Reporter.al Numri 54 by Reporter.al

Favorizimi i kompanisë së naftës ‘Terraoil Swiss’ i kushton shtetit 300 milionë $

Sipas vendimit të gjykatës, përzgjedhja e kompanisë zvicerane u krye nën favorizim dhe shkelje të barazisë në tender nga ish-ministri i Energjetikës, Damian Gjiknuri dhe Albpetrol, duke rrezikuar një dëm nga 250 deri në 300 milionë USD.

Pushohen hetimet kundër Erion Veliajt për pishat e shtrenjta të ‘Fushës’

Punëtorët grevistë të Poçemit, viktimat e privatizimit të dështuar të ARMO

Në vitin 2008, qeveria shiti bashkë me ARMO-n edhe nënstacionin e Poçemit; por ndërprerja e punës së rafinerisë së Ballshit – i ka futur punëtorët në grevë urie për rrogat e prapambetura.

Nr.

Shkurt 2020 E përmuajshme

SI E GJUNJËZOI DREJTËSINË EMILJANO SHULLAZI

KËRCËNIME DHE PROCEDURË/ Ndërsa i dënuari Emiljano Shullazi projektonte një biletë të parakohshme lirie, disa gjyqtarë u kërcënuan dhe të tjerë dhanë dorëheqjen nga procesi i zhytur tashmë në kolaps në Apel, ndërkohë që institucionet e drejtësisë dhe ato të qeverisë bënë një sy qorr.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN. Fotot e Emiljano Shullazit dhe gjyqtares Saida Dollani nga LSA

Shkurt 2020

KËRCËNIME DHE PROCEDURË: SI E GJUNJËZOI DREJTËSINË EMILJANO SHULLAZI

FAVORIZIMI I KOMPANISË SË NAFTËS I KUSHTON SHTETIT 300 MILIONË USD

BIZNESMENI KONTROVERS GREK KOMPLOTON RIKTHIMIN NË FUSHAT E NAFTËS

PUSHOHEN HETIMET KUNDËR ERION VELIAJT PËR PISHAT E SHTRENJTA TË ‘FUSHËS’

SEGREGIMI I FËMIJËVE ROMË DHE EGJIPTIANË NË SHKOLLAT SHQIPTARE

PUNËTORËT GREVISTË TË POÇEMIT, VIKTIMAT E PRIVATIZIMIT TË DËSHTUAR TË ARMO

4-5

Ndërsa i dënuari Emiljano Shullazi projektonte një biletë të parakohshme lirie, disa gjyqtarë u kërcënuan dhe të tjerë dhanë dorëheqjen nga procesi i zhytur tashmë në kolaps në Apel, ndërkohë që institucionet e drejtësisë dhe ato të qeverisë bënë një sy qorr.

6-7 Sipas vendimit të Gjykatës Administrative Vlorë, përzgjedhja e kompanisë zvicerane në koncesionin e tre fushave naftëmbajtëse në jug të Shqipërisë u krye nën favorizim dhe shkelje të barazisë në tender, duke rrezikuar t’i shkaktojë vendit një dëm të përllogaritur nga 250 deri në 300 milionë USD.

ENGLISH EDITION BREACH OF PROCUREMENT FOR OILFIELDS TENDER COULD COST ALBANIA $300 MILLION CONTROVERSIAL GREEK BUSINESSMAN PLOTS RETURN IN ALBANIA’S OILFIELDS

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

‘POSTPONEMENT’ OF ALBANIA’S MEDIA MUZZLE SHOULDN’T FOOL ANYONE

HOW HUNGARIAN OLIVE OIL KEPT MACEDONIAN MEDIA AFLOAT

LAJME

‘WHERE DID EVERYONE GO?’ THE SAD, SLOW EMPTYING OF BULGARIA’S VIDIN

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

10-11

ANALIZA

INVESTIGIME

DENMARK’S INTEGRATION EXPERIMENT REFLECTS EUROPEAN U-TURN

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Gjykata e Apelit Tiranë miratoi pushimin e hetimeve ndaj zyrtarëve të bashkisë së kryeqytetit dhe kompanisë Fusha sh.p.k, të kallëzuar për prishjen e barazisë në tendera dhe shpërdorim detyre për një kontratë ‘pa garë’ për furnizimin dhe vendosjen e drurëve dekorativë në zonën industriale Kamëz-Kashar.

14-15 Në vitin 2008, qeveria shiti bashkë me ARMO-n edhe nënstacionin e Poçemit; por ndërprerja e punës së rafinerisë së Ballshit – e cila ka ndryshuar disa herë pronarë, i ka futur punëtorët në grevë urie për rrogat e prapambetura, ndërsa braktisja e punës rrezikon furnizimin me ujë dhe drita të Mallakastrës.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Shkurt 2020

Ngjarjet e Shkurtit Frika nga koronavirusi Shqipëria ka rritur masat në kufi pas shpërthimit të rasteve me virusin COVID-19 në Itali. Autoritetet thonë se në Shqipëri nuk ka ende asnjë rast të identifikuar, por rreziku i përhapjes ka shkaktuar frikë dhe panik mes qytetarëve.

Foto nga porti i Durrësit: GENT SHKULLAKU/ LSA

Frikë dhe pasiguri nga koronavirusi Një pjesë e shqiptarëve duket se u mbërthyen nga paniku i përhapjes së mundshme të koronavirusit, duke sulmuar farmacitë për maska dhe supermarketet për dizinfektues duarsh ndërsa virusi i frikshëm me origjinë nga krahina Vuhan e Kinës mbërriti në Itali. Njohur zyrtarisht me emrin COVID-19, virusi ka prekur deri më 23 Shkurt 78,811 persona në të gjithë botën duke shkaktuar 2,462 të vdekur. Sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë, rreziku i prekjes nga virusi vlerësohet “Shumë i Lartë” për Kinën dhe “I Lartë” për pjesën tjetër të botës. Në Tiranë, si pasojë e frikës ndaj virusit, shkolla private Udha e Shkronjave njoftoi ndërprerjen e procesit mësimor për dy javë mëngjesin e së hënës. Por vetëm një orë më pas, Ministrja e Arsimit Besa Shahini kërcënoi shkollën me heqje të licencës dhe rekomandoi që drejtuesit e saj të hetoheshin nga sistemi i drejtësisë për përhapje paniku. Për kërë shkak, shkolla tërhoqi vendimin e saj duke shkruar në faqen e vet në Facebook. Prokuroria e Tiranës duket se nuk priti gjatë për të reflektuar mbi këtë situatë. Ajo njoftoi menjëherë hapjen e hetimeve për “përhapje paniku”.

Donatorët premtojnë 1.1 miliardë USD për rindërtim Disa dhjetëra shtete dhe institucione ndërkombëtare premtuan të ndihmojnë Shqipërinë me qindra milionë euro ndihma financiare, ndihma në natyrë, projekte zhvillimore dhe kredi për të ndihmuar në procesin e rindërtimit të zonave të prekura nga tërmeti i 26 Nëntorit 2019. Bashkimi Europian ofroi 115 milionë euro grante ndërsa Banka Europiane e Investimeve, krahu financiar i BE-së, tha se paketa e saj e kredive për sektorin publik dhe privat mund të arrijnë në 100 milionë euro në varësi të procedurave të brendshme të miratimit të projekteve që ka kjo bankë. Presidentja e Komisionit Europian Ursula von der Leyen tha në fjalën e saj se është e qartë se Shqipëria nuk mund të përballojë koston e rindërtimit e vetme para se të njoftonte premtimin për 100 milionë euro grant nga buxheti i përbashkët. “Ne premtojmë një valë të vazhdueshme investimesh për rindërtim,” tha ajo.

Emiratet e Bashkuara Arabe ishin bashkë me Italinë dy vendet kryesore që premtuan ndihma dhuratë, e para në shumën 70 milionë dollarë për ndërtimin e 2 mijë shtëpive dhe e dyta, në shumën 65 milionë euro. Tërmeti i 26 Nëntorit 2019 shkaktoi, sipas vlerësimeve të qeverisë shqiptare, afro 1 miliardë euro dëme, nga të cilat, shumica dërrmuese, rreth 800 milionë u shkaktuan në dëmtime të plota apo të pjesshme të banesave në Durrës, Tiranë e Lezhë.

Përgjime policore pa urdhër prokurori Policia e Shtetit pritet të fitojë të drejtën për të kryer përgjime ambjentale, përgjime telefonike apo fotografime e video të personave që ajo gjykon se kanë duke kryer një vepër penale, pa pasur nevojë të pajisen me autorizim nga prokuroria ndërkohë që dy drejtuesit më të lartë të prokurorisë kthehen në vartës të Ministrit të Brendshëm, sipas propozimeve të kryeministrit Edi Rama për ndryshime në ligjin aktual për Policinë e Shtetit. Autorizimi i policisë për të kryer përgjime shoqërohet me instituimin e një koncepti të ri të quajtur “procedim policor”, si dhe me krijimin e një Komiteti në të cilin, dy drejtuesit e shërbimeve të prokurorisë, Prokurori i Përgjithshëm dhe kreu i Prokurorisë së Posaçme kundër Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit, SPAK, do të duhet të raportojnë te Ministri i Brendshëm. Propozimet për ndryshime në këtë ligj janë bërë nga Këshilli i Ministrave dhe depozituar në Kuvendin e Shqipërisë. Projektligji prek një çështje e cila shpreh një dëshirë të vjetër të socialistëve për t’i ngarkuar policisë fuqi përgjimi, një çështje që është shqyrtuar sakaq nga Gjykata Kushtetuese dhe është rrëzuar si anti-kushtetuese.

Qeveria bëhet me ‘avion zyrtar’ nga Turqia Qeveria e kryeministrit Edi Rama mori një avion VIP të modelit Airbus 319-100, i cili më parë i është përdorur nga qeveria e Turqisë. Mënyra se si avioni iu transferua Shqipërisë nuk bëhet e ditur. Faqja e internetit Planespotters.net, e cila furnizohet nga të apasionuarit pas avionëve që postojnë foto

të tyre nëpër aeroporte të ndryshme, raportoi se avioni është fotografuar në Aeroportin e Mynihut në Gjermani të premten më 14 shkurt. Nga data 15 deri 17 shkurt në Mynih po mbahet konferenca e sigurisë ku merr pjesë mes shumë liderëve botërorë edhe kryeministri Edi Rama. Kjo konferencë konsiderohet një forum i rëndësishëm ndërkombëtar për shkëmbimin e pikëpamjeve për sigurinë dhe marrëdhëniet ndërkombëtare. Avioni është prodhim i vitit 2000 dhe është përdorur fillimisht nga Aviacioni Ushtarak Italian deri në vitin 2005 dhe më vonë nga qeveria turke. Ai raportohet se i ka kaluar qeverisë shqiptare në shkurt 2020. Mënyra e këtij kalimi mbetet e paqartë ndërsa avioni vijon të fluturojë me kodin e regjistrimit turk pavarësisht se ka të shkruar ‘Albania’ në trupin e tij. Një zëdhënës i kryeministrit Edi Rama nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN për këtë çështje.

Shkencëtarët peticion kundër digës së Kalivaçit Në një prej peticioneve më të mëdha shkencore për ujërat e ëmbla të të gjitha kohërave, 776 shkencëtarë dhe ekspertë nga e gjithë bota i kanë kërkuar qeverisë shqiptare të ndalojë ndërtimin e digave mbi lumin Vjosë. “Vjosa, i vetmi lum i egër që na u la ashtu si u krijua nga natyra, është një lum që ja kemi borxh brezave tanë të ardhshëm,” tha profesor Ferdinand Bego nga Universiteti i Tiranës. “Është shpëtimi i vetëm për ne dhe gjeneratat e ardhshme, të cilët do të jetojnë në këtë vend për të korrigjuar gabimet tona dhe për të rikuperuar jetën e egër të lumenjve edhe për lumenjtë e tjerë në vend,” shtoi ai. Planet për ndërtimin e hidrocentraleve mbi lumin e Vjosës kundërshtohen prej vitesh nga banorët e zonës, aktivistët mjedisorë vendas dhe të huaj si dhe grupe të shkencëtarëve, të cilët e konsiderojnë Vjosën si lumin e fundit të egër në Europë që nuk duhet të cenohet nga digat. Në vitin 2017, aktivistët mjedisorë triumfuan në gjykatë duke e nxjerrë të pavlefshme kontratën koncesionare të qeverisë për hidrocentralin e Poçemit. Megjithatë, qeveria miratoi në vitin 2017 një koncesion të ri për ndërtimin e HEC-it në Kalivaç në favor të kompanisë turke Ayen-Alb dhe kompanisë Fusha sh.p.k. Në fund të janarit kompania Abkons – e kontratktuar nga Ayen-Alb dhe Fusha Sh.p.k, prezantoi në Memaliaj raportin të ndikimit në mjedis për hidrocentralin me fuqi të instaluar 111 MW.

Shkurt 2020

INVESTIGIM

Kërcënime dhe procedurë: Si e gjunjëzoi drejtësinë Emiljano Shullazi Ndërsa i dënuari Emiljano Shullazi projektonte një biletë të parakohshme lirie, disa gjyqtarë u kërcënuan dhe të tjerë dhanë dorëheqjen nga procesi i zhytur tashmë në kolaps në Apel, ndërkohë që institucionet e drejtësisë dhe ato të qeverisë bënë një sy qorr. EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

itën kur gjyqtarja Saida Dollani e Apelit për Krime të Rënda u caktua kryetare e trupës në çështjen kundër Emiljano Shullazit, bashkëshorti i saj mori si mesazh një pistoletë në gojë. Mbrëmjen e 23 prillit 2019, Kristaq Prifti ishte duke tymosur një cigare në ambientet e jashtme të një lokali në afërsi të shtëpisë, kur një djalë i ri, i veshur me të zeza iu afrua me shpejtësi, i bllokoi këmbën e majtë dhe me një të shtyrë në kraharor, e rrëzoi përtokë. Pamjet e kërcënimit, të fiksuara nga një kamera në zonëtregojnëse si agresori i vendosi pistoletën në gojë Priftitdhe i përcolli njëmesazh. Një mik i Priftit në vendngjarje u përpoq më kot të largonte autorin e kërcënimit, duke e tërhequr atë nga mbrapa. Sipas denoncimit të bërë më pas në polici, kërcënimi kishte si objekt punën e gjyqtares Dollani.”Ti me atë shk**dhatën tënde, mos harro se i ke dy djemtë në… [vendin ku studiojnë djemtë e gjyqtares],” ka kërcënuar agresori, para se të largohej me vrap në anën e djathtë të rrugës. Gjyqtarja Dollani është vetëm një prej zyrtarëve tëdrejtësisë që u kërcënua familjarisht në mënyrë mafioze nëkohën kur Gjykata e Apelit për Krime të Rënda po përpiqej tëngrinte një trupë gjyqësore për çështjen “Shullazi”. Më 15 maj 2019, edhe gjyqtari Sokol Binaj u gjend përballë makinës së djegur në pronësi tëbashkëshortes së tij, ndërsa gjyqtari i Apelit të Durrësit, Arben Vrioni mori një urdhër mbrojtjeje në kohën që u komandua si pjesë e trupës gjyqësore në çështjen kundër Shullazit. Dokumentetgjyqësore tësiguruara nga BIRN hedhin dritëmbi krijimin e një atmosfere frike dhe shantazhi në paskuintat e procesit gjyqësor ndaj Shullazit, braktisjen e gjyqtarëve të kërcënuar nga institucionet dhe kolegët e tyre si dhe dështimin e hetimeve për zbardhjen e autorëve, pavarësisht se këta të fundit u fiksuan nga kamerat e sigurisë. Kërcënimet nga “autorë të panjohur” duket se i shtruan rrugën largimeve në seri të gjyqtarëve dhe zhytjes së çështjes Shullazi drejt kolapsit –një situatë e shoqëruar me

mbyllje sysh nga institucionet e drejtësisë. Gjyqtarja Saida Dollani dhe gjyqtari Sokol Binaj nuk pranuan të komentonin për BIRN kërcënimet, me argumentin se nuk mund të jepnin qëndrime për shkak të detyrës së tyre.Këshilli i Lartë Gjyqësor nuk pranoi gjithashtu të jepte shpjegime mbi masat mbrojtëse ndaj gjyqtarëve të kërcënuar, duke e konsideruar këtë informacion “sekret shtetëror”. Avokati i Emiljano Shullazit, Vladimir Meçe mohoi që klienti i tij të kishte lidhje me kërcënimin e bashkëshortit të Dollanit apo dijeni mbi kërcënime tëgjyqtarëve të tjerë në një komunikim me BIRN. “Policia ka pasur të gjithë mundësinë të identifikojë autorin apo autorët [e rastit Dollani], pasi gjithçka është zhvilluar nën objektivin e një kamere që ka filmuar gjithçka,” tha Meçe, duke aluduar se ngjarja mund të ishte një inskenim. Avokati i Shullazit shtoi gjithashtu se “shkeljet ligjore të gjyqtarëve janë denoncuar gjithmonë në rrugë ligjore dhe institucionale”, ndërsa i konsideroi gjyqtarët e caktuar në këtë proces të pabesueshëm për të qenë të drejtë dhe të paanshëm. Pushim dhe pezullim hetimesh Kur bashkëshorti i gjyqtares Saida Dollani u kërcënua me armë zjarri, problemet për familjen e tyre sapo kishin filluar.Sipas një kallëzimi të dytë të dorëzuar nga Dollani në Prokurori, kërcënimi i të shoqit u pasua nga një fushatë sulmi nga një portal lajmesh në internet. BIRN mësoi se gjyqtarja Dollani kallëzoi portalin online Pamfleti, duke pretenduar se përmes shkrimeve të publikuara gjatë mua-

jit maj 2019 nga autorë të panjohur, është shpifur për personin e saj, me qëllim pengimin e ushtrimit të detyrës nëpërmjet dhunës psiqike. Njëri prej shkrimeve aludonte se gjyqtarja Dollani e kishte sajuar kërcënimin e të shoqit me qëllim kalimin e procesit të vetingut. Ndërsa një artikull i dytë publikonte fotot e djemve të gjyqtares dhe adresën e shkollës ku ata studionin jashtë shtetit –një fakt ky i përmendur edhe gjatë kërcënimit me armë të të shoqit. Kallëzimet e bashkëshortëve Prifti dhe Dollani u bashkuan në një procedim të vetëm më 3 qershor 2019 dhe Prokuroria e Tiranës i nisi hetimet për akuzat e “kanosjes për shkak të detyrës” dhe “armëmbajtjes pa leje”. Por brenda një muaji, çështjet u ndanë sërish nga prokurorja Ida Ahmetlli, e cila brenda një kohe të shkurtër pezulloi hetimet për kërcënimin me armë të Kristaq Priftit dhe pushoi hetimet për artikujt e publikuar nëportalin Pamfleti. Dokumentet gjyqësore të siguruara nga BIRN tregojnë se çështja e kërcënimit të Z.Prifti u pezullua për shkak të dështimit të identifikimit të autorit. Ndërsa kallëzimi i gjyqtares Dollani ndaj portalit Pamfleti u pushua me argumentin se çështja mund të konsiderohej shpifje, por jo kërcënim me qëllim pengimin e ushtrimit të detyrës. Prokuroria konkludoi se artikujt e publikuar ndaj gjyqtares Dollani nuk kanë përmbajtje kanosëse serioze për jetën dhe shëndetin e saj apo të familjarëve dhe nuk parashikohen nga ligji si vepra penale.Ahmetlli shprehet se këto artikuj mbeten në nivelin e shpifjes dhe se duhet të ndiqet drejtëpërdrejt nga viktima akuzuese në gjykatë.

Kryetarja e KLGJ, Naureda Llagami dhe anëtarët e tjerë të Këshillit gjatë një mbledhjeje. Foto: LSA

Gjyqtarja Dollani dhe bashkëshorti i saj, Kristaq Prifti i kundërshtuan vendimet e Prokurorisë së Tiranës, duke pretenduar se nuk ishin kryer as hetimet më minimale. Ata i kërkuan gjykatës që të detyrojë Prokurorinë të shterojë hetimet për tëdy rastet- duke i konsideruar të lidhura ngjarjet me njëratjetrën. Gjykata e Tiranës i ka rrëzuar vendimarrjet e prokurorisë në të dyja rastet.Lidhur me vendimin e pezullimit të hetimit për kërcënimin e Kristaq Priftit, gjyqtarja Armela Hasantari i kërkoi prokurorisë që të verifikonte kamerat e sigurisë pranë vendit të ngjarjes dhe në rrugën prej nga u largua agresori, me qëllimin e identifikimin e autorit. “Ankimi i Kristaq Priftit ështëgjykuar më datë 12 nëntor 2019 dhe se është vendosur pranimi i kërkesës dhe urdhërimi i prokurorisë së rrethit gjyqësor Tiranë të rifillojë hetimet penal nr.3539 të të vitit 2019.Mësohet se vendimi i gjykatës është pa të drejtë ankimi dhe prokuroria është e detyruar të rifillojë hetimet,” deklaroi Gjykata e Tiranës për BIRN. Më 11 tetor 2019, Gjykata e Tiranës e konsideroi gjithashtu të padrejtë vendimin për pushimin e kallëzimit të gjyqtares Dollani ndaj portalit Pamfleti. Gjyqtarja Shefkie Demiraj ka çmuar se prokuroria duhet të identifikojë artikullshkruesin dhe ta pyesë atë në lidhje me rrethanat e çështjes, qëllimin e artikujve, burimin e informacionit në lidhje me gjyqtaren Saida Dollani. Gjykata parashikon se nëse nuk identifikohet artikullshkruesi, duhet të pyetet përfaqësuesi i portalit online Pamfleti. Përfaqësuesit e portalit Pamfleti nuk ishin të arritshëm për koment deri në publikim e këtij shkrimi.Ndërsa prokurorja Ahmetlli refuzoi të komentonte për BIRN vendimarrjen e saj për çështjet që kanë lidhje me gjyqtaren Dollani. “Është shkelje etike të komentoj për çësht-

Shkurt 2020

jen se keni gjykuar edhe Vollgën. Edhe të tjerët që e kanë gjykuar atë çështje e kanë dhënë dorëheqjen. Nëse dorëhiqeni, do të bëni të mundur të zhbllokoni edhe procesin,” i tha Dani në një seancë gjyqtares Boksi. Gjyqtarët Valdete Hoxha dhe Astrit Kalaja u larguan gjithashtu nga procesi. Ndërsa për gjyqtarin Arben Vrioni u dorëzuan 5 kërkesa për përjashtim, por ai u largua më 22 nëntor 2019 nga vetingu.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN. Fotot e Emiljano Shullazit dhe gjyqtares Saida Dollani nga LSA

jet e mia për të cilat kam marrë vendim,” tha prokurorja në një komunikim telefonik. Djegia e makinës, pa autor Më 15 maj 2019, makina në pronësinë e bashkëshortes së gjyqtarit Sokol Binaj u gjet e djegur në Tiranë.BIRN mësoi se gjatë kallëzimit penal në polici, gjyqtari Binaj deklaroi se ditën e ngjarjes, makina përdorej prej tij dhe se dyshonte që akti lidhej me detyrën si gjyqtar, duke përjashtuar çdo problem të natyrës private. Sokol Binaj ishte një ndër gjyqtarët e parë të caktuar me short në procesin “Shullazi”, por qëndroi si anëtar i trupës gjykuese vetëm për gjashtë seanca. Në mars 2019, ai dorëzoi njëkërkesë për dorëheqje në Apelin e Krimeve të Rënda, me argumentin se kishte gjykuar një tjetër çështje më parë. Procedimi penal për djegien e makinës në pronësi të bashkëshortes së Binajt është regjistruar në korrik 2019 në Prokurorinë e Tiranës dhe çështja vazhdon të qëndrojë e hapur, por pa rezultate. Në një përgjigje me shkrim, Prokuroria e Tiranës i tha BIRN se “çështja është ende në hetim për veprën penale të shkatërrimit të pronës me zjarr”. Njësoj si në rastin e kërcënimit të bashkëshortit të gjyqtares Dollani, edhe autori i djegies së makinës së gjyqtarit Binaj është fiksuar nga kamerat e sigurisë.Megjithatë, nëntë muaj pas ngjarjes, autori i këtij krimi vazhdon të jetë i paidentifikuar nga institucionet ligjzbatuese. Një burim në dijeni me hetimin i tha BIRN në kushtet e anonimatit se pamjet filmike të kamerave të sigurisë së semaforëve kanë arritur të kapin një pamje të plotë të personit që i ka vënë zjarrin makinës së familjes Binaj.Nga verifikimi i pamjeve të këtyre kamerave të sigurisë, është identifikuar edhe lloji i makinës, një Fuoristradë, që ka pritur au-

Forca të shumta policie rrethojnë Gjykatën e Krimeve të Rënda gjatë procesit “Shullazi”. Foto: BIRN

torin dhe më pas janë larguar deri në kryqëzimin e 21 Dhjetorit. Megjithatë, ngjarja vazhdon të mbetet ende pa autor. Kolapsi i gjyqit “Shullazi” Emiljano Shullazi, personazh mjaft i lakuar i botës së krimit në Tiranë, përfundoi në pranga në prill 2016, pas denoncimit se ishte përfshirë në garën për zgjedhjen e rektorit të Universitetit të Tiranës përmes kërcënimit të kandidatit Mynyr Koni. Më 13 nëntor 2018, Shullazi u dënua me 14 vjet burg për zhvatje pasurie, kërcënime dhe grup të strukturuar kriminal pas një procesi me shumë zvarritje në shkallë të parë, që shënoi si pikë kulminante edhe zhytjen në kolaps të Prokurorisë së Krimeve të Rënda. Katër të akuzuarit si anëtarë të bandës së tij, Gilmando Dani, Endrit Qyqja, Endrit Zela dhe Blerim Shullazi u dënuan me 41 vjet në total. Vendimi i shkallës së parë u apelua në Gjykatën e Apelit për Krime të Rënda si nga Prokuroria, ashtu edhe nga të pandehurit. Megjithatë, shqyrtimi gjyqësor ka mbetur në vendnumëro prej më shumë se një viti. Gati 2/3 e seancave gjyqësore kanë dështuar për shkak të mungesës së avokatëve të zgjedhur apo të caktuar kryesisht.Ndërsa pjesa tjetër e seancave dështuan për shkak të pamundësisë së formimit të trupës gjyqësore. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se nga 17 gjyqtarë të Apelit të përfshirë në

çështjen “Shullazi”, 11 u larguan me dorëheqje dhe 6 gjyqtarë u përjashtuan nga procesi pas breshërisë së kërkesave për përjashtim nga të pandehurit. Në total, anëtarët e grupit Shullazi dorëzuan 25 kërkesa për përjashtimin e gjyqtarëve, kryesisht me argumentin se ata kishin shqyrtuar më parë çështjen e ish-hotel Vollgës. Në janar 2019, procesi “Shullazi” në Apel nisi me trupën e drejtuar nga Fehmi Petku dhe anëtarë Sokol Binaj dhe Nure Dreni.Por gjyqtari Petku u shkarkua nga vetingu, Binaj u largua me dorëheqje, ndërsa gjyqtarja Dreni u përjashtua nga trupa me kërkesë të të pandehurve. Më 23 prill 2019, kryetare e trupës gjyqësore u caktua gjyqtarja Saida Dollani, ndërsa anëtare gjyqtaret Albana Boksi dhe Valdete Hoxha. Përveç kërcënimit të të shoqit, gjyqtarja Dollani u përball edhe me një mori kërkesash brenda dhe jashtë sallës së gjyqit, për përjashtimin nga trupa gjykuese. Nga data 24 prill deri më 17 qershor 2019, të pandehurit depozituan 14 kërkesa për përjashtimin e Dollanit. “Dorëhiquni, se vetëm kështu mund të zhbllokohet procesi,” i tha i pandehuri Gilmando Dani gjyqtares Dollani më 6 qershor.“Të nesërmen do jemi bashkë për ballafaqim në gjykatë se ju jeni për burg,’ shtoi i pandehuri tjetër Blerim Shullazi. Gjyqtarja Saida Dollani refuzoi të jepte dorëheqjen, por u përjashtua nga procesi më 13 qershor 2019 përmes një vendimi të kolegut të saj, Gjovalin Përnoca. Ndaj këtij vendimi është ushtruar rekurs në Gjykatë të Lartë nga Prokuroria e Apelit të Krimeve të Rënda- por nuk ka ende një vendim. Pas përjashtimit të Dollanit, të pandehurit tentuan edhe largimin e gjyqtares Albana Boksi përmes pesë kërkesave për përjashtim, por pa sukses. “Është në të mirën tuaj të jepni dorëheq-

Në garë me kohën Vazhdimi i bllokadës së procesit të Emiljano Shullazit dhe të pandehurve të tjerë në Apel mund t’u sigurojë atyre një biletë të parakoshme lirie.Sipas nenit 263 të Kodit të Procedurës Penale, paraburgimi e humbet fuqinë nëse 9 muaj pas vendimit të shkallës së parë nuk merret një vendim i formës së prerë. Për të shmangur lirimin e të pandehurve, gjyqtarët i kanë pezulluar disa herë afatet e paraburgimit në rastet kur shkak për shtyrjen e gjyqeve janë bërë mungesat e avokatëve.Në rastet kur shkak për shtyrje bëhet mungesa e gjyqtarëve, një mundësi e tillë mungon. Pavarësisht rrezikut të lartë të lirimit të të pandehurve nga qelia, Këshilli i Lartë Gjyqësor e ka pasur të pamundur në javët e fundit të gjejë gjyqtarë për vazhdimin e procesit “Shullazi”. Shkak është bërë ngritja e Gjykatës së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar dhe pengesat ligjore për të caktuar përkohësisht aty gjyqtarë nga Apelet e tjera. Përmes një letre të dërguar më 31 dhjetor 2019 në adresë të qeverisë dhe parlamentit, Këshilli i Lartë Gjyqësor kërkon ndryshime ligjore për të adresuar problematikën në çështjen “Shullazi”, por edhe përgjysmimin e gjyqtarëve në Gjykatat e Apelit në tërësi. KLGJ kërkon me urgjencë ndryshime në ligjin “Për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve”, i cili nuk lejon transferime të përkoshme ose të përhershme gjyqtarësh, pa plotësuar më parë kushtet e sigurisë.Ndryshe nga kolegët e tjerë, gjyqtarët në Gjykatat e Posaçme japin pëlqimin për rishikimin periodik të llogarive bankare dhe komunikimeve telefonike. Këshilli i Lartë Gjyqësor thekson gjithashtu se kuadri ligjor për gjykatat e posaçme nuk është plotësuar ende, përsa i përket kompensimit të tyre me pagë shtesë nga qeveria. “Nisur sa më sipër, Këshilli i Lartë Gjyqësor konsideron t’ju kërkojë ushtrimin me urgjencë të nismës për ndryshime ligjore… pikërisht për adresimin e problematikave sensitive në lidhje me plotësimin e pozicioneve të lira në gjykatat e apelit, ato me juridiksion të përgjithshëm dhe ato me juridiksion të posaçëm,” thuhet në kërkesën e KLGJ-së. Është e paqartë sesa kohë do të marrë adresimi i shqetësimeve të KLGJ-së në një proces legjislativ. Në të kundërt, mund të ndodhë që Emiljano Shullazi dhe të pandehurite tjerëtë shfrytëzojnëvakuumin në sistem për një lirim të mundshëm nga qelia. Më 21 janar, Shullazi dhe grupi i tij testuan Gjykatën e Posaçme të Apelit me një kërkesë për lirim, me argumentin se po mbahen në burg nga një institucion i ri. Gjyqtarja e vetme, Albana Boksi i rrëzoi kërkesat e tyre si të pabazuara – por kjo ishte vetëm përpjekja e parë. Avokati Meçe i tha BIRN se nuk është synim i avokatëve dhe i klientëve të tyre që të përfitojnë nga afatet e përcaktuara në ligj për kohëzgjatjen e paraburgimit, ndërsa fajësoi gjykatën dhe Këshillin e Lartë Gjyqësor për bllokimin e procesit. “Është e turpshme që ky proces nuk ka filluar akoma dhe këtu s’kanë të bëjnë fare as kërcënimet dhe as kërkesat tona për përjashtim, por mosfunksionimi i gjykatës dhe sot edhe i KLGJ-së,” përfundoi Meçe.

Shkurt 2020

INVESTIGIM

Favorizimi i kompanisë së naftës ‘Terraoil Swiss’ i kushton shtetit 300 milionë USD Sipas vendimit të Gjykatës Administrative Vlorë, përzgjedhja e kompanisë zvicerane në koncesionin e tre fushave naftëmbajtëse në jug të Shqipërisë u krye nën favorizim dhe shkelje të barazisë në tender nga ish-ministri i Energjetikës, Damian Gjiknuri dhe Albpetrol, duke rrezikuar t’i shkaktojë vendit një dëm të përllogaritur nga 250 deri në 300 milionë USD. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ë mars 2018, kompania shtetërore e naftës Albpetrol mbajti një tender për dhënien me konc e s ion t ë vend bu r i me ve Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë. Më 9 maj 2018, ish-ministri i Energjisë dhe Infrastrukturës, Damian Gjiknuri urdhëroi ngritjen e një grupi negociator për lidhjen e marrëveshjeve hidrokarbure me kompaninë Terraoil Swiss (në atë kohë Transoil Group) dhe një muaj më vonë, i kërkoi Albpetrolit që të bëjë kërkesë në Agjencinë Kombëtare për Burimet Natyrore për pajisjen me licencë marrëveshjeje të koncesionarit. Jo të gjithë pjesëmarrësit në tender ranë dakord me vendimin e Ministrisë së Energjetikës dhe Infrastrukturës dhe një prej tyre – kompania kanadeze Letho Resources Corp bëri padi në Gjykatën Administrative të Vlorës. Vendimi i Gjykatës Administrative të Vlorës, i siguruar nga BIRN, tregon se Terraoil nuk i përmbushte kushtet për t’u kualifikuar në garën për tre fushat e reja naftëmbajtëse dhe aq më pak për t’u shpallur fituese. Sipas gjykatës, kompania Terraoil Swiss sh.a me administrator avokatin Shefqet Dizdari, në aplikimin e saj në tender nuk ka dorëzuar dokumentet e kërkuara për kushtet teknike. Gjykata vëren gjithashtu se tenderi është mbajtur në mungesë transparence nga Albpetrol dhe Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës, ndërkohë që Terraoil Swiss është shpallur fituese, edhe pse kishte një ofertë financiare “më pak të favorshme” se pala paditëse për njërin prej vendburimeve, atë Cakran-Mollaj. “Në vlerë monetare, oferta e “Letho” për palën shteti shqiptar është rreth 10 milionë dollarë më e mirë në krahasim me ofertën Terraoil Swiss (ish-Transoil Group sh.a),” shprehet Gjykata Administrative e Vlorës. “Duke pasur parasysh kohëzgjatjen e marrëveshjeve hidrokarbure 25 +5 vjet,

Foto ilustrative e një fabrike fason. Foto: Erisa Kryeziu.

Ish-ministri i Infrastrukturës dhe Energjetikës, Damian Gjiknuri pas një takimi për reformën zgjedhore. Foto: LSA

Harta e vendburimeve të naftës Amonicë, Cakran-Mollaj, Gorisht -Kocul

rezulton se oferta e shoqërisë Letho Resources Corp. do sillte një përfitim për shtetin shqiptar 250-300 milionë dollarë më shumë se ajo e Transoil Group AG,” shton vendimi. Në prapësimet e saj në gjykatë, kompania zvicerane ka pretenduar se padia ka qenë e pambështetur në ligj dhe prova, sepse “paditësi nuk ka ezauruar ankimin administrativ”. Sipas Terraoil, padia ishte bërë gjithashtu “jashtë afatit prej 45 ditësh.” Kompania Terraoil Swiss sh.a.dhe ish-ministri i Energjisë dhe Infrastrukturës, Damian Gjiknuri nuk iu përgjigjën një kërkese për koment nga BIRN. Ndërkohë, Albpetrol mohoi të kishte favorizuar në mënyrë të paligjshme kompaninë Transoil Group, tani Terraoil Swiss.

“Gjykata e Administrative e Shkallës së parë Vlorë, në vendimin e saj nuk është shprehur se Albpetrol ka favorizuar në mënyrë të paligjshme kompaninë Transoil Group,” tha Albpetrol në një përgjigje me shkrim. Vendimi i Gjykatës Administrative Vlorës është apeluar me 30 shtator 2019 në Gjykatën Administrative të Apelit. Mungesë transparence Më 8 mars 2018, Albpetrol shpalli një ftesë për shprehje interesi për kompanitë që ishin të interesuara për të lidhur marrëveshje hidrokarbure për tre fusha të lira nafte, Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul dhe Amonicë. Sipas shpalljes së bërë nga Albpetrol, kompanitë e interesuara për vendburimet e naftës duhet të paraqisnin

zyrtarisht formularin e aplikimit dhe të gjithë dokumentacionin përkatës deri me 31 mars 2018. Ky aplikim duhet të përbëhej nga dokumente autentike, të cilat do të dorëzoheshin veçmas për secilin vendburim. Çdo palë e interesuar, për të plotësuar dokumentet dhe formularin e aplikimit duhej të merrte nga Albpetrol paketën e të dhënave për secilin vendburimin, për të cilën duhet të bënte një pagesë pre 6500 USD për çdo paketë të dhënash. Në tender morën pjesë 9 kompani hidrokarburesh, ku përfshiheshin Bankers Petroleum, Transoil Group AG (më vonë Terraoil Swiss), Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil dhe Zennith Energy. Sipas Rregullores për Nënshkrimin e Marrëveshjeve Hidrokarbure, brenda 10 ditëve nga afati i fundit të dorëzimit të aplikimeve, Albpetrol dërgon në Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë gjithë dokumentacionin. Ndërkohë, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, brenda 7 ditëve nga marrja e dokumentacionit të shoqërive aplikuese jep miratimin ose jo të shoqërisë fituese. Megjithatë sipas Gjykatës, në tenderin për tre fushat naftëmbajtëse në jug të Shqipërisë rregullorja nuk është respektuar. Albpetrol jo vetëm që nuk ka hapur negociatat sipas afateve ligjore, por nuk ka bërë asnjë njoftim publik për tenderin gjatë kësaj periudhe pas njoftimit fillestar për fshehje interesi. Pasi kompania ‘Alcan’ ka ngritur padi ndaj Albpetrol, operatorët pjesëmarrës në tender kanë marrë vesh se kompania shtetërore e naftës kishte shpallur në

Shkurt 2020

duhej të ishte marrë fare në konsideratë nga Albpetrol, pasi ajo ‘nuk paguar në kohë tarifën për të dhënat e vendburimeve prej 6500 USD secili’. Gjykata vëren se pagesa për të dhënat e vendburimit duhej të ishte kryer brenda datës 31 mars 2018, por pala paditëse ka pretenduar se Terraoil e ka kryer pagesën më 4 prill 2018. Albpetrol ka prapësuar në gjykatë se pagesa është kryer, por nuk ka paraqitur prova konkrete se kur është realizuar.Edhe Terraoil ka pretenduar në gjykatë se e kishte kryer në kohë pagesën për të dhënat e vendburimeve. Gjykata ka arritur në përfundimin se “ky pretendim i palës paditëse mbetet i paprovuar”.

mungesë transparence fituese kompaninë ‘Terraoil Swiss’ dhe nëpërmjet urdhrit të ministrit Damian Gjiknuri të datës 9 maj 2019, kishte filluar negociatat për lidhjen e marrëveshjes hidrokarbure. Një investigim i mëparshëm i BIRN, hodhi dritë mbi lidhjet e kësaj kompanie me gjigantin rus të naftës, Gazprom si dhe akuzat për konflikt interesi. Pasi ka marrë njoftim se Albpetrol kishte shpallur fituesin dhe po negocionte për lidhjen e kontratës hidrokarbure, kompania ‘Letho Resources’ i është drejtuar Gjykatës Administrative, e cila ka dhënë një vendim për sigurimin e padisë dhe pezullimin e procedurave të negocimit për vendburimin Cakran-Mollaj. Edhe pse kualifikimi i ofertave për tenderin e tre vendburimeve të naftës është bërë në mungesë transparence, nga hetimi gjyqësor në Gjykatën Administrative të Vlorës ka rrjedhur se me datë 11 prill 2018, grupi i punës i ngritur në Albpetrol ka marrë në vlerësim 7 nga 9 ofertat e paraqitura dhe për secilën prej tyre ka evidentuar dokumentacionin e dorëzuar dhe nëse plotësonin kapacitet teknike dhe financiare. Pasi ky vlerësim është pasqyruar në një procesverbal dhe i është dorëzuar Ministrisë së Energjetikës dhe Infrastrukturës, kjo e fundit ka vendosur që të vazhdojë negociatat me kompaninë Terraoil Swiss pa dhënë asnjë arsye pse e ka përzgjedhur këtë shoqëri për ta shpallur fituese. Ndryshe nga sa ka vepruar Ministria e Energjetikës, sipas Gjykatës ftesa për shprehje interesi e Albpetrol dhe rregullorja “Për Miratimin e Procedurave për Marrëveshjet Hidrokarbure dhe Licencë Marrëveshjeve” përcaktonin se vlerësimi

Faksimile e vendimit të Gjykatës Administrative të Vlorës, e cila anulon procedurën e shpalljes fituese të kompanisë Terraoil për vendburimin Cakran-Mollaj.

i ofertave dhe shpallja e fituesit do të bëhej sipas një sistemi pikëzimi në bazë të kapaciteteve teknike dhe financiare dhe kushteve që propozonte secila prej shoqërive aplikuese. Nuk rezulton që nga ana e Ministrisë së Energjisë dhe Infrastrukturës apo Albpetrol të jetë bërë vlerësimi dhe krahasimi i ofertave dhe dhënia e arsyeve për shpalljen e kompanisë fituese. “Kjo e bën të dyshimtë të gjithë procedurën e ndjekur për vlerësimin e ofertave dhe shpalljen e fituesit,” ka pretenduar Letho Resources në padinë e ngritur në Gjykatën Administrative të Vlorës. Ky pretendim është pranuar edhe nga gjykata, e cila ka konstatuar në vendim se vlerësimi i ofertave dhe shpallja e fituesit nga Albpetrol dhe MEI është bërë në mungesë të transparencës. Kualifikimi i Terraoil Nga 9 kompanitë që kanë marrë pjesë në tender, Albpetrol nuk ka vlerësuar ofertën e Zenith Energy dhe Penine Petroleum Coporation, pasi nuk kanë bërë pagesën prej 6500 USD për të dhënat e secilit vendburimi nafte. Në procesverbalin e mbajtur nga grupi i punës me 11 prill 2018, Albpetrol ka kualifikuar 3 kompani –Bankers Pertroleum, Terraoil dhe Letho Resources dhe i ka dërguar ministrisë vlerësimin teknik

dhe financiar si dhe dokumentacionin e dorëzuar nga secila shoqëri. Duke iu referuar këtij procesverbali, Gjykata Administrative e Vlorës vëren se kompania Terra Oil Swiss kishte aplikuar për të tre vendburimet, por kishte dorëzuar vetëm një pjesë të dokumenteve të kërkuara nga thirrja për aplikim. Dokumentacioni i paraqitur nga Terraoil Swiss për secilin vendburim rezulton të jetë formulari i aplikimit, bilanci i tre viteve të fundit, raportet tremujore të dy viteve të fundit dhe lista e personelit inxhiniero-teknik – në total 4 dokumente. Ndërkohë, thirrja për aplikim kërkonte dhe 6 dokumente të tjera, të cilat kompania zvicerane nuk i ka dorëzuar. “Konstatohet se shoqëria (ish-Transoil Group sha,) aktualisht Terraoil Swiss nuk ka paraqitur asnjë dokumentacion që të provonte plotësimin e kapaciteteve teknike të saj dhe ato për plotësimin e kapaciteteve financiare janë të mangëta,” shprehet gjykata. “Kjo është një nga arsyet pse kjo shoqëri nuk mund të kualifikohej si prioritare kundrejt palës paditëse dhe në mungesë të plotësimit të këtij kushti, ajo duhet të s’kualifikohej,” shton Gjykata Administrative Vlorë në vendimin e saj. Në Gjykatën Administrative të Vlorës, pala paditëse ka pretenduar se aplikimi i kompanisë Terraoil Swiss nuk

Dëmi 300 milionë USD Përveç kualifikimit në mënyrë të paligjshme, Gjykata Administrative e Vlorës thekson se shoqëria Terraoil Swiss nuk duhej të ishte shpallur fituese edhe për faktin sepse oferta e saj për vendburimin Cakran-Mollaj nuk ishte oferta ekonomikisht më e favorshme. Sipas vendimit të Gjykatës, kriteri i leverdisë ekonomike nuk është ndjekur nga Albpetrol dhe Ministria e Infrastrukturës dhe Energjetikës. “Normalisht, ajo kompani që ka paraqitur kushtet më të favorshme do të përzgjidhej fituese,” shprehet gjykata.“Referuar akteve të paraqitura nga palët në dobi të këtij gjykimi, konstatohet se nuk është ndjekur një procedurë e tillë për shpalljen e fituesit dhe më konkretisht të burimit Cakran-Mollaj,” shton ajo. Duke iu referuar kushteve që secila prej kompanive ka propozuar në seksion D të formularit të aplikimit, gjykata vlerëson se aplikimi i shoqërisë Letho Resources ka qenë më i mirë në krahasim me atë të kompanisë Terra Oil Swiss. Nga 11 zëra që ka oferta drejtuar shoqërisë Albpetrol për vendburimin Cakran-Mollaj, oferta e shoqërisë Letho Resources Corp, është më e mirë në 8 zëra dhe e njëjtë në 3 zëra, për një vlerë totale që llogaritet në 10 milion USD në vit dhe nga 250 milionë USD deri në 300 milionë USD përgjatë gjithë kohështrirjes së kontratës koncesionare. “Pra oferta e shoqërisë (ish-Transoil Group) aktualisht Terraoil Swiss në asnjë zë nuk është superiore kundrejt ofertës së “Letho Resources Corp”, shprehet gjykata. “Nga MIE, si oferta më e mirë nuk duhet të ishte shpallur ajo e shoqërisë (ish-Transoil Group) aktualisht Terraoil Swiss por ajo e shoqërisë “Letho Resources Corp,” shton gjykata. Gjykata ka vendosur anulimin e procedurave për negocimin dhe lidhjen e marrëveshjes hidrokarbure për vendburimin ekzistues Cakran-Mollaj me shoqërinë Terraoil Swiss sh.a dhe njohjen e shoqërisë Letho Resources Corp si fituese për këtë vendburimin, si dhe dhënien kësaj të fundit të drejtën për të negociuar për lidhjen e Marrëveshjes Hidrokarbure. “Si konkluzion, përzgjedhja e shoqërisë (ish-Transoil Group Sh.a) aktualisht Terraoil Swiss Sh.a pa dhënë arsye mbi mënyrën e vlerësimit dhe krahasimit të ofertave dhe duke qenë evidente se oferta e saj ishte më pak e favorshme në krahasim me palën paditëse, shoqërinë Letho Resources Corp, shtuar këtu edhe mungesën e transparencës, informimit, dhe shkeljes së barazisë së pjesëmarrësve, tregojnë qartë se shoqëria (ish-Transoil Group) aktualisht “Terraoil Swiss sh.a është favorizuar kundrejt palës paditëse,” përfundon Gjykata në vendimin e saj.

Shkurt 2020

INVESTIGIM

Biznesmeni kontrovers grek komploton rikthimin në fushat e naftës Themeluesi i “Stream Oil & Gas”, Sotirios Kapotas synon rikthimin në tregun e hidrokarbureve në Shqipëri nëpërmjet kompanisë ‘Letho Resources’, duke kërkuar të lidhë një marrëveshje të re hidrokarbure me Albpetrol për vendburimin Gorisht-Kocul, vetëm disa vite pasi kompania që ai drejtonte la pas një mal me borxhe. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ër gati një dekadë, kompania ‘Stream Oil and Gas’ –e quajtur ‘Transatlantic Petroleum’ nga 2014 dhe e udhëhequr nga biznesmeni grek, Sotirios Kapotas dhe partneri i tij shqiptar Arian Tartari, kontrolloi nëpërmjet marrëveshjeve hidrokarbure me kompaninë shtetërore të naftës Albpetrol, vendburimet Ballsh-Hekal, Gorisht-Kocul, Cakran – Mollaj si dhe vendburimin e gazit në Delvinë. Në vitin 2017, pasi grumbulloi dhjetëra milionë dollarë borxhe ndaj Albpetrol dhe kontraktorëve të tjerë vendas, Transatlantic Petroleum Ltd u shit dhe e transferoi borxhin tek një kompani tjetër ‘offshore’, duke e shtyrë Ministrinë e Energjetikës të prishte marrëveshjen hidrokarbure, duke ia rikthyer vendburimet e naftës Albpetrolit. Një vit më vonë, Albpetrol hapi një tender për lidhjen e marrëveshjeve të reja për tre vendburimet e naftës, Gorisht-Kocul, Cakran-Mollaj dhe Amonicë. Por një nga konkurrentët kryesorë është sërish biznesmeni Sotirios Kapotas, i cili po tenton të rikthehet në vendburimin Gorisht-Kocul përmes kompanisë Letho Resources dhe një beteje ligjore 2-vjeçare kundër Albpetrol për t’u shpallur fituese. Dokumenteve gjyqësore tregojnë se Letho Resources dhe një kompani tjetër nga Kanadaja – Alcan Petroleum Ltd ndajnë një adresë të përbashkët në Tiranë, e cila më parë i përkiste kompanisë Stream Oil and Gas. Alcan Petrolem Ltd, ka bërë gjithashtu një padi kundër Albpetrol për tenderin e mbajtur në vitin 2018 për tre fushat e naftës. Përveç padisë administrative kundër Albpetrol për t’u shpallur fituese e tenderit shumë të debatuar për vendburimin e naftës Gorisht- Kocul, kompania Letho Resources ka lidhur një marrëveshje për blerjen e koncesionarit aktual të vendburimit Ballsh- Hekal, Anio Oil and Gas sh.p.k. Letho Resources nuk iu përgjigj pyetjeve me shkrim mbi të shkuarën kontro-

Pus nafte afër fshatit Hekal në Mallakastër | Foto : Besar Likmeta

Sipas bilancit të vitit 2015, kompania Transatlantic Petroleum ka pasur detyrime të pashlyera ndaj furnitorëve me vlerë 1.87 miliardë lekë.Por ndërsa aksionet e degës së Transatlantic Petroleum u bllokuan në Shqipëri pas një duzine urdhërash përmbarimorë për borxhe të pashlyera ndaj kompanive lokale, kompania mëmë i shiti asetet e saj një tjetër kompanie ‘offshore.”Në fundit të shkurtit 2016, Transatlantic LTD hyn në një marrëveshje me kompaninë GBC Oil Ltd.

verse të drejtuesit të saj ekzekutiv, Sotirios Kapotas në tregun shqiptar të hidrokarbureve. Ndërkohë, Arian Tartari nuk ishte i arritshëm për koment deri në publikimin e këtij shkrimi. Albpetrol dhe Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës nuk i përgjigjën një kërkese për koment nga BIRN, nëse e kishin miratuar transferimin e vendburimit Ballsh-Hekal nga kompania Anio Oil and Gas tek Letho Resources Corporation. Akuza politike Sipas Administratës Ndërkombëtare të Tregtisë, një agjenci e Departamentit të Tregtisë në SHBA, vlerësohet së Shqipëria ka rezerva nafte të rikuperueshme të barabarta me 120 milionë fuçi dhe 5.7 miliardë m3 gaz. Vendburimi më i madh i naftës është ai Patos-Marinzë, i cili nga viti 2004 kontrollohet nga kompania Bankers Petroleum, nëpërmjet një marrëveshje hidrokarbure për ndarjen e prodhimit me Albpetrol. Nga viti 2007 deri në vitin 2017, Albpetrol kishte një marrëveshje të ngjashme për vendburimet Ballsh-Hekal, Gorisht-Kocul, Cakran – Mollaj dhe për fushën e gazit në Delvinë me kompaninë ‘Stream Oil and Gas’, e cila në vitin 2014

u shkri me kompaninë ‘Transatlantic Petroleum Ltd’. ‘Stream Oil and Gas’ është një kompani e themeluar në 20 korrik 2007 në ishujt Cayman – një territor britanik në Karaibe, i konsideruar si parajsë fiskale. Kapitali fillestar i kompanisë ishte 500,000 dollarë kanadezë.Tre javë pas themelimit, më 8 korrik 2007, kompania lidhi 4 marrëveshjet hidrokarbure me Albpetrol. Më 2 prill 2008, drejtorët e Stream Oil and Gas, emëruan administratorë të degës së saj në Shqipëri, biznesmenin Arian Tartari dhe atë grek Sotirios Kapotas, ndërsa kompania e kishte selinë në “Rruga Ismail Qemali, Samos Toëer, Kati V.” Sipas të dhënave nga regjistri publik i transaksioneve të drejtorëve të kompanive në Kanada, SEDI, si një nga drejtorët e kompanisë, Tartari përfitoi në 4 prill 2008, 6 milionë aksione të Stream Oil and Gas – gjysma e të cilave u shitën në vitin 2014. Përfitimi i aksioneve nga Tartari, partner i ish-deputetes së PD-së, Albana Vokshi, solli akuza nga Partia Socialiste në atë kohë opozitë, e cila në vitin 2010 e akuzonte biznesmenin Tartari për lidhje të ngushta me familjen e ish-kryeministrit Berisha. “Berisha ka favorizuar për përfitime personale kompaninë e bashkëshortit të deputetes Albana Vokshi, duke i dhënë të drejtën e shfrytëzimit të 4 nga 6 vendburi-

Shkurt 2020

Pus nafte afër fshatit Hekal në Mallakastër | Foto : Besar Likmeta

Biznemeni grek i hidrokarbureve, Sotirios Kapotas

meve të naftës që ka vendi,” deklaroi në një konferencë për shtyp në gusht 2010, Erion Braçe, në atë kohë nënkryetar i grupit parlamentar të Partisë Socialiste. “Më datën 15 gusht, pra vetëm 1 javë pasi ka marrë kontratat qeveritare, aksionerët e kësaj kompanie hyjnë në transaksione dhe blejnë 2 milionë aksione të themeluesve të Stream Oil, me një vlerë prej 5 milionë dollarësh,”, theksoi Braçe. Drejtori i ‘Stream Oil and Gas’, Sotirios Kapotas i konsideroi akuzat e Partisë Socialiste si false dhe kërcënoi me padi në gjykata shqiptare dhe ndërkombëtare. Në një deklaratë për mediat, Kapotas i kërkoi qeverisë dhe opozitës që të mbrojnë emrin e kompanisë dhe investimet e saj kundrejt deklaratave false, ndërsa theksoi se do të kërkohej kompensim për dëmin që do të shkaktohet. “‘Stream Oil’ nuk ka asnjë anësi politike dhe ndodhet në Shqipëri për të investuar dhe jo për të qenë mjet i politikës,” theksoi ai. Një mal me borxhe Një vit pas ardhjes në pushtet të Partisë Socialiste, me 3 shtator 2014, kompania ‘Stream Oil and Gas’ u shkri me kompaninë Transatlantic Petroluem Ltd, sipas një marrëveshjeje me vlerë 41.2 milionë USD. Përveç Shqipërisë, Transatlantic Petroluem Ltd deklaronte se kishte interesa në vendburime nafte në Turqi dhe Bullgari.

Në vitin 2015, edhe dega shqiptare e kompanisë, sipas të dhënave të bëra publike në Qendrën Kombëtare të Biznesit, ndryshon emrin nga ‘Stream Oil and Gas’ në ‘Transatlantic Petroleum’. Pikërisht në këtë periudhë, problemet e kompanisë me kontraktorët fillojnë të dalin në sipërfaqe, si pasojë e urdhrave të njëpasnjëshëm të sekuestrimit të kuotave aksionere për detyrime të pashlyera nga përmbaruesit privatë. Sipas bilancit të vitit 2015, kompania Transatlantic Petroleum ka pasur detyrime të pashlyera ndaj furnitorëve me vlerë 1.87 miliardë lekë.Por ndërsa aksionet e degës së Transatlantic Petroleum u bllokuan në Shqipëri pas një duzine urdhërash përmbarimorë për borxhe të pashlyera ndaj kompanive lokale, kompania mëmë i shiti asetet e saj një tjetër kompanie ‘offshore.”Në fundit të shkurtit 2016, Transatlantic LTD hyn në një marrëveshje me kompaninë GBC Oil Ltd. Nëpërmjet degës së saj TAT Holdings B.C., Transatlantic i shet të gjithë asetet e ‘Stream Oil and Gas’ tek kompania GBC Oil në shkëmbim të pagesës së një kredie prej 2.3 milionë USD ndaj bankës Raiffeissen – të marrë nga dega në Shqipëri, si dhe marrjen përsipër të borxheve të kompanisë që përfshinin 23.1 milionë USD të pagueshme ndaj furnitorëve dhe hua në vlerë prej 6.1 milionë USD. Ndërkohë, kompania i transferoi asetet dhe de-

tyrimet e fushës së gazit në Delvinë me vlerë 12.9 milionë USD një kompanie të tretë të quajtur Delvina Gas Holdings. GCB Oil është një kompani e regjistruar në Delaware të SHBA, që sipas Autoritetit të Konkurrencës është në pronësi të Continental Oil and Gas. Në vitin 2017, Transatlanic ka shitur dhe 25 % të aksioneve të kompanisë Delvina Gas Holdings për 300 mijë USD kompanisë Delvina Investment Partners LTD, duke dalë nga tregu shqiptar i hidrokarbureve. Për shkak të borxheve në vitin 2016, kompania Transatlantic Petroleum Albania humbi të drejtat mbi vendburimin Ballsh-Hekal, të cilat iu transferuan pas një ankandi kompanisë Anio Oil and Gas sh.p.k. Ndërsa në janar 2017, Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës si përfaqësues i aksionerit shtet, i ka dhënë miratimin kompanisë Albpetrol për prishjen e marrëveshjes hidrokarbure me kompanisë Transatlantic Petroleum Albania Ltd dhe marrjen e vendburimeve Gorisht-Kocul dhe Cakran-Mollaj për shkak të borxheve të akumuluara. “Arsyeja e marrjes së këtyre dy vendburimeve nga kompania koncesionare është mospërmbushja e detyrimeve kontraktuale, ku ndër më kryesoret është krijimi i një detyrimi të madh financiar kundrejt Albpetrol sh.a. Ky detyrim kap shifrën 20 milionë dollarë, pjesa thelbësore e të cilit është krijuar gjatë viteve 2008-2013,” tha MEI nëpërmjet një njoftimi për shtyp. Ngjashëm në mars 2017, Abpetrol nisi procedurat për marrjen nën kontroll të vendburimit të naftës së Amonicës nga kompania Phoenix Petroleum për “mospërmbushje të detyrimeve kontraktuale.” Rikthimi i Kapotas Pas marrjes nën kontroll të tre vendburimeve të naftës, Gorisht-Kocul, Cakran – Mollaj dhe Amonicë, Albpetrol hapi një “Thirrje për shprehje interesi” për lidhjen e marrëveshjeve të reja hidrokarbure. Në tender morën pjesë 9 kompani hidrokarburesh, ku përfshiheshin Bankers Petroleum, Transoil Group AG (më vonë Terraoil Swiss), Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil dhe Zennith Energy. Më 9 maj 2018, ish-ministri i Energjisë dhe Infrastrukturës, Damian Gjiknuri urdhëroi ngritjen e një grupi negociator për lidhjen e marrëveshjeve hidrokarbure me kompaninë Terraoil Swiss (në atë kohë Transoil Group) dhe një muaj më vonë, i kërkoi Albpetrolit që të bëjë kërkesë në Agjencinë Kombëtare për

Burimet Natyrore për pajisjen me licencë marrëveshjeje të koncesionarit. Vendimi për hapjen e thirrjes fillimisht u kontestua nga kompania “Jurimex Komerz Transit GmbH’, e cila kishte mbajtur disa bisedime me Albpetrol në vitin 2017 për marrjen me koncesion të këtyre tre vendburimeve. Ndërkohë, shpallja fitues e Transoil Group, më vonë Terraoil Swiss, u kontestua në gjyq edhe nga kompanitë Alcan Petroleum Ltd dhe Letho Resources Corporation. Letho Resources Corp. është një shoqëri aksionere kanadeze e themeluar në vitin 2005 me adresë në Vankuver, British Columbia, Kanada. Më 3 tetor 2018, Letho emëroi si drejtor ekzekutiv Sotirios Kapotas, duke e motivuar këtë vendim me transformimin e kompanisë në “një prodhues nafte me fokus Shqipërinë”. Në Gjykatën Administrative të Vlorës, Letho Resources fitoi në një padi kundër Albpetrol të drejtën për të negociuar për lidhjen e marrëveshjes hidrokarbure për vendburimin Gorisht-Kocul. Sipas vendimit të gjykatës, Terraoil Swiss ishte favorizuar në tender, nuk i plotësonte kushtet për t’u kualifikuar dhe se marrëveshja hidrokarbure e kësaj kompanie me Albpetrol mund t’i kushtonte shtetit nga 250 deri në 300 milionë dollarë. Çështja ndodhet aktualisht në Gjykatën Administrative të Apelit. Konkurrenti tjetër në tender, Alcan Petroleum LTD është një shoqëri me përgjegjësi të kufizuar, e regjistruar edhe ajo në Vankuver, British Columbia. Në paditë gjyqësore, Letho Resources dhe Alcan Petroleum LTD kanë dhënë të njëjtën adresë në Shqipëri; ish zyrën e ‘Stream Oil and Gas’ në “Rruga Ismail Qemali, Samos Tower, Kati V.”Edhe kompania Jurimex jep të njëjtën adresë në padinë administrative në Gjykatën Administrative Vlorë. Në të njëjtën adresë listohet ende një kompani konsulence me aksionerë Sotirios Kapotas dhe Arian Tartari, e quajtur “KSP1 Consulting”, por lidhja midis të tre kompanive është e paqartë. Ajo që është e qartë është lidhja e Sotirios Kapotas me kompaninë Letho Resources, ku ai shërben si drejtor ekzekutiv dhe president, që nga 3 tetori 2018. Më herët, në korrik 2018 kompania Letho Resources ka nënshkruar gjithashtu një marrëveshje me kompaninë Anio Oil and Gas për blerjen e të drejtave për fushën e naftës Ballsh-Hekal dhe i ka avancuar kompanisë së naftës shqiptare një kredi prej 500 mijë USD. Kjo marrëveshje nuk rezulton të jetë reflektuar në Qendrën Kombëtare të Biznesit.

Shkurt 2020

INVESTIGIM

Pushohen hetimet kundër Erion Veliajt për pishat e shtrenjta të ‘Fushës’ Gjykata e Apelit Tiranë ka miratuar kërkesën e prokurorisë për pushimin e hetimeve ndaj zyrtarëve të bashkisë së kryeqytetit dhe kompanisë Fusha sh.p.k, të kallëzuar për prishjen e barazisë në tendera dhe shpërdorim detyre për një kontratë ‘pa garë’ për furnizimin dhe vendosjen e drurëve dekorativë në zonën industriale Kamëz-Kashar. VLADIMIR KARAJ, EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

ë mes të tetorit, Gjykata e Apelit Tiranë ka lënë në fuqi një vendim të Gjykatës së Tiranës për miratimin e një kërkese të prokurorisë për pushimin e një kallëzimi penal ndaj zyrtarëve të bashkisë së Tiranës, Ndërmarrjes Nr.1 të Punëtorë të Qytetit dhe kompanisë “Fusha”, për një tender me vlerë 332.5 milionë lekë (2.72 milionë euro) për blerjen dhe mbjelljen e drurëve dekorativë përgjatë autostradës Durrës-Tiranë në segmentin KamëzKashar. Ky tender ishte kallëzuar nga ish-grupi Parlamentar i Partisë Demokratike me pretendimin se ishte kryer me anë të një procedure konkurrimi në kundërshtim me “ligjin dhe në mungesë të çdo lloj gare, duke përzgjedhur në mënyrë selektive një operator ekonomik, i cili duket të jetë i privilegjuar në fushën e prokurimeve publike.” Thelbi i kallëzimit të PD-së qëndronte mbi faktin se për blerjen e këtyre pishave ishte përdorur një procedurë e kufizuar prokurimi, e cila justifikohet vetëm në rastin e një nevoje ekstreme, të shkaktuar nga ngjarje të paparashikuara, që nuk i ngarkohen autoritetit kontraktor. Por gjykata e ka hedhur poshtë këtë pretendim, duke arsyetuar se autoriteti kontraktor – Drejtoria e Punëtorëve e Përgjithshme Nr.1 e Qytetit, e ka pasur të pamundur të kryejë një procedurë të hapur prokurimi, për shkak të kohës së shkurtër që i është vënë në dispozicion nga Këshilli Bashkiak i Tiranës për realizimin e tenderit, përpara se fondet të digjeshin në fund të vitit buxhetor. “Përfundimisht provohet se autoriteti kontraktor, Drejtoria e Përgjithshme nr.1 e Punëtorëve të Bashkisë Tiranë, nuk rezulton që këtë procedurë prokurimi objekt hetimi ta ketë nisur me iniciativën e vet, por provohet se ka qene Këshilli Bashkiak i Tiranës ai që e ka detyruar ketë autoritet kontraktor, me alokimin e fondeve të vëna në dispozicion për këtë procedurë prokurimi,” thuhet në vendimin e Gjykatës së Apelit Tiranë. “Në këto rrethana, vendimi është marrë nga një organ kolegjial,” shton gjykata. Bashkia e Tiranës dhe biznesmeni

Shkëlqim Fusha nuk i përgjigjën një kërkese për koment mbi këtë hetim.Edhe prokurori i çështjes, Alket Mersini refuzoi të komentonte mbi vendimin e gjykatës. Ndërkohë, ish-deputeti i Partisë Demokratike, Klevis Balliu – i cili bëri kallëzimin penal ndaj kryebashkiakut Erion Veliaj dhe kompanisë Fusha dhe po ashtu apeloi vendimin e Gjykatës së Shkallës së Parë për pushimin e hetimeve, i tha BIRN në një bisedë telefonike se nuk ishte informuar si palë e interesuar për këtë vendim. “Nuk di asgjë.Nuk kemi asnjë njoftim,” tha Balliu. 8200 euro pisha Më 23 nëntor 2017, Këshilli Bashkiak i Tiranës u mblodh dhe vendosi ndër të tjera, rishpërndarjen e fondit të shpenzimeve korrente, duke ngarkuar Drejtorinë e Punëtorëve Nr.1 të Qytetit për zbatimin e projektit për “Furnizim dhe vendosje dru dekorativ në zonën industriale Kamëz-Kashar” me një fond total prej 667,7 milionë lekësh për vitet 2017-2019. Bazuar në vendimin e Këshillit Bashkiak, drejtori i Drejtorisë së Përgjithshme Nr.1 të Punëtorëve të Qytetit Tiranë, më datë 20 dhjetor 2017, ka ngritur një grup pune për zbatimin e vendimit të Këshillit Bashkiak. Bazuar në urdhrin e drejtorit, ky grup pune i përbërë nga ekonomistë, juristë dhe specialistë të fushës, ka hartuar një relacion duke kërkuar realizimin e procedurës së prokurimit dhe ka ngritur një komision për specifikimet teknike.

Ky komision ka përllogaritur dhe fondin limit në bazë të testimit të tregut dhe sektori i prokurimeve i ka drejtuar një kërkesë drejtuesit të Drejtorisë Nr.1 që të hapte një prokurim me “negocim pa shpallje paraprake’ me vlerë 278.1 milionë lekë pa TVSH, për blerjen e drurëve dekorativë. Referuar procesverbalit të datës 20 dhjetor 2017, njësia e prokurimit ka hartuar dhe miratuar dokumentacionin standard dhe i ka bërë ftesë 5 subjekteve. Pas 24-orësh, me datë 21 dhjetor 2017, Komisioni i Vlerësimit të Ofertave, ka proceduar me hapjen e ofertave të paraqitura nga subjektet.Vetëm kompania Fusha ka paraqitur ofertë dhe është shpallur fitues në të njëjtën datë nga KVO. Me 22 dhjetor ose 48 orë nga ftesa fillestare për negocim, kompania Fusha ka filluar punimet. Ndërkohë, 6 ditë më vonë, me 28 dhjetor 2017, kompania Fusha i ka dërguar bashkisë Tiranë situacionin progresiv pjesor nr.1 të punimeve, duke kërkuar një pagesë prej 70.2 milionë lekësh për 60 pisha, të cilat janë likuiduar me 14 shkurt 2018 – në ditën e Shën Valentinit. Bazuar në situacion nr.1, vlera mesatare e një pishe të blerë nga bashkia është 1.17 milionë lekë (€8200). Nëse i njëjti çmim për njësi është zbatuar për të gjitha pishat e mbjella, në total bashkia ka blerë nga Fusha 284 pisha për një vlerë totale të kontratës prej 332.56 milionë lekë me TVSH. Në një raportim të mëparshëm mbi këtë tender, BIRN iu drejtua tre kom-

Pisha të matrikulluara me mbishkrimin “FUS” që BIRN numëroi nga mbikalimi i Kamzës deri në atë të Kasharit. Foto: Geri Emiri.

panive që tregtojnë dru dekorativë; njëra në Kavajë dhe dy të tjerat në Tiranë dhe mësoi se çmimi i shitjes për një pishë të ngjashme në treg varion nga 700 deri në 1000 euro. Partia Demokratike ka pretenduar në kallëzimin e saj se kompania “Fusha” nuk i ka pasur deri në janar 2018 në gjendje 60 pishat për të cilat ka lëshuar faturë mbi situacionin e parë me 28 dhjetor 2017. Megjithatë, sipas gjykatës ky fakt nuk rezulton i vërtetë. Referuar deklaratave doganore dhe faturave tatimore, gjykata shprehet se subjekti ka blerë një sasi pishash që në shkurt 2017 dhe ka pasur në gjendje 92 pisha në dhjetor 2017. Nevoja ekstreme për pisha Kompania Fusha është kontraktori më i madh i bashkisë Tiranë dhe gjatë 3 viteve të fundit ka përfituar me shumë se 3.1 miliardë lekë për punë publike në kryeqytet. Sipas kallëzimit të Partisë Demokratike të depozituar në Prokurorinë e Tiranës, pretendohet se mes bashkisë së Tiranës dhe kompanisë Fusha Sh.p.k, “ka një marrëdhënie personale, e cila vjen në kundërshtim me parimet dhe qëllimin e ligjit “Për prokurimin publik”. Kallëzimi thekson se bashkia ka zgjedhur një procedurë prokurimi në kundërshtim me ligjin dhe në mungesë të çdo lloj gare, duke zgjedhur ne mënyrë selektive një operator ekonomik, i cili duket të jetë i privilegjuar në fushën e prokurimeve publike. Referuar ligjit ‘Për prokurimin publik’, procedura me ‘negocim pa shpallje paraprake të njoftimit’ përdoret vetëm në raste të veçanta, kur për arsye të nevojës ekstreme, të shkaktuar nga ngjarje të paparashikueshme nga autoriteti kontraktor, afati kohor i parashikuar për njoftimin e kontratës për procedurat e hapura, të kufizuara ose me negocim, me publikim, nuk

Shkurt 2020

Hoteli me 5 yje në Barcelonë, Prokuroria pushon hetimin për zyrtarët e Bashkisë Tiranë Kontraktori më i madh i Bashkisë së Tiranës, Shkëlqim Fusha pagoi fatura hoteli deri në 900 euro nata për nënkryetarin Arbjan Mazniku dhe zyrtarë të tjerë të Bashkisë, por tre muaj pas nisjes së hetimeve, Prokuroria e Tiranës kërkon pushimin e tyre. EDMOND HOXHAJ,| BIRN | TIRANË

Kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj duke folur gjatë një mbledhje të Këshillit Bashkiak. Foto: LSA

Pishat e buta të mbjella nga kompania “Fusha” sh.p.k në hyrje të autostradës Tiranë-Durrës. Foto: Geri Emiri

mund të respektohet.Gjithashtu, rrethanat e përmendura për të justifikuar nevojën ekstreme nuk duhet të shkaktohen në asnjë rast nga veprimi ose mosveprimi i autoritetit kontraktor. Sipas arsyetimit të Prokurorisë së Tiranës për pushimin e hetimeve për akuzat e shpërdorimit të detyrës dhe prishjes së barazisë në tendera, kjo situatë e jashtëzakonshme për Drejtorinë e Përgjithshme Nr.1 të Punëtorëve të Qytetit Tiranë, është krijuar nga vendimi i Këshillit Bashkiak për shkak të fondeve që janë rialokuar për vitin 2017 dhe pamundësisë për t’i prokuruar këto fonde brenda vitit buxhetor me procedurë të hapur. Sipas prokurorisë, një procedurë e hapur prokurimi kërkonte mbi 23 ditë, ndërkohë që Autoriteti Kontraktor ka pasur në dispozicion kohën nga data 19 deri me 31 dhjetor për ta realizuar këtë procedurë prokurimi. “Referuar datës në të cilën Këshilli Bashkiak dhe Bashkia e Tiranës kanë lejuar autoritetin kontraktor për të zhvilluar këtë procedurë prokurimi, rezulton se ka qenë e pamundur që të ndiqeshin procedurat standarde mbi ose nën kufirin e ulët monetar,” shprehet prokuroria në

kërkesën për pushimin e çështjes. Sipas prokurorit Mersini, autoriteti kontraktor “Drejtoria e Përgjithshme nr.1 e Punëtorëve të Bashkisë Tiranë,” nuk e ka nisur këtë procedurë prokurimi objekt hetimi me iniciativën e vet, por është detyruar nga Këshilli Bashkiak i Tiranës. Ndërkohë, ai arsyeton se Këshilli Bashkiak nuk mund të mbahet përgjegjës sepse është një “organ kolegjial”. “Nga tërësia e veprimeve hetimore dhe verifikimit të rrethanave objekt hetimi nuk rezultoi që në veprimet ose mosveprimet e të kallëzuarve të jenë konsumuar elementë të figurave të veprës penale,” shprehet prokurori Alket Mersini. Bazuar në këtë përfundim, Mersini i ka kërkuar Gjykatës së Tiranës pushimin e hetimeve. Gjykata e Tiranës, pasi ka shqyrtuar kërkesën dhe aktet e hetimit paraprak, ka dëgjuar pretendimet e palëve dhe ka arritur në konkluzionin se kërkesa e prokurorit për pushimin e çështjes penale është e drejtë, e bazuar në ligj dhe në prova dhe si e tillë, duhet pranuar. Ky vendim është lënë në fuqi nga treshja e gjyqtarëve të Apelit Tiranë, Valdete Hoxha, Astrit Haxhialushi dhe Fatmira Hajdari.

ë shtator 2019, Prokuroria e Tiranës deklaroi se po zgjeronte hetimet ndaj zyrtarëve të bashkisë së Tiranës që kishin përfituar pagesa nga biznesmeni Shkëlqim Fusha për akomodimin në një hotel luksoz në qershor 2018 në Barcelonë të Spanjës. Por në dhjetor 2019, hetimi u kthye në një “flluskë sapuni”, ndërsa Prokuroria kërkoi në gjykatë pushimin e çështjes. Procedimi penal u regjistrua pas publikimit në media të faturës që tregonte se biznesmeni Fusha kishte paguar 1816 euro për dy netë qëndrimi të nënkryetarit të Bashkisë së Tiranës, Arbjan Mazniku në hotelin me 5 yje “Alma” në Barcelonë në qershor 2018. Prokuroria e Tiranës regjistoi fillimisht akuzat e “korrupsionit aktiv të nëpunësve të huaj publikë”, “shpërdorimi i detyrës” dhe “korrupsioni pasiv i personave që ushtrojnë funksione publike”, por i rrëzoi ato brenda tre muajsh. Në një përgjigje me shkrim, Prokuroria e Tiranës i tha BIRN se kishte depozituar më 17 dhjetor në gjykatë kërkesën për pushimin e kësaj çështjeje, pa shpjeguar arsyet. “Për çështjen penale me nr.7207…lidhur me pagesën e faturave nga administratori i kompanisë Fusha sh.p.k., Z.Shkëlqim Fusha për akomodimin e nënkryetarit të Bashkisë së Tiranës, Z.Arbjan Mazniku dhe të zyrtarëve të tjerë të Bashkisë, Prokuroria pranë Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë më datë 17.12.2019 ka kërkuar në gjykatë pushimin e çështjes penale,” tha një zëdhënës i Prokurorisë së Tiranës. Prokurori i çështjes, Alket Mersini nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi arsyet që e shtynë të kërkonte mbylljen e procedimit penal. Kërkesa e Prokurorisë nuk është shqyrtuar ende nga gjyqtari paraprak. Kompania Fusha Sh.p.k është kontraktori më i madh i bashkisë së Tiranës dhe vetëm gjatë 4 viteve të fundit – kohë kur në krye të bashkisë ka qenë kryebashkiaku Erion Veliaj, ka përfituar mbi 28.6 milionë euro në fonde publike nga ky institucion.

Fusha fitoi gjithashtu tenderin me vlerë 11 milionë euro për ndërtimin e sheshit Skënderbej, si e vetmja kompani konkurruese si dhe qëndron pas projektit kontrovers të partneritetit publik privat për ndërtimin e teatrit të ri kombëtar. Nënkryetari i Bashkisë, Arbjan Mazniku nuk është zyrtari i vetëm që përfitoi pagesa prej 900 eurosh nata në hotelin luksoz nga zemërgjerësia e biznesmenit Fusha.Nga dëshmitë e dhëna në Prokurori doli që Fusha kishte paguar edhe për akomodimin e drejtorit të Urbanistikës, Ditjon Baboçi dhe anëtarë të tjerë të delegacionit. Ndërkohë, mbetet e paqartë se kush e ka paguar faturën e hotelit për kryebashkiakun Veliaj. Në një reagim për Zërin e Amerikës, Bashkia e Tiranës i justifikoi pagesat e Fushës me kursimin e fondeve publike. “Me rastin e marrjes së këtij çmimi prestigjoz, një grup nga Shqipëria udhëtoi për në Barcelonë për të marrë pjesë në ceremoni dhe për të tërhequr çmimin. Kompania ‘Fusha’ mori përsipër të mbulojë shpenzimet për grupin nga Shqipëria, kësisoj duke mos shpenzuar fonde të Bashkisë së Tiranës për një çmim që i jepej si bashkisë edhe kontraktorit për realizimin,” deklaroi Bashkia. Ky është hetimi i dytë i pushuar brenda një kohe të shkurtër nga Prokuroria e Tiranës për çështje që lidhen me zyrtarë të lartë të Bashkisë së Tiranës dhe biznesmenin Shkëlqim Fusha. Në tetor 2019, gjykata miratoi kërkesën e prokurorisë për të pushuar hetimet edhe për tenderin pa garë të mbjelljes së drurëve dekorativë në segmentin Kamëz-Kashar të autostradës. “Tenderi me negocim” me vlerë 332.5 milionë lekë u përdor për mbjelljen e pishave të buta përgjatë autostradës, ku vlera e një pishe rezulton të ketë kushtuar 1.17 milionë lekë (€8200). Por gjykata argumentoi se Drejtoria e Punëtorëve nr.1 e Qytetit e kishte pasur të pamundur të kryente një procedurë të hapur prokurimi për shkak se fondet rrezikonin të digjeshin në fund të vitit, ndërsa shtoi se vendimi për alokimin e fondeve ishte marrë nga një organ kolegjial si Këshilli Bashkiak.

Kryetari i bashkisë Tiranë, Erion Veliaj gjatë marrjes së çmimit për sheshin “Skënderbej” në Barcelonë | Foto : Bashkia Tiranë

Shkurt 2020

INVESTIGIM

Të ndarë dhe të pabarabartë: Segregimi i fëmijëve romë dhe egjiptianë në shkollat shqiptare Edhe pse ligji shqiptar e ndalon segregimin e shkollave si formë diskriminimi, disa institucione publike të arsimit 9-vjeçar vazhdojnë të jenë të segreguara, duke lënë pasoja të thella për nxënësit e minoriteteve. Altin Pira, babai i 8 fëmijëve dhe anëtar i Bordit të Prindërve në shkollën “Naim Frashëri” në Korçë | Foto : Brejdon Xhavara

BREDI XHAVARA | BIRN | KORÇË, TIRANË DHE ELBASAN

ltin Prita, banues në lagjen ‘Kulla e Hirit’ në Korçë është babai i 8 fëmijëve, nga të cilët ‘tre çupa dhe një djalë’ shkojnë aktualisht në shkollë. Të gjithë fëmijës e Pritës kanë ndjekur shkollën 9-vjeçare “Naim Frashëri”, por jo me dëshirën e tij. “Fëmijët shkonin në shkollë, tregonin që mësueset i shanin dhe i rëndonin psikologjikisht,” kujton Altini, i cili tani është anëtar i bordit të prindërve. “Sidomos për romët, ata nuk zhvillonin as mësimet me fëmijët, sepse nuk i donin… kam shkuar shumë herë dhe i kam gjetur mësueset në kafe duke pirë kafe në orën e mësimit,” shtoi ai. Në vitin 2015, gati të gjithë nxënësit e shkollës 9-vjeçare “Naim Frashëri” vinin nga komuniteti rom dhe egjiptian, duke e bërë këtë institucion publik arsimor një nga shkollat më të segreguara në Shqipëri. Ky nivel i lartë segregimi dhe ankesat e prindërve e shtynë Qendrën Europiane për të Drejtat Rome në Budapest, ECCR, të ngrinte një padi për diskriminim në Gjykatën Europiane për të Drejtat e Njeriut kundër shtetit shqiptar. “Ne duam që fëmijët të kenë as më pak, as më shumë se çfarë është e drejta e çdo qytetari në Shqipëri – një arsimim të barabartë,” tha Jonathan Lee nga Qendrën Europiane për të Drejtat Rome.“Fakti që kjo shkollë është 99% rome dhe egjiptiane është segregim racor sipas ligjit,” shtoi ai. Shkolla “Naim Frashër’ nuk është e vetmja shkollë e segreguar në Shqipëri dhe sipas aktivistëve të komuniteti rom dhe egjiptian, ky është një problem që haset edhe në institucione të tjera arsimore publike në Shkodër dhe Elbasan. E pyetur nga BIRN mbi shkollën “Naim Frashëri” në Korçë dhe institucione të tjera arsimore, Ministria e Arsimit deklaroi se ishin regjistruar përmirësime gjatë viteve të fundit dhe fajësoi organizatat e shoqërisë civile, duke pretenduar se ndihmat që ato kanë dhënë për shkollimin e fëmijëve romë kanë ndikuar në segregimin e shkollave ku këta fëmijë studiojnë. Shkelje e ligjit Kuadri rregullator shqiptar parashikon mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve dhe integrimin e tyre ne jetën sociale. Ligji “Për mbrojtjen nga diskriminimi” ndalon diskriminimin në arsim për shkak të racës apo përkatësisë etnike dhe parashikon gjithashtu sanksionet përkatëse. Megjithatë, për shkak të

paragjykimeve përjashtuese ndaj komunitet rom dhe egjiptian që ekzistojnë në shoqërinë shqiptare, segregimi vazhdon të jetë prezent. Sipas Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi, Robert Gajda shkolla duhet të reflektojë komunitetet që ka shoqëria, pasi kjo i ndihmon fëmijët për t’u rritur dhe për të pranuar shumëllojshmërinë e shoqërisë, si dhe për të mos diskriminuar individë apo grupe të ndryshme. “Përqendrimi i fëmijëve të komunitetit në një institucion shkollor nuk ndihmon në gjithëpërfshirjen që do të duhet ushqejë shkolla, ky është problemi i segregimit në vetvete,” tha Gajda. “Në rastin e shkollës Naim Frashëri, por edhe në shkolla të tjera, gjëja e parë që kemi identifikuar është disporpocioni i fëmijëve që vijnë nga komuniteti rom dhe egjiptian dhe kjo nuk ndihmon në bashkëjetesën me të ndryshmin e tij, çka nënkupton një problem, sepse nuk lejon që fëmijët të rriten pikërisht me ketë frymën e jetesës bashkë me fëmijët e tjerë dhe në këtë rast konsiderohet diskriminim, por që vjen në formën e segregimit,” shtoi ai. Fatmira Bedulla, një tjetër prind nga Korça i tha BIRN se në shkollën “Naim Frashëri” fëmijët e minoritetit kanë qenë jo vetëm të segreguar, por edhe të diskriminuar dhe të keqtrajtuar nga disa prej anëtarëve të stafit pedagogjik. “Fëmijët e gaxhenjve rrinin në bankat e para, fëmija im rrinte në bankën e fundit. Fëmija tonë ulej vetëm, ndërsa fëmijët e mazhorancës uleshin të dy bashkë,” tha ajo, duke shtuar se si rregull, bankat e para duhej të rezervoheshin për fëmijët me gjyslykë dhe ata shtatshkurtër. “Nuk kishin as banjo, i mbanin me çelës mësuesit; kur vinin fëmijët në shtëpi i pyesnim dhe ata na tregonin hallet në shkollë,” shtoi Bedulla. Etleva Tare, specialiste e Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi në Korçë, i tha BIRN se problematika e shkollës “Naim Frashëri” ekziston për më shumë se një dekadë. Sipas Tares, kushtet e këqija të shkollës – para rikonstruksionit në vitin 2019 dhe paragjykimi ndaj komuniteteve rome dhe egjiptiane i shtynte prindërit nga komunitetet e mazhorancës t’i largonin fëmijët nga kjo shkollë. “Nuk donin të rrinin me fëmijët romë dhe egjiptianë dhe një arsye tjetër ishte dhe fakti që shkolla nuk kishte kushte, si dyer, dritare, ngrohëse, pa mure rrethues – shkolla ka qenë në kushte shumë të këqija,” tha Tare, duke shtuar se kjo shkollë vijon akoma të “ketë

të përjashtuar,” tha Ministria e Arsimit. “Prindërit romë dhe egjiptianë nuk kanë nxjerrë në asnjë rast problemin e segregimit, pasi janë historikisht banorë të zonës që mbulon shkolla “N. Frashëri”,” shtoi ajo. Fatmira Bedulla, nënë nga Korça, fëmijët e të cilës ndjekin shkollën Naim Frashëri në Korçë Foto : Brjedon Xhavara

më shumë nga dora tonë, 75 % janë romë dhe egjiptian.” “Nga ana psikologjike e dëmton fëmijën, ata nuk ulen me ata të mazhorancës, fëmijët nuk po integrohen sepse janë të segreguar akoma,” nënvizoi ajo. Sipas ECCR-së, padia kundër Shqipërisë në Strasburg i ka rrënjët në një takim me prindërit e shkollës “Naim Frashëri’ në vitin 2017 dhe dëshirës së tyre që fëmijët të ndiqnin shkolla të integruara. “Ne bëmë një ankesë te Komisioneri i Mbrojtjes nga Diskriminimi, i cili ra dakord që situata në shkollën ‘Naim Frashëri’ ishte segregim racial i paligjshëm,” tha Jonathan Lee. Lee shpjegon se në vitin 2017, Ministria e Arsimit i shkroi një letër ECCR-së ku tregonte hapat që do të merrte kundër segregimin në shkolla, por nuk i zbatoi kurrë këto masa. Ai shtoi se gjykata e Strasburgut pritet të shprehet për këtë çështje deri në prill të vitit 2021. E pyetur nga BIRN, Ministria e Arsimit tha se përqindja e fëmijëve romë dhe egjiptianë si pjesë e totalit në shkollën 9-vjeçare “Naim Frashëri’ ka ardhur duke u ulur gjatë 3 viteve të fundit, pas ngritjes së padisë në Strasburg nga Qendra Europiane për të Drejtat Rome. “Shkollës 9-vjeçare “N. Frashëri” i janë bashkuar shkollat Ravonik dhe Turan që janë 2 km larg kësaj shkolle, duke bërë të mundur që diferenca në përqindje mes nxënësve romë dhe egjiptianë në krahasim me nxënësit joromë dhe joegjiptianë në këtë shkollë të ulet me 37%,” tha Ministria e Arsimit. Ministria shtoi se kjo shkollë mbulon lagje me një përqendrim historik të komunitetit rom, ndërkohë që fajësoi edhe subvencionet nga OJF të ndryshme ndër vite për komunitetin rom me projekte për afrimin e fëmijëve të rrugës, duke u çuar atyre pako ushqimore çdo muaj ose duke i ndihmuar me mjete mësimore. “Ndihmat ushqimore dhe mjetet shkollore vetëm për komunitetin rom dhe egjiptian ndikuan jashtë mase në largimin nga shkolla “N. Frashëri” të fëmijëve të tjerë, pasi ndiheshin

Problem kompleks Vendimet e Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi tregojnë se problemi i segregimit në shkollat shqiptare nuk është i kufizuar vetëm në Korçë, por shtrihet edhe në zona të tjera të Shqipërisë që kanë një përqendrim të komunitetit rom dhe egjiptian si Berati, Shkodra dhe Elbasani. “Duhet të kemi parasysh që zgjidhja e rasteve të segregimit është komplekse, sepse kërkon impenjimin e disa aktorëve dhe jo vetëm të një individi. Pra në këtë rast nuk kërkohet vetëm angazhimi i drejtorive arsimore apo Ministrisë së Arsimit, por kërkohet një impenjim i shumëfishtë – angazhimi i vetë familjeve të komuniteteve, por edhe familjeve e tjera që janë pjesë e këtij ambienti,” tha Robert Gajda. “Por njëkohësisht edhe i organizatave të shoqërisë civile që operojnë dhe mund të bëjnë rolin e ndërmjetësit midis familjeve dhe autoriteteve,” shtoi ai. Raste të ngjashme segregimi janë regjistruar në shkollën “Avdyl Avdia” në fshatin Moravë të Beratit, në shkollat ‘Qamil Haxhihasani 2’ dhe ‘Ptoleme Xhuvani’ në Elbasan, si dhe në shkollën “Liria” dhe “Isuf Tabaku” në Shkodër”. Ervis Çota, drejtor ekzekutiv i Lëvizjes Rinore Rome dhe Egjiptiane, i tha BIRN se shkollat ‘Ptoleme Xhuvani’ dhe ’ ‘Qamil Haxhihasani 2’ janë pranë një lagjeje më përqendrim të lartë të komuniteti rom dhe egjiptian në Elbasan, por nënvizoi se aktivistët kanë gjetur mirëkuptimin e Drejtorisë Arsimore Rajonale. “Kanë ndodhur raste që mazhoranca ka larguar fëmijët nga shkolla ”Ptoleme Xhuvani” sepse shkolla po shkonte drejt segregimit, por ne ndërhymë në kohën e duhur dhe u bë problematike në shkollë dhe në drejtorinë arsimore, e cila ndaloi prindërit nga mazhoranca që t’i transferonin fëmijët në shkolla të tjera,” tha ai. “Ndërkohë, një rast tjetër është shkolla pedagogjike që prindërit i transferuan në shkollën përballë saj me arsyen që dominonte më shumë fëmijët e komunitetit dhe fëmijët që ishin nga mazhoranca ishin në pakicë,” shpjegoi Çota. Lorela Balla, nënë e dy fëmijëve 7 dhe 11

Shkurt 2020

Jeta në Bulqizë mes vdekjeve në miniera dhe padrejtësisë Minatorët që vdesin në galeritë e kromit fajësohen shpesh për aksidentet tragjike që u marrin jetën; ndërkohë që të plagosurit dhe familjarët e viktimave përballen me kompanitë minerare dhe ato të sigurimit për dëmshpërblimet si dhe me dyert e gjykatave për drejtësinë e munguar. GERI EMIRI, SAMI CURRI | BIRN | BULQIZË

vjeç, nxënës të shkollës “Ptoleme Xhuvani” i tha BIRN se nuk kishte hasur diskriminim në këtë institucion arsimor. “Aty ka shumë, më shumë (dora jonë) ngaqë jemi në të njëjtën lagje, por edhe që t’i kemi fëmijët sa më afër është më mirë për ne – problemi është se nëse ne jemi të gjithë aty, (dora e bardhë) do të thotë përse do ta dërgoj fëmijën aty, kur janë vetëm (dora jonë) dhe normale që do shkëputet nga shkolla,” tha ajo. Edhe Marta Meçja ka dy fëmijë, të cilët ndjekin shkollën “Ptoleme Xhuvani” në Elbasan. “Te klasa e vajzës time ka vetëm fëmijë nga komuniteti dhe vetëm dy janë nga mazhoranca. Edhe tek djali që është në klasën e parë janë vetëm fëmijët e dorës sonë,” tregon ajo. “Mësuesja e djalit tim më ankohet gjithmonë për sjelljet që fëmijët bëjnë në klasë dhe gjithmonë më thotë që është e pamundur të mbaj qetësi në klasë, gjithmonë fëmijët bëjnë zhurmë, flasin fjalor të pisët, sepse jetojnë në të njëjtën lagje dhe janë rritur bashkë,” shtoi ajo. Ministria e Arsimit i tha BIRN se segregimi në shkollat e Elbasanit vjen si pasojë e përqendrimit të madh të komuniteti rom afër tyre. Ndërsa në lidhje me shkollën “Liria” në Shkodër, Ministria nënvizoi se në përgjigje të vendimit të Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi, ishin marrë një sërë masash nga Drejtoria Arsimore Rajonale. “Ministria e Arsimit, Rinisë dhe Sportit ka mirëpritur çdo kërkesë të shoqatave dhe të grupeve të interesit në lidhje me arsimimin e romëve dhe egjiptianëve, ka informuar në kohë të interesuarit për të dhënat e kërkuara prej tyre, ka analizuar e ka shqyrtuar brenda afateve çdo vendim të Komisionerit për Mbrojtjen nga Diskriminimi, si dhe ka kthyer përgjigje për çdo shkresë të ardhur nga Avokatura e Shtetit,” tha Ministria në përgjigjen me shkrim. Megjithë optimizmin që gjen nga reagimi i DAR në rastin e shkollës “Ptoleme Xhuvani”, Çota i tha BIRN se rreziku i segregimit mbetet i hapur, përsa kohë politikat arsimore nuk do të zbatohen siç duhen. “Këto shkolla janë ndërtuar aty ku përqindja e komunitetit është e lartë dhe rreziku është që edhe ata pak nxënës nga mazhoranca që kanë ngelur, do të largohen nga aty,” paralajmëroi ai. “Në rast se do të respektohen ligjet dhe rregulloret nga drejtoritë arsimore dhe shkollat, atëherë ky problem do të vijë duke u ulur dhe fenomeni i segregimit do të zbutet,” parashikoi Çota.

as disa kthesave që gjarpërojnë në lagjen e Qytetit të Ri në Bulqizë, në këmbët e një pallati të vjetër të periudhës së ish-regjimit komunist, Flora Koçi ka ngritur një barakë prej llamarine ku mundohet të sigurojë të ardhura për veten dhe djalin e papunë, duke shitur mallra ushqimorë dhe kinkaleri. “Unë isha në dyqan, erdhi një këtu tek kopshti se e kemi afër dhe më tha që burri jot është vrarë dhe po shkon tek spitali,” kujton 57-vjeçarja, nënë e dy fëmijëve. “Mbrapa më morën në telefon që ka vdekur,” shtoi ajo. Ruzhdi Koçi humbi jetën në një galeri kromi në Bulqizë më 10 nëntor 2016, ku kishte punuar për më shumë se 20 vjet.Drejtuesit e minierës i thanë familjes se 55-vjeçari vdiq nga një infarkt i papritur në zemër, por bashkëshortja jeton ende me dyshime. “Këto thanë që i ka ranë infarkt, po infarkt nuk i ka rënë se nuk ka qenë sëmurë asnjëherë, as edhe një gjilpërë s’e ka pas bërë,” shprehet Flora Koçi. “Për me pushu çështjen edhe për mos me e zgjat më andej, ata kanë thënë që i ka rënë infarkt dhe s’kanë dash me dhënë lekë më shumë, siç i takon një punëtori kur vitet në galeri,” shtoi ajo. Sipas të dhënave të siguruar nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtën e informimit nga Inspektoriati Shtetëror i Punës, në 6 vitet e fundit, 38 punonjës humbën jetën dhe 152 të tjerë u plagosën në sektorin e minierave dhe karrierave. 27 prej viktimave i përkasin qarkut të Dibrës. Edhe pse aksidentet e regjistruara në miniera janë të shumta, ato rrallëherë sjellin pasoja penale për kompanitë minerare, që fajësojnë viktimat dhe punëtorët për aksidentet. Minatorët e aksidentuar janë shpesh të pasiguruar. Por edhe në rastet kur viktimat janë të siguruar, familjarët përballen me procese të gjata gjyqësore kundër kompanive të sigurimit për dëmshpërblimet. Dyerve të gjykatave për dëmshpërblim Të gjitha subjektet që zotërojnë leje për të ushtruar veprimtari minerare brenda territorit të vendit, janë të detyruara të kryejnë sigurimin e punonjësve të tyre nga aksidentet pranë një shoqërie sigurimi. Referuar bazës ligjore, kontrata e sigurimit mbulojnë rastet e humbjes së jetës, paaftësisë së përhershme, të plotë ose të pjesshme dhe paaftësisë së përkohshme, të plotë ose të pjesshme dhe shuma në çdo rast është minimalisht 6 milionë lekë. Por jo të gjithë punonjësit në sektorin minerar janë të siguruar. Sipas Agjencisë Kombëtare të Burimeve Natyrore, AKBN, gjatë vitit 2018, vetëm në Bulqizë raportoheshin 283 minatorë pa siguracion jete nga një fuqi punëtore prej 3170 punonjësish. Shahin Peti humbi jetën në një aksident në minierë në vitin 2013, duke lënë pas 2 fëmijët dhe bashkëshorten. Margarita Peti kujton se në atë kohë edhe ajo punonte si seleksionuese minerali dhe kur ishte kthyer nga puna dhe po bënte gati darkën, e ëma e kishte lajmëruar se i shoqi kishte thyer këmbën.

“Në moment që ka thënë burri ka thyer këmbën, i kam thënë -jo nuk është e vërtetë, ai paska vdekur se telefonin e ndez me dorë ai, jo me këmbë,” rrëfen Margarita. Pas aksidentit, Margarita mësoi se vdekja e bashkëshortit të saj ishte tentuar të fshihej, duke e larguar trupin e pajetë nga vendi i aksidentit, me qëllim që firma ku ndodhi ngjarja të mos mbante përgjegjësi.Ajo kujton se i shoqi ishte i pasiguruar dhe e vetmja mbështetje që ka marrë nga kompania, ka qenë ‘një kafe’ prej 1.5 milionë lekësh. “Dhe ato me thënë të drejtën, kur i kanë prurë ia kanë dhënë njerëzve të burrit, jo mua vetë, por kanë thirrur aty se kanë qenë duke pirë kafe të gjithë dhe më thanë mua një kafe,” kujton Margarita. “I kam thënë ‘unë dua të më siguroni fëmijët, nuk dua një kafe, se unë vetëm që kam bërë shpenzimet e mortit, se nuk është se paguan shpenzimet e mortit,” shtoi ajo. Edhe në rastet kur kompanitë kanë paguar siguracion jete për viktimat, jo gjithmonë kompanitë e sigurimit janë të gatshme të paguajnë. Sipas raportit mjeko-ligjor, vdekja e Ruzhdi Koçit nuk është cilësuar si aksidentale, por si pasojë e sëmundjeve kronike. Flora nuk e ka pranuar këtë raport dhe ka hedhur në gjyq kompaninë e sigurimit, duke kërkuar dëmshpërblimin për siguracionin e jetës; megjithatë, beteja ligjore ka qenë e gjatë dhe e mundimshme. Pas dy vjetësh në gjyq, ajo u detyrua të pranonte një dëmshpërblim me marrëveshje prej 2 milionë lekësh. “Çfarë vlen ajo 20 [milion lekë të vjetra], asnjë gjë,” tha Flora.“Mua ato lekë më kanë shkuar rrugëve, nëpër gjykata,” shtoi ajo. Kontratat e punës, sigurimi shëndetësor dhe ai i jetës janë një problem që ka shoqëruar ndër vite punonjësit e nëntokës, një sektor që punëson rreth 10 mijë punonjës në të gjithë vendin. Në 6 vitet e fundit, inspektimet e Inspektorati i Punës kanë konstatuar 427 punonjës pa kontrata individuale pune dhe 391 punëtorë u identifikuan si të punësuar në mënyrë informale, ndërkohë që aksidentet dhe dëmtimet në punë vazhdojnë të jetë shpeshta. Përgjegjësia u mbetet viktimave Në 6 vitet e fundit, Inspektorati i Punës ka kryer në subjektet me aktivitet në miniera dhe karriera 895 inspektime rutinë ose për shkak të ankesave dhe në 159 raste inspektimet janë për shkak të aksidenteve në punë. Nga numri total i aksidenteve të raportuara nga Inspektoriati i Punës, një tjetër institucion- Autoriteti Kombëtar i Sigurisë dhe Emergjencave në Miniera, AKSEM ka kryer hetime për një pjesë prej tyre. AKSEM i tha BIRN se ka hetuar 33 raste të humbjes së jetës në miniera dhe 77 aksidente të raportuara si plagosje në gjashtë vitet e fundit.Ndërkohë, vetëm 13 prej rasteve të hetuara nga AKSEM janë referuar në organet e drejtësisë për vazhdim të mëtejshëm të hetimeve, kryesisht me motivacionin për shkelje të “Rregullores së Sigurimit Teknik për Minierat dhe Karrierat”. Hetimet e Prokurorisë kanë ngarkuar me përgjegjësi kryesisht viktimat, zjarrmëtarët, drejtuesit

teknikë apo brigadierët dhe vetëm në dy raste punëdhënësin. Në total nga viti 2014 deri në tetor 2019, AKSEM ka lëshuar 266 masa administrative në sektorin minerar. Këto masa administrative përfshijnë “ndalesa të plota të aktivitetit minerar” në 20 raste, “ndalesa të pjesshme e aktivitetit minerar” në 100 raste, dhe “gjoba” në 56 raste, “vendime të ndërmjetme për masa urgjente në 16 raste dhe paralajmërime në 74 raste – për shkelje apo neglizhencën e subjekteve private. Në relacionet e mbajtura nga AKSEM për verifikimin e kushteve të sigurisë dhe shëndetit në punë nëntokë rezultojnë një sërë problematikash, duke filluar që nga përgatitja e punëtorëve për përdorimin e makinerive, vendosjen e sinjalistikës paralajmëruese ndaj rreziqeve në punë, përdorimi i pajisjeve mbrojtëse individuale të punës e deri te kushtet higjieno-sanitare. Rrethi vicioz Pas vdekjes së bashkëshortit, Margarita Peti vazhdoi të punonte duke seleksionuar mineralin që atij i mori jetën për të mbështetur financiarisht familjen.Ajo punon si seleksionuese kromi në një galeri 1 orë larg apartamentit ku banon me fëmijët.Puna si seleksionuese ka rreziqe e saj. Vetëm në vitin 2018, sipas Inspektoriatit të Punës, një seleksionuese humbi jetën në Bulqizë dhe dy të tjera u aksidentuan. “Jam e detyruar se ku do shkosh tjetër, ku do punosh?!Në Bulqizë nuk ke ku shkon,” shfajësohet Margarita me djalin 15 vjeçar dhe vajzën 13 vjeçe pranë vetes. Megjithatë, ajo ankohet se pas kredisë për shtëpinë dhe detyrimet e tjera, paga prej 30 mijë lekësh në muaj dhe pensioni prej 7 mijë lekësh, nuk mjaftojnë as për t’u kujdesur si duhet për shëndetin e fëmijëve. “Do doja t’i bëja një kontroll të ri çunit, se unë e kam kontrolluar dhe ia kam blerë njëherë syzet,” tha ajo.“Edhe tek goca më kanë thënë për operim, por s’pata mundësi sepse më kanë thënë se ka migrenë,” shtoi Margarita. Në anën tjetër të banakut të vogël të kioskës prej llamarine, Flora Koçi tregon se jeton me të ardhurat e pakta që nxjerr nga shitja e artikujve që tregton dhe një pension të bashkëshortit prej 6500 lekësh. “Të punosh njëzet e ca vjet në galeri edhe të marrësh 6,500 lekë, a kalohet?!Nuk kalohet”, shfryn ajo. Ka raste që djemtë e minatorëve që humbasin jetën në minierën e Bulqizës, zëvendësojnë baballarët në galeritë e kromit, të cilin e shohin si të vetmen rrugë të ndershme për të siguruar të ardhura për familjen. Por Margarita Peti thotë se do të bëjë të pamundurën që i biri 15-vjeçar të mos përfundojë në galeritë e kromit ku humbi jetën i ati. “Që ta çoj të punojë me një vend, aty ku ka humbur jetën babi i vet, e të shkoj të çoj çunin, nuk bëhet fjalë ajo punë,” tha ajo. Megjithatë, Margarita ka frikë se varfëria mund t’i detyrojë që të bëjnë një zgjedhje të tillë. “…nuk i dihet se çfarë ndodh pastaj, se po të ngelesh pa bukë aty do shkosh ku vjen fundi,” përfundoi ajo. *Emri është ndryshuar për të ruajtur identitetin e minatorit që kërkoi të mbetej anonim.

Shkurt 2020

REPORTAZH

Punëtorët grevistë të Poçemit, viktimat e privatizimit të dështuar të ARMO Në vitin 2008, qeveria shiti bashkë me ARMO-n edhe nënstacionin e Poçemit; por ndërprerja e punës së rafinerisë së Ballshit – e cila ka ndryshuar disa herë pronarë, i ka futur punëtorët në grevë urie për rrogat e prapambetura, ndërsa braktisja e punës rrezikon furnizimin me ujë dhe drita të Mallakastrës. BESAR LIKMETA | BIRN | POÇEM

astri Sabaj, pompist i nënstacionit elektrik dhe hidrik të Poçemit është futur në grevë urie prej një jave së bashku me 8 punëtorë të tjerë, të cilët kanë pa marrë 27 rroga dhe nuk paguhen asnjë kacidhe prej 5 muajsh. “Gjithë këtë periudhë kam jetuar me të marrë borxh,” thotë 53-vjeçari, baba 5 fëmijëve.“Në grevë urie jam futur vetëm për lekët që kam pa marrë,” shpjegoi ai, i shtrirë mbi një batanije në sallën e komandimit të fiderave të nënstacionit, i cili furnizon me energji elektrike dhjetra fshatra në njësitë administrative të Fratarit, Poçemit, Kutës, Klosit, si dhe rafinerinë e Ballshit. “Nuk po kërkoj rritje rroge, por kërkoj thjesht lekët sa ke vendos të m’i japësh ti, ato lekë kërkoj,” tha ai, duke rrjedhur në një bisedë imagjinare me administratorët e kompanisë, për të cilët thotë se kanë gënjyer duke i ushqyer me premtime. Nënstacioni i Poçemit u privatizua në vitin 2008 si pjesë e Uzinës së Përpunimit të Thellë të Naftës në Ballsh, e cila sot administrohet nga kompanitë Tosk Energji dhe Bylis Energji. Në tetor 2019, rafineria e Ballshit e ndërpreu punën, pasi kompania Bankers Petroleum i kufizoi furnizimin me naftë bruto, duke lënë mijëra punëtorë të papunë. Ndryshe nga punëtorët e tjerë të kompanisë, punëtorët e nënstacionit elektrik dhe ata të pompave në fshatin Poçem nuk e kanë luksin të mos paraqiten në punë, edhe pse nuk paguhen.Për shkak të statusit të nënstacionit si ‘objekt strategjik’ për rafinerinë dhe furnizimin me ujë dhe energji elektrike të Mallakastrës, mesazhi i kompanisë ka qenë i qartë. “Do t’iu fusim brenda – brenda në burg, pasi nuk lejohet të lihet puna,’ kujton Sabaj. “Këto pompa ushqejnë me ujë 75%-80% të Mallakastrës,” shpjegoi ai, ndërsa zhurma e stacionit të pompimit të burimit të Poçemit depërtonte në sallën e komandimit, ku grevistët ishin mbledhur të shtrirë përqark dy furnelave elektrike. Tosk Energji fajëson kompaninë Bankers Petroleum për pezullimin e prodhimit

në rafineri, duke nënvizuar se kjo e fundit nuk mund të prodhojë nëqoftëse nuk furnizohet me 50,000 ton naftë bruto në muaj. “Ju më mirë se unë e dini se ajo rafineri duhet të punojë më të paktën 50,000 ton në muaj naftë bruto dhe jo me sasitë e ofruara nga Bankers Petroleum, që asnjëherë nuk e kanë kaluar sasinë prej 20,000 ton në muaj,” iu drejtua përmes një letre të hapur grevistëve, administratori i Tosk Energji, Blerim Hoxha. Prej gati 13-muajsh, Tosk Energji ka depozituar një ankesë në Autoritetin e Konkurrencës kundër Bankers Petroleum, për të cilën ka filluar një hetim, por ende nuk ka një përfundim nga Autoriteti. Pas deklaratë së Hoxhës, ka reaguar dhe kompania Bankers Petroleum, e cila e ka akuzuar Tosk Energji se ka prishur në mënyrë të njëanshme marrëveshjen midis dy palëve për furnizimin e rafinerisë me naftë. “Bankers Petroleum Albania tashmë ka ngritur padi në Gjykatën e Tiranës për shpifje, bazuar në deklaratat e rreme të bëra nga përfaqësuesit e Tosk Energy & Bylis Energy në të kaluarën,” tha kompania. “Ne i qëndrojmë fort deklaratave tona të mëparshme, të cilat bazohen në fakte të vërteta dhe kjo është arsyeja pse ne kemi qenë gjithmonë bashkëpunues me çdo hetim në lidhje me veprimtarinë tonë, përfshirë edhe atë nga Autoriteti Shqiptar i Konkurrencës,” shtoi Bankers. Kompania Tosk Energji nuk i përgjigj një kërkese për koment nga BIRN.Edhe Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës nuk komentoi deri në botimin e këtij shkrimi, nëse kishte një plan afatshkurtër ose afatgjatë për gjetjen e një zgjidhjeje për stacionin elektrik në Poçem. Privatizimi i dështuar Përpara privatizimit të vitit 2008, ARMO ishte një kompani e shëndetshme financiarisht. Kompania nuk kishte borxhe ndaj bankave dhe furnitorëve dhe përveçse punësonte mijëra punëtorë mbi organikë, i paguante shtetit rreth 30- 35 milionë USD në vit nëpërmjet taksave të akcizës, tatim-fitimit, sigurimeve shoqërore dhe taksës

Festim Lalaj, 51 vjeç, elektriçist i parë në nënstacionin e Poçemit | Foto : Besar Likmeta

së karbonit. Ajo u privatizua në vitin 2008 nga biznesmeni famëkeq i hidrokarbureve, Rezart Taci për 128 milionë euro nëpërmjet kompanisë të regjistruar në Zvicër, AMRA Oil.Operacioni i privatizimit u financua nga Banka Ndërkombëtare e Azerbajxhanit. Pas privatizimit të kompanisë së hidrokarbureve nga AMRA Oil, problemet me mospagimin e taksave dhe tatimeve u shfaqën shpejt. Ndërsa Rezart Taçi shfaqej në publik si një biznesmen i suksesshëm duke blerë vepra arti në ankande bamirësie dhe duke financuar ndeshje futbolli midis Realit të Madridit dhe Milanit me skuadrën e qytetit të lindjes, Gramozin, ARMO akumulonte borxhe ndaj tatimeve dhe palëve të treta. Kur kompania u shit në vitin 2013 tek një fond azer investimesh, Heaney Assets Corporation e regjistruar në Ishujt Britanik Virgjin – një parajsë fiskale e njohur, detyrimet ndaj tatimeve arrinin në 73.2 milionë USD dhe kompania ishte e koletarizuar për rreth 47.5 milionë USD në banka. Në momentin e shitjes tek azerët, ARMO kishte më shumë se 100 milionë USD të pashlyera ndaj palëve të treta. Megjithë borxhet e ARMO-s, 70% të aksioneve të Rezart Taçit në AMRA Oil iu shitën Heaney Assets Corporation për 35 milionë euro. Pasi mori kontrollin e kompanisë ARMO në gusht 2013, kompania azere e pezulloi punën për 1 vit dhe më pas lidhi

dy marrëveshje kontraktuale me kompanitë Deveron Oil dhe TP&D Oil, për dhënien me qira të rafinerisë së Ballshit dhe asaj të Fierit. Pas dhënies me qira të dy rafinerive, për shkak se kompania ARMO mbarte të gjitha detyrimet fiskale, ato ndaj punëtorëve dhe koston për energji elektrike dhe ujë, borxhet e saj u rritën në mënyrë eksponenciale pas vitit 2014. Një raport i Ministrisë së Energjisë i shkurtit 2016, një kopje të cilit është siguruar nga BIRN, tregon që deri në janar 2016, ARMO kishte për të paguar ndaj kreditorëve një shumë prej 595 milionë USD gjithsej. Ngjashëm me ARMO-n, edhe Deveron Oil edhe TP&D Oil akumuluan borxhe ndaj buxhetit të shtetit.Sipas Ministrisë së Energjisë, në janar 2016 kompania “Deveron” ka pasur për të paguar borxhe prej 81.2 milionë USD. Ndërsa TP&D Oil ka pasur për të likuiduar në atë periudhë 55.2 milionë USD borxhe. Në një ankand të dyshimtë në tetor 2016, Uzina e Përpunimit të Thellë të Naftës në Ballsh i kalon Bankës Credins, për shlyerjen e një kredie. Banka nga ana e saj ia jep me qira kompanisë Ionian Refining and Trading Co, IRTC. E regjistruar në Ishujt Virgjin Britanikë, IRTC kishte në krye të Këshillit Mbikëqyrës Mustafa Abu Naba’a- biznesmen domenikan i njohur në arenën ndërkombëtare të tregtisë së naftës dhe Harry Sargeant IV, një biznesmen amerikan nga Florida.Që prej dhjetorit 2016, administratori i IRTC në Shqipëri është emëruar Mitat Sulaj, vëllai i pronarit të kompleksit ‘Taiëan’ në Tiranë, Besnik Sulaj. Pasi menaxhoi rafinerinë për gati një vit, edhe IRTC u tërhoq si paraardhësit e saj duke akumuluar dhjetëra miliona euro borxhe ndaj shtetit.Pas tërheqjes së IRTC, si pronar i rafinerisë shfaqet një tjetër kompani e regjistruar jashtë vendit, Allum Enterprises. Nga ana e saj, Allum Enterprises ia kalon në mars 2018 administrimin rafinerinë së Ballshit kompanive Tosk Energji dhe By-

Shkurt 2020

Elektriçistët dhe pompistët e nënstacionit të Poçemit janë futur në grevë urie nga 14 shkurti, 2019 | Foto : Besar Likmeta

lis Energji, të cilat janë në pronësi të dy kompanie zvicerane, CFD Conseils Sarl dhe PGFS Pilotage & Gestion S – të dyja të lidhura me avokatin Christophe Darbord. Darboard nuk është një emër i panjohur në fushën e industrisë së naftës në Shqipëri. Nga viti 2013 deri në vitin 2015, ai ka shërbyer si administrator i kompanisë ARMO, në periudhën kur kjo e fundit kontrollohej nga fondi i investimeve nga Azerbajxhani – Heaney Assets Corporation. Operacionet e kompanisë Tosk Energji në rafinerinë e Ballshit – nga marsi 2018 në tetor 2019, janë financuar nga kompania Gunvor, së cilës më vonë i kanë kaluar 50 % të aksioneve të Tosk Energji. E themeluar në vitin 2000 nga oligarku rus, Genady Timchenko dhe biznesmeni suedez Torbjorn Tornqvist, Gunvor është kompania e katërt më e madhe në botë e tregtimit të naftës bruto. Në vitin 2014, për shkak të sanksioneve të vendosura nga SHBA ndaj Timchenkos, ai ia shiti aksionet e tij partnerit suedez, Torbjorn Tornqvist. Bajram Binjaku, elektricist në nënstacionin e Poçemit që kur filloi të instalohej gati gjysmë shekulli më parë, ankohet se kompanitë e ndryshme që e kanë marrë në dorë rafinerinë pas privatizimit, e kanë keqmenaxhuar atë në kurriz të punëtorëve. “Vijnë kompanitë, shfrytëzojnë nëntokën tonë, marrin naftën dhe të mirat materiale dhe punëtorët i lënë në rrugë,” tha Binjaku, cili nuk ka hyrë në grevë urie për shkak të moshës dhe gjendjes shëndetësore.“Nuk jemi për të parën herë, por për të katërtën dhe të pestën herë që ne mashtrohemi,” shtoi elektricisti 64-vjeçar, që është dhe punëtori më i vjetër i nënstacionit. Mallakastra pa drita dhe ujë Stacioni i pompave dhe ai elektrik në Poçem filloi të ndërtohej në vitin 1972 dhe përfundoi në vitin 1975.Ai përdorte ujë nga burimin i Poçemit për të furnizuar rafinerinë e Ballshit. Në sallën e komandimit të stacionit elektrik, Festim Lalaj më tregon fiderat e ndryshëm që ushqehen me energji nga ky nënstacion. “Ky nënstacion është ndërtuar në vitin

Një mjeke mat tensionin e një punëtori në grevë urie në nëstacionin e Poçemit | Foto : Besar Likmeta

1975, në pronësi dhe në përdorim të Uzinës, sepse është i bashkangjitur stacioni elektrik dhe stacioni i pompimit, janë bërë vetëm për një qëllim, për t’u çuar ujë Uzinës dhe uji është i pazëvendësueshëm për të gjitha proceset teknologjike në Uzinë,” shpjegon Lalaj, që punon si operator ose elektricist i parë në nënstacionin e Poçemit. “Duke qenë së është i fuqishëm dhe nga më modernit që ka qenë në atë kohë, u vendos dhe në përdorim të popullatës, ose siç ka qenë të energjetikës dhe furnizon disa fidra komunalë,” shtoi ai. Sipas Lalaj, përveç rafinerisë së Ballshit dhe puseve të naftës, nënstacioni i Poçemit furnizon mbi 30 fshatra në njësitë administrative Fratar, Kutës, Poçem dhe Klos.Nënstacioni i pompave furnizon gjithashtu me ujë qytetin e Ballshit dhe të gjithë fshatrat përreth.Ndërkohë, edhe nënstacioni tjetër i pompimit në Kutë, i cili furnizon me ujë Fratarin, merr energji elektrike nga nënstacioni elektrik i Poçemit. “Ndërprerja e energjisë elektrike do të thotë me një fjalë ndërprerja e jetës në Mallakastër,” tha Lalaj. Një zëdhënës i Operatorit të Shpërndarjes së Energjisë Elektrike i tha BIRN se kompania ishte në dijeni të problemit dhe kishte planifikuar prej vitesh një investim për të ndarë fiderat që furnizojnë me energji elektrike fshatrat e Mallakstrës nga ato të rafinerisë së Ballshit, ndërsa shtoi se privatizimi i nënstacionit me rafinerinë kishte qenë një zgjedhje e gabuar. Ik se të vrava, rri se të vrava Nënstacioni i Poçemit ka aktualisht 9 elektricistë dhe 8 pompistë në organikën e tij. Për shkak të ndryshimeve të shpeshta të pronësisë së rafinerisë së Ballshit, këta punëtorë kanë 27 rroga të prapambetura pa marrë, ndërkohë që prej muajit tetor nuk paguhen nga kompania Tosk Energji, edhe pse janë të detyruar të paraqiten në punë. “Nuk e kemi ndaluar punën, sepse e kemi të shkruar në kontratë, e gjitha kjo është një objekt strategjik i rëndësisë së veçantë, i cili me furnizon me energji elektrike rreth 70 % të Mallakastrës dhe rreth 90 % të Mal-

lakastrës e furnizon me ujë,” shprehet Lalaj. Lalaj shpjegon se Kodi i Punës dhe kontrata me kompaninë Tosk Energji i dikton punëtorëve të nënstacionit që të mos e braktisin detyrën, ndryshe mund të ndiqen penalisht dhe rrezikojnë 1 deri në 3 vjet burg. “Ne për të ndenjur kemi ndenjur, por nuk është se mund të rrimë dot më, ky ishte fundi me një fjalë, fundi i çdo gjëje,” tha ai. Në fillim të vitit, 17 punëtorët e nënstacionit të Poçemit bënë një peticion drejtuar kryeministrit Edi Rama, ministres së Energjetikës, Belinda Balluku dhe prefektit të qarkut Fier, Beki Bala, duke u kërkuar një zgjidhje për problemin e pagave deri më 12 shkurt.Pasi nuk morën asnjë përgjigje, nëntë prej punëtorëve që ishin në shëndet të mirë u futur në grevë urie më 14 shkurt, ndërsa të tjerët si Lalaj – i cili vuan nga hipertensioni, i mbështesin pa marrë pjesë në grevën e urisë. “Me kompaninë kemi bërë kontakte dhe nuk na e ka vënë veshin njeri, nuk na ka pyetur njeri fare,” tha Lalaj. “Asnjë nuk mban përgjegjësi për ne, thjesht, firmat venë dhe ikin dhe ne mbetemi në punë,” shtoi ai. Pas një jave në grevë, punëtorët kanë filuar të shfaqin probleme me hipertensionin dhe dehidratimin dhe dy prej tyre të mërkurën po trajtoheshin me serum. Sokrat Lame punon prej 32 vitesh në nënstacionin e Poçemit.I shtrirë mbi një batanije, Lame e krahasoi trajtimin e punëtorëve të rafinerisë ‘me fashizëm të gjallë.” “Më keq s’ka ku vete, po vete ditë e gjashtë sot, nuk kemi asnjë lloj përgjigje nga shteti, sepse ne punojmë për shtetin,” tha 57-vjeçari. “Pavarësisht që e anashkalojnë, që ne jemi privat, ne jemi në punë 24 orë, jemi një nënstacion jetik që punohet në çdo sekondë dhe në çdo minutë,” shtoi Lame. Kolegu i tij, Luan Hushaj, një pompist 54 vjeç, shpjegon se shumica e bashkëshorteve të punonjësve të nënstacionit – që dikur punonin gjithashtu në rafineri, e humbën punën shumë vite më përpara për shkak të një politike të kompanisë që mbante vetëm një anëtar familjeje të punësuar.

“Ore nuk na pyet njeri fare, mirë kompania që nuk na pyet, por ne nuk kemi dhe shtet, këtu është një institucion që transporton ujë dhe energji,” u ankua Luani. “I faturohet dhe komunitetit i gjithë, ato i fusin lekët në arkën e shtetit dhe ne nuk na kthejnë asnjë kacidhe,” tha ai, ndërsa shtoi se zgjidhja halleve të tyre “është shumë e thjeshtë, por nuk duan ta bëjnë.” Përpara se të fillonte punë në nënstacionin e Poçemit pas privatizimit, Festim Lalaj, 51 vjeç ka punuar si elektricist në sektorin e remontit të rafinerisë së Ballshit. Burrin me trup të bëshëm dhe sy jeshilë përçues, baba i tre fëmijëve, e tradhton një lot që i rrjedh mbi faqe teksa kujton borxhet që ka marrë për të shkolluar vajzën e madhe – studente në degën e Kimisë në Fakultetin e Shkencave të Natyrës në Universitetin e Tiranës. “E kam shumë mirë me mësime, e kam të shkëlqyer,” thotë ai, ndërsa ndez një cigare për të mbledhur veten.“Kam marrë kredi për fëmijët, kam marrë borxhe, kam marrë dhe kredi për gruan që e operova, ke kalamajtë e kemi dobësinë” më shpjegon Lalaj, ndërsa shton se situata ku ndodhet “është maskarallëk, ik se të vrava, rri se të vrava.” Ngjashëm me Festimin, edhe kolegu i tij, Sokrat Lame po i shkollon dy djemtë me borxhe dhe kredi. I madhi studion për inxhinieri ndërtimi, kurse i vogli për gjeologji burimesh. “Unë jam vet i pestë dhe vetëm unë jam me rrogë,” thotë Lame. “Në këtë moment që ata janë në shkollë, unë jam në krizë,” shtoi ai. Bajram Binjaku shpjegon se i kanë njoftuar të gjitha instancat shtetërore mbi rëndësinë e nënstaciont për Mallakastrën, por shton se të gjithë bëjnë një vesh shurdh dhe ‘askush nuk do t’ia dijë.” “Ne nuk lëmë dot punën se me Kushtetutë, uji dhe dritat janë jetike. Jemi të ndërgjegjësuar edhe vetë, se lëmë tërë këtë komunitet, fëmijët tanë, motrat tona – e tërë Mallakastra merr ujë këtu,” tha ai.“Problemi është ‘krenari që jemi shqiptarë, por gjynah që jemi në Shqipëri,” përfundoi ai.

Shkurt 2020

Blog

Përhapja e COVID-19 duket se ka shtuar në mënyrë dramatike shanset e një recesioni global. Por edhe nëse kjo nuk materializohet në planin afatshkurtër, shpërthimi i këtij virusi, së bashku me politikën tregtare të presidentit amerikan Donald Trump, mund të paralajmërojnë fundin e epokës kur rritja e vazhdueshme e tregtisë ndërkombëtare mbështeste paqen dhe prosperitetin global.

A do të shkaktojë koronavirusi një recesion global? Jeffrey Frankel | Project Syndicate | Kembrixh

ë fillim të këtij viti, gjërat dukeshin se po përmirësoh e s h i n p ë r e kon om i n ë globale. Është e vërtetë që rritja ishte ngadalësuar pak në vitin 2019: nga 2.9% në 2.3% në Shtetet e Bashkuara, dhe nga 3.6% në 2.9% në nivel global. Megjithatë, nuk kishte pasur ende recesion dhe së fundmi në janar, Fondi Monetar Ndërkombëtar parashikoi një ndryshim përsa i takon rritjes globale në vitin 2020. Koronavirusi i ri, COVID-19, i ka ndryshuar të gjitha këto. Parashikimet e hershme në lidhje me ndikimin ekonomik të COVID-19 ishin siguruese. Epidemi të ngjashme – siç ishte shpërthimi në vitin 2003 i sindromës së rëndë akute të frymëmarrjes (SARS), një tjetër koronavirus me origjinë nga Kina – shkaktoi pak dëme në nivel global. Në nivel vendi, rritja e PBB-së mori një goditje, por e mori veten shpejt, pasi konsumatorët rritën nivelin e kërkesës dhe firmat nxituan të përmbushnin kërkesat e tyre. Megjithatë, po bëhet gjithnjë e më e qartë se ky koronavirus i ri ka gjasa të shkaktojë shumë më shumë dëme sesa SARS. COVID-19 jo vetëm që ka shkaktuar më shumë vdekje sesa paraardhësi i tij, por pasojat ekonomike të tij ka gjasa të përkeqësohen nga kushte të pafavorshme – duke filluar me rritjen e ndjeshmërisë ekonomike të Kinës. Ekonomia e Kinës është rritur në mënyrë të konsiderueshme më ngadalë në dekadën e fundit sesa është rritur më parë. Sigurisht, pas dekadave të rritjes dyshifrore, kjo pritej dhe Kina ka arritur të shmangë një ulje të fortë. Por bankat kineze kanë një sasi të madh kredish me probleme, të cilat janë një burim rreziqesh të mëdha. Ndërsa shpërthimi i COVID-19 dëmton aktivitetin ekonomik – për shkak të vendosjes në karantinë të disa zonave me popullsi të madhe – ka arsye që këtë vit të presim një ngadalësim të mprehtë, me rritjen që bie dukshëm nën nivelin zyrtar të vitit të kaluar prej 6.1%. Gjatë takimit të fundit të ministrave të financave të G20, FMN uli parashikimin e rritjes së saj për Kinën në 5.6% për vitin 2020 – niveli i tij më i ulët që nga viti 1990. Kjo mund ta pengojë ndjeshëm rritjen globale, sepse ekonomia botërore është më e varur nga Kina se kurrë më parë. Në vitin 2003, Kina përbënte vetëm 4% të PBB-së globale. Sot kjo shifër qëndron në 17% (me kurset e këmbimit aktual). Për më tepër, për shkak se Kina është një qendër globale në zinxhirin e furnizimit, ndërprerjet atje dëmtojnë prodhimin diku tjetër. Eksportuesit e

Foto ilustruese: David Dee Delgado/Getty Images

Ndërsa shpërthimi i COVID-19 dëmton aktivitetin ekonomik – për shkak të vendosjes në karantinë të disa zonave me popullsi të madhe – ka arsye që këtë vit të presim një ngadalësim të mprehtë, me rritjen që bie dukshëm nën nivelin zyrtar të vitit të kaluar prej 6.1%. Gjatë takimit të fundit të ministrave të financave të G20, FMN uli parashikimin e rritjes së saj për Kinën në 5.6% për vitin 2020 – niveli i tij më i ulët që nga viti 1990. Kjo mund ta pengojë ndjeshëm rritjen globale, sepse ekonomia botërore është më e varur nga Kina se kurrë më parë. Në vitin 2003, Kina përbënte vetëm 4% të PBB-së globale. Sot kjo shifër qëndron në 17% (me kurset e këmbimit aktual).

mallrave – përfshirë Australinë dhe pjesën më të madhe të Afrikës, Amerikën Latine dhe Lindjen e Mesme – ka gjasa të preken më shumë, pasi Kina priret të jetë klienti i tyre më i madh. Por të gjithë partnerët kryesorë tregtarë të Kinës janë të cënueshëm. Për shembull, ekonomia e Japonisë është tkurrur tashmë me një normë vjetore prej 6.3% në tremujorin e katërt të 2019, për shkak të rritjes së taksave të konsumit tetorin e kaluar. Kësaj shtojini edhe humbjen e tregtisë me Kinën dhe tani gjasat për një recesion duken të mundshme. Edhe prodhimi europian mund të vuajë ndjeshëm. Europa është më e varur nga

tregtia sesa, për shembull, Shtetet e Bashkuara, dhe është e lidhur edhe më gjerësisht me Kinën përmes një rrjeti zinxhirësh furnizimi. Ndërsa Gjermania i shpëtoi paq recesionit vitin e kaluar, ajo mund të mos jetë kaq me fat këtë vit, sidomos nëse nuk arrin të ndërmarrë ndonjë zgjerim fiskal. Sa për Mbretërinë e Bashkuar, Brexit mund të shkaktojë tashmë pasojat ekonomike që u druheshim prej kohësh. E gjithë kjo mund të ndodhë edhe nëse COVID-19 nuk shndërrohet në një pandemi të plotë. Në fakt, ndërsa virusi po përhapet në disa vende, siç është Koreja e Jugut, një shkallë e lartë infeksioni nuk është parakusht për vështirësi ekonomike. Spektri i sëmundjes ngjitëse ka tendencë të ketë një ndikim disproporcional në aktivitetin ekonomik, sepse njerëzit e shëndetshëm shmangin udhëtimet, blerjet dhe madje shkuarjen në punë. Disa shpresojnë ende në një rritje, e rrënjosur në marrëveshjet e fundit tregtare të negociuara nga administrata e presidentit amerikan Donald Trump: marrëveshja “faza e parë” me Kinën dhe marrëveshja e rishikuar e tregtisë së lirë me Kanadanë dhe Meksikën. Por, ndërsa ato marrëveshje janë shumë më të mira nga sa do të kishin qenë nëse Trump do të kishte vazhduar të mbante qëndrimin e ashpër që ai dikur mbronte, ato nuk përfaqësojnë një përmirësim të situatës që ekzistonte para se ai të merrte detyrën. Madje, ndikimi i tyre neto ka të ngjarë të jetë negativ. Merrni si shembull marrëveshjen “faza e parë” me Kinën: jo vetëm që lë në fuksion tarifa të larta, por ajo mbetet gjithashtu e brishtë për shkak të një mungese besueshmërie nga të dy palët. Gjithsesi, ndikimi i saj ka të ngjarë të jetë i ku-

fizuar. Kina mund të mos jetë në gjendje të përmbushë premtimin e saj për të blerë një mall shtesë prej 200 miliardë dollarësh nga SHBA-ja dhe madje edhe nëse e bën këtë, nuk ka gjasa që kjo të përkthehet në eksporte më të larta amerikane. Në vend të kësaj, ato eksporte thjesht do të devijohen nga klientë të tjerë. Ndërsa recesionet globale janë jashtëzakonisht të vështira për t’u parashikuar, shanset për të pasur një të tillë – sidomos një të karakterizuar nga një rritje prej më pak se 2.5%, një prag i vendosur nga FMN-ja – tani duket se është rritur në mënyrë dramatike. Deri më tani, investitorët amerikanë duken të pakujdesshëm në lidhje me këto rreziqe. Por ata ndoshta e kanë këtë rehati nga tre ulje interesash që pati vitin e kaluar nga Rezerva Federale e SHBA-së. Nëse ekonomia amerikane dobësohet, nuk ka askund hapësirë të mjaftueshme që Rezervat Federale t’i ulin normat e interesit me 500 pikë bazë, siç ka bërë në recesionet e kaluara. Edhe nëse një recesion nuk materializohet në planin afatshkurtër, qasja e Trump ndaj tregtisë mund të paralajmërojë fundin e epokës kur rritja e vazhdueshme e tregtisë ndërkombëtare (si një pjesë e PBB-së) mbështeste paqen dhe prosperitetin global. Në vend të kësaj, SHBA-ja dhe Kina mund të vazhdojnë në rrugën drejt ndarjes ekonomike, brenda kontekstit të një procesi më të gjerë de-globalizimit. COVID-19 nuk i vendosi dy ekonomitë më të mëdha në botë në këtë rrugë, por mund të shpejtojë udhëtimin e tyre përgjatë saj. Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Will the Coronavirus Trigger a Global Recession?

No.

February 2020 Monthly

Breach of Procurement for Oilfields Tender Could Cost Albania $300 million According to a verdict of the Vlora Administrative Court, the selection of the Swiss company ‘Terraoil Swiss’ as the winner in the concession of the three oil fields in southern Albania was done in breach of procurement rules by former Energy Minister Damian Gjiknuri and state-owned oil company Albpetrol, with a damage to the state in the tune of $250-300 million.

Oil well on the village Hekal in Mallakastra | Photo: Besar Likmeta

INVESTIGATION

Controversial Greek Businessman Plots Return in Albania’s Oilfields

Denmark’s Integration Experiment Reflects European U-turn

Stream Oil & Gas founder SotiriosKapotas plots his return in the oil market in Albania through the company ‘Letho Resources’, seeking to conclude a new petroleum agreement with Albpetrol for the Gorisht-Kocul oilfield, only a few years after his previous company left behind a trail of debt.

In the last decade of the 20th century, Western Europe threw open its doors to those fleeing the collapse of Yugoslavia. Today, Denmark says integration has failed and is pursuing a worrying experiment in dismantling immigrant ‘ghettos’.

February 2020

INVESTIGATION

Breach of Procurement for Oilfields Tender Could Cost Albania $300 million According to a verdict of the Vlora Administrative Court, the selection of the Swiss company ‘Terraoil Swiss’ as the winner in the concession of the three oil fields in southern Albania was done in breach of procurement rules by former Energy Minister Damian Gjiknuri and stateowned oil company Albpetrol, with a damage to the state in the tune of $250-300 million. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANA

n March 2018, the state-owned oil company Albpetrol opened a tender for the Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul and Amonica oilfields. On May 9, 2018, former Minister of Energy and Infrastructure Damian Gjiknuri ordered the creation of a negotiating group for the signing of the petroleum agreements with the company Terraoil Swiss (then Transoil Group) and a month later asked Albpetrol to file a request to the National Agency for Natural Resources for licensing agreement. Not all bidders in the tender agreed with the decision of the Ministry of Energy and Infrastructure and one of them the Canadian company Letho Resources Corp. filed a lawsuit in the Vlora Administrative Court. The decision of the Vlora Administrative Court, obtained by BIRN, shows that Terraoil did not meet the requirements to qualify for the tender for the three oil fields and to be declared the winner. According to the court, the company Terraoil Swiss sh.a., represented by the Albanian lawyer ShefqetDizdari, in its tender application did not submit the required documents for the fulfilment of the technical criteria. The court also notes that the tender was held in lack of transparency by Albpetrol and the Ministry of Energy and Infrastructure, while Terraoil Swiss was declared the winner, although it had a “less favourable” financial offer than the plaintiff for one of the oil fields, Cakran- Mollaj. “In monetary terms, Letho’s bid for the Albanian state is about $10 million better than the Terraoil Swiss bid (formerly Transoil Group sh.a),” the Vlora Administrative Court said. “Given the duration of 25 + 5 years of petroleum agreements, it turns out that the offer of Letho Resources Corp. would bring a benefit to the Albanian state of $ 250-300 million more than that of Tran-

The map of the oil fields in southern Albania.

soil Group AG, ”the ruling adds. In its objections to the court, the Swiss company said that the complaint brought by the plaintiff was unsubstantiated in law and evidence because “the plaintiff did not exhaust the administrative complaint” mechanism. According to Terraoil the lawsuit was also filed “beyond the 45-day time limit.” Terraoil Swiss and former Minister of Energy and Infrastructure Damian Gjiknuri did not respond to a request for comment from BIRN. Albpetrol, meanwhile, denied having illegally favored Transoil Group, now Terraoil Swiss. “The Administrative Court of First Instance in Vlora, in its decision, has not stated that Albpetrol has illegally favored

Transoil Group,” the state-owned oil company said in a written response. The decision of the Vlora Administrative Court was appealed on September 30th 2019 to the Administrative Court of Appeals. Lack of transparency On March 8, 2018, Albpetrol announced an invitation for expressions of interest for companies interested in concluding petroleum agreements for three free oilfields, Cakran-Mollaj, Gorisht-Kocul and Amonica. According to the announcement made by Albpetrol, companies interested in these oilfields were to formally submit the application form and all relevant docu-

mentation by March 31st2018. This application was to consist of authentic documents, which would be submitted separately for each oilfield. Each interested party, in order to fill out the application form, had to obtain from Albpetrol the data for each oilfield, for which it had to make a payment of $6500 for each data package. Nine oil companies participated in the tender, including Bankers Petroleum, Transoil Group AG (later Terraoil Swiss), Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil and Zennith Energy. According to the “Regulation on the Signing of Petroleum Agreements”, within 10 days of the deadline for submission of applications, Albpetrol sends all documentation to the Ministry of Infrastructure and Energy. In the meantime, the Ministry of Infrastructure and Energy, within 7 days of receiving the documentation of the bidding companies, gives the approval for the winning bid. However, according to the Court, in the tender for the three oilfields in southern Albania the regulatory framework was not respected. Not only did Albpetrol not open the negotiations according to legal deadlines, but did not make any public announcement on the tender during this period following the initial notice of expression of interests. After Alcan filed a lawsuit against Albpetrol, the bidding operators learned that the state-owned oil company had declared without any transparency Terraoil Swiss as the winner and had begun negotiations for the contract of the petroleum agree-

February 2020

A transcript of the verdict from Vlora Administrative court.

Albanian Former Minister of Energy, Damian Gjiknuri. Photo: LSA

ment, based on an order issued by Minister Damian Gjiknuri, dated May 9, 2019. A previous BIRN investigation shed light on Terraoil’s links to Russian oil giant Gazprom and conflict of interest allegations. After being notified informally that Albpetrol had announced the winner and was negotiating a petroleum agreement contract, the company ‘Letho Resources’ filed an appeal in the Administrative Court, which ruled with an injunction to suspend the negotiation procedures for the Cakran-Mollaj oilfield. Although the bidding procedure for the three oilfields was held in a lack of transparency, from the case in the Vlora Administrative Court it emerges that on April 11, 2018, the working group created in Albpetrol reviewed 7 out of 9 bids and for each of them submitted with the Ministry the documentation and an evaluation if they fulfilled the technical and financial criteria set in the call for expression of interests. After the review the evaluation of the bids was submitted to the Ministry of Energy and Infrastructure, the latter decided to continue negotiations with Terraoil Swiss without giving any reason why it had selected this company to be declare as a winner. According to the Court, Albpetrol’s “Call for Expression of Interest” and the regulation “On Approval of Procedures for Petroleum Agreements and License Agreements” stipulated that the evaluation of bids and the award of bids would be done according to a scoring system based on the technical and financial capacities and conditions proposed by each bidder.

It does not appear that the Ministry of Energy and Infrastructure or Albpetrol has evaluated and compared the bids and provided reasons for announcing the winning company. “This makes the entire bidding procedure and award procedure questionable,” Letho Resources claimed in the lawsuit filed in the Vlora Administrative Court. Their claim was also support by the court, which found in the decision that the evaluation of the bids and the announcement of the winner by Albpetrol and was done in the absence of transparency. Terraoil shortlisted Of the nine companies that participated in the tender, Albpetrol did not evaluate Zenith Energy and Penine Petroleum Coporation’s bids, as they failed to pay the $6500 for each oilfield data package. In the minutes held by the working group on April 11, 2018, Albpetrol qualified 3 companies - Bankers Pertroleum, Terraoil and Letho Resources and submitted to the ministry the technical and financial evaluation as well as the documentation submitted by each company. Referring to these documents, the Vlora Administrative Court notes that Terra Oil Swiss applied for all three oilfields but submitted only a portion of the documents required by the call for proposals. The documentation presented by Terraoil Swiss for each oilfield was the application form, the balance of the last three years, the quarterly reports of the last two years and the list of engineering and technical staff - a total of 4 documents. In the meantime, the call for proposals required 6 additional documents, which the Swiss

company did not submit. “The company (formerly Transoil Group sha,) currently Terraoil Swiss has not submitted any documentation to prove its technical capacity and those for financial capacities are not complete,” the court said. “This is one of the reasons why this company could not be shortlisted over the claimant and in the absence of fulfilling this condition, it should have been disqualified,” the Vlora Administrative Court added in its ruling. During the court case the plaintiff contended that the application of TerraoilSwiss should not have been taken into consideration by Albpetrol, as it had ‘failed to timely pay the $6500 data fee’. The court notes that the payment for the data package should have been made by March 31st 2018, but the plaintiff has alleged that Terraoil made the payment on April 4th, 2018. Albpetrol argued in court that the payment was made, but did not provide concrete evidence when it was made. Terraoil also claimed in court that it had made the payment for the data package on time. The court concluded that “this claim of the plaintiff remains unsubstantiated.” $300 million in damages In addition to qualifying no in breach of the legal framework, the Vlora Administrative Court states that the Terraoil Swiss should have not been declared a winner because its bid for the Cakran-Mollaj oilfield was not the most economically advantageous bid. According to the court’s ruling, the economic viability criterion was not followed by Albpetrol and the Ministry of Infra-

structure and Energy. “Normally, the company that submitted the most favorable terms would be selected the winner,” the court said. “Referring to the acts submitted by the parties for the benefit of this case, it was found that no such procedure has been followed for the selection of the winner and more specifically of the Cakran-Mollaj oilfield,” it added. Referring to the conditions that each of the companies has proposed in section D of the application form, the court finds that the bid of LethoResources was better than that of the Terraoil Swiss. Of the 11 sections of the bid filed with Albpetrol for the Cakran-Mollajoilfield ,Letho Resources Corparation’s bid is better at 8 items and the equal in 3 items when compared with Terraoil, for a total value estimated at $10 million per year and from $250 million to $300 million over the entire duration of the contract. “So the offer of the company (formerly Transoil Group) currently Terraoil Swiss is in no way superior to the offer of Letho Resources Corp,” the court said. “The Ministry of Energy and Infrastructure should not have selected Terraoil Swiss (formerly Transoil Group) as the winning bid but Letho Resources Corp.,” the court added. The court ruled to annul the negotiating procedure for the petroleum agreement between AlbapetrolandTerraoil for the Cakran-Mollaj oilfield and the recognition of ‘Letho Resources’ bid as the winner of the tender for the oilfield and its right to negotiate a petroleum agreement. “In conclusion, the selection of the company (formerly Transoil Group Sh.a) currentlyTerraoil Swiss sh.a without any criteria on how the bids were evaluated and compared, while evident that its bid was less favorable than that of the plaintiff Letho Resources Corp., plus the lack of transparency, information, and the breach of the equal treatment of bidders, clearly shows that the company (formerly Transoil Group) currently “Terraoil Swiss sh.a. was favored against the plaintiff,” concludes the Court in its decision.

February 2020

INVESTIGATION

Controversial Greek Businessman Plots Return in Albania’s Oilfields Stream Oil & Gas founder SotiriosKapotas plots his return in the oil market in Albania through the company ‘Letho Resources’, seeking to conclude a new petroleum agreement with Albpetrol for the Gorisht-Kocul oilfield, only a few years after his previous company left behind a trail of debt. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANA

or nearly a decade, ‘Stream Oil and Gas’ – which merged with Transatlantic Petroleum in 2014, led by Greek businessman SotiriosKapotas and his Albanian partner Arian Tartari, controlled through production sharing agreements with state-owned oil company Albpetrol, the oilfield of Ballsh-Hekal, Gorisht-Kocul, Cakran - Mollaj as well as the gas field of Delvina. In 2017, after accumulating tens of millions of dollars in debt to Albpetrol and other local contractors, Transatlantic Petroleum Ltd was sold and divested its debt to another ‘offshore’ company, prompting the Ministry of Energy to terminate its production sharing agreements, restoring its oilfields of Albpetrol. A year later, Albpetrol opened a fresh tender in order reach new production sharing agreements for the three oil fields, Gorisht-Kocul, Cakran-Mollaj and Amonica. One of the main contenders is again businessman SotiriosKapotas, who is trying to make a comeback and control the Gorishti-Koculoifield through Letho Resources, which has waged a two-year legal battle against Albpetrol to be declared the winner of the tender. Court documents show that Letho Resources and another Canadian company - Alcan Petroleum Ltd share a common address in Tirana, which previously belonged to Stream Oil and Gas. Alcan Petrolem Ltd has also filed a lawsuit against Albpetrol for the 2018 tender held for the three oilfields. In addition to the administrative lawsuit against Albpetrol to be declared the wined of the much-contested tender for the Gorisht-Kocul oilfield, Letho Resources has also entered into an agreement to acquire the current Ballsh-Hekal oil concessionaire, Anio Oil and Gas sh.p.k. Letho Resources did not respond to written inquiries about its chief executive, SotiriosKapotas’s controversial past in the Albanian extractive industries market. Meanwhile, Arian Tartari was unreachable for comment until the publication of this article. Albpetrol and the Ministry of Energy and Infrastructure did not respond to a

Oil well on the village Hekal in Mallakastra | Photo: Besar Likmeta

request for comment from BIRN if they had approved the transfer of the Ballsh-Hekal oilfield from Anio Oil and Gas to Letho Resources Corporation. Political allegations According to the International Trade Administration, an agency of the US Commerce Department of Commerce, it is estimated that Albania has recoverable oil reserves equal to 120 million barrels and 5.7 billion m3 of gas. The largest oilfield is Patos-Marinza, which has been controlled by Bankers Petroleum since 2004 through a production sharing agreement with Albpetrol. From 2007 to 2017, Albpetrol had a similar agreement for the Ballsh-Hekal, Gorisht-Kocul, Cakran - Mollaj oilfields and the Delvina gas field with the ‘Stream Oil and Gas’, which merged in 2014 with the company ‘Transatlantic Petroleum Ltd’. ‘Stream Oil and Gas’ is a company founded on July 20, 2007 in the Cayman Islands - a British Caribbean territory considered a fiscal paradise. The company’s initial capital was 500,000 CAD. Three weeks after its founding, on July 8, 2007, the company entered into four production sharing agreements with Albpetrol. On April 2nd, 2008, the directors of Stream Oil and Gas appointed its branch managers in Albania, businessman Arian Tartari and Greek businessman SotiriosKapotas,

while the company was headquartered in “Ismail Qemali Street, Samos Tower, Floor V.” According to data from the System for Electronic Disclosure by Insidersin Canada, SEDI, as one of the company’s directors, Tartari received on April 4, 2008, 6 million shares of Stream Oil and Gas - half of which were sold in 2014. Tartariss shares in the company brought accusation by the then opposition Socialist Party, which in 2010 accused the businessman of benefits from the close ties to the family of former PM SaliBerisha. Tartari’s partner, AlbanaVokshi is a former Democratic Party MP. “Berisha has favored the company of MP AlbanaVokshi’s husband for personal gain, granting him the right to use 4 of the country’s 6 oilfields,” said Erion Brace at a press conference in August 2010, then deputy chairman of the Socialist Party parliamentary group. “On August 15, just one week after receiving government contracts, the company’s shareholders entered into transactions and bought 2 million shares of Stream Oil’s founders for $ 5 million,” Brace said. ‘Stream Oil and Gas’ director SotiriosKapotas considered the Socialist Party’s allegations false and threatened to sue Albanian in local and international courts. In a statement to the media, Kapotas urged the government and the opposition

to protect the company’s name and its investments against false statements, while adding that he would seek damages “’Stream Oil’ has no political bias and is in Albania to invest and not to be a political tool,” he underlined. A trail of debts One year after the Socialist Party came to power, on September 3, 2014 Stream Oil and Gas merged with Transatlantic Petroluem Ltd under a deal reported to be wotth $ 41.2 million. In addition to Albania, Transatlantic Petroleum Ltd stated that it had interests in oilfields in Turkey and Bulgaria. In 2015, the Albanian subsidiary of the company, according to data from the National Business Center, changed its name from ‘Stream Oil and Gas’ to ‘Transatlantic Petroleum’. It was during this period that the company’s problems with contractors began to surface, as a consequence of successive orders to seize shareholder quotas for outstanding obligations by private bailiffs. According to the 2015 balance sheet, Transatlantic Petroleum Company had outstanding liabilities to suppliers worth 1.87 billion lek (€15 million). However, while the shares of the Transatlantic Petroleum’s subsidiary in Albania were sequestered due request for payment from debtors, the parent company sold its assets to another offshore company. At the

February 2020

Albania Prosecutors to Probe Panic-Mongering About Coronavirus Prosecutors in Albania have warned that the malicious distribution of fake information about the coronavirus, with the purpose of spreading panic, will be treated as a criminal offence.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

Oil well on the village Hekal in Mallakastra | Photo: Besar Likmeta

Greek businessman, Sotirios Kapotas.

end of February 2016, Transatlantic Petroleum LTD entered into an agreement with GBC Oil Ltd. Through its TAT Holdings BC subsidiary, Transatlantic Petroleum sold all ‘Stream Oil and Gas’ assets to GBC Oil in exchange for the payment of a $ 2.3 million loan to Raiffeissen Bank - obtained from the subsidiary in Albania, as well as the acquisition the company’s liabilities that included $ 23.1 million payable to suppliers and loans woth $ 6.1 million. In the meantime, the company transferred $ 12.9 million worth of assets and liabilities in the Delvina gas field to a company called Delvina Gas Holdings. GCB Oil is a company registered in Delaware, USA, and owned by Continental Oil and Gas according to the Albanian Competition Authority. In 2017, Transatlanic Petroleum also sold its 25% stake of Delvina Gas Holdings for $ 300,000 to Delvina Investment Partners LTD, divesting itself completely the Albanian hydrocarbon market. Due to debts in 2016, Transatlantic Petroleum Albania lost its rights to the Ballsh-Hekal oilfield, which were transferred after an auction to Anio Oil and Gas. Whereas in January 2017, the Ministry of Energy and Infrastructure as a shareholder representative granted approval to Albpetrol to terminate the production sharing agreement with Transatlantic Petroleum Albania Ltd and take back con-

trol of Gorisht-Kocul and Cakran-Mollaj oilfields due to accumulated debts . “The reason for the requisition of these two oilfields by the concessionary company is the non-fulfillment of the contractual obligations, where the most important is the creation of a large financial obligation towards Albpetrolsh.a. This obligation amounts to $20 million, a substantial part of which was created during 2008-2013, ” said the Ministry of Energy and Infrastructure in a press release. Similarly in March 2017, Albpetrol initiated procedures for seizing control of the Amonica oilfield from Phoenix Petroleum for “non-compliance with contractual obligations.” Kapotas returns Following the requisition of the three oilfields, Gorisht-Kocul, Cakran - Mollaj and Amonica, Albpetrol launched a “call for expression of Interest” for the conclusion of the new petroleum sharing agreements. Nine oil companies participated in the tender, including Bankers Petroleum, Transoil Group AG (later Terraoil Swiss), Shandong Kerui Petroleum Equipment, Letho, Verssa Versatile, Pennine, Alcan, Fluid Oil and Zennith Energy. On May 9, 2018, former Minister of Energy and Infrastructure, Damian Gjiknuri ordered the establishment of a negotiating group for the conclusion of petroleum sharing agreements with the compa-

ny Terraoil Swiss (then Transoil Group) and one month later asked Albpetrol to make a request to the National Agency for Natural Resources for licensing. The decision to open the call was initially contested by the company JurimexKomerz Transit GmbH, which had held several talks with Albpetrol in 2017 for a production sharing agrement of these three oil fields. Meanwhile, the announcement of Transoil Group as a winner - later Terraoil Swiss, was also contested by Alcan Petroleum Ltd and Letho Resources Corporation. Letho Resources Corp. is a Canadian joint stock company founded in 2005 with an address in Vancouver, British Columbia, Canada. On October 3, 2018, Letho appointed SotiriosKapotas as Chief Executive Officer, motivating this decision in the transformation of the company into “an Albanian-focused oil producer”. At the Vlora Administrative Court, Letho Resources won a lawsuit against Albpetrol the right to negotiate a production sharing agreement for the Gorisht-Kocul field. According to the court ruling, Terraoil Swiss was favored in the tender, should have not qualified and that the production sharing agreement with Albpetrol could cost the state between $250 million and $300 million in losses. The case is currently before the Administrative Court of Appeal. The other competitor in the tender, Alcan Petroleum LTD is a limited liability company, also registered in Vancouver, British Columbia. In the lawsuits, Letho Resources and Alcan Petroleum LTD provided the same address in Albania; the former office of ‘Stream Oil and Gas’ in “Ismail Qemali Street, Samos Tower, Floor V.” Jurimex also gives the same address in the administrative lawsuit in Vlora Administrative Court. At the same address is still listed a consulting company with shareholders SotiriosKapotas and Arian Tartari, called “KSP1 Consulting”, but the link between the three companies is unclear. What is clear is the SotiriosKapotas’ association with Letho Resources, where he has served as executive director and president since October 3, 2018. Earlier, in July 2018, Letho Resources also signed an agreement with Anio Oil and Gas to acquire rights to the Ballsh-Hekal oilfield and advanced a $ 500,000 loan to the Albanian oil company. This agreement does not appear to be reflected in the National Business Center.

Prosecutors in Albania said they were opening an investigation into what they called “diffusion of fake information or announcements in any form aimed at creating a state of insecurity and panic among the people”, warning that causing panic in this manner is a crime. Prosecutors said they suspected fearful messages were being spread mainly through WhattsApp. The prosecutor’s announcement on Monday followed an eruption of coronavirus cases in nearby Italy, a country with which Albania has multiple links. The scare over the virus prompted directors and teachers of a private school in Tirana to take a two-week holiday. Their announcement met harsh criticism from the Minister of Education, BesaShahini, however, who warned she might annul the operating license for the school. “The directors that are spreading panic by closing down their school in an illegal way, allegedly to prevent a viral situation that does NOT exist in Albania, should be investigated by the justice bodies,” she said. The school defended its decision to close for a fortnight, however, retorting: “Between HEALTH and ANTI-PANIC the Ministry choose the later”. The Socialist government of Prime Minister Edi Rama has been engaged for months in a battle against what it calls fake news, aiming to justify its attempt to impose a tough regulatory regime on the online media that has been criticized widely by both Albanian and international rights organisations. After Albania was hit by a 6.3M earthquake on November 26, Rama complained again about panic being spread on the online media. Police and prosecutors promptly arrested a 25-year-old Facebook user and charged two others with spreading panic, in what local rights groups said were disproportionate and unreasonable measures. Meanwhile, in Italy, the government has approved an extraordinary law with immediate effect to fight the spread of the virus, by banning cultural events and protests in several towns in the north, where 219 cases of the virus and five deaths had been reported by Monday afternoon. Worldwide, concerns about a global pandemic have grown, as countries fail to contain the spread of the virus through quarantine measures. Some 78,811 people have been infected and 2,462 people had died from the virus so far, according to the World Health Organization.

February 2020

INVESTIGATION

Denmark’s Integration Experiment Reflects European U-turn In the last decade of the 20th century, Western Europe threw open its doors to those fleeing the collapse of Yugoslavia. Today, Denmark says integration has failed and is pursuing a worrying experiment in dismantling immigrant ‘ghettos’. DIMITAR GANEV | BIRN | COPENHAGEN

vni still remembers the crisp white bed linen the night he arrived in Denmark from his native Kosovo, via a squalid refugee camp in the foothills of northern Macedonia. It was 1999, and Europe had thrown open its doors to Kosovo Albanians fleeing the last act in the disintegration of federal Yugoslavia. Hundreds of thousands found refuge in Western Europe in the 1990s as Yugoslavia’s bloody demise triggered the largest displacement of people on the European continent since World War Two. Housed in a former military barracks in the town of Randers, close to the centre and most amenities, Avni, then 10 years old, recalled organised bus trips to the best swimming pools, schooling nearby in English, Danish and his native Albanian, trauma counselling and football in the park with Danish children. Many refugees from the 1992-95 war in former Yugoslav Bosnia had already settled in the neighbourhood, he said. “I remember those white sheets, so clean and nice, coming from a refugee camp with dust and everything,” said Avni, now 30, who spoke on condition his real name not be disclosed. “It was basically a country where you could heal from the war and feel welcome.” Not anymore. In the 20 years since Avni’s stay, this prosperous, socially progressive Nordic country has actively made itself a far less appealing destination for refugees and immigrants, and instituted a package of laws designed to forcibly integrate those who are already settled. By linking benefit payments to kindergarten and school attendance, doubling punishments for certain crimes

committed in heavily immigrant neighbourhoods and selling off or demolishing social housing, Denmark has vowed to break up so-called ‘ghettos’ where residents are accused of shunning Danish language and values while reaping the benefits of the country’s generous welfare state. Though more radical than others, Denmark’s hard line on immigration reflects a shift to the right across the continent. “It has been going on for like 20 years,” said Anders Asbjorn Host of Action Aid Denmark, which aids refugees. “But it was never as bad as it is now.”

Illustration: Joan Wong for Foreign Policy/Photo by Stephane Cardinale/Corbis/getty images

Many collective center residents have given up hope of being re-housed. Photo: Milena Mitrović

‘It was shocking for me’ Avni’s family spent a little over a year in Denmark, turning down the opportunity to stay permanently in favour of returning in mid-2000 to Kosovo, by then a United Nations protectorate setting out on the bumpy road to independence from Serbia. Many from ex-Yugoslavia, however, opted to settle, benefitting from Denmark’s generous social housing system and setting down roots in areas such as Taastrupgaard, a suburb of the capital, Copenhagen. “Back in the nineties, people came from Bosnia as war refugees and they were put directly into neighbourhoods like these. They got a flat and they stayed there,” Claus Bjorton of the KAB Housing Association, which manages some 70,000 social housing apartments in Copenhagen, said of Taastrupgaard. Now, however, Taastrupgaard is one of dozens of neighbourhoods in Denmark declared ‘ghettos’ under new laws to address what authorities say is the failure of efforts to integrate immigrants. Immigrants and their descendants account for around 8.5 per cent of Denmark’s 5.8 million people, a

Claus Bjorton, KAB Housing Association. Photo: Dimitar Ganev

proportion that is forecast to rise further. Hostility towards them has grown particularly since a wave of refugees and migrants from the Middle East, Asia and Africa – many of them Syrians fleeing war – began reaching Europe’s shores in 2015. Whereas the likes of Avni were immediately immersed in Danish society, Syrian refugees arriving in Denmark today can expect to be housed in isolated camps, “not in regular societies,” said Bjorton. “After a period of four to five years they get a flat.” Though not familiar with conditions in Denmark today, Avni said his work had taken him to neighbouring Sweden in 2016, where he visited a refugee camp. “It felt very different,” he said. “They were really monitored… They were in the suburbs of the city, kept isolated, but we were not,” he said. “It was shocking for me, 16 years

later, to find out the differences in the way refugees were being treated.” During his stay in Denmark, he said, “you were not told, ‘you are a refugee, you cannot do this…’” ‘Set aside your liberal values’ And while it rolled up the welcome mat for new arrivals, Denmark in 2018 introduced a package of laws that the then government said would tackle the rise of immigrant ‘ghettos’, targeting 28 low-income and heavily Muslim enclaves where families would be compelled to integrate with Danish society. Among the new measures is a requirement for all children in such enclaves over one year of age to spend 25 hours per week in kindergarten, where they will be taught Danish language and traditions. Parents who fail to comply risk losing their child support benefit. Another measure gives courts the right to double the punishment for

February 2020

“And that’s not a fair choice. Because if you choose school, you implicitly choose to go a different way from your family.” In June 2019, the Danish Folkeskolen, which reports on the education sector, reported that over 5,000 school pupils had accumulated absence rates of more than 15 per cent, jeopardising child support payments to their parents. However, 69 per cent of those pupils were of Danish decent, the rest being immigrants or descendants of immigrants. Some school administrators have also rebelled against the requirement to report such pupils. Supporters of the measures say a perception of Denmark as forcing one-year-olds to go to nursery is unfair, pointing to the fact that about 90 per cent of children in Denmark as a whole attend kindergarten by the age of three. Denmark’s education minister, Pernille Rosenkrantz-Theil, declined to comment for this article, as did UNICEF-Denmark.

Mjolnerparken, housing project in Copenhagen. Photo: Dimitar Ganev

certain crimes if they are committed in any neighbourhood classified as a ‘ghetto’ based on income levels, employment status, education levels, crime rates and non-Western ethnicity. A more liberal government that took power in June 2019 has largely stuck with the legislation, despite complaints from rights group that the laws are deeply discriminatory. “As a liberal party, we don’t believe in forcing people to do anything,” said Anni Matthiesen, an MP from Denmark’s second biggest party, Venstre, and one of the authors of the legislation. “But there are some exceptions.” Matthiesen said Danes on the left and right of the political spectrum were of the same opinion that integration measures over the past 30 years had not worked. “For me personally, it was a big thing to decide that the children have to go to nursery at one year old. But I believe it

was the right solution. Sometimes you have to set aside your liberal values, especially when the children are lagging behind so much in language.” “Personally, I think there are certain areas in which we have gone too far. But the concern is that if we don’t do anything, the youth will get stuck.” Forced choice between family and school Some Danes, however, are deeply uneasy about the effect of the ‘ghetto’ measures on children, fearing that in some cases they may put further strain on bonds within immigrant families, where children become more immersed in the society of their adoptive country while their parents struggle to adapt. “Lots of research shows that children at a certain age have to choose between school and family,” said associate professor Signe Hvid Tingstrub, a specialist in pedagogy at University College Copenhagen.

Demolitions Housing has become another front in the battle over integration. In any neighbourhood designated a ‘hard ghetto’, only 40 per cent of apartments can continue to have the status of social housing, a highly developed and widely used system in Denmark. The rest must be privatised, the theory being that it will draw in tenants of different backgrounds. In practice, the result is that most of the existing tenants have to move out and since many old buildings are not considered attractive enough for private investors to own or rent, they end up being demolished or renovated. “The problem is there is no easy solution. It takes time,” said Venstre’sMatthiesen. “Perhaps it will take at least 10 years before you make more mixed communities. And that is also why some of the municipalities are asking if it is possible not to tear down some of the buildings.” Some 200 apartments, for example, have been earmarked for demolition in Taastrupgaard. Under the new measures, 60 per cent of accommodation in the neighbourhood should become privately-owned, removing it from the social housing system. Such a step is unprecedented since the 16th century, said Bjorton, from the KAB Housing Association, when the Danish king moved 200 families off the island of Amager to make room for Dutch farmers. Half a million flats – a fifth of the total number in Denmark – are classified as social housing, including high-end dwellings in sought-after neighbourhoods. Bjorton speculated that the move was not just about integration of immigrants, but about an ideological shift towards private ownership. “It says basically that to own your house is good, to be a tenant is bad,” he said. “But social housing as a social movement in Denmark is very strong and very old. The welfare state is in some ways founded on it, though not entirely.” Housing officials stress that no tenant

will be forced out or left homeless, but will be offered alternative accommodation nearby. Referring to the planned privatisation of 260 apartments in the ‘hard ghetto’ of Mjolnerparken, a housing project in Copenhagen, Greta Kerrn Jespersen, leader of the Bovita social housing plan, said it was no “big disaster”. But, she said, “You don’t take away people’s house without creating anxiety and troublesome thoughts and feelings.” The problem, said Bjorton, lies elsewhere – “People think that we lie, that we are dishonest, racist and have a second agenda,” he said. The residents are not aggressive, he said, but disappointed. Host, from Action Aid Denmark, said the end result, however, would be to push poor people out of the increasingly expensive capital. “It is getting more and more expensive to live in Copenhagen,” he said. “I think that when you are doing what the government is doing with social housing in the hard ghettoes, you are pushing people out of the city… There’s no room for these people in the city anymore, and they’re just travelling around.” “Our young people, they feel offended, and they feel stigmatised, and have to be ashamed of where they are living,” said Host. “When they are doing a job application, they don’t write where they live, because then they don’t get the job. They are not proud of being where they are from. They are experiencing discrimination in the classroom, because of the stigmatisation of where they live.” ‘This could backfire’ Whether or not neighbourhoods such as Mjolnerparken are eventually freed of the ‘ghetto’ designation, critics of the policy say its residents will continue to wrestle with the same problems. They argue that the issue is more complex than merely integration, but speaks to questions of inequality, racism and discrimination in Danish society. “Too many children leave the Danish school illiterate and the percentage is so high that it doesn’t have anything to do with ghettoes,” said Jespersen. “It has something to do with poverty and social heritage.” Bjorton said: “My impression is that a lot of people see this not as a ghetto, or parallel society legislation, but as anti-Muslim legislation. This could backfire.” “The idea is that the political establishment wants to show to the public that they are tough on crime and tough on Muslims. You see that everywhere – from Britain to Hungary, to the US. It is part of the right wing populist wave.” Tingstrub, the associate professor, concurred. “I think the problem’s more a problem with economic and chance inequality, rather than with integration,” she said. “If you come from an ethnic minority, your chance of getting education and job is lower than if you’re from an ethnic majority. And I think that has to do with racism and discrimination to a large extent.”

February 2020

Opinion

Champions of free speech in Albania should remain vigilant even after Edi Rama put his draconian media laws on hold – as he may just be waiting for the international community to look the other way.

‘Postponement’ of Albania’s Media Muzzle Shouldn’t Fool Anyone PEDRO PIZANO AND ALBI CELA | BIRN |

fter months of internal wrangling and international pressure, Albania’s Socialist Prime Minister, Edi Rama, has postponed the adoption of media laws that would have muzzled the few online critical voices left. The postponement had more to do with European Parliament President Sassoli’s visit to Tirana last week than with international and local media watchdog protests against the draconian laws. Many fear it is only a matter of time before the international community looks the other way, and Rama bulldozes the laws through parliament. Rama has repeatedly called critical media outlets “garbage bins,” not hiding his deep distaste, and hinting at what he would like done with them. Many of the largest TV stations and newspapers have fallen in line and now rarely criticize him. Those few journalists that were critical of Rama are now often jobless, or have been forced to move to neighbouring Kosovo. This is what happened to Adi Krasta, a leading journalist and a host of a number of popular news shows. He was fired from his job and forced to move to Kosovo for speaking out against Rama’s rule. Un-exposed, a hard-hitting TV talk show that featured Albania’s four leading journalists, was also shut down after criticizing Rama. A number of other TV talk shows, newspapers, and online platforms critical of Rama are under attack from the government. With little legal recourse, these shows are in the process of shutting down. Rama’s governing Socialist Party has overwhelming control of the government, parliament and judiciary. The opposition walked out of parliament last year over the government’s failure to combat corruption. At the same time, the judiciary is in disarray. The government vetting process, introduced to screen out corrupt judges, is also being used to ensure future judges come from Rama’s pool of cronies. Consequently, Albania is currently without a functioning Constitutional Court, while many local and national courts remain understaffed. Rama continues to argue that the proposed media laws are necessary to stop the spread of fake news and

Albanian Prime Minister Edi Rama. Photo: Gent Shkullaku/LSA

disinformation. He also argues that the laws comply with international press freedom standards. Local and international media watchdogs disagree. They warn that the laws will serve to protect the government from the few critical media outlets left in the country. The proposed media laws would impose exorbitant fines for not announcing and presenting news in “a genuine, impartial, and objective way,” as interpreted by a government commission. They would range from $900 to $18,000 US. The average monthly wage in Albania is $463. As Rama knows from firsthand experience, it is better to fine and tax critical voices out of existence than beat them up, or have them locked them up in the once infamous Spac Prison. Ironically, in 1997, Rama himself was brutally attacked by a gang of government goons for his critical writings against the then autocratic Prime Minister, Sali Berisha. Concerned about the likely effect of these laws on freedom of expression in Albania, the Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE, issued three legal reports between July 11 and December 9, 2019, urging Albania to review the laws and implement its recommendations. These include diminishing the fines and

curbing the excessive authority of the media commission. Even the EU ambassador to Albania, Luigi Soreca, expressed concern that the laws “may lead to adverse effect[s] on freedom of expression”. Despite the objections of the OSCE, which ironically Albania currently chairs, parliament approved the laws. The Council of Europe’s Commissioner for Human Rights then cautioned Tirana, noting that several provisions “are indeed not compatible with international and European human rights standards, which protect freedom of expression and freedom of the media”. Michael Gahler and David Lega, representatives for the European People’s Party in the European Parliament, also protested the proposed laws. In response, President Ilir Meta vetoed the law by decree. Seemingly in support of the President’s veto, the Venice Commission, an advisory body to the Council of Europe, announced on January 20 that it was requesting a review of the media laws. Rama’s government refused to bow to pressure and sent the law back to parliament the very next day, to overrule the President’s veto. In the absence of a Constitutional Court, Rama is free to push through his laws without any

roadblocks. “We will dismiss the [veto] decree of the President,” said Taulant Balla, head of the Socialist’s Party parliamentary group on Facebook on January 22. On January 30, however, the day when parliament was scheduled to pass the laws despite the President’s veto, the Socialist Party voted to postpone a vote on the laws, declaring that it would “postpone the vote until after the Venice Commission issues its opinion”. International pressure and the ever-present threat of not being invited to join the European Union, led to Rama putting a hold on the law, for now. But, in the absence of critical media outlets in Albania, the international community needs to remain present and vocal against his attempt to silence his critics through unjust laws and bullying of journalists. General elections are scheduled in Albania for June 2021. For these elections to have any chance of being free and fair, a strong, independent, and critical press will be necessary. It is commendable that both the centre-right and Socialist parties of Albania have agreed to stop their government’s draconian push. Freedom of the press has always had strange bedfellows. We will remain vigilant, however. After all, liberty is always one generation away from extinction.

February 2020

Analysis

As the Kosovo state enters a more mature phase, its new leader, Albin Kurti, must not repeat past mistakes – and forge a more equal relationship with Serbia and the world.

Kosovo’s Childhood is Over, Let the Teenage Years Begin MILOS CIRIC | BIRN | BELGRADE

ext Monday marks 12 years since Kosovo declared its fought-for independence from Serbia, and Kosovo’s teenage years begin with high hopes now that Albin Kurti has been elected Prime Minister. Although a well-known face, Kurti represents a fresh start for Kosovo. Neither he nor his Vetevendosjeparty have ever held power at state level. He was elected on an agenda that many in Serbia’s mainstream media have dubbed “nationalistic” and “populist.” But in the context of Kosovo’s recent history, this is not only wrong but demeaning to the voters who put his party in first place in the October 6 elections. Kurti’s “nationalism” must not be given a false equivalence with that of Serbian President Aleksandar Vucic. This only feeds the narrative Serbia desperately wants to take hold: that all are to be blame for what happened in the 1990s. But not all “nationalisms” in the Western Balkans are the same. Many of them, at least initially, were a reaction to Serbia’s aggressions and to the four wars it led under Slobodan Milosevic. In his first address to the Kosovo parliament as Prime Minister, Kurti justly said that his government was “ready to sue Serbia over the genocide and war crimes committed during the Kosovo war”. He also promised “full reciprocity in dealings with Serbia” and announced he was ready to “lead the dialogue.” Now he leads the government, President Hashim Thaci may finally be restricted to his constitutional duties, which are mainly ceremonial. Thaci has long been seen as the Alpha and Omega of Kosovo politics, especially when it comes to the EU-led dialogue with Serbia. Hopefully, for Kosovo’s sake, that’s about to change. With the new government, Kosovo has a chance to escape the rule of those who have built up public support on deadly policies and legacies from the 1990s, as is the case with many of its neighbours. Kurti is rare among the prominent public figures of the Balkans, being someone who suffered during a war, as opposed to being a suspected war criminal or perpetrator, supporter of war, or a random thief. On the other hand, the new Prime Minister should not make promises that he cannot keep. His new government has a moral obligation to do exactly what it has pledged. If not, Kurti will become another Kosovo

Illustration: Jete Dobranja for Prishtina Insight.

leader that spits in the faces of countless lives, just to score political points, as President Thaci has done. Take Serbia to court for genocide and war crimes against your people, Mr Prime Minister! The process is long overdue. As I wrote for the tenth anniversary of Kosovo’s independence, for more than 50 years Kosovo’s people have been subjected to systemic racism, discrimination, humiliation and degradation by Serbia, with the silent approval of all the other former Yugoslav republics. This was followed by a full-blown genocidal campaign organised by Milosevic’s Serbia, which tried to obliterate the whole nation. Had it not been for the NATO campaign in 1999, Kosovo’s population would have been even more decimated than it is today. Generation after generation of Kosovars had to accept their seemingly inevitable fate: to be the subjects of others’ mercy. As we celebrate the 12th anniversary of Kosovo’s independence, let us remember at least two of the many who have willingly and unwillingly died for Kosovo’s independence – 20-year old Asllan Pireva and his 19-year old friend, Naser Hajrizi. Pireva and Hajziri were students killed by the Serbian police on April 2, 1981, during demonstrations against Serbia’s repressive policies. Kurti was six years old on the day of their death. Sixteen years later, he repeated the same slogan that Hajrizi and Pireva used – “Kosova Republike!” – at another student demonstration against Serbia. But, despite the horrific hardships brought upon him by Milosevic’s regime – he was imprisoned from 1999 to 2001 and regularly beaten and tortured – Kurti survived. Tens of thousands of Kosovars weren’t so “lucky”. Playing with their trag-

ic fate by raising issues like suing Serbia, and then not following through, would forever discredit Kurti and undermine his whole agenda. Thousands of Kosovo Albanians were killed, raped, or forced to leave their homeland and live in exile during the 1990s. Many are still unaccounted for. This includes men, women and children – civilians, who were indiscriminately yet methodically murdered. We know who did this, Serbia’s death squads, which included the military, police and paramilitary formations. We know who organised this – the Serbian leadership under Milosevic. We know who advocated this – many of Serbia’s current officials, including the current President, Vucic. We also know who supported this: most of Serbia’s population, who supported Milosevic every step of the way, just as they support Vucic today. At his lowest point, the September 2000 presidential elections, Milosevic still won almost 2 million voters. The responsibility of Serbia’s citizens’ for supporting these deadly policies for decades has to be called out. It is said that Serbs were somehow forced to make these decisions, that they were ill informed, poor and blackmailed – that no responsibility should lie on the collective. This relativist point of view is shameful. It is hurtful to the victims and their families, including Serbs that suffered during the war. Serbia was never held responsible for the atrocities it committed. That is why Serbian officials and its citizens continue to freely express their racism towards Kosovars. Serbia’s bullying of Kosovo is perpetuated by Vucic, his media, government, and his opposition. Maybe more significantly, the poison lives on in Serbian schools. It is an inseparable part of Serbian public life,

appearing everywhere from culture to sport. These racist attitudes towards Kosovars are still openly expressed by both the government and citizens. You can see them daily on front pages, in textbooks, in popular culture, and in every single sermon in churches of the Serbian Orthodox Church, Milosevic’s wartime pillar. Because of this, it is no surprise that Kosovo Serbs, also victims of these same policies, continue to cherish this legacy and support Milosevic’s successors. I once argued that Serbia’s Nazi-like policies towards Kosovo have essentially stayed the same for the last three decades: Kosovo is Serbia’s colony, no crimes have been committed there (except against Serbs), there is no need for remorse, justice, reparation or apology of any kind by Serbia or its people. In contemporary Serbia, telling the truth about the devastation the Serbian state has inflicted on millions of non-Serbs amounts to anti-Serbian propaganda. Official Serbia’s behaviour remains unchanged, and follows the direction of the Milosevic regime. All Serbs have to fall in line with this fabricated narrative: that Serbs alone are the victims, and that Serbian rights are threatened at all times, in Kosovo, Bosnia, Croatia, and most recently, in Montenegro. Everybody who says differently is a traitor, a foreign mercenary, an anti-Serb. All of this is Serbia’s problem, not Kosovo’s. But Kosovo should not aim to make Serbia feel better by forgiving and forgetting its countless victims. Kurti is right not to cover up the still open wounds by turning a blind eye to what has been done to the people he now leads. On the contrary, Kosovo, as he has suggested, should be on par with Serbia and everyone else. Kosovo is no one’s colony anymore. Kosovo’s declared supporters, particularly the EU and the US, should also accept this and stop humiliating Kosovo with their endless demands, which threaten to trap Kosovo’s people inside a ghetto once again. It is time that the West respected the Republic of Kosovo as it would any other sovereign state – as they respect their own. Let us remain hopeful that Kosovo’s prolonged and traumatic childhood has finally ended, and that its teenage years are full of righteous angst and persistent growth, and that this leads all of Kosovo’s people towards an open, healed, united and prosperous future. Gëzuar ditën e Pavarësisë Kosovë, dhepaç fat! (Happy Independence Day Kosovo, and good luck!)

February 2020

INVESTIGATION

How Hungarian Olive Oil Kept Macedonian Media Afloat Hungarian ads have helped the survival of media supporting fugitive former Prime Minister Nikola Gruevski. GOCE TRPKOVSKI | BIRN | SKOPJE

oglarka Street in Budaors, a suburb of the Hungarian capital, 12 kilometres from Budapest, doesn’t look special on Google Street View. It resembles streets in many other suburbs in Hungary and Europe – family homes with yards, lawns, trees, cars parked in front of garages. A small wooden house stands at the dead end. It is the registration address of Olivery, a Hungarian company selling olive oil that is made in Croatia, but which was advertised only in certain media outlets in North Macedonia. Until recently, Olivery adverts dominated the websites of Kurir, Denesen, Republika, Lider and others. But it disappeared at the beginning of this year and can now be seen only on Alfa TV. Other small Hungarian companies placed adverts in these same media outlets, and some still do, like Bonyart, an online shopping agency, marketing home decorations such as fridge magnets and door plates. Another is Skin Delight, a cosmetics company. Hungarian ads filled the gap after change of power: A quick look on the media outlets where these adverts were placed reveals that they were not chosen at random. All of them belong to the group of so-called Hungarian media in North Macedonia, controlled by three companies. They earned this nickname after Hungarian capital was injected in them by people seen as members of Hungarian Prime Minister Victor Orban’s propaganda structures. Some of these media used to be owned by obscure companies based in the Central American offshore haven of Belize. The editorial policies of all of them

were, and still are, strongly supportive of the former ruling VMRO-DPMNE party in North Macedonia – and hostile not only towards its main rival, the Social Democrats, SDSM, but towards everybody else that the former ruling party saw as an opponent. Under the VMRO-DPMNE government, which was ousted in mid-2017, these media outlets used to run adverts of government campaigns and of larger domestic companies. One of the companies behind the websites, Em Media, received 25,000 euros in two months in 2015 directly from the then government, open source treasury data shows. The same data reveals that a number of state institutions, such as the ministries of Economy, Education, Transport and Communications, Environment, as well as the state agencies for employment and land registry – all placed adverts on Em Media’s websites for between 250 and 500 euros a time. Another media company, Prva Republika, received 32,000 euros in 2015 from the North Macedonia’s government filed under “other contractual services” without further specification. It published a lot of adverts from other institutions as well, and charged them for that. After the VMRO DPMNE-led government under Nikola Gruevski lost power, problems emerged in these media. In 2017, there were delays in paying salaries. Some of the outlets had to close down, such as Republika print magazine, Radio Free Macedonia and TV Nova. Others were reorganised and introduced new programs. But for these, when the state adverts from North Macedonia ceased, new ones from Hungary filled the gap. In mid 2017, long before Gruevski

Oil advertisement. Photo: Prizma.mk

fled from Skopje to Budapest to avoid serving a prison sentence, a couple of Hungarians, Peter Schatz and Agnes Adamik, both former directors in the Hungarian state broadcaster, moved in the opposite direction, making a grand entrance in the North Macedonia media market. Players operating through multiple companies: Olivery olive oil was one of the main sponsors of the media supporting the former ruling party in the period after the government in North Macedonia changed. It supported newsrooms of three or more journalists, commentators, cameramen and other staff, according the impressum sections on their websites. Searching through past online content with specialized tools reveals that the olive oil adverts started to appear in 2017, which is when Hungarian capital entered them. The key players for distributing this capital were Adamik and Schatz. The websites supported by Hungarian capital are attached to three companies, Em Media, Prva Republika and LD Press Media. Em Media owns the domains of Kurir, Deneshen, Vistina, Ekonomski and Zdravstvo. Prva Republika registered the Republika website and Pressing TV, an online television station.

Lider used to be a website in the Em Media group, but was later acquired by its editor-in-chief LjupchoZlatev. Today it’s part of Prva Republika. LD Press Media is the publisher of the Netpress news agency, formerly owned by the Finzicompany. This company and its late owner, Kosta Krpach, who was found dead with a gunshot wound in his apartment in Skopje in 2016, aged 40, were involved in acquiring Israeli wiretapping equipment for the secret police. The Special Prosecution Office, SJO, in North Macedonia, has investigated this case, dubbed Trezor, which is now in court. All three companies have the same majority owner, the Adinamik Media Company, founded on September 26, 2017, fully owned by Adamik. Schatz is the majority owner of Alfa TV through four companies. Alfaskop is the name of the company directly owning Alfa. It is owned by four companies, of which CHS Invest Group holds the majority share. The majority owner of CHS is Target Media, which Schatz owns. It was registered on April 11, 2017. BIRN sent questions to the management of every company running the “Hungarian” media concerning the adverts from Hungarian companies. We asked whether they had approached the companies, or were approached by them, what kind of advertising packages were agreed, and

February 2020

Screenshot from Republika. Photo: Prizma.mk

Media company Prva Republika. Photo: Prizma.mk

whether there is any interest in their products on the North Macedonian market, among others. We received answers from Lidija Stanchevska Kumeva of LD Press Media, about the ads for Skin Delight, and from JaniBojadzi of Alfa TV, about the olive oil. “Skin Delight was running ads on the internet pages of Netpress news agency in accordance with contracts reached through making offers that cannot be revealed due to the business confidentiality of both companies,” Kumeva told BIRN. She added that the news agency had no knowledge of whether there was any interest in the company’s products on the North Macedonian market, suggesting we put this question direct to Skin Delight. Bojadzi also said that information concerning the cooperation between the TV and the company was confidential, and the companies could reveal it only if they wanted to. “The companies regularly fulfill their obligations towards Alfa Television as specified in the contracts for cooperation. When I became the manager of Alfa (on August 18, 2019) the companies that you mentioned already had signed contracts, so I don’t know how the cooperation was established. We cannot answer the other questions as they are not a part of our business operations registered in the Central

Registry of Macedonia,” Bojadzi said in an emailed response. Little money for lots of commercials At first glance, there is nothing peculiar about Hungarian companies advertising in Hungarian-owned media in Macedonia. However, Olivery is not a big company with international distribution. A small business, established in 2017, in its first year it had a total income of about 5,000 euros. The next year, in 2018, it earned 7,000 euros, of which 4,100 euros was profit, according to data that we obtained. Despite this small cash flow, the company was promoted in the top advertising spots on the websites for more than a year, and still advertises on a national TV station. At one period it was the only sponsor of two websites, Lider and Deneshen. The peculiarities with this company don’t end there. Olivery sells olive oil for 15 euros a liter, plus delivery charges. The total price can reach up to 70 euros per bottle, to reach Skopje from Budapest. According to the adverts, it’s regular olive oil and is not presented as a product with special health benefits. It’s not presented as any different to the other olive oils being sold for five to seven euros a liter in supermarkets around North Macedonia. Even at this highly uncompetitive price, it still advertises in North Macedonia. The BIRN investigation

showed that the adverts cannot be found anywhere else but on North Macedonian websites. Bonyart, on the other hand, is not a separate company but a service owned by a larger firm, named Yozzi, which earned a profit of just over 8,000 euros in 2017 and around 6,000 euros in 2018. According to Hungarian media, the figure behind it was Miklos Bonyar, a former Hungarian politician who owned several media outlets in the early 2000s but later withdrew from the media and politics and got involved in other businesses. Skin Delight is not even a company. It is registered as an individual entrepreneur, which is why data about its income is not publicly available. The owner, Lila Kosa, is a former Budapest lawyer who changed her occupation after a three-year stay on Bali. It has advertised in North Macedonia in Hungarian. Clicking Skin Delight’s banners takes Macedonian readers to the Hungarian version of its online shopping website. Acting on advice of a mysterious friend The owner of Olivery did not respond to emailed queries about why the firm entered the Macedonian market with such uncompetitive prices. But the owner, named Peter Pascay, speaking a while ago to the Hungarian website of Magyar Narancs, said the adverts run in the North Macedonian media did not cost much, and he was only obliged to

pay if somebody ordered his product. Both Pascay and Bonyart in separate interviews told Magyar Narancs that “a friend” had suggested they advertise in North Macedonia after they revealed plans to expand their businesses. Lila Kosa told Magyar Narancs that she would only talk about “the beauty of life”, and refused to be quoted in articles related to politics. While Olivery remained silent, Bonyart responded to BIRN’s questions through Facebook messenger. It told BIRN that it was expanding in many countries and had tried to enter the market in North Macedonia through the commercials. However, after the contracts expired, it decided to stop advertising. It revealed nothing more about its advertising arrangement (fixed amount or per sale), appealing to business confidentiality. Bonyart did not reveal who the mysterious friend was, either, saying it was not a question of concern to the general public. Asked whether it was familiar with the editorial policy of the websites where it used to advertise, it responded that its primary interest was business not politics. “The only places where we would never place ads are fascist websites. But we trust our friend that he would never recommend such sites to us. We highly value the work of journalists and media and understand its importance. That’s why we’re open to questions,” the company responded.

February 2020

FEATURE

‘Where Did Everyone Go?’ The Sad, Slow Emptying of Bulgaria’s Vidin How the world capital of population decline gained its title and lost its youth. ANGEL PETROV | BIRN | VIDIN, VILNIUS

gynyan Nenchev has spent the last 15 years trying to escape Vidin, a province in the north-western tip of Bulgaria. Six times he went in search of a better life, six times he came back. His decision to keep returning to the poorest corner of the poorest country of the European Union was unusual. His desire to leave was not. A steady exodus of working-age adults has helped nearly halve Vidin’s population over the last 35 years – from 162,000 in 1985 to around 85,000 in 2018. Ognyan began leaving in search of work in his late forties, after losing his job as an animal-health inspector in Vidin city, the capital of the province that shares its name. Unlike the millions of Bulgarians who went to western Europe, he confined his quest to his country. Sometimes he found work as a veterinary doctor, on the basis of his original qualification. Sometimes he was hired as a science teacher or heating engineer on the basis of additional qualifications. He returned to Vidin whenever the work ran out, with the same feeling every time: dread. “It was as if I were coming back to my grave,” he said. “This is a dying city.” Vidin is in a death spiral in which a stagnating economy and demographic decline have been circling each other. People have been leaving the province in search of prosperity, and prosperity has eluded the province because so many people have left. While a similar dynamic is in play across much of Eastern Europe, its impact in Vidin has been dramatic. The population of the province has declined at the fastest rate in Bulgaria, which itself has the fastest declining population in the EU, and indeed, the world. Vidin can reasonably claim to be the world capital of population decline – the ground zero of demographic collapse. An outlier in the global context, Vidin is nonetheless typical of its region. Since the fall of communism 30 years ago, the countries of eastern and south-eastern Europe have been witness to an extraordinary phenomenon – a gradual emptying of the land. According to a United Nations report from 2019, the region is home to nine of the 10 countries with the world’s fastest shrinking populations. Behind these statistics are two big trends: westward emigration and falling fertility rates. Millions of young people have been leaving Europe’s east for the wealthier economies of its west. At the same time, those left behind have been having fewer children than preceding generations. These factors have combined to produce a rate of population de-

cline unseen in times of peace and more reminiscent of wars and pandemics. This story by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, examines how Vidin became the epicentre of this phenomenon, and what that means within a Europe facing demographic pressures of its own. For it is not just eastern European families that are shrinking. Across the European Union, the fertility rate, or the average number of children born to women of reproductive age, has been falling for decades. If the bloc overall has avoided the rate of population decline seen in eastern Europe, that is largely because its western member states have been adding migrants from beyond its frontiers, as well as from within them. In eastern Europe, however, many governments are openly hostile towards migration, particularly from Asia, Africa and the Middle East. Leaders across the region routinely demand tighter border controls and drag their feet over accepting their EU-mandated quota of refugees and migrants. Yet the rate of demographic decline is also forcing some hard choices upon them. The decline carries long-term economic costs. Over time, a shrinking workforce becomes unattractive to investors and unable to subsidise the pension and healthcare needs of an ageing population. Attracting foreign workers can help offset the cost, better than other measures such as encouraging larger families or enticing expatriates to return. Poland and Lithuania are just two of the countries that have begun encouraging a very specific form of migration – from nearby Ukraine, a country outside the EU whose economy has been weakened by conflict with Russia. South-eastern European states such as Bulgaria have yet to adopt similar policies, but the rate of demographic decline may soon leave them with no choice. “A massive wave of migration is needed,” said Georgi Burdarov, a demographer at University St Kliment Ohridski in the Bulgarian capital, Sofia, who has been advising the Bulgarian government. “If the land cannot be filled by a Bulgarian population, another will come. This territory will have a better future.” Cosmopolitan past Vidin lies at the end of a five-hour drive from Sofia. The 240km route passes through the StaraPlanina, or Balkan Mountains, forming part of a busy road-freight corridor linking central Europe to the Greek port of Thessaloniki. Along mountainous stretches of the route, cars and container trucks navigate narrow, potholed lanes. Accidents are frequent, and tend to block traffic in both directions.

Successive governments have promised to upgrade the road but so far nothing tangible has been done. Back in the 1980s, the journey between Vidin and Sofia took a mere 35 minutes. The cities were linked by passenger flights operated by the state-owned airline. Tickets were cheap. Older residents of Vidin recall visiting the capital for no other purpose than to go shopping. However, the service became unviable after the fall of the communist state, the flights were suspended in 1992, and Vidin’s sole airport eventually fell into disuse. Today, its forlorn control tower overlooks a runway strewn with old tyres and broken glass. Tales from Vidin’s aviation era – the story, for instance, of the passenger who took a chicken aboard the plane, sedating it with brandy – have entered the folklore. In Vidin city today, vegetation merges with civilisation. Trees and shrubbery soften the appearance of concrete apartment blocks from the communist era. In spring, the scent of blossoming lime trees fills the empty streets. In the main square, a giant screen broadcasts a public information video on continuous loop, regardless of the time of day. There are also hints of a bygone cosmopolitanism. The downtown neighbourhood of leafy streets and crumbling mansions once housed the consulates of regional players such as Russia, Austria and Romania. The synagogue, overrun with weeds, was once the second-largest in Bulgaria. Vidin owes its former status to geography. Situated on the banks of the River Danube, it was for centuries a trading outpost, contested by Serbian, Hungarian and Ottoman rulers. Under Bulgaria’s communist government, the city was developed into an industrial centre. By 1980, it was manufacturing all the country’s telephones and two-thirds of its tyres. Souvenir ashtrays from the city de-

picted a tyre encircling its best-known landmark – the medieval Baba Vida fortress. ‘Chicken-and-egg problem’ Both of Nikolay Tsochev’s sons joined the westward exodus, moving to Spain to work in the IT sector. Meanwhile, the 65-year-old security guard left Vidin city and moved to the nearby village of Novo Selo, where his salary of 320 euros stretches further. His sons sometimes help out financially. “How can I ask for more?” he told BIRN. “Is it normal for the calf to feed the cow?” He used to run a waterproofing business but closed up shop in 2010, as the global financial crisis swept through Bulgaria. “People had no money to renovate their homes,” he said. The per capita income in Vidin province is 3640 euros, or half the Bulgarian average, according to the EU’s statistical body, Eurostat. The unemployment rate in the province is 13.5 per cent – three times the Bulgarian average. The figures cannot be treated as strictly accurate, as they do not account for a sizeable grey economy. Many people work without contracts, their incomes discreetly supplemented by cash remittances. In the town of Belogradchik, 56km from Vidin city, the unemployed while away their time in cafes. Mayor Boris Nikolov said the jobless prefer to survive on remittances rather than taking on work. “You can’t even find

Nikolay Tsochev, seated in the middle, says he would have struggled to survive on his security guard’s salary in Vidin. Photo: Nikolay Doychinov

February 2020

An exodus of working-age Bulgarians has left north-western towns, such as Belogradchik, to the elderly.

four people to run a mobile coffee stall,” he told BIRN. Nikolov said the official population figures for his town were deceptive, as many had gone abroad undetected. “We were 10,000 people in 1991, now we’re 5,000 on paper, and maybe 3,000 in reality,” he said. Abandoned by its working-age adults, Vidin has become a land of the old and, occasionally, the juvenile. Some of the migrants have left behind “Skype children”, so named after the best known of the apps that keep them in touch. The children are typically entrusted to the care of grandparents supported by remittances. In Bulgaria’s north-west, 44 per cent – or almost half – of the children aged 10-17 had one or both parents working abroad, according to a report by the UN children’s agency, Unicef. In Bulgaria as a whole, the average figure was 23 per cent, or one in five children. “Parents leave because they have to, not because they want to,” said 18-year-old Kristin Valentinova. A high-school graduate in Vidin, she barely saw her father for 13 years, when he was living and working in Cyprus. For two of those years, while her mother was living with her father, Kristin was raised exclusively by her grandmother. All of the 26 students who graduated from her high school class have left Vidin. She followed suit last year, moving to the Netherlands to study business.

Hopes for grand schemes to revive Vidin’s fortunes have yet to be fulfilled. The inauguration in 2013 of a road bridge across the Danube, linking Vidin to Calafat in Romania, increased the amount of traffic through the province but did not create many jobs. In 2017, the national government rolled out a one-million-euro employment programme for Bulgaria’s north-west, aimed at encouraging employers to retain local workers for at least a year. According to Radoslav Georgiev, a Vidin-based economist for the Active Society think tank, 90 per cent of the employees were laid off after the programme ended. Vidin’s faltering economy and its declining population have created a “chicken-andegg problem”, according to Georgi Stoev, the founder of a Bulgarian tech incubator. He said employers stay away from areas such as Vidin, “claiming there are no suitable people to hire, and young people leave, saying there are no suitable employers”. ‘Demographic headwinds’ The exodus of Bulgaria’s workers began in the 1990s, in the turmoil after communism, and continued well into the new century. The country’s entry into the EU in 2007 was preceded by concerns that migration would peak after freedom of movement was extended to all its citizens. Anticipating a surge, wealthy EU economies – from Italy, Austria and Ger-

Abandoned buildings are a common sight in Vidin province. Photo: Nikolay Doychinov

many to the Netherlands, the UK and Ireland – imposed temporary restrictions on workers from Bulgaria and Romania, which had also joined the bloc in 2007. The last of these restrictions expired in 2014. Gunter Verheugen, the EU’s Enlargement Commissioner between 1999 and 2004, told BIRN that he had been concerned by the potential impact on the Romanian and Bulgarian economies of losing yet more workers. During the pre-accession talks, he said, the temporary restrictions were seen as a means not just of protecting labour markets in western Europe but also of protecting “development in the candidate countries”. However, policymakers were taken unawares by the rate of population decline. “With Bulgaria and Romania, nobody could expect depopulation to be that fast,” Verhuegen said. Bulgaria’s chief negotiator in the accession talks, former deputy Foreign Minister Vladimir Kisyov, told BIRN that EU leaders had on the whole been “pragmatic” about extending freedom of movement, recognising that the measure would alleviate domestic labour shortages. “EU countries that lack workers benefit from our people,” he said. Romania and Bulgaria were of course also expected to benefit from EU accession, as had others in the region after joining the bloc. In theory, the economic gains that came with membership could help slow the rate of demographic decline, by reducing the incentives for emigration. Living standards do appear to have improved after accession. When Bulgaria joined the European Union in 2007, its per capita GDP was 40 per cent of the average of the bloc’s 27 member states. In 2018, it was 50 per cent of the average across a 28-member bloc. The unemployment rate is at a historic low. However, the demographic decline has also continued. Tens of thousands of young Bulgarians still leave for western Europe every year. The number of Bulgarians living and working abroad has doubled since their country joined the bloc, according to the EU’s statistical agency, Eurostat. Twelve percent of the country’s workforce today lives in other EU states. Nor, of course, is emigration the only factor behind the decline. Bulgaria’s fertility rate, at 1.5 births per woman, is well below the minimum needed to maintain the population, even before accounting for the loss from emigration. In Vidin province, the number of births every year has fallen by two-thirds since 2000. Bulgaria offers 65 weeks of maternity leave on full pay, the third-longest allowance in the EU. However, it could do more to make parenthood an attractive option, according to KaloyanStaykov, an economist with the Sofia-based think tank, the Institute for Market Economics. “Generous conditions sound nice at the beginning,” he told BIRN, but there is little support for low-income families after mothers return to work. While Bulgaria’s economic gains after joining the EU have not curbed its demographic decline, that decline has most likely hindered those gains. According to a region-wide survey by the International Monetary Fund, IMF, the projected per capita GDP of central, eastern and south-eastern Europe could have risen to 74 per cent of the western European average by 2050 – a big rise from its current level, 52 per cent. However, after taking population decline into account, the IMF revised the region’s projected per capita GDP over the same period to no more than 60 per cent of the western European average. In the words of the survey, “demographic headwinds” had slowed the rate of “income con-

vergence”. ‘Taking up the Kalashnikov’ At the other end of eastern Europe, the Baltic state of Lithuania is projected to match Bulgaria’s rate of population decline by 2050, according to the latest UN projections. Since 1990, the country has lost 883,000 people, or nearly a quarter of its population, mostly from emigration to the EU. As elsewhere in the region, demography has become a major political issue, though it has not fuelled the kind of nativist populism seen in Poland and Hungary. The Lithuanian government is led by the Farmers and Greens Union, a new party that was elected on a promise to improve social welfare and curb emigration to the EU. Alongside policies aimed at encouraging the return of expatriate workers, the party has introduced subsidies for rural house purchases to tempt Lithuanian citizens to settle in the de-populating countryside. “Ten new families in a small area could mean ten new businesses,” the party’s deputy chair, Tomas Tomilinas, told BIRN. He added, however, that the impact of the subsidy had been largely “symbolic”. Faced with chronic labour shortages, the Lithuanian government also began easing restrictions on foreign workers three years ago. The country is now officially home to a record 58,000 foreigners, with tens of thousands more believed to be working in the grey economy. Most have come from Ukraine, with smaller numbers from Belarus and Russia. They have been employed in the road haulage and construction sectors, where they have been accused of depressing wages. “Ukrainians coming to Lithuania are victims of their ignorance of the law,” said Volodymyr Kurylo, a Ukrainian migrant who runs a construction brigade in Vilnius. While glad to be earning a higher wage than he would get at home, he was also considering moving his family to Germany, for an even better wage. Tomilinas acknowledged that the influx of migrant workers had helped the economy, but he added a note of caution. Easing immigration restrictions, he said, was like “shopfront displays of chocolates, alcohol and cigarettes” – a tempting quick-fix for the problem of demographic decline. There is little indication yet that Bulgaria will attempt to lure migrant workers on anything resembling the same scale as Lithuania. Hostility to non-European newcomers, in particular, peaked during the recent migration crisis, when thousands of people fleeing war and poverty in the Middle East and South Asia passed through Bulgaria on their way into western Europe. “If migrants come, I will take up the Kalashnikov,” said Nikolay Tsochev, the former waterproofing businessman. “Even if they were not Muslims, we would end up worse off. A Ukrainian would work here for a lower wage.” Ognyan Nenchev, the veterinarian, is more amenable to the prospect. “It wouldn’t be bad to bring migrants in,” he said. “Some might say that migrants depress the wages of Vidin’s citizens. But where are these citizens they are talking about?” As he searches for the next job that will take him away from Vidin, Ognyan recalls the one occasion that he too was tempted to go abroad, by the offer of work and cheap lodgings in Germany. He made it as far as the coach station, where he was turned away for trying to board the bus with his pet cat. “How could I leave her behind?” he recalls. And so he stayed on, his frustration with Vidin meeting its match in his affection for a cat.

February 2020

INTERVIEW

Photo: Courtesy of Ron Haviv/Blood and Honey/VII

‘This Was Real’: Bosnia Exhibition Looks at Wartime Loss of Liberty Renowned US photographer Ron Haviv returns to Bosnia with an exhibition dedicated to prisoners of war. LAMIJA GREBO | BIRN | SARAJEVO

ful, but not to the point where the photograph can change everything, but can be part of that conversation,” Haviv told BIRN. “And that is the most I can hope for – that my photographs can be part of the conversation to help things.”

wenty-five years after the end of the Bosnian war, an exhibition opened this month which the US photographer Ron Haviv hopes will help inform a new generation of Bosnians about what went on at the close of the 20th century and combat attempts to “rewrite history”. The author of some of the most disturbing and iconic images of the 1992-95 war, 55-year-old Haviv has returned with an exhibition about prisoners of war, titled Sloboda, or Liberty. Opening in Prijedor, the site of several notorious Serb-run prison camps during the war, the exhibition features photographs of prisoners “on all sides”, irrespective of ethnicity, Haviv told BIRN. The photographer, co-founder of the photo agency VII, said it was important to remind young people in Bosnia of what their parents went through, and how brutal the denial of liberty can be. “The word liberty, the name liberty, is kind of incorporated into the American pursuit of life, liberty, the pursuit of happiness,” he said. “And as an American you grow up with that idea; you often don’t realise that there are people in the world who are being denied liberty, being denied the ability to move, to control their own life.” Lamenting what he said were current efforts to “rewrite history”, Haviv said: “I think the photographs I took remind people that this was real, that this is not fake. This is what happened, we accept it, take responsibility and together we move forward.” In Bosnia, however, “Nobody seems to be moving on here,” he said, and alluded to the dramatic rates of emigration from the country.

Photo: Courtesy of Ron Haviv/Blood and Honey/VII

Ron Haviv. Photo: BIRN

“If you are a young person moving on, you are most likely leaving Bosnia, which is not the way you want anybody to move on,” he said. Photographs as ‘part of the conversation’ Covering the Bosnian war from the outset, Haviv’s images established him as one of the greatest war photographers of his generation, his photographs of ethnic cleansing and murder carried out by Ser-

bian paramilitaries in the eastern town of Bijeljina used as evidence before the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, ICTY, in The Hague. “They have had a life of their own,” Haviv said of his Bosnia photographs. Referring to images of Serb prisoners of war being reunited with their families, Haviv said: “The anguish of the families’ faces when they are waiting for the arrival of who they hope will be on the vehicles is a universal feeling.” “They are not just only Serbs who can feel that or only Bosnians or only Croatians. They are human feelings that anybody would feel when they themselves or their family were taken prisoner.” Today, he said, the photographs are used as educational tools and aids in the process of reconciliation. “And so there you have the photography being part of today’s reconciliation activities and I think it has been success-

Ties to Bosnia A quarter of a century on, Haviv’s ties to Bosnia remain strong, partly through a campus opened in Sarajevo by the VII Academy, which promotes high quality visual journalism. Haviv said he was currently working on a film titled Biography of a Photo, which looks at the power of an image. “We are following the war crimes from Bijeljina, where we are following the family, the daughter of a woman who was killed and her daughter is trying to indict some of the Tigers [Serbian paramilitary group] based on the photographs, so there is a connection to the photograph and the connection to the family,” he said. “And also I have photographed a woman in 1995 in Tuzla, a survivor of Srebrenica,” he said, referring to the 1995 massacre of some 8,000 Muslim men and boys by Bosnian Serb forces, “and then I met her again 20 years later. So that was very interesting to speak with her and see how her life had changed after her surviving, her husband and her son having been killed in Srebrenica.” Haviv’s exhibition will be open in Prijedor until February 25, after which it will move to a number of other Bosnian towns and cities. The organisers include the Foundation for Building the Culture of Memory from Prijedor, Forum Civil Peace Service from Sarajevo and KVART Youth Centre from Prijedor.

February 2020

INTERVIEW

Busy with a publishing project called Extinguished Countries, which explores the heritage of former states in the region, Italian journalist Giovanni Vale tells BIRN why he started with Venice – and why the city-state’s bequest to the Western Balkans is worth remembering.

Giovanni Vale: Venice’s Legacy Still Shapes the Balkans ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN | ZAGREB

hile all countries in the Western Balkans, especially those prospering from tourism, are well covered with guidebooks that draw on an established style – complete with long lists of restaurants and attractive places – a less typical “guide” is on its way as a result of a project called “Extinguished Countries”. The project “doesn’t follow today’s borders”, its authors say, but offers “a journey through time and space to lost kingdoms, republics and empires, looking for what unites us rather than what divides us”. The first guide devoted to a state that no longer exists will be launched in March and features the long-lost Republic of Venice. This remarkable city-state flourished for about a millennium before finally being conquered by Napoleon and then Austria, before becoming part of modern Italy. One of the initiators of the project, Giovanni Vale, an Italian journalist based in Zagreb, told BIRN that the book places itself somewhere “between the fun facts and a bit of history”. It features some 40 towns and cities in seven countries – Italy, Slovenia, Croatia, Montenegro, Albania, Greece and Cyprus – all of which were once part-ruled by the Venetian Republic. Vale says that although the Venetian state hasn’t existed since 1797, it has left behind it a powerful heritage in terms of culture, architecture, gastronomy and language, which he seeks to explore. Publication of the book is in the pipeline. To raise funds for the print run, they will soon launch a crowdfunding campaign. Venetian culture remains in region’s DNA “Everywhere in the world, but especially in Europe, countries and the shapes of the borders have changed many times, and if we look through these extinguished countries or past experiences, there are some cultural things – references that circulated at that moment – that are still part of our identity today,” Vale says. He sees food as one example, noting that a typical Dalmatian dish, called “pasticada” – stewed beef cooked in sauce – dates back to the Venetian Republic, and is still cooked in Italy, in Greece, as well as in Dalmatia, with only a different side dish, or another type of meat. “Those are the little things; let’s say that [while] the geography of states changes, you still have things in common that you don’t expect with your neighbour,” he observes. Exploring the legacy of centuries of Venetian rule in the Mediterranean and Adri-

St Nicholas’ Fortress in Sibenik, an example of Venetian fortification architecture. Photo: Extinguished Countries.

Giovanni Vale on the streets of Sibenik, Croatia. Photo: Paul Prescott.

atic, Vale came across interesting insights. The town of Rovinj, for example, which is now in Croatia, he notes, found many ways to avoid obeying the rules and paying the taxes of the Venetian authorities. “At the time of the Republic of Venice, Rovinj lived off fishing, was a relatively rich town and was smuggling fish – often not paying taxes to Venice,” he says. But further down the coast, other communities showed more loyalty to Venice, like Perast, a small town in the Bay of Kotor, which is now in Montenegro. When Napoleon conquered Venice in 1797, he recalls, the last subjects to get the news were the people of Perast. The story goes that after a local captain made an emotional speech of farewell to Venetian rule, some of the locals wept. There is even a legend that when the flag of Venice was taken down, it was hidden in Perast is still hidden there, somewhere. The book about Venice draws on more than 400 interviews with locals, such as tourist guides, craftsmen, cooks, experts, scholars, historians, linguists, anthropol-

ogists and architects. Vale notes that historians often adopt very different perspectives when they research the history of this once-powerful maritime empire, and he wanted to show that diversity. Among others, he has interviewed Benjamin Arbel, a historian from Israel who has a theory that the Republic of Venice was kind of proto-colonial force and that its rule over Cyprus inspired the colonialism of the British Empire. Rebuilding bridges between peoples Vale, who was born in Italy, but had family connections in Croatia, and is married to a Croat, has been interested in the region for a long time, mostly through his journalistic work. But what drove him to embark on this project was that, as well as journalism, he was also working on tourist guides, and was struck by their similarity. “They are always kind of the same: you have a country, Croatia, Italy, Slovenia, and then a description what it is and so

on. Sometimes I didn’t like the huge lists restaurants and hotels, which we have to update when, you know, everybody has Airbnb or Trip Advisor now; you can find this information,” he says. But he also noticed that tourist guides are evolving. Some now have interviews, portraits and descriptions of local people, which is what Vale himself is doing now in the project. He admits that he started the project about states that not exist with Venice because Venice is “maybe the one I know the best”, but says other future examples of defunct states could include the Ottoman Empire, Austro-Hungarian Empire or even Socialist Yugoslavia. “Yugoslavia could be another option, but I didn’t want to start with that because it is more recent and I thought I could be labelled ‘Yugo-nostalgic’ [a pejorative label in Croatia] while the [purpose of] the project is not to wrote nostalgically about some country,” he says. Asked if he was worried about the idea of people saying the book was claiming Croatian or Slovenian territory as Italian, he says he was aware of that potential problem. “Of course, I have that in mind. If the Extinguished Countries project dealt with the Austro-Hungarian Empire, that problem wouldn’t be raised I think,” he notes. But, he adds, the guidebook actively looks for bridges between people and cultures, and the goal is not to encourage territorial claims but tell a common story. “I have [examined] different points of views and tried to show them,” he says. “When it comes to nationalism, I think that with the slogan, ‘We are looking for what unites us rather than what divides us’, I’ve embraced that problem in a way,” he concludes.

Reporter.al Numri 54

Articles inside

HOW HUNGARIAN OLIVE OIL KEPT MACEDONIAN MEDIA AFLOAT

Publikuar nga: Publikuar nga: ‘WHERE DID EVERYONE GO?’ THE SAD, SLOW EMPTYING OF BULGARIA’S VIDIN

POSTPONEMENT’ OF ALBANIA’S MEDIA MUZZLE SHOULDN’T FOOL ANYONE

DENMARK’S INTEGRATION EXPERIMENT REFLECTS EUROPEAN U-TURN

ENGLISH EDITION

PUNËTORËT GREVISTË TË POÇEMIT, VIKTIMAT E PRIVATIZIMIT TË DËSHTUAR TË ARMO

BIZNESMENI KONTROVERS GREK KOMPLOTON RIKTHIMIN NË FUSHAT E NAFTËS

KËRCËNIME DHE PROCEDURË: SI E GJUNJËZOI DREJTËSINË EMILJANO SHULLAZI

PUSHOHEN HETIMET KUNDËR ERION VELIAJT PËR PISHAT E SHTRENJTA TË ‘FUSHËS

SEGREGIMI I FËMIJËVE ROMË DHE EGJIPTIANË NË SHKOLLAT SHQIPTARE

FAVORIZIMI I KOMPANISË SË NAFTËS I KUSHTON SHTETIT 300 MILIONË USD

CONTROVERSIAL GREEK BUSINESSMAN PLOTS RETURN IN ALBANIA’S OILFIELDS