Gazeta Reporter.al by Reporter.al

Albchrome akuzohet se u ‘mohon’ minatorëve të drejtën e grevës

Pas përplasjeve me një lëvizje të re sindikale, kompania Albchrome akuzohet se ka rishikuar kontratën kolektive duke u mohuar minatorëve të Bulqizës të drejtën e tyre Kushtetuese për të shpallur grevë.

Zvarritja e planit të Rindërtimit përndjek mijëra të pastrehët e tërmetit

Shtatë muaj pas tërmetit të 26 nëntorit, të dëmtuarit përballen me vonesat në vlerësimin e dëmeve dhe paqartësi për të ardhmen e tyre, ndërkohë që ekspertët i konsiderojnë afatet e qeverisë si “premtime me lugë bosh”.

‘Kriza’ e mbetjeve urbane në Durrës shpërblen inceneratorin e Sharrës

Mbyllja e sheshit të mbetjeve në Porto Romano dhe transferimi i tyre drejt inceneratorit të Sharrës pritet t’i sjellë më shumë se 100 milionë euro të ardhura shtesë kompanisë kontroverse koncesionare “Integrated Energy”.

Nr.

Qershor 2020 E përmuajshme

QEVERIA ‘MANIPULOI’ BILANCIN E NDIHMAVE GJATË COVID-19

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se ndihmat direkte të qeverisë për shtresat në nevojë ishin dy herë më të vogla sesa pakot ushqimore të ofruara nga donacionet, ndërkohë që dhjetra familje ankohen se u braktisën në kushtet e mbijetesës.

Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN.

Qershor 2020

QEVERIA ‘MANIPULOI’ BILANCIN E NDIHMAVE PËR SHTRESAT NË NEVOJË GJATË COVID-19

ALBCHROME AKUZOHET SE U ‘MOHON’ MINATORËVE TË DREJTËN KUSHTETUESE TË GREVËS

06 4-5

GARA PËR KRYETARIN RREZIKON TË RRISË ‘TUTELËN E QEVERISË’ MBI AMA-N

ZVARRITJA E PLANIT TË RINDËRTIMIT PËRNDJEK MIJËRA TË PASTREHËT E TËRMETIT

‘KRIZA’ E MBETJEVE URBANE NË DURRËS SHPËRBLEN INCENERATORIN E SHARRËS

KONCESIONET MINERARE KËRCËNOJNË HABITATIN E FUNDIT TË TULIPANIT SHQIPTAR

6-7 Pas përplasjeve me një lëvizje të re sindikale, kompania e nxjerrjes së kromit në pronësi të biznesmenit më të pasur në Shqipëri, akuzohet se ka rishikuar kontratën kolektive në përpjekje për t’u mohuar minatorëve të Bulqizës të drejtën e tyre Kushtetuese për të shpallur grevë.

ENGLISH EDITION ALBANIA ‘MANIPULATED’ THE AID DATA DELIVERED TO VULNERABLE GROUPS DURING COVID-19 ALBANIA GETS CHOICE OF ‘INSIDERS’ TO RUN MEDIA AUTHORITY

10-11

THREE’S A CROWD: THE ALBANIAN CRIME GANG THAT WASN’T

TWO DECADES ON, KOSOVO’S GUERRILLA BOSS THACI MAY FINALLY FACE TRIAL

ASYLUM OUTSOURCED: MCKINSEY’S SECRET ROLE IN EUROPE’S REFUGEE CRISIS

THE CASTLE: HOW SERBIA’S RULERS MANIPULATE MINDS AND THE PEOPLE PAY

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

Tre këshilltarë të qeverisë “Rama” dhe drejtori i Informacionit i Bashkisë së Tiranës konkurrojnë mes tyre për postin e kreut të AMA –në dukje pa plotësuar as kriterin formal të vjetërsisë në punë –një garë që rrit shqetësimet mes organizatave të medias për fiktivitet dhe varësi të mëtejshme të institucionit nga politika.

14 Mbyllja e sheshit të depozitimit të mbetjeve në Porto Romano dhe transferimi i mbetjeve të saj drejt inceneratorit të Sharrës pritet t’i sjellë më shumë se 100 milionë euro të ardhura shtesë kompanisë kontroverse koncesionare “Integrated Energy”.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Qershor 2020

Ngjarjet e Qershorit Thaçi nën akuzë Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi la në mes udhëtimin në Shtetet e Bashkuara pasi prokurori special njoftoi ngritjen e akuzave ndaj tij dhe ish-krerëve të tjerë të UÇK-së për krime lufte. Thaçi deklaroi se do të jepte dorëheqjen, nëse akuza konfirmohet nga gjykata. Foto: FACEBOOK.

Apeli kthen për rigjykim çështjen “Tahiri” Ish-Ministri i Brendshëm, Saimir Tahiri pritet të përballet edhe një herë me gjyqësorin në shkallë të parë pasi gjykata e Apelit të Tiranës vendosi të premten rikthim të çështjes së tij. Çështja Tahiri u shqyrtua në apel nga gjyqtarët Albana Boksi, Nertina Kosova dhe Dhimitër Lara. Tahiri gjykohet bashkë me ish-drejtorin e Policisë së Vlorës, Jaeld Çela, i cili u dorëzua në polici vetëm pak kohë më parë. Tahiri u dënua në gjykatën e shkallës së parë në shtator 2019 me pesë vjet burg për akuzën e shpërdorimit të detyrës ndërsa ai u shpall i pafajshëm për akuzën më të rëndë, atë të trafikut ndërkombëtar të drogës. Tahiri dhe Çela janë deklaruar të pafajshëm para gjykatës. Tahiri u vu nën shënjestrën e organeve të drejtësisë në tetor 2017, pasi autoritetet italiane goditën një bandë të trafikut të marijuanës në sasi të mëdha nga Vlora drejt Italisë. Banda e Vëllezërve Habilaj kishte operuar pa u ngacmuar nga autoritetet policore shqiptare për shumë vite ndërsa autoritetet italiane kishin arritur t’i përgjonin për një periudhë katëvjeçare nga viti 2013 deri në vitin 2017.

Shqipëria shkel të drejtat e punëtorëve Trendi i qeverive për të reduktuar të drejtat e punëtorëve nëpërmjet ndalimit të së drejtës për të protestuar, si edhe për t’u organizuar në sindikata është përkeqësuar gjatë vitit 2020,ku është shënuar një rritje e numrit të shteteve të cilat ndalojnë regjistrimin e sindikatave të punëtorëve. Sipas Indeksit të të Drejtave Globave të publikuar prej Konfederatës Ndërkombëtar të Sindikatave. (ITUC), identifikimi i këtij trendi gjatë 2020s ka nxjerrë në pah skandale të survejimit të qeverive kundrejt liderëve të sindikatave, në përpjekje për të mbjellë frikë dhe për të ushtruar presion në to dhe mes anëtarëve të tyre. Shqipëria renditet ndër vendet e grupimit me indeksin 3 – “Shkelje e rregullt e të drejtave”. Sipas përkufizimit të indeksit, shtetet e grupit 3 karakterizohen nga një klimë ku qeveria dhe kompanitë ndërhyjnë rregullisht në të drejtat kolektive të punës ose dështojnë në garantimin e aspekteve të

këtyre të drejtave. Këto shkelje bëhen për shkak të boshllëqeve ligjore apo mungesës se disa praktikave të garantimit të të drejtave të punës. Në muajt e fundit në Shqipëri ka pasur disa protesta dhe greva nga punëtorë të rajoneve të ndryshme, siç është rasti i naftëtarëve të Ballshit apo minatorëve të Bulqizës, të cilët në mënyrë konstante kërkojnë nga punëdhënësit dhe qeveria Shqiptare të mos anashkalohen të drejtat kolektive të tyre.

Projektligji i ri, i gjithë bregdeti në duart e kryeministrit Projektligji “Për Menaxhimin e Integruar të Bregdetit” është publikuar në faqen Konsultime Publike dhe sanksionon në nenin 11 që të gjitha njësitë e qeverisjes vendore që kanë vijë bregdetare të marrin leje paraprake për çdo leje ndërtimi në territorin e vet e madje edhe për çdo leje shfrytëzimi të bregdetit te një agjenci në varësinë e Ministrit të Turizmit të njohur si Agjencia Kombëtare e Bregdetit. Sipas projektligjit, organet e qeverisjes vendore “i përcjellin Agjencisë çdo aplikim për pajisje me leje zhvillimore apo leje përdorimi që është dorëzuar pranë tyre, me qëllim marrjen e miratimit paraprak të Agjencisë, miratim i cili përbën kusht ligjor për dhënien e lejeve zhvillimore dhe të përdorimit nga ana e organeve të vetëqeverisjes vendore”. Projektligji, i cili ka gjasa bie ndesh me parimin kushtetues të autonomisë së pushtetit vendor duket se do të përqendrojë në duart e një zyre të vetme të krijuar me vendim të Këshillit të Ministrave në vitin 2014 si zyrë nën varësinë e ministrit për turizmin, të gjithë perspektivën e zhvillimit të bregdetit nga veriu në jug të vendit. Projektligji parashikon gjithashtu në nenin 22 që pas miratimit të këtij ligji të ndalohen të gjitha lejet e ndërtimit në bregdet me përjashtim të kontratave koncesionare të dhëna nga qeveria qendrore.

Shqipëria emeton 650 milionë euro bonde Shqipëria arriti të emetojë 650 milionë euro bonde sovrane më 9 qershor në një ankand ndërkombëtar, në të cilin interesi mesatar i pranuar ishte 3.5%. Ministria e Fi-

nancave publikoi rezultatin e ankandit në një njoftim për shtyp që mban datën 11 qershor ndërsa lajmi për emetimin u publikua fillimisht nga Kryeministri Edi Rama në një fjalim të mbajtur për ndjekësit e tij në rrjetin social Facebook. Bondet kanë një afat maturimi 7 vjeçar. Shuma prej 650 milionë eurosh do të përdoret për të shlyer bonde të emetuara në të shkuarën me një vlerë totale prej 500 milionë eurosh. Shqipëria ka emetuar bonde sovrane fillimisht në vitin 2010 e më pas më 2015 dhe 2018 dhe në të gjitha rastet, rifinancimi i bondeve të emetuara më parë ka qenë një proces me pikëpyetje duke rritur rrezikun e një krize likujditeti në tregun e borxheve. Aktualisht qeveria shqiptare ka 8.9 miliardë euro borxhe, nga të cilat, 4.2 miliardë janë marrë nga subjekte të huaja dhe 4.7 miliardë është borxh i brendshëm.

KLGj vendos mbarimin e mandatit të Dvoranit Këshilli i Lartë Gjyqësor vendosi me 6 vota pro mbarimin e mandatit të Ardian Dvoranit –anëtar i Gjykatës së Lartë dhe kryetar i Këshillit të Emërimeve në Drejtësi.“U vendos që t’i ofrohet caktimi në një pozicion Apeli,” tha anëtari i KLGJ-së, Erjon Muharremaj. Katër anëtarë të KLGJ-së votuan kundër mbarimit të mandatit, me argumentin se Z.Dvorani duhej të qëndrojë në detyrë deri në zëvendësimin e tij. Vetë Dvorani e cilësoi vendimin e KLGJ-së një gafë juridike. “Juridikisht është një gafë e paimagjinueshme. Por duhet të shikoj çfarë do të katranosin në arsyetim. Reforma e drejtësisë ka ende rrugë të gjatë për të provuar qëllimin e mirë të saj,” tha Dvorani përmes një mesazhi. Ardian Dvorani është zgjedhur anëtar i Gjykatës së Lartë në vitin 2005 dhe mandati i tij 9-vjeçar ka përfunduar që në vitin 2014. Megjithatë, Dvorani vazhdoi ta ushtronte detyrën në pritje të zëvendësimit edhe për 6 vite të tjera. KLGj u vu në lëvizje për këtë çështje nga Presidenti Ilir Meta, konflikti i të cilit me Dvoranin vijoi prej muajsh për procedurën e dekretimit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese. Meta i kërkoi KLGj-së në fund të prillit që të shprehej ose të njoftonte përfundimin e mandatit të Dvoranit pas zgjedhjes së tre anëtarëve të rinj të Gjykatës së Lartë.

Qershor 2020

INVESTIGIM

Qeveria ‘manipuloi’ bilancin e ndihmave për shtresat në nevojë gjatë COVID-19 Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se ndihmat direkte të qeverisë për shtresat në nevojë ishin dy herë më të vogla sesa pakot ushqimore të ofruara nga donacionet, ndërkohë që dhjetra familje ankohen se u braktisën në kushtet e mbijetesës. ANILA HOXHA, ESMERALDA KETA | BIRN | DURRËS DHE TIRANË

atixhe Sula po kujdesej për të bijën tetraplegjike në kohën kur kamionët e ushtrisëzbarkuan pranë kampit të kontenierëve në Manzë - rreth 16 kilometra në veri të Durrësit, për të shpërndarë pakot me ushqime si pjesë e operacionit humanitar për familjet në nevojë gjatëpandemisësë COVID-19. Me të mësuar lajmin, gruaja rreth të70avevrapoi bashkë me të shoqin drejt kampit, por mbeti duarbosh. “Megjithëse nxituam, nuk morëm asgjë. Jemi dy pleq me një vajzë të sëmurë. Kujt më shumë sesa ne i takonte?” pyet e zhgënjyer Hatixhja. Me shtëpinë e rrënuar nga tërmeti i 26 nëntorit dhe me vajzën me aftësi të kufizuara, familja e Hatixhe Sulës përmbush njëherazi tre nga pesëkriteret e programit tëasistencës gjatë kohës së karantinës.E megjithatë, e moshuara u ankua se askush nuk e njoftoi për ndihmat dhe askush nuk mbajti shënim se “kush përfitoie kush jo”. Pas izolimit të vendit nga pandemia e COVID-19, kryeministri Edi Rama prezantoi më 19 mars një program asistence për familjet në nevojë, duke vendosur nëdispozicion të Ministrisë së Mbrojtjes 16 milionë euro për operacionet humanitare.Përveç familjeve në ndihmë ekonomike, pjesë e programit të asistencës u bënë edhe personat me aftësi të kufizuar, pensionistët, të pastrehët dhe familjet që humbën shtëpitë nga tërmeti i 26 nëntorit. “Nuk do të lemë derë pa trokitur,” premtoi Rama, ndërsa postoi me dhjetra foto e video në faqen e tij në Facebook nga operacioni i shpërndarjes sëpakove me ushqime nga forcat e Ushtrisë. E megjithatë, dhjetëra familje në nevojë i thanë BIRN se u braktisën në kufijtë e mbijetesës ose morën paketa ushqimore që nuk zgjatën as dy javë –të pamjaftueshme për të shuar urinë përgjatë dy muajve të izolimit nga pandemia. Në përpjekje për të verifikuar numrin e familjeve në nevojë qëu asistuanme paketa ushqimore gjatë karantinës, BIRN u përball me kakofoni shifrash, ndërsa krahasoi raportimet e kryeministrit Rama në faqen e tij në Facebook me të dhënat e siguruara nga Ministria e Mbrojtjes dhe nga 61 bashkitë e vendit. Nga marsi deri në fund të majit, Rama raportoi për mbi 400 mijë familje dhe individë të asistuar nga operacioni humanitar,

ndërkohë që Ministria e Mbrojtjes deklaron se vetëm gjysma e tyre –rreth 226 mijë familje u ndihmuan me paketa ushqimore dhe jo-ushqimore falas. Të dhënat e mbledhura përmes kërkesave për të drejtë informimi nga 12 prefekturat e vendit ofrojnë njëbilanc më të zbehtë. BIRN llogariti se në të gjithë territorin e Shqipërisë u shpërndanë rreth 173 mijë paketa ushqimore falas në total, ku një pjesë e mirë e tyre u mblodhën si donacione nga shoqatat dhe kompanitë e biznesit. Qeveria rezulton të jetë operatori më i vogël në këtë operacion, ndonëse i monopolizoi shifrat për të reklamuar solidaritetine saj me shtresat në nevojë. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se ndihma direkte nga Rezervat e Shtetit zuri vetëm 12% të totalit të raportuar nga Ministria dhe 11% të totalit të raportuar nga Bashkitë. Në të dyja rastet, ndihma direkte e qeverisëështë më pak se gjysma e pakove ushqimore të mbledhura nga donacionet. I pyetur nga BIRN për mospërputhjene shifrave, një zyrtar i Forcave të Armatosura që foli në emër të Ministrisë së Mbrojtjes tha se raportimet e kryeministrit nuk përfshijnë vetëm ndihmat falas. “Kryeministri në informimet ditore ka përfshirë çdo lloj asistence që u është dhënë

shtresave në nevojë, përfshi edhe shpërndarjen e medikamenteve dhe pakove ushqimore me pagesë,” tha koloneli, i cili nuk pranoi të identifikohej me emër. Zyrtari pranoi gjithashtu se pjesë e raportimeve janë bërë edhe donacionet. Ekspertët e ekonomisëkritikojnë pamjaftueshmërinë e ndihmës qeveritare për shtresat në nevojë gjatë pandemisë, ndërsa e konsiderojnë skandal raportimin e donacioneve në të njëjtin thes.“Nëse ka ndodhur kjo, atëherë kemi të bëjmë me një mashtrim qeveritar dhe kjo është jashtëzakonisht e rëndë,” tha Sherif Bundo, pedagog në Fakultetin Ekonomik në Tiranë. “Kjo ka të bëjë me sjelljen solidare të shoqërisë dhe jo me fytyrën sociale të qeverisë,” shtoi ai. Tender urgjent me magazinat plot Përmes një vendimimë 19 mars, qeveria mori pësipër të asistonte familjet në nevojë gjatë izolimit nga pandemia, duke dërguar në shtëpitë e tyre pagesat mujore të ndihmës ekonomike, paketat ushqimore dhe jo-ushqimore minimale, barnat e rimbursueshme si dhe ato me pagesë. Një Komision Qendror për Ofrimin e Asistencës u ngrit gjithashtu, i kryesuar nga ministja e Mbrojtjes, Olta Xhaçka. Një nga detyrat ishte përcaktimi i masës së produkteve ushqimore dhe jo-ushqimore që do t’u shpërndahej familjeve në nevojë. Në të njëjtën ditë me ven-

Behare Perleka në kontenierin ku jeton që prej tërmetit të 26 nëntorit në Manëz. Foto: Anila Hoxha

dimin e qeverisë, Ministria e Mbrojtjes hapi njëtender me procedurë të përshpejtuar me vlerë 105.7 milionë lekë [800 mijë euro] për blerjen e paketave ushqimore dhe përzgjodhi përmes negocimit të drejtpërdrejtë, kompaninë maqedonase “Eurovia”. Megjithatë, në kohën kur Ministria e Mbrojtjes po zhvillonte tenderin me urgjencë për blerjen e produkteve ushqimore, magazinat e Rezervave të Shtetit në Lundër ishin plot. Një dokument i siguruar nga BIRN tregon se në Lundër gjendeshin të magazinuara 400 ton miell, 80 ton oriz, 80 ton sheqer, 70 ton makarona, 50 ton vaj, 50 ton fasule, 20 ton konserva mishi, 5 ton kripë, 30 ton detergjentë dhe 30 mijë copë sapunë. Pas fitimit të tenderit, kompania “Eurovia” dorëzoi 30 mijë pako ushqimore, por ato nuk iu shpërndanë menjëherë shtresave në nevojë. Sipas zyrtarit të Ministrisë së Mbrojtjes që ndoqi të gjithë zinxhirin e operacionit humanitar, pakot ushqimore të tenderit u magazinuan si fond rezervë nëLundër, ndërsa forcat e Ushtrisë shpërndanë produktet ushqimore që ndodheshin aty më herët. Tenderi i ushqimeve është pjesë e një hetimi të Prokurorisë së Posaçme, SPAK, pas denoncimit të bërë nga Partia Demokratike në opozitë për paracaktimin e fituesit.Ish-drejtuesi i Emergjencave Civile, Shemsi Prençi sheh shkelje ligjore edhe për mbajtjen e tij si fond rezervë. “Ky është një fond i dhënë me tender të përshpejtuar, pa procedurë, pa garë, me qëllim që të shkojë urgjentisht tek familjet në nevojë. Nuk lejohet të mbahen rezervë.Nëse nuk ka shkuar drejtpërdrejt në destinacion, atëherë është e qartë se gjithë ngutja se si u zhvillua tenderi është edyshimtë,” tha Prençi. Mospërputhje u gjetën edhe për produktet e përfshira në pakot e shpërndara, pavarësisht vendimit për të shpërndarë pako të standardizuara. Ministria e Mbrojtjes i vuri në dispozicion BIRN paketën minimale ushqimore të miratuar nga Komisioni Qendror për Ofrimin e Asistencës.Ajo është e ndryshme nga paketa e publikuar nga kryeministri Rama, por edhe

Qershor 2020

Harta e lëvizjes së trajlerit me makinat e markës “Toyota Auris” nga Shqipëria në Belgjikë. Ilustrim grafik nga Jurgena Tahiri/ BIRN

BIRN llogariti se në të gjithë territorin e Shqipërisë u shpërndanë rreth 173 mijë paketa ushqimore falas në total, ku një pjesë e mirë e tyre u mblodhën si donacione nga shoqatat dhe kompanitë e biznesit. Qeveria rezulton të jetë operatori më i vogël në këtë operacion, ndonëse i monopolizoi shifrat për të reklamuar solidaritetine saj me shtresat në nevojë. Hatixhe Sula, një prej banoret që nuk përfitoi ndihma.

nga pakot e verifikuara në terren nga BIRN. Me një peshë prej gati 20 kilogramësh, paketa është vlerësuar me një çmim prej 4264 lekësh dhe përmban 3.5 kilogramë makarona, 3 litra vaj dhe 3 kilogramë oriz, 2 kilogramë sheqer dhe po aq fasule, 1 kilogramë kripë, 1.2 kilogramë konserva, 2.5 litra detergjentë dhe 5 copë sapunë. Pakos i mungoi thesi prej 25 kg miell i premtuar nga kreu i qeverisë, i cili u kompensua me 2 kilogramë hurma arabie, të ofruara si donacion nga Mbretëria e Arabisë Saudite. Ekspertët e ekonomisëllogarisin se çmimet për njësi të produkteve të dala nga magazinat e Rezervave të Shtetit në Lundër janë më të larta se ato që gjenden në rrjetin e hapur të supermarketeve. Ata kritikuan gjithashtu mungesën e madhe të miellit –e cila barazohet nga shtresat në nevojë me “bukën e gojës”. “Po të marrim në konsideratë edhe cilësinë e artikujve [artikujt e shpërndarë kanë qenë ndër artikujt me cilësinë më të ulët në treg], të verifikuara këto edhe nga kontaktet e drejtëpërdrejta me përfitues të këtyre artikujve, çmimet rezultojnë të jenë 15-20 % më të larta,” tha pedagogu Bundo. Çmimet sipas Bundos mund të konsiderohen “jashtëzakonisht të larta” nëse produktet e ndihmave janë përjashtuar edhe nga regjimi i TVSH-së. Arben Malaj, ish-ministër i Financave në vitet 2000 dhe profesor në Fakultetin Ekonomik i tha BIRN se eleminimi i miellit nga një

pako e ndihmës humanitare është e pajustifikuar. “Të shpërndash hurma arabike dhe të mos shpërndash miell apo të reduktosh sasinë e mallrave të tjera të dorës së parëështë jo-efikase dhe lë shteg për abuzime,” theksoi Malaj. Edhe ish-shefi i emergjencave civile, Shemsi Prençi e konsideron ‘cinike’ futjen e hurmave në paketën e ndihmës, ndërkohë qëështë hequr mielli – e konsideruar prej tij si “buka e thatë e familjeve në nevojë”. “Unë nuk di të ketë patur hurma arabie në vendimin për përbërjen e pakos.Me cinizëm dhe dashakeqësi, autoritetet e kanë futur donacionin e hurmës në paketën ushqimore, pasi në këtë mënyrë rrisin peshën fiktivisht,” tha ai. Duke iu referuar një raporti konfidencial, Prençi i tha BIRN se emergjencat civile kanë shpërndarë vetëm 1280 thasë miell deri në fund të majit. “Kjo është shifra më e ulët në historinë e emergjencave civile në rast fatkeqësie, megjithëse ajo ka qenë e shtrirë në kohë dhe në izolim total,” shtoi Prençi. “Mora pakon, por jo bukën” Një studim i World Vision Albania me të dhëna të mbledhura nga 1200 familje kryesisht nga zonat rurale tregon se një 76% e tyre nuk i përmbushën nevojat për ushqim gjatë izolimit tëshkaktuar nga pandemia e COVID-19.Studimi tregon gjithashtu se mbi 70% e tyre kërkuan ndihmë për pako ushqimore, si mënyra e vetme për t’i shpëtuar urisë. Në kampin e kontenierëve në Manzë të

Durrësit, 65-vjeçarja Behare Përleka është ndër tëpaktët që nuk e ka prekur ende pakon ushqimore që mori si ndihmë nga Ushtria. Kutinë me logon e Rezervave Materiale të Shtetit ajo e mban në katin e dytë të një krevati marinar. “Nëntë pako makarona, tre kile sheqer, 3 oriz, 2 salca, 3 litra vaj dhe një kile kripë dhe një pako kadaif,” numëron gruaja, duke nxjerrë njëri pas tjetrit nga kutia e kartonit produktet e markës “King”. Si shumë banorë të tjerë, edhe Beharja mohoi të kishte përfituar miell, si në paketën e shpërndarë nga Ushtria, ashtu edhe më vonë. Ndërsa fqinja e saj, Hasime Doda u ankua se qeveria i kishte sjellë pakon, por jo bukën. “Sollën ushqime të gatshme, por jo bukën e gojës. Çfarë mund të bëja unë me atë pako, nuk na dolën as për dhjetë ditë. Nuk i pamë më të vijnë…,” thotë gruaja, pjesë e një familjeje me nëntë anëtarë. Ndryshe nga kampi i kontenierëve në Manzë, në fshatin Cakran tëFierit, forcat e Ushtrisë u kthyen për të dytën herë gjatë pandemisë. Por produktet brenda pakove ndryshuan nga njëra herë në tjetrën. Njëra prej banoreve, e prezantuar me emrin Sose i tha BIRN se mielli mungonte në pakon e parë, por u shtua në masën e 3.7 kilogramëve në pakon e dytë. “Por tek kjo e dyta nuk ishin as hurmat dhe as sapunët,“ rrëfen gruaja, ndërsa këmbëngul se gjithsesi këto ndihma ishin të pamjaftueshme për të përballuar nevojat e familjessë saj. Në Tiranë, Besiko Gjypi, 32-vjeç falenderon Kishën që nuk e harroi familjen e saj prej 7 anëtarësh. Nëna e 4 fëmijëve shtoi gjithashtu se pakoja që mori nga njësia bashkiake nuk mjaftoi as për një javë. “Falenderoj kishën, ata po, sa herë kemi patur nevojë, nuk na kanë lënë të provojmëurinë,” tha gruaja për BIRN. Në Manzë, mirënjohjes për institucionet fetare i është shtuar edhe kampi i muxhahedinëve të MEK –që sipas banorëve u është gjendur pranëjo vetëm në fatkeqësinë e tërmetit. “Muxhahedinët erdhën për Bajram dhe çfarë nuk kanë sjellë, por jo vetëm për Bajram. Ata dhe prifti i zonës, që na solli krevatë, dyshekë, batanije…na kanë mbajtur gjallë. Atyre po që u jemi falenderues,” thanjë banore. Të përjashtuar nga ndihmat e qeverisë apo të bashkisë ndjehen edhe anëtarët e komunitetit rom në Shqipëri, të cilët organizuan një valë protestash në ditët e para të karantinës.Romina Sefa dhe Brisilda Taçi, të dyja aktiviste të komunitetit rom u ankuan se qindra pjestarë të këtij komuniteti mbetën pas liste. “Ne punojmë ngushtë me komunitetin dhe shumë prej tyre vinin e ankoheshin se nuk kishin marrë ndihma.Menjëherë ne vinim në dijeni njësinë bashkiake dhe vetëm pas këmbënguljes sonë, ato viheshin në lëvizje,” tha Sefa. Në zonën e Laprakës në hyrje të Tiranës, Valbona Rruqe shpërthen në ankesa sapo e pyet nëse përfitoi ndihma gjatë pandemisë. Nëna e katër fëmijëve, anëtare e komunitetit rom e siguron mbijetesën përmes mbledhjes së materialeve të riciklueshme, aktivitet i cili u ndalua tërësisht gjatë javëve të karantinës. “Kam shkuar nënjësinë administrative numër 11 dhe askush nuk më mori në konsideratë, nuk patëm asnjë lloj ndihme. Nuk e di se si jemi akoma gjallë,“ tha Rruqe e irrituar. Hendeku i shifrave Ankesat e banorëve bien në kontrast me bilancin e Ministrisë së Mbrojtjes, e cila numëron qindra mijëra familje të ndihmuara gjatë pandemisë së COVID-19. Në përgjigjen që Ministria i solli BIRN, operacioni humanitar mbuloi rreth 1 milion pensione të shpërndara “derë më derë”, 226 mijë familje që përfituan paketat ushqimore dhe jo-ushqimore falas si dhe 60 mijë familje qëu shërbyen me produkte me pagesë. Rreth 100 mijë familje të tjera, sipas Ministrisë së Mbrojtjes ishin

asistuar me barna të rimbursueshme ose me pagesë, pagesën e aftësisë së kufizuar e deri tek informimi dhe konsulenca. Megjithatë, ndihmat direkte nga magazinat e Rezervave të Shtetit në Lundër kanë qenë minimale. Sipas zyrtarëve të Ministrisë, u shpërndanë 22 369 pako deri në fund të majit dhe pas një VKM-je të dytë më 1 qershor u shpërndanë edhe 6480 pako të tjera. Ndihmat nga Rezervat e Shtetit janë disa herë më të vogla se pakot ushqimore të shpërndara në 61 bashkitë e vendit –ku bëjnë pjesë edhe donacionet. Të dhënat e mbledhura nga BIRN përmes kërkesave për të drejtë informimi nga 12 prefekturat tregojnë se barrën kryesore tëasistencës së shtesave në nevojë e mbajti pushteti vendor me 73 mijë e 588 paketa ushqimore të shpërndara në të gjithë territorin nga rreth 173 mijë gjithsej. Donacionet e vendosura në dispozicion të bashkive nga shoqatat, bizneset dhe individët renditen në vend të dytë me 62994 paketa ushqimore në dobi të shtresave në nevojë. Deri nëfund të majit, donacionet rezultojnë të jenë gati tre herë më shumë se paketat e shpërndara nga Rezervat e Shtetit. Për zyrtarët e Ministrisë së Mbrojtjes, paketat e shpërndara nga Rezervat e Shtetit nuk janë kontributi i vetëm i qeverisë. “Mund të duket një shifër e vogël nëse i referohemi vetëm pakove të shpërndara nga Rezervat e Shtetit, por vërtet në terren është bërë një punë e madhe.Pjesë e ndihmës së qeverisë janë edhe të gjitha paketat e shpërndara nga pushteti lokal, pasi fondet u janë dhënë nga qeveria,” tha zyrtari i Mbrojtjes. Ish-kreu i Emergjencave Civile, Shemsi Prençi e kundërshton këtë ide, ndërsa vlerëson se kostot operacionale ishin më të larta sesa vetë operacioni humanitar. Sipas Prençit, edhe fondet e bashkive kanë qenë të pamjaftueshme. “Bashkitë kanë një fond të pamjaftueshëm për numrin e familjeve të varfra që kanë, ndaj dhe i shtrinë dorën kishës, xhamisë dhe kompanive private,” tha ai. Sipas Arben Malajt, keqpërdorimi i shifrave nuk është i paqëllimtë. “Keqpërdorimi i shifrave bëhet për dy arsye; e para që të mos duket rënia e besimit tek qeveria, sepse donacionet janë rreth dy herë më të mëdha për këto grupe sociale, dhe e dyta mund të keqpërdoren numrat e ngatërruar jo pa vetëdije për të ushqyer skema korruptive…,” tha ai për BIRN. Malaj shpjegoi gjithashtu se vendet u lejuan që të rrisin deficitin dhe borxhin për të mos braktisur të papunët, të varfrit dhe bizneset, por shpërndarja e ndihmave vetëm për dy javë krijoi sipas tij kosto të mëdha njerëzore. “Si mundet në një krize disa mujore, qeveria asiston vetëm për dy javë të papunët dhe të varfrit?Kjo ështe braktisje, dëmton rëndë shtresat në nevojë, por edhe kredibilitietin publik të qeverive,” shtoi më tej Malaj. Pedagogu Sherif Bundo thekson se pati një shpërndarje disporpocionale të ndihmave në territor dhe se solidariteti qeveritar mungoi sipas tij në periferi apo zonat e thella. “Strukturat qeveritare dhe veçanërisht ato të bashkisë së Tiranës e përdorën abuzivisht përdorimin e fondeve publike për efekte më shumë politike dhe promocionale. Në se këto fonde do tju ishin besuar si donacion qeveritar ndonjë subjekti bamirës, jam i bindur se efiçenca e përdorimit të tyre do kishte qënë më e lartë,” tha ai. Megjithatë, Bundo mendon se nga kjo krizë doli edhe një mësim i mirë. “E vetmja gjë që shërben si mësim i mirë nxjerrë nga kjo pandemi, është fakti se strukturat qeveritare mësuan numrin e përafërt të shtresave në nevojë,” përfundoi ai.

Qershor 2020

INVESTIGIM

Albchrome akuzohet se u ‘mohon’ minatorëve të drejtën Kushtetuese të grevës Pas përplasjeve me një lëvizje të re sindikale, kompania e nxjerrjes së kromit në pronësi të biznesmenit më të pasur në Shqipëri, akuzohet se ka rishikuar kontratën kolektive duke u mohuar minatorëve të Bulqizës të drejtën e tyre Kushtetuese për të shpallur grevë. VLADIMIR KARAJ, HYSEN LIKDISHA | BIRN | TIRANË

ë mërkurën në mëngjes, Basri Xhafa, baba i 5 fëmijëve mbeti i vdekur nga një aksident në një galeri kromi në Martanesh. Fundi tragjik i Basriut është një kronikë e përsëritur në galeritë minerare të Bulqizës, ku gjatë viteve të fundit kanë humbur jetën 27 minatorë dhe janë plagosur dhjetëra të tjerë. “Ky rast na sjell në vëmendje kushtet e rrezikshme të punës, që ne minatorët durojmë ditë pas dite,” tha Sindikata e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës, SMBB. “Jeta dhe shëndeti i minatorëve janë të rrezikuar nga mungesa e investimeve në sigurinë në punë dhe indiferenca e institucioneve shtetërore,” shtoi ajo. Kushtet e rënda të punës në miniera dhe aksidentet e shpeshta i ngritën gjatë vitit që shkoi një pjesë të minatorëve të Bulqizës, të udhëhequr nga SMMB në greva dhe protesta kundër Albchrome - kompanisë më të madhe të nxjerrjes së kromit në Bulqizë në pronësi të grupit Balfin. Këto përplasje, sipas aktivistëve për të drejtat në punë, e shtynë kompaninë e udhëhequr nga Samir Mane – që shpesh etiketohet si njeriu më i pasur në Shqipëri, të nënshkruante një amendim të kontratës ekzistuese kolektive me Federatën Sindikale të Punëtorëve të Industrisë, FSPISH - një organizatë rivale e SMMB-së. Amendimi i kontratës u afishua në minierën e Bulqizës dhe një kopje e fotografuar më 3 qershor iu dha BIRN nga aktivistët për të drejtat në punë. Sipas aktivistit Xhuliano Bregasi, kontrata e re ndalonte në nenin 45 të saj të drejtën kushtetuese të grevës. “Kontrata është fotografuar nga njëri prej minatorëve. Ka qenë e afishuar në minierë, në një mur aty, sa futesh te porta kryesore, në krah të majtë,” tha Bregasi, anëtar i Organizatës Politike, i cili ka në telefonin e tij fotot me datën e 3 qershorit. Në amendimin e kontratës, Albchrome merr përsipër rritjen e pagave nga 10-13 për qind për minatorët, ndërsa FSPISH në emër të minatorëve heq dorë nga e drejta e grevës. “FSPISH garanton paqen absolute ndërmjet palëve në kuptim të nenit 169 të Kodit të Punës dhe heq dorë nga greva përgjatë gjithë kohëzgjatjes së kësaj kontrate,” shkruhet në kontratën me afat 5-vjeçar të afishuar në minierë në fillim të qershorit. Sipas ekspertëve të të drejtave në punë, heqja dorë nga greva e bën këtë kontratë të paligjshme, pasi kjo është

një e drejtë që njihet jo vetëm nga Kodi i Punës, por edhe nga Kushtetuta. “Kjo pikë është antikushtetuese,” i tha BIRN Edison Hoxha, drejtori ekzekutiv i Qendrës për të Drejtat në Punë, CLR. E pyetur nga BIRN, Albchrome mohoi që kontrata e re u ndalonte minatorët të drejtën e grevës. Kompania minerare i dërgoi BIRN një fotografi të re të kontratës së afishuar në minierën e Bulqizës, e cila nuk përmbante amendimin kontrovers të nenit 45, ku FSPISH heq dorë nga greva. “E drejta e grevës vazhdon të jetë e garantuar në përputhje me Kushtetutën dhe Kodin e Punës,” thuhet në përgjigjen me shkrim të kompanisë. E pyetur se kush nga dy nga kontratat ishte në fuqi, Albchrome tha se “nuk mund të komentojmë materiale që nuk ua kemi komunikuar ne zyrtarisht.” FSPISH nuk iu përgjigj pyetjeve që BIRN i dërgoi me email deri në publikimin e këtij shkrimi. Luan Nika, kryetar i Këshillit Sindikal i cili ka firmosur kontratën tha se përgjigjet për të do i jepte zyra qendrore. “Unë kam një kryetar”, tha Nika duke iu referuar Taf Kolecit që drejton FSPISH. Inspektorati Shtetëror të Punës mbështeti pozicionin e kompanisë Albchrome, duke nënvizuar se kontrata lidhur me FSPISH nuk përmbante parashikime ekstra-ligjore. “Gjatë inspektimeve të kryera nga ana e Degës Rajonale të Inspektoratit Shtetëror të Punës dhe Shërbimeve Shoqërore, Qarku Dibër është administruar kopje e kontratës së sipërcituar, por në të nuk pasqyrohen parashikime që bien në kundërshtim me dispozitat ligjore dhe me vullnetin e palëve,” tha Inspektoriati. Edhe Ministria dhe Ekonomisë - e cila

mbulon të drejtat e punës, i tha BIRN se amendimet e kontratës të bëra nga Albchrome nuk shkelnin Kodin e Punës, ndërsa insistoi se ato e përmirësonin situatën e minatorëve. “Këto ndryshime kanë përmirësuar situatën social-ekonomike të të punësuarve duke vendosur shpërblim që lidhet me tejkalim të treguesve të kompanisë, ndihmë financiare në rast vdekjeje të pjesëtarëve të familjes apo në rast martese,” tha MFE. Lufta sindikale Albchrome është shoqëria më e madhe industriale dhe punëdhënësi më i madh në sektorin e kromit në Shqipëri. Ajo zotëron një kontratë koncesioni me qeverinë shqiptare që nga viti 2001 për prodhimin dhe përpunimin e mineralit të kromit dhe ferrokromit. Pasuritë e shoqërisë përfshijnë minierat e kromit në Bulqizë, fabrikat e ferrokromit në Elbasan dhe Burrel, fabrika e pasurimit të kromit në Klos, dhe elementë të tjerë të infrastrukturës minerare dhe metalurgjike. Nga viti 2001 deri në vitin 2013, Albchrome ka qenë në pronësi të kompanisë Darfo S.p.a dhe iu shit grupit Balfin në vitin 2013. Gjatë vitit 2018 kjo kompani regjistroi të ardhura në vlerën 11.1 miliardë lekë dhe fitim pas taksave me vlerë 1.2 miliardë lekë. Shpenzimet e kësaj kompanie për personelin kapin një vlerë prej 1.46 miliardë lekë – e barasvlershme me 11.3% të xhiros vjetore. Tradicionalisht minatorët e kësaj miniere janë përfaqësuar në marrëdhëniet e tyre me punëdhënësin nga FSPISH - e udhëhequr nga Taf Koleci, e cila ka mbajtur në përgjithësi marrëdhënie të afërta me pronarin e minierës. Në tetor 2019, të pakënaqur me FSPISH dhe kushtet e punës, një grup punëtorësh të

Anëtarë të sindikatës së minatorëve të bashkuar protestojnë përballe Kryeministrisë | Foto : Nensi Bogdani

Ilustrim nga Jurgena Tahiri/BIRN

minierës, të mbështetur nga aktivistë të majtë të Organizatës Politike, themeluan Sindikatën e Minatorëve të Bashkuar të Bulqizës, SMBB. Tre ditë pasi u njoftua publikisht themelimi i sindikatës, Albchrome shkarkoi nga puna me pretendimin e shkeljeve disiplinore kreun e saj, Elton Debreshi. Në javët në vijim, kompania shkarkoi edhe tre minatorë të tjerë - anëtarë të Këshillit Sindikal të SMBB-së, ndërsa kjo e fundit u angazhua në një protestë disa ditore para hyrjes në minierë, për të kundërshtuar shkarkimet. SMBB akuzoi kompaninë se kishte ndërmarrë shkarkimin e minatorëve, pjesë e saj me qëllim ushtrimin e presionit dhe pengimin e aktivitetit sindikal. Ajo pretendoi se dhjetëra minatorë të tjerë, anëtarë të saj u thirrën në Tiranë dhe iu nënshtruan presionit për t’u tërhequr nga sindikata. Por Inspektorati i Punës, të cilit iu kërkua të verifikonte shkarkimet, vendosi që ato nuk ishin të lidhura me proceset sindikale dhe se nuk kishte gjetur shkelje bë veprimet e kompanisë. Kjo e fundit mohoi në vazhdimësi se arsyet e shkarkimit kishin të bënin me sindikatën e re. FSPISH, sindikata që kishte kontratën kolektive me Albchrome dhe që ka nënshkruar së fundmi zgjatjen e saj, mori anën e kompanisë. Në një sërë qëndrimesh publike, ajo akuzoi sindikalistët e rinj si “një grup banditësh, të cilët kërcënuan punonjësit e minierës”. Ndërkohë, prej dhjetorit të vitit që shkoi palët u përplasën për të drejtën e nënshkrimit të kontratës së re kolektive. Drejtori i Qendrës për të Drejtat në Punë, Edison Hoxha i tha BIRN se në një proces normal duhej të ishte nisur një proces pajtimi mes palëve dhe se po ashtu duhej të kishte pasur një proces që do të verifikonte se cila ishte sindikata që kishte mbështetjen e shumicës së minatorëve dhe që duhej të nënshkruante kontratën kolektive.

Qershor 2020

Por Albchrome dhe FSPISH e shmangën totalisht këtë proces. Ata njoftuan në janar se kishte një dokument me titull “Shtesë e kontratës kolektive” të nënshkruar në tetor 2019 para fillimit të përplasjeve, i cili kishte zgjatur pa kufizim afatin e kontratës kolektive që duhej të përfundonte në janar 2020. Kjo zgjatje, siç pretendon Albchrome legjitimoi më pas nënshkrimin e amendamentit në maj 2020 me FSPISH, pa u detyruar të kërkohej verifikimi i sindikatës që kishte shumicën dhe pa bërë më herët shpallje publike për minatorët. “Do të doja t’ju bëja me dije se nuk bëhet fjalë për një kontratë re, por për ndryshimin e kontratës ekzistuese (amendament)”, tha Albchrome në përgjigje të pyetjeve nga BIRN. Kompania pretendoi se amendamenti i ri ishte bërë për të reflektuar rritjen e pagave. Por SMBB pretendon se ky dokument është një falsifikim. Ata thonë se FSPISH kishte publikuar në fund të nëntorit një deklaratë që është ruajtur si faksimile, në të cilën thuhet se kontrata kolektive mbaronte në janar 2020. “Qartazi, sindikata e vjetër nuk e ka ditur që kontrata kishte ndryshuar, përderisa deklaroi më 30 nëntor se afati i kontratës ishte deri në 31 janar 2020”, shkruhet në deklaratën e SMBB-së. Aktivisti Xhuliano Bregasi, anëtar i Organizatës Politike që ka mbështetur themelimin e SMBB-së dhe protestat e saj, i tha BIRN se qoftë kompania, qoftë FSPISH kishin lënë gjurmë në deklaratat publike se deri në dhjetor nuk kishte pasur ndonjë shtesë të kësaj natyre. Por mundësitë për të provuar se shtesa e kontratës e nënshkruar mes kompanisë dhe FSPISH-së, nuk duket se mund të shkojnë përtej këtyre qëndrimeve publike. BIRN mësoi se nuk kishte garant të tretë të kësaj kontrate dhe as ndonjë mundësi për të verifikuar nëse ajo ishte nënshkruar në tetor, siç pretendojnë nënshkruesit apo në muajt pas lindjes së

Faksimile (majtas) e kontratës të afishuar me 3 qershor në minierën e Bulqizës dhe e kontratës së afishurar me 29 qershor (djathtas) dhe të dërguar nga kompania Albchrome, nenin 45.1 të ndryshuar

konfliktit për të shmangur SMBB-në. Megjithatë, eksperti i të drejtave në punës, Edison Hoxha i tha BIRN se asnjë nga ndryshimet nuk mund të bëhej pa pasur një procedurë të rregullt të njoftimit të minatorëve dhe verifikimit të sindikatës që kishte shumicën e mbështetjes. Hoxha tha se çdo ndryshim në kontratën kolektive duhej të konsiderohej si kontratë e re, pavarësisht nëse është [ndryshuar] një presje apo një fjali. “Në çdo rast do duhej të kishte shpallje publike dhe njoftim të ndryshimit që po bëhej dhe po ashtu në çdo rast do duhej të provohej që nënshkruesit kishin shumicën e përfaqësimit”, tha ai. “Amendimi është bërë për të shmangur procedurën e provimit të shumicës,” tha Hoxha, ndërsa shtoi se e vetmja mënyrë për të kundërshtuar këtë, ishte ndjekja e hallkave të ankimit dhe procesit gjyqësor. Akuzat për shkelje të Kushtetutës E drejta e grevës garantohet në nenin 51 të Kushtetutës së Shqipërisë dhe përveç punonjësve të sektorëve jetikë të cilëve u ndalohet greva, në të nuk ka asnjë parashikim për heqje dorë prej saj qoftë edhe vullnetarisht. Kjo e drejtë sanksionohet edhe nga Kodi i Punës, i cili

ndalon çdo veprim që cënon pjesëmarrjen me vullnet të punonjësve në grevë. Aktivistët pretendojnë që varianti i kontratës i afishuar në minierën e Bulqizës deri me 3 qershor – kur është fotografuar nga minatorët, i ndalonte këtyre të fundit të drejtën e grevës. Sipas Edison Hoxhës, në qoftëse është i vërtetë ky amendim i kontratës kolektive nga FSPISH dhe Albchrome, do ishte qartë në kundërshtim me ligjin. Megjithatë, Hoxha nënvizoi se nëse nuk kundërshtohej në gjykatë, ajo do të mbetej e tillë dhe se çdo grevë e minatorëve do të konsiderohej e paligjshme. “Njerëzit nuk do shkojnë të verifikojnë Kushtetutën për sa kohë ka një kontratë, e cila është firmosur në emër të minatorëve,” tha Hoxha. Ai shtoi se ndryshime të tilla duhej të kishin kaluar vetëm pasi minatorët të ishin informuar. Parashikimi është një ndryshim në amendament i nenit 45 të kontratës së vjetër. Në këtë pikë FSPISH si përfaqësuese e punëmarrësve merr përsipër të garantojë zbatimin e kontratës nga të gjithë punëmarrësit për 5 vjet, duke garantuar po ashtu edhe përfitimet e përmendura apo ndryshimin e pagave që në të njëjtin nen konsiderohen të panegociueshme.

Sindikata e Bashkuar e Minatorëve të Bulqizës, e cila pati këmbëngulur të ishte ajo nënshkruese e kontratës kolektive, e sulmoi këtë ndryshim si shkelje të rëndë të të drejtave të punëtorëve. “Greva është një e drejtë që punëtorëve në Shqipëri ua garanton Kushtetuta, Konventat Ndërkombëtare dhe Kodi i Punës. Minatorëve të Bulqizës këtë të drejtë po përpiqet t’ua mohojë kompania Albchrome dhe një palo-sindikatë”, thuhet në qëndrimin e SMBB-së. Sindikata thotë se kontrata ishte kësisoj e paligjshme, ndërsa e akuzon FSPISH si të korruptuar, pasi ka pranuar këtë pikë “duke dhunuar vullnetin dhe liritë themelore të minatorëve”. Albchrome mohoi që amendimi të kishte efekt përkeqësues dhe që ndalonte grevat. “Ashtu si edhe është përmendur më sipër, e drejta për të kërkuar zbatimin e marrëveshjes së përbashkët që përmblidhet në kontratë nuk i humbet asnjëherë asnjë punonjësi të Albchrome”, thuhet në reagim. Kompania ndër të tjera pretendon se ndryshimet ishin përmirësime të kushteve dhe se bëheshin në një kohë të vështirë. “Ky ndryshim vjen në një moment mjaft të vështirë për industrinë minerale jo vetëm në rajon, por në të gjithë globin. Ka mbi dy vite që i gjithë sektori minerar po vuan rënien e çmimeve në tregjet botërore”, tha Albchrome. Xhuliano Bregasi i tha BIRN se përfitimet e pretenduara nuk ishin të sigurta për shkak se kompania nuk kishte bërë transparente normat e punës. Ai shpjegoi se për sa kohë kompania mund të rriste normat pa kontroll, rritja e pagës ishte vetën në dukje, pasi punëtorëve mund t’u kërkohej të punonin më shumë. Albchrome i tha BIRN se nuk mund të vinte në dispozicion normat, duke theksuar se ato ishin të ndryshme dhe vareshin nga ajo që bënte secili nga 626 punonjësit e saj. “Secili prej tyre ka një përshkrim pune të detajuar ku bëjnë pjesë edhe normat përkatëse”, tha kompania, duke shtuar se punonjësit dhe sindikata kishin qasje ke përshkrimi i normës së punës. Nga ana e saj, SMBB pretendoi një sërë disavantazhesh të tjera për minatorët në kontratën e re duke u shprehur se kompania ka hequr një shpërblim që jepej në varësi të arritjeve të normës një herë në vit dhe se kjo gati e përgjysmonte rritjen e pagës. SMBB pretendon se rritja e pagës, e para pas më shumë se 7 vjetësh, ishte në thelb pasojë e protestave të dhjetorit dhe presionit të ushtruar prej saj. Por ajo thotë se kjo është e pamjaftueshme dhe se amendimi cënon një sërë të drejtash të minatorëve. “Për më tepër, afati 5-vjeçar i kësaj kontrate, mes dy palëve që nuk kanë pyetur aspak për vullnetin e punëtorëve, është i papranueshëm”, thuhet në një deklaratë të sindikatës. Kompania Albchrome mohoi që kishte përkeqësim të kushteve. “Nuk ka asnjë rishikim në dëm të punëtorëve tanë,” thuhet në reagimin e kompanisë. Ajo pretendoi se shpërblimi i hequr kishte qenë i parashikuar vetëm për një vit. BIRN kontaktoi me disa minatorë. Qëndrimet e tyre mbi kontratën, kryesisht mbi kushtet financiare të saj ishin të ndryshme, por asnjë prej tyre nuk pranoi të identifikohej. Minatorë që ishin pjesë e FSPISH thanë se kushtet e tyre ishin plotësuar dhe se kjo kishte qenë ajo që kishin kërkuar. Një minator i vjetër tha se rritja e pagës ishte shoqëruar me heqjen e një shpërblimi vjetor, gjë që gati e përgjysmonte rritjen reale vjetore. Ndërkohë një minator me 15 vjet punë theksoi se ishte i kënaqur me rritjen dhe ruajtjen në kontratë të disa shpërblimeve që ishin vendosur më herët, për festa si Bajrami dhe 8-Marsi. Ndërkohë, minatorë të tjerë u shprehën të pasigurt mbi kontratën dhe përfitimet financiare. BIRN mësoi se për shkak të përplasjes mes palëve, tensionet në minierë janë rritur dhe pak minatorë pranojnë të flasin me median.

Qershor 2020

Ndërsa nivelet e borxhit të vendeve në zhvillim kanë marrë vëmendjen kryesore gjatë muajve të fundit, shumë pak është folur për një problem më të menjëhershëm: pamundësia e tyre për të siguruar pajisjet mjekësore të nevojshme për të luftuar COVID-19. Për të minimizuar ndikimin negativ, duhet të krijohet shpejt një mekanizëm për shpërndarjen e tyre.

Opinion

Çfarë i mungon përgjigjes globale ndaj pandemisë Anne O. Krueger | Project Syndicate | Uashington

as shkatërrimit të botës së zhvilluar, COVID-19 tani po shkatërron vendet në zhvillim dhe ato të tregjeve në zhvillim, shumicës së të cilave u mungon kapaciteti mjekësor dhe financiar për të luftuar pandeminë dhe efektet e saj ekonomike. Për ekonomitë e përparuara, linja e parë e mbrojtjes ka qenë distancimi sociale, larja e duarve, mbajtja e maskave dhe izolimet e gjera.Por për vendet më të varfra, kopjimi i kësaj përgjigje është praktikisht e pamundur.Shtëpitë janë të mbipopulluara dhe maskat dhe sapunët janë të pakta.Për më tepër, burimet e ujit dhe ndërtesat e kanalizimeve shpesh ndodhen nëpër rrugica të ngushta dhe shumë njerëz të varfër duhet të dalin çdo ditë nga shtëpitë e tyre për të pasur qasje në to ose për të blerë ushqime.Prandaj, për njerëzit e varfër që mezi mbijetojnë, një izolim i detyrueshëm nënkupton skamje ose ndoshta edhe vdekje nga uria. Kushtet në shumë pjesë të Indisë tregojnë qartë katastrofën që po shpaloset nëpër tregjet në zhvillim. Kur kryeministri indian Narendra Modi urdhëroi izolimin nëpër shtëpi krejt papritur në fund të marsit, miliona emigrantë humbën vendet e tyre të punës dhe u detyruan të kthehen në fshatrat e tyre qindra kilometra larg. Pa mjete transporti, ata u nisën në këmbë, duke përhapur kështu edhe virusin gjatë rrugës së tyre. Tani që India e ka hequr izolimin, dhe, me kapacitetet e saj spitalore që po arrijnë limitet e saj, edhe njerëzit që paraqiten në to me simptoma të rënda të COVID-19 po kthehen mbrapsht. Washington Post raporton se, “Para goditjes nga pandemia, India kishte vetëm 0,5 shtretër spitalore për 1,000 banorë, krahasuar me 3.2 në Itali dhe 12.3 në Korenë e Jugut.” Mumbai, një qytet me 20 milionë banorë, ka vetëm 14 shtretër në terapi intensive në dispozicion për pacientët me COVID-19. Megjithatë, deri në fund të korrikut, India pritet të ketë të paktën 500,000 raste infektimesh, nga rreth 30,000 të tillë që ka sot. Situata është po kaq e rëndë edhe në shumë vende të tjera në zhvillim.Përveç mungesës së kapacitetit spitalor, shumica kanë pak ose aspak kapacitet për të prodhuar pajisje mbrojtëse personale (PPE), ilaçe dhe produkte të tjera kritike.Dhe ndërkohë që ekonomitë e përparuara dhe institucionet ndërkombëtare po bash-

Shpërndarje ndihmash në Indi gjatë pandemisë së COVID-19. Foto: Wikipedia.

kërendojnë mbështetjen financiare dhe lehtësimin e borxheve për vendet në zhvillim, kjo mungesë e produkteve thelbësorë mbetet ende për t’u adresuar. Duke i përkeqësuar akoma më shumë gjërat, të paktën 75 qeveri kanë vendosur kufizime ose ndalime për eksportet e furnizimeve mjekësore, duke bërë që vendet importuese të fillojnë të investojnë në kapacitetin e tyre. Tashmë, kjo po çon në një rreth vicioz, në të cilin kufizimet e eksporteve inkurajojnë kufizimet e importeve dhe anasjelltas. Në kohë normale, tregjet do t’i shpërndanin këto burime në mënyrë efikase, me rritjen e çmimeve që çon në një kërkesë më të ulët dhe më shumë rezerva. Por kjo nuk mund të ndodhë në një krizë globale. Nuk ndihmon as furnizimi i tregjeve në zhvillim me financim. Fondet e reja do t’i lejonin ata të bëjnë oferta për furnizime në tregjet globale, por efekti do të ishte dërgimi i çmimeve më të larta. Si përfundim, për shkak se furnizimi afatshkurtër i PPE-ve dhe produkteve të tjera është i palakueshëm, vendet më të pasura do të krijojnë turma të varfërish. Nëse shpërndarja e një vaksine lihet në dorë të tregut, do të ketë një luftë edhe më të fortë ofertash. Pa pasjen e një lloj mekanizmi alokimi, kërkesa fillimisht do të tejkalonte ofertën dhe çmimi do të rritej. Madje, ndërkohë që furnizimi do të rritej dhe presionet e çmimit do të uleshin, do të kishte akoma më shumë probleme.

Nëse kufizimet e eksportit vazhdojnë, fabrikat e shtrenjta të prodhimit që po ndërtohen tani do largonin burimet e çmuara nga programet e tyre për të ndihmuar të varfrit. Dhe për shkak se këto fabrika janë në ndërtim e sipër, ato nuk do të shtojnë ndonjë kapacitet prodhues gjatë periudhës së rritjes akute të çmimeve, pikërisht atëherë kur është më e nevojshme. Në planin afatgjatë, përfundimi i këtyre fabrikave do të nënkuptonte që prodhuesit më efikas në ekonomitë e përparuara nuk mund të rifillojnë të njëjtin nivel shitjesh për vendet më të varfra. Këto vende do të kishin industritë e tyre më pak efikase të furnizimit me pajisje mjekësore, vendeve eksportuese do të mbeteshin me kapacitete të tepërta dhe të gjithë do të ishin akoma më keq. Shmangia e një rezultati të tillë kërkon një mekanizëm për racionimin e pajisjeve të pakta mjekësore derisa të shtohen furnizimet. Vendet e pasura nuk duhet thjesht t’u ofrojnë para ose hua vendeve më të varfra që këto të fundit të mund të blejnë ato që u duhen, sepse në këtë mënyrë ato do të financonin në mënyrë efikase një luftë ofertash kundër vetvetes. Në vend të parave, vendet që kanë nevojë për pajisje mjekësore duhet të marrin mallra në formë donacionesh. Komuniteti ndërkombëtar, nga ana e tij, do të duhet të bjerë dakord për kriteret për shpërndarjen e furnizimeve mjekësore dhe më pas t’i vërë ato në zbatim për të paran-

daluar zhvillimin e tregjeve të zeza. Natyrisht, shkalla e infeksionit dhe kapaciteti i shëndetit publik (ose mungesa e tij) duhet të jenë faktorët kryesorë që duhet të udhëheqin vendimet e alokimit.Por vendet marrëse gjithashtu duhet të bien dakord që të mos shpërdorojnë burime në ndërtimin e kapaciteteve të tyre prodhuese. Duke pasur parasysh që tashmë ka shumicën e të dhënave të nevojshme, Organizata Botërore e Shëndetësisë duhet të marrë drejtimin përsa i takon alokimit të furnizimeve mjekësore. Në një botë ideale, të gjithë do të merrnin furnizimet e nevojshme pa marrë parasysh aftësinë e tyre për të paguar.Në botën e vërtetë, zhvilluesit e vaksinave dhe prodhuesit e PPEve duhet të mund të mbështeten në ndonjë shpërblim për përpjekjet e tyre, ndryshe nuk i marrin fare përsipër këto. Me një mekanizëm alokimi, të paktën shpërblime të tilla nuk do të mbingarkoheshin nga një luftë ofertash. Më e rëndësishmja, qeveritë në vendet në zhvillim dhe ato të tregjeve në zhvillim do të ishin të pozicionuara më mirë për t’i bërë ballë presioneve proteksioniste dhe për të shpenzuar burimet e tyre të pakta në programe për të përmirësuar pandeminë dhe recesionin. Nëse këto qeveri do të kishin kurajë të mbronin veten e tyre dhe të flisnin, rruga drejt rekuperimit do të jetë shumë më e butë dhe prodhimi global i furnizimeve mjekësore do të jetë më efikas dhe i drejtë, si tani ashtu edhe në planin afatgjatë.

Qershor 2020

Analizë

Me padurimin e saj për një sukses të shpejtë në politikën e jashtme nëpërmjet një marrëveshje Kosovë-Serbi, administrata Trump po i shërben vetëm interesave të saj afatshkurtra, jo atyre të Shteteve të Bashkuara apo të vetë rajonit të Ballkanit.

Gara për marrëveshjen Kosovë-Serbi tradhton parimet më të mira të Amerikës R BRUCE HITCHNER | BIRN | MASAÇUSETS

“B

isedimet e paqes” midis Kosovës dhe Serbisë, të cilat supozohen të zhvillohen më 27 qershor nën kujdesin e Shtëpisë së Bardhë, duket se nxiten më shumë nga interesat afatshkurtra të Donald Trump sesa nga interesat e vërteta të SHBA-së ose të Ballkanit. Përpjekjet e nxituara të Richard Grenell për të arritur një marrëveshje për të zgjidhur një problem që ekziston prej dekadash në një kohë kur administrata Trump po përballet me një pandemi globale, ndarje të thella politike, racizëm infrastrukturor dhe një ekonomi të dëmtuar ndjeshëm, nuk vijnë aspak në kohën e duhur. Administratës amerikane aktuale i ka munguar aftësia (dhe vullneti) për të unifikuar vendin dhe ky deficit ka kaluar në politikat e saj me aleatët e saj europianë dhe në Ballkan. Lidershipi moral që ka përcaktuar vendin e Amerikës në botë që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore, i ka lënë rrugën një vizioni më të vogël, më nativist dhe egoist përsa i takon rolit të Amerikës në skenën globale. Mundësi për t’u rikthyer në idealet themeluese Idealet themeluese të Shteteve të Bashkuara: demokracia, të drejtat, liria, mundësia dhe barazia, janë vënë në provë gjatë gjithë historisë sonë, jo më pak se tani. Protestat e tanishme në Amerike janë thjesht manifestimi i fundit i betejave shpesh të thella në të cilat ajo është angazhuar, që nga themelimi i saj, për të përmbushur idealet e përcaktuara nga themeluesit. Në fakt, kriza e brendshme aktuale paraqet një mundësi për SHBA-në që ajo të riafirmojë dhe rivitalizojë rolin e saj kritik në skenën ndërkombëtare. Kjo mundësi paraqitet jo më pak në politikën e SHBA-së ndaj Ballkanit Perëndimor. Pak më shumë se një çerek shekulli më parë, pas përfundimit të Luftës së Ftohtë, Amerika u përfshi drejtpërdrejt, megjithëse pa dëshirë, në dhënien fund të luftërave në ish-Jugosllavi. Objektivat e saj të politikës së jashtme, që i ndante dhe me aleatët e saj europianë, ishin të qarta dhe pasqyronin idealet e vetë Amerikës: paqen, institucionet demokratike, të drejtat e njeriut dhe sundimin e ligjit, ekonomitë transparente të tregut, një media të lirë dhe integrimin e shteteve të reja të Ballkanit në institucionet Euro-Atlantike, veçanërisht në NATO dhe BE. Këto objektiva mbetën të pandryshuara, edhe pse nuk u ndoqën në mënyrë të vazhdueshme, deri në vitin 2016.Shumë prej tyre mbeten ende në fuqi. Megjithatë, nën administrimin e Trump, sjellja e SHBA-së në Ballkanin Perëndimor ka devijuar në një drejtim në

Presidenti amerikan Donad Trump. Foto: Flickr.

kundërshtim me idealet tona të hershme. Dikur një aleate e ngushtë e SHBA-së në Ballkanin Perëndimor, BE-ja tani shifet kryesisht si një konkurrencë politike dhe ekonomike. Në mënyrë po aq të habitshme, ndërkohë që vazhdon të mbështesë zgjerimin e NATO-s në rajon, administrata Trump ka kërcënuar se do të largojë një kontingjent të vogël të trupave amerikane në Kosovë dhe e ka sulmuar vazhdimisht punën e aleancës. Më shqetësuese ka qenë mënyra në të cilën administrata dhe ish-operativët e fushatës Trump janë afruar me liderë politikë antidemokratikë në rajon dhe kanë promovuar axhenda, veçanërisht në lidhje me Kosovën dhe Serbinë, të cilat lënë hapur derën diplomatike për ndryshime kufitare me bazë etnike. Ky është problemi që e solli SHBA-në në Ballkan. Ironia është se këto zhvendosje në politikë shfaqin politika dhe parime pasqyre që SHBAja i ka kritikuar gjatë dhe me të drejtë në shtetet e Ballkanit Perëndimor dhe aktorët e tjerë ndërkombëtarë në rajon. “Ballkanizimi” i politikës së jashtme amerikane Një shembull i kësaj është mënyra në të cilën administrata amerikane është angazhuar në negociatat Kosovë-Serbi, të nisura fillimisht nga BE-ja, të cilën tani SHBA-ja po e përjashton. SHBA-ja fillimisht mori pjesë pa u përfshirë, kryesisht duke e monitoruar procesin. Në gusht 2018, i dërguari amerikan Matthew Palmer shkroi në përgjigje të një pyetjeje

që unë i bëra në lidhje me bisedimet: “Ne nuk jemi palë në negociata. Ne vazhdojmë të mbështesim procesin e udhëhequr nga BE-ja dhe do ta shohim me vëmendje atë që do të dalë nga këto bisedime.” Ai shtoi: “Pronësia lokale e zgjidhjes është thelbësore, por kjo nuk do të thotë se mbështetja jonë është e pakufizuar. Për të gjitha shqetësimet që kemi në lidhje me ato që mund të dalin nga këto bisedime, ne do të jemi të qartë në komunikimet tona me të gjitha palët.” Kur e pyeta nëse kjo përfshinte shkëmbime territoriale, ai përsëriti: “Ne do të diskutojmë me të gjitha palët, në mënyrë të qartë dhe direkte, çdo shqetësim që mund të kemi për ndonjë aspekt të një marrëveshjeje.” Emërimi i Palmer si i Dërguari Special në Ballkanin Perëndimor më 30 gusht 2019 me një portofol që e vendos dialogun midis Beogradit dhe Prishtinës “në krye të axhendës së tij”, sinjalizoi përfshirjen e drejtpërdrejtë të SHBA-së në bisedime. Në atë kohë e duartrokita këtë gjë, edhe pse vazhdoja të kundërshtoja çdo shkëmbim territorial. Emërimi më 4 tetor i Grenell, ambasadori i atëhershëm i SHBA-së në Gjermani, si i dërguari i ri special presidencial në bisedimet Prishtinë-Beograd erdhi si surprizë për një arsye të dukshme. Ishte e vështirë të kuptoje se përse administrata kishte caktuar një të dërguar presidencial – me asnjë përvojë në Ballkan – për bisedime që zor se kishin nevojë për përfshirjen e Shtëpisë së Bardhë, sidomos kur Palmer ishte caktuar tashmë si një i dërguar special. Marrëveshja e Dejtonit e vitit 1995, e cila i dha fund luftës së viteve 1992-1995 në

Bosnje, u negociua totalisht nga Ndihmës Sekretari i Shtetit Richard Holbrooke. Arsyeja për emërimin e Grenell ishte e qartë.Shtëpisë së Bardhë i duhej një sukses në politikën e saj të jashtme, qoftë edhe një i vogël. Që nga emërimi i Grenell, është bërë më e qartë se interesi i administratës nuk ishte një marrëveshje afatgjatë midis Beogradit dhe Prishtinës që përfshin njohjen e plotë të Kosovës nga ana e Serbisë, anëtarësimin e saj në Kombet e Bashkuara dhe një shkëmbim ambasadorësh. Përkundrazi, interesi i saj, të paktën për momentin, dukej se ishte një marrëveshje e nxituar që do të lejonte një lloj ceremonie nënshkrimi në oborrin e Shtëpisë së Bardhë, para zgjedhjeve presidenciale të SHBA-së. Kjo nuk është diçka e panjohur. Në fund të vitit 2005, pati një interes të papritur dhe të madh në nivelet më të larta të administratës së Bush për negociatat për reformën kushtetuese në Bosnjë, sepse kjo ofronte mundësinë e një suksesi të vogël diplomatik në kulmin e luftës në Irak. Por bisedimet e rregulluara me ngut në Uashington në nëntor të atij viti për një arsye të mirë.Asnjëra palë nuk ishte e gatshme të arrinte një marrëveshje të zbatueshme, të realizueshme. E njëjta gjë është e vërtetë edhe tani.Lajmërimi i Grenell se të dyja palët kanë rënë dakord “të ndalin përkohësisht fushatën çnjohëse dhe kërkimin e anëtarësimeve ndërkombëtare” nuk është i përshtatshëm si një bazë për negociata, pasi promovon një ekuivalent të rremë midis politikave të Serbisë dhe Kosovës. Të dy qëndrimet rrjedhin nga mosgatishmëria e Beogradit për të njohur Kosovën si shtet dhe pikë. Dhe çfarë të bëjmë me deklaratën e Grenell, nëse bisedimet dështojnë, dhe fokusi kthehet përsëri te “progresi në rritjen e ekonomive”?A nuk ka qenë që në fillim kjo përparësia e bisedimeve të ndërmjetësuara nga BE-ja?Pse të përjashtohet BE-ja kur “fokusi” janë çështjet ekonomike?Përgjigja është se nuk janë ato fokusi. Sfidat e brendshme aktuale me të cilat përballet SHBA-ja, kombinuar me qasjen e saj të njëanshme në bisedimet Kosovë-Serbi sugjerojnë se ka ardhur koha që SHBA-ja të shtypë butonin e “restart”-it në politikat e saj aktuale në Ballkanin Perëndimor. Që tani deri në zgjedhjet presidenciale, SHBA-ja duhet të tërhiqet nga nismat e dukshme dhe të shmangë mundësinë e kryerjes së negociatave me të meta që mund të bëjnë më shumë dëm sesa mirë, dhe i shërbejnë vetëm interesave të një presidenti që kërkon me çdo kusht sukses në politikën e jashtme. Në fakt, SHBA-ja dhe Ballkani Perëndimor ndoshta do të kishin më shumë përfitime nga status quo-ja sesa nga politika dhe veprime për të cilat shumë njerëz mund të pyesin: Cui bono?

Qershor 2020

MEDIA

Gara për kryetarin rrezikon të rrisë ‘tutelën e qeverisë’ mbi AMA-n Tre këshilltarë të qeverisë “Rama” dhe drejtori i Informacionit i Bashkisë së Tiranës konkurrojnë mes tyre për postin e kreut të AMA –në dukje pa plotësuar as kriterin formal të vjetërsisë në punë –një garë që rrit shqetësimet mes organizatave të medias për fiktivitet dhe varësi të mëtejshme të institucionit nga politika. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

ë opinionin e Komisionit të Venecias për të ashtuquajturën “paketa antishpifje”, dyshimet për varësi politike të Autoritetit të Mediave Audiovizive, AMA përbëjnë një ndër arsyet kryesore për rrëzimin e ligjit të qeverisë. “Të gjithë anëtarët e AMA kanë lidhje të qarta politike,” thuhet në opinionin e shpërndarë më 19 qershor.“Këto fuqi të reja nuk duhet t’u jepen këtyre organeve, pa siguruar më parë se ato janë mjaftueshëm të pavarur nga partitë politike, bizneset e mëdha të medias dhe interesat e korporatave të lidhura me politikën,” shtohet në opinion. Por ndërsa Komisioni i Venecias sugjeron rishikimin e formulës së zgjedhjes së anëtarëve për të garantuar pavarësinë e tyre, një garë e hapur në Kuvend për kryetarin e ri të AMA-s i thellon dyshimet mbi përpjekjet e qeverisë për të forcuar kontrollin e saj mbi institucionin. Gara për zgjedhjen e kryetarit të ri të AMA-s u çel fillimisht në fund të vitit 2019, por dështoi për mungesë të kandidatëve. Ajo u rihap në janar dhe aplikuan tre këshilltarë të qeverisë “Rama”, Maklen Misha, Edvin Kukunja dhe Fatjon Hoxhalli si dhe drejtori i Informacionit në Bashkinë e Tiranës, Denis Dedej. Pozicionimi politik i kandidatëve në garë është vetëm njëra anë e problemit. Dokumentet e siguruara nga BIRN ngrenë dyshime edhe për procedurën e verifikimit parlamentar, pasi asnjë prej kandidatëve nuk plotëson sipas deklarimeve në Sigurimet Shoqërore, kushtin e vjetërsisë prej 10 vitesh në punë. Gara për kryetarin e AMA-s konsiderohet njëkohësisht si jo-serioze dhe politike nga organizatat e medias në Shqipëri, të cilat parashikojnë një skenar të rrezikshëm në dritën e miratimit të mundshëm të së ashtuquajturës “paketa antishpifje”. “Një skenar akoma më i rrezikshëm do të ishte zgjedhja e një kandidati politik në krye të AMA-s, në kushtet kur prej një viti tentohet votimi i një ligji “të rrëzuar” nga gjithë organizmat ndërkombëtarë,” tha Elvin Luku, pedagog dhe drejtues i

MediaLook. Pretendentët për kreun e AMA-s refuzuan për BIRN që të konsiderohen kandidatë politikë, ndonëse mbajnë poste në kabinetet ministrore. “Posti i këshilltarit nuk është post politik, nuk ka të bëjë me përkatësinë politike,” tha Maklen Misha, favorit në garë dhe aktualisht këshilltar i ministres së Mbrojtjes, Olta Xhaçka. Edhe Fatjon Hoxhalli pretendoi po ashtu se përvoja e tij si këshilltar për mediat në dy ministri kishte qenë “teknik”. Dy kandidatët e tjerë të kontaktuar nga BIRN nuk iu përgjigjën kërkesës për koment deri në publikimin e këtij shkrimi. Pikëpyetjet mbi kandidatët Në Shqipëri, ligji “për Administratën Publike” i konsideron anëtarët e kabinetit të ministrit dhe këshilltarët si funksionarë politikë, “të cilët emërohen dhe shkarkohen nga ministri”. Ndonëse ligji për AMA-n nuk i përjashton specifikisht këshilltarët e ministrave që të garojnë për një vend në bordin e këtij institucioni, fryma e ligjit synon që të garantojë pavarësinë e institucionit që rregullon aktualisht mediat audiovizive dhe që pritet ta shtrijë kontrollin edhe mbi mediat elektronike. Dokumentet e siguruara nga BIRN përmes një kërkese për të drejtë informimi në Kuvendin e Shqipërisë tregojnë se të katër kandidatët kanë mbajtur pozicione në qeverinë e kryeministrit Edi Rama apo në kabinetin e kryebashkiakut Erion Veliaj. Maklen Misha, aktualisht këshilltar në Ministrin e Mbrojtjes, ka qenë themelues i partisë G99 dhe njëkohësisht pjesë e grupit të punës për programin e Partisë Socialiste në zgjedhjet e vitit 2013.Ai ka qenë gjithashtu këshilltar i zv.kryeministrit në vitet 2014-2015 si dhe këshilltar i kryebashkiakut Erion Veliaj në vitet 20152018. Edhe Edvin Kukunja është aktualisht këshilltar ligjor i ministres së Drejtësisë, ndërkohë që në vitet 2013-2017 ka mbajtur të njëjtin pozicion në Ministrinë e Arsimit. Fatjon Hoxhalli punon aktualisht për

kompaninë e kërkimeve dhe konsulencës, IDRA Research and Consulting –por ka punuar si këshilltar për komunikimin me ministren e Arsimit, Besa Shahini dhe ishzv.kryeministrin Niko Peleshi. Ndërkohë, Denis Dedej është aktualisht drejtor i Informacionit në Bashkinë e Tiranës. Kandidatët për anëtarë të AMA-s duhet të kenë gjithashtu një përvojë pune jo më pak se 10 vjet. Por dokumentet e siguruara nga Kuvendi tregojnë se 4 kandidatët e thirrur për t’u dëgjuar nga Komisioni për Edukimin dhe Mjetet e Informimit Publik mund të mos plotësojnë formalisht këtë kriter nga puna e dokumentuar nga Sigurimet Shoqërore. Sipas verifikimeve të kryera nga Kuvendi, Maklen Misha rezulton të ketë 8 vite dhe 1 muaj punë të plota.Ai deklaron gjithashtu 2 vjet e 9 muaj si kontraktues individual dhe eksperienca të tjera, përmes vërtetimeve nga punëdhënësi. Kandidati tjetër, Edvin Kukunja ka punuar 4 vjet e 7 muaj i siguruar dhe ka 121 javë (dy vjet e pak muaj) punë part time. Në jetëshkrimin që Kuvendi i dha BIRN, ai shënon se ka filluar punë në vitin 2012. Kandidati Denis Dedej ka sipas një dokumenti nga Kuvendi 7 vite e 9 muaj pune më librezë pune.Ndërkohë, për tre vite të tjera pune ka marrë vërtetim nga punëdhënësi –ku rezulton si konsulent i jashtëm i gazetës “Koha Jonë”. Fatjon Hoxhalli nga ana tjetër ka fillu-

Dokumentet e siguruara nga BIRN përmes një kërkese për të drejtë informimi në Kuvendin e Shqipërisë tregojnë se të katër kandidatët kanë mbajtur pozicione në qeverinë e kryeministrit Edi Rama apo në kabinetin e kryebashkiakut Erion Veliaj.

ar punë në administratë si drejtues në Agjencinë Kombëtare të Turizmit në vitin 2014. Në dokumentet e Kuvendit, Hoxhallit i shënohen 6 vite punë të dokumentuar dhe katër vite me vërtetim nga Qendra Agenda, një NGO e krijuar në vitin 2006. Ai i tha BIRN se kishte eksperienca të mëparshme “edhe jashtë Shqipërisë”. Pavarësisht vlerësimeve të kryera për vitet e punësimit, Kuvendi i tha BIRN se “nuk e kishte vendosur ende nëse kandidaturat i përmbushnin kriteret ligjore”. “Sikurse jeni informuar, për kryetarin dhe anëtarët e “Autoritetit të Mediave Audiovizive”, janë paraqitur kandidaturat, ku dokumentacioni i paraqitur prej tyre po shqyrtohet akoma nga shërbimi përkatës në Kuvend, mbi plotësimin e kritereve ligjore,” tha Kuvendi. Ndërkohë, kandidatët Maklen Misha dhe Fatjon Hoxholli mohuan për BIRN si akuzat për mbajtjen e posteve politike, ashtu edhe atë për mosplotësimin e kriterit të vjetërsisë. “Para se të aplikoja jam konsultuar me ekspertë juristë dhe më kanë thënë që nuk mund të vihet shenja e barazimit mes kohës me sigurime shoqërore dhe eksperiencës në punë.Unë kam 8 vite dhe 1 muaj me sigurime dhe kam një periudhë tjetër si konsulent apo freelance. Jam paguar me projekte, për të cilat është paguar tatimi në burim,” tha Misha për BIRN. Ndërsa Fatjon Hoxhalli i tha BIRN se

Qershor 2020

Opinioni final i Venecias rrëzon ligjin e qeverisë për mediat online Në opinionin final të Komisionit të Venecias, ligji i qeverisë për median online kritikohet se mund të sjellë efekt frikësues për gazetarët dhe ndrydhje të debatit të lirë në internet. ALEKSANDRA BOGDANI| BIRN | TIRANË

Kryeministri Edi Rama duke fotografuar me telefonin e tij celular, gjatë takimit informal të kryeministrave të rajonit në rezidencën qeveritare në Durrësit. Foto: LSA

kishte eksperienca pune edhe jashtë Shqipërisë, ndërkohë që e konsideroi punën si këshilltar si post teknik. “Unë nuk e ndjej veten afër ndonjë partie politike,” tha Hoxhalli. “AMA, edhe më e varur” Procesi i zgjedhjes së anëtarëve dhe kryetarit të Autoritetit të Mediave Audiovizive merr një rëndësi edhe më të madhe, në kushtet kur kryeministri Edi Rama dhe mazhoranca e drejtuar prej tij po tentojnë prej më shumë se një viti që ta shtrijnë mandatin e institucionit edhe mbi mediat online. Ndryshimet ligjore të propaganduara si “paketa antishpifje” u miratuan në seancën e fundit parlamentare të vitit 2019, por u rikthyen në Kuvend nga Presidenti Ilir Meta si antikushtetuese. Ndërsa opinioni ligjor i Komisionit të Venecias, i publikuar më 19 qershor e konsideroi projektligjin për Mediat Audivizive të paqartë, si dhe me rrezik për të sjellë efekt frikësues dhe ndrydhje të debatit të lirë dhe debatin politik në internet. Sipas Komisionit të Venecias, autoritetet shqiptare nuk duhet t’i japin AMA-s mandat për të ushtruar kontroll mbi median online, pa garantuar më parë pavarësinë e institucionit. Për përfaqësuesit e organizatave të medias në Shqipëri, gara aktuale për kryetarin e AMA-s shkon përkundër këtij parimi

dhe rrezikon të rrisë tutelën e qeverisë mbi institucionin. Koloreto Cukali, kreu i Këshillit Shqiptar të Medias i tha BIRN se caktimi i personave me lidhje të qarta politike me mazhorancën do të krijonte një kontroll vertikal të AMA-s nga qeveria. “Në ligj mund të mos jetë e ndaluar, sepse ligji nuk mund të parashikojë çdo perversitet të mendjes njerëzore për të përdhunuar institucionet, por ka dhe një frymë të ligjit, ka moral politik, ka parime mbi të cilat mbështetet shteti,” tha Cukali, duke iu referuar ligjit për pozicionin e këshilltarit. “Komisoni i Venecias e tha qartë që AMA nuk ofron garanci për paanshmërinë e saj, dhe zgjidhja e Kryeministrit është ta bëjë edhe më të varur se sa është,” shtoi Cukali. Për Elvin Lukun nga Qendra MediaLook, ligji i tanishëm kërkon që anëtarët e AMA-s të zgjidhen mes atyre institucioneve që konsiderohen të pavarura dhe që kanë ushtruar funksionin e monitorimit të pushtetit, dhe jo që janë pjesë e tij. “Nuk bëhet fjalë vetëm për proces jo serioz, por nëse merren në konsideratë dhe kualifikohen për t’u përfshirë në garë individë të cilët nuk plotësojnë kriteret ligjore…. kemi të bëjmë me një garë fiktive, antiligjore dhe me kryetar të emëruar, jo të zgjedhur,”përfundoi Luku.

omisioni Europian për Demokraci përmes Ligjit, i njohur gjerësisht si Komisioni i Venecias vlerësoi përmes një opinioni të miratuar më 18 qershor se ligji i qeverisë shqiptare për rregullimin e medias online është i paqartë dhe ka rrezik të sjellë efekt frikësues, duke ndrydhur debatin e lirë dhe debatin politik në internet. Opinioni i Komisionit të Venecias rendit një mori të metash mes amendamenteve të miratuara njëherë nga Parlamenti i Shqipërisë, ndërsa thekson se drafti aktual mbart rrezik potencial për të bërë “më shumë dëm sesa mirë për lirinë e shpehjes në Shqipëri”. Përkufizimet e paqarta për subjektet që do të preken nga ligji i propoganduar nga kryeministri Edi Rama si “paketa antishpifje”, dhënia e fuqive të mëdha një institucioni që nuk garanton pavarësi nga partitë politike apo interesat e korporatave të mëdha mediatike si AMA si dhe gjobat joporpocionale janë disa prej kritikave kyçe të Komisionit të Venecias. “Këto fuqi të reja nuk duhet t’u jepen këtyre organeve, pa siguruar më parë se ato janë mjaftueshëm të pavarur nga partitë politike, bizneset e mëdha të medias dhe interesat e korporatave të lidhura me politikën,” thuhet në opinion. Përmes opinionit të miratuar të enjten, Komisioni i Venecias i dha të drejtë betejës 1-vjeçare të organizatave vendase dhe atyre ndërkombëtare të medias si dhe institucioneve ndërkombëtare –të cilat i kërkuan në vazhdimësi kryeministrit Edi Rama që të tërhiqte draftet, duke i konsideruar ato ligje censure. Përmes një statusi në Facebook, Qendra Europiane për Lirinë e Medias dhe të Shtypit, ECPMF, e konsideroi “një fitore të madhe” opinionin e Komisionit të Venecias të premten, ku theksohej se amendamentet nuk janë gati për votim në formën e tyre aktuale. “Ne i kërkojmë kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama që të implemen-

tojë rekomandimet dhe të garantojë që çdo ndryshim legjislativ i mëvonshëm të draftohet në mënyrë transparente, me përfshirjen e plotë të gazetarëve dhe shoqërisë civile dhe në respektim të standardeve ndërkombëtare,” tha organizata. Por kryeministri Edi Rama duket se i bëri një lexim të vetin opinionit, ndërsa i shprehu mirënjohje Komisionit të Venecias dhe paralajmëroi adresimin e sugjerimeve në ligj. “Tani pa humbur kohë të adresojmë në Kuvend sugjerimet e vyera dhe të garantojmë me ligj të drejtën e çdo njeriu për t’u mbrojtur nga shpifja, si dhe detyrimin e çdo portali për t’u identifikuar si subjekt i ligjit,” shkroi Rama përmes një postimi në Twitter. Ligji për Mediat Audiovizive dhe ai për Komunikimet Elektronike u miratuan me shurdhëri nga mazhoranca në seancën e fundit parlamentare, pavarësisht protestave të komunitetit të gazetarëve dhe organizatave vendase dhe atyre ndërkombëtare për median. Projektligjet u kthyen në parlament për rishikim si jo- kushtetuese nga Presidenti Ilir Meta më 30 janar, ndërsa mazhoranca e përmbysi veton e presidentit për ligjin “Për komunikimet elektronike’, ndërkohë që nuk e votoi ligjin “Për media audiovizive”, duke u shprehur se do të priste opinionin e Komisionit të Venecias. Ndërsa këshillon kundër zgjerimit të mandatit të AMA-s mbi median online pa forcuar më parë pavarësinë dhe profesionalizmin e saj, Komisioni i Venecias inkurajon autoritetet shqiptare që të mbështesin krijimin e organeve vetë-rregulluese të medias si dhe zbatimin me efikasitet të legjislacionit aktual në luftën kundër shpifjes dhe gjuhës së urrejtjes. Në opinion analizohen gjithashtu parimet mbi të cilat mund të bëhen ndryshime të tilla ligjore me efekt në lirinë e shprehjes. “Rregulla të tilla duhet të imponohen nga një organ vërtet i pavarur dhe profesional.Sanksionet duhet të jenë proporcionale dhe duhet t’i nënshtrohen shqyrtimit të plotë gjyqësor,” thuhet në opinionin e Venecias.

Komisioni i Venecias. Foto kortezi: Komisioni i Venecias/Twitter

Qershor 2020

ANALIZË

Zvarritja e planit të Rindërtimit përndjek mijëra të pastrehët e tërmetit Shtatë muaj pas tërmetit të 26 nëntorit, të dëmtuarit përballen me vonesat në vlerësimin e dëmeve dhe paqartësi për të ardhmen e tyre, ndërkohë që ekspertët i konsiderojnë afatet e qeverisë si “premtime me lugë bosh”. ELISA GJERANI, ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

as një dimri të kaluar në çadër, Ymer Cenja priti me padurim riparimin e pallatit të tij 2-katësh në qendër të Thumanës, i shenjuar me kryq dhe i klasifikuar DS3- me dëmtime mesatare nga tërmeti i 26 nëntorit. Por 60-vjeçari mbeti i habitur mëngjesin e 10 prillit, kur pa që fadromat po e rrafshonin pallatin e tij së bashku me një numër godinash fqinje.Përballë pirgut të mbetur të inerteve, Cenja i tha BIRN se shpresat e tij për një strehim të shpejtë u zbehën edhe më tej. “Na ishte premtuar se këtë dimër do të futeshim në shtëpitë tona, por u deshën 4 muaj për të prishur godinat, akoma nuk kanë pastruar inertet. Mesa duket, edhe këtë vit unë do të vazhdoj të fle në çadër, se shtëpitë janë një ëndërr e largët,” tha 60-vjeçari. Ymer Cenja është vetëm një nga mijëra të pastrehët e rinj të Shqipërisë, që pasi humbën shtëpitë nga lëkundjet shkatërrimtare të tërmetit të 26 nëntorit 2019 dhe qëndruan për muaj të tërë në çadra, nuk e dinë ende se kur do të bëhen me shtëpi. Qeveria e kryesuar nga Edi Rama premtoi ndërtimin e shtëpive të reja brenda dimrit 2020, por goditja e dytë e pandemisë së COVID-19 i ka revizionuar premtimet dhe i ka shtyrë planet për Rindërtim në një kohë të pacaktuar. Procesi i Rindërtimit u ndërlikua edhe pas hapjes së procedurave të prokurimit. Një tender i shpallur më 10 mars nga Fondi Shqiptar i Zhvillimit për rindërtimin e banesave individuale me fond prej 5.2 miliardë lekësh dështoi, pasi nuk pati interes nga kompanitë. Të njëjtin fat pati edhe tenderi për rindërtimin e objekteve arsimore në Bashkinë Tiranë, i cili u rihap për të dytën herë pas anulimit. BIRN intervistoi dhjetra të dëmtuar nga tërmeti në fshatrat e Thumanës, Manzës si dhe në Bashkinë e Durrësit, të cilët jetojnë në paqartësi dhe në pasiguri për të ardhmen brenda çadrave apo kontenierëve ose përmes bonuseve të qirasë. Për ekspertët e ekonomisë, e paqartë për planin e Rindërtimit është edhe vetë qeveria. “Qeveria nuk është vetë e qartë për rindërtimin, ndaj nuk ka vend për optimizëm,” tha Zef Preçi, drejtues i Qendrës Shqiptare për Kërkime Ekonomike për BIRN. “Qeveria është ende në stadin e propagandës me reklama 3D, ndaj dita kur banorët të marrin çelësat e shtëpisë në dorë do të jetë e largët,” shtoi ai.

Saga e vlerësimeve Përballë një vendi të traumatizuar dhe me viktimat ende nën gërmadha, qeveria u mblodh në një seancë të jashtëzakonshme më 27 nëntor për të garantuar strehimin e të gjithë atyre që kishin humbur shtëpitë brenda vitit 2020. Shqipëria humbi 51 persona nga tërmeti, ndërsa 913 të tjerë u plagosën.Bilanci i dëmeve të shkaktuara ishte po aq i rëndë. Rreth 200 mijë shqiptarë nga 11 bashki të vendit u dëmtuan nga tërmeti i 26 nëntorit; ku 95 mijë banesa u deklaruan të dëmtuara; 11 mijë prej të cilave u shpallën më vonë të pabanueshme. Në shkurt 2020, qeveria përllogariti se fatura e dëmeve nga tërmeti ishte rreth 985 milionë euro, ndërkohë që Rindërtimi do të kushtonte rreth 1.08 miliardë euro. Me këtë faturë në dorë, kryeministri Edi Rama iu drejtua konferencës së donatorëve dhe mori që andej premtime për 1.15 miliardë lekë në donacione dhe kredi bankare. Entuziazmi nga konferenca e donatorëve u ballafaqua me një proces të ngadaltë dhe të vështirë të vlerësimit të dëmeve në terren. Përmes kërkesave për të drejtë informimi, BIRN pyeti bashkitë e Durrësit, Tiranës, Lezhës dhe Kurbinit mbi situatën e aplikimeve të banorëve dhe procesit të vlerësimit të dëmeve në kuadër të planit për Rindërtim. Bashkia e Durrësit u përgjigj se kishte marrë 12 500 aplikime në kuadër të programit të Rindërtimit, ndërsa shtoi se kishte përfunduar shqyrtimin e dosjeve të kategorive DS1, DS2 dhe DS3 –të cilat përfshijnë dëmet e lehta deri tek mesataret. Megjithatë, procesi i vlerësimit të dëmeve është ende larg së përfunduari. Lidhur me objektet që pritet të prishen të kat-

egorisë DS4 dhe DS5, Bashkia e Durrësit tha se kishte dërguar për ekspertiza të thelluara në Institutin e Ndërtimit 1050 objekte, nga të cilat 260 janë pallate dhe 790 janë objekte individuale. Instituti i Ndërtimit ka përfunduar ekspertimet e thelluara për vetëm 7.8% të tyre. “Deri më datë 30.04.2020, Instituti i Ndërtimit ka depozituar pranë institucionit tonë 82 ekspertiza të thelluara, nga të cilat rezultojnë 23 objekte për t’u demoluar, ku 9 janë godina arsimore, 2 janë qendra shëndetësore dhe 12 objekte janë pronë private,” tha Bashkia e Durrësit, duke shtuar se po vazhdonte procesi i prishjes së tyre. Në territorin e Bashkisë së Lezhës janë shqyrtuar dhe vlerësuar 1809 dosje në kuadër të programit të Rindërtimit.Sipas Bashkisë, 490 prej tyre janë vlerësuar si DS3/DS4 ndërsa pjesa tjetër me dëmtime të lehta ose mesatare; ku përfshihen edhe 3 shkolla, 9 pallate në qytet dhe 270 banesa individuale. “Objektet me shkallën e dëmtimit nga DS1 deri në DS3 vlerësohen nga bashkia për kuotën e përfitimit dhe DS4/DS5 nga Vlerësimet e thelluara.Të gjitha trajtimet financiare apo objekte të reja do implementohen nga Ministria e Rindërtimit nëpërmjet FSHZHR,” tha Bashkia e Lezhës. Aktualisht, Bashkia Lezhës trajton me bonus qiraje 378 familje, të cilat me vendim të Këshillit Bashkiak kanë përfituar të drejtën për t’u trajtuar për një vit. “Pas përfundimit të kësaj periudhe do operohet në të njëjtën mënyrë, që familjet në nevojë të trajtohen me bonusin e qirasë deri në ditën që do të hynë në shtëpinë e tyre të re ose të restauruar,” tha Bashkia e Lezhës. Në Bashkinë e Kurbinit është krijuar Komisionin teknik për përcaktimin e vlerave monetare të secilit aplikues/përfitues nga programi i

Foto gjatë aksionit të prishjes së 18 pallateve në lagjen “Lugina”, Shijak. Foto: Elisa Gjerani

granteve për rikonstruksion, banesat e të cilëve janë dëmtuar nga tërmeti i datës 26 nëntorit. Deri më tani, është miratuar prishja e 33 ndërtesave në territorin e bashkisë së Kurbinit.Ndërsa numri i atyre që presin ende një vendim nuk është i qartë, Bashkia tha se aktualisht po funksionon 3 komisione në funksion të procesit të rindërtimit. “Pas vlerësimit dhe përzgjedhjes së përfituesve nga Komisioni i Posaçëm, ky i fundit do t’i propozojë Këshillit Bashkiak vlerën e dëmshpërblimit për familjen/individin, banesa e të cilit është dëmtuar nga tërmeti i datës 26 nëntor 2019,” përfundon Bashkia Kurbin. “Duam zgjidhje, jo fjalë boshe” Shembja e pallateve më 10 prill në Thumanë pasoi një vizitë të kryeministrit Rama, ku ky i fundit i qëndroi premtimit të fundit të vitit 2020 vetëm për banesat individuale. Kryeministri tha se ndërtimi i godinave kolektive do të shtyhet. Në fund të prillit, banorët e Thumanës po rrëmonin në pirgun e madh të inerteve për të nxjerrë hekur. “Pallatet e fundit u shemben ditën kur erdhi kryeministri, ndërsa inertet s’janë mbledhur akoma. Ne po përpiqemi të nxjerrim atë pak hekur që ka aty,” tha njëri prej banorëve. Banorët e Thumanës nuk janë të vetmit që ndjehen të harruar dhe të braktisur. Ndonëse në Durrës kanë filluar prishjet, një pjesë e banorëve i kanë humbur shpresat se do të kenë një zgjidhje. Hatixhe Biba, nga Manza lutet që të ketë fatin e Thumanës. Pallatit ku ajo jetonte së bashku me tre pjesëtarët e tjerë të familjes, i është vënë kryqi i kuq dhe është shpallur i pabanueshëm, por ende askush nuk u ka thënë asgjë. Gruaja ngre supet kur e pyet se çdo të bëhet me të; nëse do të prishet apo rikonstruktohet. “Ne duam të dimë se çfarë do të ndodhë? Vijnë e ikin ekspertë, por askush nuk na thotë asgjë…Nëse do të shembeshin siç ka ndodhur në Thumanë, do të ishim të lumtur se të paktën do të kishim një shpresë, por kështu? Na kanë lënë në rrugë të madhe,” thotë Biba, e cila jeton prej muajsh në një kontenier. Edhe në zonën e Shkozetit kanë filluar prishjet e pallateve të shpallur të pabanueshëm. Në lagjen 14 ndodhet një tjetër pallat i ri i dëmtuar

Qershor 2020

“Në pallat nuk ka asnjë familje, pasi me të ardhur vendimi i inspektorëve që e shpallën të pabanueshëm pallatin, të gjithë familjet ikën nga aty.Kisha pak kohë që e kisha blerë këtë apartament dhe më vjen keq që nuk pata mundësi ta gëzoj.Nga bashkia kemi marrë vetëm sorollatje, ende se dimë se çfarë do të bëhet,” thotë Lola, e cila shton se po trajtohet me bonus qiraje.

Ymer Cenja duke u futur në shtëpinë e tij para se të shembej. Foto E Keta

rëndë, por një market në katin e parë është hapur prej kohësh nga i zonja. “S’na është thënë që do prishet…Mbase rikonstruktohet dhe gjithë familjet rikthehen, megjithëse pallati aktualisht është braktisur dhe të gjithë kanë marrë gjërat e tyre me vlerë dhe orenditë..por përsëri thonë që do rikonstruktohet. Tani s’e di,” thotë një grua në mesomoshë. “Unë që tregtoj këtu s’kam frikë, se pallati është në gjendje të mirë është thënë nga bashkia,” shtoi ajo. Edhe në lagjen 5 të Durrësit, banorët e një pallati janë të paqartë. Ata i thanë BIRN se në fillim u kanë thënë që pallati është për shembje, ndërsa një ekspertizë e dytë e ka klasifikuar atë për të qëndruar në këmbë. “Në pallat nuk ka asnjë familje, pasi me të ardhur vendimi i inspektorëve që e shpallën të pabanueshëm pallatin, të gjithë familjet ikën nga aty.Kisha pak kohë që e kisha blerë këtë apartament dhe më vjen keq që nuk pata mundësi ta gëzoj.Nga bashkia kemi marrë vetëm sorollatje, ende se dimë se çfarë do të bëhet,” thotë Lola, e cila shton se po trajtohet me bonus qiraje. Në zonën e plazhit pranë urës së Dajlanit gjejmë të tjerë banorë të prekur nga tërmeti shkatërrues i 26 nëntorit.Ata shprehen skeptikë për të gjithë mbarëvajtjen e procesit; nga dëmshpërblimi, riparimi apo edhe objektet që do të bëhen pjesë e programit të rindërtimit. Arturi është administrator i një pallati të dëmtuar në zonën e plazhit.Pallati ka pësuar çarje të mureve, por sipas ekspertëve, nuk ka shfaqje problemesh në kolona, megjithatë sot “dergjet” si një gjysmë-gërmadhë e braktisur nga çdo njeri. “Kam vajtur në bashki, jam interesuar disa herë, por s’kemi marrë ndonjë përgjigje që të na mbushë me shpresë. Ne nuk e dimë se si do të funksionojë, por jemi duke pritur dita-ditës me shpresën se dikush do të vijë të vërë dorë, se vajti goxha ky muhabet dhe banorët janë mërzitur dhe duan gjëra konkrete, jo fjalë boshe,” tha Arturi. Muharrem Hoçja, pronar i një pallati të ri në Krujë është sorollatur dyerve të institucioneve për marrjen e një lejeje për rikonstruksionin e pallatit të tij, i cili është shpallur në kategorinë D3. “Aplikova për leje. Aplikoj te Instituti i Ndërtimit, e mora lejen. Kontraktova firmën që të bënte atë kafazin e shkallëve dhe në momentin që fillon

puna atje, vjen policia bashkiake dhe thotë mos fillo punë. Unë tashmë e kam lënë ashtu, se akoma nuk kam marrë përgjigje nga bashkia për fillimin e punimeve apo jo, megjithëse kanë kaluar kaq shumë muaj,” tha Hoçja për BIRN. Pallati 9 katësh tashmë është i boshatisur dhe shumë nga familjet jetojnë në një hotel aty pranë, përmes parave të marra nga bonusi i qirasë. Skepticizmi i ekspertëve Programi i Rindërtimit konsiderohet një operacion i ndërlikuar nga ekspertët e ekonomisë dhe ata të ndërtimit në Shqipëri, që në skenarin optimist do të kërkojë vite për t’u përmbushur. Ekspertët theksojnë gjithashtu se projekti do të varet nga aftësia e qeverisë për të thithur fondet e premtuara në konferencën e donatorëve, po aq sa nga interesi i kompanive vendase për t’u angazhuar në projektet e rindërtimit. Luljeta Bozo, inxhiniere ndërtimi dhe pjesë e Komitetit të Rindërtimit i tha BIRN se ritmet e ngadalta lidhen me lëvrimin e fondeve, po aq sa edhe me situatën e krijuar nga pandemia e COVID-19 në Shqipëri. “Është edhe puna e Covidit, por edhe fondet..Po s’pate lekë nuk mund të bësh gjë.Europa edhe i vonon, dmth thotë sot edhe i lëvron fondet pas 3 muajsh,” tha Bozo, një personazh me shumë popullaritet gjatë kohës së tërmetit. Veterane në projektet e ndërtimit, Bozo vlerëson nisjen e procesit dhe shpreson që viti 2021 të

gjejë në shtëpitë e reja shumicën e personave të dëmtuar.Ajo pranon megjithatë se situata e COVID-it e ka vështirësuar edhe më tej procesin. “Përpara kishim plane, por tani me Covidin…, nuk e di. Unë vetë p.sh., u bënë javë që kam ndenjur në shtëpi. Megjithatë e rëndësishme është që ndërtimi ka punuar si sektor dhe s’e ka ndalur punën e asnjë ditë,” thotë Bozo. Për ekspertin e ekonomisë, Zef Preçi, anulimi i tenderave të Rindërtimit është një sinjal i keq.Ai thekson se paqartësia nga ana e qeverisë ka sjellë zvarritje edhe për fondet e sigurta. “Qeveria nuk diti të harmonizojë paratë e vëna në dispozicion.Këtë e tregoi edhe dështimi i tenderëve të rindërtimit, ku bizneset qartazi refuzuan të ndërtojnë me paratë e tyre,” tha Preçi për BIRN. “Qeveria turke, ta zëmë premtoi ndërtimin e 500 apartamenteve, ku çdo procedurë do ta merrte vetë përsipër, por pikërisht sjellja e qeverisë shqiptare, ka sjellë një avashllëk edhe për këto fonde,”shtoi ai. Preçi shprehet kundër variantit fillestar për të ndërtuar mini-qytete, të cilat ai preferon t’i quajë “geto”, ndërsa e konsideron një zgjidhje më të mirë planin për të ndërtuar ndryshe në fshat dhe ndryshe në qytet. Megjithatë, ai mendon se i gjithë programi është ende në fazë eksperimentale. “Nuk ka ende asnjë banesë tip, ndaj unë mendoj se ende jemi në fazë eksperimentale,” shtoi Preçi. Në një analizë më të gjerë, Pano Soko mendon se qeveria nuk do të jetë e aftë

Pamja e brendshme e një apartamenti në Durrës. Foto: Esmeralda Keta

që të thithë të gjitha paratë e premtuara në konferencën e donatorëve, ndërsa situata është ndërlikuar edhe nga pandemia e COVID-19. “Ne morëm premtimin, por jo paratë. Në këtë situatë të re të krijuar, mendoj se një pjesë e donatorëve do të lëvizin nga premtimet e dhëna. Besoj se do të reduktohen ndjeshëm fondet që do të na japë Italia p.sh, apo Franca që u gjendën në mes të një krize të madhe nga pandemia,” thotë ai, ndërsa shton se premtimet mund të zbresin në masën 50%. Edhe në këtë skenar optimist, Pano shton se rreziku më i madh është se sa e aftë do të jetë qeveria shqiptare që të përthithë këto fonde të reduktuara. “Grantet janë shuma të dhuruara përkundrejt një projekti. Eksperienca ka treguar se administrate shqiptare nuk ka i ka kapacitetet e duhura dhe nuk ka mundur të përfitojë asnjë fond për projekt konkret, përveçse për studime fizibiliteti… Ndaj unë mendoj se ngërçi më i madh është se si t’i bëjmë letrat e duhura për t’i përthithur këto para,” shtoi ai për BIRN. Soko e lidh dështimin e tenderëve të deritanishëm me mungesën e likuiditetit të bizneseve që u kërkohet të futen në këtë proces, ndërkohë që kritikon qeverinë për premtime boshe ndaj të dëmtuarve. “Qeverisë i duhet të ruajë stabilitetin social, të atyre që kanë humbur gjithçka, që të mos dalin nga kontrolli. Në këtë situate, qeveria nuk ka çfarë bën, përveçse t’u japë nga një ‘lugë bosh’ herë duke prishur disa pallate e herë duke prezantuar një projekt, por kjo është fasadë. Por nga pikëpamja ekonomike, kjo fasadë është bosh, nuk ka lekë,” thotë ai. Avenir Kika, nënkryetar i Shoqatës së Ndërtuesve dhe sipërmarrës ndërtimi i tha BIRN se qeveria po ecën mirë me procesin, por shtoi se ndërtuesit e mëdhenj nuk e shohin me interes programin e Rindërtimit. “Në ndërtim, afati më i mundshëm për të nisur një projekt të ri është të paktën 6 muaj, sikur të angazhohen firmat projektuese të të gjithë vendit. Por në këto raste mund të shkojë edhe deri në 9 muaj, pasi ka efekte shtesë për shkak të tërmetit,” tha Kika. “Bizneset e mëdha të ndërtimit janë në punë me projektet e veta dhe nuk kanë shumë kohë të merren me projekte të vogla rindërtimi.Prandaj në tenderë ka pak oferta nga firmat ndërtuese,” shtoi ai për BIRN. Kika sugjeron që qeveria duhet të kthejë sytë nga ndërtuesit e vegjël dhe të mesëm, si e vetmja alternativë për t’i dhënë vrull rindërtimit.Për ta realizuar këtë, ai sugjeron që këto biznese të ndihmohen dhe të nxiten për t’u përfshirë në procedurat tenderuese. “Hapi optimal i qeverisë në këtë situatë është zbulimi i kapaciteteve ndërtuese në nivel ndërmarrjeje të vogël dhe të mesme në të gjithë vendin dhe mobilizimi i këtyre kapaciteteve në nivel maksimal, duke i ndihmuar ato edhe në aspektin burokratik të dokumentacionit e të plotësimit të plotë në një tender,” përfundoi Kika.

Qershor 2020

ANALIZË

‘Kriza’ e mbetjeve urbane në Durrës shpërblen inceneratorin e Sharrës Mbyllja e sheshit të depozitimit të mbetjeve në Porto Romano dhe transferimi i mbetjeve të saj drejt inceneratorit të Sharrës pritet t’i sjellë më shumë se 100 milionë euro të ardhura shtesë kompanisë kontroverse koncesionare “Integrated Energy”.

Kontenierët e tejmbushur me mbetje urbane gjenden prej një jave në të gjitha rrugët e Durrësit. Foto: Eriola Azizolli.

ERIOLA AZIZOLLI| BIRN | DURRËS

dhe pse vendi është virtualisht në një situatë emergjence shëndetësore për shkak të pandemisë së COVID-19, rrugët e Durrësit janë të tejmbushura me mbeturina urbane prej gati një jave dhe ajri është ndotur nga era e rëndë e plehrave. “Era e plehrave nuk durohet, se nuk i pastrojnë kazanët prej ditësh dhe ne pensionistët nuk qëndrojmë dot në qoshen tonë,” ankohet 70-vjeçari Flamur Bakiu, i cili shton se maska mjekësore që mban mbi hundë për të parandaluar infektimin nga koronavirusi e bezdis nga vapa. “Nuk mund të qëndroj dot në këtë anë rruge, jam i moshuar dhe më përzihet nga kjo era e keqe e plehrave,” shton Bakiu. Mbyllja e sheshit të depozitimit të mbetjeve në Porto Romano, të cilin qeveria shqiptare synon ta transformojë në një park urban ekologjik falë një investimi prej 15 milionë eurosh, e ka lënë bashkinë e Durrësit pa një alternativë të vlefshme për depozitimin e plehrave. Një përpjekje për dërgimin e mbetjeve të Durrësit në fshatrat Sukth dhe Manëz u prit me protesta nga banorët vendas, ndërsa negociatat për t’i transportuar plehrat drejt landfillit të Sharrës, ku një kompani koncesionare po ndërton një incenerator me kapacitet të lartë përpunues, nuk kanë korrur rezultet prej dy vjetësh për shkak të kostove të kripura të incenerimit dhe të transportit. Kryeministri Edi Rama premtoi gjatë një interviste televizive se kriza e mbetjeve në Durrës së shpejti do të gjejë zgjidhje, falë një marrëveshjeje midis kompanisë koncesionare të inceneratorit në Sharrë dhe bashkisë së qytetit bregdetar. “Këto ditë që flasim po bëhet një proces finalizimi e negocimi me Bashkinë e Durrësit dhe agjencinë përkatëse shtetërore në këtë fushë dhe brenda javës do të kemi një marrëveshje përfundimtare për të lëvizur mbetjet drejt landfillit të Sharrës në

Kazanët e plehrave në qytetin e Durrësit. Foto: Eriola Azizolli.

Tiranë,” tha Rama në emisionin “Open” në Top Channel. Kryeministri premtoi se situata do të stabilizohej brenda pak ditësh, duke pranuar se bashkia e Durrësit kishte ngurruar të firmoste. “Na u desh që të rrisnim presionin mbi bashkinë e Durrësit për këtë marrëveshje të rëndësishme,” tha Rama.“Edhe bashkia në Durrës kishte ngurrim për shkak të mbulimit të kostos së transportit,” shtoi ai. Megjithatë, kryeministri nuk sqaroi se nga do dalin fondet për kostot e e incenerimit në Sharrë, ku kompania koncesionare “Integrated Energy” B.V SPV përfiton një tarifë fikse të barabartë me 30 euro për ton, e cila indeksohet vit pas viti sipas inflacionit. Sipas llogaritjeve të BIRN, vetëm kontrata e depozitimit të mbetjeve të Durrësit do t’i sillte kompanisë Integrated Energy më shumë se 3 milionë euro çdo vit dhe të paktën 100 milionë euro gjatë gjithë kohështrirjes së kontratës koncesionare – kosto që duhet të financohen ose nëpërmjet tarifës së pastrimit të bashkisë së Durrësit ose nga pagesat përmes buxhetit të shtetit. E pyetur nga BIRN, bashkia e Durrësit tha nëpërmjet një zëdhënësi se po vazhdonte bisedimet me qeverinë shqiptare për të gjetur një zgjidhje të përshtatshme për de-

pozitimin e mbetjeve, ndërsa Këshilli i Ministrave nuk iu përgjigj një kërkese për koment. “Bashkia e Durrësit është në bisedime me qeverinë shqiptare për të zgjidhur përfundimisht problemin se ku do të depozitohen mbeturinat e bashkisë së Durrësit,” tha kjo e fundit. “Po kështu, bashkia e Durrësit i ka kërkuar Ministrisë së Financave një fond të posaçëm që do të bëjë të mundur depozitimin e mbetjeve në vendpozitimin më të afërt me Durrësin,” shtoi ajo. Problemi i venddepozitimit të mbetjeve për bashkinë e Durrësit e ka origjinën në korrik 2018, kur Këshilli Bashkiak shpalli ‘emergjencës mjedisore’ dhe mandatoi ish-kryebashkiakun socialist Vangjush Dako për të negociuar një kontratë me kompaninë koncesionare të inceneratorit të Sharrës për të depozituar mbetjet e qytetit. Dy vjet më vonë, Dako nuk është më kryebashkiak, por bashkia e Durrësit dhe qeveria vazhdojnë të negociojnë për kostot e evadimit të mbetjeve, ndërkohë që opozita ngre zërin për keqadministrimin e qytetit. “Degradimi i Durrësit ka filluar që në vitin 2007, kur në krye të bashkisë u vu Vangjush Dako, së bashku me të dhe mafia e krimit,” deklaroi në një konferencë për shtyp, Ferdinand Xhaferri – kreu lokal i Partisë Demokratike në opozitë, i cili 13-vjet

më parë humbi zgjedhjet ndaj ish-kryebashkiakut kontrovers socialist, të cilit i ndalohet hyrja në SHBA nga Departamenti i Shtetit për përfshirje në ‘korrupsion masiv’. Nga të gjitha dështimet e bashkisë, të cilat i kemi shprehur vazhdimisht, pastrimi i qytetit apo ‘mospastrimi” i qytetit është dështimi më i madh,” shtoi ai. Pas ardhjes në pushtet të qeverisë së kryeministrit Edi Rama në vitin 2013, strategjia e menaxhimit të mbetjeve në Shqipëri ndryshoi rrënjësisht, nga politika që nxisnin riciklimin në politika që favorizojnë incenerimin. Qeveria shqiptare lidhi tre marrëveshje koncesionare për ndërtimin e tre inceneratorëve, një në Elbasan, një në Fier dhe një tjetër në Tiranë; të treja të lidhura me administratorin misterioz Klodian Zoto dhe një seri kompanish të regjistruara në Mbretërinë e Holandës, një vend i Bashkimit Europian ku mund të regjistrohen lehtë kompani guaskë. Sipas një raporti auditimi të Kontrollit të Lartë të Shtetit, KLSH, vetëm kontrata koncesionare për ndërtimin dhe inceneremin e mbetjeve në Tiranë shkon në 370 milionë euro. Në qoftëse kësaj kontratë do t’i shtohej dhe incenerimi i mbetjeve të bashkisë Durrës – sipas përllogaritjeve të BIRN të bazuara në tarifën e koncesionarit prej 30 eurosh për ton dhe sasinë e mbetjeve që prodhohen çdo vit nga kjo bashki, vlera e koncesionit të Sharrës rritet me të paktën 100 milionë euro. Nëse kostove të lidhura me incenerimin e mbetjeve të Durrësit dhe Tiranës i shtohen edhe kostot e ndërtimit të inceneratorëve të Fierit dhe Elbasanit, kompanitë e lidhura me Klodian Zoton priten të përfitojnë një vlerë të përafërt me 500 milionë euro në 30 vitet e ardhshme nëpërmjet taksave dhe tarifave të taksapaguesve shqiptarë. Kreu vendor i Partisë Demokratike në Durrës, Ferdinand Xhaferri e lidh ndotjen e qytetit nga plehrat edhe me planifikimin e keq të investimit të parkut urban në fushën e depozitimit të mbetjeve në Porto Ro-

Qershor 2020

Koncesionet minerare kërcënojnë habitatin e fundit të tulipanit shqiptar Banorët e Kukësit ngrenë shqetësimin se dëmtimi i mjedisit nga kompanitë minerare kërcënon shkatërrimin e habitatit të fundit të ‘Tulipa Albanica’, një specie e rrallë dhe në rrezik zhdukjeje, që rritet vetëm në një sipërfaqe të vogël në verilindje të Shqipërisë. BASHKIM SHALA| BIRN | KUKËS

mano. “Është bërë një tender prej 15 milionë euro për ta kthyer fushën ku digjeshin mbetjet në Porto Romano në një EcoPark,” u tha ai gazetarëve të hënën. “Ndërsa janë lëvruar paratë për të ndërtuar Eco Parkun, nuk ka para për të hequr mbetjet e shpërndara në fillim të sezonit turistik”, shtoi ai. Partia Demokratike ka mbështetur dhe protestat e banorëve të Manzës kundër depozitimit të mbetjeve urbane të Durrësit. “ Bashkia në vend që të zgjidhte problemin, kërkoi vetëm që ta spostonte atë, duke i çuar mbetjet në Manëz, duke shkaktuar dhe atje ndotje,” përfundoi Xhaferri. Ndërkohë, tejmbushja e kontenierëve në Durrës ka ngritur alarmin midis qytetarëve dhe aktivistëve mjedisorë në Durrës. Magdalena Cara nga organizata mjedisore “Eco mjedisi” e cilëson si një situatë e paprecedentë. “Ngado që hedh këmbën, shikon vetëm plehra dhe rritja e temperaturave e bën çështjen dhe më problematike, pasi ndihet era e keqe nëpër rrugë,” tha Cara, e cila shtoi se kjo situatë vjen në prag të sezonit turistik dhe pas krizës së pandemisë së COVID-19 dhe tërmetit të 26 nëntorit. “Fundjava risolli tiranasit në Durrës si për fundjavë para tërmetit dhe COVID-19, por pamja që ofron qyteti nuk është e duhura, ndaj dhe si qytetarë kjo pjesë na dhëmb,” shtoi ajo. Edhe për pensionistin Flamur Bakiu, emergjenca mjedisore e sjellë nga mbetjet është e tepërt për Durrësin, duke marrë në konsideratë që qyteti bregdetar është goditur gjatë vitit të fundit nga kriza të njëpasnjëshme. “Frika nga tërmeti akoma nuk na kishte ikur, kur doli pandemia. U kyçëm brenda shtëpive për javë të tëra. Tani që po dalim, mirë maskat që s’i durojmë dot se të mbysin nga vapa, por duhet t’i mbajmë se jemi pleq, po erën e plehrave përse duhet ta durojmë,” tha 70-vjeçari. “Durrësin, vetëm Zoti mund ta ndihmojmë.Nuk po gjejmë qetësi, siguri, nuk jemi më të sigurt këtu,” përfundoi ai.

ga më shumë se 100 specie tulipanësh që njihen në të gjithë botën, vetëm 2 janë endemike të territorit shqiptar.Njëra prej tyre, ‘Tulipa Albanica’ rritet në një habitat të vogël prej gati 100 hektarësh në bashkinë e Kukësit. “Është padyshim lulja më e bukur që rritet në trojet shqiptare,” thotë aktivisti mjedisor Abdullah Diku. “Ka evoluar e tashmë ka gene krejt të veçanta, gene unike që e identifikojnë atë si specie shqiptare,” shtoi ai, duke nënvizuar se kjo lule që ka ngjyrën e flamurit, “është zhvilluar dhe ka mbijetuar për mijëra vite që ne ta shohim kështu si është sot.” Më 22 maj, Këshilli Bashkiak i Kukësit u mblodh dhe votoi për të marrë në mbrojtje të përkohshme një sipërfaqe toke për 72.7 hektarësh në njësinë administrative Surroj, pjesë e habitatit të tulipanit shqiptar. Por banorët e fshatit Mamëz në njësinë administrative fqinje të Kolshit e konsiderojnë këtë vendim të mangët, pasi nuk përfshin dhe territorin e fshatit të tyre si zonë e habitatit të mbrojtur.Banorët dyshojnë se përjashtimi nga sipërfaqja e mbrojtur e fshatit ka ardhur për shkak të interesave të disa anëtarëve të këshillit bashkiak, të cilët janë gjithashtu aksionerë në kompani minerare. Banorët e drejtojnë gishtin kundër Astrit Dobrushit, administrator i kompanisë minerare ‘Afrimi K’ sh.p.k kundër së cilës protestojnë prej vitesh, pasi e akuzojnë se ndot mjedisin e zonës duke depozituar në fshat stokun e mineralit të hekur-nikelit. ‘Afrim K’ sh.p.k nuk është e vetmja kompani minerare që operon në këtë zonë dhe që rrethon habitatin e tulipanit shqiptar – i cili listohet si një specie në rrezik zhdukjeje. Banorët e zonës e shohin me pikëpyetje angazhimin e zyrtarëve lokalë në mbrojtje të tulipanit shqiptar, ndërsa denoncojnë se vetëm dy muaj më parë, Këshilli Bashkiak dha pëlqimin për heqjen e disa ngastrave nga fondi kullosor në favor të shfrytëzimit të tyre nga një tjetër kompani minerare. I pyetur nga BIRN, Astrit Dobrushi – administratori i ‘Afrimi K’ Sh.p.k dhe njëherazi anëtar i Këshillit Bashkiak Kukës mohoi akuza e banorëve për konflikt interesi dhe nënvizoi se kompania e tij “zbatonte të gjitha ligjet.” ‘Tulipa Albanica’ është një specie e zbuluar për herë të parë në vitin 2010 nga biologu Besnik Hallaçi, Prof.Lulëzim Shuka, pedagog i Fakultetit të Shkencave të Natyrës në Universitetin e Tiranës dhe Prof. Kit Tan, pedagoge në Institutin e Biologjisë në Universitetin e Kopenhagenit në Danimarkë. Ky tulipan rritet në një oaz deri tani të pambrojtur në zonën e Mamëzit të Surrojit në Kukës. “Lulja e basulegjit, apo tulipani që po i thoni ju, është në malin e Sukës prej qindra vjetësh,” thotë blegtori 82vjeçar Hasan Demnushi, i cili që fëmijë ka

Lulja e tulipanit shqiptar në ekonominë pyjore “Mamëz Kalimash”.

Botanisti kuksian dhe njëkohësisht drejtues i Agjencisë të zonave të mbrojtura, Besnik Hallaçi

[një] letër Ministrisë së Shëndetësisë për ndotjen e ujërave nëntokësore dhe mbitokësorë nga firmat minerare që kanë depozituar pa kriter stokun e mineralit,” tha Sali Leka, kryeplak i fshatit Mamëz. Banorët e fshatit kanë protestuar disa herë kundër kompanisë ‘Afrimi K’ gjatë dekadës së fundit, duke e akuzuar atë se ndot ambientin, konflikt që ka evoluar edhe në përplasje fizike me policinë. Megjithatë, administratori i kompanisë minerare, Astrit Banorë të fshatit Mamëz në protestë kundër koncesioneve të minierave. Dobrushi i mohon pretendimet e banorëve kullotur dhitë dhe e njeh këtë mal në çdo për konflikt interesi dhe i akuzon se ankopëllëmbë të tij. hen për përftim personal. “Nuk kam asnjë “Ai rritet në vende si Rogat e Sanave, Rre- ndikim në vendimet e këshillit të Bashkisë, thatorë, Hurdha e Sukes, Qafa e Kalit dhe në pasi këshilli përbëhet prej 31 vetash dhe unë Qafë të Qarishtës,” shtoi Demnushi. jam njëri prej tyre,” tha Dobrushi. Për shkak se tulipani shqiptar rritet në një Kryeplaku i fshtatit Mamëz i kundërshhabitat të kufizuar, por edhe numri i vogël i ton gjithashtu pretendimet e Dobrushit që individëve të gjetur, e bën atë të jetë e rrezi- ankesat bëhen për përftim personal. kuar, duke u listuar sipas biologëve në llojet e ”Ankesat ndaj firmës nuk janë bërë nga mbrojtura nga Unioni Ndërkombëtar i Mbro- ana ime,” tha Sali Leka.“Unë jam përfaqëjtjes së Natyrës (IUCN). sues i fshatit dhe 84 kryefamiljarë kanë fir“Pasi është zbuluar si specie, është bërë mosur për ankesat që ata kanë, të cilat janë vlerësimi nga ana ekspertëve për tulipanin,” publike,” shtoi ai. ‘Afrim K’ nuk është komshprehet biologu Besnik Hallaçi, njëherazi pania e vetme minerare që operon pranë drejtor i Agjencisë Kombëtare të Zonave të habitat të tulipanit shqiptar. Me anë të një Mbrojtura në Kukës. vendim me 25 shkurt, Këshilli Bashkiak i “Numri është shumë i kufizuar, ndaj duhet Kukësit ka dhënë pëlqimin për vazhdimin e të merret urgjentisht në mbrojtje,” shtoi ai. procedurave të heqjes nga fondi pyjor e Profesor Lulzim Shuka, ekspert i Unionit kullosor të 7 ngastrave në një sipërfaqe prej Ndërkombëtar të Mbrojtjes së Natyrës 35.6 hektarësh të ekonomisë pyjore (IUCN) e ka shpallur tulipanin shqiptar si spe- “Mamëz-Kalimash”, që preken nga cie ndërkombëtarisht të rrezikuar. Edhe min- shfrytëzimi i hekur-nikelit në funksion të akistria e Mjedisit e ka në listën e kuqe si të rrezi- tivitetit të subjektit “NIKA-BL” sh.p.k. kuar tulipanin, si në Mamëz ashtu edhe në “Aktualisht makineritë e rënda dhe fadrozonën e Surroit. mat nuk janë larg nga tulipani shqiptar,” an“Një habitat kaq i ngushtë është i rrezikuar kohet Abdullah Diku. “Nuk është çudi nëse nga shumë faktorë, ku kryesorja është se kjo vendosin ta shkatërrojnë, me apo pa dashje, lule gjendet në një zonë me aktivitet minerar,” siç është vepruar deri tani…me pasuri natyshpjegoi Hallaçi. rore e kulturore,” shtoi ai. Biologu kuksian tha se nisur nga rreziku Edhe prefekti i qarkut të Kukësit, Zenel që i kanoset habitatit të tulipanit shqiptar, Ag- Kuçana ka rezerva përsa i përket lejeve minjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura në erare të lëshuara nga Agjencia Kombëtare Kukës dhe Instituti I Politikave Mjedisore në Burimeve Natyrore, AKBN, në këtë zonë. Tiranë, bashkë me bashkinë e Kukësit ranë “AKBN-ja ka bërë lëmsh me lejet e lëshnë konsensus që të miratojë shpalljen në mbro- uara si në Kukës, Has e Tropojë”, tha Kuçajtje dhe administrim të përkohshëm të habita- na për BIRN, ndërsa vlerësoi botanistin tit në një siperfaqe të përgjithshme 72.7 hek- Besnik Hallaçi për punën e bërë në zbulimtarë në Njësinë Administrative Surroj. in dhe mbrojtjen e tulipanit. Por kryepleqësia e fshatit Mamëz hedh Vetë Hallaçi mendon se vendimi i Këshildyshime se ky vendim i Këshillit të Bashkisë lit Bashkiak Kukës i jep vetëm mbrojtje të së Kukësit, që përjashton fshatin Mamëz nga përkohshme tulipanit shqiptar dhe për të mbrojtja e tulipanit, është bërë në mënyrë të siguruar një mbrojtje të përhershme kërkoqëllimshme dhe në konflikt interesi, për shkak het ndërhyrja e Ministrisë së Mjedisit. të aktivitetit minerar të kompanisë ‘Afrimi K’ “Duam që kjo lule të mos preket,” tha ai. sh.p.k në këtë zonë. “I takon Ministrisë së Mjedisit të marrë ven“Kryepleqësia e fshatit Mamëz si dhe 82 dimin që të marrë në mbrojtje të përhershme kryefamiljarë të këtij fshati i janë drejtuar me zonën,” përfundoi Hallaçi.

Qershor 2020

Blog

Pas një liste të gjatë dështimesh diplomatike në Europë, Lindjen e Mesme dhe Azi, Shtëpa e Bardhë synon të shënojë një sukses në politikën e jashtme nëpërmjet një marrëveshje paqeje midis Kosovës dhe Serbisë.

Çfarë po kërkon Administrata Trump në Kosovë? RIGELS LENJA| BIRN | MYNIH

ë vitin 1999, NATO nën drejtimin e SHBA-së për herë të parë ndërhyri në një konflikt që nuk rrezikonte sigurinë e asnjë prej vendeve anëtare, duke i hapur kështu rrugë doktrinës “Responsibility to Protect” ose R2P. Por, për SHBA-në Kosova do ishte së shpejti shembulli tipik i neo-konservatizmit Amerikan. Nëse R2P pranon ndërhyrje ushtarake në rast të pastrimeve etnike apo genocideve, neo-konservatizmi i jep një formë tjetër, pasi ka si fokus rrëzimin e regjimeve jo-demokratike dhe kthimin e këtyre vendeve në regjime demokratike dhe mbështetëse të SHBA-së. Administrata ‘Clinton’ vendosi ta bënte këtë ndërhyrje mbas dy dështimeve; pasi lejoi që konflikti në Bosnje të vazhdonte prej më shume se 4 vitesh dhe të kishte një bilanc prej më shumë se 100.000 viktimash. Kritikët, veçanërisht në mediat amerikane liberale, e kryqëzuan administratën ‘Clinton’ për mosndërhyrjen gjatë genocidit në Ruanda. Milosheviçi u ekstradua drejt Hagës, Kosova ngriti një sistem demokratik dhe lufta nuk pati asnjë ushtar amerikan të vrarë. Ndërhyrja e SHBA-së nuk kishte kosto politike. Kosova ishte pjesë e asaj që kishte ngelur nga Jugosllavia, e cila ishte një shtet i dështuar. Së treti, ndërhyja ishte në mbështetje të një popullsie në shumicë muslimane, duke minimizuar kundërshtitë apo ankesat nga vendet e botës arabo-isalmike. Më e rëndësishmja në vitin 1999, SHBA-të nuk kishin përjetuar akoma dështimin në Irak dhe Afganistan. Synimi për të rrezuar regjime jo-demokratike dhe për të sjellë në fuqi demokraci e miqësi ndaj SHBA-ve, e gjeti zbatimin e parë në periudhën e post-Luftës së Ftohtë. Kosova i plotësonte të dy elementët e doktrinave, atë ‘Responsibility to Protect’ dhe të neo-konservatorizmit amerikan. Administrata Trump, me gjithë skepticizmin e saj për sa i përket angazhimit në çështje Europiane, e ka vendosur arritjen e një marrëveshje Kosovë-Serbi në top prioritetet e politikës së jashtme. Duket se Shtëpia e Bardhë ka hyrë prej disa muajsh në ethet e garës presidenciale. Megjithëse kriza e COVID-19 dhe protestat ndaj vrasjes së afro-amerikanit George Floyd duket se e zhvendosi vëmendjen nga çështjet e jashtme. Bilanci i Presidentit Trump në politikën e jashtme është një katastrofë. Tentativa për de-nukleaurizuar Koren e Veriut, dështoi. Kjo u provua qartë me ngjarjet e fundit në Koren e Veriut. Politika e miqësisë dhe “letrave romantike” mes Kim Yong-ut dhe Presi-

Richard Grenell, së bashku me presidentin e Kosovës Hashim Thaçi dhe atë të Serbisë Aleksandër Vuçiç. Foto: Twitter/@HashimThaciRKS

dentit Trump, nuk dhanë rezultat. Administrata Trump provoi edhe mënyra të tjera, forcën e sanksioneve ndaj Venezualës dhe Iranit. Maduro është akoma në fuqi, kjo falë ndihmës së Kinës dhe Rusisë. Ndërkohë Irani e ka rinisur programin për pasurimin e uraniumit për armë bërthamore. Tentativa tjetër ishte e ashtuquajtura ”marrëveshja e shekullit” ajo mes Izraelit dhe Palestinës. Por edhe këtu SHBA-të e hodhën në erë rolin e të qenurit arbitër në këtë konflikt 70-vjeçar, pasi i dhanë prioritet vetëm kërkesave të njërës palë, asaj izraelite. Veç rasteve të mësipërme, Trump ka dështuar në premtimin e tij se do të arrinte një marrëveshje me talebanët në Afganistan dhe se do të tërhiqej plotësisht nga Iraku. Marrëveshja me Talebanët akoma nuk duket në horizont se do të implementohet, e ndërsa trupat amerikane janë akoma prezent në Irak. Lista e dështimeve të administratës Trump vazhdon me Ukrainën, Libinë dhe Sirinë. Duket se e vetmja kartë që ka ngelur është Kosova. Një vend pro-Amerikan, pa shumë mundësi për aleatët jashtë Perëndimit dhe që e ka të vështirë t’i thotë JO çdo lloj marrëveshje që mund t’i kërkohet nga Washingtoni. Së pari, kjo marrëveshje mund të rezultojë në një ‘photo op’, dhe një marrëveshje si ajo e Konferencës së Mynihut midis Serbisë dhe Kosovës, e cila nuk i hynte në punë askujt, përveç twitter-it të Presiden-

Administrata Trump, me gjithë skepticizmin e saj për sa i përket angazhimit në çështje Europiane, e ka vendosur arritjen e një marrëveshje Kosovë-Serbi në top prioritetet e politikës së jashtme. Duket se Shtëpia e Bardhë ka hyrë prej disa muajsh në ethet e garës presidenciale. Megjithëse kriza e COVID-19 dhe protestat ndaj vrasjes së afro-amerikanit George Floyd duket se e zhvendosi vëmendjen nga çështjet e jashtme. Bilanci i Presidentit Trump në politikën e jashtme është një katastrofë.

tit Trump. Së dyti Rusia nuk duket aq shumë jashtë loje. Presidenti Vuçiç, do të fluturojë në Moskë, 3 ditë para se të ulet për të diskutuar të ardhmen e Ballkanit në Shtëpinë e Bardhë. E kjo nuk duket e rastësishme. Së treti, mund të ketë një marrëveshje reale, por e cila ka shumë pikëpyetje për sa kohë asnjë nga aleatët europianë nuk do të jetë prezent. I dërguari special, Grenell është shprehur se SHBA-të do të mbulojnë pjesën ekonomike, kurse BE-ja atë politike. Në rast të një marrëveshje, gjasat janë që Trump do ta përdori atë për tu treguar aleatëve Europian aftësinë e tij diplomatike në zgjidhjen e një krize e cila prej mëse 10 vitesh i qe besuar Brukselit. E vështirë që SHBA-të në këtë periudhë krize ekonomike t’u ofrojnë qoftë Kosovës apo Serbisë ndihma financiare të konsiderueshme. Më shumë se sa dëshira e Trump për të zgjidhur një konflikt që vazhdon prej dekadash, ai ndodhet nën presion nga ish-këshilltari i tij John Bolton. Ky i fundit, në vazhdimësi të një liste të gjatë ish-zyrtarësh të lartë e ish-bashkëpunëtorë të ngushtë të Trump, e kanë quajtur një amator në politikën e jashtme presidentin amerikan. Më shumë se kurrë Pesidentit Trump i duhet çfarëdo lloj suksesi në diplomaci, e aq më shumë kur kjo mund të arrihet në një konflikt që së paku 3 prej paraardhësve të tij nuk kanë mundur ta paqësojnë.

No.

June 2020 Monthly

Albania ‘manipulated’ the aid data delivered to vulnerable groups during COVID-19 Data collected by BIRN shows that the government’s direct aid for vulnerable groups was two times smaller than donations from charities, while dozens of families complain they were left behind to scrape for survival.

Illustration: Jurgena Tahiri/BIRN.

MEDIA

ANALYSIS

Albania Gets Choice of ‘Insiders’ to Run Media Authority

Two Decades on, Kosovo’s Guerrilla Boss Thaci May Finally Face Trial

Three government advisors and a municipal spokesperson are in the running to head the supposedly independent body empowered to supervise the online media.

The indictment filed by the Specialist Prosecutor charging Kosovo President Hashim Thaci was a long-awaited move that follows two decades of investigations into alleged wartime wrongdoings.

June 2020

INVESTIGATION

atixhe Sula was looking after for her tetraplegic daughter when a row of army trucks disembarked near a camp of emergency container houses in the town Manza - about 16 kilometers north of the port city of Durres, to distribute food packages as part of a humanitarian operation for families in need during the COVID-19 pandemic. Upon learning of the arrival of the trucks, the woman in her 70’s ran with her husband to the camp, but was left empty-handed. “Although we hurried, we did not get anything. We are two old people with a sick daughter. Who deserved it more than us,” asks the disappointed Hatixhe. With their home demolished by the November 26thearthquake and the disabled daughter, Hatixhe Sula’s family checks three of the five criteria of the COVID-19 assistance program simultaneously. However, the elderly woman complained that no one informed her about the aid and no one took note of “who benefited and who did not”. With country in lockdown from the COVID-19 pandemic, Prime Minister Edi Rama announced on March 19th a food assistance program for families in need, allocating to the Ministry of Defense 16 million euros for humanitarian operations. Apart from families on welfare, people with disabilities, pensioners, the homeless and families who lost their homes in the deadly November 26thearthquake that hit central Albaniawere also included in the assistance program. “We will not leave a door unknocked,” Rama promised, while posting dozens of photos and videos on his Facebook page from the operation for the distribution of food packages by the armed forces. And yet, dozens of families in need told BIRN that they were left to fetch for themselves or received food packages that did not last even two weeks - not enough to feed their hunger during the two months in pandemic lockdown. In an effort to factcheck the number of families in need who received food packages during theCOVID-19 lockdown, BIRN was confronted with a cacophony of figures, while comparing Prime Minister Rama’s reports on his Facebook page with data provided by

the Ministry of Defense and the 61 municipalities in the country. From mid-March till the end of May, Rama reported on more than 400,000 families and individuals assisted by the humanitarian operation, while the Ministry of Defense states that only half of them about 226,000 families - were helped with free food and non-food packages. Data collected through freedom of information requests from the country’s 12 prefectures provide a bleaker picture. BIRN estimates that around 173,000 free food packages were distributed throughout Albania; part of which were collected through donations from charities and businesses. The government seems to be the smallest operator in this aid effort, despite it monopolized the data to show its solidarity with vulnerable groups. Data collected by BIRN shows that direct aid from the State Reserves accounted for only 12% of the total reported by the Ministry of Defense and 11 % of the amount report from municipalities. In both cases, the direct aid provided by the government is half the amount of aid packages collected by donations. Asked by BIRN about the discordance of figures, an Armed Forces official speaking on behalf of the Ministry of Defense explained that the prime minister’s reports went beyond free food assistance packages. “The prime minister has included in the

daily information any assistance provided to the needy, including the distribution of medicines and not for free food packages,” said the colonel, who refused to be identified by name. The colonel admitted that donations were included in the PM’s reports. Economy experts are critical of the deficiency of government aid for vulnerable groups during the pandemic, while considering the reporting of donations in the same bundle as a scandal. “It turns out that the charitable groups of civil society or other groups of foundations that distributed aid packages were more rational than the packages distributed by the government through the Ministry of Defense,” said Sherif Bundo, a lecturer at the Faculty of Economics in the University of Tirana. “This has to do with the solidarity of society and not the publicimage of the government,” he said. Emergency tender while warehouses were full On March 19th decision the government decided to assist families in need during the isolation due to the pandemic, awarding them a monthly cash payment of economic assistance, a food and supplies package, free drug shipments from pharmacies. A Central Commission for the Provision of Assistance was also set up, chaired by Defense Minister Olta Xhaçka. One of the tasks of the

Behare Perleka in the container camp in Manza, Durrës.

commission was to determine the amount of food and non-food products that would be distributed to families in need. On the same day as the government’s decision the Ministry of Defense opened a tender with an emergency procedure worth 105.7 million lek [800,000 euros] for the purchase of food packages and selected the North Macedonian company “Eurovia” through direct negotiation. However, at a time when the Ministry of Defense held the emergency tender for the purchase of food products, the warehouses of the State Reserves in the village of Lunder outside Tirana were full. A document obtained by BIRN shows thatin Lunder were warehoused at the time 400 tons of flour, 80 tons of rice, 80 tons of sugar, 70 tons of pasta, 50 tons of oil, 50 tons of beans, 20 tons of canned meat, 5 tons of salt, 30 tons of detergents and 30 thousand pieces of soap. After winning the tender, the company “Eurovia” delivered 30 thousand food packages, but they were not immediately distributed to the needy. According to the official of the Ministry of Defense who spoke to BIRN, the food packages procured through the emergency tender were stored as a reserve fund in Lundër, while the Army forces distributed the food products that were there earlier. The food tender is part of an investigation by the Special Prosecution, SPAK, following a complaint filed by the opposition Democratic Party. The Former head of Civil Emergencies Directorate, Shemsi Prençi sees a breach of law in the decision to hold the food packages as an emergency fund. “This is a fund given with an emergency tender, without a procedure, without competition, in order to go urgently to families in need. It is not allowed to be held in reserve. If it did not go directly to the destination, then it is clear that all the haste on how the tender took place is suspicious, “said Prençi. Discrepancies were also found in the products included in the distributed packages, despite the decision to distribute standardized packages. The Ministry of Defense released to BIRN the list of food products included in the aid package approved by the Central Commission for the Provision of Assistance. It is different

June 2020

Illustration: Jurgena Tahiri/BIRN.

from the package published by Prime Minister Rama, but also from the packages verified on the ground by BIRN. With a weight of almost 20 kilograms, the package is priced at 4264 lek (34 euro) and contains 3.5 kilograms of pasta, 3 liters of oil and 3 kilograms of rice, 2 kilograms of sugar and the same amount of beans, 1 kilogram of salt, 1.2 kilograms of canned food, 2.5 liters of detergent. and 5 bar of soap. The package lacked a 25kg bag of flour promised by the head of government, which was offset by 2kg of Arabian dates, donated by the Kingdom of Saudi Arabia. Economic experts told BIRN that unit prices of products from state reserves in Lunder are higher than those found in the supermarket chains. They also criticized the high shortage of flour - which equates to “the daily bread” for the needy. “If we take into account the quality of items [distributed items have been among the items with the lowest quality in the market], verified by direct contacts with beneficiaries of these items, prices turn out to be 15-20% more higher, ”said professor Bundo. Prices according Bundo can otherwise be considered “extremely high” if they were excluded from the VAT regime. ArbenMalaj, a former finance minister in the previous socialist government and a professor at the Faculty of Economics, told BIRN that eliminating flour from a humanitarian aid package was unjustified. “Distributing Arabian dates and not distributing flour or reducing the amount of other first-hand goods is inefficient and leaves room for abuse,” Malaj said. Even the former head of civil emergencies, Shemsi Prençi, considers the introduction of dates in the aid package ‘cynical’, while the flour has been removed - considered by him as “a staple food for families in need”. “I haven’t seen any Arabian dates in the document on the composition of the [aid] package. With cynicism and malice, the authorities have introduced the dates donation in the food package, as this will increase the weight fictitiously, ”he said. Referring to a confidential report, Prenci told BIRN that civil emergencies had distributed only 1,280 bags of flour by the end of May. “This is the lowest figure in the history of

Civil Emergencies in the event of an accident, although it has been extended in time and in lockdown,” Prenci added. “Got the package, not the bread” A study by World Vision Albania with data collected from 1,200 families, mostly from rural areas, shows that 76% of them did not meet their food needs during the lockdown caused by the COVID-19 pandemic. The study also found that over 70% of the families sought help through food packages as the only way to escape hunger. In the container camp in Manza, Durrës, 65-year-old Behare Përleka is one of the few who has not yet cooked the food package she received from the Army. She holds the box with the logo of the Material State Reserves on the second floor of a bunk bed. “Nine packets of pasta, three kilos of sugar, three of rice, two tomato sauce bottles, three liters of oil and one kilo of salt and one pack of kadaif,” the woman counts, pulling out one after another from the cardboard box the products, where the “King” brand leads. Like many other residents, Beharja denied receiving any flour, both in the Army-distributed aid package and later. While her neighbor, Hasime Doda complained that the government had brought the package, but not the bread. “They brought ready-made food, but not the bread. What could I do with that package when it did not last for ten days.They did

Besiko Gjypi, 32 on her building in Tirana.

not return, ”said the woman, part of a family of nine. Unlike the container camp in Manza, in the village of Cakran in the municipality ofFier, Army forces returned for a second time during the pandemic. But the products inside the package changed from one time to the next. One of the residents, introduced as Sose, told BIRN that the flour was missing from the first package, but 3.7 kilograms of flour were added in the second package. “But in this second one, there were neither dates nor soaps,” the woman said, insisting that these aid was inadequate to meet the needs of her family. In Tirana, BesikoGjypi, 32, thanks the Church for not forgetting her family of seven. The mother of four points out that the package she received from the municipality was not enough for a week. “I thank the church, they have not let us experience hunger,” the woman told BIRN. In Manza, Mujahedin Mujahedin-e Khalq, the Iranian opposition group that has a camp outside of the town, has also helped during the pandemic. “The Mujahedeen came for Eid and brought a lot of stuff, but not only for Eid. They and the local priest, who brought us beds, mattresses, blankets, kept us alive. We are grateful to them, ”said a resident. Members of the Roma community in Albania, who organized a wave of protests in the early days of the lockdown, were also excluded from thegovernments and municipal aidprogrammes. Romina Sefa and Brisilda Taçi, both Roma community activists, complained that hundreds of members of this community were left out. “We work closely with the community and many of them came and complained that they had not received any assistance,” said Sefa. “Immediately we informed the municipality and only after our insistence, they were set in motion,” she added. In the Lapraka area at the periphery of Tirana, Valbona Rruqe erupts in complaints as soon as she is asked if whether she received help during the pandemic. The mother of four, a member of the Roma community, survives by collecting recyclable materials, an activity that was completely banned during the weeks lockdown. “I went to the administrative unit number 11 and no one took me into consideration, we did not have any kind of help. I don’t know how we are still alive,”said Rruqe. The gap in the data People’s complaints over the aid programme are in stark contrast with the results presentedby the Ministry of Defense, which counts hundreds of thousands of families helped during the COVID-19 pandemic. In response to BIRN’s request for information, the Ministry said the humanitarian operation helped about 1 million people by distributing pensions “door-to-door” , 226,000 families benefited from free food and non-food packages and the army deliver 60,000 packaged bought from families in lockdown.

About 100,000 other families, according to the Ministry of Defense, were assisted with delivery of drugs, disability payments and even information and consulting. However, direct aid from the State Reserve’s warehouses in Lunder has been minimal. According to ministry officials, 22,369 packages were distributed by the end of May, and after a second decision from Council of Minsters’ on June 1, another 6,480 packages were delivered to the needy. The aid form the State Reserve is several times smaller than the food packages distributed in the country’s 61 municipalities - including donations. The data collected by BIRN through freedom of information requests from 12 prefectures show that the main burden of assistance for vulnerable groups was borne by the local government with 73,588 food packages distributed throughout the territory from about 173,000 in total. Donations made available by associations, businesses and individuals rank second with 63,062 food packages for the needy. By the end of May, charitable donations turn out to be almost three times more than the packages distributed by the State Reserves. However, the Defense Ministry claims that packages distributed by the State Reserves are not the government’s only contribution. “It may seem like a small number if we only refer to the packages distributed by the State Reserves, but really a lot of work has been done on the ground. All the packages distributed by the local government are also part of the government’s aid, as the funds have been given to them by the government, ”said the Defense official. Former head of Civil Emergencies Shemsi Prençi opposed the idea, saying the operational costs were higher than the humanitarian operation itself. According to Prenci, municipal funds have also been insufficient. “Municipalities have insufficient funds for the number of poor families they count, so they extend a hand to the church, the mosque and private companies,” he said. According to Arben Malaj, the abuse of figures is not unintentional. “Manipulation of numbers is done for two reasons; the first is not to show a decline in trust in the government, because donations are about twice as high for these social groups, and the second the confusing data can be used to feed corrupt schemes, ” he told BIRN. Malajpoints that other countries were allowed to increase the deficit and debt so as not to abandon the unemployed, the poor and businesses, but the distribution of aid in just two weeks, according to him, came with human toll. “How can the government help the unemployed and the poor for only two weeks in a crisis of several months?” This is neglect, it seriously damages the needy, but also the public credibility of governments,” Malaj added. Professor Sherif Bundo points out that there was a disproportionate distribution of aid in the territory and that government solidarity was found lacking in the suburbs or remote areas. Bundo also calls a scandal the calculation of charitable donations within the government balance sheet or their use for promotional effect. “Government structures and especially those of the municipality of Tirana abusively used public funds for political and promotional effects. If these funds would have been entrusted by government as donation to a charitable entity, I am convinced that the efficiency of their use would have been higher, ”he said. However, Bundo thinks that from this crisis there also lessons learned. “The only good lesson learned from this pandemic is the fact that government structures learned the approximate number of people in need,” he concluded.

June 2020

MEDIA

Albania Gets Choice of ‘Insiders’ to Run Media Authority Three government advisors and a municipal spokesperson are in the running to head the supposedly independent body empowered to supervise the online media. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

he Venice Commission last Friday criticized Albania’s disputed new media law, calling the package “not ready to be adopted in its current form” and suggesting it could have a chilling effect on media freedom and be abused by oligarchs to shield themselves from criticism. Proposed by Socialist Prime Minister Edi Rama on 2018 on his “personal initiative”, if approved, it would create a new administrative body empowered to supervise – and punish – the country’s online media. The law was approved last December amid sharp protests from both Albanian and international rights bodies – and despite calls by the European Commission for it to not do so. It was only vetoed by President Ilir Meta, and then effectively blocked further when the Council of Europe asked the Venice Commission for an opinion. The Commission has raised numerous concerns, starting with the problem of having an Albanian Media Authority, AMA, council whose members are politically affiliated. “All the [current] members of the AMA have a clear political affiliation,” the opinion observed, noting that the law gives the AMA “weighty administrative powers”, which would be problematic for freedom of expression online. “These new powers should not be entrusted to those bodies without first ensuring that they are sufficiently independent from the political parties, big media businesses or other corporate interests connected with politics,” the Commission noted. But while the Commission suggested changing the formula to elect AMA members, guaranteeing their independence, Albania’s parliament is busy completing the process of selecting three new members, including the chair. Documents reviewed by BIRN and interviews with media experts show that, besides legal irregularities, all the candidates are connected to the government.

Candidates’ CVs and political positions are worrying The competition for the new AMA chairman was called first in autumn 2019, but failed due to a lack of candidates. Parliament reissued the call in January this year, when three government advisers applied: Maklen Misha, Edvin Kukunja and Fatjon Hoxhalli. Along with them, the Director of Information in the Municipality of Tirana, Denis Dedej, expressed interest. Their political affiliation is one problem. But their CVs obtained by BIRN through Freedom of Information Requests also raise doubts about the procedure of verification conducted by parliament. None of them has more than 10 years’ relevant professional experience, as the law requires. Media organisations in Albania say blatant flaws in competition processes for independent institutions are nothing new in the country. But they add that this time, due to the new powers that the AMA could possess as part of Rama’s so-called Anti-Defamation Initiative, it would be no laughing matter. “A political candidate as head of the AMA … would create a very dangerous situation because the government is still pushing forward a law that has been criticized by both local and international organisations,” Elvin Luku, a media professor, told BIRN. Following publication of the Venice Commission’s opinion, Prime Minister Rama expressed “gratitude” for its work, adding that its “valuable suggestions” would be addressed by parliament – but only to “guarantee the right of every person to protect himself from defamation”. Taulant Balla, head of the Socialist Party Parliamentary Group, went further, claiming that the Venice Commission had in fact confirmed the need to fight defamation in Albania, which some considered an outright distortion. “The Venice Commission has supported the need for a law to regulate the online media market in Albania,” Balla claimed.

Albanian media mikes are seen in this photo of 19 July 2019 during a press conference called by media organizations against the so-called anti-defamation package. Photo: BIRN

Ministerial advisors insist posts aren’t political Meanwhile, the contestants for the AMA chairmanship have refused to consider themselves politically affiliated, despite their current and previous positions. “The position of [ministry] advisor is not a political one and has nothing to do with political affiliation,” Maklen Misha, the apparent lead candidate, who is currently advisor to Defence Minister Olta Xhacka, said. Fatjon Hoxhalli, who has been a media advisor to two ministries, also claimed his position was a technical one. The two other candidates did not answer BIRN’s request for comments. Albania’s Law on the Public Administration considers members of ministry staff and ministry advisors as holding political functions, and as office holders who “are nominated and dismissed by the minister”. While the AMA’s organic law does not specifically ban ministerial advisors from running for its board, the overriding aim of the law was to guarantee the independence of the institution that oversees the audiovisual media market. However, acting as government advisors is only one aspect of the political affiliations of the candidates. Documents obtained by BIRN through FOI requests also show the candidates held other party political positions in the past. Misha had been a founder of the G99 political party in 2008 first created by Tirana’s current Socialist mayor, Erion Veliaj. He had also been part of the working group for the Socialist Party’s election programme in 2013, and was an advisor to a deputy prime minister in 2014-2015. He was advisor to mayor Veliaj from 2015 to 2018. Kukunja, currently legal advisor to the Ministry of Justice, worked in the same capacity at the Ministry of Education from

2013 to 2017. Hoxhalli works now for a private firm IDRA Research – but worked previously as advisor for Minister of Education Besa Shahini and for Deputy Prime Minister Niko Peleshi. Dedej works currently as director of Information in the Municipality of Tirana. Not much evidence of 10 years’ experience The law on the AMA demands also that candidates for board positions have at least 10 years of professional experience. Documents seen by BIRN show that fulfillment of this condition by all four candidates is doubtful. Verifications conducted by parliament show that Misha had only eight years and one month of regular employment. He self-declared about two more years and nine months in work experiences, proved by declarations issued by employers. “Before applying, experts told me that regular employment with social insurance contributions is not necessary,” he said. “I have eight years and one month with social insurance, but I had another period as a consultant or freelancer. I have been paid based on projects and, for these revenues, tax has been paid,” he said. Kukunja has four years and seven months of documented regular employment, for which social security contributions had been paid, plus about two more years under part-time contracts. His CV stated that he started working in 2012. Dedej has about seven years and nine months of documented regular employment. A statement from a newspaper owner says he acted as an advisor to it for three years. Hoxhalli started work as director at the National Agency of Tourism in 2014, and has six years of documented work. Agenda Institute, an NGO, issued a statement claiming it employed him for

June 2020

Three’s a Crowd: the Albanian Crime Gang that Wasn’t In 2018, Albanian authorities said they had busted an organised crime group with tentacles reaching across Europe. Then a newly-created team of special prosecutors backtracked. EDMOND HOXHAJ| BIRN | TIRANA

another four years. Hoxhalli has defended his position, claiming he notched up other working experiences outside Albania. Parliament meanwhile told BIRN it had not yet concluded whether any of the candidates met the criteria. “Their documentation is still being reviewed,” a spokesperson told BIRN. Meanwhile, Misha and Hoxhalli have insisted they fulfilled the legal conditions in terms of both experience and political independence. “I don’t feel myself being near any political party,” Hoxhalli said. An old story The election of AMA members and chair has caused political debates in the past but, for some media rights organizations, the current candidates show that the current government is determined to go well beyond that and increase its control over this important body. Koloreto Cukalli, head of the Albanian Media Council, told BIRN that the current candidates suggest closer control of the AMA is needed in the eyes of the ruling majority. “The law doesn’t explicitly ban political advisors running for the board because the law cannot foresee all possible perversities that human mind can imagine to violate institutions,” he said. But, he added, the law clearly aimed to have politically independent members, and this is “the founding stone of the rule of law”, he added. “The appointment of the chairman directly by the Prime Minister, which seems to be the case currently, will make that institution even more dependent,” he continued. “The process is not only not serious,” Luku, the media expert emphasized, “but is fake in its entirety. A chairman is being appointed, not elected – in flagrant violation of the law.

n the evening of September 21, 2018, police special forces raided a pool hall in the Albanian capital, Tirana, in search of Safet Bajri. Thirty-six-year-old Bajri was among more than a dozen people rounded up that day by police in Tirana, the northern Albanian town of Shkodra and the Dutch port of Rotterdam. Albania’s Serious Crime Prosecution hailed the arrests as the culmination of a two-year international investigation to take down what it said was an organised criminal enterprise involved in extortion, illegal gambling, football match-fixing and illegally influencing public officials. The Serious Crime Prosecution was disbanded barely a year later and replaced by a team of dedicated anti-corruption and organised crime prosecutors under a landmark overhaul of Albania’s much-maligned justice system. Much was expected of the Special Anti-Corruption and Organised Crime Prosecution, better known by its acronym SPAK, but within weeks it had ruled that the so-called Bajri Group was not a group at all, saying it had no evidence to prove any of the crimes, bar the match-fixing, was committed by more than two of the defendants at a time – the benchmark for an organised criminal enterprise under Albanian law. The decision, coupled with months of procedural wrangling between courts, mean the defendants are only now nearing trial, but in a lower court in Shkodra where several of them grew up and hold significant business interests. Some have walked free after their pre-trial detention expired. The charges they face have been heavily watered down. The developments, pieced together via court documents obtained by BIRN, raise fresh questions about the effectiveness of the 2019 justice overhaul under the Socialist-led government of Prime Minister Edi Rama, and of SPAK in particular. Its creation was hailed as a major step in the fight against deep-rooted organised crime and graft in Albania, but SPAK already faces criticism over the collapse of money-laundering charges in the

Illustration: Jurgena Tahiri

case of 3.4 million euros found by police stuffed in the door cavities and upholstery of two imported cars in mid-2018. So far, it can boast only of the arrest on April 3 this year of two mid-level prison officials on suspicion of taking bribes to facilitate the sale of over-priced goods to prisoners. Rich criminal backgrounds Some of the defendants in the Bajri case are well-known to police forces in Europe. Safet Bajri had already been handed prison sentences twice in Belgium – nine years in 2015 for exploitation of prostitutes and participating in a criminal enterprise and 13 years in 2017 for the same charges. Freed pending trial in Belgium, he was deported by immigration authorities as an illegal alien. In March 2019, following his arrest in Albania, the court in Shkodra converted the combined Belgian sentences to a total of nine years in prison, cut on appeal to eight years and nine months. His 44-year-old brother, Ilir, who was arrested in Albania the same day as Safet, was a fugitive from Italian authorities having been sentenced in Italy to five and a half years in prison also for the exploitation of prostitutes as well as drug trafficking. Another relative, 39-year-old Behar Bajri, who was arrested the same day in Rotterdam and extradited last year, has been charged separately with killing his underage wife and a businessman in Shkodra in 2000. Behar’s 47-year-old brother Enver Bajri, who was picked up by Spanish police in the Costa Blanca port of Alicante several weeks after the others, had also been sentenced previously in Italy for organising illegal emigration, exploitation of prostitutes and forgery of documents,

according to a police statement. He was sentenced to six years in prison, though the statement did not specify whether he served any of it. Investigation ‘nearing the end’ Prosecutors say the file in the current case is extensive, but the evidence does not support the charge of operating as an organised criminal enterprise. So they handed the case off to Shkodra. “To have a structured criminal enterprise a collaboration of at least three people in conducting one or more penal offences is needed,” the SPAK prosecutors who handled the case, Ened Nakuci and Edvin Kondili, told BIRN. “If the collaboration exists between only two persons, then we have other forms of collaboration.” The court in Shkodra, however, returned the case to Tirana on February 19 this year saying it had no indication that the courts had confirmed the prosecution’s decision to transfer it. Months of wrangling over which court had jurisdiction finally culminated in a High Court decision on April 30 that the case belonged to Shkodra. “Our decision is based on the law and the evidence and the High Court decision confirmed this,” said Nakuci and Kondili. But the time lost meant that on May 20 this year a number of the defendants walked free from pre-trial detention. Custody was extended until June 20 for Behar, Ilir and Safet Bajri. Enver Bajri has yet to be extradited from Spain. Without the ‘criminal enterprise’ element, the charges they face carry much lighter sentences. Safet Bajri now faces only one charge: match-fixing. Shkodra prosecutor Xhevahir Lita told BIRN: “We are nearing the end of the investigation.”

June 2020

ANALYSIS

Two Decades on, Kosovo’s Guerrilla Boss Thaci May Finally Face Trial The indictment filed by the Specialist Prosecutor charging Kosovo President Hashim Thaci was a long-awaited move that follows two decades of investigations into alleged wartime wrongdoings. MARIJA RISTIC | BIRN | BERLIN

t was no coincidence for Kosovo President Hashim Thaci, the former guerrilla chief charged with crimes against humanity and other war crimes during and after the war in Kosovo. On Wednesday he boarded his plane to Washington, flying to the US for a long-anticipated meeting with his Serbian counterpart, Aleksandar Vucic, and the US Special Envoy, Richard Grenell, to discuss future of Kosovo-Serbia relations. As he prepared his briefing points somewhere in the skies over Europe, the press release from the Kosovo Specialist Prosecutor’s Office announced that he was the first person about whom it is publicly known that an indictment has been filed for a range of crimes against humanity and war crimes, including murder, enforced disappearance of persons, persecution, and torture. The indictment comes after the veteran warrior-turned-politician, who has maintained a grip on decision-making in Kosovo since the war there ended in 1999, ousted the government of his opponent Albin Kurti after months of struggle, installed a new puppet government in its place and was ready to finalise a “deal of the century” with Serbia and his US allies. In the past year, Thaci has also tirelessly met with diplomats, powerful friends, politicians and lawyers in order to remove a potential problem overshadowing his agenda for the last five years – the Kosovo Specialist Chambers, a Hague-based hybrid court set up to try former members of the Kosovo Liberation Army, KLA, which Thaci led during the struggle against Serbia’s oppressive rule. The pressure was immense, and the Hague-based prosecutor, who has otherwise remained confidential about who would be put on trial, said he had only issued “this public notice of charges because of repeat-

ed efforts by Hashim Thaci to obstruct and undermine the work of the KSC … in an attempt to ensure that he does not face justice”. According to prosecutor Jack Smith, Thaci and his close allies “put their personal interests ahead of the victims of their crimes, the rule of law, and all people of Kosovo”. The indictment, filed on Thaci’s 52nd birthday, on April 24, alleges that he and others are responsible for nearly 100 murders. The other crimes alleged in the indictment involve hundreds of known victims of Kosovo Albanian, Serb, Roma, and other ethnicities, and include Kosovo Albanian political opponents. The indictment interrupted Thaci’s trip and led him to cancel the Washington meeting, but only after a pre-trial judge confirms the April submission from the prosecution can he be put behind bars to await trial. This may happen tomorrow. Or it might be as late as this autumn. The pre-trial judge has six months from the April 24 date of the filed indictment to confirm it, reject it, or request changes. History student who wrote Kosovo’s history The Kosovo President has established himself as a shrewd tactician able to out-manoeuver opponents and has dominated Kosovo’s politics since the war ended – from being its first prime minister to foreign minister to president. He and his Democratic Party of Kosovo, PDK, have held a grip on almost every aspect of political life in former Serbian province for two decades. Born in 1968 to a farming family in the central village of Buroja in the Drenica valley, Thaci was the seventh of nine children. He studied history at the University of Pristina and, by the late-1980s, was involved in the underground People’s Movement of Kosovo, LPK. This was an illegal political formation in the former Yugoslavia, a

one-party state ruled by the League of Communists of Yugoslavia until 1990. Founded in 1982, the LPK sought to unite Kosovo with neighbouring Albania, then also a communist state. Due to his LPK activities, Thaci fled Yugoslavia in 1993 and obtained political asylum in Switzerland, where he became a founding member of a related organization, the KLA. He frequently travelled back to Kosovo, crossing the border illegally, to work on organising the KLA’s structure on behalf of the LPK. Most senior KLA members came from the now defunct LPK. By 1997, Thaci was leading the KLA’s political arm and so played a pivotal role in articulating the political ambitions of Kosovo Albanians in what was now an armed fight against Belgrade rule. NATO’s intervention in 1999 in the worsening conflict, and a bombing campaign targeting Serbian positions, brought the war in Kosovo to an end, as Serbia withdrew its forces. With Kosovo now administered by a UN mission, UNMIK, Thaci agreed to disband the provisional government and played a key role in decommissioning and dissolving the KLA as well. In late 1999, he was elected head of the new Party for Democratic Progress, soon renamed the Democratic Party of Kosovo, PDK. From then on, Thaci became one of the most relevant interlocutors for international diplomats, especially when it came to ensuring that everyone adhered to international policy in Kosovo, including the former KLA factions under Thaci’s control or influence. He was briefly in opposition from 2001 to 2004 but returned as prime minister in January 2008. Soon after, on February 17, 2008, he read out Kosovo’s declaration of independence, endorsed by the majority of the Kosovo assembly, so becoming one of the most important figures in Kosovo history. The PDK went on to win three consecu-

tive elections, in 2007, 2010 and 2014. Thaci served as prime minister twice, between 2008 and 2010 and between 2011 and 2014. To meet the constitutional rule that stipulates that the head of state cannot hold other public posts, as President, Thaci resigned from the PDK leadership. He was succeeded by his close ally, the former chairman of the assembly, Kadri Veseli, now also indicted for war crimes. From Ponte’s memoirs to organ trafficking allegations Public opinion about Thaci’s political achievement is sharply divided. To many Kosovars he is the founder of Europe’s youngest state. For others, he is a corrupt politician who has prevented Kosovo’s transformation to democracy. For the international community, he was almost always a trusted partner. For Serbs, he was always a war criminal, responsible for the persecution of the Serbs in Kosovo, leading to his first war crimes indictment before courts in Serbia. Serbia’s arrest warrant for Thaci issued in early 2000 was never taken seriously internationally, due to Belgrade’s obvious bias. After the war ended, the International Criminal Tribunal for former Yugoslavia, ICTY, began releasing indictments against various leaders, army officers, police and soldiers from all the countries of the old joint state. But Thaci got away. His name was never on the lists, despite rumours that he was being investigated. The failure to investigate KLA leaders only came into focus after the former ICTY chief prosecutor, Carla del Ponte, published her memoirs. In them, she said that “the investigation of the Kosovo Liberation Army fighters appeared to be the most frustrating of all the investigations done by the ICTY”. Del Ponte was also the first to openly speak out about the witness intimidation

June 2020

Europeans Offer to Host Serbia-Kosovo Summit in Paris With a planned meeting in the White House on Saturday derailed by the indictment of the Kosovo President, France and Germany have indicated their willingness to host a summit in Paris. MILICA STOJANOVIC | BIRN | BELGRADE

problems that she and her team faced in these cases. In her book, Madame Prosecutor, published in 2009, she wrote: “Witnesses were so afraid and intimidated that they even feared to talk about the KLA presence in some areas, not to mention actual crimes”. She added: “Those willing to testify had to be transferred to other countries with their entire families and many states were not willing to accept them.” After the war in 1999, Kosovo lacked a proper police force and the NATO peacekeeping force in Kosovo, KFOR, and the UN mission, UNMIK, couldn’t ensure security. “I am convinced that UNMIK and even KFOR officers were afraid for their lives and the lives of their missions’ members. I think some of the ICTY judges were afraid that they would become a target for the Albanians,” Del Ponte wrote. On the basis of her memoirs, an enquiry was established led by Swiss rapporteur Dick Marty. January 2011 marked the start of what was probably Thaci’s most difficult time in politics, when the Council of Europe adopted Marty’s damning report. It accused the KLA leadership, including Thaci, who was then prime minister, of involvement in “organ trafficking, abductions and mistreatment of detainees” during the 1998-99 war in Kosovo. The report and subsequent EU-led investigations led to the creation of a new court, the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office, tasked with dealing with the crimes allegedly committed by the KLA against civilians and alleged collaborators with the former Yugoslav regime. New prosecutors are following different strategy What is clear from the statement issued by prosecutor Smith, in the absence of the full ten-count indictment, is that this prosecution has followed a different strategy to

its predecessors at the ICTY. ICTY prosecutors charged former KLA members mostly for isolated crimes, focusing on certain events and then trying to prove the connections between the indicted and the specific crime. It led to problems with witnesses, especially as they often changed their testimony. Documentation was also poor, considering the guerrilla nature of the KLA. The result was an inability to provide conclusive evidence proving the “command responsibility” of those on trial. Prosecutor Smith and his team, many of whom are veteran prosecutors from the ICTY, are focusing instead on large-scale campaigns of murder and persecution – and are trying to prove not that as a KLA leader, Thaci was not only responsible for war crimes but also for crimes against humanity. Crimes against humanity refer to crimes committed in the context of widespread or systematic attacks against civilians or identifiable parts of the civilian population, and can be committed in peace time, not just during conflicts, like war crimes. The indictment alleges that Thaci, Veseli, and the other charged suspects are criminally responsible for nearly 100 murders. The crimes alleged in the indictment involve hundreds of known victims of Kosovo Albanian, Serb, Roma, and other ethnicities and include political opponents. They also include enforced disappearance of persons, persecution, and torture. The scale of the crimes attributed to the former KLA leadership was initially revealed in 2014 by former prosecutor Clint Williamson. According to his team, certain elements of the KLA intentionally targeted minority populations with acts of persecution. These included killings, expulsions, inhumane treatment, abduction and illegal detention in camps in Kosovo and Albania, destruction of religious sites and ethnic cleansing of certain areas. Williamson claimed that there was evi-

erbia’s President, Aleksandar Vucic, said that the public will be informed “probably on Monday or Tuesday” about a new date for the resumed Belgrade-Pristina dialogue and for the summit that probably will happen before that. He added it is not up to him to reveal the date, which he knows, but the European Union representatives. “Pristina announced the date, although we were asked to keep silent. I know the dates, but as an honourable person, I cannot tell the public about something that is the job of the EU and certain members – France and Germany,” Vucic said in Brussels, Tanjug news agency reported. Vucic was due to meet his Kosovo counterpart Hashim Thaci on Saturday in Washington as well as the US envoy for the Kosovo- Serbia dialogue, Richard Grenell. However, after the Kosovo Specialist Prosecution indicted Thaci for war crimes and crimes against humanity on June 24, the US meeting has been put on hold until further notice. On Thursday, the French embassy in Kosovo tweeted that France and Germany expected the dialogue to resume soon, and that German “Chancellor [Angela] Merkel [and French] President [Emmanuel] Macron remain ready to host a sum-

dence also showing that in 1998 and 1999, the KLA was engaged in a sustained campaign of violence and intimidation directed at its Kosovo Albanian political opponents, which included extrajudicial killings, intimidation and torture. Day in court for victims, or political persecution The announcement of the indictment came as a bombshell in a region already troubled by instability and turmoil that have increased during the recent pandemic. The EU and US separately issued statements supporting the work of the prosecution and arguing that such indictments are path towards reconciliation in the region. But for politicians in Kosovo, the move to indict Thaci was just politics, and was unjust. Former PM Ramush Haradinaj, who was himself summoned by the prosecution last year as a suspect, said: “The KLA conducted a pure war, which resulted in freedom and the establishment of the Republic of Kosovo. We trust in the innocence of President Thaci, Mr Veseli and all other comrades.” PDK head Veseli, the other person named in the indictment, was the first to respond to the announcement by the Specialist Chambers: “The accusations are completely without basis. It is also not true that we threatened the court,” he said. “I’m worried that the true motivations of the prosecutor are political. Having in mind the timing, a couple of days ahead of

mit in Paris”. German Ambassador to Kosovo Christian Heldt tweeted: “Our governments stand ready to be helpful with proposed meeting in July.” On June 17, while the US meeting was on schedule, Thaci told Voice of America that a “summit is expected to be held in Paris in the third week of July”. On July 1, Germany takes over the Presidency of the Council of the EU from Croatia and the stalled Kosovo-Serbia dialogue will be one of priorities of the new presidency when it comes to the Western Balkans. When announcing the US meeting on June 15, Grenell tweeted that “If either side is unsatisfied with the June 27 discussions, then they will go back to the status quo after they leave Washington”. In his statements, he often highlighted that the focus of the meeting would be economic issues.

the White House meeting … people are right to suspect this was not a coincidence,” Veseli added. International human rights groups like Human Rights Watch said that the indictment of Thaçi and other former KLA leaders would advance justice for war crimes and crimes against humanity committed during and after the 1998-1999 Kosovo war. But they warned that a key challenge to justice remains witness protection, which has plagued so many war-crimes trials of former KLA members, both in Kosovo and at the ICTY. “This indictment is a positive step for justice as these alleged crimes have hung over Kosovo for two decades,”Lotte Leicht, European Union director at Human Rights Watch, said. “After years of demanding justice, victims from all ethnic groups may finally get to have their day in court,” she added. Who at the end will get their day in court remains to be seen. Hopes and stakes are high, both for Kosovo’s already polarized society, which has lurched from one crisis to another in the last five years, but also for the victims both in Kosovo and Serbia. They have been waiting for this for more than 20 years, in anxiety and with high expectations. Meanwhile, the most spoken-about person in Kosovo today, Thaci, remains silent. He is nowhere to be found. He cancelled his US meeting – but when and how he will return to Kosovo is yet to be confirmed. His office on Wednesday insisted he would be back in Pristina on Thursday, without specifying his location.

June 2020

We must make sure the coronavirus is not succeeded in the Western Balkans by another, even more dangerous virus – one with which this region is all too familiar.

Opinion

Nationalism May Well Haunt a Post-Pandemic Balkans MARIJA DJORIC | BIRN | BELGRADE

istory shows us that, in times of crisis, individuals turn to the community they belong to. This is shown also in the example of the COVID-19 pandemic, when people retreated to the borders of their countries, just as a wounded beast retreats to its cave, where it is safe. Take the example of Serbia, to which almost half a million people have returned from abroad since the start of the pandemic. Something similar happened in the rest of the region, and the entire world as well. In this constellation of sociopolitical relations a strengthening of nationalist rhetoric, has also occurred, additionally inspired by the migration crisis. The division between “Us” and “Them” as categories is always a good foundation for strengthening extreme nationalism, which already represents a heavy burden from the past, carried on the backs of all the peoples of the Western Balkans. The COVID-19 virus pandemic has shown no differences between nations, religions, races, rich and the poor. In the face of this invisible enemy, we are equal in misfortune. An example of how adverse circumstances sometimes connect the unconnectable was witnessed in Bosnia, where its three-member Presidency released a joint statement calling on the citizens to show solidarity and trust in institutions. The coronavirus seemed to have succeeded in Bosnia where everybody else in the Western Balkans had failed in the last 30 years – to override national tensions and make humanity prevail over cheap political points. It seemed too good to be true – but the fact is that the Western Balkans did put nationalism in a state of hibernation – at least for a while. But there is a saying in the Balkans, that “everything that’s nice is short-lived”, and so it was in the case of nationalist passions. As the pandemic subsides, everything has returned to normal and nationalism sees a fresh surge of aggression, in the form of anti-migrant sentiment. Migrants have emerged as the new threat to national survival, creating anxiety and a feeling of vulnerability among the population. The old metaphor about the Balkans as a “powder keg” still rings true. The curse of small differences has marked the Balkan mentality map and written the gloomy history of our peninsula – with not so many lessons learned from the past. Perhaps the Latin slogan “nome-

Illustration. Photo: Unsplash/Branimir Balogovic

nest omen” best captures the spiritual and political state in which we have been stranded for centuries. Namely, (according to Halilĺnalcik) the name “Balkans” etymologically derives from the word balk, which translates as – mud. The Balkan nations have indeed for centuries been trapped in a muddy “quagmire”, from which they are still struggling to escape. This particularly refers to the Western Balkans, which faces myriad political challenges. Nationalism, weak institutions, civil wars, economic and social crises, societies in transition and violent extremism are just some of the issues pushing us deeper into the “mud” in which we are helplessly trapped. In the forthcoming period, we can expect a surge in nationalist tendencies as a consequence, among other things, of the COVID-19 pandemic. Nationalism is one of the most controversial phenomena not only in the Western Balkans, but in the global context. To understand it, we must first perceive it within space and time, like any other sociopolitical phenomenon. The modern nationalist ideology emerged in the cradle of the French Revolution; the term itself was first used by Augustin Barruel, an anti-Jacobin priest. It found a foothold in the 19th century national liberation movements, when great nations like Germans and Italians were united. National movements also showed their emancipating character, in the Austro-Hungarian Monarchy, once dubbed the “prison of the peoples”. But nationalism in the Balkan context during the

20th and 21st centuries has shown its more “demonic” side, and is considered a generator of civil wars and violence and thus a largely negative phenomenon.. To understand nationalism, it is necessary to understand the nation as its constituent category. Ernest Renan argued that a nation is defined by its “past and present,” while the future remains uncertain. It is possible to discern this “spiritual principle” in defining the nation in the case of the Balkan peoples. In the space of just a few decades, amalgamated nations, like the Yugoslavs, emerged, which then quickly disintegrated and led to the formation of new identities. It is not uncommon that in the same family, people declare themselves as belonging to different nations, which additionally complicates the “Gordian Knot”. This problem is very present in Montenegro, which is currently facing a significant identity crisis. The answer to the primordial ontological question – who am I? – can hardly be given in the Western Balkans precisely because many people have so-called “torn identities”. A nation is a political category and this is its fundamental distinction from other related phenomena such as people, or ethnicity. But, on the other hand, this creates significant potential for political manipulation. The essential issue with the nationalist ideology is not only the determination of one’s nationality (because this is a private matter), but also the fact that nationalism is predominantly a state-building ideology. In the Western Balkans, where socalled “ethnic” borders often do not coincide with “territorial” ones, it forms the

basis of many political tensions. It should be borne in mind that national identities in this region are often volatile, amorphous and fluctuating, due to the sociopolitical situation. The pandemic showed how, in the times of crisis, “birds of a feather flock together”, as when over half a million people returned from abroad to Serbia alone. Crises expose a person’s face and reveal one’s true essence – and it is not much different with states. The survival instinct sometimes brings out the worst in individuals and collectives. National egoism has prevailed worldwide, and the Balkan nations have realized that they have only themselves and perhaps their neighbours to rely on. In the coming days, we can expect a surge in nationalist passions in the Western Balkans, due to two current phenomena: The first reason will be the migrant crisis and its impact on Western Balkan countries, with Serbia and Bosnia being especially affected. Fake news plays a major role in creating a negative climate for migrants, but there are also real incidents with migrants as offenders. Another reason for the intensification of nationalist sentiment will be the upcoming elections in the Western Balkans; parliamentary, provincial and local elections in Serbia, early parliamentary elections in Northern Macedonia, regular parliamentary elections in Montenegro and regular local elections in Bosnia. It is an unwritten rule that parties resort to nationalist in election campaigns to divert attention from real domestic political problems. Peoples in the Western Balkans have a wealth of past experience with nationalist ideology that brought them no good. Let’s hope that we have learned some history lessons, and turn to our mutual economic interests that can connect us and ensure prosperity in the post-pandemic time. The Balkans is connected by a system of communicating vessels. If our neighbour experiences hardship, the crisis is bound to strike us, too. As Ernest Hemingway wrote, in For Whom the Bell Tolls, quoting John Donne: “No man is an island, entire of itself.” We are all part of a greater region, and we influence each other. This is why all of us in the Western Balkans must make sure that coronavirus is not succeeded by a much more dangerous “virus” that we have seen all too often in our recent history: extreme nationalism.

June 2020

Analysis

Kosovo’s negotiators must not be under any illusions when they come to seal a deal with Serbia.

Five Things Kosovo Must Know Before Doing a Deal with Serbia VISAR XHAMBAZI | BIRN | PRISTINA

ollowing the election of the new government in Kosovo, the US special presidential envoy for the Kosovo-Serbia dialogue, Richard Grenell, has taken a proactive and assertive approach to the talks, increasing the likelihood of a final deal in which the US plays a significant role. Representatives of Kosovo and Serbia were supposed to meet at the White House at the end of the month. Grenell was blunt in his statement that, “If either side is unsatisfied with the June 27 discussions then they will go back to the status quo after they leave Washington.” The political climate in Kosovo is currently one of deep polarisation. Nonetheless, the Kosovo delegation must take into account the following five crucial points before the next rounds of negotiations. Meanwhile, Kosovo Prime Minister Avdullah Hoti on Thursday cancelled an eagerly anticipated trip to Washington to meet Serbia’s President Aleksandar Vucic and resume stalled negotiations with Serbia over the future status of the former Serbian province whose independence Belgrade does not recognise. Hoti canceled his trip after the Hague-based Specialist Prosecutor’s Office filed a ten-count indictment with the Kosovo Specialist Chambers, KSC, accusing Kosovo President Hashim Thaci, Kosovo politician Kadri Veseli and others with a range of crimes against humanity and war crimes, including murder, enforced disappearance of persons, persecution, and torture during the Kosovo war. A final deal does not guarantee UN membership for Kosovo A final deal with Serbia will put Kosovo in a better position internationally and will lessen the obstacles to membership in international organisations. However, it does not guarantee UN membership for Kosovo. Russia and China are both UN Security Council permanent members with veto powers. These countries do not recognise Kosovo, so even if Kosovo and Serbia reach a deal, this will not automatically translate into UN membership for Kosovo. Consequently, the Kosovo delegation should demand concrete steps on how to overcome potential vetoes from Russia and China.

Grenell is not a neutral envoy Kosovo is the most pro-American country in the world and has welcomed the US re-engagement in the region. However, there is enough evidence to show that Grenell is not the best pick to handle these negotiations. A man of controversy, he has no experience working on the Balkans. Grenell has served the interests of authoritarian and corrupt politicians such as Viktor Orban in Hungary and Vladimir Plahotniuc in Moldova, without reporting these activities as required under the US Foreign Agents Registration Act, FARA. Moreover, his tenure as US ambassador to Germany stirred much criticism, amid accusations, he was biased and undiplomatic. Grenell’s track record gives good reason to be sceptical of his ability to fulfill his role as the US Envoy for the Kosovo-Serbia dialogue and also begs the question of whether Grenell can act as an unbiased intermediary. Kosovo must push for a comprehensive deal, not just any deal A deal that does not tackle all open issues with Serbia is destined to fail. Serbia has not demonstrated it is ready to deal with its past. In fact, President Alexandar Vucic declared that Serbia is willing to give up potential EU integration

if that is the only benefit for Serbia from the negotiations on Kosovo. Serbia wants to gain more from these negotiations, potentially a land swap. Serbia expects Kosovo to make major concessions while Belgrade itself has yet to acknowledge, let alone apologise, for the devastating effects of the Kosovo war, including the massacre and rape of civilians and widespread damage to property. A formal letter of apology would be a starting point to resolve deeply rooted issues. The deal should also include guarantees that Serbia will remove reference to Kosovo from its constitution, a formal letter of recognition and an expression of willingness to open an embassy in Kosovo. The deal must be in full accordance with Western liberal values Kosovo does not have to compromise on its borders, provide extraterritoriality for the Serbian Orthodox Church, or establish an Association of Serbian Majority Municipalities with executive powers. Kosovo is a multi-ethnic state with a progressive constitution which defends and promotes the rights of ethnic minorities. Giving executive powers to municipalities based on ethnicity violates

the multiethnic nature of the country. In addition, transferring autonomous powers to a church is in violation of the secular nature of the republic. Most importantly, a sustainable final deal with Serbia must be based on solidarity and human rights consistent with Western values, and not based on ethnic lines and changes to current borders. Refusing to sign a deal is not the end of the world The Trump administration’s eagerness to finalise a deal or the fear of lost momentum are not reason enough for Kosovo to sign a deal. At a time when Trump’s foreign policy is motivated by his reelection prospects, Kosovo should be especially wary of a deal proposed by the US. If the Kosovo delegation is pressured into signing a deal which they consider to be biased or unfair towards Kosovo, they must refuse to do so. Refusal to sign a deal does not necessarily mean a deterioration in relations between Kosovo and the West. Kosovo must be persistent in its demands and defend what is best for the country’s national security and wellbeing. Kosovo’s independence is irrevocable, but its functionality is at stake. No deal is better than a bad deal.

June 2020

INVESTIGATION

Asylum Outsourced: McKinsey’s Secret Role in Europe’s Refugee Crisis In 2016 and 2017, US management consultancy giant McKinsey was at the heart of efforts in Europe to accelerate the processing of asylum applications on over-crowded Greek islands and salvage a controversial deal with Turkey, raising concerns over the outsourcing of public policy on refugees. LUDĚK STAVINOHA and APOSTOLIS FOTIADIS | BIRN |

he language was more corporate boardroom than humanitarian crisis – promises of ‘targeted strategies’, ‘maximising productivity’ and a ‘streamlined endto-end asylum process.’ But in 2016 this was precisely what the men and women of McKinsey&Company, the elite US management consultancy, were offering the European Union bureaucrats struggling to set in motion a pact with Turkey to stem the flow of asylum seekers to the continent’s shores. In March of that year, the EU had agreed to pay Turkey six billion euros if it would take back asylum seekers who had reached Greece – many of them fleeing fighting in Syria, Iraq and Afghanistan – and prevent others from trying to cross its borders. The pact – which human rights groups said put at risk the very right to seek refuge – was deeply controversial, but so too is the previously unknown extent of McKinsey’s influence over its implementation, and the lengths some EU bodies went to conceal that role. According to the findings of this investigation, months of ‘pro bono’ fieldwork by McKinsey fed, sometimes verbatim, into the highest levels of EU policy-making regarding how to make the pact work on the ground, and earned the consultancy a contract – awarded directly, without competition – worth almost one million euros to help enact that very same policy. The bloc’s own internal procurement watchdog later deemed the contract “irregular”. Questions have already been asked about McKinsey’s input in 2015 into German efforts to speed up its own turnover of asylum applications, with concerns expressed about rights being denied to those applying. This investigation, based on documents sought since November 2017, sheds new light on the extent to which private management consultants shaped Europe’s handling of the crisis on the ground, and how bureaucrats tried to keep that role under wraps. “If some companies develop programs which then turn into political decisions, this is a political issue of concern that should be examined carefully,” said German MEP Daniel Freund, a member of the European Parliament’s budget committee and a former Head of Advocacy for EU Integrity at Transparency International. “Especially if the same companies have afterwards been awarded with follow-up contracts not following due procedures.” Deal too important to fail The March 2016 deal was the culmination of an epic geopolitical thriller played out in Brussels, Ankara and a host of European capitals after more than 850,000 people – mainly Syrians, Iraqis and Afghans – took to the Aegean by boat and dinghy from Turkey to Greece the previous year. Turkey, which hosts some 3.5 million refugees from the nine-year-old war in neighbouring Syria, committed to take back all irregular asylum seekers who travelled across its territory in return for billions of euros in aid, EU visa liber-

alisation for Turkish citizens and revived negotiations on Turkish accession to the bloc. It also provided for the resettlement in Europe of one Syrian refugee from Turkey for each Syrian returned to Turkey from Greece. The EU hailed it as a blueprint, but rights groups said it set a dangerous precedent, resting on the premise that Turkey is a ‘safe third country’ to which asylum seekers can be returned, despite a host of rights that it denies foreigners seeking protection. The deal helped cut crossings over the Aegean, but it soon became clear that other parts were not delivering; the centrepiece was an accelerated border procedure for handling asylum applications within 15 days, including appeal. This wasn’t working, while new movement restrictions meant asylum seekers were stuck on Greek islands. But for the EU, the deal was too important to be derailed. “The directions from the European Commission, and those behind it, was that Greece had to implement the EU-Turkey deal full-stop, no matter the legal arguments or procedural issue you might raise,” said Marianna Tzeferakou, a lawyer who was part of a legal challenge to the notion that Turkey is a safe place to seek refuge. “Someone gave an order that this deal will start being implemented. Ambiguity and regulatory arbitrage led to a collapse of procedural guarantees. It was a political decision and could not be allowed to fail.” Enter McKinsey. Action plans emerge simultaneously Fresh from advising Germany on how to speed up the processing of asylum applications, the firm’s consultants were already on the ground doing research in Greece in the summer of 2016, according to two sources working with the Greek asylum service, GAS, at the time but who did not wish to be named. Documents seen by BIRN show that the consultancy was already in “initial discussions” with an EU body called the ‘Structural Reform Support Service’, SRSS, which aids member states in designing and implementing structural reforms and was at the time headed by Dutchman Maarten Verwey. Verwey was simultaneously EU coordinator for the EU-Turkey deal and is now the EU’s director general of economic and financial affairs, though he also remains acting head of SRSS. Asked for details of these ‘discussions’, Verwey responded that the European Commission – the EU’s executive arm – “does not hold any other documents” concerning the matter. Nevertheless, by September 2016, McKinsey had a pro bono proposal on the table for how it could help out, entitled ‘Supporting the European Commission through integrated refugee management.’ Verwey signed off on it in October. Minutes of management board meetings of the European Asylum Support Office, EASO – the EU’s asylum agency – show McKinsey was tasked by the Commission to “analyse the situation on the Greek islands and come up with an

action plan that would result in an elimination of the backlog” of asylum cases by April 2017. A spokesperson for the Commission told BIRN: “McKinsey volunteered to work free of charge to improve the functioning of the Greek asylum and reception system.” Over the next 12 weeks, according to other redacted documents, McKinsey worked with all the major actors involved – the SRSS, EASO, the EU border agency Frontex as well as Greek authorities. At bi-weekly stakeholder meetings, McKinsey identified “bottlenecks” in the asylum process and began to outline a series of measures to reduce the backlog, some of which were already being tested in a “mini-pilot” on the Greek island of Chios. At a first meeting in mid-October, McKinsey consultants told those present that “processing rates” of asylum cases by the EASO and the Greek asylum service, as well as appeals bodies, would need to significantly increase. By December, McKinsey’s “action plan” was ready, involving “targeted strategies and recommendations” for each actor involved. The same month, on December 8, Verwey released the EU’s own Joint Action Plan for implementing the EU-Turkey deal, which was endorsed by the EU’s heads of government on December 15. There was no mention of any McKinsey involvement and when asked about the company’s role the Commission told BIRN the plan was “a document elaborated together between the Commission and the Greek authorities.” However, buried in the EASO’s 2017 Annual Report is a reference to European Council endorsement of “the consultancy action plan” to clear the asylum backlog. Indeed, the similarities between McKinsey’s plan and the EU’s Joint Action Plan are uncanny, particularly in terms of increasing detention capacity on the islands, “segmentation” of cases, ramping up numbers of EASO and GAS caseworkers and interpreters and Frontex escort officers, limiting the number of appeal steps in the asylum process and changing the way appeals are processed and opinions drafted. In several instances, they are almost identical: where McKinsey recommends introducing “overarching segmentation by case types to increase speed and quality”, for example, the EU’s Joint Action Plan calls for “segmentation by case categories to increase speed and quality”. Much of what McKinsey did for the SRSS remains redacted. In June 2019, the Commission justified the non-disclosure on the basis that the information would pose a “risk” to “public security” as it could allegedly “be exploited by third parties (for example smuggling networks)”. Full disclosure, it argued, would risk “seriously undermining the commercial interests” of McKinsey. “While I understand that there could indeed be a private and public interest in the subject matter covered by the documents requested, I consider that such a public interest in transparency would not, in this case, outweigh the need to protect the commercial interests of the company concerned,” Martin Selmayr, then secretary-general of the European Commission, wrote. SRSS rejected the suggestion that the fact that

Infographic. Photo: BIRN/Igor Vujcic

Verwey refused to fully disclose the McKinsey proposal he had signed off on in October 2016 represented a possible conflict of interest, according to internal documents obtained during this investigation. Once Europe’s leaders had endorsed the Joint Action Plan, EASO was asked to “conclude a direct contract with McKinsey” to assist in its implementation, according to EASO management board minutes. ‘Political pressure’ The contract, worth 992,000 euros, came with an attached ‘exception note’ signed on January 20, 2017, by EASO’s Executive Director at the time, Jose Carreira, and Joanna Darmanin, the agency’s then head of operations. The note stated that “due to the time constraints and the political pressure it was deemed necessary to proceed with the contract to be signed without following the necessary procurement procedure”. The following year, an audit of EASO yearly accounts by the European Court of Auditors, ECA, which audits EU finances, found that “a single pre-selected economic operator” had been awarded work without the application of “any of the procurement procedures” laid down under EU regulations, designed to encourage transparency and competition. “Therefore, the public procurement procedure and all related payments (992,000 euros) were irregular,” it said. The auditor’s report does not name McKinsey. But it does specify that the “irregular” contract concerned the EASO’s hiring of a consultancy for implementation of the action plan in Greece; the amount cited by the auditor exactly matches the one in the McKinsey contract, while a spokesman for the EASO indirectly confirmed the contracts concerned were one and the same. When asked about the McKinsey contract, the spokesman, Anis Cassar, said: “EASO does not comment on specifics relating to individual contracts, particularly where the ECA is concerned. However, as you note, ECA found that the particular procurement procedure was irregular (not illegal).” “The procurement was carried under [sic] exceptional procurement rules in the context of the pressing requests by the relevant EU Institutions and Member States,” said EASO spokesman Anis Cassar. McKinsey’s deputy head of Global Media Relations, Graham Ackerman, said the company was unable to provide any further details. “In line with our firm’s values and confidentiality policy, we do not publicly discuss our clients or details of our client service,” Ackerman told BIRN.

June 2020

Infographic. Photo: BIRN/Igor Vujcic

Infographic: BIRN/Igor Vujcic

‘Evaluation, feedback, goal-setting’ It was not the first time questions had been asked of the EASO’s procurement record. In October 2017, the EU’s fraud watchdog, OLAF, launched a probe into the agency, chiefly concerning irregularities identified in 2016. It contributed to the resignation in June 2018 of Carreira, who co-signed the ‘exception note’ on the McKinsey contract. The investigation eventually uncovered wrongdoings ranging from breaches of procurement rules to staff harassment, Politico reported in November 2018. According to the EASO, the McKinsey contract was not part of OLAF’s investigation. OLAF said it could not comment. McKinsey’s work went ahead, running from January until April 2017, the point by which the EU wanted the backlog of asylum cases “eliminated” and the burden on overcrowded Greek islands lifted. Overseeing the project was a steering committee comprised of Verwey, Carreira, McKinsey staff and senior Greek and European Commission officials. The details of McKinsey’s operation are contained in a report it submitted in May 2017. The EASO initially refused to release the report, citing its “sensitive and restrictive nature”. Its disclosure, the agency said, would “undermine the protection of public security and international relations, as well as the commercial interests and intellectual property of McKinsey & Company.” The response was signed by Carreira. Only after a reporter on this story complained to the EU Ombudsman, did the EASO agree to disclose several sections of the report. Running to over 1,500 pages, the disclosed material provides a unique insight into the role of a major private consultancy in what has traditionally been the realm of public policy – the right to asylum. In the jargon of management consultancy, the driving logic of McKinsey’s intervention was “maximising productivity” – getting as many asylum cases processed as quickly as possible, whether they result in transfers to the Greek mainland, in the case of approved applications, or the deportation of “returnable migrants” to Turkey. “Performance management systems” were introduced to encourage speed, while mechanisms were created to “monitor” the weekly “output” of committees hearing the appeals of rejected asylum seekers. Time spent training caseworkers and interviewers before they were deployed was to be reduced, IT support for the Greek bureaucracy was stepped up and police were instructed to “detain migrants immediately after they are notified of returnable status,” i.e.

as soon as their asylum applications were rejected. Four employees of the Greek asylum agency at the time told BIRN that McKinsey had access to agency staff, but said the consultancy’s approach jarred with the reality of the situation on the ground. Taking part in a “leadership training” course held by McKinsey, one former employee, who spoke on condition of anonymity, told BIRN: “It felt so incompatible with the mentality of a public service operating in a camp for asylum seekers.” The official said much of what McKinsey was proposing had already been considered and either implemented or rejected by GAS. “The main ideas of how to organise our work had already been initiated by the HQ of GAS,” the official said. “The only thing McKinsey added were corporate methods of evaluation, feedback, setting goals, and initiatives that didn’t add anything meaningful.” Indeed, the backlog was proving hard to budge. Throughout successive “progress updates”, McKinsey repeatedly warned the steering committee that productivity “levels are insufficient to reach target”. By its own admission, deportations never surpassed 50 a week during the period of its contract. The target was 340. In its final May 2017 report, McKinsey touted its success in “reducing total process duration” of the asylum procedure to a mere 11 days, down from an average of 170 days in February 2017. Yet thousands of asylum seekers remained trapped in overcrowded island camps for months on end. While McKinsey claimed that the population of asylum seekers on the island was cut to 6,000 by April 2017, pending “data verification” by Greek authorities, Greek government figures put the number at 12,822, just around 1,500 fewer than in January when McKinsey got its contract. The winter was harsh; organisations working with asylum seekers documented a series of accidents in which a number of people were harmed or killed, with insufficient or no investigation undertaken by Greek authorities. McKinsey’s final report tallied 40 field visits and more than 200 meetings and workshops on the islands. It also, interestingly, counted 21 weekly steering committee meetings “since October 2016” – connecting McKinsey’s 2016 pro bono work and the 2017 period it worked under contract with the EASO. Indeed, in its “project summary”, McKinsey states it was “invited” to work on both the “development” and “implementation” of the action plan in Greece. The Commission, however, in its response to this investigation, insisted it did not “pre-select”

McKinsey for the 2017 work or ask EASO to sign a contract with the firm. Smarting from military losses in Syria and political setbacks at home, Turkish President Recep Tayyip Erdogan tore up the deal with the EU in late February this year, accusing Brussels of failing to fulfil its side of the bargain. But even before the deal’s collapse, 7,000 refugees and migrants reached Greek shores in the first two months of 2020, according to the United Nations refugee agency. German link This was not the first time that the famed consultancy firm had left its mark on Europe’s handling of the crisis. In what became a political scandal, the German Federal Office for Migration and Refugees, according to reports, paid McKinsey more than €45 million to help clear a backlog of more than 270,000 asylum applications and to shorten the asylum process. German media reports said the sum included 3.9 million euros for “Integrated Refugee Management”, the same phrase McKinsey pitched to the EU in September 2016. The parallels don’t end there. Much like the contract McKinsey clinched with the EASO in January 2017, German media reports have revealed that more than half of the sum paid to the consultancy for its work in Germany was awarded outside of normal public procurement procedures on the grounds of “urgency”. Der Spiegel reported that the firm also did hundreds of hours of pro bono work prior to clinching the contract. McKinsey denied that it worked for free in order to win future federal contracts. Again, the details were classified as confidential. Arne Semsrott, director of the German transparency NGO Fragden Staat, which investigated McKinsey’s work in Germany, said the lack of transparency in such cases was costing European taxpayers money and control. Asked about German and EU efforts to keep the details of such outsourcing secret, Semsrott told BIRN: “The lack of transparency means the public spending more money on McKinsey and other consulting firms. And this lack of transparency also means that we have a lack of public control over what is actually happening.” Sources familiar with the decision-making in Athens identified Solveigh Hieronimus, a McKinsey partner based in Munich, as the coordinator of the company’s team on the EASO contract in Greece. Hieronimus was central in pitching the company’s services to the German government, according to German media reports.

Hieronimus did not respond to BIRN questions submitted by email. Freund, the German MEP formerly of Transparency International, said McKinsey’s role in Greece was a cause for concern. “It is not ideal if positions adopted by the [European] Council are in any way affected by outside businesses,” he told BIRN. “These decisions should be made by politicians based on legal analysis and competent independent advice.” A reporter on this story again complained to the EU Ombudsman in July 2019 regarding the Commission’s refusal to disclose further details of its dealings with McKinsey. In November, the Ombudsman told the Commission that “the substance of the funded project, especially the work packages and deliverable of the project[…] should be fully disclosed”, citing the principle that “the public has a right to be informed about the content of projects that are financed by public money.” The Ombudsman rejected the Commission’s argument that partial disclosure would undermine the commercial interests of McKinsey. Commission President Ursula von Der Leyen responded that the Commission “respectfully disagrees” with the Ombudsman. The material concerned, she wrote, “contains sensitive information on the business strategies and the commercial relations of the company concerned. ” The president of the Commission has had dealings with McKinsey before; in February, von der Leyen testified before a special Bundestag committee concerning contracts worth tens of millions of euros that were awarded to external consultants, including McKinsey, during her time as German defence minister in 2013-2019. In 2018, Germany’s Federal Audit Office said procedures for the award of some contracts had not been strictly lawful or cost-effective. Von der Leyen acknowledged irregularities had occurred but said that much had been done to fix the shortcomings. She was also questioned about her 2014 appointment of Katrin Suder, a McKinsey executive, as state secretary tasked with reforming the Bundeswehr’s system of procurement. Asked if Suder, who left the ministry in 2018, had influenced the process of awarding contracts, von der Leyen said she assumed not. Decisions like that were taken “way below my pay level,” she said. In its report, Germany’s governing parties absolved von der Leyen of blame, Politico reported on June 9. The EU Ombudsman is yet to respond to the Commission’s refusal to grant further access to the McKinsey documents.

June 2020

INVESTIGATION

The Castle: How Serbia’s Rulers Manipulate Minds and the People Pay Serbian taxpayers are unwittingly paying for an army of bots to promote the country’s ruling party and denigrate its rivals.

is Twitter name is ‘Robin Xud’, a Serbian homage to the legendary English outlaw hero who robbed from the rich and gave to the poor. And just like the Sheriff of Nottingham in the ballads of Robin Hood, Xud’s enemy resides in a castle, in this case an Internet database registered in 2017 at www.castle. rs Staring into two monitors in a dimly-lit room, Xud – who spoke on condition BIRN did not reveal his true identity – is part of a small team of programmers tracking the online operations of Serbia’s ruling Serbian Progressive Party, SNS. According to Xud’s band of merry men and the findings of a BIRN investigation, the Progressives run an army of bots via the ‘Castle’ working to manipulate public opinion in the former Yugoslav republic, where President Aleksandar Vucic, leader of the party, has consolidated power to a degree not seen since the dark days Slobodan Milosevic at the close of the 20th century. With the help of the programmers, this reporter gained exclusive access to the network for several months in 2019, observing how hundreds of people across Serbia log into the Castle everyday during normal working hours to promote Progressive Party propaganda and disparage opponents, in violation of rules laid down by social network giants like Twitter and Facebook to avoid the coordinated manipulation of opinion. It is a costly operation, one that the Progressive Party has not reported to Serbia’s Anti-Corruption Agency. But the party doesn’t foot the bill alone. This investigation reveals that some of those logging into the Castle are employees of state-owned companies, local authorities and even schools, meaning their botting during working hours is ultimately paid for by the Serbian taxpayer. “Right now, over 1,500 people at least are botting every day,” said Xud. “They sit there in their jobs and instead of working they spit on their people.”

Union after years of demonising the West. As the opposition splintered, the Progressive Party established itself as the dominant political force with Vucic as its strongman. It is widely expected to win handsomely in parliamentary elections on June 21. Serbia’s minister of information during the 1998-99 Kosovo war, when NATO bombed to halt a wave of ethnic cleansing and mass killing in Serbia’s then southern province, Vucic has presided over a steady decline in media freedom since taking power. Critics find themselves shouted down and pushed to the margins, the most vocal dissenters often targeted for online abuse. In April this year, the Progressive Party’s online escapades made international headlines when Twitter announced it had taken down 8,558 accounts engaging in “inauthentic coordinated activity” to “promote Serbia’s ruling party and its leader.” BIRN has reported previously on how some of these accounts made their way into pro-government media, their tweets embedded in articles as the ‘voice of the people’. This story lifts the lid on the scope of the Progressive Party’s campaign, how it directs the tweets, retweets and ‘likes’ of an army of people and how ordinary Serbs are footing part of the bill. “This is not about activism, where a person writes what he wants or what he believes in,” said Xud. “These people have tasks; it is literally written what they need to criticise and how to criticise”. The Progressive Party did not respond to questions submitted by BIRN for this story. However, in early April, after the Twitter announcement, Slavisa Micanovic, a member of the party’s main and executive boards, took to the platform to dismiss claims about a “secret Internet team” within the party, saying everything was public and legitimate. “What exists is the Council for Internet and Social Networks, established in the party congress of 2012 and which can be found in the Statute and deals with promoting the party on the Internet and social networks,” Micanovic tweeted.

‘This is not activism’ The Progressive Party took power in Serbia in 2012, four years after Vucic split from the ultranationalist Serbian Radical Party and declared himself a changed man who now favours integration with the European

Reporting for duty One August day in 2019 began like this: At 7.56 a.m., a user named Nada Jankovic logged into the Castle from the town of Negotin, near Serbia’s eastern border with EU members Romania and Bulgaria. “Good

ANDJELA MILIVOJEVIC | BIRN | BELGRADE

Photo: Unsplash/Mika Baumeister

Instruction to defend Vucic. Screenshot: Robin Xud

morning, duty officer,” Jankovic wrote. Minutes later, in Sabac, just west of Belgrade, DusanIlic joined in with the words, “Good morning all”. The bots had reported for duty, each entering the Castle system via a private account. Xud and his team first accessed the Castle in January 2019 via an account with a weak password. The Castle, they found, links to all Facebook and Twitter accounts operated by each user – frequently more than one per user – and lists five Twitter profiles they are obliged to follow: the official accounts of the ruling Progressive Party, President Vucic and Interior minister Nebojsa Stefanovic, as well as the accounts of two Progressive Party officials – deputy leader Milenko Jovanova and Micanovic. ‘Daily performance reports’ contain the name of the user, the municipality where they logged in and the extent of their activity on a given day: comments, likes, retweets and shares. Points are allocated depending on how busy a user has been, though it is not clear whether this translates in rewards. “The system is designed to follow every step the bot takes, from morning to night,” said Xud. “Everything is recorded in the Castle.” Once logged on, the bots await their instructions. On August 2, it was to shoot down criticism of Vucic’s appearance the day before on a pro-government private television channel called Pink

Vucic had caused a storm when he read from classified state intelligence documents the names of judges and intelligence officials who he alleged had approved covert surveillance against him between 1995 and 2003, a period when Vucic, then a fierce ultranationalist, was in and out of government. Critics accused him breaking the law by quoting from classified files. So the Castle kicked in, with the following instruction: “When replying to this and similar tweets, use this guideline: According to the Law on Data Secrecy (Article 9), the President of the Republic has the authority to extend the secrecy deadline (Art. 20) and revoke the secrecy seal (Art. 26) if it is in the public interest.” Days later, on August 5, a picture of Vucic started doing the rounds on Twitter in which he wore sneakers that critics said were worth 500 euros. The Castle turned its sights on his political opponents, Dragan Djilas and VukJeremic; one bot tweeted, “Where did Djilas get half a million euros in his account from?” In the space of just one day that BIRN monitored, the Castle bots were sent 60 different Twitter posts they were instructed to combat; the majority were posted by opposition leaders Djilas, Jeremic, Bosko Obradovic, Sergej Trifunovic, Dragan Sutanovac, Zoran Zivkovic and VelimirIlic. The Castle ‘special bots’ in charge of issuing instructions stressed the need to avoid

June 2020

Illustration. Photo: Unsplash/camilo jimenez

detection; in late January 2019, users received a link to a statement by Vucic in which he condemned insults directed by his former mentor, the firebrand Radical Party leader Vojislav Seselj, at a female MP from the opposition Democratic Party, Aleksandra Jerkov. The instruction read: “We are writing comments on this news in the sense: He (Vucic) did not apologise, because there is nothing to apologise for. He condemned the insults as he would for anyone, unlike the opposition which supports opposition leaders who call women derogatory names.” “Write in your own words,” it stressed. “DO NOT COPY THE GUIDELINE!!!” Botting while at work, on the taxpayer dime Among those receiving such guidelines is Milos Jovanovic, a former public sector employee in the youth office of the local authority in Cukarica, a municipality of the Serbian capital, Belgrade, but now deputy director of the Gerontology Centre in Belgrade, which helps care for the elderly. Jovanovic is paid out of state coffers. But according to BIRN monitoring, last year he spent much of his working day logged into the Castle. He declined to comment when contacted by BIRN. Fellow Castle users are Mirko Osadkovski, employed in the local authority in Zabalj, northern Serbia, as a member of the Commission for Statutory Issues and Normative

Acts and a local councillor, and Damir Skrbic, head of the communal services in the municipality of Apatin near the western border with Croatia. Osadkovski did not reply to emailed questions. Skrbic declined to comment when reached by phone. But they are not the only ones. The Castle database contains the names of at least two Progressive Party people elected to the local assemblies of Vrsac, near the Romanian border northeast from Belgrade, and Sabac – Milana Kopil and Nenad Plavic respectively. Kopil responded that she would not comment for BIRN. “As someone who supports the policies of Aleksandar Vucic, I have absolutely nothing positive to say about BIRN,” Kopil said. Plavic said he would only talk after the June 21 election. Then there are those employed in public enterprises such as state-owned power utility Elektroprivreda Srbije, and others who work in schools. In August last year, the Nis-based portal Juznevesti published the ‘testimony’ of an unnamed Progressive Party member and former member of the party’s ‘Internet team’ who said that the bots had been organised by party officials with the intention of creating a false image of public satisfaction with the government. He also said that most of the bots were employed in public companies and risked dismissal if they did not follow orders.

Costly operation The website http://castle.rs/ was first registered in October 2017. Its ownership has not been visible since the privacy clause for this domain was activated. But there is ample evidence that it is controlled by the Progressive Party, not least the IP address. According to the IPWHOIS Lookup tool on ultratools.com, the IP address found in the code of a mobile application that existed in Castle, 77.46.148.99, was registered in March 2016 at the same address as the party’s Belgrade headquarters in Palmira Toljatija Street. It is one of eight IP addresses leased by the party, from 77.46.148.96 to 77.46.148.103. The ultimate owner is Telekom Srbija, a state-owned telecommunications company. BIRN asked Telekom Srbija how much the Progressive Party pays for use of its static IP addresses and when the lease agreement was made. The company replied: “Telekom Srbija has a commercial contract with the SNS, just as we have commercial contracts with thousands of other legal entities. We repeat, we cannot disclose the details of contracts with our customers.” However, Andrej Petrovski, a cyber forensics specialist and Director of Tech at the Belgrade-based SHARE Foundation, which works to advance digital rights, said such an operation “does not come cheap.” “Apart from renting a certain server or buying it and physically keeping and maintaining it – which is the more expensive operation – they also need to buy a domain, a certificate for protection of communication and fixed IP addresses,” Petrovski told BIRN. “They need administrators who will administer the database and of course there is the cost of the people who work, who are managed through that application.” Successive Serbian governments have used their hold on power to fill public sector bodies with party loyalists, and the Progressives are no different. Petrovski said he doubted any other political party had the resources to mount a similar operation on such a scale. “At the moment, I don’t think any other political party has the money to invest in something like this or is big enough to have an efficient system,” he said. “SNS is proud to have the most activists and to be the largest party in Serbia. It’s logical they are the only ones with the resources and the need for such a tool.” Hidden costs Political financing laws in Serbia require parties to report their expenses to the Anti-Corruption Agency, which is tasked with preventing financing abuses. But the Progressive Party’s financial reports since 2013 make no explicit mention of the money spent to create and maintain the Castle system. “In itself, it is not against the law on financing political activities for a party to buy such software or pay activists to work on it, but it must be recorded in the financial reports,” said Nemanja Nenadic, programme director at the Serbian chapter of Transparency International. “If it is not recorded financially, then that is a problem.” “If it was paid for by someone other than the party itself, then it should have been reported as a gift, as a contribution given to the political party by the person who made the payment,” Nenadic told BIRN. BIRN asked the Anti-Corruption Agency whether the Progressive Party had ever reported such costs. In its response, the Agency cited all obligations a political entity has

in terms of reporting its holdings and expenses, but did not comment on the specific case. Mladen Jovanovic, head of the National Coalition for Decentralisation, which promotes civic participation in local politics, said there was a simple explanation for how some of those working on Castle are paid: from state coffers via public sector jobs. “The flow of money needs to be checked,” said Jovanovic, whose coalition follows the misuse of public money in Serbia. “That’s the task of the prosecution, because we’re talking about corrupt work that damages the budget.” “That old dream of all totalitarian regimes, that all citizens say what the leader thinks, has been realised in virtual time by creating in essence virtual citizens.” On the receiving end Like any other political party, the Progressive Party does not deny promoting itself on social media, but says its ‘Internet team’ is made up of party activists no different from those canvassing for support on the streets. But BIRN’s analysis of the Castle database shows that the bots do not stop at promoting the party; they frequently target public figures, including journalists and NGO activists. Zoran Gavrilovic, a researcher for the think-tank Bureau for Social Research, BIRODI, experienced this first hand after he appeared on television to discuss his findings with regards the ruling party’s dominance of the media landscape in Serbia. Facing a string of insults and threats via Twitter, Gavrilovic responded with the tweet: “A bot is a person who, of free will or due to blackmail, abuses the right to free speech in online and offline space. Botting is a corrupt form of behaviour directed against the public, governance, freedom of speech and the rights of citizens.” Speaking to BIRN, Gavrilovic said lawmakers should act to rein in such behaviour. “I look at it as like the para-military formations of the 1990s [during the Yugoslav wars]. There’s no public debate. You are simply an enemy who should be spat on and kicked immediately. It is a para-political organisation.” The Castle, however, is not the Progressive Party’s first attempt at manipulating public opinion in Serbia via social media. In 2014, Xud and his fellow programmers uncovered an application called ‘Valter’, after the popular 1972 Yugoslav film about Partisan resistance fighters, Walter Defends Sarajevo. Unlike the Castle, which works via the Internet, Valter was installed on the home computers of activists and members of the Progressive Party’s Internet team. Valter was eventually replaced by Fortress, but when the Serbian portal Teleprompter reported on its existence in April 2015 hackers managed to take down the text and eventually the entire site, which no longer exists. Teleprompter no longer exists. While the Progressive Party did not respond to a request for comment on this story, Vucic did hit back when Twitter took down the almost 9,000 accounts it accused of “inauthentic coordinated activity” to promote him and his party. “I’ve no idea what it’s all about, nor does it interest me,” he told a news conference on April 2. “I’ve never heard that anyone on Twitter ever had anything positive to say about me.” Such denials ring hollow for people like Xud. “People have to know that something like this exists,” he said.

June 2020

FEATURE

Lockdown Balkans:‘They Said it Wouldn’t Last Long’ While many in the Balkans are behaving as if they are already post-coronavirus, North Macedonia has spent the first days of June under renewed lockdown.

AMER BAHTIJAR, ARBISA SHEFKIU, BORA BOJAJ, CONSTANTIN DANIEL ZUZEAC, KENAN MIMIDINOSKI, MARA SIMAT TOMASIK, MARCEL LEKAJ, SHKELQIM XHAQKAJ, SUZANA NIKOLIC, TANJAVUJISIC AND ZELJKO LAZAREVIC | BIRN |

erbia has lifted its state of emergency, Montenegro has declared itself coronavirus-free (but COVID 19 returned three weeks after) and a host of others in the Balkan region have relaxed strict restrictions imposed weeks earlier to fight the spread of COVID-19. Yet much of North Macedonia spent the first weekend of June under lockdown following a new spike in infections. One of the areas was Kumanovo, a town of some 110,000 people that was the first in North Macedonia to introduce a weekend curfew back in early April, a move the rest of the country eventually followed. Yet in late April, when BIRN visited, parks in the town were crowded, only some people wore face masks and hardly anyone appeared to be social distancing. The town’s mayor was among reported COVID-19 cases, as was an alarming number of staff at the local hospital. In just one month, at least 75 hospital employees were infected. “We cannot know for everyone how they got infected,” said Dr. Snezana Zaharieva, the head of the hospital. “Some were in contact at home, some with people with no symptoms, some were treating patients who did not know they were carrying it,” she told BIRN. People in Southeast Europe have been subjected to a dizzying array of lockdown measures in the age of COVID-19, varying not just between countries but within them and, on occasion, within cities. Common to all was the panic-buying that would follow quarantine announcements, whether in Kumanovo in North Macedonia, Kosovo’s Mitrovica or the Adriatic island of Murter in Croatia. Checkpoints, police and army on the streets, men and women clad in white disinfecting public spaces – the picture was similar whether in Romanian Suceava, the Bosnian hamlet of Peskiri or Debar in North Macedonia. The 2,000 residents of Murter were told not even to venture into their own backyards, such was the fear of the unknown. Government measures frequently appeared ad hoc, sometimes poorly planned. On occasion they changed in the face of public criticism. Complaining farmers would get permission to work in their fields, then the families of disabled people would protest and win a reprieve to go outside too. Through it all, the lockdowns, the anxiety and uncertainty, many

people have shown a remarkable degree of understanding, or at least have been only mildly critical. Which measures were right and which were wrong, which were premature and which came too late, which were justified and which were disproportionate? It’s hard to say. But what did it look like on the ground? BIRN talked to dozens of people in 12 towns and villages across six Balkan countries to find out. Tuzi’s total lockdown Unlike North Macedonia, Montenegro says it has beaten the coronavirus. Residents of Tuzi, 10 kilometres from the Montenegrin capital Podgorica, however, paid a heavy price, with the most severe measures in the region. After 14 confirmed cases of COVID-19 in one day, the town of some 15,000 people – mainly ethnic Albanians – was put under complete lockdown on March 24. Residents were barred from leaving their homes at any time of day for almost a month, with the only exceptions being authorised volunteers, journalists and, later, farmers. “It was a big drama in general, because people thought there were other reasons these measures were taken, different theories,” said student Donika Berishaj. “As we know, Tuzi had a large number of cases of infected patients in one day, out of nowhere. If these measures hadn’t been taken the number of infected people would have been bigger because we’re all close to each other.” Each part of the town had its own designated volunteers delivering food and essentials. But the sense of powerlessness took a psychological toll. “To be honest, I’ve been thinking and comparing our lives to those of our family and friends who emigrate,” said local teacher Maja Gojcaj. “They go to a different place with a different culture, into something new, where they perhaps don’t have the chance to make a difference. We’ve found ourselves in the same situation – in our own place but facing a situation in which we can’t make a difference, only adapt to the situation.” Adapting also meant improvising with homeschooling, first with simple online tools before classes began being broadcast on television in Albanian as well as Montenegrin. Catholics and Muslims could follow weekly religious services on local TV Boin. Farmers might have been at an advantage, with permission to work their fields, but they lacked the labourers

Control spot in Peskiri, Bosnia and Herzegovina. Photo: BIRN/Zeljko Lazarevic

who usually come from neighbouring Albania. “Now that the borders are closed, we don’t have people to work the land,” said Tuzi farmer Agron Nicaj. After 20 days, the total lockdown was replaced by a curfew, with markets, pharmacies and petrol stations allowed to reopen. One person per household was permitted to do the shopping. Eventually, after a full month, the measures were eased to conform to the rest of the country, where there was no quarantine and now no more cases of coronavirus. The Bosnian Wuhan that wasn’t Unlike Montenegro’s Tuzi, Konjic was placed into quarantine long after the town of 25,000 people on the river Neretva emerged as the centre of the COVID-19 outbreak in Bosnia. It all started in the Igman ammunitions factory, where some 180 people gathered in early March to celebrate its 70th anniversary. Soon after, 28 Konjic residents tested positive for COVID-19. Two people died, and others are believed to have spread the novel coronavirus to other parts of the country. Some Bosnian media reports branded Konjic Bosnia’s Wuhan, in reference to the city in China were the virus first emerged. “At that moment, everyone looked at the city and its residents like they used to look at those suffering from the plague,” said Konjic epidemiologist Edin Alejbegovic. Konjic was not locked down immediately, however, but almost a month after the Igman anniversary party. The rest of the Herzegovina Neretva canton followed suit, with residents barred from leaving their municipalities and the under-18s and over-65s ordered to stay indoors at all times. In Mostar, Zdenko Bubas missed his walks. Since retiring, Bubas had taken a walk every morning and evening, without fail, until COVID-19 struck. And while Bubas was not allowed to leave his home due to his age, entry to the city of Mostar was denied to other people in the canton. At the same time, bizarrely, Bosnians from the rest of the country could walk in freely. Mostar was left almost empty, however. Famous for the 16th Century Old Bridge over the Neretva that was shot to piec-

es during the 1992-95 war and rebuilt in 2004, Mostar became a ghost town, void of the tourists who usually flock to the bridge from midMarch onwards. “This affected my business 100 per cent,” said Elvis Redzic, standing in the empty garden of his restaurant looking onto the new Old Bridge in mid-April. “I had the permit to work from March 11 and the measures for cafes and restaurants were imposed on March 15,” he said. “You see how big this garden is? We could sit and work comfortably keeping a metre and a half distance and follow the rules.” Measures have since been relaxed, but travel restrictions mean the tourism industry in Mostar and elsewhere remains under water No entry, no exit At the opposite end of Bosnia, in the self-governing district of Brcko, the 33 residents of the hamlet of Peskiri found themselves cut off from the rest of the world for 20 days in April. Brcko authorities closed off the hamlet after establishing that one resident who tested positive for COVID-19 may have been in contact with others. Police officers monitored the movements of residents. The hamlet has no food market or pharmacy. No one was allowed to enter, even journalists. “They said it wouldn’t last long. Two, three days,” Sanela Zecevic, a Peskiri housewife, told BIRN by phone. “When they brought us the documents justifying the ban, they said it would last 28 days. We asked to leave to buy some groceries. I said that I have a small child. They said the Red Cross would take care of everything.” Zeljko Pranjic, who comes from Peskiri but wasn’t there when it was placed into quarantine, said no help came for eight days, until he organised aid supplies with the help of the diaspora, the Red Cross and youth centre in Brcko. Teams were sent in to disinfect, spraying not just the road but yards and lawns too. With the lockdown in place, it took 10 days before one villager suffering from serious coronavirus symptoms was finally tested and admitted to hospital. “I had to call the police, I was crying, begging, [my husband] was sick, I couldn’t handle

June 2020

The over-65s were ‘advised’ to stay at home. Ivana Rakic, founder of the association ‘Support Me’, which gathers more than 100 parents of disabled children and adults, said it has been a particularly difficult time for those families, her own included. “It’s even difficult to explain to my older children that they cannot go out during the curfew, and it’s extremely difficult to explain to little Elena [who is disabled] that she must put on a mask,” Rakic told BIRN. “She protests, complains about not going out… I also hear from other parents that it is very, very difficult.” Tellingly, tests for COVID-19 conducted in the mainly Serb north of Kosovo were sent for processing in Serbia, with the exception of those carried out in the detention unit in Mitrovica. Those in need of treatment were either admitted to the hospital in the north or transferred to Serbia. The streets were disinfected several times, as well as pharmacies, public institutions and stores. A supply of disinfectant was made available in the town centre so residents could clean the entrances to their apartment buildings. This won praise from many people, but, to the disappointment of others, took a toll on flowers in communal areas.

it,” said Ivana Zecevic Pejic. “I said that he was dying and that I would break the curfew. The police told me, ‘Break the curfew and take him to the doctor.’ Her husband recovered. One town, two lockdowns In majority-Albanian Kosovo, the legacy of the 1998-99 war has been keenly felt even during the pandemic, with Serb-run municipalities in the north facing conflicting measures imposed from authorities in the Kosovo capital Pristina and in the Serbian capital Belgrade. The Kosovo government was the first to close schools, and vowed police would intervene if those in the mainly Serb north did not comply. Fortunately, perhaps, Serbia – which does not recognise its former province as independent – followed suit a day later, ordering schools to shut their doors. But there was confusion over curfews, too. Serbian and Kosovo authorities had introduced different curfew times, a headache for residents of the north Kosovo town of Mitrovica, which is divided between Serbs in the north and Albanians in the south. The north acts largely as part of the Serbian state. “Restricted movement was not that difficult for me,” said Mitrovica resident Mirjana Nunan, originally from the Serbian town of Prokuplje. “What bothered me more was the fact I didn’t know which measures to follow. I am, in fact, the type that generally likes to listen to authorities, but in this situation I didn’t know who to listen to as the measures overlapped and, in certain situations, made our everyday lives impossible.” Some were left confused. Others didn’t seem to care: in north Mitrovica, some residents met in bars in secret. The police did not respond, but the gatherings petered out as the number of confirmed cases grew. In early April, north Mitrovica and its 22,000 residents were quarantined. A curfew initially ran from midday until 6 a.m., driving people to grocery stores and pharmacies in droves. Then the rules changes, with people rationed to 90 minutes per day outside depending on the last digit of their ID number. Stores were opened from early morning until 10 p.m. to avoid crowds.

Kosovo villages appear abandoned In other areas of Kosovo, four villages around Prizren in the south and Gjilan/Gnjilane in the east were also under lockdown. Panic-buying was rife. “On the first day of quarantine, the largest market in the village looked as if it was the night of Eid,” said Mehmet Ahmetaj, a farmer in the village of Korisha near Prizren, referring to the Muslim religious holiday marking the end of the Ramadan month of fasting. “There were over 500 people milling around, and this increased the risk of the virus spreading,” he said. Hajriz Miftari from the village of Vrapcic near Gjilan/Gnjilane said he and his family felt abandoned by the state. “In the beginning we were afraid, but now we’re used to it,” he said. “We have to thank the doctors, but the municipality does not care much about us. It’s been four weeks that we are isolated in our homes and they have brought us food only once. I don’t know if it was worth 25 euros. They didn’t come to disinfect the village.” In Korisha, once the panic had subsided, an eerie calm settled on the village; the most action was the organised disinfection of the streets. Police officers were stationed at six different points, checking each and every vehicle entering or exiting the village. There were a couple of boys on rollerblades, a lonely dog barking, birds chirping. The place appeared abandoned. Around 100 Kosovo Albanian refugees were killed in Korisha when NATO mistook the warehouse they were sleeping in for a military target and bombed it. Since the war, many villagers have left in search of work in western Europe, and now send money back to help their families. Tending to some 200 sheep and goats in a meadow above the village of Topanica, the days rarely change for Zyqyfli Morina, alone with his flock and two dogs. He is sometimes visited by wolves after his sheep. The last time Topanica was cut off was during the plague, the ‘black death’ as he called it. “I have heard from the elderly that the entire village moved out of the settlement and had come out in a place called bunga. They stayed there, for how long I don’t know, but the important thing is that they were isolated from the village,” Morina said. Jahi Mustafa from Lladovo near Gjilan/Gnjilane counts himself lucky that he could work in the fields with a permit from the agriculture ministry. But for others whose land was outside the village were not allowed, creating concern given the seasons wait for no one. “Land and the corn do not care about the virus,” said Mehmet Ahmetaj. “If we don’t plant our land now, what will we harvest when the time comes?”

No Man is an Island They thought they were escaping COVID-19, when in fact they brought it with them. On a Croatian island, suspicion falls on ‘strangers’. MARA SIMAT TOMASIK,| BIRN | MURTER

View of towns of Murter and Betina in the Murter island from the Chapel of Saint Roko on the hill above in April 2020. Photo: BIRN/Mara Simat

t could have been the perfect way to sit out a pandemic: on an Adriatic island of a few thousand people, renowned for its sandy beaches and olive oil. If only everyone hadn’t had the same idea. “A week before the quarantine was introduced, there were cars queuing, cars with foreign licence plates, some from Zagreb and Rijeka too,” recalled Jure Jerat, a resident of the Croatian island of Murter northwest of Sibenik on the Dalmatian coast. “People were thinking they would be safe here.” Entry limited After a spike in visitor numbers in early March, Murter was the first in Croatia to close bars and restaurants, days before the rest of the country followed suit. But it was only a matter of time before the island registered its first confirmed case of COVID-19, prompting the local authorities to introduce quarantine. Only those with residence permits could enter the island; those already there had to stay. The local mayor urged people to stay at home, and even stay out of their own yards and gardens. Most residents appeared to heed the call, with fear spreading fast. Many elderly residents share homes with their children and grandchildren, increasing the risk from the spread of the novel coronavirus. Conveniently close to the Kornati archipelago, a national park of dozens of island and islets, Murter is popular not only with residents of the capital, Zagreb, but with Italians, Austrians and Germans too, many of them with properties on the island. In the main town – which shares its name with the island – the fear was even greater given most of its 2,000 residents shop in the same stores and congregate in the same places. The petrol station, post office and currency exchange bureaus closed. ATMs ran out of money. As time passed, it became clear that a minimum level of activity had to be allowed,

so the petrol station reopened once a week for a couple of hours and ATMs were refilled with cash. Stonemason Ive Sikic Bazokic shared his suspicion: “As our poet Ive Balara would say, ‘Some strangers brought it’. ‘Pure, simple freedom’ On the other side of the island, in Tisno, the measures were less restrictive. Silvija Curic, who runs the Tisno library and reading room, was stuck in Murter, but took her work online. “I miss the library, I miss people, I miss the smell of books,” Curic told BIRN. “A colleague and I made a virtual library and we put lots of content on it. We tried to keep in contact with our users.” The owners of holiday apartments and bungalows made them available to other locals who needed to self-isolate. Tourism stands to suffer badly. “My job depends on it,” said Jerat, who owns a restaurant in the Kornati national park. He admitted great uncertainty over “whether we are going to hire workers or only members of the family will work, and finally if we are going to work at all and how. Will there be tourists or not? Will it be profitable to open it for guests at all? Our most frequent guests in August are Italians. See what’s going on over there? Uncertainty.” “This may prove eye-opening,” he said. “Maybe we’ll realise that we cannot rely only on seasonal work.” After targeted testing to explore how widespread the virus was on the island, the month-old lockdown on Murter was lifted. People are still cautious and say they won’t be taking for granted some simple things, as they used to. But will anything be the same again? “I miss walking freely,” said Curic, the librarian, “when you don’t have to think about this miserable virus, which is there, and you don’t see it, you don’t know where it is, which corner it will jump out from. A feeling of pure, simple freedom.”

Gazeta Reporter.al

Articles inside

TWO DECADES ON, KOSOVO’S GUERRILLA BOSS THACI MAY FINALLY FACE TRIAL

ASYLUM OUTSOURCED: MCKINSEY’S SECRET ROLE IN EUROPE’S REFUGEE CRISIS

Publikuar nga: Publikuar nga: THE CASTLE: HOW SERBIA’S RULERS MANIPULATE MINDS AND THE PEOPLE PAY

THREE’S A CROWD: THE ALBANIAN CRIME GANG THAT WASN’T