur në treg dhe mbi këtë bazë të arrijë të gjurmojë projekte, ta kapi, t’ia ktheje njësisë që duhet ta përgatisë, ta përgatisë dhe të aplikojë,” tha ai.

Rrjeti sizmologjik jashtë standardit Rrjeti sizmologjik shqiptar ka 20 stacione ose 20 vendndodhje ku janë vendosur instrumente që merren me regjistrimin e aktivitetit sizmik. Ata janë të pajisur me sensorë të llojeve dhe funksioneve të ndryshme. Këto 20 stacione janë të ingranuara në 3 rrjete sizmologjike.

15

Rrjeti i lëkundjeve të dobëta – që merret me përcaktimin e koordinatave, fuqinë e tërmetit, por edhe me thellësinë ku ndodh, me paramentra të rëndësishëm edhe në ndjeshmëri edhe në struktura, përbëhet nga 8 stacione; ndërsa rrjeti aksilografik që merret me matjet e nxitimit, impaktit që shkakton vala e tërmetit në struktura, është i përbërë nga 17 stacione.

“Shteti shqiptar ka financuar rreth viteve 2002 – 2005 rreth 70 – 80 mijë euro për sa i përket rrjetit të parë të lëkundjeve të dobëta,” shpjegon shefi i departamentit të sizmologjisë në IGJEUM, Rexhep Koçi.

“Pastaj ne kemi pasur mundësi përmes projektit të NATO-s “Shkenca për paqen”, kemi marrë rrjetin aksilografik të përbërë nga 17 stacione, por edhe rrjeti gjeodinamik thuajse 50% është financuar nga projektet e NATO-s,” shtoi ai. Sipas Koçit, funksionimi i IGJEUM është i rëndësishëm jo vetëm për kërkimin shkencor, por edhe për sigurinë në fushën e ndërtimeve civile dhe komerciale.

“E para për të monitoruar në mënyrë perfekte akivitetin sizmik, për të nxjerrë konkluzione, për të bërë llogaritjen e rrezikut sizmik, që gjithë aktiviteti shoqëror si fusha e ndërtimit apo ajo industriale të mbështetet me parametra shkencorë,” shpjegoi Koçi, i cili shton se në 5 vitet e fundit, nuk kanë pasur asnjë financim në institut për kërkim shkencor nga shteti.

Stacioni sizmologjik në Durrës – i cili nuk i mati të plota lëkundjet e tërmetit të 26 nëntorit për mungesën e një lidhjeje të vazhdueshme energjie, bën pjesë në rrjetin askilografik. Megjithatë, edhe një stacion i rrjetit të lëkundjeve të dobëta, i vizituar nga BIRN në Shkodër, ishte në të njëjtën gjendje me atë të Durrësit. I vendosur brenda një prone private në një kodër rreth 2 kilometra në hyrje të qytetit të Shkodrës, ky stacion ka një sipërfaqe prej 15 metrash katrorë. Për të arritur godinën – e cila është një nga qendrat kryesore të matjes së aktivitetit sizmik për veriun e vendit, duhen disa minuta ecje, duke anashkaluar shkurre dhe ferra.

Plastmasët që mbulojnë tarracën dhe fiksohen nga gurë që të mos lëvizin nga era e shiu, nuk e kanë mbrojtur dot atë nga lagështira që shtrihet në çdo cep të dhomës. Në mes të dhomës me lagështirë ndodhet blloku i madh prej betoni, i ndërtuar posaçërisht për të ndjerë lëkundjet e tokës, e mbi të janë vendosur disa pajisje të dekadës së shkuar, të cilat pas mijëra orëve punë, fatmirësisht mbijetojnë ende me një mirëmbajtje minimale.

Sipas Koçit, pajisjet e rrjetit sizmologjik shqiptar janë nga 5 deri në 20-vjeçare. Rrjeti i parë, ai i lëkundjeve të dobëta i përket teknologjisë pas viteve 2000 deri në vitin 2005, ndërsa sistemi aksilografik është i viteve 2010. Rrjeti gjeodinamik ka pajisje nga vitit 2002, por edhe të viteve pas 2015-ës. Koçi nënvizon se pas reformës së vitit 2008, e cila i zhvendosi Institutet nga Akademia e Shkencave në universitete, instituti është në gjendje të vështirë edhe përsa i përket burimeve njerëzore.

“Fatkeqësisht nga reforma e 2008, ku shumë institute kaluan nga varësia e akademisë tek e universitetit, një pjesë e tyre u mbyllën, ndërsa ne qëndruam me një format shumë të reduktuar dhe vijojmë që atëherë të mos e kalojmë numrin prej 8 punonjësish,” tha ai. “Me 6 veta në një departament që jo të gjithë janë sizmiologë, është shumë e vështirë të merresh me shkencë, pasi duhet të kesh të dhëna të sakta në kohë reale, të kesh kohë të investigosh,” përfundoi Koçi. Akademiku Artan Fuga nënvizon se politika miope ndaj kërkimit shkencor në Shqipëri niset nga ideja se jemi një vend i vogël, që nuk ka çfarë shkence të bëjë.

“Shkenca nuk është vetëm shkenca e madhe, por edhe ndryshimet e vogla ose afatmesme të aplikuara në teknologji, menaxhim, novacion që mund të lidhen me nevojat tona,” tha Fuga.

Ai merr si shembull defektet e evidentuara në hartën sizmike dhe në stacionet sizmologjike të vendit pas tërmetit të 26 nëntorit si dhe mungesën e masave epidemike përpara shpërthimit të COVID-19. “Ne jemi të papërgatitur, sepse institucionet kërkimore janë të organizuara keq, të financuara keq, me mekanizma që nxisin parazitizmin, mediokritetin,” tha Fuga. “Bëhen konferenca shkencore sikur janë konferenca jubilare dhe harxhohen paratë kot,” përfundoi ai.

16

Prill 2020

Blog

Statisticienët kanë shpikur disa mënyra të manipulimit të të dhënave, që të ndihmojnë për të kuptuar ecurinë e një ngjarjeje, fjala vjen ecurinë e pandemisë COVID-19. Ky blog shpjegon disa nga teknikat më elementare të analizës statistikore.

Si lexohen grafikët e COVID-19

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

S

hqipëria numëroi 712 raste të infektimit me koronavirusin e ri, i cili shkakton sëmundjen COVID-19 tëdielën, ndërsa numri i rasteve të reja ishte 34. Në njoftimet e përditshme, Instituti i Shëndetit Publik paraqet disa grafikë, komentet mbi të cilat janë në vijimësi pozitive. Në deklaratën e sështunës, ISHP deklaroi se: “edhe pse ka një numër të lartë të rasteve sot, pjesa më e madhe janë asimptomatikë”.

Të Enjten më 23 Prill, kur 29 raste të reja u identifikuan, ISHP komentoi: “edhe pse ka një rritje të numrit të rasteve sot, ato janë të lokalizuara në dy vatra”.

Leximi dhe interpretimi i shifrave të COVID-19 duket se ka shtyrë median në vende të ndryshme të zbatojë në lajme teknika gjithnjë e më të komplikuara të fushës së statistikës, të cilat zakonisht kanë qenë të kufizuara në qarqet e botës akademike apo institucioneve shkencore.

Më poshtë po japim një numër teknikash të analizës statistikore deskriptive me shembuj nga ecuria e pandemisë së koronavirusit në Shqipëri.

(Quhet statistikë deskriptive sepse, siç thotë emri, përshkruan të dhëna në mënyrë vizuale).

Grafiku 1 paraqet ecurinë e rasteve të reja të identifikuara (kolona djathtas) dhe numrit total të rasteve deri më sot (kolona djathtas).

Në pamje të parë, numri i rasteve të reja duket se ka shënuar një nivel të lartë më 26 mars dhe 4 prill, për të rënë menjëherë nga java e dytë e prillit, nga ku kurba nis ngjitjen sërish.

Statisticienët kanë zbuluar disa mënyra të tjera për ta bërëgrafikun më të lexueshëm. Grafiku më poshtë paraqet të njëjtat të dhëna me grafikun e parë, por të vendosura në shkallë logaritmike.

Siç shihet, linja blu që paraqet numrin e rasteve në total pëson një rritje të shpejtë mes datave 9 dhe 15 mars, para se pjerrtësia të reduktohet ndjeshëm nga fillimi i muajit prill. Statisticienët përdorin logaritmin në grafik, sepse ai paraqet jo vetëm tendencën, por edhe ecurinë në përqindje. Me një fjalë, nëse shihni logaritmin e datës 25 prill dhe atë të 24 prillit, diferenca mes tyre tregon se të 34 rastet e reja të 25 prillit përbëjnë një rritje në masën 4.8% kundrejt numrit të të infektuarve në datë 24.

Ky grafik sugjeron se tendenca e përgjithshme e rasteve të reja ështëi stabilizuar dhe se rritja e vërejtur gjatë javës së fundit, nuk duket se përbën një ndryshim të rëndësishëm.

Në Itali dhe në Nju Jork, dy nga vendet më të prekura në planet nga koronavirusi, gjatë javës së fundit tëmarsit, diskutimi kryesor ishte nëse është shënuar apo jo piku i infektimeve, ose dita apo java kur numri i infektimeve të identifikuara shënon kulmin para se të fillojë të bjerë. Problemi ishte se shifrat e infektimeve dhe të të vdekurve patën disa ditë luhatje. Grafiku me shumë luhatje ishte i vështirë për t’u lexuar. Statisticienët përdorën një mjet tjetër për të lexuar grafikët me luhatje të madhe. Kjo quhet mesatarja lëvizëse. Mesatarja lëvizëse llogarit mesataren e disa ditëve, fjala vjen, shtatë ditëve, apo 30 ditëve apo 365 ditëve dhe përdoret nga statisticienët për të kuptuar një realitet përmes eliminimit të një fenomeni stinor, apo sezonal apo javor. The Neë York Times përdori mesataren shtatëditore për të eliminuar fluktuacionet ditore dhe rrjedhimisht, për të parë nëse në numrin e rasteve të reja, ishte shënuar apo jo një pik. [Link] Siç shihet në grafik me të dhënat e Shqipërisë, mesatarja 7-ditore e rasteve duket sikur ka shënuar pikun në datën 6 prill, për të rënë ndjeshëm në javët në vijim, por është rritur sërish në nivele edhe më të larta deri më 25 prill. Me pak fjalë,

nëse përdorim teknikën e mesatares lëvizëse për të parë nëse Shqipëria e ka kaluar apo jo pikun, përgjigjja është se kjo teknikë tregon dy situata piku në Shqipëri, njëra në javën e parë tëprillit dhe e dyta, në javën e tretë. Dikush mund të thotë se ky kulm i dytë në numrin e rasteve të reja të konfirmuara tregon dështim të autoriteteve për të ndaluar virusin pas kapërcimit të pikut të parë.

Por çdokush që ka pak njohuri mbi statistikën, mund të thotë se shifrat e infeksionit në Shqipëri janë për fat të mirë në nivele shumë të ulëta dhe të tilla që nuk tregojnë diçka të rëndësishme përmes grafikëve, pavarësisht se cilën teknikë përdor për të manipuluar të dhënat. Fakti që piku i dytë i dedikohet në pjesën dërrmuesve vetëm një vatre, asaj të fasonerisë së Krujës që ka shkaktuar deri më tani mbi 100 të infektuar ose afro 15% të të gjitha rasteve të koronavirusit në Shqipëri, tregon se grafiku, me apo pa mesatare lëvizëse nuk ka fuqi të të informojë nëse problemi po përshkallëzohet në Shqipëri apo po vihet gradualisht nën kontroll. Një nga rregullat e statistikës është që statistika ka nevojë për numra të mëdhenj për të fituar fuqi shpjeguese dhe ky nuk është rasti i Shqipërisë.

Por nëse ndokush vret mendjen se për çfarë shkaqesh, Shqipëria u kursye nga goditja nga koronavirusi në krahasim me vende të tjera të prekura rëndë, përgjigjja duket se është se koronavirusi ka goditur një numër shumë të vogël vendesh dhe qytetesh në mënyrë të ashpër deri tani dhe se Shqipëria ka pasur fatin të jetë në listën e gjatë të vendeve, që nuk janë goditur njësoj si Italia, Spanja apo Nju Jorku.

Për shembull, agjencia Reuters ka grumbulluar të dhënat zyrtare për numrin e të prekurve dhe të të vdekurve në të 212 vendet dhe territoret ku ka depërtuar deri më sot koronavirusi.

Shqipëria me 726 të prekur renditet në vend të 93-të, ndërsa 118 vende dhe territore janë më pak të prekura se sa Shqipëria. Shqipëria është gjithashtu një nga ato vende të botës që konsiderohet vend i vogël për nga numri i popullsisë dhe territori dhe në këtë kuptim, është vështirë që ta krahasosh numrin e të infektuarve në Shqipërinë me 2.8 milionë banorë me atë të Italisë me 60 milionë banorë.

Pandemia ka prekur deri tani mbi 2.9 milionë njerëz në të gjithë botën dhe ka shkaktuar mbi 200 mijë të vdekur. Koronavirusi i ri duket se ka qarkulluar në të gjithë botën përmes linjave të transportit të pasagjerëve dhe ka mbërritur më shpejt në ato vende që janë më të zhvilluara dhe rrjedhimisht, udhëtojnë më shumë, janë në

qendër të lidhjeve ndërkombëtare të transportit ajror dhe rrjedhimisht kanë pasur shkallë më të lartë rreziku.

Agjencia Reuters ka zgjedhur edhe një mënyrë tjetër për të parë nëse infektimet në një vend po rriten apo po ngadalësohen. Grafiku paraqet të gjitha vendet nga ku Reuters ka grumbulluar të dhëna, përfshirë dhe Shqipërinë dhe paraqet numrin e të infektuarve në krahasim me tre skenarë hipotetikë të rritjes eksponenciale.

Skenarët janë nëse, duke u nisur nga 100 raste, numri i të infektuarve dyfishohet brenda 3 ditësh, brenda 6 ditësh apo brenda 2 javëve. Siç dallohet [link], në SHBA, për afro një muaj me radhë, rastet e identifikuara u dyfishuan çdo tre ditë, ndërsa pas muajit të parë, ritmi i rritjes u ngadalësua. Një ecuri e ngjashme paraqitet në të gjitha grafikët e vendeve të mëdha të prekura si Italia, Gjermania etj. Grafiku për Shqipërinë tregon se numri i rasteve në Shqipëri nuk po dyfishohet as brenda 3 ditësh dhe as brenda gjashtë ditësh. Pas 100 rasteve të para, të shënuara në datën 23 Mars, u deshën 6 ditë që të arrihej në 200 dhe 10 ditë që të arrihej në 400. Gjasat janë që dyfishimi tjetër në 800 raste të arrihet pak ditë nga sot ose 20 ditë nga arritja e 400 të prekurve.

Gjithsesi, rritja eksponenciale duket se nuk është një tregues shumë i mirë për rastet e vendeve me popullsi të vogël. Në një popullsi me 300 milionë banorë si SHBA, virusi ka më shumë hapësirë për t’u shpërndarë në krahasim me një popullsi prej 2.8 milionë banorësh.

Reuters jep gjithashtu edhe një paralajmërim sa i përket të dhënave të paraqitura në këto lloj grafikësh. Sipas saj, rastet e raportuara zyrtarisht nga vendet e ndryshme reflektojnë vetëm numrin e infektimeve të identifikuara, i cili, në shumë vende ka rezultuar më shumë produkt i kapaciteteve të këtyre vendeve për të bërë analizat diagnostikuese.

“Të dhënat e disponueshme për rastet e konfirmuara nuk paraqesin numrin e vërtetë të rasteve për shkak se aksesi në testime varion nga vendi në vend dhe shumë njerëz thjesht sa nuk kanë akses në testim,” shkruan Reuters.

A është ky rasti i Shqipërisë?

Të dhënat e Ministrisë së Shëndetësisë tregojnë se Shqipëria deri më sot ka bërë mesatarisht 152 testime në ditë. Numri më i lartë ditor i testimeve ka qenë 269 i shënuar më 16 Prill. Kapaciteti për të kryer testime është konsideruar si arma më e fuqishme e autoriteteve deri tani për të luftuar pandeminë. Nëse një person bartës i koronavirusit identifikohet sa më herët të jetë e mun-

dur, ai ka mundësi të kujdeset për veten dhe të tjerët duke u vetëizoluar. Përndryshe, ai rrezikon të infektojë shumë të tjerë para se të mësojë se është bartës. Ëordometers.info ka publikuar të dhëna të detajuara për numrin e testimeve për milionë banorë. Shqipëria rezulton se ka bërë 2,500 testime për çdo milionë banorë. Fqinjët tanë kanë bërë më shumë. Greqia ka bërë 6200/m, Maqedonia 7300, Serbia 7400 apo Bosnja 7800. Numri i testimeve është në vetvete funksion i hetimit epidemiologjik, procesit që pason identifikimin e një rasti pozitiv, pra testimin e rasteve të kontakteve të këtij personi, duke filluar nga familjarët e duke vijuar me kontaktet që ka pasur në punë, në lagje apo më tutje me kontaktet rastësore. Grafikët nuk janë në gjendje të të tregojnë nëse hetimet epidemiologjike të kryera në vatra të ndryshme të koronavirusit në Shqipëri kanë qenë mjaftueshëm të thella dhe kanë përfshirë numrin e nevojshëm të analizave për të ndalur përhapjen e mëtejshme të virusit.

Numri i testimeve mundet ose jo të përcaktojë numrin e rasteve të konfirmuara. Nëse supozimi është që vendet që bëjnë më shumë teste mundet të identifikojnë më shumë bartës së koronavirusit, për shkak se testet i nënshtrohen vetëm parimeve të hetimit epidemiologjik, aftësia e epidemiologëve për të identifikuar rastet e mundshme përcakton shumë rezultatin. Në dy grafikët e mëposhtëm po paraqesim numrin ditor të testimeve (vija blu) dhe numrin ditor të rasteve të infeksionit (vija kafe) në numra absolutë në grafikun e parë dhe në shkallë logaritmike në grafikun e dytë. Në numra absolutë vërehet se numri mesatar i analizave të kryera është rritur në javët e para pas fillimit të pandemisë, ndërsa ka mbetur relativisht stabël, (rreth 250) gjatë javës së fundit. Kjo mosrritje e numrit të testimeve në periudhën mes 14 dhe 26 prillit vërehet më qartë në grafikun e dytë ku të dhënat janë paraqitur në shkallë logaritmike.

Ndryshe nga numri i testimeve që ka qëndruar relativisht stabël pas datës 14 Prill, numri i rasteve të reja është rritur ndjeshëm. Megjithatë, duket se hetimi epidemiologjik ka qenë më goditës në fillim të pandemisë. Grafiku i fundit që po ju japim, paraqet numrin e testimeve të kryera ditë pas dite për të identifikuar çdo rast me koronavirus nga 11 marsi deri më 26 prill. Mesatarisht është nevojitur kryerja e 12 testimeve për të identifikuar një rast me koronavirus, por kjo ka pasur një variacion të lartë. Në disa ditë, si 16, 22 apo 23 marsi, një nëçdo tre testime ka prodhuar një rast pozitiv me koronavirus ndërsa në ditë të caktuara, autoritetet kanë kryer 30 analiza për të identifikuar 1 të prekur. Një luhatshmëri e tillë sugjeron se në disa ditë, autoritetet kanë qenë në gjendje të identifikojnë me saktësi shumë të madhe personat e kontaktit të një të prekuri, ndërsa në raste të tjera u është dashur të kryejnë shumë analiza për të gjetur pak raste.

Aktualisht në Shqipëri ka 255 persona të infektuar, (të shëruar apo në trajtim) për çdo një milionë banorë. Kjo është poshtë mesatares së botës,ndërsa në krahasim me vende të tjera të rajonit tonë, disa kanë shkallë të përhapjes së infeksionit më të lartë e disa më të ulët. Greqia numëron 241 të infektuar për milionë banorë, ndërsa Bullgaria 187. Vendet e tjera të rajonit janë prekur më shumë se sa ne. Në Serbi ka 920 raste për milionë, në Maqedoni 665/m apo në Kroaci ka 494 të prekur për milionë.

Në fund, ekonomistët kanë një shprehje sa i përket statistikave. “Nëse i torturon të dhënat mjaftueshëm, ato do të rrëfehen”. Por siç ndodh edhe në torturën reale, nëse i torturon me tepri, ka gjasa që të rrëfejnë atë çfarë analisti dëshiron të dëgjojë dhe jo çfarë me të vërtetë dinë.

No.

56

April 2020 Monthly

Battered and Hungry: Albania Fails to Safeguard the Rights of Refugees Dozens of refugees from the Middle East and North Africa panhandle in Tirana’s city center while complaining that in the National Reception Centre for Asylum Seekers gang violence hasthrived and food is scarce.

Enes and Nuredin from Marocco on “Skandebej” square in Tirana. Photo: Nensi Bogdani/BIRN.

FEATURE

INVESTIGATION

COVID-19 and Domestic Abuse: When Home is not the Safest Place

Evidence Reveals Serbian Officers’ Role in Kosovo Massacre was Ignored

The evidence suggests rates of domestic abuse are up since states in the Balkans began imposing strict limitations on movement in the fight against COVID-19.

Testimony at Hague Tribunal trials revealed how dozens of Serbian officers and troops were involved in killing hundreds of people in the Kosovo villages of Meja and Korenica in 1999...

18

April 2020

INVESTIGATION

Battered and Hungry: Albania Fails to Safeguard the Rights of Refugees Dozens of refugees from the Middle East and North Africa panhandle in Tirana’s city center while complaining that in the National Reception Centre for Asylum Seekers gang violence hasthrived and food is scarce.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

A

t noon on April 2nd in Tirana’s central Skenderbej square, peopled rushed home with bags of groceries in their hands before the curfew set for the lockdown due to COVID-19 went into force, but 27 years old Khaled* dragged his feet on the brown cobblestones in a warm spring day.

The Palestinian refugee is hungry and takes a quick glance at city dwellers before stretching his open palm for a helping hand.

“Help, we are hungry,” he says in broken English. With a small built, Khaled is after bread, biscuits and canned food.

Although he has found refuge at the National Reception Centre for Asylum Seekers on the outskirts of Tirana, Khaled complains that the food served there is bad and leaves him with an empty stomach most of the time.

Using his hands to make signs he says that the daily ration of bread is as big as half the palm of the hand, while the stew is inedible.

He is one of the hundreds of asylum seekers in Albania that are going hungry, a country that exports its fair share of people seeking refuge in Western Europe.

In early April BIRN spoke to dozens of asylum seekers and migrants form the Middle East and North Africa housed in the refugee centre in Babrru, who were forced to beg for food in the streets of the capital. Some migrants told BIRN that conditions in the centre were very bad and that the situation was out of control due to the flourishing of gangs - which systematically robbed and assaulted them.

Other migrants stranded in Albania on their way to Western Europe complained that they had been left out in the cold, despite seeking refuge at the centre that had closed its doors shut due to the COVID-19 epidemic.

Albania’s negligence towards the conditions of foreign refugees is not a new phenomenon, but the problems have escalated with the tenfold increase in their

numbers of migrants in the last three years.

Concerned, human rights activists warn the government that depriving refugees of food and shelter runs counter to international conventions.

“Failure to meet the minimum housing and food standards is a violation of the refugee convention,” said EridaSkëndaj, executive director of the Albanian Helsinki Committee.

“Despite being poor, the Albanian state has an obligation from the international conventions it has signed, to meet the minimum standards, even to give them pocket money,” she added.

The Ministry of Interior and the National Reception Centre for Asylum Seekers denied allegations of malnutrition of asylum seekers or the lack of minimum conditions available to them.

“Our structures at the centre are doing their best to serve asylum seekers from morning till night, not only with food but also with medical assistance,” said Deputy Minister Rovena Voda, who is responsible refugee and asylum issues.

Through a written response, the National Reception Centre for Asylum Seekers did not address questions related to the low food quota, which forces refugees to beg in the streets of Tirana to survive.

The institution howeveracknowledged that the situation at the centre had aggravated in some cases in physical violence, adding that the conflicts had been resolved with the intervention of the police.

Food, please man!

Albania is a transit country for migrants from the Middle East and North Africa, who are trying to reach the European Union by traversing the Balkans.

They come mainly from Greece, where they have stayed for months after crossing the Aegean, and continue on their way to Montenegro or Kosovo.

Since 2018, the influx of illegal immigrants detained in Albania has increased exponentially, turning the country into an important corridor for the movement of

Enes and Nuredin from Marocco on “Skandebej” square in Tirana. Photo: Nensi Bogdani/BIRN.

Nassif, a refugee from Algeria in the main sqaure in Tirana. Photo: Nensi Bogdani.

migrants to EU countries.

The Department of Border and Migration at the State Police told BIRN that the number of irregular migrants detained at the border was 11,344 between January 2019 and February 2020, an increase of more than 10 times compared to 2017.

The number of asylum seekers in Albania also increased during the same period; from 309 cases that were in 2017, in 4386 cases in 2018. The largest number of asylum seekers comes from Syria, followed by Iraqis and Moroccans.

The multiplication of the number of asylum seekers has found Albania unprepared and with minimal capacities in place to house them.

In addition to the open National Reception Centre for Asylum Seekers in Babrru, the country also has a closed centre in the village of Kareç in Tirana, but both centres cannot accommodate more than 400 people put together.

Insufficient housing capacity is coupled with mismanagement and poor funding by the government. Albania spends on average only 330 lek [2.6 euros] as a daily

quota for each refugee; a quota that hasnot changed in a decade and leaves many hungry.

On the doorstep of a supermarket on ‘Deshmoret e Kombit’ Blvd., an asylum seeker from Morocco followed the customers who had finished their shopping, while rhythmically repeating “Food”.

Please man!

A police patrol car stopped near the Moroccanand detained him. Dressed in a tracksuit and a baggyt-shirt too large for his body, the man in his 30s tried to tell the police something using signs, while repeating the word “food” in English.

After a few seconds one of cops understood and allowed him to pick a plastic bag with bread and croissants hidden behind a bush, before driving him away.

Two days later, the young man from Morocco was back in the same place.

Housed at the Asylum Seekers Centre in Babrru, the young man says he is forced to beg in the street because food in the centre is scarce. The Moroccan has videos of the centre’s interiors on his mobile phone. They show piles of rubbish in the

April 2020

Naif (left) from Iraq survived to a car accident in Albania in February 23, 2020. Photo:Nensi Bogdani

hallways, floor-to-ceiling mattresses and broken doors, which have been replaced by barricades of various items to prevent the entry of the uninvited.

The National Mechanism for the Prevention of Torture at the Ombudsman’s Office has identified a number of problems in regard to respecting the rights of refugees in the last inspection conducted in April 2019 at the National Reception Centre for Asylum Seekers in Babrru.

Insufficient food quotas and marked staff shortages to provide medical and social services were two of the key findings.

“The norms for the treatment of people accommodated in this centre remain problematic,” the Ombudsman’s Office told BIRN. “Since 2017 onwards we have encountered the issue of daily quotas, which is 330 lek per person, a very low amount referring to the increase in food prices over the years,” it added.

Nassif from Algeria has been stranded in Tirana for a month and a half, after the COVID-19 epidemic cut short his trip to Belgium, where most of his family mem-

bers live. He ended up at the Asylum Seekers Centre after being detained by police, who he says “left them in the mercy of fate.” Like many other refugees, Nassif feeds himself by begging in city center in Tirana. He complains that the food in the camp smells bad and is still served with aluminum plates.

“When I go to eat bread, cooking is so bad that I even have a problem with the smell of food. A small piece of bread, a kind of dish with cauliflower and vegetables, there is no water, nothing. It’s like a bad-smelling salad,”he said, describing one of the meals.

Gang violence The National Reception Centre for Asylum Seekers has an accommodation capacity for 180 people. Queried by BIRN the centre said that it currently houses 169 refugees, including 20 children. However, at the end of March, the centre reported to the Ombudsman’s Office that it was overcrowded and was housing 218 people, 21 of whom were minors.

According to the centre, asylum seek-

ers are managed by a staff of 15 people, including the director, the finance department and the support services, including a psychologist, a social worker and translator. Overnight, the centre is managed by two caretakers, contracted by the United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR. The medical service at the centreis provided by only one nurse, again made available by UNHCR. The lack of staff for the management of asylum seekers in the afternoon and especially at night is anlatent problem of the centre according to the Ombudsman, while the repeated requests for more staff sent to the Ministry of Interior have fallen on deaf ears.

Nassif, 27, from Algeria, told BIRN that he had been robbed as soon as he set foot in the centre and that his complaints to the guard and then to the director of the centre had been fruitless. BIRN met the young refugee while he was testing a newly purchased mobile phone with the money earned from begging. “I haven’t spoken to my mother in over 20 days,” he said with the help of an Arabic translator as he tried to connect to the internet.

Nassif, who spoke on condition of anonymity, told BIRN that the camp does not provide security and is a place where they find it difficult to get sleep.

“The first problem is that gangs have been created. There are powerful people who have gathered followers around them and are using them to rob us, ”said Nassif angrily. He shook his hands and without waiting for the translation repeated the words “mafia, mafia” several times.

The refugee is saddened by the fact that the perpetrators and robbers inside the camp are his compatriots, but he is more shocked that the authorities do not intervene. He mentions cases when violence was accompanied by serious injuries, while holding a group of 6 people responsible - which he considers the most ruthless gang in the camp.

“At night when the lights go out, the perpetrators, the mafia attacks the families and we hear the crying children, it’s scary,” he said.

Acts of violence and ongoing clashes inside the Babrru camp have raised concern with the Ombudsman and the UNHCR, but the National Reception Centre for Asylum Seekers told BIRN that it has acted in a timely manner to normalize the situation.

“UNHCR is aware of reports of several cases of conflict and theft between residents of the National Reception Centre and has addressed these concerns to the responsible authorities,” UNHCR said in a statement, adding that migrants and asylum seekers also have obligations to respect law and order.

In response to BIRN’s questions the centre said that conflicts between refugees are often latent but also created by the spur of the moment. The centre acknowledged that the situation often escalates into physical violence between them.

“The intervention of the police and that of its Eagle unitsas been requested immediately in order to resolve the spats,” the centre stated. “It is not in our authority to assess the degree of violence, but to act in a timely manner to calm and normalize the situation for a peaceful and secure coexistence within the community of the centre,” it added.

Deputy Minister Rovena Voda also said that the centre has a good cooperation

19

with the area police station, but without explaining what results this had produced to stop the violence. Voda also said that the centre was closed due to the situation created by COVID-19 and no longer accepted refugees.

Journey through hell Naif, in his 40s, has been traveling from Iraq to England for almost a year, but London, his intended destination, seems today further away. The migrant told BIRN that he survived a “hellish” trip by boat through the Aegean Sea and walked on foot for weeks, while a car accident in Albania nearly cost him his life.

The man is part of a group of 9 immigrants who were injured on February 23rdwhile traveling from Korça to Tirana. Two of his fellow travelers lost their lives in the accident, while Naif ended up in the hospital with broken ribs along with six other migrants.

“To be honest, the most difficult days were those at sea. They were like hell. I remember, I saw with my own eyes that the boat we were traveling in, that we could barely see the other corner, was inflated with a pump like a balloon, and we stayed there without knowing if we would come out alive or not, until we reached the other shore, ” he recalled.

From the accident in Albania, he only remembers how the Albanian smuggler was frightened by the lights of a car behind them and increased his speed, thinking that it was the police.

“At this difficult road with twists and turns the speedometer showed more than 160 and then the car overturned,” he says.

Upon discharge from the hospital, Naif learned that the borders were closed due to the COVID-19 pandemic and that he could not go anywhere. He found shelter with two other immigrants in a rented room for 15 euros / day. Naif told BIRN that no one has cared for him after he was released from the hospital and that they had refused to give him medicines at the pharmacy.

“No one knows me. I was not admitted in the hospital, I went to the pharmacy to buy medicine and I was refused. The pharmacy requires a prescription from the doctor, in the hospital they do not accept me in order to take the prescription, ”he said.

After the many dangers faced, Naif is no longer sure if the journey to London was worth it, but he knows there is no going back.

“We regret the decision to some extent, but now there is no turning back. With God’s will, we will complete the path we have set upon,”he said. The refugees in the camp also told BIRN that they were just waiting for a sign that the borders were open to leave Albania.

“In fact, all of us at the camp have the same goal to leave. But at the moment we are stranded there, the borders are closed, we have nowhere to go,”said Enes from Morocco.

Kahled also expects to continue his journey to the West. “I will leave for Italy, France or Spain. I want to work, to help my family,” he said.

After a long time spent in the camp, Nassif has become more pessimistic. “I have no plans,” he said. “I just want the borders to open and get out of here.” * The names of refugees have been changed at their request to protect their identity.

20

April 2020

ANALYSIS

Communion and the Coronavirus: COVID-19 Triggers Deep Orthodox Divisions Greece has been praised for acting fast to contain the spread of COVID-19, but had politically-connected Orthodox hardliners got their way, the picture might have been very different.

YIANNIS BABOULIAS | BIRN | ATHENS

O

n Friday March 15, a Greek housemaid called Dimitra visited her parish church in central Athens for the Second Chairetismoi, the hymns sung to the Virgin Mary in the Greek Orthodox Church in the run up to Orthodox Easter.

Greece had registered its first confirmed case of COVID-19 on February 27 and its first death from the novel coronavirus on March 12.

At 79 years old, Dimitra feared the virus, which is particularly dangerous for the elderly. Yet she continued to receive Communion – when a single cup and spoon are used to give parishioners sacramental wine and bread – right up until church services were suspended on March 16, as part of a nationwide lockdown to limit the spread of COVID-19. Greeks were deprived the third and fourth stanzas of the Chairetismoi.

“I’m an old woman; all I had was going to the church,” said Dimitra, who declined to give her surname. “But I’m afraid.”

While unfathomable to some, among Orthodox Christians in Greece and elsewhere Dimitra’s ambivalence is unsurprising given the mixed messages that came from church clergy.

The Archbishop of Athens and All of Greece, Ieronymos, had declared early on his willingness to work with the government in exercising strict social-distancing measures to halt a disease that threatened to overwhelm a public health system brought to its knees by years of painful austerity over the past decade to stave off a Greek financial collapse.

Some of those measures went against some of the basic tenets of Orthodox religious practice, and on the ground, in churches up and down the country of almost 11 million people, debate continues

to rage. Violations have been widespread.

The swift action of the conservative Greek government has won plaudits, keeping the number of confirmed cases – some 2,463 on April 23, including 127 fatalities – low in comparison with much of the rest of Europe.

But its success has come not thanks, but in spite of, Orthodox hardliners and rogue bishops whose public declarations and practices undercut government efforts to get to grips with the pandemic in the first crucial weeks in March. Such tensions are playing out across the Orthodox world, including the Balkan states of Serbia, Bulgaria and Montenegro.

Beyond the current crisis, experts say, the conflict poses greater questions about the collision of science and religion, with different branches and figures within the Orthodox Church taking different positions on whether or not to bow to the advice and orders of governments and healthcare authorities.

With health experts warning of the need for repeated periods of social distancing before COVID-19 is brought under control or a vaccine becomes widely available, how the debate plays out inside

Greek Prime Minister Kyriakos Mitsotakis

the church could have significant ramifications.

“If things go badly, some will say: ‘This is what happened, you told us Communion is the problem, we were deprived of it, we had our rights trampled on and it was all for nothing’,” said Georgios N. Filias, a professor of theology at the University of Athens and a member of the Advisory Board of the Archdiocese of Athens.

“The church is sacrificing something and I hope it helps – not to prove the church right, but because society will benefit.” If COVID-19 is not contained, Filias warned, some in the clergy or laity may interpret it as divine punishment for the restrictions imposed on the Church.

“This is the worst-case scenario,” he said, “to start talking about a punitive God.” Communion ‘cannot transmit disease’ On February 25, the Greek government, using emergency powers, passed an emergency piece of legislation allowing it, among other things, to order the closure of churches at any given moment in the fight against COVID-19.

On February 28, the day after the coun-

try reported its first confirmed case, a bishop called Seraphim, on the island of Kythera between Crete and the mainland, declared: “Neither Holy Mass, nor Holy Communion can ever become agents of transmitting disease, because Holy Grace acts on the faithful, shielding them.”

A week later, on March 6, Bishop Seraphim of Piraeus, one of the country’s biggest parishes, told Alpha Radio that Holy Communion “cannot be a cause of disease and transmit a microbe.”

Amvrosios, the former bishop of Kalavryta and Aigialias, went further, suggesting to parishioners that they spray holy water on their hands and mouths to combat the virus.

In an open letter on March 15 to conservative Prime Minister Kyriakos Mitsotakis, Amvrosios demanded the repeal of the emergency law, urging the premier not to become “a persecutor of Christ”. The virus, he claimed, had been created in a lab in the United States in the 1980s. Seraphim of Kythera also wrote to Mitsotakis, saying the government risked breaching “its mandate”. Ieronymos, the archbishop, sought to rein them in, and a number of bishops published articles in the Orthodox press calling on their followers to heed the medical advice. On March 13, the day after COVID-19 claimed its first Greek fatality, a survey of 800 people suggested a majority agreed with closing down the churches.

But the appeals issued by the church leadership were undermined by its own statements, critics argued.

A March 11 communiqué from the Holy Synod said it knew from 2,000 years of experience that the Holy Communion is “the antidote to death”.

When, on March 16, the Holy Synod announced it would suspend Mass and Communion but keep churches open for individual prayer, the government re-

April 2020

sponded by ordering their complete closure.

Seraphim of Piraeus was incensed.

“First, the government should shut down the mosques and other places of worship but not a single word has been said about them,” he said. The government had in fact repeatedly made clear that the order applied to all places of worship, regardless of religion.

On Kythera, Seraphim was equally indignant, declaring that if Greece’s “ruthless neighbours to the East” – meaning Turkey – were to attack, “our faithful Greek Orthodox people will not take shelter in the Ministries, but in our Holy Temples.”

On March 21, Seraphim held a service at his church on the island. He was arrested and charged. Another priest, in the Athens suburb of Ymittos, was found to be holding mass behind closed doors in the presence of roughly 10 to 20 people. Yet another, on the second-biggest island of Evoia, was arrested for offering Communion to his congregation. The police did not respond to a request for information on how many members of the church were arrested for violating the order.

Similar incidents were reported across Greece and on March 26 a group of lawyers, backed by church officials, filed a legal challenge seeking to reopen the churches. The challenge was dismissed. A spokesperson for the Archdiocese of Athens declined to comment beyond what the archdiocese had already said on the issue.

Trouble in church The past few years have been turbulent for the Orthodox Church, its 300 million followers split over the issue of autocephaly for the Ukrainian Orthodox Church that came to a head in 2018 when the Ecumenical Patriarchate, led by Bartholomew I of Constantinople, recognised

“The church is sacrificing something and I hope it helps – not to prove the church right, but because society will benefit.” If COVID-19 is not contained, Filias warned, some in the clergy or laity may interpret it as divine punishment for the restrictions imposed on the Church. it as independent from the Moscow Patriarchate.

The Greek Orthodox Church followed Bartholomew I, with Bishop Seraphim of Kythera once again a vocal dissenter.

Now, COVID-19 has caught the Church unprepared.

“COVID-19 posed an immediate challenge to the Church’s status quo,” said Nicholas Denysenko, an Orthodox deacon in the United States and Emil and Elfrieda Jochum Professor and Chair at Valparaiso University in Indiana, “and the Churches were not prepared to respond.”

“Orthodox piety is the primary contributor to the slow response – bishops, priests, and laity were upset that some of their own faithful suggested that you can catch coronavirus when you receive communion,” Denysenko said.

“Church leaders were zealous in defending the Eucharist as the ‘medicine of immortality’, and the energy they invested into defending ritual slowed the process of seeing the entire scope of the perilous threat posed by coronavirus.”

The leadership of the Greek Orthodox Church largely echoed the calls of the Ecumenical Patriarchate for followers to adhere to the medical advice.

The Archdiocese of America, the Arch-

diocese of Australia and the Metropolis of Korea all suspended Mass, as have many other churches elsewhere. But, said Denysenko, “where are ongoing debates still happening, especially in regards to Holy Communion in Serbia, Ukraine and Russia.”

Filias, the professor of theology at the University of Athens, said that the pandemic would inevitably trigger a broader debate within the Orthodox community between those on the side of Bartholomew I and Ieronymos, in accepting the restrictions imposed by governments and health officials, and the resistance mounted to varying degrees by clergy in countries like Russia, Serbia, Romania and Bulgaria.

“If everything goes well, I believe the exchange of opinions will be very mild,” he said. “If not, I don’t know what will happen.”

Serbian church gets lockdown waiver In Serbia, the conservative government imposed movement restrictions – even curfews – more severe than in Greece, but took a softer line when it came to the powerful Serbian Orthodox Church, SPC. No formal limitations were placed specifically on the SPC; on March 16, the day after authorities called a state of emergency, the SPC Holy Synod called its followers not to expose themselves or others to danger, but assured them there was no reason to forgo Holy Communion.

When public gatherings were limited to no more than five people, Patriarch Irinej told local churches to act accordingly, but Communion remained an issue.

When reports emerged of Orthodox parishioners receiving Communion from the same cup and spoon in the central cathedral in the northern city of Novi Sad in late March, the SPC accused “anti-church and anti-Serbian circles” of waging a “smear campaign”.

21

To suggest Holy Communion violates the instructions of the state is wrong, the church said in a press release, “since the state does not deal with, nor can it deal with, the content and manner of performing the Holy Liturgy and other church services.”

Matters came to a head on the eve of Orthodox Easter, when the SPC asked that the 24-hour curfew in Serbia be “paused” on Easter Sunday so worshippers could attend church services.

The curfew stayed in place, but after President Aleksandar Vucic told the Serbian public broadcaster that authorities had no intention of arresting bishops or priests, Serbs were seen attending church and taking Communion. No one was arrested.

As of April 23, Serbia had confirmed 7,276 cases of COVID-19 and 139 deaths, including that of SPC Bishop Milutin Knezevic on March 30.

Neighbouring Montenegro, where the government has long had a difficult relationship with the biggest church, the Belgrade-based SPC, authorities took a harder line, ruling that church services could be held only without the participation of parishioners.

Arrests swiftly followed, starting with that of senior SPC priest Momcilo Krivokapic on March 19 in the coastal town of Kotor and most recently the head of the church in Montenegro, Metropolitan Amfilohije, and nine other officials for holding services with parishioners.

For Christians, Holy Communion is the “centre of their belief,” said religious analyst Drasko Djurovic. “You may or may not go to church,” he said, “but Communion is the essence of service.”

The state and the Church But in Greece, it was not just the Church that had misgivings about the government’s restrictions on religious life.

Politicians were uneasy too, some making statements that appeared to echo the words of the rogue bishops.

On March 11, Minister for Development and Investment Adonis Georgiadis, a senior party ally of PM Mitsotakis, speaking on SKAI TV, failed to dispute the claim by some church officials that the coronavirus cannot be passed on via the act of Holy Communion. “I Trust the Church, they have sound judgment,” he said. Georgiadis, who has previously enjoyed public support from Bishop Seraphim of Piraeus, did not respond to a request for comment.

On March 7, ruling New Democracy party lawmaker Elena Rapti said that she had “received communion and will continue to do so,” while three days later Agriculture Minister Makis Voridis said that while he agreed Greeks should trust the science, “the state cannot tell the Church what to do and say.”

Then even as late on as April 9, the government’s official spokesman, Stelios Petsas appeared to muddy the waters further by telling a news conference that people who had left their homes for the permitted daily exercise walk could “swing by a church” if they wanted to pray.

Dimitra had sacrificed her regular church visits at the most important time in the Orthodox religious calendar, but had been left at deep unease by the mixed messages.

“I’m still confused about what’s right,” she said.

22

April 2020

FEATURE

COVID-19 and Domestic Abuse: When Home is not the Safest Place The evidence suggests rates of domestic abuse are up since states in the Balkans began imposing strict limitations on movement in the fight against COVID-19.

XHORXHINA BAMI, NEDIM DERVISBEGOVIC, MILICA STOJANOVIC, SINISA JAKOV MARUSIC, MADALIN NECSUTU, SAMIR KAJOSEVIC, ANJA VLADISAVLJEVIC, MARCEL GASCÓN BARBERÁ AND SVETOSLAV TODORO | BIRN |

B

efore the quarantine he would insult me, use slurs, tell me I’m a whore, that I’m kissing other men. But he had never hit me, not until now… Last weekend he hit me hard in the head, with his fist, for the first time.”

Those were the words of one woman who spoke to Croatia’s oldest shelter, the Autonomous Women’s House of Zagreb, as quoted by the regional broadcaster N1 on April 8.

Another said: “The violence has been going on for years, but since he was fired and stopped going to work it has been happening every day.”

Movement restrictions, quarantines and, in some cases like Serbia, curfews have helped to slow the spread of COVID-19. But they have worsened the plight of many women already the victims of domestic abuse, experts and rights organisations say.

Ivana Stoimenovska, a psychologist and family councillor in North Macedonia, said that enforced isolation had vastly increased the risk of violence in the home.

“All those who live in dysfunctional families in these times of self-isolation are at greater risk of violence because the additional stress, frustration and tension that the isolation brings can boost the dysfunctional patterns of behaviour among family members or abusive partners,” Stoimenovska told BIRN. “Thus a violent person can become even more violent”.

Figures point to rise in domestic violence While official statistics in some Balkan countries point to a rise in domestic violence, experts and NGOs say the data rarely reflect the true scale of the problem giv-

en victims often do not report incidents and some do not even recognise that they are being abused.

The Animus Association, one of the oldest organisations providing support and shelter to domestic abuse victims, said it had received more than 550 calls to its hotline since January 1, a significantly higher rate than normal.

In one case, on April 8, a 42-year-old woman in the Bulgarian Black Sea port city of Varna died from injuries sustained when she was physically assaulted. Her boyfriend was arrested.

In neighbouring Romania, statistics released by police on April 13 showed a 2.3 per cent increase in cases of domestic violence in March this year compared with March 2019.

In Moldova, in the first three months of 2020 police registered 267 offences related to domestic violence compared to 231 over the same period of last year.

Police protection orders were applied in 173 cases in the first three months of 2020, up from 157 in the first quarter of 2019, Dorel Nistor, head of the Community Interaction Section of Moldova’s General Police Inspectorate, told BIRN. In Montenegro, Maja Raicevic, head of the Centre for Women’s Rights, said on April 5 that in March calls to her NGO reporting domestic violence were up 20 per cent on the previous month.

A total of 57 criminal charges were issued for domestic violence last month.

“The majority of these cases were reported after the government announced measures against the spread of the novel coronavirus,” on March 13, a spokesman for the Misdemeanour Court in Podgorica, told the MINA news agency.

In neighbouring Kosovo, police report-

Illustration. BIRN/Igor Vujicic.

ed 169 cases of domestic violence in March, 36 per cent more than the same month of last year.

NGOs concerned authorities neglecting the problem In Croatia, police told BIRN that the number of domestic violence cases was up from 94 in March 2019 to 120 in March this year, but stressed the rise should not be interpreted as an “overall increase in violence” but was the result of efforts to educate police officers in how to identify such offences.

Indeed, Interior Minister Damir Bozinovic told a press conference on April 8: “No increase in criminal acts of domestic violence has been registered.”

But those on the ground say this ignores a rise in calls to shelters. The Autonomous Women’s House of Zagreb said on April 8 that in February and March it had received 19 requests from women for admission to its shelter and was receiving around 10 calls every day.

The Domine association in Croatia’s second city of Split, on the Adriatic coast, also reported an increase in calls from women seeking emergency accommodation or other assistance.

Paula Zore of the Platform for Reproductive Rights, a women’s rights initiative, said the divergence in numbers and differing interpretation of such statistics reflected the “problematic treatment” of the problem by state bodies.

“They do not take violence against women seriously and do not understand how this situation is causing an increase in [domestic] violence,” Zore told BIRN. The fact NGOs were seeing a greater rise in domestic violence than the authorities reflects “a lack of confidence in [state]

institutions,” she said. Likewise, in Romania, lawyer Giulia Crisan of the NGO ANAIS, said that between March 13 and April 13 her association had received 74 calls seeking legal and psychological support, compared with fewer than 50 in January and again in February.

“We are getting direct calls from victims who want to know if they can leave the family home, if they can take the children with them or start divorce procedures,” Crisan told BIRN. “But we also have cases in which neighbours report that an old woman is being beaten by her son after they heard noise and the victim crying.” In North Macedonia, the Skopje-based Association for Emancipation, Solidarity and Equality of Women – ESE wrote to the government this month called for greater protection for victims of domestic violence, including a “crisis fund” to provide financial support.

Many victims unable or afraid to report violence Some countries said they had not registered a rise in the number of domestic abuse cases, or that such data was not currently available.

Yet in these countries too, the NGO sector says violence is on the rise.

Neither of Bosnia’s two autonomous regions – the Federation and Republika Srpska – have reported a rise in domestic violence since COVID-19 restrictions were imposed, but activists say they expect the numbers to grow in April and May. “That does not mean that there has not been an increase in violence, but that the women are under the control of the bullies and are not able to report violence,” Nada Golubovic, head of the managing board of the ‘United women’ foundation,

April 2020

23

Turkey’s Erdogan Accused of Playing Politics with Pandemic A ban on city authorities from aiding those worst hit by the economic fallout of COVID-19 is a thinly-disguised attempt to exact revenge for a string of losses in local elections last year, critics of Turkey’s ruling party and president say.

HAMDI FIRAT BUYUK| BIRN | SARAJEVO

S

told the Nezavisne novine daily in the Republika Srpska on April 13.

In Serbia, the Autonomous Women’s Centre in Belgrade said in a press release on April 16 that during the first month of the state of emergency they had registered a threefold increase in contact from women. Mirjana Mitic, a social worker with the NGO, said that more than 50 women per week were contacting the organisations for help.

“One should bear in mind that these worrying figures record only cases in which women were able to seek help,” Mitic told BIRN. “Many of them cannot call because they fear that their violent partners will hear them, and that afterwards the violence will escalate and they will be prevented from trying to leave the house.”

Mitic said almost all callers had cited the state of emergency, isolation or the curfew in Serbia as “affecting the intensity of the violence they are now suffering.”

“Isolation and interruption of the victim’s contact with other people are common patterns of a perpetrator’s behaviour,” Mitic said. “This situation makes it easier for them to exercise control over the victim and prevent her from seeking help.”

Lack of shelter space In Kosovo, outgoing Prime Minister Albin Kurti expressed concern on April 16 about the effect of the pandemic on domestic violence.

“As leaders of the institutions, we are concerned that with the situation of self-isolation due to the coronavirus pandemic, domestic violence has increased,” Kurti said, and announced an increase in state funding for shelters by 900,000 euros.

Nazmie Abdullahu Leku, a social worker at the Kosovo Rehabilitation Centre for Torture Victims, said it was particularly difficult for victims of sexual violence committed during the 1998-99 Kosovo war.

“Conflicts in the family have increased,” Leku said and this amounts to a “re-traumatisation not only of the victims but also of the children and other family members.”

Enver Cesko, the president of Kosovo Association for Psychotherapy, told BIRN that a number of organisations, including the association, were providing online mental health services. Cesko also uploads Youtube videos of exercises to help mental health in Albanian, English and Turkish.

ErzaKurti of the Kosovo’s Women’s Network said domestic violence could still go to police, hospitals, shelters or other institutions when necessary, regardless of the restrictions on movement.

But in Moldova, because shelters are also under quarantine and cannot take in new residents, Lilia Poting of the Chisinau-based NGO Promo-Lex said her organisation had rented an apartment “where people in need can be placed.”

“We came together and tried to solve this whole problem,” Poting said.

Zore, the activist in Croatia, said that civil society organisations had been warning for years about a lack of counsellingcentres and shelter space. They were also sending a message to victims that such shelters and support centres continue to operate.

It gives victims “a sense of security,” Zore told BIRN. “Indeed, when it comes to victims of violence, they can rely on support from civil society, not from the state.”

ince the onset of the COVID-19 pandemic, city authorities in Turkey’s most populous city, Istanbul, have provided more than 3,600 families with aid of 300 lira [41 euros] and another 6,400 families with 600 lira each to help offset the financial impact of the coronavirus crisis.

The money was raised from donations in a city run since mid-2019 by opponents of Turkey’s ruling Justice and Development Party, AKP. But the campaign to help those most in need lasted only a day and a half, the Istanbul Metropolitan Municipality, IBB, told BIRN, because the Turkish government banned municipalities from collecting donations and distributing provisions. And that’s not all. “2.7 million Turkish lira [365,000 euros] cannot be used since the government blocked our bank accounts,” the IBB said.

Critics of the AKP and its leader, President Recep Tayyip Erdogan, say they are exploiting the COVID-19 pandemic to exact political revenge for the party’s loss of most major cities in Turkey to the opposition in last year’s local elections. Erdogan, they say, is determined to prevent the likes of Istanbul mayor Ekrem Imamoglu from making further gains. “Local leaders, where the pandemic is centred, come to the fore in every country,” said political scientist SezinOney.

“All eyes are on New York in the US, Bergamo in Italy and Istanbul in Turkey and naturally Istanbul’s mayor, Ekrem Imamoglu, comes to the fore,” he said. “Losing Istanbul was very painful for Erdogan and this pain is felt again in such a crisis.”

Erdogan’s rule threatened by Istanbul mayor According to official figures, as of April 21 Turkey had more than 95,000 confirmed cases of COVID-19, lifting the country above China to become the seventh most-affected country in the world. Some 2,259 have died.

On April 20, Erdogan announced fresh measures to curb the spread, including a fourday curfew. Earlier in the month, the Interior Ministry banned municipalities from collecting their own donations to help those most affected by the pandemic, and blocked the bank accounts used to do so.

Erdogan has taken aim at opposition-run municipalities, accusing them of forming a “parallel state” and using “terrorist” methods to undermine the government’s efforts. All measures, he said, must be taken and run by the central government, which has launched its own campaign to raise donations.

“Fighting the pandemic requires central planning and strong coordination,” Erdogan said on April 20, calling on opposition-run municipalities to halt their “political show”.

Analysts say the government’s steps mark the continuation of a high-stakes political battle being waged since the AKP lost power over a string of major Turkish cities, including the economic and cultural hub Istanbul, the capital Ankara, and other major industrial, tourist and agricultural centres such as

Izmir, Adana, Antalya and Mersin in elections in March last year.

Electoral authorities called a re-run in Istanbul, which Imamoglu won in June with a margin of more than 800,000 votes.

Imamoglu, a member of the opposition Republic People’s Party, CHP, is widely seen as the only political figure capable of threatening Erdogan’s increasingly authoritarian 18-year grip on power. Erdogan himself was a mayor of Istanbul. “In any country in the world a city mayor who distributes bread and provisions would not be treated as the leader of a terrorist organisation,” Imamoglu said on April 22. “We have no other priority than serving the people.” Journalist Leven Gultekin told his weekly show on Media Scope TV: “Erdogan cannot bear that the opposition uses the same methods [to rise in politics],” “Opposition-run municipalities are banned from distributing provisions and bread with unlawful, unethical decisions,” he said. “Erdogan bans municipalities which can help millions of people in need, purely out of political calculation.”

The opposition CHP accused Erdogan of waging a campaign of “hate and revenge” against municipalities run by the party. “Our country is not just fighting the pandemic; it is fighting the hubris syndrome of the palace,” said CHP spokesman Faik Oztrak, in reference to Erdogan’s presidential palace.

‘Is it a crime?’

The Turkish government has fought to keep control of information reaching the public over the spread of the novel coronavirus and the impact on the health system and economy, but questions persist over the accuracy of official figures.

The pandemic has come on top of a string of political and economic crises for Erdogan that have drained state coffers. “According to our research, 60 per cent of Turkish citizens do not have any savings to use in an extraordinary situation like the pandemic,” said Oney. “Many people rely on daily income and they eat what they find that day.”

The political landscape in Turkey is highly polarised, she said, and the conflict between Erdogan and the opposition-run municipalities is only making the situation worse. “This conflict undermines the response to the pandemic,” Oney told BIRN. “People are losing their loved ones and economic problems are rising.” In Istanbul, city authorities told BIRN that they have distributed provisions and hygiene packages to 7,000 families and plan to make similar donations to another 500,000. In Ankara, the opposition-run municipality also announced on April 21 that it will distribute 100,000 aid packages per week. Responding to Erdogan’s criticism, the opposition mayor of the southern port city of Mersin, Vahap Secer, told RS FM radio: “We increased our bread production capacity and we were distributing 35,000 free loaves for those who need it but the government banned us from doing so.”

“We helped those who say they need help.

Is it a crime?”

24

April 2020

The free flow of information is crucial to managing the coronavirus pandemic.

Hungary’s recent ‘enabling act’ will have the opposite effect.

Opinion

Viktor Orban: Hungary’s disease dictator LASZLO BRUSZT | BIRN | BUDAPEST

W

hat critics justifiably call the “enabling act” that the Hungarian parliament passed on March 30 allows Prime Minister Viktor Orban to rule by decree for an unlimited period, supposedly to help the government fight the COVID-19 pandemic.

In fact, the new law endangers the lives of many Hungarians by empowering the government to limit drastically information about the management of the virus.

The deadly consequences of such an approach are well known from Wuhan, China, where the authorities initially suppressed information about the outbreak of a novel coronavirus.

Orban’s enabling act neutralises the few remaining channels of democratic accountability left in Hungary. It will bring about an extreme centralisation of control over the flow of information about the pandemic and its management.

And Orban, in power since 2010, desperately needs to control the pandemic narrative, given his governments’ severe underinvestment in the country’s healthcare system over the last decade.

The new law gives him that power. For example, it makes spreading “false” information about the virus punishable by up to five years in prison — a real sword hanging over the head of doctors and journalists alike.

The justification contained in the relevant provision, together with the punishment, is nearly indistinguishable from a similar measure in Saudi Arabia. In effect, the enabling act minimises the remaining room for Hungary’s independent media.

The Orban government’s draconian measures in this regard are exceptional among European Union member states.

Other EU countries generally are fighting fake news and misinformation about COVID-19 through soft means, such as promoting links to official information on the government’s or the World Health Organization’s websites, or working with fact-checkers. That approach is working: the countries that have best managed the pandemic so far are those where information continues to flow freely and trusted medical experts play a prominent role in public debates.

By contrast, US President Donald Trump initially dismissed the COVID-19 threat, while the United Kingdom’s prime minister, Boris Johnson, treated it as a joke before becoming infected and ending

Prime Minister Viktor Orban / Photo: Flickr.

The new law gives him that power.

For example, it makes spreading “false” information about the virus punishable by up to five years in prison — a real sword hanging over the head of doctors and journalists alike.The justification contained in the relevant provision, together with the punishment, is nearly indistinguishable from a similar measure in Saudi Arabia. In effect, the enabling act minimises the remaining room for Hungary’s independent media. up in intensive care. Both countries are now suffering from COVID-19 outbreaks more severe than China’s.

In a highly uncertain situation, the uninhibited flow of information enables the collection of dispersed data, comparison of the effects of different strategies for managing the crisis and greater government accountability.

It is also crucial for combating misinformation, rumours and fake news, whether these come from political leaders or citizens. The accountability that a free media brings has forced even the most self-serving and narcissistic leaders, like Trump, to abandon denial and take a more realistic approach to fighting the pandemic.

Moreover, during a public-health crisis, the free flow of information helps governments and citizens to synchronize their actions. The more that citizens trust that governmental sources of information are subject to independent scrutiny, the more likely they will be to obey official instructions and help to manage the crisis effectively.

The South Korean government, for example, has so far managed to control the spread of COVID-19 without implementing a strict physical lockdown — in part because the authorities have collected and published extensive information about infected citizens, including their ages, movements and districts of residence. This was possible because the public trusted the government to be able to design policies to handle the pandemic.

Truthful information entering from outside could save lives in authoritarian countries.

Following the 1986 Chernobyl nuclear accident in the Soviet Union, news broadcasts by Radio Free Europe helped inform ordinary Russians, Ukrainians and Belarussians of the scale of the disaster. Despite all the levers of state control, public pressure forced the Soviet authorities to open up about the crisis, and to accept Western help in fighting it.

This time, however, the information required for public control over the crisis is dispersed within the country.

During the first days of the pandemic,

Orban, like Trump, dismissed the threat, blaming the spread of the coronavirus (as with all other problems) on foreigners.

But reports of Hungarian parents’ uncoordinated efforts to bar their children from going to school subsequently convinced the government to take the pandemic more seriously.

Moreover, as Hungary’s political opposition — and, more importantly, doctors and other health-care workers — began to speak out, older members of Orban’s Fidesz party became fearful and put pressure on the government to act.

But, by giving Orban the power to rule by decree, the enabling act has rendered ineffective the country’s remaining key mechanisms of political accountability.

Orban is not alone in seeing the pandemic as an opportunity to invoke emergency powers and seize near-dictatorial authority. But the enabling act represents merely his latest step along the autocratic path he embarked on a decade ago.

Intoxicated by the vast powers he had already accumulated, Orban decided to face the pandemic with the help of a law that supposedly will “guarantee the security of life and health and the personal and material security of citizens and businesses”.

The new legislation will do nothing of the sort, which is one reason why the EU must urgently implement a standardised system for member states to report on the pandemic, along with initiatives to support a free press. Such measures can save lives.

April 2020

Analysis

25

As the coronavirus brings out the best and worst in countries in Southeast Europe, the democratic health of the region is at stake.

After the Pandemic: Perils and Promise for Western Balkans ALBANA SHEHAJ | BIRN | CAMBRIDGE

T

he coronavirus crisis has overwhelmed the health systems and finances of Western Balkan states. It has ignited domestic tensions and revealed political currents that could jeopardise the future of democracy in the region. Albania, Bosnia and Herzegovina, Kosovo, Montenegro, North Macedonia and Serbia — all are feeling the strain. With lower wealth and growth rates than their Western European counterparts, they lack the funds, medical assets and crisis-management systems to effectively counter the crisis.

The reported number of COVID-19 cases in the region ranges from several hundreds in Montenegro and Albania to more than 1,000 in North Macedonia and more than 5,000 in Serbia, the country hardest hit by the virus. Yet the true scale of the crisis in the region is difficult to estimate for political and practical reasons.

For one thing, there is little transparency.

Fearing panic-induced instability, Western Balkan governments that have long failed to tackle perceptions of political opacity are withholding information on the capacity of health services and numbers of ventilators.

A shortage of testing kits also makes it hard to gauge the full extent of infections, with Western Balkan states at a critical disadvantage compared with their EU neighbours in tackling the “silent enemy”. Serbia, with a population of around seven million, has almost 3,400 testing kits per million people, according to Worldometer data. Croatia and Slovenia have around 4,900 and 18,000, respectively, with populations of around four million and two million.

The stress on health systems has revealed in no ambiguous terms the financial vulnerabilities of countries in the Western Balkans and the need for EU fiscal intervention. The EU has delivered.

Prompted by MEPs to include the Western Balkans in its common European response and keen to maintain order in its geopolitical sphere, the EU has mobilised a crisis relief package to give the region’s health systems the resources to contain and treat the pandemic.

The fiscal agreement unveiled this month allocates 410 million euros in bilateral assistance to governments in the Western Balkans.

In the immediate term, it provides nearly 38 million euros for medical equipment and protective gear. In the short to medium term, it gives 374 million euros to address the socio-economic implications of the pandemic and help the region’s economic recovery. Although critics including the Serbian government have slammed the package as too little, too late, the EU relief has nonetheless helped bolster health systems and alleviate the impact of the disease. Aside from straining health systems and state coffers, the pandemic has tested the EU’s influence in the region, stoked domestic and international tensions and inflamed pre-existing political tensions.

First, the crisis has challenged the EU’s authority while serving as an opportunity and a test for Brussels to revamp its credibility in Southeast Europe. Years of reluctance to welcome Western Balkan states into the EU fold, culminating in a decision last year to freeze membership talks with Albania and North Macedonia, have been politically costly for the EU and the region’s governments. The EU’s refusal to open its doors despite the investment of significant political capital in driving reforms and resolving historic disputes has fueled popular disenchantment, undermined

progressive political forces and damaged EU legitimacy in the region.

In Bosnia and Herzegovina, the consequence has been a political crisis that has caused the country to diverge from the EU to the point that French President Emmanuel Macron has called it a “time-bomb” on the bloc’s doorstep.

However, most crises provide opportunities and COVID-19 is no exception. The EU’s package of bilateral assistance could help mend its reputation in the Western Balkans.

In some countries, the EU aid has served to reaffirm recipient governments’ political ties with Brussels. Leaders in Albania, Kosovo and North Macedonia have hailed the EU support and confirmed their commitment to the union. But in others, the assistance has exacerbated divisions.

In the case of the increasingly illiberal Serbian government — which received 93.4 million euros, the largest cheque in the region — President Aleksander Vucic decried the size and timing of the aid and denounced EU standards while confirming his country’s loyalty to China and its president, Xi Jinping.

In recent years, Serbia has attracted big Chinese loans for infrastructure projects, making it the fourth-largest recipient of Chinese foreign direct investment in Europe. This has led to an increase in Serbia’s pollution levels and raised EU concerns over environmental policy and Serbia’s compliance with EU privacy and data-protection legislation. While these factors have escalated tensions between Serbia and the EU, the crisis has further sharpened their differences.

This is problematic as the tensions have long-term implications for the development of the entire Western Balkans region.

Serbia’s exploitation of the health emergency to undermine EU authority and legitimise its alignment with the authoritarian governments of China, Russia and the Gulf states further deepens divisions in Southeast Europe. It also poses the risk that Bosnia and Herzegovina — with a 30 percent ethnic Serb population — will join Serbia in pivoting towards authoritarian influences while further diverging from Brussels.

That could harm the future coherence of the bloc and its democratic influence in the region, at a time when EU legitimacy is under fire even from older members, Italy and Spain, over German and Dutch opposition to “corona bonds”.

The catastrophe is helping populists construct a political narrative in which Western Balkan states are seen as abandoned by their EU neighbours even as they shoulder the burden of Europe’s migrant crisis.

In the long-term, these developments will provoke populism and fuel instability in the Western Balkans — a region all too familiar with authoritarian politics, ethnic tensions and civil wars.

An additional implication of the crisis is its effect on domestic party politics. While the pandemic has aggravated tensions between governing and opposition parties in nearly all countries in the region, some governments look set to come out of the crisis in a politically advantageous position. Others do not.

At first glance, domestic spats concern disagreements on pandemic policies. A deeper look reveals that tensions are rooted in long-standing political conflicts and offer a clue to the fortunes of governing parties post COVID-19.

In Kosovo, the newly elected government of Albin Kurti refused to declare a state of emergency. Kurti even dismissed the country’s interior minister, Agim Veliu, for allegedly spreading pan-

ic over the pandemic. The decision provoked the collapse of Kurti’s government by a no-confidence motion initiated by the Democratic League of Kosovo Party (LDK). In reality, tensions between the ruling coalition parties, the LDK and Kurti’s Self-Determination Movement, had been brewing for months over the vexed issue of import tariffs on Serbia, which Kurti proposed to lift when his party took office two months ago.

With new elections impossible in the midst of the pandemic, Kosovo’s domestic political strife has created a leadership vacuum that has critically undermined the country’s ability to manage the crisis. In Albania, Prime Minister Edi Rama and his governing Socialist Party acted decisively to contain the spread of the virus. Still, the opposing Democratic Party (DP) has been critical of the government’s response. The DP’s criticisms range from the limited supply of testing kits and funds to support the recovery of businesses to Rama’s overall strategy in fighting the pandemic.

Tensions between the two parties have been escalating for years, marked by DP parliamentary boycotts over allegations of political corruption and culminating in DP representatives burning their mandates and quitting parliament in February 2019. The recent crisis, however, promises to be politically advantageous for the governing Socialist Party. Rama’s efficient response to the pandemic, combined with his brusque dismissal of the DP’s criticism, serves to consolidate the government’s authority while undermining the opposition’s credibility and long-term electoral prospects.

Finally, the Western Balkans’ response to COVID-19 has unveiled a latent tendency to govern with strict authority and little compromise.

All countries in the region have implemented draconian measures to curtail the spread of the virus. They have sealed borders, imposed travel restrictions, banned large public gatherings, closed schools and local roads and imposed time-specific bans on free movement. In moves eerily reminiscent of the communist past, governments have ensured sweeping police powers, shuttered courts, suspended elections, increased surveillance and imposed media restrictions.

The stringent nature of these measures has been underlined by rigid and uncompromising rhetoric — delivered via state media and social media platforms — in which political leaders chastise violators for disrespecting quarantine rules.

The measures come at a politically opportune time for leaders and have depleted the power of citizen dissent. In Montenegro, the government’s recent decision to prohibit public gatherings effectively shut down months of protests against a controversial law on religious freedom that has compounded tensions between Montenegro and Serbia. In North Macedonia and Serbia, declarations of states of emergency have enabled governments to arbitrarily suspend basic rights.

In Serbia, this includes a complete ban on movement for people aged 65 or over and curfews for everyone else, plus strict quarantine rules for students and temporary workers coming home from abroad.

As measures get stricter and rhetoric more strident, these tendencies raise concerns about the long-term implications of the crisis on public health outcomes and human rights in the region.

While justified in times of a global pandemic and even recognised under international law, these steps must not be arbitrary or discriminatory and they need to be evidence-based.

Otherwise, as in the case of Hungary, the cri-

sis risks being used by ruling parties to cement power. It also risks normalising political infringements on citizen rights. In the long-term, these crisis-driven practices threaten the democratic prospects of Western Balkan states.

But for all its chaos, the COVID-19 crisis also offers glimmers of hope. It has connected the Western Balkans — as the rest of the world — in a fight against the invisible enemy. It has induced greater tolerance and created a common awareness that, for the time being at least, humanity takes precedence over politics and that the value of human life is not determined by skin colour, religious beliefs or the imprint on a passport cover. In some cases, goodwill has come to the fore in the form of international cooperation. Many have blamed Kosovo’s political crisis — including the fall of Kurti’s government — on differences between the EU and the United States in a dialogue process between Pristina and Belgrade. But German backing has produced some concord.

As of last month, Kosovo lifted the 100 per cent tariff on raw materials from Serbia and Bosnia and Herzegovina. While the announcement was met with scepticism in Serbia, Kosovo’s decision nonetheless opens the door to increased reciprocity between the countries and confirms Kosovo’s alignment with the EU. Elsewhere, the crisis has provided an opportunity for Western Balkan governments to prove themselves to be equal partners in the international arena.

As global powerhouses like the International Monetary Fund, World Bank and EU are joined by the better-off economies of China, Russia and Turkey in sending medical supplies and humanitarian assistance to help Western Balkan states, the latter are also stepping up to the challenge, albeit in more modest ways.

Albania did so by sending a team of 30 doctors and nurses to Italy to assist in the fight against the virus in the hard-hit Bergamo region.

The act is more than a demonstration of Albania’s gratitude to its neighbour across the Adriatic, which for decades has been a destination country for Albanian migrants. It is also a statement of Tirana’s capacity and political authority to the rest of the Western world — a timely signal given the European Council’s recent decision to open membership negotiations with Albania and North Macedonia.

This in return helps the government’s electoral chances by sending a strong message to voters.

By boosting the country’s reputation and advancing the EU integration progress, the government positions itself favourably against the opposition.

In the immediate term, cooperation in the region is to be welcomed as countries unite to counter the virus. In the long term, however, the crisis-induced cooperation could trigger a shift in political alignment with authoritarian states, risking not only common European values but also stability in the region. Medical and financial aid sent to the Western Balkans from Russia, China, Turkey and the Gulf states may serve as justification for governments to forge new alliances or introduce policies that under normal conditions would meet voter resistance. Thus, as Turkey sends help to Kosovo or Serbia receives medical equipment and financial support from Russia, China and Hungary, the question is whether the help comes at a prohibitively high price for the region’s democratic prospects. The struggle to protect democratic rights in post-communist states in the Western Balkans has been ongoing for 30 years. It is a battle that should not be lost during the immediate war against the pandemic.

26

April 2020

ANALYSIS

‘It’ll be Bloody’: Under Jansa, Troubled Times for Slovenian Media The spread of COVID-19 has coincided with the return to power of right-wing hardliner Janez Jansa.

Slovenian journalists are bracing for a storm.

ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN | ZAGREB

T

he spread of COVID-19 and the return to power of veteran right-winger Janez Jansa are contributing to an increasingly hostile environment for journalists in Slovenia, media watchdogs are warning.

Jansa, an anti-immigration ally of Hungarian Prime Minister Viktor Orban, returned for a third stint as prime minister on March 13, a little over a week after Slovenia confirmed its first case of the novel coronavirus that has since killed 79 people in the former Yugoslav republic.

He replaced Marjan Sarec, whose centre-left coalition fell in January. The change of power coincided with what the International Press Institute, IPI, says is an unprecedented wave of insults and online smear campaigns against journalists in Slovenia.

Jansa himself has taken to Twitter to denounce the Slovenian public broadcaster; his government has sought to portray mainstream media outlets as heirs of the Yugoslav-era communist security services, while the government’s Crisis Headquarters tasked with coordinating the fight against COVID-19 has retweeted anonymous attacks on investigative journalist Blaz Zgaga.

“This is, in a way, a defeat in the field of democracy,” said Slovenian political scientist Alem Maksuti. “[Slovenian] media are coming under tremendous pressure, while like any other media they must simply objectively inform the public what’s going on.”

“And once again this thesis has emerged that authoritarian regimes which want to establish greater power are taking on those who have different opinions,” Maksuti told BIRN. Governments exploiting pandemic to curb media freedoms In mid-March, Zgaga, an investigative reporter and correspondent for the international media watchdog Reporters With-

out Borders, RSF, complained to IPI that he had been the target of a smear article in a news weekly close to Jansa’s Slovenian Democratic Party, SDS, after he had asked the government about the operations and structure of a newly-founded Crisis Headquarters created by the government to lead the fight against the COVID-19 pandemic.

The Headquarters did not respond. Instead, its official Twitter account retweeted an anonymous attack on Zgaga describing him as having “escaped from quarantine” and carrying a “COVID-Marx/Lenin virus,” a play on a common smear by the Slovenian right-wing against its opponents on the left or centre. Zgaga also received anonymous, online death threats.

On April 17, RSF and six other press freedom organisations urged the European Commission – the executive arm of the European Union, of which Slovenia is a member – to do everything in its power to guarantee the safety of the Zgaga and ensure that “death threats and attacks against him are treated with the utmost seriousness by the Slovenian authorities.”

“Despite the unprecedented context in which Slovenia and other countries currently find themselves, the COVID-19 crisis shouldn’t be an excuse to prevent journalists from doing their job,” RSF said, echoing the deep concern felt by media watchdogs over press freedoms across Central and Eastern Europe since the onset of the pandemic.

‘Unjustified attacks’ on public broadcaster Zgaga, however, was not the only target.

On March 20, the Council of Europe’s Platform for the Protection of Journalism and Safety of Journalists reported that Jansa had used social media to accuse public broadcaster Radiotelevizija Slovenija, RTVS, of spreading lies about the government.

He issued a veiled threat over its funding.

RTVS Director General Igor Kadunc denounced what he said were “grossly unjustified attacks” on RTVS coverage aimed to

Slovenian Prime Minister Janez Jansa / Photo: Twitter

On April 17, RSF and six other press freedom organisations urged the European Commission – the executive arm of the European Union, of which Slovenia is a member – to do everything in its power to guarantee the safety of the Zgaga and ensure that “death threats and attacks against him are treated with the utmost seriousness by the Slovenian authorities.”

“Despite the unprecedented context in which Slovenia and other countries currently find themselves, the COVID-19 crisis shouldn’t be an excuse to prevent journalists from doing their job,” RSF said

the “subordination of the central media to one political option.”

Spela Stare, secretary general of the Slovene Association of Journalists, DNS, noted that at the outset of the pandemic, the government had sought to halt journalists from asking questions at its regular COVID-19 press conferences. RTVS was supposed to simply broadcast the statements of speakers.

“Journalists could only send the questions in advance via email. No real-time questions,” Stare told BIRN. “We protested, of course, and demanded at least video conferences for questions.”

The government backed down, to a degree, allowing journalists to pose questions from a separate location or submit them in advance.

“Not ideal, but better than what was first announced,” Stare said, while noting that the opportunity for follow-up questions had clearly become limited.

For Slovenian media, trouble ahead Not long after the protest from the Council of Europe’s protection of journalism platform, a reply appeared on the platform’s site from Slovenia’s mission to the CoE, questioning the journalistic standards of Slovenian media and claiming that “the majority of the main media in Slovenia have their origins in the former Communist regime and even in the late 1990s the positions of editors-in-chief were held by the former members of the infamous security

April 2020

27

Romania’s Drive to Censor ‘Fake News’ Worries Activists Rights activists and fact checkers are questioning the legitimacy of the methods that the authorities are applying to curb the transmission of fake news – and whether they are working.

MARCEL GASCÓN BARBERÁ | BIRN | BUCHAREST

A

service UDBA.” The Slovene Association of Journalists denounced the letter as having “no basis in reality.” “It only reflects the ideological views of the biggest government party and smears Slovenia’s reputation internationally,” the association said.

Maksuti said the government was trying to “invent an enemy that has been dead for years – Communism.”

Foreign Minister Anze Logar defended the wording of the response, which he said was drawn up by a government communications office, telling parliament that the government had faced significant criticism in the media in its first month in office.

Journalists he ran into, Logar said, “do not seem scared… I did not see fear in their eyes.”

With the next parliamentary election due in 2022, Maksuti said the future of Jansa’s four-party coalition government was hard to predict.

“I think politics will be closer to what we can see in Hungary, Poland or Slovakia,” he said, “where some of the civilisational steps we’ve made are becoming issues again – abortion, same-sex marriage and so on.” Jansa’s government is working on a package of laws, part of which Maksuti said may seek to abolish licence fees for the public broadcaster and give more prominence and improved frequencies to media seen, he said, as “party extensions” of Jansa’s SDS. “In the media field, it’ll be bloody,” Maksuti said.

few days ago, a Romanian MP, Liviu Plesoianu, from the opposition Social Democratic Party, PSD, asked the authorities to block access to the official presidential website, presidency.ro, which he accused of spreading fake news emitted by “a citizen named Klaus Werner Iohannis”.

Plesoianu on April 25 invoked article 54 of the decree issued on 16 March by President Iohannis declaring a state of emergency, which has been used to block access to a dozen websites since then.

The article grants special powers to the National Authority for the Administration and Reglamentation of Communications, ANCOM, on the request of the Interior Ministry, to block access to any online news platform that publishes content “promoting fake news regarding the COVID-19 evolution and the protection and prevention measures”.

According to Plesoianu, the presidential website was itself guilty of such charges on 11 March, the day the World Health Organization, WHO, declared the coronavirus outbreak a pandemic.

That day, Iohannis posted a speech on the website in which he said: “Even older people who have other health problems as well, generally have an acceptable condition” – and warned against calling the coronavirus a “killer virus”.

Beyond the debate about whether this assertion constituted misinformation, the MP’s request to close the website for posting “fake news” has few prospects of success, as the National Liberal Party government will not likely take such action against its presidential ally.

But Plesoianu’s stunt has raised bigger questions about the legitimacy of a legal provision that grants the government a referee role to decide what is fake news, and what content can be published or should be censored.

“Whoever decides what is fake news today can decide what is fake based on the preferences of the moment,” Cosmin Pojoranu, from the fact-checking website Factual.ro, told BIRN. Pojoranu expresses concerns over the opaque nature of the decision-making process when it comes to blocking access to websites.

While it is known that ANCOM acts on the request of the Ministry of the Interior’s cluster, created to deal with the pandemic, no details have been revealed about the criteria they use to evaluate content – or if fixed criteria even exist.

The public only finds out what’s happened, Pojoranu noted, “through a stark communication, when it is already done”.

Cristina Lupu, of the Centre for Independent Journalism, CJI, calls this lack of transparency “the most worrying part” of the situation. “Blocking access to sites is like a nuclear button; you need

to press it with extreme attention and to explain very well how you took that decision,” Lupu told BIRN, warning of potential abuses of this kind of mechanism to censor information in the future.

‘Plan to exterminate pensioners’ and other follies The websites that are punished for spreading fake news about the coronavirus pandemic, and the government’s response to it, have normally published

Mihalcea identifies two types of websites spreading such outlandish theories.

On the one hand, he said, are those who “do it just for profit”, have no clear political interest and publish “all kinds of sensationalist news”. Others are run by “people who tend to believe the ideas they promote”, mostly having right-wing nationalist views.

A counter-productive approach?

Besides questioning the legitimacy of the methods that the authorities are applying to curb the transmission of fake

Two Romanian guards in Bucharest.

what most rational persons would rapidly identify as plain lies.

One is the Orthodox Christian news platform ortodoxinfo.ro, whose access was restricted on 24 April, after it published an item of news about a supposed government plan to “kill pensioners in concentration and extermination camps”.

The article was signed by one Paul Ghitiu and published after a Romanian official who was subsequently dismissed proposed a plan to place people over 65 in separate locations as a way to protect them from infection, while scrapping movement restrictions for the rest of the population.

The authorities justified their decision to close the site, citing alleged “behavioural changes” that the article could unleash among readers.

Other sites targeted by the government’s anti-fake news campaign are bpnews.ro, romania-veche.ro and justitiarul.ro.

Access to them was blocked after they published several stories promoting theories that denounced the pandemic as an invention of Big Pharma and “a conspiracy that pursues the introduction of chips in human bodies through vaccines”, or which accused the Romanian government of using the outbreak to push mandatory vaccination.

Programmer Ovidiu Mihalcea, one of its founders of the news portal Rubrika. ro, uses his IT skills to trace the origins of such misinformation and, together with two colleagues, elaborates a newsletter of “news about fake news”.

news, journalists and activists also doubt the efficiency of the approach they have adopted.

CJI’s Cristina Lupu has received many pieces of content promoting disinformation these days, and said most do not come in the form of links to websites like those that have been cancelled but as messages on WhatsApp and social media.

“The closure of some sites has only a cosmetic effect and does not resolve the problem,” said Lupu.

Pojoranu concurs, seeing the closure measures as a drop in the ocean. He advocates educating the public to discern real news from aberrations like those making the rounds these days. “There are too many sources on the internet, you would need to close half of the internet,” he says, describing the repressive approach to misinformation. “You would need an army, a ministry of censorship,” he added.

Moreover, Pojoranu believes that blocking access to fake news websites can have “a boomerang effect” and amplify the reverberation of some content that would otherwise reach a much more limited number of people.

“You risk making it become mainstream,” he said about the consequences of such false information making it into traditional media when it informs people about official reprisals.

Efforts to silence these obscure and often marginal sources, he argued, might paradoxically encourage more people to believe in conspiracies about the government’s control of information.

28

April 2020

INVESTIGATION

Evidence Reveals Serbian Officers’ Role in Kosovo Massacre was Ignored Testimony at Hague Tribunal trials revealed how dozens of Serbian officers and troops were involved in killing hundreds of people in the Kosovo villages of Meja and Korenica in 1999, but none of them has ever been indicted.

SERBEZE HAXHIAJ AND MILICA STOJANOVIC | BIRN | BELGRADE, MEJA

O

n April 27, 1999, Lush Krasniqi and his family spent almost all day in the yard of their house in the western Kosovo village of Ramoc, while the sounds of shooting from the neighbouring villages, Meja and Korenica, became louder and louder.

From their home on a hill, they saw buildings burning. At sunset, a battalion of Serbian police surrounded people’s houses.

Krasniqi’s eyes filled with tears as he recalled the moment when troops seized his brothers Pashk and Mark and his uncle Pjeter.

“They ordered us to leave, telling us to stop at the checkpoint between Meja and Korenica,” Krasniqi told BIRN at his house in the village of Ramoc. As dusk fell and Krasniqi headed for the checkpoint along with the rest of his family and his neighbours, they saw dead bodies and houses burning.

“By the light of the flames, we saw soldiers and police by the road and around ten people lying in the meadow close to the crossroads,” he said. At the checkpoint, they were ordered to give the police any money and jewellery they had, and to leave for Albania.

Serbian forces’ attack on Meja and Korenica came a month after the start of the NATO bombing of Yugoslavia, which was aimed at ending President Slobodan Milosevic’s military campaign in Kosovo.

As NATO’s air strikes intensified, so did Serbian army and police operations, and the killings and expulsions of Kosovo Albanians.

According to verdicts handed down by the International Criminal Tribunal for Former Yugoslavia (ICTY) in cases against Serbian military and police officials, the attacks on the two villages were part of a military operation called Reka, in which the Yugoslav Army, Serbian police and paramilitary units killed at least 377 civilians, of whom 36 were under 18 years old. Thousands were expelled to neighbouring Albania, and 13 people are still listed as missing. “Later we realised that we were the last to be deported and my family members the last to be killed,” Krasniqi said.

A protected witness – a Serbian police officer – told the ICTY that Krasniqi’s relatives were killed shortly after they were handed over to the police. The officer was one of many soldiers and policemen who testified at the Hague court, either openly or with their identities concealed, about the scale of the crimes committed during the Reka operation.

Military documents, army logs and maps also show which units were in Meja and Korenica and identify the commanders who gave the orders.

Analysis of the Hague Tribunal evidence by BIRN has revealed that more than 30 people were involved in or knew about the killings – one of the biggest massacres of the Kosovo war – and did not do anything to stop it or act to punish those who committed crimes. Despite the evidence that exists, none of them have ever been prosecuted for the massacre in Meja and Korenica. All of them are still free and live in Serbia, Montenegro or Slovenia. The remains of the massacre victims were found 15 years later in mass graves at a police training centre in the Belgrade suburb of Batajnica.

Revenge for killings of Serbian policemen On April 21, 1999, almost a week before the massacre, local police offiICTY statement by witness codenamed K-73. cers Milutin Prascevic, Ljubodrag Lazarevic, Boban Lazovic, and Naser Arifaj lice officer called Dragutin Stojanovic, who were killed by the Kosovo Liberation Army was known as Guta. The role of Stojanovic, commander of the police station in nearby on a road close to Meja.

Four days after the policemen’s killings, Ponoshec/Ponosevac, was also described in Yugoslav army units, police special units, lo- two separate reports by the Humanitarian cal police and units led by paramilitary chief Law Centre and Human Rights Watch.

Some of the key witnesses who revealed Zeljko ‘Arkan’ Raznatovic surrounded Meja and Korenica. This was confirmed by Hague details of the operation to Hague prosecutors Tribunal evidence – military plans, maps and were insiders from the police and army. One army diaries, plus the testimonies of insider of them, Nike Peraj, arrived in Meja on the afwitnesses and survivors who recognised local ternoon of April 27, 1999. At the time, he was commanders. Martin Pnishi, a farmer from a soldier with the Yugoslav Army’s 52nd ArMeja, testified about the massacre at a trial at tillery Rocket Brigade, commanded by Milos the ICTY in 2006. From the window of his Djosan. Peraj explained in an interview with house, he said he could see large number of BIRN that when he and three other officers Kosovo Albanians coming towards Meja af- reached Meja, they saw the bodies of more ter fleeing their homes, as the village was on than 20 young men scattered around a meadthe way to the Albanian border, where they ow. “I turned one of them over. He was shot were headed to seek safety. “In this convoy, from close range and I saw that his eye had there were people from 17 villages,” he told come out and was hanging there,” he recalled.

Peraj said he noticed powder burns on the the Hague court.

Pnishi said that the people in the convoy heads of some of the victims, which he said inwere ordered by Serbian forces to drop their dicated that “they were shot at point-blank identity cards, while the police separated the range”.

In his witness statement for prosecutors in women and children from the men, who were made to leave their tractors or cars and lie The Hague, Peraj identified Dimitrije Rasovic, then an inspector with the Gjakova/Djaface-down on the ground.

According to Pnishi, the commander sep- kovica police, as one of the policeman he met arating the men from others was a local po- at a checkpoint in Meja. Peraj also said he saw

Milan Scepanovic, another inspector with the Gjakova/Djakovica police, at the checkpoint, where Scepanovic had “12 men lined up against a wall”.

Peraj further identified Zdravko Vintar, chief of the 52nd Artillery Rocket Brigade’s Public Information and Morale Section, as the man who typed a report for the Yugoslav Army stating that “74 terorists have been killed in Korenica and 68 in Meja” on the evening of April 27.

Peraj accused three people of bearing most responsibility for the killings.

“Nikola Micunovic (aka Dragan), Milan Kotur and [Milovan] Kovacevic are the main people responsible for the massacre in Meja and Korenica. They planned and led the entire operation,” Peraj told the Hague prosecutors. Nikola Micunovic was commander of the Yugoslav Army’s 113th Military Territorial Detachment, while Milovan Kovacevic was chief of the Gjakova/Djakovica police at the time. Milan Kotur was Chief of Infantry at the Pristina Corps Command of the Yugoslav Army. Peraj claimed that a couple of days prior to the massacre, he spoked to Micunovic, who “told me that the valley of Caragojs [where Meja and Korenica are located] was going to pay a very high price” because of the killings of the five Serb policemen, one of whom was Micunovic’s godfather.

Peraj further claimed that after the killings of the policemen, there was an informal meeting at a private house in Gjakova/Djakovica, near the Yugoslav Army’s barracks. According to Peraj, Nikola Micunovic, Milovan Kovacevic, Sergej Perovic and Sreto Camovic attended the meeting, along with other people from different units who he did not name.

Sreto Camovic was head of the State Security department of the Interior Ministry in Gjakova/Djakovica.

Also present was Momir Stojanovic, commander of Military Security of the Pristina Corps. At the meeting, Peraj said he heard Stojanovic, who was a relative of one of the five policemen who were killed by the KLA,

April 2020

ICTY statement by witness codenamed K-73.

Graves of Kosovo Albanian war victims in Gjakova/Djakovica. Photo: Fred Abrahams/Human Rights Watch.

order a retaliatory operation to be staged in which at least “100 heads” would be eliminated and “everything burned”. “The operation was approved by Nebojsa Pavkovic, then commander of the Third Army,” Peraj added.

He claimed that the operation was carefully planned in Belgrade and had a clear goal: “The main purpose was to ethnically cleanse this part [of Kosovo] through expulsions to Albania,” he said.

Five senior Serbian officials were convicted by the ICTY in 2014 of crimes in Kosovo including the Meja and Korenica killings – Nebojsa Pavkovic, commander of the Third Army, Vladimir Lazarevic, commander of the Pristina Corps, Dragoljub Ojdanic, chief of the general staff of the Yugoslav Army, and Sreten Lukic, chief of staff of the Serbian Interior Ministry in charge of Kosovo, and Assistant Interior Minister Vlastimir Djordevic.

A year later, Interpol issued a ‘red notice’ calling for the arrest of 17 people over crimes committed in Meja and Korenica. On the list were suspects already mentioned in testimony at the ICTY – Dimitrije Rasovic, Predrag Stojanovic, Momir Stojanovic, Nikola Micunovic, Sreten Camovic and Zivko Vuksanovic.

However, the other 11 names were revealed by Interpol for the first time – Muharem Ibraj, Miras Gegovic, Momcilo Stijovic, Dragan and Aleksandar Pekovic, Miso Popovic, Lazar Draskovic, Zoran Mirkovic and Momcilo, Milutin and Miladin Novakovic.

Muharem Ibraj has claimed that he was a civilian security officer in his village, while Lazar Draskovic and Predrag Stojanovic were on a list of special police unit members at the police station in Gjakova/Djakovica in the first two weeks of May 1999 that was shown as evidence in an ICTY trial. Further details about the others on the Interpol list remain unknown.

‘It was like an atom bomb hit’ Other Yugoslav Army witnesses have corroborated that the events in Meja and Koren-

ica were part of a broader ethnic cleansing campaign aimed at the expulsion of Kosovo Albanians.

A witness codenamed K-73, an officer with the 52nd Battalion Military Police, said in a statement to Hague prosecutors that in April 1999, “[52nd Battalion] commander [Stevo] Kopanja gathered the officers together and gave the instruction that from now on we have to clear the [Gjakova/Djakovica] area of Albanians. Commander Kopanja clearly said that we had to send all Albanian civilians towards Korenica because the Interior Ministry is waiting for them there with a list of names of terrorists [KLA members]”.

“It was clear to me at the time that this was just a cover story and that the only purpose for this operation was to cleanse the villages.

I could not imagine any KLA member willingly going to Korenica and not fleeing the advance of our forces,” the army witness added.

He said that the Yugoslav Army’s 63rd Parachute Brigade, part of the 52nd Battalion Military Police and the Special Police Unit participated in the operations.

Another witness, codenamed K-90, was a military policeman with the 549th Motorised Brigade’s Second Battalion.

“After we had ordered a village to leave within an hour it was like an atom bomb had hit the village. Individual soldiers were coming through the village and looting anything that was not nailed down. They were taking things that they could not imagine they were going to be able to take home to Serbia. It was not all the troops that were doing that, it was just individuals,” K-90 testified at the ICTY. K-90 confirmed that killing of five Serbian police officers was the reason for the attacks on Meja and Korenica.

“This incident was the catalyst for a mass deployment of police in the area. Within days after this incident, about 400 additional police arrived in the Djakovica area in about 10 buses and a number of civilian vehicles. They included Special Police Unit units and two Frenkijevci [Special Operations Unit mem-

bers] in a car. I recognised the Frenkijevci by their uniform and I even swapped a cigar for some water and cigarettes. They wore familiar Frenkijevci hats,” K-90 said.

The Frenkijevci got their name from Franko Simatovic, alias Frenki, who at the time was deputy chief of Serbian State Security and commander of the Special Operations Unit.

K-90 was also in Meja and Korenica, where he was sent by his commander, Vlatko Vukovic, to whom he reported killings and the expulsion of civilians. Peraj said that around 4,000 personel from Serbia participated in the entire operation, including members of Zeljko ‘Arkan’ Raznatovic’s paramilitary unit. “[Pristina Corps commander Vladimir] Lazarevic and lieutenant-colonel Goran Jeftovic coordinated this from Djakovica,” Peraj said.

‘Anti-terrorist’ operation – but no ‘terrorists’ Of more than 30 people who have been alleged to have been involved in killings and expulsions during the Reka military operation, eight of them appeared at the ICTY to testify for the defence at the trials of Slobodan Milosevic and his generals. They denied that war crimes were committed in Meja and Korenica, and said that the Reka operation was staged by army and police forces against what they called ‘Shiptar Terrorist Forces’ – a derogatory name for the KLA. They also denied that Kosovo Albanian civilians were forced out of their homes and villages.

Most claimed that neither they nor their units were in the area at the time. The majority also said that they did not see or kill any ‘terrorist’, although some said they heard KLA members shooting at Serbian forces.

The commander of the Yugoslav Army’s 52nd Artillery Rocket Brigade, Milos Djosan, testified that all his combat units were outside Gjakova/Djakovica at the time of the incident and that only a logistical unit, commanded by his subordinate Zlatko Odak, was there.

“My soldiers and officers didn’t even see a single terrorist,” Djosan said.

Zlatko Odak gave a statement to the Yugoslav Army’s Commission for Cooperation with the ICTY and said that his unit “did not engage in any fighting with the Shiptar Terrorist Forces and no civilians were encountered”.

Vlatko Vukovic, commander of the Second Motorised Battalion of the 549th Brigade, said he was ordered the day before the massacre

by Veroljub Zinkovic, the chief of staff of the Pristina Corps, to block off the Korenica area “with the purpose of preventing the withdrawal of the Shiptar Terrorist Forces towards Djakovica, over the river Erenik towards Alba-

29

nia”. Vukovic claimed in court that ‘terrorist’ groups shot at Serbian forces on a couple occasions from the morning of April 27 and that there were columns of civilians leaving the area but that they were going willingly, and that no soldiers were forcing them or separating men from the others. Sasa Antic, commander of a special purpose military police company with the 52nd Military Police Battalion, said his unit was deployed to “prevent the flow of terrorists towards the border” in mid-April 1999, but did not engage in any operations on April 27 or 28.

Milan Kotur, Chief of Infantry in the Pristina Corps Command, testified that the Reka operation was carried out by police from Gjakova/Djakovica with Yugoslav Army help “to eliminate terrorist forces”. However, he insisted: “I did not have a role in this.” He also said that Peraj’s statement that he, Nikola Micunovic and Milovan Kovacevic “were responsible for Meja and Korenica and planned the whole operation” was incorrect. Momir Stojanovic, who Nike Peraj claimed gave the order for “100 heads” to be taken in revenge for the Serbian policemen’s killings, said that this was a “completely incorrect allegation”.

He also told the ICTY that he never attended the alleged meeting at which the idea of attacking Meja and Krenica was discussed.

Sergej Perovic, chief of the security section at the 52nd Artillery Rocket Brigade, who Peraj said was with him in Meja on April 27 when he saw some victims’ corpses, insisted that he did not actually enter the village.

Perovic also denied that the meeting at which Stojanovic allegedly called for “100 heads” ever happened. Goran Jevtovic, head of the operations department at the Pristina Corps’ forward command post, told the ICTY meanwhile that he was “not in the [Caragojs] valley [where the operation was staged], nor was I directly engaged in terms of command or in any other sense”.

Few suspects investigated, none prosecuted No one mentioned in the ICTY witness statements has ever been charged with involvement in the massacre in Meja and Korenica. The Serbian War Crimes Prosecutor’s Office launched an investigation into incidents in Meja, Korenica and five other villages in the Djakovica/Gjakove area. Of the four people probed, one died in the meantime and the investigation into the others was halted in 2019 “because not enough evidence exists for indictments”. The prosecution declined to tell BIRN who was under investigation, but Serbian media reported that the three surviving suspects were Momir Stojanovic, Sreten Camovic and Nikola Micunovic.

Regarding the removal of the victims’ bodies and their reburial in Belgrade, the Serbian prosecution has an open case against unknown perpetrators.

In 2015, Kosovo’s Special Prosecution Office indicted Sahit Halitaj, a Roma man from Kosovo, for assisting in the Reka operation and robbing the houses and corpses of those killed at the Meja checkpoint. But a year later, the indictment was withdrawn.

Kosovo’s Special Prosecution Office declined to answer BIRN’s questions about whether it is investigating the massacre.

Amer Alija from the Pristina-based Humanitarian Law Centre, which monitors war crime trials, said that from the evidence available, it would be a simple task to investigate the alleged perpetrators based on military hierarchy of responsibility.

“At least 20 individuals from ten units have been identified whose role in this operation should be investigated,” Alija said.

30

April 2020

FEATURE Hungary has stoked anger by trying to make details of a Chinese-funded rail project a state secret, even as coronavirus puts the breaks on construction.

Ilustrative picture / Photo: Pixaby

Budapest to Belgrade: All aboard the secret express EDIT INOTAI | BIRN | BUDAPEST

T

aking the train from Budapest to Belgrade feels like a journey through time. The ride lasts eight hours — just as it did 150 years ago when the track was built. The carriage shudders as the train reaches the giddy speed of 40 kilometres per hour.

Modernisation of the railway has been on Hungary’s agenda for two decades, but critics say it should not be pursued at any cost — especially since it will involve cash from China, which is stumping up billions of euros to build a new track.

Yet even before a sleeper is laid, the Hungarian government has thrown a cloak of secrecy over the project, raising serious questions about transparency and accountability.

On April 8, the government submitted a draft bill to classify details of the Budapest-Belgrade railway plan, ostensibly to protect national interests.

The move came less than a week after parliament passed a controversial “coronavirus law” granting Prime Minister Viktor Orban the right to rule by decree for as long as he wants.

Critics say the government’s new “sweeping powers” could undermine democratic checks and balances. Others go further, claiming Hungary has become a virtual dictatorship, though contrary to expectations, parliament has not been suspended.

A vote on the draft bill is expected to take place in May. The railway is to be built and financed mostly by China as part of Beijing’s Belt and Road Initiative, a complex network of projects to revitalise trade routes along the ancient Silk Road.

The cost of the Budapest-Belgrade link is exorbitant: two billion euros and counting.

That makes it the single most expensive rail investment in Hungary’s history.

Some critical news outlets have calculated that in a best-case scenario it would take 130 years to pay off the investment — and in a more realistic one, 2,400 years.

The government argues that the investment is of the “highest public interest”. Even so, it says the release of any details of the treaty “could endanger the enforcement of Hungary’s foreign policy and foreign trade interests”.

In a fiery parliamentary debate on April 8, politicians from Orban’s ruling Fidesz party defended the project but wasted few words explaining why it needed to be a state secret.

Gabor Banyai, Fidesz’s speaker in the debate, argued that “Hungary would still be in the Middle Ages if all infrastructure investments had been decided on whether or not they pay off”.

Even the Budapest Chain Bridge — one of the capital’s tourist highlights — would not have been built had funders thought only about a return on their investment, he said.

The Ministry of Innovation and Technology — responsible for the project — did not respond to multiple requests from BIRN for an explanation of the reasons behind the decision to classify the project.

The Budapest-Belgrade project has had a long and controversial history in Hungary.

The EU launched an infringement procedure against Budapest in 2016 for not complying with European procurement laws.

When the government finally agreed to announce a tender, few were surprised when Lorinc Meszaros, a childhood friend of Orban who rose from being a lowly gas fitter to a tycoon, won a contract, along with two Chinese companies.

“For the Hungarian government, there are evidently political motivations in the background,” Peter Balazs, director of the Centre of Neighbourhood Studies at the Central European University (CEU) and Hungary’s former European Commissioner, told BIRN. “The Budapest-Belgrade railway is just another opportunity for Orban to annoy the West and prove that he can have allies and partners outside the EU. And businesswise, nobody will scrutinise the deal, as it would happen with EU funds. Here, there is no need for transparency. The government can distribute public money freely.”

He added: “A lot of infrastructure investments are implemented in Europe and in most cases, public hearings and debates are organised. This is perfectly in line with public interest, since these investments are financed from taxpayers’ money. But in this case, I’m afraid the government wants to conceal something.”

Balazs conceded that since the EU’s eastern enlargement, priority has been given mostly to developing east-west connections while north-south transport corridors have been neglected. But he said Brussels had recently put more focus on developing Western Balkans transport infrastructure, and Hungary should have lobbied for EU funds rather than looking to China, especially now that Hungarian diplomat Oliver Varhelyi is EU Commissioner for Enlargement.

“I understand that the Budapest-Belgrade railway is important for Serbia, but much less so for Hungary,” Balazs said. “For the Western Balkans, this could mean the fastest direct connection towards Western Europe. The region will be completely happy if somebody builds it for them.”

Experts say the question to ask about any infrastructure investment is who benefits and who foots the bill. In this case, they argue it is China that will benefit and Hungarian taxpayers who will pay.

Nobody knows the final price tag. And the terms of the loan agreement with Exim Bank of China — which is financing 85 per cent of the project — will be classified.

Critics also question the economic rationale of the project since the track cuts through Hungary without connecting any major cities.

It is evidently tailored mostly for the transport of goods, using Hungary as a transit country.

The railway is to be built and financed mostly by China as part of Beijing’s Belt and Road Initiative, a complex network of projects to revitalise trade routes along the ancient Silk Road.

Analysts say China is thinking big and planning long. The idea is to link a port it has acquired in Piraeus, Greece, with Western Europe.

However, the sections between Piraeus and Skopje, the capital of North Macedonia, and Skopje and Belgrade have yet to be built.

And work only started last year on the Serbian part of the Budapest-Belgrade route.

Agnes Szunomar, a China expert at the Budapest-based Centre for Economic and Regional Studies think tank, said that what drives the Chinese government is less trade and more the symbolic value of the investment.

“China’s main motivation is to be present in Europe as a country that is capable of carrying out high-quality infrastructure investment,” she told BIRN. “The Budapest-Belgrade railway would be their flagship project in the EU. Just like the Peljesac bridge built in Croatia, which is actually the first EU-financed Chinese infrastructure project in the region. Trade is also important, but the Budapest-Belgrade railway is only one of the many connections they have.”

Szunomar cited the example of the 10,000-kilometre Skyworth Express rail connection between the Polish city of Lodz and the Chinese city of Chengdu, which was inaugurated last year. Trains take a fortnight to transport goods mainly from China to Europe before returning mostly empty.

Szunomar was not surprised by the news that Hungary plans to classify the details of the treaty.

“The Hungarian government already classified the feasibility study so they probably thought it was better to carry on like that. I don’t believe the Chinese asked for this.”

She added that according to publicly available data, the interest rates on loans provided

by China are usually not lower than international rates, but they are not much higher either. Construction will be delayed by the coronavirus pandemic, since there is little chance that Chinese engineers and workers will be allowed to fly to Hungary anytime soon. Completion is now planned for 2022 at the earliest.

April 2020

FEATURE

31

The economies of Croatia, Montenegro and Albania rely heavily on tourism, but COVID-19 means summer 2020 looks like being a washout

Balkan Tourism Sector Braces for Summer Season Write-Off SAMIR KAJOSEVIC, ANJA VLADISAVLJEVIC, GJERGJ EREBARA | BIRN | PODGORICA, TIRANA, ZAGREB

D

ragan Ivancevic’s Hotel Adria in the Montenegrin coastal town of Budva stands empty, its doors shut by a government-imposed lockdown to fight the spread of COVID-19.

For years, the money spent by tourists flocking to Montenegro’s Adriatic coastline has been a mainstay of the former Yugoslav republic’s economy, accounting for 21 per cent of national output last year.

Ivancevic says the fallout from the novel coronavirus sweeping the world could be devastating for the former Yugoslav republic of some 630,000 people.

“At this time of year, all the money from last year has been spent, so we usually take loans,” he told BIRN. “With this epidemic, it’s hard to take a loan when you don’t know how to repay it.”

Those living off tourism in the Balkans are braced for a sustained downturn; crowded beaches, traffics jams and long queues for ice cream are looking increasingly unlikely this summer.

“Certainly, no matter what happens, the season will not be normal,” said Damir Kresic, director of the Institute for Tourism, a research and consultancy body based in the Croatian capital, Zagreb.

“Even if the epidemic stops tomorrow, it would not be normal.”

Croatian support measures “no longer enough” Like Montenegro, Croatia to the north and Albania to the south depend heavily on the flow of visitors to their respective stretches of the Adriatic coast.

In Croatia, tourism is responsible for almost 20 per cent of gross domestic product, GDP, with the number of visitors growing every year to a staggering 20.7 million in 2019, according to data from the state eVisitor system.

But for weeks, Croatia, like the rest of the Balkans, has been in lockdown, with public transportation, bars, restaurants and cafes closed. Borders are closed across the region.

Governments are promising help for businesses, including the tourism sector if the summer season is a washout. But any aid will struggle to fully offset the likely damage.

“In the more optimistic scenario, if the epidemic would end or at least be brought under control by June then part of the season could be saved,” said Kresic. “But if this kind of health crisis continues in June and July then we can forget this year.”

In early March, within days of its first confirmed case of COVID-19, the government insisted that, regardless of the restrictions gradually imposed on businesses and individuals to tackle the spread, the coun-

People during sunset on the seaside of Qerret, Albania / Photo: Gent Shkullaku

try remained a safe destination for tourists.

The situation changed rapidly, however, as the restrictions tightened. On March 18, Tourism Minister Gari Cappelli told the HRT public broadcaster, “I hope there will be a chance to get through the second quarter and, if we catch [more visitors in] September and October, we can swim out alive.”

The same day, the government announced a package of 63 measures to boost the economy, including salary subsidies for struggling businesses and plans for deferred payment of taxes and fees for companies and small businesses in the tourism sector.

Kresic said the measures were a good start but, given the rapidly changing circumstances, were “no longer enough.”

Emergency credit line in Montenegro More than 2.6 million tourists visited Montenegro last year, generating earnings of one billion euros. But since mid-March this year, Montenegro’s borders, bars, hotels and restaurants have been closed, while

a night-time and weekend curfew was imposed at the end of the month.

The only queues at the coast are those in front of supermarkets and pharmacies.

Trying to soften the blow to businesses, the government announced on March 18 the postponement of loan repayments and taxes for 90 days, while Prime Minister Dusko Markovic promised a new credit line of up to three million euros with an interest rate of just 1.5 per cent.

“These funds are intended for companies operating in the field of procurement of medicine, tourism and catering, traffic and food,” Markovic told a press conference.

Nina Vukcevic, public relations manager at Montenegro’s National Tourism Organisation, said the funds would cover wages in the tourism sector for the next three months.

“As tourism seems to be most affected by the current health crisis, these measures will help preserve existing jobs and allow the economy to recover faster after this turbulent period,” Vukcevic told BIRN. In Albania, pleas fall on deaf ears With hopes fading that the summer season can be salvaged, tourism operators in Albania have called on the government to grant them a tax holiday and access to cheap loans. But they have so far received neither.

Tourism has become the backbone of

the Albanian economy in recent years, with the number of foreign visitors reaching roughly 6.4 million in 2019. The sector is estimated to account for roughly 12 per cent of GDP. Not so this year, given the government’s own efforts to halt the spread of COVID-19 – shutting borders, restaurants and cafes.

The Association of Tour Operators and Tour Agencies appealed to the government to suspend or postpone some taxes for a period of three to six months, but the government has promised only a limited programme of support for some small enterprises. Businesses are eligible if they were prevented from operating by the government-imposed restrictions. Tour operators are not among them since they are allowed to work, despite the fact the borders are closed.

Kliton Gerxhani, the association’s deputy head, said the failure to support tour operators ignored the sector’s broad contribution to the economy and the population at large.

“Money that tourists spend at hotels and restaurants is passed on to employees, fishermen, farmers and other service providers,” Gerxhani told BIRN. “The trouble is that tourism is the first sector to be hit by the COVID-19 pandemic and probably the last that will recover because travel and leisure will for sure come below the population’s need for food and security at a time of crisis.”