Reporter.al botimi Nëntor 2015 by Reporter.al

Investigim

Emigranti fiton koncesionin 100 mln USD të Sterilizimit

Një biznesmen i vogël shqiptar nga Peruxhia, pronar i një agjencie ndërmjetësimi dhe një kompanie ndërtimi qëndron pas tenderit të kontestuar me vlerë 100 milionë USD të Ministrisë së Shëndetësisë.

Analizë

Rilindja e Kuqe: Rënia dhe ngritja e Karl Marksit

Takimi me akademikët, përkushtimi i të cilëve ndaj Marksizmit i kushtoi vendet e punës në vitet 1990 – dhe mendimtarët që po e rikthejnë Marksin në axhendat politike në të gjithë Europën e sotme.

Investigim

Rafineria e Cërrikut u dha me koncesion, por u shkri për skrap

Kompania Kurum pati premtuar investimin e 48 milionë eurove për ta rivënë në punë rafinerinë, por e shkriu për skrap që në muajin e parë, ndërsa autoritetet nuk kanë marrë asnjë masë.

Nr.

Nëntor 2015 E përmuajshme

Reforma në drejtësi Investigim/ Alaudin Malaj, kryetar i Gjykatës së Apelit në Tiranë është nën hetim për 1.6 milionë euro pasuri, të fshehura përmes një skeme ku përfshihen kompanitë e familjes dhe pasuritë e patundshme. Forum& Debat/ 11 intervista me ekspertë të jurispudencës dhe aktorë të politikës për paketën e reformës në drejtësi.

Kryetari i Gjykatës së Apelit të Tiranës, Alaudin Malaj. Foto: Light Studio Agency

Nëntor 2015

Emigranti shqiptar fiton koncesionin 100 milion USD të Sterilizimit

“Malaj sh.p.k”; rruga drejt pasurisë e kryetarit të Gjykatës së Apelit

Forum& Debat / Reforma në drejtësi

Rafineria e Cërrikut u dha me koncesion, por u shkri për skrap

Të dymbëdhjetë orët që ekspozuan çmendurinë tonë të përbashkët

Të varfërit e Beratit shtojnë radhët në mensën që shpërndan ushqim falas

Ish-drejtori i arrestuar zgjeron biznesin e tij në portin e Durrësit

Partitë politike, dera ku pushteti lokal troket për fonde

4-5

Ilir Rrapaj dhe kryeministri Rama gjatë nismës "Thuaji PO Shqipërisë"

15-26

Ekspertë dhe aktorë të politikës në debatin e reformës për drejtësi.

English edition English edition Albanian Émigré Awarded Lucrative Sterilization Contract Top Albanian Judge’s ‘Illegal’ Riches Come to Light

Publikuar nga:

“Diploma Factories”: Kosovo and Albania Churn Out Graduates with Few Prospects

Balkan States Woo Chinese Investors at Summit

Why Real Journalists Scare the Balkan Elites

Anti-Schengen Clamour Holds Dangers for Balkans

10-11

Të rinjtë në Shqipëri dhe Kosovë kalojnë të gjitha shkallët e sistemit arsimor, por nuk gjejnë punë

Fondet për pushtetin vendor shpërndahen sipas dëshirës së partive politike

ANALIZA LAJME INVESTIGIME

LAJME

Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. OPINION BIRN Albania është njëOPINION organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e REPORTAZHE INTERVISTA RAJONI gazetarisë investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit INTERVISTA RAJONI dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: Mbështetur nga:Endowment for Democracy National D B T D Balkan Trust for Democracy

REPORTAZHE

Red Revival: The Fall and Rise of Karl Marx

Publikuar nga:

ANALIZA INVESTIGIME

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Stafi

Kontaktoni:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Zhan Dark, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Nëntor 2015

Ngjarjet e Nëntorit

Masat kundër terrorit Forcat speciale të policisë dhe të Gardës së Republikës zbarkuan në rrugët e Tiranës, si reagim pas sulmeve të përgjakshme terroriste të 13 Nëntorit në Paris.

Foto: Malton Dibra, LSA

Edhe deputeti Prenga lë qelinë Deputeti i Partisë Socialiste, Armando Prenga, i cili qe arrestuar më 5 shtator 2015, la qelinë e burgut, pasi Gjykata e Lartë vendosi ndryshimin e masës së sigurisë. Vendimi i arsyetuar i Gjykatës së Lartë nuk është bërë publik dhe arsyet për ndryshimin e masës së sigurisë nuk janë të njohura. Trupa gjykuese e përbërë nga Edmond Ismailaj, Artan Broci, Mirela Fana, Artan Zeneli dhe Tom Ndreca, vendosi katër me një në favor të arrestit shtëpiak. E njëjta trupë gjykuese pati vendosur dy muaj më parë të konsiderojë si të ligjshëm arrestimin e Prengës pasi e konsideronte atë me rrezikshmëri të lartë shoqërore. Armando Prenga u arrestua më 5 shtator 2015, i akuzuar se gjatë një sherri me familjen Cali në zonën e Fushë-Kuqes pranë Laçit, sherr i lidhur me të drejtat për shfrytëzimin e lagunës së Patokut për peshkim. Prenga akuzohet se hapi zjarr ndaj disa anëtarëve të familjes Cali, duke plagosur 66 vjeçarin Tom Cali me armë zjarri. Megjithatë, shumë detaje nga ngjarja janë konfliktuale. Disa anëtarë të familjes Cali thanë se plagosja e tyre ndodhi brenda mjediseve të komisariatit të policisë, gjë që mohohet nga policia, e cila thotë se ngjarja ndodhi jashtë komisariatit.

Tentativa e Ramës për kriminalizimin e shpifjes Një projektligj i frymëzuar nga kryeministri Edi Rama, i cili u zbulua me vonesë nga media synoi të kriminalizonte shpifjen ndaj zyrtarëve të lartë, duke e dënuar atë deri më 3 vjet burg. Drafti kthente mbrapa një vendim të tre viteve më parë të qeverisë “Berisha”, që në kohën e miratimit u mbështet nga Rama dhe u përshëndet nga organizatat ndërkombëtare. Lajmi shkaktoi reaksion mes një numri të madh gazetarësh, të cilët vlerësuan se kryeministri po përpiqej të mbronte zyrtarët e lartë nga media e pavarur. Gjithashtu, nisma e Ramës u kundërshtua nga OSBE si një “hap pas”. Një ditë pas ekspozimit të projektligjit në media, kryeministri Rama

deklaroi se do ta tërhiqte atë, duke kërkuar ndjesë për atë që ai e quajti keqkuptim. “Projektligji nuk ka si objekt të tij gazetarët”, deklaroi Rama. Ky qëndrim u përforcua edhe nga ministrja e Shtetit, Ermonela Felaj, e cila tha se drafti do të tërhiqej për saktësim. Shqipëria e dekriminalizoi pjesërisht shpifjen në vitin 2012 pas një lobimi të gjatë të shoqërisë civile.

Reforma në drejtësi, kryefjala e progres-raportit Komisioni Europian i kërkon Shqipërisë të finalizojë reformën në drejtësi, si kusht për hapjen e negociatave të anëtarësimit me Bashkimin Europian. Progres-raporti i vitit 2015 u prezantua në fillim të nëntorit në Bruksel nga komisioneri për Zgjerimit, Johannes Hahn, i cili theksoi se Shqipëria ka bërë hapa të qëndrueshëm përpara në kriterin politik, por duhet të japë më shumë rezultate në luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Përmbushja e reformave në fushën e zbatimit të ligjit konsiderohet një prioritet kyç për Shqipërinë, sipas versionit të përmbledhur të progres-raportit, që u publikua në faqen zyrtare të Komisionit Europian. “Rezultatet e prekshme në fushën e zbatimit të ligjit janë të nevojshme, përfshirë progresin në krijimin e një historiku solid të hetimeve pro-aktive, nga ndjekja penale deri në dënimin final në të gjitha nivelet për luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar,” thuhet në raport.Komisioni Europian kërkon gjithashtu nga Shqipëria forcimin e mbrojtjes së të drejtave të njeriut dhe në veçanti atë të pronës. Ndërsa dialogu politik ndërpartiak mbetet thelbësor për vazhdimin e procesit të anëtarësimit europian.

Konflikti Bankers-Tatime shkon në arbitrazh Administrata tatimore shqiptare urdhëroi bllokimin e llogarive bankare të korporatës së nxjerrjes së naftës,

Bankers Petroleum duke kërkuar 75 milionë dollarë taksa të pretenduara në bazë të një rivlerësimi tatimor. Bankers njoftoi se do t’i drejtohet gjykatës së arbitrazhit për këtë mosmarrëveshje. Menjëherë sapo u publikua lajmi, aksionet e Bankers Petroleum në bursë ranë me 24 për qind nga 2.1 dollarë për aksion që qenë në fillim të ditës në 1.6 dollarë. Aksionet e Bankers u rekuperuan disi pas orës 12 duke u rritur në 1.75 dollarë, sërish 17 për qind më poshtë se sa çmimi i hapjes në mëngjes. Bankers Petroleum ka pasur një mosmarrëveshje të gjatë me autoritetet shqiptare në lidhje me nivelin e shpenzimeve të rikuperueshme sipas kontratës koncesionare të nxjerrjes së naftës shqiptare. Autoritetet nuk pranojnë të njohin si shpenzime të vlefshme një shumë të konsiderueshme, dhe rrjedhimisht kërkojnë që kompania të paguajë tatim mbi fitimet e aktivitetit, tatim që sipas kontratës koncesionare është në masën 50 për qind. Gjykata e arbitrazhit vendosi të zhbllokojë llogaritë e Bankers, por përfaqësues të qeverisë thanë se do ta apelojnë këtë vendim.

Stina e shirave përmbyt Shqipërinë Stina e shirave erdhi me një valë të re përmbytjesh në Shqipëri. Qeveria shqiptare urdhëroi mbledhjen e shtabeve të emergjencave në të 12 prefekturat e vendit pasi rreshjet e dendura të shiut shkaktuan një viktimë si dhe përmbytje e bllokim rrugësh, ndërprerje të furnizimit me energji e telashe të tjera. Policia e Shtetit njoftoi se “në njësinë Administrative Lurë, (në Dibër) ka humbur jetën shtetasi Adil Vladi 27 vjeç, i cili ishte duke pastruar një kanal uji në hidrocentralin Lura 1, Lura 2, në Armollë. Sipas informacioneve, ai është rrëmbyer nga rrjedha e ujit”. Ndërkohë, një pjesë e konsiderueshme e lagjeve të Tiranës u zhytën në ujë. Situata duket alarmante për disa familje që kanë banesat pranë Lumit të Tiranës pranë urës së Babrroit. Probleme të rënda pati edhe në një segment të autostradës Tiranë-Durrës, e cila, sapo i qe nënshtruar një projekti zbukurimi me vlerë 3 milionë dollarë.

Nëntor 2015

Investigim Emigranti shqiptar fiton koncesionin 100 milion USD të Sterilizimit Një biznesmen i vogël shqiptar nga Peruxhia, pronar i një agjencie ndërmjetësimi dhe një kompanie ndërtimi qëndron pas tenderit të kontestuar me vlerë 100 milionë USD të Ministrisë së Shëndetësisë për sterilizimin e pajisjeve kirurgjikale dhe sallave të operacionit. BIRN | Tiranë

ër më shumë se një dekadë, Ilir Rrapaj drejtoi një kompani të vogël ndërtimi me vetëm një të punësuar, të regjistruar në një zonë të qetë rezidenciale në qytetin e Peruxhias të rajonit Umbria në Itali, të cilën e themeloi së bashku me dy të afërm të tij në vitin 2000 me një kapital të vogël prej 1500 eurosh. Megjithatë, pas fitores së Partisë Socialiste në zgjedhjet e qershorit 2013, emigranti me origjinë nga fshati Rexhepaj i Vlorës u kthye në Shqipëri dhe vendosi kontakte me kreun e shëndetësisë shqiptare, Ilir Beqaj, me të cilin ka pasur takime të shpeshta ku kanë marrë pjesë edhe biznesmenë italianë, të interesuar në tregun e shërbimeve mjekësore. Dy vjet pas rikthimit në atdhe, me anë të një kompanie të regjistruar në Kosovë, Rrapaj është shpallur fituesi kryesor i një kontrate koncesionare prej 100 milionë dollarësh në një tender të kontestuar. Nëpërmjet kompanisë së tij Investital LLC, e cila ka një kapital prej 1000 eurosh dhe është e regjistruar në Prishtinë, Rrapaj zotëron 40 % të aksioneve të një bashkimi kompanish italiane, të cilat fituan tenderin për sterilizimin e pajisjeve kirurgjikale. Ortakët e Rrapajt në konsorcium janë tre kompani nga rajoni i Umbrias, përfshirë “Servizi Italia”, e cila ka një eksperiencë 35-40 vjeçare në fushën e sterilizimit dhe mbetjeve spitalore, “Tecnosanimed” dhe “U.Jet S.r.l”. Konkurrent në tender kanë qenë gjithashtu një grup tjetër operatorësh ekonomikë Italianë si:”S.S.I”, “Mario Gugliemo” dhe “Brema Ambiente”, të përfaqësuar nga kompania “Action Laundery” me qendër në Durrës. Konsorciumi humbës pretendon që shpallja fitues e konsorciumit në të cilin Rrapaj ka shumicën e aksioneve është e paligjshme, pasi ai ka dhënë një ofertë që tejkalon fondin limit. Ajo e ka ankimuar vendimin e Komision të Vlerësimit të Ofertave, KVO të Ministrisë së Shëndetësisë në Komisionin e Prokurimit Publik, KPP. KPP-ja ka kërkuar rivlerësimin e vendimit fillestar të KVO-së, por kjo e fundit ka marrë një vendim të dytë, duke e shpallur përsëri grupin e kompanive ku përfshihet Investital LLC si fitues. Të dhënat e mbledhura nga BIRN sugjerojnë se konsorciumi i emigrantit shqiptar, Ilir Rrapaj ka pasur kontakte të vazhdueshme me ministrinë e shëndetësisë dhe ministrin

Kryeministri Rama me pronarin e Investital, Ilir Rrapaj gjatë aktivitetit "Thuaji po Shqipërisë"

Beqaj që nga viti 2013. Mbetet e paqartë se çfarë roli luan kompania Invetital Ll.C në konsorcium, duke qenë që ka vetëm 1 të punësuar, kapital minimal dhe në dukje zero eksperiencë në fushën e mjekësisë. I pyetur nëpërmjet telefonit për marrëdhënien e tij me Ilir Rrapajn, ministri Beqaj në fillim mohoi ta njihte. Pasi BIRN i dërgoi ministrit disa fotografi ku ai shfaqej me biznesmenin nga Peruxhia, Beqajt iu rifreskuar memoria, duke pranuar se “kishte njohje me z.Ilir Rrapaj.” “Pas interesimit tuaj, nga hulumtimi i dokumentacionit lidhur me koncesionin me objekt ‘Për shërbime të integruara për ofrimin e setit të personalizuar të instrumenteve kirurgjikale…’, rezulton se z. Ilir Rrapaj është përfaqësues i një prej kompanive, pjesëtare të një prej konsorciumeve ose Operatorëve Ekonomikë (OE) që kanë paraqitur interes për këtë procedurë prokurimi,” u shpreh Be-

spitalet universitare dhe rajonale të vendit, apo dhe spitale të tjera, sipas planit të racionalizimit spitalor në Republikën e Shqipërisë. Vlera e fondit limit të koncesionit është arritur pas një studimi fizibiliteti të ndërmarrë nga një komision i posaçëm, i ngritur nga Ministria e Shëndetësisë. “Është marrë në studim viti 2013 dhe është vlerësuar numri total i ndërhyrjeve kirurgjikale dhe janë përllogaritur përafërsisht shpenzimet e kryera në blloqet operatore, kryesisht në spitalet rajonale dhe ato universitare, të cilët kanë aktivitet të shkuar kirurgjikal,” tha Ministria e Shëndetësisë, në përgjigje të një kërkese për informacion nga BIRN. “Ky koncesion do të trajtohet sipas formulës “Pay and Use,” e cila nënkupton se, kompania që do të kryejë shërbimin do të paguhet për njësi, që në këtë rast është ndërhyrja kirurgjikale,” shtoi ajo. Ministria sqaroi më tej se analiza e situatës ishte kryer pasi kishte mbledhur infor-

Kompanitë e koncesionit

Ortakët e Rrapajt në konsorcium janë tre kompani nga rajoni i Umbrias, përfshirë “Servizi Italia”, e cila ka një eksperiencë 35-40 vjeçare në fushën e sterilizimit dhe mbetjeve spitalore, “Tecnosanimed” dhe “U.Jet S.r.l”

qaj. Ndërkohë Ministria e Shëndetësisë mohon që oferta e konsorciumit ku përfshihet Rrapaj të jetë mbi fondin limit të tenderit duke i cilësuar akuzat si “shpifje.” Rrapaj nga ana tjetër refuzoi t’i komentonte kontaktet e tij me ministrin Beqaj, duke u mjaftuar me pretendimin se procedura e dhënies së koncesionit kishte qenë sipas tij e suksesshme. Tenderi i dyshimtë

Procedura e koncesionit 10 vjeçar me vlerë 9.6 miliardë lekë është hapur në 13 shkurt 2015, me një vendim të ministrit Ilir Beqaj. Objekti i kontratës së partneritetit publikprivat ka për qëllim ofrimin e setit të personalizuar të instrumenteve kirurgjikalë sterilë, furnizimin me material mjekësor steril njëpërdorimësh në sallat kirurgjikale, trajtimin e mbetjeve me rrezik biologjik dhe dezinfektimin e sallave kirurgjikale dhe ambienteve. Ky shërbim parashikohet të ofrohet në

macion nëpërmjet një pyetësori dhe kishte arritur në përfundimin që sistemi i menaxhimit, sterilizimit dhe mirëmbajtjes së sallave kirurgjikale apo instrumenteve kishte probleme serioze. Sipas ministrisë, menaxhimi ishte shumë i kushtueshëm për shkak të numrit të lartë të punonjësve të përfshirë dhe shumësisë së makinerive të përdorura në çdo bllok operator. Me datën 4 Maj 2015, Ministria e Shëndetësisë ka zhvilluar procedurën e prokurimit për koncesionin dhe në datë 26 Maj, autoriteti kontraktues ka publikuar renditjen e operatorëve ekonomikë. Komisioni i Vlerësimit të Ofertave ka shpallur konsorciumin e përbërë nga Investital Llc, Servizi Italia S.p.a, U.Jet S.r.l dhe Tecnosanimed të parët me 73.89 pikë dhe në vendin e dytë konsorciumin e përbërë nga “Action Laundry,” S.S.I”, “Mario Gugliemo” dhe “Brema Ambiente” me 42.83 pikë. Sipas “Action Laundry” përllogaritet që konsorciumi i udhëhequr nga “Servizi Italia” S.p.a,

që u klasifikua i pari, e ofroi shërbimin për 1 vit në vlerën e 1 miliardë lekë, kundrejt ofertës 753 milion lekë të ofruar nga grupi i operatorëve të udhëhequr nga “Action Laundry”, që u rendit e dyta. Kompania me qendër në Durrës pretendon se diferenca për 1 vit kap vlerën 250 milion lekë, ose për 10 vjet një vlerë prej 2.5 miliardë (17.8 milionë euro). Më 8 qershor, bashkimi i operatorëve i udhëhequr nga Action Laundry ka paraqitur një ankesë në KPP duke kundërshtuar renditjen e operatoreve në procedurën e koncesionit si dhe kualifikimin e konsorciumit tjetër, të përfaqësuar nga Servizi Italia S.p.a. Me datë 22 qershor, KPP-ja pranon pjesërisht ankesën e Action Laundry dhe i kërkon Ministrisë së Shëndetësisë të rivlerësojë ofertat, pasi vëren se mbledhja e pikëve në vlerësimin e parë ka gabime matematikore. Anëtarët e KPP në vendimin prej 46 faqesh argumentonin se:… “Në respekt të parimit të transparencës dhe barazisë si dy ndër parimet kryesore të zhvillimit të procedurës së dhënies së koncesionit, autoriteti kontraktor (Ministria e Shëndetësisë) ka gabuar në mbledhjen aritmetike të pikëve në total… Sa më sipër, Komisioni i Prokurimit Publik gjykon se autoriteti kontraktues në rivlerësimin e procedurës duhet të kryejë edhe mbledhjen e saktë aritmetike të pikëve dhënë operatorëve ekonomikë pjesëmarrës në këtë procedurë…” Pas këtij vendimi detyrues, procedura e mbledhjes së pikëve është mbajtur në datën 28 shtator 2015, dhe pikërisht në atë ditë është shpallur fituesi ku sërish ka qenë bashkimi i operatorëve “Servizi Italia”. Por çuditërisht, këtë herë kjo kompani ka marrë më shumë pikë se në vlerësimin e parë. Nga 73.98 pikë që kishte në vlerësimin e parë, tani ishte vlerësuar me 91.03 pikë. Pra me një diferencë prej 22 pikësh më tepër. Në anën tjetër, bashkimi i operatorëve që përfaqësohej nga “Action Laundry” ka marrë 45 pikë, nga 42.83 që kishte marrë në rivlerësimin e parë. Sipas “Action Laundry,” rivlerësimi i dytë i pikëve nga Ministria e Shëndetësisë ka qenë sërish i pasaktë dhe i dyshimtë, pasi pikët akorduar konsorciumit të drejtuar nga Servizi Italia janë rritur ndjeshëm. “Konkretisht në rivlerësimin e dërguar, oferta e shoqërisë “Servizi Italia” SPA rezul-

Nëntor 2015

Në dhjetor të vitit 2013, ministri Beqaj dhe zëvendës ministri i shëndetësisë Klodian Rrjepaj vizitojnë rajonin e Umbrias në Itali me ftesë Qarkut të Umbrias dhe Universitetit Shtetëror të Peruxhias. Gjatë vizitës, Beqaj nënshkruan një marrëveshje bashkëpunimi me Universitetin e Peruxhias, po ajo që bie në sy është prezenca e Ilir Rrapajt dhe e ortakëve të tij italianë gjatë takimeve Ministri Beqaj, Ilir Rrapaj dhe amabasadori italian gjatë një takimi. Foto: Facebook

ton përsëri e renditur në vendin e parë, por nga 73.98 pikë që kishte në vlerësimin e mëparshëm, tani çuditërisht është vlerësuar me 91.03 pike,” Action Laundry i tha BIRN. “KVO-ja ka gabuar në vlerësimin me pikë të ofertës tonë, e cila rezulton të jetë oferta fituese e procedurës, sepse në finale shoqëria jonë për të njëjtin shërbim të kërkuar nga Autoriteti Kontraktor ka ofruar vlerën 753.500.000 lekë, ndërkohë që shoqëria ” Servizi Italia” SPA ka ofruar vlerën 1.003.780.000 leke,” shtoi ajo. Action Laundry gjithashtu nënvizon që oferta e konsorciumit të drejtuar nga Servizi Italia për një periudhë 10-vjeçare tejkalon dhe fondit limit prej 9.6 miliardë lekësh. E pyetur nga BIRN, Ministria e Shëndetësisë i hodhi poshtë pretendimet e “Action Laundry” si të pavërteta. “Nuk është e vërtetë që oferta e “Servizi Italia” është mbi fondin limit. Këtë spekulim, e ka bërë konkurrenti tjetër, i cili ka vendosur në mënyrë arbitrare volumet vjetore të çdo grupndarjeje të llojit të ndërhyrjes kirurgjikale,” tha Ministria në një përgjigje me postë elektronike. “As në realitetin e shërbimit kirurgjikal në Shqipëri, dhe as në dokumentat e tenderit të garës së koncensionit nuk ekziston e dhëna se realizohen çdo vit 15 mijë ndërhyrje kirurgjikale me intesitet të lartë. Në realitet, ndërhyrjet me intesitet të lartë janë disa herë më pak. Rritja artificiale e volumit të grupndërhyrjeve me çmim të lartë për njësi është kryekëput e pasaktë,” shtoi ajo. Sipas Ministrisë së Shëndetësisë konkurrenti që është ankuar, ka “shpikur qëllimisht një shpërndarje të pavërtetë të ndërhyrjeve kirurgjikale, me qëllim krijimin e një situate të paqenë në vlerën vjetore të furnizimit të set-eve të instrumenteve kirurgjikalë të sterilizuar dhe materieleve mjekësore njëpërdormëshe të ofertës fituese.” Ajo shtoi që vlera prej 1 miliardë lekë që pretendohet se është kosto e vjetore e shërbimit të ofruar nga Servizi Italia është e pavërtetë, por nuk saktësoi se cila është kosto e këtij shërbimi. Pas shpalljes së vendimit të KPP-së me datë 10 korrik, kompanitë Investital Llc, Servizi Italia S.p.a, U.Jet S.r.l dhe Tecnosanimed, kanë regjistruar një kompani të re për të operuar me koncesionin, të quajtur SaniService Sh.p.k. Edhe pse me shumë pak eksperiencë

se partnerët e tjerë italianë, kompania e Rrapajt, Investital Llc merr 40 % të aksioneve të kompanisë së re SaniService Sh.p.k, Servizi Italia S.p.a 30 %, Tecnosanimed 15 % dhe U.Jet S.r.l 15 %. Investimi i Rrapajt nëpërmjet e Investital Llc për të kontrolluar 40 % të kompanisë me koncesionin 100 milionë dollarësh është vetëm 8 mijë euro. Lidhjet midis Ilir Rrapajt dhe Ilir Beqajt I lindur në vitin 1972, Rrapaj ka emigruar në Itali në vitet 90’ dhe është vendosur në rajonin e Umbrias. Më 17 prill 2000, ai regjistron në Peruxhia kompaninë Ali Pashë Tepelena SAS, një kompani në kategorinë e “artizanatit” me vetëm një të punësuar dhe një kapital prej 3 milionë liretash, të cilat më vonë konvertohen në 1549, 38 euro. Ilir Rrapaj zotëron 50 % të aksioneve të kompanisë dhe 50 për qind kontrollohen nga i afërmi i tij Mitat Rrapaj, i cili në vitin 2007 ia dhuron ato shtetases Italiane Elisa Bulagna. Lidhja e Rrapajt me fushën e shëndetësisë është e paqartë, edhe pse ai pretendon të këtë mbaruar studimet për mjekësi. Megjithatë, më 22 nëntor të vitit 2013, Rrapaj merr pjesë në nismën “Thuaj Po Shqipërisë”, të mbajtur në pallatin e Brigadave në Tiranë. Fotot të siguruara nga BIRN tregojnë se në këtë konferencë që mblidhte profesionistët shqiptarë të shëndetësisë në vende të ndryshme të botës, Rrapaj përveç ministrit Beqaj ka takuar dhe kryeministrin Edi Rama. Mbas konferencës në nëntor të vitit 2013 dhe shpalljes së koncesionit për sterilizimin e seteve dhe sallave kirurgjikale në shkurt të këtij viti, Rrapaj dhe përfaqësues të kompanive të tjera italiane, pjesë të konsorciumit fitues kanë pasur një numër takimesh në Tiranë dhe Itali me ministrin e shëndetësisë Ilir Beqaj. Në dhjetor të vitit 2013, ministri Beqaj dhe zëvendës ministri i shëndetësisë Klodian Rrjepaj vizitojnë rajonin e Umbrias në Itali me ftesë Qarkut të Umbrias dhe Universitetit Shtetëror të Peruxhias. Gjatë vizitës, Beqaj nënshkruan një marrëveshje bashkëpunimi me Universitetin e Peruxhias, po ajo që bie në sy është prezenca e Ilir Rrapajt dhe e ortakëve të tij italianë gjatë takimeve. Beqaj e viziton disa herë rajonin e Umbrias në vitin 2014. Në dhjetor të këtij viti ai nënshkruan një memorandum bashkë-

2 Ekstrakti në QKR i kompanisë SaniService, ndarja e aksioneve mes kompanive që do të operojnë koncesionin e sterilizimit të sallave kirurgjikale

punimi me Qarkun e Umbrias, ku Rrapaj është gjithashtu prezent në takimet zyrtare, në krah të ministrit Ilir Beqaj. “Modeli i shëndetësisë në disa rajone të Italisë, i cili është rrjedhojë e një reforme që Italia e ka filluar që në vitin 1978 na shërben si pikë referimi,” tha Beqaj gjatë nënshkrimit të Memorandumit në Tiranë me presidenten e Qarkut të Umbrias, znj. Catiuscia Marini. Beqaj shtoi Memorandum i Bashkëpunimit është paraprirë edhe nga një Protokoll Bashkëpunimi i nënshkruar më 18 dhjetor 2013 mes :”Universitetit të Bologna-s dhe Ministrisë së Shëndetësisë së Republikës së Shqipërisë, në bashkëpunim me “Polo Bio-

medical Umbria” – e cila numëron më shumë se 20 kompani të Umbria-s të sektorit shëndetësor e biomjekësor – në mënyrë që të zhvillojnë bashkëpunimin dhe kooperimin në sektorët e logjistikës spitalore, të inxhinierisë klinike dhe shkencave veterinare.” Tre kompanitë fituese të koncesionit për pajisjet kirurgjikale, Servizi Italia S.p.a, U.Jet S.r.l dhe Tecnosanimed janë pjesë e “Polo Biomedical Umbria,” por mbetet e paqartë nëse Protokolli i Bashkëpunimit ka luajtur ndonjë rol në procedurën e prokurimit. Kompania e Rrapajt, Investital Llc është regjistrua në Prishtinë në korrik të vitit 2014. Në faqen e saj zyrtare, ajo përshkruhet si një agjenci investimesh, me interesa në sektorin e industrisë, turizmit dhe shëndetësisë. Duke komentuar fotot ku shfaqet përkrah Ilir Rrapajt, ministri Beqaj pranoi që biznesmeni nga Peruxhia në të paktën një okazion zyrtar ishte i ftuar i ministrit të shëndetësisë. “Fotoja e parë duhet të jetë shkrepur në restorantin “Sofra e Ariut” në Tiranë, në një darkë që Ministri i Shëndetësisë Ilir Beqaj, shtroi për nder të Ambasadorit Italian, z. Massimo Gaiani, dhe një grupi përfaqësuesish të Rajonit të Umbrias, këshillit drejtues akademik të Universitetit Shtetëror të Peruxhias (Università degli Studi di Perugia) dhe dhomës tregtare Confimi Impresa (Konfederata Italiane e Sipërmarrjeve Industriale të Vogla dhe të Mesme),” tha Beqaj. Ai shtoi në një komunikim të dytë se nga nëntori 2013, deri në dhjetor 2014 ishte takuar katër herë më biznesmenin Ilir Rrapaj, në cilësinë e tij si përfaqësues Confimi Impresa. I kontaktuar nga BIRN, Ilir Rrapaj u shpreh se fitues të koncesionit për setet kirurgjikale ishin shpallur kompanitë më të mira, duke përmendur “Servizi Italia”. I pyetur mbi akuzat e Partisë Demokratike se në këtë koncesion një mik i kryeministrit Edi Rama dhe ministrit Beqaj ishte shpallur fitues, Rrapaj tha se: “nuk më interesojnë këto gjëra dhe nuk merret me politikë,” duke shtuar se ky koncesion ka për të qenë “një sukses.” Ky artikull u prodhua si pjesë e iniciativës "Fuqizimi i Bashkëpunimit mes Shoqërisë Civile dhe Gazetarëve Investigativë," me mbështetjen e Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë.

Nëntor 2015

Rafineria e Cërrikut u dha me koncesion, por u shkri për skrap

Lindita Çela, Gjergj Erebara | BIRN | Cërrik dhe Tiranë

ë qytetin e vogël të Cërrikut, çdo person që takon ka së paku një anëtar familjeje që ka punuar në të shkuarën në rafinerinë e Cërrikut. Punonjësit e industrisë së naftës në Shqipëri kanë pasur paga krahasimisht të larta me pjesën tjetër të popullsisë në kohën e komunizmit dhe rafineria e Cërrikut punësonte deri në 500 vetë. Qyteti sot është zbrazur nga popullsia, që prej mbylljes së rafinerisë; tashmë është i varfër dhe i mbushur me të moshuar, të cilët jetojnë si të munden, më së shumti falë ndihmës së fëmijëve në emigrim. Megjithatë, shumë nga banorët me të cilët BIRN foli, ende shpresojnë se një ditë industria do të rivihet në punë dhe qyteti i ndërtuar pikërisht në funksion të rafinerisë së naftës, do të ketë një rikthim në jetë. Një kontratë koncesionare e nënshkruar nga qeveria shqiptare në vitin 2013 dukej se mund të bënte pikërisht këtë gjë. Në ditët e fundit si kryeministër, më 22 korrik 2013, Sali Berisha miratoi dhënien me koncesion të rafinerisë së Cërrikut, një ngrehinë e kohës së komunizmit që pati pushuar së funksionuari që nga viti 1992. Kontrata me titullin “Rehabilitim, Operim dhe Transferim”, e firmosur mes Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës, (sot Ministria e Energjisë dhe Industrisë), dhe kompanisë Kurum International sh.a, sanksiononte që koncesionmarrësi do të investonte në këtë rafineri gati 6.8 miliardë lekë (48 milionë euro) dhe të fillonte punën e përpunimit të naftës brenda 18 muajve. Por dy vjet pasi kontrata është nënshkruar, autoritetet duket se po hasin vështirësi në identifikimin e problemit me koncesionin. BIRN vizitoi rafinerinë e Cërrikut dhe zbuloi se në fakt, rafineria nuk ekziston më. Ajo është shkrirë për skrap,

pavarësisht se kontrata e koncesionit sanksiononte rivënien e saj në punë. Për më tepër, në ish-kompleksin industrial të Cërrikut nuk duket asnjë gjurmë nga investimi prej 48 milionë eurosh, i premtuar nga Kurum. Vetëm disa roje të kompanisë gjenden aty për të ruajtur atë çfarë ka mbetur ende pa u rrëmbyer. Një roje i tha BIRN se rafineria është hequr prej aty kohë më parë. “E mori turku,” tha ai. BIRN pyeti Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë, MEI për fatin e rafinerisë dhe për arsyet e moszbatimit të kontratës koncesionare me kompaninë turke. Në përgjigjen me shkrim të MEI për BIRN, nuk bëhet e ditur nëse qeveria e ka identifikuar apo jo zhdukjen e rafinerisë. Megjithatë, MEI thotë se “po ndjek çështjen” dhe argumenton se vendimi i dhënies me koncesion të rafinerisë nga qeveria e kaluar qe i gabuar. Një zyrtar i kompanisë Kurum nuk pranoi t’u përgjigjet pyetjeve të BIRN, por deklaroi se rafineria është prishur për t’i hapur hapësirë ndërtimit të një rafinerie të re. “Kompania është në përfundim të një marrëveshje për të sjellë në Shqipëri një rafineri të re, e cila do të ndërtohet së shpejti,” deklaroi Teuta Ustundag, drejtore e Marrëdhënieve me Publikun në këtë kompani. Një koncesion i papritur

Uzina e Rafinimit të Naftës në Cërrik u ndërtua me ndihmat sovjetike në vitet 1950 dhe qe specializuar për të realizuar disa nënprodukte speciale të naftës, përfshirë karburant për avionë dhe për silurë, krahas produkteve të zakonshme si benzinë, gazoil, vajguri për ndriçim, bitum, solar e mazut. Qyteti i Cërrikut u ndërtua për të strehuar punëtorët e rafinerisë si dhe ata të termo-

centralit elektrik ngjitur me rafinerinë, termocentral që punonte me mbetjet e naftës së përpunuar. Nafta në këtë rafineri transportohej më së shumti me naftësjellës nga fusha naftëmbajtëse e Kuçovës për rreth 30 kilometra, me dy stacione pompimi. Por fusha naftëmbajtëse e Kuçovës filloi të shterojë nga vitet 1970 pas shumë dekadash shfrytëzimi intensiv, ndërsa rënia e fortë e prodhimit të naftës në vitet 1980 solli rënien graduale të përpunimit në Cërrik. Xhavit Kabashi nga qyteti i Cërrikut, një ndër punonjësit më jetëgjatë të rafinerisë, i tha BIRN se një pjesë e linjave të prodhimit pushoi së funksionuari nga fundi i viteve 1980, ndërsa rafineria u vendos “në konservim” në vitin 1992. “Edhe para se të mbyllej, rafineria punonte gjashtë muaj dhe mbahej në remont gjashtë muaj të tjerë,” tha ai. Në vitin 2008, ndërsa po përgatitej privatizimi i ARMO- kompani e përpunimit të naftës që kishte nën pronësi tri rafineritë e vendit, Ballshin, Fierin dhe Cërrikun- qeveria vendosi ta ndajë rafinerinë e Cërrikut dhe ta vendosë atë nën pronësinë e një kompanie të re të quajtur Petrol Alba, e cila qe nën pronësinë e qeverisë shqiptare dhe kishte asete me vlerë nominale prej gati 1.1 miliardë lekësh (rreth 8 milionë euro). Petrol Alba zotëronte pronësinë e rafinerisë dhe tokës në të cilën ajo ishte vendosur. Pavarësisht se Petrol Alba nuk kishte aktivitet, ajo kishte një administrator, një bord drejtues dhe një dyzinë të punësuarish. Kabashi thotë se punonjësit, përfshirë edhe atë vetë u pushuan nga puna pas vitit 2009, kohë kur Ministrinë e Ekonomisë e mori nën administrim Lëvizja Socialiste për Integrim. Ai është në pritje të ekzekutimit të vendimit të gjykatës për dëmshpërblim

për pushim të padrejtë nga puna nga kompania Petrol Alba sha. “Stafi i kompanisë në atë kohë përbëhej nga roje dhe administratë,” thotë Kabashi. Rafineria qe hequr nga lista e objekteve të rëndësisë së veçantë me një vendim të qeverisë së vitit 2000 dhe pas dy dekadash pa punë, besohej gjerësisht se ajo nuk mund të shërbente më për rafinimin e naftës. Megjithatë, në vitin 2012, një bashkim kompanish private të përbëra nga “DAST” sh.a. Durrës, “DELTA” sh.a. Durrës dhe “S.T.N.P.M” sh.p.k. Tiranë, i bëri qeverisë një propozim për koncesion të pakërkuar për rafinerinë e Cërrikut. Qeveria e miratoi kërkesën dhe hapi tender për koncesionin në janar 2013. Pas tenderit të debatuar, qeveria shpalli fitues Kurum International dhe nënshkroi kontratën me të. Miliarda investime për rikthim në punë

Kontrata e koncesionit, e publikuar në Fletoren Zyrtare sanksionon që kompania Kurum të investojë 6.8 miliardë lekë për rivënien në punë të rafinerisë me 14 impiante teknologjike dhe me kapacitet përpunues 500 mijë tonë naftë në vit. Qeveria shqiptare do të përfitonte një tarifë prej 4 për qind të naftës së përpunuar dhe koncesioni do të zgjaste 35 vjet. Kontrata duhej të zbatohej brenda 18 muajve. Kurum detyrohej gjithashtu të vinte në favor të shtetit shqiptar një garanci bankare prej 10 për qind të vlerës së investimit ose rreth 680 milionë lekë, garanci që do të zhbllokohej 30 ditë nga kryerja e testimit dhe vënies në punë të rafinerisë. Kurum krijoi për efekt të koncesionit një kompani të re të quajtur Albanian Oil Rafinery, të regjistruar më 24 korrik 2013 dhe mori në dorëzim rafinerinë në shtator 2013. Por kompania e regjistruar kishte kapital të

Nëntor 2015

Kompania Kurum pati premtuar investimin e 48 milionë eurove për ta rivënë në punë rafinerinë, por e shkriu për skrap që në muajin e parë, ndërsa autoritetet thonë se kanë “identifikuar probleme” por nuk kanë marrë masa për të konfiskuar garancinë e koncesionit dhe as për të kërkuar llogari për shkatërrimin e paautorizuar të pronës publike.

Mjedis

Ndotësit e mbetjeve farmaceutike dhe spitalore i shmangen drejtësisë Autoritet kanë bërë shumë pak për të vënë përpara drejtësisë personat përgjegjës për hedhjen e përsëritur në hapësira publike të mbetjeve të rrezikshme,të cilat kërcënojnë shëndetin e shqiptarëve. Elisa Gjerani | BIRN | Tiranë

Ngrehina e ish-termocentralit të Cërrikut, i cili sakaq është shkrirë për skrap

paguar prej vetëm 3,5 milionë lekësh (25 mijë eurosh) në degën e BKT në Elbasan, ndërsa supozohej se do të investonte 48 milionë euro. Një raport i Kontrollit të Lartë të Shtetit, i siguruar nga BIRN tregon se menjëherë sapo mori rafinerinë, kompania e re e krijuar për këtë qëllim, Albanian Oil Rafinery vendosi të shesë të gjithë rafinerinë për skrap te kompania mëmë, Kurum International. Rafineria rezulton se është çmontuar në tetor 2013, vetëm një muaj pasi Kurum e mori atë në dorëzim. Por ndërsa rafineria qe çmontuar, qeveria shqiptare nuk ndërmori asnjë hap për të ndaluar shkatërrimin dhe duket se nuk ka ende një plan për zbatimin e kontratës së koncesionit. Raporti i KLSH vëren se rafineria nuk iu dorëzua kompanisë koncesionare si pajisje e nxjerrë nga përdorimi, por si pajisje për të cilën koncesionmarrësi duhej të investonte për t’a rikthyer në punë. “Në procesverbalin e marrjes në dorëzim të objektit, datë 16.09.2013 për makineritë dhe pajisjet e marra në dorëzim nuk cilësohet se makineritë dhe pajisjet janë të dala nga përdorimi,” thotë KLSH në raportin e saj. KLSH thotë se shkrirja e rafinerisë për skrap u krye pa lejen e Ministrisë dhe dukshëm në shkelje të kontratës. Për më tepër, KLSH vëren se ka konflikt interesi mes shitësit të skrapit, kompanisë Albanian Oil Rafinery, të kontrolluar nga Kurum dhe se sasia e skrapit të shitur dhe çmimi i shitjes është përcaktuar nga marrëveshja mes dy kompanive të kontrolluara nga një person, pavarësisht se rafineria është pronë e shtetit shqiptar që i qe dhënë në përdorim kompanisë turke. “Ekspertët vlerësues të përcaktuar nga Autoriteti Kontraktor, si pronar i aseteve të dhëna me koncesion nuk kanë bërë asnjë vlerësim, ndërsa përcaktimi i çmimit të

shitjes nuk është realizuar me ankand konform kërkesave dhe dispozitave ligjore për shitjen e pronës publike,” thuhet në raportin e KLSH. Raporti i KLSH vëren gjithashtu se e gjithë rafineria, sipas librave të kompanisë, kishte 5,339.8 tonë skrap hekur dhe se çmimi mesatar i shitjes rezulton 13 lekë pa tvsh. Në bilancin e saj të vitit 2013, kompania pasqyroi të ardhura nga shitja e rafinerisë për skrap prej 69 milionë lekësh (495 mijë euro). Ajo raportoi si shpenzime deri edhe blerjen e një peshoreje. Pyetur nga BIRN se mbi çfarë baze Kurum ka vendosur të shkrijë për skrap të gjithë rafinerinë, kompania turke nuk pranoi të përgjigjet. Ndërsa Ministria e Energjisë dhe Industrisë argumentoi për BIRN se demolimi i rafinerisë qe nisur me urdhër të kësaj ministrie në vitin 2011, por nuk iu përgjigj pyetjes nëse ka ndërmend të kërkojë dëmshpërblim për shkatërrimin e një rafinerie. Ministria e Energjisë nuk sqaroi nëse kishte marrë garancinë 10 përqind për investimin e munguar në rafinerinë e Cërrikut, por tha se “po ndjek të gjithë procedurën e parashikuar në ligj edhe për këtë çështje”. “Kompanisë koncesionare i kemi kërkuar të derdhë në buxhetin e shtetit të ardhurat e krijuara nga shitja e skrapit prej 69 milionë lekësh (495 mijë euro),” u përgjigj Ministria e Energjisë. Ky artikull është pjesë e një serie shkrimesh mbi prokurimin publik dhe korrupsionin të publikuara nga Rrjeti Ballkanik i Gazetarisë Investigative në Shqipëri, BIRN Albania, me mbështetjen e USAID, për të mbështetur gazetarinë investigative në Shqipëri. Opinionet e autorit të shprehura në artikull jo domosdoshmërish reflektojnë ato të USAID apo të qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës

ë shkurt të këtij viti, fshati Herraj- në atë kohë pjesë e komunës Zall Herr në rrëzë të malit të Dajtit u zgjua një mëngjes nën kundërmimin e mbetjeve farmaceutike që ishin depozituar në anë të rrugës që çan përmes tij. Rreth 1 ton barna të skaduara ishin hedhur gjatë natës në mënyrë të paligjshme dhe një pjesë e mirë e tyre kishte përfunduar në rrjedhën e lumit Tërkuzë, i cili përdoret për vaditjen e produkteve bujqësore të zonës. Ky nuk ishte rasti i parë që zona rurale afër Tiranës ka rënë pre e kriminelëve mjedisorë, të cilët depozitojnë në mënyrë të paligjshme mbetjet farmaceutike dhe spitalore duke rrezikuar shëndetin e banorëve. “Tre vite më parë, në të njëjtin vend përfundoi një sasi e ngjashme barnash të skaduara. Mbase është e njëjta kompani që ka mësuar vendin dhe vjen të na vdesë me këto helme,” tha një banore, e cila nuk dëshiroi të bëjë publik emrin e saj. Ajo shtoi se dy fëmijët e saj kanë shfaqur probleme me shëndetin, temperaturë e të vjella, duke ia faturuar simptomat ndotjes së lumit. “Ma do mendja që ka lidhje me ujin e Tërkuzës, ai tashmë është infektuar, por ku të mbytemi e ku të shkojmë,’’ spekuloi ajo. Edhe pse një rast i përsëritur, gati nëntë muaj më vonë agjencitë ligj-zbatuese kanë bërë shumë pak për të zbuluar fajtorët që fshihen pas ndotjes me mbeturina farmaceutike në fshatin Herraj. Ndërkohë që strukturavetë qeverisjes vendore u kanë mbeturthasëte mbushur me ilaçe dhe një faturë të majme për asgjësimin e tyre, të cilën ato nuk mund ta përballojnë me buxhetin që kanë. Në Shqipëri, prodhohen çdo vit2 mijë deri 3 mijë ton mbetje spitalore, të cilat asgjësohen në shumicën e tyre në autoklavat e vendosura në spitale si dhe nga kompani të licencuara që kanë lidhur kontrata me to. Një raport monitorimi i prodhuar nga Qendra Eden në vitin 2014 përllogarit se në vend ndodhen 2,500 prodhues të mbetjeve spitalore, ndërkohë që operojnë 10 subjekte të licencuar për trajtimin e tyre. Raporti i Eden, i cili mbulon menaxhimin e mbetjeve spitalore në 5 qytete të vendit vuri re se një pjesë e mirë e prodhuesve të vegjël i hedhin mbetjet e lëngshme në tualet, në koshat e qytetit ose në hapësira publike në periferi të tyre. “87% e subjekteve prodhuese të mbetjeve spitalore përgjigjen që i njohin detyrimet ligjore që duhet të përmbushin në sektorin ku punojnë, por ndërkohë pjesa më e madhe e tyre nuk i zbatojnë ato,” shkruan Eden në raporti e vlerësimit. Mbetjet e hedhura në brigjet e lumit Tërkuzë në fshatin Herraj mund të kenë ardhur nga subjekte të ngjashme. Megjithatë, në 19 maj Inspektorati i Mjedisit e gjobiti komunën Zall Herr me një gjobë prej 500 mijë lekësh për ndotjen e shkaktuar nga mbeturinat farmaceutike. Sipas nenit 21 të ligjit ‘‘Për menaxhimin e integruar të mbetjeve’’ kryetarët e njësive të qeverisjes vendore janë përgjegjës për menaxhimin dhe administrimin e mbetjeve që krijohen brenda territorit të tyre administrativ, edhe pse është e paqartë

nëse mbetjet e hedhura në fshatin Herraj qenë gjeneruar në të njëjtën komunë. Komuna kontaktoi me një kompani private për zhvendosjen dhe asgjësimin e mbetjeve, por kosto financiare e operacionit qe e papërballueshme-tregon ish kryetari Gani Allushi. ‘‘Pasi mësuam emrin e kompanisë qëe ofronte këtë shërbim të asgjësimit të mbetjeve spitalore, ramë në kontakt më të, por shuma totale që duhej për një gjysmë toni të këtyre ilaçeve ishte e papërballueshme nga ne,” tha ai. Allushi tha për BIRN se i ka shkruar të gjitha institucioneve që kanë lidhje me këtë situatë, duke nisur nga Ministria e Shëndetësisë, Ministria e Mjedisit, Inspektorati Sanitar Shtetëror dhe Inspektoratit të Mjedisit, ku pas shumë kërkesash vetëm ky i fundit ktheu përgjigje përsa i përket ndihmës që kërkonte komuna, duke i sugjeruar se çfarë do të bënte më këto mbetje. Fondi prej 1 milion lekësh të reja për zhvendosjen e thasë nuk u sigurua dot nga komuna, që ishte në ditët e fundit të mandatit të saj. Ndërsa edhe sot e kësaj dite këto mbetje tepër të rrezikshme janë në thasë të vendosura në oborrin e një shtëpie të braktisur pranë zyrave të komunës. Edhe pse të paketuara, ekspertët mjedisorëshqetësohen se këto kimikate rrezikojnë seriozisht kontaminimin e tokës dhe të ujit, e për pasojë përbëjnë një kërcënim për shëndetin e banorëve të zonës. ‘‘Për sa kohë që ato merren në sasi shumë të vogla nga individi, çerek ose gjysmë kokrre, imagjinojeni në kuptimin afatgjatë të tyre sa shumë të dëmshme janë për shëndetin. Ligji e ndalon por fatkeqësisht ne akoma bëjmë tolerime me ligjin,” u shpreh aktivisti mjedisor Lavdosh Ferruni. Në lidhje me këtë rast krimi mjedisor, policia e Tiranës bëri disa verifikime në lidhje me mbetjet farmaceutike të cilat u gjendën në Zall-Herr, por burime zyrtare të saj bëjnë më dije se hetimi është në qorrsokak për shkak të mungesës së provave. Rasti i Zall-Herrit nuk është i vetmi. Edhe në qytetin e Elbasanit, organizatat vendore mjedisore kanë denoncuar hedhjen e mbetjeve spitalore në koshat të mbetjeve urbane rreth spitalit rajonal në prill të këtij viti. “Një katastrofë ekologjike ndodh në tokë dhe në ujërat e ndotura me pasoja shumë të rrezikshme për mjedisin dhe shëndetin e njerëzve,’’ shtoi ai. Edhe pse nuk kanë arritur t’i gjejnë fajtorët, në përgjigje të denoncimeve nga organizatat mjedisore autoritetet i kanë shtuar inspektimet në terren, gjë që ka sjellë një rënie të fenomenit. ‘‘Në kohën e monitorimit tonë për menaxhimin e mbetjeve spitalore, përgjatë vitit 2014 në të gjitha qytetet janë hedhur mbetje spitalore, si nga subjektet private ashtu edhe nga shtetërori,” tha Ermelinda Mahmutaj, drejtore ekzekutive e qendrës Eden. “Nga momenti i bërjes publik të raportit e deri më sot janë kryer inspektime të vazhdueshme, duke respektuar kështu një prej rekomandimeve tona për të minimizuar sadopak këtë krim mjedisor,’’ përfundoi ajo.

Nëntor 2015

Projektligji për kriminalizimin e shpifjes nxori në pah defekte të pabesueshme të procesit ligjvënës në Shqipëri, të mënyrës se si funksionon qeveria dhe të paaftësisë së dukshme të shoqërisë për të kryer rolin e qenit roje të interesit të vet.

Opinion

Të dymbëdhjetë orët që ekspozuan çmendurinë tonë të përbashkët Gjergj Erebara | BIRN | Tiranë

am me të vërtetë i alarmuar! Nuk jam i alarmuar nga perspektiva e të jetuarit në një vend ku mund të dënohesh me tre vjet burg për shpifje ndaj zyrtarëve të lartë! Jo! Koha kur mund të dënoheshe për diçka të tillë ka ikur në Shqipëri. Rënia e Murit të Berlinit ia ka vënë kapakun asaj pune. Jam i alarmuar për faktin se qeveria ka hartuar një nismë të tillë ligjore pa pasur aftësinë e nevojshme për të kuptuar se çfarë po bën, për të arsyetuar mbi atë që po bën, për të parashikuar pasojat që krijon ajo që po bën. Për të kuptuar se Shqipëria, si pjesë e arenës ndërkombëtare, ka detyrime ndërkombëtare, nga të cilat nuk mund të fshihet dot; nuk ka bombat atomike të Rusisë për të injoruar detyrimet ndërkombëtare pa u ndëshkuar, nuk ka fuqinë gjeostrategjike të Erdoganit, nuk është ‘jashtë planetit’ si Koreja e Veriut. Por, të pasurit të një qeverie të papërgjegjshme për çfarë bën është vetëm një pjesë e vockël e këtij alarmimi. Me këtë qeveri mund të merremi lehtë. Imagjino! Mjaftuan 12 orë, nga pasdreka e 11 nëntorit, kur u publikua fillimisht lajmi për propozimin, deri në mëngjesin e 12 nëntorit, kur qeveria u detyrua të kapërdijë turpin e paaftësisë së vet për të gjykuar dhe problemi u zgjidh. Mjaftuan, mes këtyre 12 orëve, disa statuse në Facebook, disa editoriale, një emision televiziv dhe disa informacione të shpërndara nëpër përfaqësitë diplomatike dhe organizma ndërkombëtare për të detyruar qeverinë të bëjë një tërheqje të pazakontë, në një vend ku reflektimi dhe pranimi i gabimit interpretohen si dobësi të padurueshme. Jam i alarmuar për shumë gjëra të tjera përveç kësaj. Jam i alarmuar për shkak se propozimi në fjalë u dërgua në parlament më 14 Nëntor 2015, pasi qe diskutuar në qeveri. Jam i alarmuar se, megjithëse Këshilli i Ministrave ka disa juristë, asnjëri prej tyre nuk qe i gatshëm të reflektonte mjaftueshëm për të sqaruar kryeministrin se propozime të tilla janë të papranueshme. Bën pak punë dokumenti i rrjedhur në media nga ishministri i drejtësisë për kundërshtimet e kësaj ministrie për projektligjin. Por ndoshta, këtë paaftësi të asaj dyzine burrash dhe grash që ulen në tryezën më të lartë të shtetit, duhet ta shqyrtojnë në

kuadër të Kodit të Etikës kryeministrore, një dokument që arsyetohet se duhet të tregojë unitetin e qeverisë për vendimet që merr, por që ka gjasa që është kthyer në një instrument që ka dëmtuar rëndë aftësinë e këtij grupi burrash dhe grash për të gjykuar. Dhe pasi ky propozim u miratua në qeveri, ma ha mendja se mes 140 deputetëve të parlamentit, ndokush prej tyre, do të duhej ta kishte hasur diku sa për të kuptuar se çfarë po ndodhte. Dukshëm, mes të 140 deputetëve, kemi plot të paaftë! Kemi biznesmenë që kuptojnë vetëm interesin si sistem vlerash, kemi gangsterë që përdorin mjete të tjera komunikimi përpos gjuhës së folur dhe të shkruar. Por kemi dhe një numër të konsiderueshëm deputetësh që kanë njëfarë lidhje me gazetarinë dhe publicistikën apo propagandën. Ma hante mendja se ndonjëri prej tyre, përgjatë asaj periudhe të gjatë kohe nga 14 tetori deri më 11 nëntor, do të kishte pasur aftësinë për të gjykuar se çfarë po ndodhte. Ndoshta do të kishte pasur guximin që të informonte kryeministrin se propozimi nuk ishte i përshtatshëm. Do të mund t’i kishte kursyer

atij turpin e damkës së një kryeministri që dëshiron të burgosë kritikët e tij. Do t’i kishte kursyer vendit reklamën negative të të pasurit të një problemi të rëndë me lirinë. Jo! Në fakt, nga të 140 deputetët (minus atë që për shkaqe jokushtetuese nuk merr pjesë në procedurën ligjvënëse), nuk paskemi askënd të aftë të japë një gjykim në kohën e duhur për një problem kaq të qartë. Plot 27 ditë qarkulloi projektligji nëpër korridoret e parlamentit. Ndokush do të duhej ta kishte parë. Por jo. Dukshëm, deputetët tanë, përfshirë edhe ata që nxituan të distancohen nga propozimi, apo ta denoncojnë atë publikisht pas debatit të ngritur në media, nuk qenë të aftë të shihnin të pashmangshmen. Jam i alarmuar për shkak se, pavarësisht se Shqipëria ka një numër të stërmadh televizionesh dhe gazetash, rrjedhimisht gazetarësh, projektligji qëndroi 27 ditë në kuvend pa u dalluar nga askush. Nuk jam i sigurtë nëse kjo ndodhi si pasojë e paaftësisë së gazetarëve dhe medias për të kuptuar se çfarë ndodhi, apo si pasojë e aftësisë së qeverisë për të kaluar gjëra të tilla kaq të rëndësishme në heshtje

të plotë, larg vëmendjes së publikut. E megjithatë, pavarësisht akuzave të përsëritura të publikut dhe politikanëve ndaj gazetarëve si jo profesionistë, ishin pikërisht këta të fundit që dhe një herë treguan nevojën e shpalosjes së rolit të tyre si gardianë të interesit publik. Në fund, jam i neveritur nga ata burra dhe gra, të cilët dhe pas njohjes me propozimin u përpoqën ta trajtonin temën dhe revoltën si frikë të gazetarëve dhe jo si shkelje të një prej të drejtave themelore të çdo qytetari, asaj të lirisë së shprehjes. E gjithë kjo histori duhet të shërbejë si reflektim për qeverinë, (nëse ka mësuar ndonjë gjë nga kjo që i ndodhi) se opinioni publik dhe diskutimi paraprak i çështjeve, shoqëruar me nivelin e duhur të transparencës, janë faktorë pozitivë, jo vetëm për vendin dhe demokracinë, por edhe për vetë qeverinë. E kundërta, mungesa e transparencës, dëshira për të kontrolluar “lajmet” që transmetohen dhe fshehja e projektligjeve apo vendimeve që mund të shkaktojnë reklamë negative për qeverinë, është një bumerang që pengon para së gjithash vetë qeverinë të gjykojë siç duhet atë që po bën.

Nëntor 2015

Analizë

Shteti Islamik po provokon një përballje të botës perëndimore dhe asaj myslimane, por Europa dhe SHBA-ja duhet të dinë të reagojnë po aq ashpër, pa rënë pre e dashurisë së ISIS për vdekjen.

Jemi në luftë Dominique Moisi | Paris

ë nga sulmet terroriste në janar ndaj revistës satirike Charlie Hebdo dhe një supermarketi, parisienët e dinin se barbarizmin e kishin pranë dhe se do të godiste sërish. Por është ndryshe të dish diçka, ta parashikosh atë dhe tjetër gjë të përballesh me realitetin e zymtë. Qartësia e analizës është tani më e nevojshme se kurrë. Ne mezi e njohim armikun tonë, përveç intensitetit të urrejtjes së tij dhe thellësisë së mizorisë së tij. Për të kuptuar strategjinë e tij, duhet ta njohim atë për atë që është: një kundërshtar inteligjent – dhe sipas mënyrë së tij racional. Për një kohë të gjatë, ne e kemi shpërfillur dhe nënvlerësuar atë. Është urgjente që tani ta ndryshojmë mënyrën tonë. Në këto javët e fundit, strategjia e terrorit të Shtetit Islamik ka sjellë vdekje në rrugët e Ankarasë, Beirutit dhe Parisit dhe në qiellin e Sinait. Identiteti i viktimave nuk lë dyshim për mesazhin. “Kurdë, rusë, shiitë të Libanit, francezë: ju na sulmoni, ne ju vrasim”. Planifikimi i sulmeve është po aq i rëndësishëm sa kombësia e shënjestrës. Sa më shumë që mundet në terren Shteti Islamik dhe sa më tepër territor të humbasë në Siri dhe Irak, aq më shumë nxitet ta manifestojë luftën për të penguar

ndërhyrjen e mëtejshme. Sulmet e sinkronizuara në Paris, për shembull, koinciduan me humbjen e qytetit Sinjar nga Shteti Islamik në Irak. Sigurisht, qeliza terroriste që goditi Parisin nuk është krijuar tani në humbjet e fundit të betejave të Shtetit Islamik. Ka qenë gati në vend, duke pritur që të aktivizohej (ashtu siç mund të jenë të tjerë në pritje). Kjo tregon freksibilitetin taktik të Shtetit Islamik, pa përmendur mundësinë e njerëzve që janë gati të kryejnë vetëvrasje. Nëse Shteti Islamik zgjodhi këtë herë, që në Paris të shënjestrojë njerëz që nuk ishin satirikë, policë apo hebrenj, është pikërisht “zakonshmëria” e tyre ajo që i la të pambrojtur. Këtë herë, sulmuesit zgjodhën “sasinë” në vend të “cilësisë” (më falni për një formulim kaq të ashpër). Qëllimi ishte të vriteshin sa më shumë që të ishte e mundur. Kjo strategji është e mundur sepse territori i kontrolluar nga Shteti Islamik ofron një terren strehues dhe të përshtatshëm për stërvitje. Territoret e kalifatit të vetëshpallur përfaqësojnë grupin që përfaqësonte Al Kaeda për Afganistanin e kontrolluar nga talebanët në vitet 1990. Është thelbësore të rifitohet kontrolli në këtë terren. Dhe shkatërrimi i

“provincës” së Shtetit Islamik në Libi, Sinait, dhe kudo tjetër duhet të bëhet prioriteti numër një i komunitetit ndërkombëtar. Përtej qartësisë analitike, ekziston edhe një nevojë për unitet, duke filluar në Francë, ku qytetarët nuk do të pranonin që anëtarët e klasës politike të vepronin të ndarë në një pikë të tillë kthese historike. Uniteti duhet të arrihet edhe brenda Europës. Neve na thuhet vazhdimisht se Europa është në mes të një krize identiteti, në nevojë për një projekt të ri. Edhe tani Europa e ka gjetur një. Të jesh europian do të thotë të përballesh së bashku me barbarizmin, të mbrosh vlerat, mënyrën e jetesës dhe mënyrën e bashkëjetesës pavarësisht diferencave. Uniteti është gjithashtu i nevojshëm në botën perëndimore si një e tërë. Deklarata e presidentit Barak Obama pas sulmeve në Paris tregon se çfarë e bashkon Europën dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës është më e rëndësishme sesa çfarë na ndan. Ne jemi në të njëjtën varkë, përballë të njëjtit armik. Në këtë kuptim uniteti duhet të shkojë përtej botës europiane dhe perëndimore, sepse Shteti Islamik kërcënon vende si Irani dhe Rusia, pa përmendur Turqinë, po aq – edhe më shumë – sesa perëndimin.

Sigurisht, ne duhet të jemi realistë. Aleanca jonë rrethanore me këto vende nuk do të tejkalojë të gjitha problemet mes nesh dhe atyre. Ndaj, përtej qartësisë dhe unitetit, na duhet vendosmëri, si në përballjen me kërcënimin e ISIS dhe në mbrojtjen e vlerave tona, veçanërisht sundimin e ligjit. Shteti Islamik pret nga ne një kombinim të frikës dhe reagimit të tepruar. Ambicia e tij është të provokojë një përplasje civilizimi midis botës perëndimore dhe myslimane. Ne nuk duhet të biem pre e kësaj strategjie. Por qartësia vjen e para. Kur Parisi u sulmua si të premten e shkuar, flitet për luftë. Askush nuk do të përsërisë gabimet e SHBA-së nën presidentin Bush; por t’i përdorësh ato gabime si një alibi për të shmangur përballjen me botën tani do të ishte po njëlloj gabim. Përgjigjja e Europës duhet të jetë e fortë, por nuk duhet të devijojë nga sundimi i ligjit. Ne jemi, mbi të gjitha, të përfshirë në një betejë politike me Shtetin Islamik, një betejë ku dashuria për jetën duhet të dominojë mbi dashurinë e tyre për vdekjen. Marrë me autorizim nga Project Syndicate, 2015. Ripublikimi mund të bëhet vetëm me lejen e Project Syndicate. We Are At War.

A mund të na mësojë Ballkani si të ndalojmë ISIS? Petar Subotin | BIRN

Luftërat e viteve ’90 në Ballkan tregojnë se si toleranca njerëzore duhet të mbështetet si një pjesë kyçe e luftës kundër kërcënimeve vdekjeprurëse ndaj qytetërimit tonë.

ë shtunën e shkuar m’u krijua ideja se bota ndali për një sekondë. Gjendja e shokut pas sulmeve të Parisit qe e kudogjendur në hemisferën perëndimore. Përmes reagimeve në median sociale, mund të shihje shumicën që shprehte ngushëllimet dhe trishtimin e tyre. Duke pasur dëshirën të bëjnë diçka, njerëzit filluan të përdornin një aplikacion të ri të Facebook për të ngjyrosur fotot e tyre të profilit me blunë, të bardhën dhe

të kuqen e flamurit francez dhe u shfaq një hashtag #prayforparis (#lutupërparisin). Njerëzit po luteshin për viktimat, familjet e tyre dhe pjesën tjetër të njerëzimit. Nuk u desh shumë kohë përpara se njerëzit të fillonin të postonin komente se nuk duhet të lutemi, por të mendojmë, meqënëse lutjet dhe feja në sollën në këtë pikë të masakrës në Paris. Kjo betejë online zgjati për disa orë, pastaj u shfaq një tjetër rreth fesë dhe terrorizmit. Filluan të shfaqeshin foto në median sociale nga myslimanët kudo nëpër botë, duke mbajtur mesazhe ku shkruhej “jo në emrin tim”. Pasi shoku fillestar kaloi, rreth 30 orë pas sulmeve, postimet e reja filluan të zinin hapësirën e medias sociale me pyetje si përse njerëzit nuk i ndryshuan fotot e profilit me ngjyrat e flamujve të vendeve që pësuan akte terroriste ditë më parë, Liban, Turqi, Siri, Irak etj. Por pavarësisht se si reaguam, reagimi ynë erdhi nga një ndjesi trishtimi, solidar-

iteti dhe mbi të gjitha frike. Unë jam prej Ballkanit dhe kur mendoj për të gjithë njerëzit që më kanë pyetur si është e mundur që pajtimi në rajon është kaq i ngadaltë dhe përse njerëzit ende e urrejnë njëri-tjetrin, duhet të them se mbase tani jam në gjendje të përgjigjem në mënyrë që kushdo ta kuptojë. Gjatë viteve ’90 në Ballkan një grup i vogël njerëzish donin luftë dhe ata mbizotëruan mbi shumicën që nuk donte kurrë që të ndodhnin ato mizori. Përse? Ata përdorën fjalë të mëdha si feja, patriotizmi, gjuha dhe etnia, i kanalizuan në media dhe krijuan një formulë perfektë për shkatërrim. 25 vjet më vonë, ne ende jemi si sfera e medias sociale pas sulmeve të Parisit – duke luftuar me njëritjetrin rreth faktit se kush ka të drejtë dhe kush e ka gabim për vrasjen e njerëzve, ekonominë e shkatërruar, vendet e rrënuara, dhe njëkohësisht, njerëzit që na çuan në këto luftëra drejtojnë ende vendet tona. Të njëjtët tipa.

Ashtu si ISIS, e vetmja gjë që qeveritë tona i trembeshin ishte uniteti. Kjo është arsyeja përse qëllimi i tyre ishte, dhe është ende (në një farë pike), të mbajnë njerëzit të dobët dhe të bëjnë gjithçka që munden për të na ndaluar që të pajtohemi me njëri-tjetrin. Merrni shembullin e Ballkanit dhe mund t’ia dilni të mos bëni të njëjtët gabime. Vrasësit dhe terroristët janë njëlloj. As më shumë e as më pak. Ata nuk i përkasin asnjë kuptimi të thellë. Jemi ne që mbajmë përgjegjësinë e përpjekjes për t’i bërë ata pjesë të diçkaje më të madhe. E vetmja mënyrë se si mund të dalim prej kësaj është të lëmë mënjanë fenë, ngjyrën e lëkurës, gjuhën dhe tipare të tjera që përbëjnë vetëm një pjesë të vogël të atyre që jemi vërtetë. Dallimet tona janë aseti ynë më i madh dhe vetëm nëse udhëhiqemi prej vlerave më të larta të njerëzimit, atëherë mund të eliminojmë një nga kërcënimet më të mëdha të qytetërimit të njohim dhe duam.

Nëntor 2015

“Fabrikat e diplomave”:

Kosova dhe Shqipëria prodhojnë të diplomuar pa perspektivë

Gjithnjë e më shumë të rinj po marrin diploma universitare por shumë përfundojnë të papunë ose në punë të pakualifikuara. Jeton Mehmeti | BIRN | Prishtinë, Tiranë, Graz

vni Avdiu ka një seri mbresëlënëse kualifikimesh akademike nga tri shtete të ndryshme. Dyzet e dy vjeçari ka tri diploma universitare nga universitetet e Kosovës; një diplomë masteri nga Universiteti i Tiranës; dhe një doktoraturë nga Universiteti Shën Kirili dhe Metodi nga Shkupi. Por një gjë që Avdiu nuk e ka është një vend pune. Rasti i tij është një shembull ekstrem i një fenomeni në të tri shtetet ku ai ka studiuar si dhe në vende të tjera të Ballkanit – njerëzit po diplomohen nga universitetet në numra gjithnjë e më të mëdhenj por shumë prej tyre nuk gjejnë dot punë. Edhe nëse arrijnë të gjejnë punë, shpesh ajo nuk reflekton nivelin e tyre arsimor. Nepotizmi në shpërndarjen e vendeve të punës në sektorin publik, politikat e përqendruara në rritjen e numrit të studentëve dhe jo në cilësinë e arsimit, gjendja e mjeruar e ekonomive të rajonit dhe dështimi për të dizenjuar kurse që plotësojnë nevojat e tregut të punës, janë ndër arsyet që ka identifikuar Rrjetit Ballkanik i Gazetarisë Investigative që kanë quar në këtë gjendje. Ky shkrim special i BIRN, i cili bazohet në statistika zyrtare, intervista me të diplomuar, akademikë e analistë, eksploron gjithashtu edhe zgjidhjet e mundshme të këtij problemi, duke i bërë një vështrim sistemit arsimor të Austrisë, vendit që ka një nga normat më të ulëta të papunësisë së të rinjve në Evropë. Avdiu është shqiptar i lindur në Kumanovë të Maqedonisë, por e ndan kohën e tij mes Maqedonisë dhe Kosovës. Ai është shtetas i të dyja vendeve. Tri diplomat e tij universitare janë në gazetari, sociologji dhe filozofi, kurse doktoratura e tij merret me evoluimin e partive politike shqiptare në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni nga viti 1990 deri më 2010. Me gjithë diplomat, e ardhura e tij e vetme e rregullt është asistenca sociale e papunësisë prej 45 eurosh në muaj që e merr nga shteti maqedonas. “Shembulli im është diskurajues për të rinjtë,” thotë ai. “Këtu kot e ke nëse studiosh fort e mundohesh shumë.” Historia e Avdiut vë në dukje një nga arsyet se pse shumë të diplomuar kanë vështirësi në gjetjen e punës – në sektorin publik punët jepen në bazë të lidhjeve politike. Ai ka aplikuar për një vende pune në universitetet e Prishtinës dhe të Tetovës disa herë. Në Tetovë, thotë ai, i është thënë në mënyrë të hapur se nuk ka shans të gjejë punë përderisa nuk anëtarësohet në ndonjë parti politike me ndi-

kim. “Ata tallen me mua. Me thonë se ‘pa u bashkuar me një parti, as 15 doktoratura nuk të ndihmojnë’,” thotë ai. “Ky është çmimi që unë po paguaj pasi refuzoj që të jem konformist dhe servil i partive politike në Kosovë e Maqedoni.” Bisedat e përgjuara të publikuara më herët këtë vit nga opozita në Maqedoni japin shembuj konkretë se si zyrtarët e partive në pushtet diskutojnë punësimin dhe promovimin e mbështetës të tyre në sektorin publikë. Kamarierët me master të Kosovës

Që kur Kosova shpalli pavarësinë më 2008, numri i të diplomuarve të papunë është rritur me shpejtësi nga 2,953 në 6,840, sipas Ministrisë së Punës. Një numër i madh i këtyre të diplomuarve vjen nga Universiteti i Prishtinës, universiteti më i vjetër publik në vend, i cili jep rreth 5,200 diploma bachelor dhe mbi 900 diploma master në vit. Në vitet e fundit, një lloj “mastermani” duket se ka mbërthyer Kosovën, ku studentët gjithnjë e më shumë besojnë se një diplomë pasuniversitare do t’u shtojë mundësitë për të gjetur punë. Por edhe diplomat master shpesh nuk janë të mjaftueshme për të gjetur punë dinjitoze. lerim Cakolli, 30 vjeç, ka diplomën bachelor dhe atë master nga Fakulteti Juridik i Universitetit të Prishtinës. Që kur fitoi titullin master para tre viteve, ai po punon me orar të plotë – jo si avokat, por si kamerier në një kafene. Nivel i lartë i shkollimit të kamerierëve mund të shpjegojë arsyen pse një faqe interneti për udhëtimet vitin e kaluar pretendoi se banakierët e Kosovës bëjnë makiaton më të mirë në botë. “Pasi përfundova studimet, unë aplikova për shumë vende pune të lidhura me profesionin tim, në qeveri, gjykata dhe institucione të tjera publike, por pa sukses,” thotë Cakolli. Cakolli ka mbaruar edhe praktikën e punës për një vit në Gjykatën Themelore në Prishtinë si dhe ka marr pjesë në trajnime të ndryshme. Kur ai pyet punëdhënësit se pse ai nuk është përzgjedhur për punë, përgjigjet më të zakonshme janë se ai nuk ka eksperiencë profesionale tre vjeçare. Por, njësoj si Avdiu, ai beson se arsyeja e vërtetë pse ai nuk gjen dot punë është nepotizmi i gjithëpërhapur. “Është bërë praktikë që vendet e punës në sektorit publik reklamohen thjeshtë si formalitet,” thotë ai. “Personi që ata duan për punë veç ka filluar punën.” Cakolli nuk është i vetmi që ka një perceptim të tillë. Sipas një sondazhi të publikuar më herët këtë vit nga Programi i OKB-së për Zh-

villimin, 81 për qind e kosovarëve besojnë se lidhjet familjare, ryshfetet, përkatësia partiake dhe faktorë të tjerë që nuk kanë fare të bëjnë me meritën janë më të rëndësishme kur vjen puna për fitimin e një vendi pune në sektorin publik. Vetëm rreth 15 për qind mendojnë se arsimimi, eksperienca profesionale dhe trajnimi profesional luajnë rol. Sasi kundër cilësisë

Por analistët thonë se të diplomuarit po vuajnë për të gjetur vende pune edhe për shkak të politikave të këqija arsimore. Në dhjetë vitet e fundit, ministrat janë përqendruar në rritjen e numrit të studentëve në dëm të cilësisë së arsimit, thotë Dukagjin Pupovci, drejtor ekzekutiv i Qendrës për Arsimim të Kosovës, një organizatë joqeveritare që synon të përmirësojë standardet në shkolla dhe universitete. Që nga viti 2008, numri i studentëve në Universitetin e Prishtinës është rritur nga 30,000 në më shumë se 53,000 – një numër shumë i madh për një qytet që ka popullsi prej 200 mijë banorësh, sipas censusit 2011. Qeveria ka hapur gjithashtu pesë universitete të tjera publike dhe ka akredituar mbi 25 kolegje private. Universiteti i Prishtinës shihet si universiteti më i mirë publik në vend. Por në Nëntor 2015, ai u rendit në vend të 4,046 në një listë të universiteteve më të mira në botë – shumë më pas se sa universitetet e tjera të rajonit, përfshirë Universitetin e Ljubljanës (216) dhe Universitetin e Beogradit (431). “Pothuajse asgjë nuk është bërë për të përmirësuar cilësinë e arsimit të lartë, gjë që ka sjellë prodhimin e një numri të madh të diplomuarish të cilët nuk janë të përgatitur për tregun e punës,” thotë Pupovci. “Megjithëse një diplomë universitare e rrit mundësinë për punësim, megjithatë , një numër kaq i madh i të diplomuarve e bën punësimin më të vështirë.” Gjithsesi, qeveria ka një incentivë për të nxitur sa më shumë njerëz të shkojnë në universitet. Sipas rregullave statistikore të Kosovës, studentët nuk llogariten në normën zyrtare të papunësisë, e cila edhe ashtu është shumë e lartë, në rreth 35 për qind. ‘Fabrika diplomash’

Shqipëria ka parë gjithashtu një rritje të shpejtë të numrit të studentëve në universitete. Mes viteve 2008 dhe 2013, numri i studentëve në universitetet publike dhe private pothuajse është dyfishuar nga 93,000 në 173,000 sipas statistikave zyrtare. Kjo ka rritur gjithashtu

shqetësime mbi cilësinë. Vitin e kaluar, kryeministri Edi Rama urdhëroimbylljen e 18 universiteteve private pas një raporti inspektimi që zbuloi se ata po shpërndanin diploma me cilësi të dyshimtë. Përgjatë pak viteve, tha Rama, universitetet private dhanë 32,000 diploma – gjysma e të cilëve u dha nga një universitet i vetëm. Para se të vinte në pushtet, Rama pati kritikuar kushtet e lehta të akreditimit të universiteteve private të cilat ai tha se janë kthyer në “fabrika diplomash”. Si në Kosovë ashtu edhe në Shqipëri, zyrtarët thonë se ata e kuptojnë se sistemi universitar ka nevojë për reformë. Ministri i Arsimit të Kosovës, Arsim Bajrami thotë se objektivi kryesor i politikës për arsimin e lartë deri tani ka qenë rritja e numrit të universiteteve publike, rritja e numrit të studentëve dhe afrimi i sistemit të Kosovës me atë të Bolonjës. Por, thotë ai, “tani ne po zbatojmë një projekt që synon të studiojë nevojat e tregut të punës dhe ne do t’i kërkojmë universiteteve të rishikojnë programet e tyre në përputhje me rezultatet.” “Ne po punojmë për një ligj të ri mbi arsimin e lartë që do të sjellë shumë ndryshime, të gjitha në frymën e rritjes së cilësisë së arsimit të lartë,” thotë ai. Në anën tjetër, Qeveria e Ramës i ka kërkuar një grupi ekspertësh të udhëhequr nga Arjan Gjonca, një profesor demografie në Shkollën Ekonomike të Londrës, të hartojë reformën e arsimit të lartë. “Ne kemi nevojë për institucione që të jenë të afta të krijojnë studentin e të ardhmes, një student të mirëarsimuar, i cili mund të gjejë një punë dhe që është i përgatitur për jetën,” deklaroi Gjonca. Por ligji i bazuar në propozimin e komisionit u bllokua nga presidenti i Shqipërisë në gusht, duke treguar se sa vështirë është që të kthesh retorikën mbi reformën arsimore në realitet. Ligji hyri në fuqi pasi u miratua nga parlamenti sërish, pavarësisht rezistencës së vazhdueshme të organizatave studentore dhe shumë akademikëve. Ata e shohin ligjin e ri si një përpjekje për të privatizuar arsimin e lartë dhe argumentojnë se ligji dhunon parimin e autonomisë universitare. Deri sa ndryshimet të vijnë, disa kompani private do të duhet të përballen me mungesën e kuadrove të aftë për punë. Brickos është një kompani që prodhon tulla në komunën e vogël Ranillug, në lindje të Kosovës. Ajo punëson

Nëntor 2015

I diplomuari në drejtësi Blerim Cakolli punon si kamarier

Shaban Buza, një profesor i inxhinierisë mekanike me studentët

gati 90 njerëz por drejtuesit thonë se gjetja e punonjësve të mirëkualifikuar është një sfidë e madhe. Gjatë një shëtitjeje në fabrikë, një menaxher thotë se firmës iu desh të punësojë një inxhinier nga Serbia për të montuar makineritë për shkak se nuk gjetën dot askënd që ta bënte në Kosovë. Megjithatë, vetëm nga Universiteti i Prishtinës, më shumë se 100 studentë diplomohen në inxhinieri mekanike çdo vit. Lidhja e teorisë me praktikën është një sfidë madhore për universitetet e Kosovës, gjithsesi. Universiteti i Prishtinës, buxheti vjetor i të cilit është vetëm 30 milionë euro, nuk mund të përballojë krijimin e laboratorëve të fjalës së fundit. Por stafi thotë se ata përdorin atë që kanë për t’i dhënë studentëve të kuptojnë botën reale. “Ne nuk mund të japim shumë punë praktike këtu, por së paku ne përpiqemi t’i bëjmë studentët të ndjejnë zhurmën e motorit, në mënyrë që ata të mos tmerrohen kur të shkojnë në punishte,” thotë Shaban Buza, një profesor i inxhinierisë mekanike në Prishtinë. Buza, i cili u emërua në tetor si rektor i Universitetit publik të Gjakovës, thotë se çdo reformë në arsimin e lartë duhet të ecë paralelisht me një analizë të tregut të punës. “Ne nuk mund të kemi një strategji arsimi pa një strategji punësimi, gjë që do të tregojë se cilat profile ne do të na nevojiten në të ardhmen,” thotë ai. “Sot ne kemi një numër të stërmadh të diplomuarish për ekonomi dhe juridik.” Të rinjtë Evropianë

Një vit pasi Kosova shpalli pavarësinë, qeveria i pagoi miliona euro agjencisë së marketingut Saatchi & Saatchi për të prodhuar një film të shkurtër me titull “Kosova, të rinjtë Evropianë”, për të prezantuar një imazh pozitiv për vendin më të ri të Evropës dhe popullsinë e re të këtij vendi. Por realiteti ka rezultuar shumë i ndryshëm. Papunësia mes të rinjve tashmë është rreth 60 për qind. Shumë nga të rinjtë Evropianë të Kosovës kanë vendosur se e ardhmja e tyre gjendet diku tjetër në kontinent. Në muajt e parë të këtij viti, mes 50,000 dhe 100,000 njerëz ikën nga vendi, në kërkim të perspektivave më të mira ekonomike në vendet më të pasura të Bashkimit Evropian. Disa analistë argumentojnë se ministrat duhet ta pranojnë migrimin ekonomik si një fakt në jetën e Kosovës – dhe politika arsimore duhet të përshtatet me tregun e punës jo vetëm në

shtëpi por edhe jashtë vendit. “Migrimi është një mënyrë jetese e nevojshme për Kosovën, siç ka qenë për gjenerata,” thotë Besa Shahini, një nga autoret e raportit me titull "Pse Kosova ka nevojë për Emigrim", nga Iniciativa Evropiane për Stabilitet, një institut kërkimor me bazë në Berlin. “Vendet e punës që kosovarët marrin jashtë vendit preken nga cilësia e arsimit në Kosovë,” thotë Shahini, duke shtuar se shumë të rinj studiojnë ekonominë dhe juridikun në vend që të mësojnë “aftësi për treg” të tilla punë si zdrukthëtaria, tekstili apo profesioni për përkujdesjeje. “Një ripërqendrim te shkollat e arsimit profesional në Kosovë është i nevojshëm për të trajnuar të rinjtë për punë në Kosovë por edhe jashtë vendit,” thotë ajo. Mes atyre profesioneve të kërkuara jashtë vendit janë mjekët. Përgjatë tri viteve të fundit, më shumë se 400 mjekë kanë ikur nga vendi, sipas Federatës Sindikale të Shëndetësisë në Kosovë. Paga mesatare e mjekut specialist në Kosovë është vetëm 600 euro – në rast se ata ia dalin ta gjejnë një vend pune. Një mjek specialist që refuzoi të citohet me emër i tha BIRN se tani ai po punonte në një supermarket pasi u pushua nga puna në klinikë për shkak se mbështeti një parti politike që humbi pushtetin. Karrierë në "Call Center"

Në Kosovë dhe në Shqipëri sot, sektorët që janë duke u zgjeruar dhe që po punësojnë njerëz nuk janë duke kërkuar posaçërisht të rinj me diploma universiteti. Në një ditë me diell në qershor, Andi Fosa, menaxher i Tregi Kosovo, një kompani reklamash përmes telefonit me bazë në lagjen Pejton në qendër të Prishtinës, buzëqesh kur mikpret një kandidat të ri në një intervistë për punë. Çdo javë ai merr dhjetëra aplikime për punë. Kompania punëson rreth 70 njerëz, duke shitur produkte ushqimore italiane përmes telefonit në vendet gjermanishtfolëse dhe anglishfolëse. Numri i të punësuarve në Tregi Kosovo — një degë e 3G Brothers Holding, një kompani ndërkombëtare me bazë në Lugano të Zvicrës – varion shumë në varësi të punës që ka qendra. Pak vite më parë, ajo ka pasur më shumë se 170 njerëz duke punuar me telefona. Pasja e një diplome universiteti nuk është e nevojshme për të punuar në një ‘call center’ dhe nuk nënkupton një pagë më të lartë, megjithëse shumë nga të punësuarit e Fosa kanë më shumë se një diplomë. “Njohuria e gjuhës, aftësitë bazë në

kompjuter dhe të qenit një person pozitiv është gjithçka që duhet për të punuar këtu,” thotë Fosa. Kristiana Gjoni thot se ka punuar te Tregi Kosovo prej gati tre vitesh. Paga bazë aty është 270 euro në muaj, por me mundësi edhe për komisione. Ajo ka dy diploma të nivelit bachelor nga Universiteti i Prishtinës, një për gjuhën gjermane dhe një për gazetari. “Unë u regjistrova në dy fakultete të ndryshme në mënyrë që nëse një profesion nuk më ofronte mundësi për një punë, profesioni tjetër mundej,” thotë Gjoni. “Por në punën që po bëj, diploma universitare nuk ka asnjë rëndësi.” Kompania mëmë e Tregi Kosovo ka gjithashtu shtatë qendra në Shqipëri. Në fakt, ka 12 kompani ‘call center’ në mesin e 100 punëdhënësve më të mëdhenj në Shqipëri, duke punësuar në total 9,500 njerëz, sipas Ardian Hackaj, autor i një studimi mbi trendet e punësimit në Shqipëri i publikuar këtë vit. Hackaj thotë se mes gjetjeve më befasuese të studimit të tij qe që më shumë se 80 për qind e kompanive të vrojtuara nuk kishin plane për të punësuar të diplomuar përgjatë dymbëdhjetë muajve të ardhshëm. “Ata kanë plane për të punësuar të rinj, por jo domosdoshmërish të diplomuar,” thotë ai. “Kjo tregon se pronarët nuk punësojnë më diploma dhe kualifikime por njerëz ‘që mund të bëjnë punën.” Këndvështrimi austriak

Në Austri, ku norma e papunësisë është vetëm gjashtë për qind, mund të gjesh punë të mirëpaguar dhe të kualifikuar falë një arsimimi të mirë – pa shkuar në universitet. Fevzi Hajra, 21 vjeç, përfundoi arsimin bazë në Kosovë por tashmë është në vit të fundit në një shkollë profesionale në qytetin jugor të Grazit në Austri, ndërkohë që punon në një kompani inxhinierike. Ai fiton rreth 1,400 euro në muaj dhe së shpejti do të bëhet një saldator i kualifikuar. Ai ka vendosur se nuk dëshiron më të shkojë në universitet. Austria ka një nga normat më të ulëta të papunësisë mes të rinjve në Bashkimin Evropian në rreth 10 për qind sipas të dhënave të qershorit 2015. Në sistemin arsimor të Austrisë, nxënësit zgjedhin një nga dy rrugët – një arsim të përgjithshëm që të çon drejt universitetit, ose një opsion më profesional, që sjell kualifikim si punonjës i specializuar, i njohur si Arsimi dhe Trajnimi Profesional, VET. Rreth 80 për qind e fëmijëve të shkollave zgjedhin VET pas shkollës fillore. “Austria nuk është ekskluzivisht e përqendruar në arsimin e lartë, siç kanë

Fevzi Hajra në shkollën profesionale në Graz, Austria

bërë vendet e tjera Evropiane, për shkak se… ne kemi një sistem shumë të fortë VET, i cili i kualifikon njerëzit për vende pune të cilat janë aktualisht të kërkuara në tregun e punës,” thotë Thomas Mayr, drejtor i ibw Austria, një institucion kërkimor në Vjenë që përqendrohet te arsimi profesional. “Mbi 90 për qind e atyre që marrin VET punësohen më vonë.” Arsimi profesional nuk është një koncept i panjohur në Shqipëri dhe Kosovë. Ka shkolla publike profesionale në të dyja vendet, por me reputacion shumë të ulët – aspak i ngjashëm me shkollat si ajo e Grazit ku studion Fevzi Hajra. Në këtë shkollë, studentët mund të bëhen inxhinierë të specializuar në prodhimin e çelikut apo në ndërtimin e makinerive e veglave. Ata mund të bëhen saldatorë, madje edhe instruktorë fitnesi. Sistemi austriak përfshin bashkëpunim të ngushtë mes shkollave dhe kompanive, ku studentët përfundojnë praktikën e punës. Në kompaninë inxhinjerike të Siemens në Graz, e cila prodhon trena dhe vagonë, praktikantët trajnohen në fusha që përfshijnë mekatronikën, ndërtimet prej çeliku dhe drejtimin e makinerive. “Çdo vit, 12 deri në 18 praktikantë rekrutohen këtu në Siemens. Ata praktikisht mësojnë gjithçka që një student i inxhinierisë mekanike e mëson në nivel universiteti,” thotë Martin Kahr, i cili mbikëqyr praktikantët në fabrikë. Në Kosovë, dhjetëramijëra studentë të shkollës së mesme aplikojnë për një vend në universitet, duke shpresuar se një ditë nuk do të përfundojnë si mjekë që punojnë në një supermarket apo avokatë që shërbejnë në një lokal. Fevzi Hajra, ndërkohë, ëndërron që një ditë të kthehet në Kosovë dhe me ndihmën e një partneri austriak, ta menaxhojë fabrikën për metal punues në vendlindjen e tij në Vushtrri. Kjo mund të tingëllojë si tepër ambicioze, por së paku Hajra ka ende një ëndërr – ndryshe nga Avni Avdiu, i cili është tërësisht i zhgënjyer nga vitet në të cilat është përpjekur të gjejë punë me pesë diploma universitare. “Në këtë rajon meritokracia ka vdekur prej kohësh,” thotë ai. “Ky është vendi ku lidhjet familjare, partitë politike dhe korrupsioni e bëjnë punën.” Ky artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike për Gazetari Ekselente, mbështetur nga Fondacioni ERSTE dhe Fondacionet për Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin Ballkanik të Gazetarisë Investigative

Nëntor 2015

investigim

Ish-drejtori i arrestuar zgjeron biznesin e tij në portin e Durrësit Ish-kreu i portit të Durrësit, Eduard Ndreu dhe dy ish-zyrtarë të tjerë janë nën hetim për abuzime me tenderat, por kompania e tyre e biznesit po shton fitimet dhe zgjeron aktivitetin nën dyshime të konfliktit të interesit. Leonard Bakillari | BIRN | Tiranë

asi drejtoi për tetë vite autoritetin portual të Durrësit-porti më i madh i Shqipërisë, Eduard Ndreu u përfshi në telashe me drejtësinë pak kohë pas lënies së detyrës. Ai u akuzua se i shkaktoi 22.8 milionë lekë dëme buxhetit të shtetit përmes shpërdorimit të detyrës dhe shkeljes së barazisë në tre tendera; akuza të cilat e mbyllën për disa javë në qeli. Pranverën e vitit 2015, Prokuroria e Durrësit urdhëroi arrestime edhe për dy ish-zyrtarë të lartë të portit përveç Ndreut; Mehmet Borshi, ish-kreu i drejtorisë inxhinierike dhe Agron Çopja, ish-shef i drejtorisë operacionale. Megjithatë procesin hetimor në vazhdim dhe burgosjen e përkohshme, tre ish-zyrtarët e portit të Durrësit ia kanë dalë të shënojnë sukses në sipërmarrjen e tyre më të re; një kompani private e cila ofron projekte inxhinierike dhe konsulencë portuale dhe detare. Engineering Maintenance Center, EMC, është një kompani e themeluar më 5 prill të vitit 2012 nga Aleksandër Gavoçi, një biznesmen i njohur në fushën e ndërtimeve. Megjithatë, timoni i kompanisë EMC ndërroi drejtim, pak javë pasi Eduard Ndreu humbi punën si drejtor i Autoritetit Portual të Durrësit. Më 24 tetor 2013, Ndreu u emërua administrator i EMC. Tre bashkëpunëtorët e tij të ngushtë në portin e Durrësit, Mehmet Borshi, Agron Çopja dhe Halisa Duro e ndoqën atë në këtë biznes dhe në mars të vitit 2014, secili prej tyre bleu 25 për qind të aksioneve. Për shtatë muaj, ish-drejtuesit e portit të Durrësit punuan të pashqetësuar për fuqizimin e kompanisë. Por më 30 maj 2014, Kontrolli i Lartë i Shtetit i kallëzoi ata penalisht në Prokurori për akuzat e shpërdorimit të detyrës dhe shkeljes së barazisë në tendera. Sipas raportit të KLSH, një kopje e të cilit disponohet nga BIRN, ish-drejtuesit e portit të Durrësit akuzohet se kanë kryer shkelje ligjore në tenderin për remontin e dy elektrovincave me vlerë 199 milionë lekë dhe tenderin e blerjes së pjesëve të këmbimit me vlerë 58.9 milionë lekë. Sipas KLSH, dëmi total në buxhet kap vlerën e 22.8 milionë lekëve. Megjithatë, pozita e 4-ish-drejtuesve të portit u rëndua, kur u zbulua se kompania e tyre e biznesit, EMC ishte themeluar nga një biznesmen që kishte fituar tender multi-milionësh nga porti i Durrësit. Prokuroria dyshon gjithashtu se klientët e rinj të EMC janë ishbiznese që kishin kontrata me portin, në kohën që ai drejtohej nga Eduard Ndreu. Një zyrtar i Prokurorisë së Durrësit i tha BIRN në kushtet e anonimatit se hetimi kundër Ndreut dhe tre ish-vartësve të tij vazhdon, edhe pse ka kaluar 1 vit e gjysmë nga kallëzimi penal i Kontrollit të Lartë të Shtetit. I kontaktuar nga BIRN, Eduard Ndreu refuzoi të komentojë akuzat e Prokurorisë për shpërdorimin e detyrës dhe shkeljen e barazisë në tendera. Ai refuzoi gjithashtu t’i përgjigjej pyetjes së BIRN mbi arsyet që e shtynë të blinte kompaninë e themeluar nga një biznesmen që kishte fituar tendera në Autoritetin Portual të Durrësit. Abuzimet me tenderat

Eduard Ndreu njihet si një ndër drejtorët

më jetëgjatë të autoritetit portual të Durrësit. Ai e ka drejtuar institucionin nga viti 2005 deri në vitin 2013, kohë kur Partia Demokratike humbi pushtetin. Por një audit i Kontrollit të Lartë të Shtetit zbuloi shkelje të shumta me tenderat e zhvilluar nga ky institucion përgjatë periudhës 2010-2013. Në qendër të akuzave, KLSH vuri ish-drejtorin e Autoritetit Portual Durrës, Eduard Ndreu dhe tre ish-vartësit të tij, Borshi, Çopja dhe Durro, të cilët dyshohet se i kanë shkaktuar shtetit një dëm prej 22 milion e 800 mijë lekë. Ndaj tyre u depozitua një kallëzim penal në Prokurorinë e Durrësit. Shkeljet ku vëreheshin elementë penale, sipas Kontrollit të Lartë të Shtetit iu përcollën për hetim Prokurorisë së Durrësit më 30 maj të vitit 2014. Pas verifikimeve të para, Task Forcë në Prokurorinë e Durrësit më 1 korrik 2014 regjistroi procedimin penal për veprat penale “shpërdorimi i detyrës” dhe “shkelja e barazisë së pjesëmarrësve në tendera apo ankande publike”. Më 7 mars 2015, Prokuroria doli me 3 urdhër-arreste për Ndreun, Borshin dhe Çopjen, duke konfirmuar dyshimet fillestare të Kontrollit të Lartë të Shtetit. Ndreu rifitoi lirinë pak javë pas arrestimit në Gjykatën e Apelit, ndërsa ish-vartësit e tij u liruan më pas. Megjithatë, dosja e tyre është ende e hapur në Prokurorinë e Durrësit, e cila nuk ka vendosur ende nëse do t’i çojë ishzyrtarët përballë gjykatës. Sipas KLSH-së dhe Prokurorisë, Eduard Ndreu konsiderohet përgjegjës për dy tendera, remonti i përgjithshëm i dy elektrovinçave me vlerë mbi 199 milion lekë të reja dhe “blerje pjesë këmbimi elektrike, elektronike për elektrovinça 16-27 ton” me vlerë pa tvsh 58.920.000 lekë. “Në këto dy tendera, kualifikimi, shpallja fitues i një bashkimi operatorësh si dhe lidhja e kontratës është kryer në kundërshtim me kuadrin ligjor përkatës”, thuhet në raportin e Kontrollit të Lartë të Shtetit. Duke detajuar shkeljet në tendera KLSH thotë se për këtë procedurë prokurimi nuk është hartuar projekti teknik i zbatimit edhe pse është planifikuar në plan biznesin e vitit 2011 në vlerën e

4.2 milion lekëve. “Mungesa e një projekti të tillë ka sjellë si pasojë anomali në remontin e dy vinçave 16-27 ton, duke amenduar kontratën, çka ka sjellë dëm për shtetin dhe ka shkelur barazinë në tender”, thuhet në raport. “Nuk janë zbatuar termat e referencës për të përgatitur një plan të detajuar të remontit, para se të fillonte remonti i vinçave, i cili duhej të miratohej nga departamenti teknik i Autoriteti Portual Durrës”, pretendon prokuroria, duke iu referuar procedurave të tenderit për remontin e dy elektrovinçave. Paralelisht me këtë shkelje, Prokuroria konfirmoi edhe anomali të tjera në procedurat prokuroruese. Prokuroria evidentoi si shkelje tre amendime që i ishin bërë kontratës së nënshkruar mes Autoritetit Portual Durrës dhe bashkimit të përkohshëm të tre operatorëve ekonomikë, fitues të tenderit. Këto amendime ishin bërë në kundërshtim me shtojcën dy të dokumenteve të tenderit duke shkelur kështu sipas prokurorisë barazine në tender. Ish-drejtori i Autoritetit Portual u akuzua se elektrovinçat që do i nënshtroheshin remontit të plotë ishin transferuar nga një kompani që operonte në Portin e Durrësit kundrejt një pagese e cila sipas prokurorisë është 22 milionë e 800 mijë lekë. “Transferimi i 2 elektrovinçave 16-27 ton është bërë me një diferencë nga shpenzimet e kryera për remontin e tyre në vleren 22,800,000 leke”, argumentoi prokuroria, duke e faturuar këtë shumë si dëm kundër buxhetit të shtetit. Ishzyrtarët e Autoritetit Portual Durrës janë nën hetim nga Prokuroria e Durrësit që prej datës 1 korrik të vitit 2014. Të kontaktuar nga “BIRN”, burime zyrtare të Prokurorisë së Përgjithshme thanë se kjo çështje vijon të jetë nën hetim për shkak të kompeksitetit që ka, pa dhënë një datë se kur ajo do të dërgohet në gjykatë. Kompania e dyshuar

Paralelisht me hetimin për tenderat në autoritetin portual të Durrësit, Prokuroria e Durrësit nisi verifikimet edhe për kompaninë e biznesit me ortakë 4-ish-zyrtarët e akuzuar, Engineering Maintenance Center. Sipas regjistrit tregtar, EMC është regjis-

truar në Qendrën Kombëtare të Regjistrimit të Biznesit më prill 2012 nga pronari i “Vega Group”, Aleksandër Gavoci. Në kohën e themelimit të kësaj kompanie të re, “Vega Group” ishte në marrëdhënie kontraktuale me autoritetin portual të Durrësit. Sipas të dhënave në faqen e saj të internetit, Vega kishte fituar tenderin për rikonstruksionin e kalatës nr.10, ML 270 në portin e Durrësit. Afati i punimeve zgjaste deri në vitin 2013, ndërsa vlera e kontratës i kalonte 1 miliardë lekët. Kompania e vogël EMC nuk ka pasur aktivitet tregtar deri më 7 tetor 2013, kohë kur pronari i saj vendos ta shesë për 100 mijë lekë. Blerësja e kompanisë ishte shtetasja Valentina Ndreu, një e moshuar për të cilën Prokuroria e Durrësit ka vërtetuar se njihej me Eduard Ndreun. Kompania ka qëndruar nën administrimin e Valentina Ndreut për 3 javë dhe i ka kaluar Eduard Ndreut më 24 tetor 2013. Ndërsa në mars të vitit 2014, Ndreu bashkë me tre ish-zyrtarët e tjerë kanë blerë 100 për qind të aksioneve nga Valentina Ndreu. Secili prej tyre ka marrë 25 për qind të aksioneve dhe ka paguar 25 mijë lekë. Ky transaksion ka krijuar dyshime te prokuroria, e cila ka përfshirë në hetime aktivitetin e kompanisë “EMC” pasi dyshohet se ka përfituar para nga tenderat e Autoritetit Portual gjatë kohës që ky institucion drejtohej nga Eduard Ndreu dhe tre ish-vartësit e tij, tashmë pronarë të kompanisë. Në seancën për caktimin e masës së sigurimit, prokurori i çështjes insistoi përpara gjykatës per njohjen e mëparshme mes Eduard Ndreut dhe Valentina Ndreut, që zotëronte kompaninë e cila iu shit ish-zyrtarëve të Portit. Edhe pse hetimet ishin në proces, prokurori Dritan Gina pohoi para gjykatës se kompania “EMC” ka përfituar para publike në periudhën kur Autoriteti Portual drejtohej nga shtetasi Eduard Ndreu. Një zyrtar i Prokurorisë së Përgjithshme i tha BIRN në kushtet e anonimatit se ka disa elemente që hedhin dyshime të forta për përfshirjen e ish-zyrtarëve të Portit në aktivitetin e mëparshëm të kompanisë EMC. Nga ana tjetër, bilancet e kompanisë, të pasqyruara në QKR tregojnë një rritje të menjëhershme të aktivitetit monetar, që prej kohës kur EMC u mor nën administrim nga Ndreu. Kompania EMC ka si aktivitet shërbimet inxhinierike në fushën e transportit, dizenjimin dhe projektimin, mirëmbajtjen dhe riparimin e mjeteve me motor dhe rimorkio. Gjithashtu, kjo kompani ofron konsulencë Portuale dhe Detare mbi inxhinierinë, menaxhimin, programimin dhe zhvillimin si dhe shërbime portuale. Administratori i kompanisë “EMC” Eduard Ndreu më 1 shator të këtij viti ka vendosur të hapë adresën dytësore të kompanisë, e cila tashmë ushtron aktivitet edhe në Portin e Durrësit, në ofiçinën e mirëmbajtjes së mjeteve në terminalin lindor. Leonard Bakillari është marrës i grantit hulumtues të Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri, BIRN Albania, bërë i mundur me mbështetjen e USAID. Opinionet e autorit të shprehura në artikull jo domosdoshmërish reflektojnë ato të USAID apo të qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës

Nëntor 2015

analizë

Partitë politike, dera ku pushteti lokal troket për fonde Qeveria qendrore kontrollon shumicën dërrmuese të fondeve publike me destinacion pushtetin vendor në Shqipëri dhe ka abuzuar në mënyrë të vazhdueshme duke diskriminuar kryebashkiakët e opozitës dhe duke favorizuar të vetët - një rreth vicioz që pengon demokracinë vendore. Vladimir Karaj | BIRN | Tiranë

everitë shqiptare kanë abuzuar historikisht me investimet publike në nivel vendor, duke favorizuar kryebashkiakët e partisë së vet dhe duke penalizuar kundërshtarët. Por në rastin e zgjedhjeve të fundit për pushtetin vendor 2015, këto lloj spekulimesh paraelektorale shënuan një rekord të ri negativ, zbuloi BIRN. BIRN analizoi mënyrën se si qeveritë qendrore përgjatë dekadës së fundit kanë shpërndarë fonde për njësitë e qeverisjes vendore, me qëllimin që këto të fundit të kryejnë investime për përmirësimin e infrastrukturës fizike dhe të cilësisë së jetës të komuniteteve përkatëse. Në verën e vitit 2014, kryeministri Edi Rama deklaroi se qeveria e tij kishte ndër mend të niste një program të titulluar “Rilindja Urbane”, duke premtuar punë rinovuese në “70 qytete të Shqipërisë”. Instrumenti i zgjedhur prej Ramës qe një institucion i krijuar nga paraardhësi i tij Sali Berisha, institucion i njohur si Komiteti për Zhvillimin e Rajoneve. Përgjatë muajve që vijuan, Komiteti shpërndau dhjetëra-milionë euro për projekte të ndryshme investimesh në një numër të konsiderueshëm qytetesh. Vetëm se pati një problem: pothuajse të gjitha fondet shkuan te qytetet që kishin kryebashkiakë të majtë, ndërsa qytetet që kishin kryebashkiakë nga opozita, nuk morën gjë. Një rishikim i disa vendimeve të Fondit të Zhvillimit të Rajoneve të vitit 2014, nga të 72 projektet e financuara, 63 i fituan bashkitë e majta dhe vetëm 4 u fituan nga bashkitë e djathta. E majta mori gati 92 për qind të të gjitha fondeve. E njëjta situatë u përsërit në vitin 2015. Me vendimin nr.5, të shkurtit 2015, Fondi i Zhvillimit të Rajoneve miratoi 27 projekte, nga të cilët, 3 u fituan nga bashkitë e djathta, ndërsa 24, nga e majta. Përgjatë viteve, shqiptarët kanë krijuar një term për investimet e qeverive në muajt para zgjedhjeve. Ky term është “Asfalt elektoral” dhe nënkupton në përgjithësi një punë publike të kryer me nxitim dhe shpesh, me cilësi të keqe. Kush ka mbrapa qeverinë dhe kush sherrin

Hakmarrja politike ndaj pushtetit vendorë të forcës kundërshtare nuk është sekrete në vend. Fushatat për zgjedhjet lokale të 2011 dhe ajo e fundit në 2015 patën si mesazh thelbësore se sa keq do ishte nëse kryebashkiaku do të ishte i një force ndryshe nga ajo qeverisëse. “Ai ka mbrapa qeverinë, ai tjetri ka sherr”, tha gjatë fushatës në Lezhë më 19 maj 2015 kryeministri Rama. I sulmuar se po kërcënonte me mungesë fondesh njësitë që votonin kundër kandidatëve të qeverisë Rama u përgjigj në Korçë: “Unë s’po kërcënoj njeri, por kush do votojë kandiatët e PD-së do marrë veten në qafë dhe komunitetin në qafë”. Më 2011 ndërsa sfidonte këtë të fundit për tu zgjedhur si kryebashkiak i kryeqytetit Lulzim Basha premtonte pikërisht paqen mes bashkisë, e cila për shkak të koalicionit PD-LSI nuk qe në gjendje as të miratonte buxhetet e saj, me qeverisjen qëndrore. “Nxjerrja totale e bashkisë jashtë konfliktit politik është prioriteti im i parë dhe absolut”, premtoi ai në korrik pasi u mandatua pas kundërshtimesh e debatesh si kryebashkiak. Por paqja nuk zgjati as 2 vjet. Humbja e PD-

së në zgjedhjet e përgjithshme dhe kalimi i LSI në krah të socialistëve më 2013 e ktheu bashkinë te buxhetet që me zor miratoheshin ndërsa ringjalli akuzat ku Basha mori tamam rolin e “viktimës” që kishte luajtur deri më 2011 Rama. Dr.Elvina Merkaj bashkëautore e një studimi për shpërndarjen e granteve konkuruese nga Fondi i Zhvillimit të Rajoneve që do të publikohet sëshpejti thotë se në intervistat gjatë kërkimeve kishte hasur në një kryekomunar në Qarkun e Fierit që ishte gati të ndërronte parti. Kryekomunari e shihte këtë si të vetmen mënyrë që projekti i komunës që drejtonte për një ujësjellës të mund të fitonte pasi ishte rrëzuar disa herë. “Edhe zgjedhësit e pranonin këtë qasje. E kishin shumë për zemër kryetarin si drejtues, por thoshin se ai nuk do të merrte financime për sa kohë nuk mbështeste partinë në pushtet”, thotë Merkaj. Zëri i vendorëve

Nga 2011 deri në 2013 të përqëndruara më shumë në vitet elektorale 69 miliardë lekë u shpërndan në masë të madhe në komunat ku PD në qeverisje fitoi shumicën në vitin 2007. Përndryshe PS pas marrjes së pushtetit në 2013 i fokusoi fondet më të mëdha në qendrat urbane ku ajo kishte pasur shumicën po që prej vitit 2007. Ndërsa qeveria e drejtuar nga Berisha dha masivisht projekte për rrugë dhe ujësjellësa në komuna, Rama në 2014-2015 e ndryshoi këtë duke financuar me 17.5 miliardë lekë ndryshimin e qendrave të qyteteve të mëdha, Elbasani, Korça, Durrësi dhe të tjerë përfituan investime në këtë sektor. Por qeveritë e kanë fshehur veten nga ekspozimi publik i favorizimit partiak. Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve publikon vetëm rastet fituese duke mos lënë asnjë gjurmë të projekteve humbëse apo arsyeve se pse ato kanë humbur. Megjithatë në funksion të fushatës kryeministri Edi Rama pranoi në një farë mënyre se projektet me bashkitë e opozitës ishin më të pakta dhe se marrëdhëniet nuk ishin të mira. “Edhe aty kur kemi bërë projekte, e kemi bërë ne me zor”, tha Rama gjatë një takimi elektoral. Ajo që nuk del nga gjuha e fushatës e kryeministrit është numri i projekteve të refuzuara. Merkaj thotë se shumica e kryetarëve të intervistuar për studimin nuk e dinin arsyen se pse projektet e tyre rrëzoheshin. “Pjesa më e madhe mësonin se kush kishte fituar dhe humbur nëpërmjet komunikimeve me

njëri tjetrin”, thotë ajo për BIRN. Ilir Krosi ish kryetar i bashkisë së Peshkopisë i zgjedhur i PD-së vëren të njëjtën gjë. “Për këtë arsye, pavarësisht se ne dërgonim projekte dhe aplikime në portalin përkatës, ato nuk i shihte më njeri. Ndërkohë, më pas ne merrnim vesh nga kolegët e njësive vendore të majta se ato fitonin projeke,” thotë Krosi për BIRN duke iu referuar periudhës që në qeverisje ishin të majtët. Ai thotë se prej ardhjes në pushtet të socialistëve bashkia që ai drejtonte edhe pse më e madhja në zonë fitoi vetëm një projekt. Ai është i bindur që projektet e bëra prej tyre ishin më të mira se sa ato të njësive të majta që i fituan projektet. Por për ish-kryetaren e bashkisë fqinje të Burrelit të zgjedhur prej PS Adelina Farriçi eksperienca është e përmbysur. “Gjatë viteve të para të mandatit tim pavarësisht përpjekjeve për lobim që u bënë, si dhe konkurimit dinjitoz me projekte jam ndjerë keq kur nuk u mbeshtetëm fare nga grantet konkuruese qeveritare”, thotë ajo për BIRN. Farriçi lë të kuptohet se ndryshimi i qeverisë i dha asaj më shumë mundësi. Ajo ashtu si Krosi mendon që projektet fituese nga qeveria i shkonin edhe pse më të dobëta njësive vendore që ishin më pranë qeverisë në varësi të subjektit që ata vetë i përkasin. Në studimin e Merkaj dhe kolegëve të saj, 80 për qind e krerëve të njësive vendore të pyetura nëse kishin marrë përgjigje zyrtare mbi arsyet e rrëzimit të projekteve të tyre thanë se nuk kishin marrë asnjëherë një sqarim. E vetmja rrugë për të mësuar fatin e projektit është sipas tyre informale përmes deputetëve apo të njohurve në ministri. Një qasja e tillë e ka bën gati të pamundur të kuptohet nëse projektet e rrëzuara ishin më të mira se ato fituese. Partia dera më e mirë

Baftjar Zeqo ish kryetar i Bashkisë Fier pretendon se projektet e tyre ishin më të mira kjo edhe sepse bashkia kishte angazhuar një ekip specialistësh dhe pavarësisht se ato nuk fituan në garat për grante qeveritare u financuan prej donatorësh të huaj. Kjo thotë ai ndodhi vazhdimisht në 8 vitet që u braktis prej qeverisë së djathtë. Duke vënë në dyshim mënyrën se si qeveria i zgjidhte fituesit e saj Zeqo thotë se persekutimi për bashkitë me qëndrime të ndryshme politike nga shumica qeveritare vijonte edhe në fondet e pakushtëzuara. “Fieri është qyteti i tretë pas Tiranës e Dur-

rësit për të ardhurat që i jepte buxhetit, por merrte shumë më pak financime nga buxheti”, thotë Zeqo. Por ndërsa buxheti i pakushtëzuar i lejon qeverisë që të zgjedh edhe zonat ku duhen më shumë para, ai i Fondit të Zhvillimit të Rajoneve supozohet të jetë konkurues. Kjo nënkupton se projektet më të mira duhej të zgjidheshin. Ndërkohë mungesa e trasparencës bën të pamundur edhe vlerësimin e projekteve. Zeqo thotë se shpesh ishin deputetë që ndikonin dhe grantet akordoheshin thjeshtë për qëllime krejt klienteliste. Merkaj thotë se mungesa e trasparencës për mënyrën e përzgjedhjes dhe kriteret që lënë hapësira abuzimi e kanë dëmtuar rëndë procesin. Ajo mendon se rritja e trasparencës llogaridhënies dhe monitorimit çon në një garë më të të drejtë mes njësive duke ndihmuar këto të fundit në përmirësimin e cilësisë së projekteve dhe rrjedhimisht zbatimin e tyre me efikasitet. Kjo do të rriste edhe mundësinë e kontrollit mbi projektet dhe nëse ato arrinin qëllimin. Por drejtues të qeverisjes vendore thonë se nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve nuk ka pasur as njoftime të natyrës informuese që mund t’i lejonte më pas njësitë të përmirësoheshin. Ndërkohë struktura vendore ka ndryshuar duke u bërë me më pak se 61 bashki është e paqartë nëse Fondi i Zhvillimit të Rajoneve i cili në projektbuxhet është parashikuar të ketë më shumë se 10 miliardë lekë, do të përmirësohet në këtë pikë. Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve ndërkohë nuk duket se do të ketë ndonjë ndryshim të madh, sipas aneksit tre të projektbuxhetit, përveç krijimit të Agjencisë së Zhvillimit të Rajoneve e cila do jetë e ndarë në 4 rajone dhe hapjen e mundësisë për aplikim për krijimin e ndërmarrjeve që siç parashikohen në projekt buxhet mund të jenë edhe në partneritet privat. Ndërkohë mungesa e trasparencës pritet ta lërë sërish në mëshirë të shijeve politike të qeverisë fituesin. Ndërsa rendit çka duhej për të fituar një prej kryekomunarëve citohet në raportin e Merkaj dhe kolegëve të saj se “….partia mbetej dera më e mirë për të trokitur”. Vladimir Karaj është marrës i grantit hulumtues të Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri, BIRN Albania, bërë i mundur me mbështetjen e USAID. Opinionet e autorit të shprehura në artikull jo domosdoshmërish reflektojnë ato të USAID apo të qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës

Nëntor 2015

reportazh Të varfërit e Beratit shtojnë radhët në mensën që shpërndan ushqim falas Mitropolia e Beratit, e ndihmuar nga 25 vullnetarë të rinj ofron dreka falas për pensionistët, të sëmurët dhe njerëzit në nevojë, por kërkesat për ushqim janë katërfishuar, ndërsa mundësitë ekonomike janë të pakëta.

ekspozita

Ekspozita u kthen ngjyrat portreteve të fëmijëve me sindromën Down Ndërthurja e pikturave të famshme dhe fëmijëve të sindromës Down në Shqipëri rezultoi një ekspozitë e goditur për sensibilizimin e publikut se këta fëmijë janë “plot ngjyra nga brenda” dhe jo “bardhezi” siç janë portretizuar zakonisht.

Ivana Dervishi | BIRN | Tiranë

At Kristaqi Subashi , duke u shërbyer të varfërve në mensën e hapur prej kishës

Erjola Azizolli | BIRN | Berat

atmira Tabaku, një pensioniste 65-vjeçare afrohet me drojë pranë sportelit të një shtëpie karakteristike në lagjen “Mangalem” të Beratit për të marrë ushqim falas për tre nipërit dhe të birin. Gruaja e bën këtë ritual çdo të martë dhe të enjte, ditë kur Metropolia e Beratit shpërndan ushqim falas për rreth 200 vetë; të moshuar, të sëmurë dhe njerëz të papunë, që mbijetojnë me paratë e pakëta të ndihmës ekonomike. Këtë të martë, Fatmira mban në duar një tenxhere me supë, një tas me makarona dhe dy bukë të futura në trastë. “Fëmijët kthehen nga shkolla të uritur dhe unë ua çoj drekën gati. Sot kishin përgatitur këto ushqime, por në raste festash na japin edhe ëmbëlsira, pulë apo fruta,” thotë gruaja e plakur më shumë nga hallet se sa nga mosha. 65-vjeçarja tregon për BIRN se familja me pesë anëtarë e siguron më vështirësi bukën e gojës. Pensioni i saj minimal nuk mjafton as për ilaçet, ndërkohë që i biri është më shumë pa punë, edhe pse kërkon ku të mundet. Njësoj si Fatime Tabaku, dhjetra njerëz të tjerë presin të heshtur në radhë, marrin racionin e tyre dhe largohen drejt shtëpive për të shuar urinë. Historitë dhe problemet e tyre janë të ndryshme, por të gjithë i bashkon nevoja për një drekë të ngrohtë, të cilat institucionet shtetërore nuk e kanë ofruar kurrë. At Kristaqi Subashi, administator i

mensës së Mitropolisë qëndron vetë brenda saj dhe kujdeset që nga tenxheret e mëdha të shpërndahet edhe luga e fundit. Këtë mision e ka quajtur “Shërbimi i dashurisë” dhe në ndihmë i kanë ardhur 25 të rinj nga grupi rinor i Kishës Ortodokse, të cilët punojnë si vullnetarë në mbledhjen e të ardhurave dhe shërbimin e drekës për të varfrit. At Kristaqi Subashi tregon se tradita e shpërndarjes së ndihmave për të varfrit ka qenë e hershme në qytetin e Beratit. Më parë, kisha shpërndante ushqime në ditë festash, por kjo nuk ishte e mjaftueshme. “Me ushqimet ne nuk mund t’u jepnim ndihmën e gatshme të moshuarve apo të sëmurëve, ndaj vendosëm që ato ushqime t’i gatuanim dhe t’ua ofronim atyre dhe familjeve të tyre,” thotë kleriku. Godina që sot shërben si mensë për të varfrit është ngulitur në kujtesën e banorëve të Beratit si dyqani i akulloreve më të mira në qytet, gjatë kohës së komunizmit. Më të vjetrit e kujtojnë atë si pronë të njërës prej kishave të Beratit. Pasi iu kthye Mitropolisë, dhoma e vogël prej druri është shndërruar në një shtëpi të dytë për të pamundurit e qytetit. Pesë vite më parë, dreka falas ofrohej katër herë në javë për 50 apo 60 persona. Por sot, numri i njerëzve në nevojë ka arritur në 200 persona, të cilët marrin nga katër, pesë apo edhe më shumë racione ushqim.

At Kristaqi Subashi pohon se numri i personave që vuajnë për bukën e gojës po rritet dita-ditës dhe kjo ka sjellë vështirësi në menaxhimin e mensës. Grupi prej 25 vullnetarësh ka shtuar përpjekjet për mbledhjen e të ardhurave, në mënyrë që ky mision të vazhdojë. Joan Qako, drejtuesi i grupit të të rinjve vullnetarë thotë për BIRN se ata po punojnë në disa drejtime për të mbledhur të ardhura për të varfrit e qytetit të Beratit. Kanë vendosur një arkë të posaçme për besimtarët pranë Katedrales së Shën Dhimitrit, kanë vendosur kontakte me bizneset në qytet si dhe përdorin rrjetet sociale për ndërgjegjësimin e njerëzve për të ndihmuar. Megjithatë, nevojat në mensën e Mitropolisë janë të shumta. Përveç sasisë në rritje të ushqimeve, dy kuzhinieret e saj, Aklinia dhe Eleni kanë nevojë për pajisje kuzhine që gatuajnë deri në 500 racione. Joani ka kërkuar ndihmë tek bizneset dhe është në pritje të përgjigjes së tyre. Joan Qako apelon për ndihmë tek kushdo që ka mundësi, në mënyrë që njerëzit e varfër të Beratit të mos vuajnë për bukën e gojës. “Numri i familjeve që kërkojnë ndihmë po rritet nga dita në ditë dhe mundësitë tona për t’i përballuar janë të pakta,” përfundon ai.

jë artiste shqiptare, Soela Zani, ka përdorur pasionin e saj, fotografinë, për të rritur ndërgjegjësimin e publikut ndaj një çështje sa të ndjeshme, aq edhe të panjohur në Shqipëri, fëmijëve të sindromës Down. Ekspozita “Edhe unë jam një vepër arti” e çelur më 6 nëntor në Muzeun Historik Kombëtar u organizua në kuadër të muajit tetor të ndërgjegjësimit për personat me sindromën Down. Përmes rikrijimit të tablove të piktorëve të famshëm shqiptarë dhe botërorë si Kol Idromeno, Joshua Reynolds, Edouart Manet, Peter Paul Rubens dhe Pablo Picasso, fotografja Soela Zani ka vënë në qendër të objektivit të aparatit të saj 14 fëmijë me sindromën Down në Shqipëri. “Disa fotografë zgjedhin t’i përshkruajnë në foto këta fëmijë duke i dhënë nota dramaciteti dhe duke luajtur me nuancat bardhezi, por këndvështrimi im për ta mori ngjyra kur u njoha më afër,” tha për BIRN Soela Zani, fotografja që prej 7 vitesh punon me subjektin e familjeve dhe fëmijëve. “Çdo fëmijë është i bukur, por këta fëmijë janë edhe më të bukur. Për më tepër që arti e përcjell mesazhin më bukur se çdo mjet tjetër komunikimi,” shtoi ajo. Një risi për nga zhanri fotografik sensibilizues, ekspozita e hapur në bashkëpunim me shoqatën Down Syndrome Albania, është mirëpritur shumë mirë nga publiku. “Krenohemi me fëmijët tanë përmes punës suaj të mrekullueshme,” u shpreh nëna e një prej modelëve të vegjël që pozoi për fotografinë e frymëzuar nga vepra “Master Bunbury” Joshua Reynolds. “Jam e lumtur që ideja pati një impak te publiku. Besoj se paragjykimet ndaj fëmijëve të sindromës Down po bien dhe mentaliteti i shoqërisë është zhvilluar në këtë aspekt,” tha për BIRN Zani. “Megjithatë këta fëmijë kanë nevojë për gjithëpërfshirje më të madhe në shoqëri dhe t’u ofrohet mundësia e punësimit pas moshës 18-vjeçare”, shtoi ajo. “Ekspozita është ndër aktivitetet e vetme që mbetet në mendjen e njerëzve dhe në kujtesën e tyre sepse godet përmes imazhit,” tha për BIRN, Flavia Shehu, koordinatore e Qendrës së Arritjeve dhe Zhvillimit pranë Down Syndrome Albania. “Ndër problematikat e fëmijëve me sindromën Down në Shqipëri është se ata nuk përfshihen në aktivitete të shumta dhe duhet t’i jepet terren për të treguar se dinë të angazhohen seriozisht në tema të caktuara,” shtoi ajo. Ekspozita “Edhe unë jam një vepër arti” qëndroi e hapur në Muzeun Historik Kombëtar deri më datë 16 nëntor.

Reforma në drejtësi “Malaj sh.p.k”; rruga drejt pasurisë e kryetarit të Gjykatës së Apelit Inspektoriati i Lartë i Deklarimit të Pasurive akuzon kryetarin e Apelit të Tiranës, Alaudin Malaj se ka shtuar 1.6 milionë euro pasuri në 11 vjet, përmes një skeme ku përfshihen kompanitë e familjes dhe pasuritë e patundshme- e deri tek investimi në një kompani farmaceutike në Kosovë. Aleksandra Bogdani | BIRN | Tiranë

as 22 vitesh karrierë si gjyqtar, Alaudin Malaj-kryetar i Gjykatës së Apelit në Tiranë beson se orët e markës “Cartier” nuk janë tregues luksi. Në një intervistë televizive, gjyqtari i kallëzuar për fshehje pasurie dhe pastrim parash tha se të njëjtën gjë mendon edhe për makinat më të vjetra se pesë vjet nga prodhimi. “Të quash luks një makinë të prodhuar në vitin 2008 është e papranueshme për mua,” tha Malaj në emisionin “Tonight Ilva Tare”. Malaj vetë zotëron një makinë Benz S350 të blerë në vitin 2011, që i ka kushtuar 63 mijë euro. Megjithatë, makina zë një vend të papërfillshëm në pasurinë e tij, që llogaritet të kapë vlerën e 1.7 milionë eurove të deklaruara. Më 14 shtator 2015, kryetari i Gjykatës së Apelit të Tiranës u padit në Prokurori nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive, ILDKPKI. Sipas kallëzimit që BIRN e disponon, Malaj akuzohet se ka krijuar një skemë kompanish në emër të familjarëve të tij, për të mbuluar burimin e paqartë të pasurimit të tij të shpejtë. Sipas ILDKP, Malaj kishte 60 mijë euro pasuri në vitin 2003, kohë kur zyrtarët publikë u shtrënguan të deklarojnë të ardhurat dhe shpenzimet e tyre. 11 vjet më vonë, familja e kryetarit të Gjykatës së Apelit llogaritet të ketë 1.7 milionë euro pasuri, e shpërndarë në pasuri të patundshme dhe kompani biznesi. Duke u bazuar tek deklaratat e tij të pasurisë, ILDKP ka arritur në përfundimin se gjyqtari dhe bashkëshortja e tij kanë përfituar vit pas viti para dhe aksione biznesi nga prindërit, deklarata që konsiderohen të rreme nga kallëzuesi. Hetimi administrativ ka zbuluar se Alaudin Malaj dhe bashkëshortja e tij, Edlira kanë përfituar 46 milionë lekë (368 mijë USD) dhe dy apartamente nga prindërit e gjyqtarit. Ndërkohë, bashkëshortja e gjyqtarit rezulton të ketë qenë aksionere ose administratore në dy kompani ndërtimi të themeluara nga prindërit e tij dhe sot zotëron një kompani farmaceutike në Kosovë. ILDKP pretendon se përgjatë 11 viteve, Malaj ka bërë 24 deklarime të rreme për të mbuluar burimin e paqartë të pasurisë së tij. Kallëzimi i Inspektoriatit të Lartë të Deklarimit të Pasurive po hetohet aktualisht nga Prokuroria e Durrësit, e cila ka regjistruar edhe një procedim penal për këtë çështje. I kontaktuar nga BIRN, Malaj refuzoi të komentonte kallëzimin e ILDKP në emër të tij. Por në intervistën për gazetaren Ilva Tare ai akuzoi Inspektoriatin e Lartë të Deklarimit të Pasurive se ia kishte publikuar pasurinë në kundërshtim me ligjin, fakt që e ka bërë të ndjehet i shokuar. “Kam të ardhurat e pagës dhe bordeve, bashkëshortja ka biznesin e noterisë dhe prindërit kanë bizneset e tyre. Njerëzit afër politikës janë mësuar që pa punë të bëjnë mil-

iona, ndaj u bien më qafë gjyqtarëve,” u përgjigj Malaj. Real-estate, biznes i sigurt

Alaudin Malaj, gjyqtar karriere në sistemin shqiptar të drejtësisë ka përfunduar studimet në vitin 1993 dhe prej asaj kohe ka kryer detyrën e gjyqtarit të shkallës së parë dhe të Apelit. Ndërkohë që një dekret i presidentit të Republikës për ta emëruar atë në Gjykatën e Lartë u bllokua në parlament. Në vitin 2006, ai është transferuar nga Apeli i Vlorës në atë të Tiranës dhe në vitin 2012, Këshilli i Lartë i Drejtësisë e emëroi kryetar të kësaj gjykate. Sipas deklaratës së pasurisë, Malaj zotëronte një apartament 106 m2 në Tiranë para vitit 2003, të blerë për 7.8 milionë lekë me paratë e një shtëpie të shitur në Vlorë, me kursimet e tij dhe të bashkëshortes si dhe një hua prej 2 850 000 lekësh prindërit. ILDKP pretendon në kallëzimin e vet se Malaj ka bërë deklarim të rremë që ka marrë borxh nga prindërit, pasi kjo shumë nuk shfaqet në asnjë prej deklarimeve të tij të më pasme. Sipas kallëzimit të ILDKP, Malaj ka blerë gjashtë apartamente në Tiranë dhe Durrës përgjatë viteve 2003-2014, ndërsa babai i tij i ka dhuruar bashkëshortes Edlira Malaj dy apartamente të tjera. Pasuritë e patundshme janë kthyer në një gjenerator të ardhurash për familjen e gjyqtarit Malaj, pasi disa apartamente u dhanë me qira në vlera të konsiderueshme, ndërsa disa të tjera u shitën në vlera shumëfish më të larta se ç’ishin blerë. Në deklaratën e vitit 2010, Malaj ka deklaruar se kishte blerë një shtëpi 1-katëshe në një kompleks turistik në Golem për 35 mijë USD, banesë në proces legalizimi. Katër vite më vonë, gjyqtari ka deklaruar se e ka shitur këtë shtëpi për 150 mijë euro. ILDKP pretendon gjithashtu se ka zbuluar një skemë të dyshimtë transfertash edhe me apartamentet që babai i gjyqtarit i ka dhuruar bashkëshortes së tij. Njëri prej tyre është blerë nga Hasan Malaj për 61 mijë euro në vitin

2006 dhe i është dhuruar Edlira Malajt në vitin 2012. Në vitin 2014, ajo ia shet vëllait për 120 mijë euro apartamentin që i kishte falur vjehrri. Sipas ILDKP, as babai i gjyqtarit dhe as vëllai i bashkëshortes nuk kishin të ardhura që të justifikonin blerjet. “Këto transaksione, fillimisht blerje dhe më pas dhurim dhe shitje brenda familjes janë veprime tipike të pastrimit të produkteve penale,” thuhet në kallëzimin e ILDKP. Gjyqtari Alaudin Malaj dhe bashkëshortja e tij duket se i kanë dhënë fund investimit në pasuri të paluajtshme në vitin 2010, kur deklarojnë se blenë shtëpinë ku banojnë edhe sot në rrugën “Sami Frashëri” pranë liqenit Artificial në Tiranë. Shtëpia-një dubleks i shtrirë në më shumë se 300 metra katrorë, sipas deklaratës së pasurisë së Malajt dhe bashkëshortes së tij është blerë për 21 milionë e 500 mijë lekë, me një çmim prej 442 eurosh për metër katrorë. ILDKP pretendon në kallëzimin e saj se ky është një tjetër deklarim i rremë dhe për të vërtetuar këtë akuzë ka kryer verifikime pranë kompanisë së ndërtimit TID shpk. Në kallëzim thuhet se çmimi i blerjes në këtë pallat varion nga 800 euro deri në 2000 euro. Llogaritë e gjyqtarit nuk përkojnë me ato të ekspertëve të Inspektoriatit të Deklarimit të Pasurive, të cilët duke marrë për bazë çmimin minimal të vitit 2010 nxjerrin një vlerë prej 54 milionë lekësh të reja (386 160 euro) për apartamentin e Malajt. “Apartamenti i Malajt duhet të ketë kushtuar minimalisht mbi 34 milionë lekë dhe maksimalisht mbi 70 milionë lekë nga vlera e deklaruar,” thuhet në kallëzim. Biznes i ri në Kosovë

Rrethi i ngushtë familjar i gjyqtarit Alaudin Malaj zotëron katër kompani biznesi; Algan sh.p.k-kompani ndërtimi e themeluar në vitin 1998, Lili sh.p.k për tregtinë e ujit e vitit 2002, Rigels sh.p.k-kompani ndërtimi e themeluar në të njëjtin vit dhe Medbrand KS-kompania më e re e themeluar në tetor të vitit 2014 në Prishtinë. Në kallëzimin për gjyqtarin Alaudin

Malaj, ILDKP dyshon se kompanitë në emër të familjarëve janë përdorur për të shtuar fiktivisht të ardhurat e tij për krijim asetesh, përmes transferimit të kuotave apo bashkimit të llogarive personale me ato të kompanisë. Algan sh.p.k është biznesi me peshë më të madhe në familjen Malaj, kompani ndërtimi kjo e themeluar nga nëna e gjyqtarit dhe me aksioner vëllanë e tij. Në 14 vite, kompania ka pasur 221 000 341 lekë fitime sipas ILDKP. Në vitin 2007, Edlira Malaj-bashkëshorte e gjyqtarit bëhet aksionere e Algan, pasi vjehrra e saj i dhuron 40 për qind të aksioneve me vlerë 3,900,000 lekë. Në cilësinë e aksioneres, Malaj ka përfituar miliona nga dividenti dhe kredi të marra në emër të kompanisë, një pjesë e të cilave janë përdorur për blerjen e shtëpisë dubleks në rrugën “Sami Frashëri”. Në deklaratën e vitit 2014, Edlira Malaj deklaron se është tërhequr nga kompania “Algan” dhe kuotat e falura në 2007 ia ka shitur vjehrrës për 3 900 000 lekë. Paralelisht me kompaninë Algan, bashkëshortja e Alaudin Malajt është bërë ortake edhe në kompaninë Rigels sh.p.k, pasi vjehrri i ka dhuruar 90 për qind të aksioneve. Por të ardhurat nga kjo kompani kanë qenë më të vogla për familjen Malaj. Në janar të vitit 2013, zonja Malaj ka filluar aktivitetin e saj si notere, duke shtuar të ardhurat e familjes me miliona lekë të tjera. Sipas deklarimit të saj, noteria e sapo hapur ka realizuar mbi 25 milionë lekë të ardhura bruto në vitin 2013 dhe 14 milionë të tjera për vitin 2014. Por ILDKP pretendon se deklarimi është i rremë, pasi të ardhurat dhe fitimi është sipas tij shumë i lartë për një aktivitet të tillë. Në tetor të vitit 2014, Edlira Malaj ka themeluar në Prishtinë kompaninë Medbrand KS sh.pk, me një kapital fillestar prej 1 mijë eurosh. Sipas Agjencionit për Regjistrim të Bizneseve në Kosovë, aktiviteti i kësaj kompanie me dy punonjës është tregtimi me pakicë i artikujve mjekësorë dhe ortopedikë si dhe tregtia me shumicë e artikujve mjekësore. Sipas kallëzimit të ILDKP, Malaj i ka transferuar kompanisë së saj në Prishtinë 300 mijë euro; nga të cilat 150 mijë kanë si burim shtëpinë e shitur në Golem, 100 mijë nga apartamenti që i ka shitur të vëllait dhe 50 mijë të tjera nga pakësimi i llogarisë së saj bankare. ILDKP nuk ka të dhëna se në ç’mënyrë janë investuar 300 mijë eurot në kompaninë Medbrand KS me pronare Edlira Malajn. Në kallëzimin e firmosur nga Inspektori i Përgjithshëm, Shkëlqim Ganaj, ILDKP konstaton se gjyqtari Alaudin Malaj ka shtuar 1.6 milionë euro pasuri në një hark kohor prej 11 vjetësh përmes deklaratave që ky institucion i cilëson të rreme. “Subjekti ka fshehur pasurinë, ka deklarim të rremë të interesave private si dhe ka dyshime për pastrim të produkteve të veprës penale,” thotë ILDKP.

Nëntor 2015

Në një intervistë për BIRN ish-kryeprokurori Arben Rakipi, një nga ekspertët e nivelit të lartë në procesin e reformës në drejtësi, shprehet se me ndryshimet kushtetuese të propozuara llogaridhënia institucionale e prokurorisë ndaj Kuvendit do të rritet.

Forum

Arben Rakipi:

Prokurorisë i mungon përgjegjshmëria institucionale Ben Andoni | BIRN | Tiranë

sh-kryeprokurori shqiptar Arben Rakipi në këtë reformë është përfaqësues i Shkollës së Magjistraturës. Në këtë intervistë për BIRN, ai është ndalur për funksionet e prokurorisë, llogaridhënien e saj dhe ndryshimet e duhura kushtetuese. Pasi dihet se roli i kryeprokurorit në emërimet në bazë është shuar dhe kompetencat i merr këtej e tutje Këshilli i Lartë i Prokurorisë. Interesant është sesi do të funksionojë kjo strukturë, që është menduar të kompozohet ndryshe, të paktën në letër jashtë ndikimit politik", shprehet ai. Ky Këshill do të përbëhet nga një numër prokurorësh, në shumicë të tij, dhe disa figurash të tjera, në pakicë, të konsideruar të lidhur afër, për shkak të punës me sistemin e drejtësisë penale. Të gjitha ata do të zgjidhen përmes votës së anëtarëve të përkatësisë së institucionit ku punojnë dhe, do të shkëpusin marrëdhëniet e punës me të për një periudhë 5 vjeçare, pra do të jenë për të gjithë kohën e plotë të punës, anëtarë të Këshillit të Prokurorisë. Mbetet për tu parë performanca e tyre në praktikë, ndërsa reale mbetet përpjekja që po bëhet. Në propozimet e ndryshimeve kushtetuese dhe projektin paraprak të ligjit përkatës për Prokurorinë, është paraparë dhe mënyra e zgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm. Dhe, kjo është fusha e tij. “Ai është larguar nga sistemi i mëparshëm dhe, me të drejtë. Kandidati do të gjenerohet nga brenda institucionit, do të përmbajë kritere të forta të karakterit profesional, të eksperiencës, të integritetit moral etj. Janë propozuar të ngrihen edhe mekanizmat përkatës për verifikimin e plotësimit të kritereve dhe sjelljes së tij”….Të gjitha janë të mira në letër, por ajo që mungon është pikërisht sesa të zbatueshme do jenë nga letra në praktikë. Për Rakipin, ka shpresë sepse “nisur nga prezumimi se Reforma në Drejtësi është interesi më i lartë kombëtar i momentit, them se duhet dhe do të votohet. E kundërta nuk më rezulton e kuptueshme", përfundon ai. Juve jeni një nga ekspertët kryesorë që po merreni seriozisht me Reformën në Drejtësi. Ju keni idenë e emërimit të prokurorëve nga KLD-ja. A mendoni se ky element e bën më të pavarur prokurorinë shqiptarë dhe pse? Rakipi: Unë jam njeri prej ekspertëve, caktuar nga Shkolla e Magjistraturës, përf-

shirë në komisionet e ngarkuara me reformimin e drejtësisë penale dhe gjetjen e masave antikorrupsion. Përgjigja e pyetjes suaj duhet parë në tërësinë e ndryshimeve të propozuara, në rolin e ardhshëm të Prokurorit të Përgjithshëm, gjithnjë pa u ndarë nga vlerësimi i gjendjes dhe shkaqet që kërkuan ndryshimet në fjalë. Tashmë është pranuar, edhe në variantin e publikuar të propozimeve për ndryshimet Kushtetuese se, roli i sotëm i Prokurorit të Përgjithshëm në drejtim të emërimit të prokuroreve do të shuhet. Ndryshimet e mbështetura nga grupi i ekspertëve e rregullojnë këtë element nën kompetencën e Këshillit të Lartë të Prokurorisë, një simotër e Këshillit të Lartë Gjyqësor. Këshilli do të përbëjë organin ku karriera e prokurorëve do të matet me meritën dhe konkurrencën e drejtë. Për të shpjeguar përse mendohet që karriera e administruar nga Këshilli i Prokurorisë do të jetë premise e rëndësishme e pavarësisë së Prokurorisë në tërësi, më duhet të kujtoj se një prej gjetjeve negative që grupi i ekspertëve, edhe publiku duhet thënë, kanë vërejtur në funksionimin e Prokurorisë, ka qenë edhe influenca e lartë, tepër e ekzagjeruar në opinionin tim, e vullnetit të titullarit të Prokurorisë në seleksionimin, shpesh herë pa takt, të karrierës së prokurorëve jo mbi bazë të meritës, por të lidhjeve jo profesionale. Shkak i parë i gjendjes është gjetur të jetë jo vetëm plotfuqishmëria e titullarit Prokuror, por edhe i mënyrës politike të zgjedhjes së tij nëpërmjet binomit President-Kuvend. Ndërsa Këshilli i Prokurorisë është menduar të kompozohet ndryshe, të paktën në letër jashtë ndikimit politik. Ai do të përbëhet nga një numër prokurorësh, në shumicë të tij, dhe disa figurash të tjera, në pakicë, të konsideruar të lidhur afër, për shkak të punës me sistemin e drejtësisë penale. Të gjitha ata do të zgjidhen përmes votës së anëtarëve të përkatësisë së institucionit ku punojnë dhe, do të shkëpusin marrëdhëniet e punës me të për një periudhë 5 vjeçare, pra do të jenë për të gjithë kohën e plotë të punës, anëtarë të Këshillit të Prokurorisë. I ndërtuar në këtë mënyrë, të paktën në letër, Këshilli i Prokurorisë duhet të jetë i pavarur në punën e tij. Të paktë premisat ligjore i janë krijuar për t’u sjellë ashtu. Seç do të vërtetojë veprimtaria e përditshme e

tyre nesër, mbetet për t’u parë. Për të mos u zhgënjyer përsëri, kujdes do të bëjmë në përcaktimin e kritereve për të qenë anëtar i Këshillit, në mënyre që pjesa e shëndoshë e prokurorëve dhe, jo vetëm, të jetë drejtues i Institucionit. Për sa i takon idesë të një KLD-je të përbashkët, siç përmendi një prej propozimeve të mia të dikurshme, ajo nuk ka gjetur mbështetje. Unë kam uruar që prokurorët e gjyqtarët të jenë nën drejtimin e të njëjtit organ, jo vetëm për shkaqe të shkurtimit të shpenzimeve administrative, por mbi të gjitha për rregullimin e karrierës së njëjtë të tyre, nën të njëjtat rregulla. Por, përfundimi ka qenë ai që u shpjegova me lart. Përzgjedhja dhe performanca e kryeprokurorit në Shqipëri janë vazhdimisht ushqim përplasjesh politike dhe lum akuzash të ndërsjella. Si do të ishte zgjedhja më e mirë e kryeprokurorit në vendin tonë, sipas mendimit tuaj? Rakipi: Përzgjedhja dhe performanca janë të lidhur se bashku, ashtu siç lidhet fenomeni shkak-pasojë me njëri-tjetrin. Ajo përgjithësisht është prodhim i kërkesave intelektuale që kanë përzgjedhësit, çfarë ata mendojnë se duhet të plotësojë kandidati përkatës. Në një farë mënyre është prodhimi i nivelit politik në institucionet ku përgatitet kandidimi bile edhe pak më gjerë se aq. Në propozimet e ndryshimeve kushtetuese dhe projektin paraprak të ligjit përkatës për Prokurorinë, mënyra e zgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm është larguar nga sistemi i mëparshëm dhe, me të drejtë. Kandidati do të gjenerohet nga brenda institucionit, do të përmbajë kritere të forta të karakterit profesional, të eksperiencës, të integritetit moral etj. Janë propozuar të ngrihen edhe mekanizmat përkatës për verifikimin e plotësimit të kritereve dhe sjelljes së tij. Të gjitha së bashku japin bazamentin e duhur për të konkluduar garën e njërit prej kandidatëve më të mirë. Kjo është çfarë është shkruar. Çfarë do të ndodhë në jetë është tjetër gjë. Unë kam shumë bindje se e para do të jetë afër perfektes, të paktën për sistemin që është pranuar nga shumica jonë, ndërsa nuk e vendos dorën në zjarr për implementimin në praktikë të së shkruarës. Ende nuk jam gati për këtë. Pastaj, për idetë e mia personale, për sa me pyet, nuk besoj se s’ka më interes. Sa

për ti përmendur ato, sepse nuk më rrihet pa folur për një sistem të cilin, personalisht e konsideroj më të mirë se sa ai që po del nga Reforma, them se lidhja e ngushtë e Prokurorisë me Ministrinë e Drejtësisë, Qeverinë pra, është modeli që funksionon më qartë dhe më i përgjegjshëm. Për hollësitë e psesë së kësaj, nuk kam ndërmend të zgjatem, sepse bëhem i lodhshëm dhe flas për një gjë që nuk përkrahet në terrenin tonë. Pa ndonjë arsye bindëse, të paktën për mua. Kur dhe si mendoni se duhet të japë ai llogari? Rakipi: Pyetja juaj kërkon përgjigje sa organike dhe institucionale, por edhe politike, edhe procedurale. Me dy fjalë: prokurori duhet të japë llogari përpara gjykatës. Kjo është procedurë. Ai kontrollohet nga gjykata në çdo hap dhe akt që përpilon. Por në ligjin që po formohet është projektuar që Prokurori i Përgjithshëm dhe struktura të tjera, Prokurori Antikorrupsion apo drejtuesi i Këshillit të Prokurorisë të jenë më të përgjegjshëm, duke dhënë llogari, përpara Kuvendit të Shqipërisë. Mekanizma bashkëpunimi dhe kontrolli duhen gjetur edhe në marrëdhëniet e tyre me Ministrinë e Drejtësisë dhe institucionet e tjera Kushtetuese të vendit. Unë mbështes idenë se përgjegjshmëria e Prokurorisë është një element që nxit cilësinë e lartë të punës. Një prej defekteve të konstatuara ka qenë pikërisht mungesa e përgjegjshmërisë institucionale të Prokurorisë. Dhe, besoj që ky element do të korrigjohet, bile, në opinionin tim, duhet të përmbaje dhe efekte apo pasoja nëse nuk rezulton të jetë kryer. A mendoni se ndryshimi i njërit apo tjetrit element në këtë reformë kërkon medoemos dhe ndryshime të rëndësishme në Kushtetutë? Si do të realizoheshin këto, në këtë stad që jemi tani Rakipi: Sa folëm lart janë të gjitha elementë që nuk realizohen, nëse nuk preket kushtetuta. Ekspertët e kanë përfunduar, në vija të përgjithshme, materialin në fjalë. Tani është çështje vullneti politik për të bërë ose jo ndryshimet e domosdoshme. Nuk jam në gjendje të jap lartësinë apo dendësinë e vullnetit politik, por nisur nga prezumimi se Reforma në Drejtësi është interesi më i lartë kombëtar i momentit, them se duhet dhe do të votohet. E kundërta nuk më rezulton e kuptueshme.

Nëntor 2015

Debat

Zv.kryetari i prezencës së OSBE-së në Shqipëri, Robert Wilton u bën apel të gjithë përgjegjësve të situatës aktuale në drejtësi që të marrin përgjegjësi për ndryshimet pozitive.

Robert Wilton:

Egoizmi dhe korrupsioni mund ta shkatërrojnë Shqipërinë Ben Andoni | BIRN | Tiranë

rezenca e OSBE-së në Tiranë ka qenë shumë aktive me procesin e reformës në drejtësi. Z. Wilton, zëvendës-shefi i këtij misioni mendon se kohëzgjatja e saj nuk është problem; është më mirë të bëhet mirë sesa të bëhet shpejt. “Retorika për reformën nuk duhet të jetë aq histerike sa të mos e bëjë të mundur arsyen,” – thotë ai, duke iu drejtuar palëve dhe rreshton në këtë intervistë disa çështje. Wilton mendon se të gjithë janë përgjegjës për situatën aktuale të drejtësisë në Shqipëri, ndaj të gjithë duhet të marrin përgjegjësi për ndryshime pozitive. “Të gjithë në sistem " politikani, gjyqtari, prokurori, polici, dëshmitari " duhet të përkushtohen për një funksionim të pakorruptuar të drejtësisë. Sistemi dëmtohet rëndë për sa kohë që cilido në sistem beson se interesi personal i korruptuar është më i rëndësishëm sesa demokracia në Shqipëri," -thotë ai. Institucioni juaj ka qenë shumë aktiv sa i përket Reformës në Drejtësi, e jo thjesht me sugjerime, por edhe me këshillime të vazhdueshme dhe madje prononcime të hapura. Si e shikoni procesin e sotëm të reformës në drejtësi, a nuk ju duket se po zgjat shumë? Wilton: Në bashkëpunim me partnerë vendas dhe ndërkombëtarë, ne jemi mbështetës të fortë dhe aktivë të procesit të reformës, i cili po drejtohet nga Kuvendi i Shqipërisë. Ky proces po drejtohet me dinamizëm dhe me përfshirje konstruktive të ekspertizës përkatëse. Kjo është një nismë shumë pozitive dhe e nevojshme dhe ne jemi të angazhuar të bëjmë sa mundemi që ajo të jetë e suksesshme. Më pak shqetësohem për kohëzgjatjen e saj: është shumë më e rëndësishme që të bëhet mirë se sa të bëhet shpejt. Dua të nënvizoj dy pika të rëndësishme. Së pari, reforma e sektorit të drejtësisë përmban më shumë se sa ndryshimin e ligjeve. Shqipëria ka një mjaft bazë të mirë ligjore, por edhe ligjet e përkryera janë të pavlera nëse nuk zbatohen në mënyrë të sinqertë. Një reformë domethënëse në drejtësi nënkupton ndryshime në të gjitha aspektet e

standardeve dhe funksioneve të sistemit. Mbi të gjitha, do të thotë të ndryshosh përvojën e qytetarëve shqiptarë të zakonshëm kur përballen me sistemin. Dua gjithashtu të nënvizoj se reforma në drejtësi duhet bazuar jo vetëm te Kuvendi, por dhe te gjykatat e rretheve gjyqësore. Kjo është arsyeja përse puna e Prezencës së OSBE-së me partnerë vendas dhe ndërkombëtarë në nivelin strategjik të reformës kombinohet me punën tonë në të gjitha nivelet, përfshirë nivelin bazë, ku, për shembull, kemi punuar me gjykatës shqiptarë në gjykata pilot për t’i ndihmuar të përmirësojnë efiçencën bazë të gjykimeve të tyre, duke përmirësuar kështu efektshmërinë dhe transparencën e proceseve gjyqësore. Është ide shumë e thjeshtë, por me ndikim të thellë. Së dyti, kushdo që është i interesuar duhet të ketë mundësinë të japë mendimin e tij në këtë proces, përfshirë këtu profesionistët përkatës dhe, patjetër, edhe qytetarët shqiptarë. Jam i lumtur që Prezenca e OSBE-së ka mundur të organizojë disa seanca konsultimi për të ndihmuar këtë proces. Ka një ndarje të madhe të palëve në politikë në Shqipëri, një fakt që ju e kritikoni shpesh. Në këndvështrimin tuaj, ku duhet të jetë trualli i përbashkët nga duhet të nisë kjo reformë? Wilton: Në çdo demokraci, partitë politike kanë mendime të ndryshme dhe kritikojnë njëra-tjetrën. Një gjë e tillë është normale dhe e shëndetshme: u jep qytetarëve një zgjedhje të vërtetë. Por duhet të ketë angazhim të përbashkët për të punuar për të mirën e vendit, dhe pranim se për disa çështje me interes kombëtar të vërtetë të gjitha partitë politike mund të bien dakord. Dhe kjo do të thotë që retorika nuk duhet të jetë aq histerike sa të bëjë të pamundur diskutimin e arsyeshëm. Duke parë veçanërisht reformën në sektorin e drejtësisë, kam përshtypjen se të gjithë shqiptarët ndiejnë se reforma e sistemit është shumë e nevojshme: nëse qytetarët nuk kanë besim te sistemi i drejtësisë, atëherë ata nuk

mund të kenë besim te demokracia dhe vendi nuk mund të funksionojë normalisht. Shpresoj që të ketë mirëkuptim lidhur me parimet e një sistemi drejtësie funksional: pavarësi, paanësi dhe integritet. Shpresoj që të ekzistojë mirëkuptimi që ky proces është themelor për funksionimin e Shqipërisë si demokraci dhe për zhvillimin e mëtejshëm ndërkombëtar të saj, dhe që bërja e gjërave në mënyrën e duhur është më e rëndësishme sesa fitimi i pikëve në nivel politik”. Ka një perceptim në Shqipëri se reforma sërish po bëhet nga njerëz që janë shkaktarë të kësaj gjendjeje të drejtësisë shqiptare. A mendoni se është i drejtë ky konstatim? Wilton: Të gjithë janë përgjegjës për situatën aktuale të drejtësisë në Shqipëri dhe kjo e fundit do të reformohet vetëm kur të gjithë të marrin përgjegjësi për ndryshime pozitive. Të gjithë në sistem – politikani, gjyqtari, prokurori, polici, dëshmitari, etj. – duhet të përkushtohen për një funksionim të pakorruptuar të drejtësisë. Sistemi dëmtohet rëndë për sa kohë që cilido në sistem beson se interesi personal i korruptuar është më i rëndësishëm sesa demokracia në Shqipëri. Cili është këndvështrimi juaj për një reformë cilësore në kushtet e Shqipërisë? Wilton: Egoizmi dhe korrupsioni mund të shkatërrojnë Shqipërinë. Në çdo proces – nëse po gjykon një çështje gjyqësore, nëse po ju vë notat studentëve, nëse po përpiqesh që të përfundosh një procedurë burokratike, apo thjesht po nget makinën – duhet të besosh që kredibiliteti i vendit dhe funksionimi i duhur i shoqërisë shqiptare janë më të rëndësishme sesa përfitimi i ngushtë personal. Përparimi i vendit varet nga shteti i së drejtës. Me këtë dua të them jo vetëm gjykata të paanshme e të besueshme që lejojnë marrëdhëniet tregtare dhe investimet e mëdha, por një kulturë të shtetit të së drejtës ku merr pjesë çdo qytetar. “Shteti i së drejtës fillon nga ti- nga çdo veprim i secilit qytetar”.

Egoizmi dhe korrupsioni mund të shkatërrojnë Shqipërinë. Në çdo proces – nëse po gjykon një çështje gjyqësore, nëse po ju vë notat studentëve, nëse po përpiqesh që të përfundosh një procedurë burokratike, apo thjesht po nget makinën – duhet të besosh që kredibiliteti i vendit dhe funksionimi i duhur i shoqërisë shqiptare janë më të rëndësishme sesa përfitimi i ngushtë personal. Përparimi i vendit varet nga shteti i së drejtës...

Nëntor 2015

Deputetja e PS, Vasilika Hysi thotë në një intervistë për BIRN se reforma në drejtësi është tejet e vonuar në Shqipëri. Ajo shpreh besimin për miratimin e saj, edhe pse parashikon se do të ketë një grup njerëzish që do të mundohen ta pengojnë ose mos ta mbështesin reformën.

Forum

Vasilika Hysi:

Reforma në drejtësi do të bëhet, pavarësisht dhimbjeve Ben Andoni | BIRN | Tiranë

asilika Hysi, anëtare e Komisionit të Ligjeve dhe e Komisionit të posaçëm parlamentar beson se drejtësia do të reformohet, pavarësisht dhimbjes që mund t’i shkaktojë pjesës së pashëndetshme të sistemit. Në këtë intervistë për BIRN, zonja Hysi nuk flet vetëm teknikisht, por bën edhe një analizë sociale mbi ndjeshmëritë e publikut në raport me drejtësinë. “25 vjet nuk kemi arritur të ndërtojmë një sistem drejtësie model dhe të mundësojmë akses dhe trajtim të barabartë të të gjithëve para ligjit. Shumë ligje janë miratuar dhe reforma janë ndërmarrë në fushën e drejtësisë. Por sot, njerëzit nuk gjejnë drejtësi ose drejtësia është e vonuar,”thotë ajo. Hysi shpjegon se paketa e reformës në drejtësi parashikon më shumë garanci për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, ndërsa beson se pjesa e shëndetshme e sistemit të drejtësisë do të ndjehet e lehtësuar pas reformës. Keni qenë dhe mbeteni një nga autoritetet kryesore në hartimin e Ligjeve për Drejtësinë. A ndjeni se megjithë punën e madhe gjithëpërfshirëse që është bërë deri më tani ka një mosbesim publik ndaj tij. Si e justifikoni këtë perceptim? Hysi: Ju falënderoj për interesimin e treguar për reformën në drejtësi dhe çështjen e perceptimit të publikut për të. Më lejoni të bëj një korrigjim për përcaktimin tim si një person kryesor në hartimin e ligjeve, që do të jenë pjesë e paketës së reformës në drejtësi. Unë jam një anëtare e komisionit të ligjeve dhe komisionit të posaçëm parlamentar për reformën në drejtësi, por jo personi kryesor. Reforma në drejtësi e nisur tashmë, deri tani, ka prodhuar katër dokumente të rëndësishme: analizën e sistemit të drejtësisë, një projekt strategji për reformimin e tij, planin e veprimit dhe paketën e ndryshimeve kushtetuese. Kjo e fundit është dërguar në Komisionin e Venecias për të marrë një opinion të këtij Komisioni. Këto dokumente janë hartuar nga një grup ekspertësh të nivelit të lartë, vendas dhe të huaj. Ata janë propozuar nga institucionet kushtetuese, të drejtësisë dhe të fushës akademike. Pjesë e këtij grupi janë edhe ekspertë të huaj të misioneve që asistojnë sistemin e drejtësisë. Në këto dokumente gjejnë reflektim mendime dhe sugjerime të profesionistëve të adresuara në sekretariatin teknik të reformës, ose në takimet dhe tryezat e konsultimit publik. Unë dhe kolegët e tjerë të komisionit të

reformës nuk jeni përfshirë ende në këtë proces, pasi, qasja e bërjes së reformës është që ky proces të jetë jashtë ndikimit politik. Një nga arsyet është mosbesimi i publikut se drejtësia nuk bëhet nga politika, se kjo e fundit e ka dëmtuar atë. Ndaj, pavarësisht kapaciteteve dhe përvojave tona personale për aspekte të veçanta të reformës, ne nuk kemi kontribuar, por kemi dëgjuar me vëmendje ekspertët e fushës. Unë i jap të drejtë një pjesë të mirë të njerëzve që janë mosbesues, pasi 25 vjet nuk kemi arritur të ndërtojmë një sistem drejtësie model dhe të mundësojmë akses dhe trajtim të barabartë të të gjithëve para ligjit. Shumë ligje janë miratuar dhe reforma janë ndërmarrë në fushën e drejtësisë. Por sot, njerëzit nuk gjejnë drejtësi, ose drejtësia është e vonuar. Mendimi im është se mungesa e besimit shkaktohet edhe nga fakti që deri më sot, reforma ka qenë pjesore, ligjet kanë ndryshuar shpesh, herë si nevojë për të përafruar legjislacionin dhe sistemin me standardet ndërkombëtare, herë për t’iu përgjigjur formave të reja të krimit dhe herë nën ndikimin e opinionit publik ndaj ngjarjeve të ditës, ose pse pjesë të sistemit të administratës publike nuk funksionojnë si duhet. Në kushte të tilla, reformat duket sikur do japin rezultatet e duhura, por ato janë të përkohshme dhe jo afatgjata. Kështu, publiku përsëri mbetet i pakënaqur. Deri më sot, jo në pak raste, gjyqtarët e zgjedhur në gjykatat e nivelit të lartë ose si drejtues nuk kanë qenë zgjedhjet më të mira. Ndaj me të drejtë njerëzit pyesin se si do të ndryshojë sjellja e gjyqtarëve, e prokurorëve, e avokatëve, përmbaruesve ose noterëve me bërjen e kësaj reforme. Është kjo arsyeja që kjo reformë do të ndërtojë mekanizma që problemet të zgjidhen në të gjithë sistemin, që ky sistem të funksionojë në të gjithë hallkat e tij. Reforma nuk është konceptuar si- hiq një palë prokurorësh dhe gjyqtarësh dhe zgjidh disa të tjerë. Ka edhe një problem tjetër: informimi i publikut dhe kultura juridike bazë e njerëzve. Shumë herë njerëzit e vlerësojnë sistemin e drejtësisë si të korruptuar dhe të paaftë në tërësi. Përgjithësimi është i gabuar, por një perceptim i tillë krijohet edhe nga një rast i vetëm, si mosdënimi i një afere korruptive në nivel të lartë, dënimet jo drejta për vepra penale të rënda, dënimi i një personi që ka një pozitë sociale të dobët

në shoqëri edhe kur ka kryer një vepër penale jo shumë të rrezikshme dhe mosdënimi i një zyrtari, që me veprimet dhe paaftësinë e tij shkakton dëme të madhe ekonomike, financiare, mjedisore të mëdha dhe të pariparueshme, etj. Perceptimi i publikut do të ndryshojë, jo se e them unë dhe nuk mund të bëhet me urdhra apo detyrim, por duke ofruar një model drejtësie ndryshe për ata që janë në kontakt me drejtësinë dhe ata që mësojnë për të- me të dëgjuar ose përmes medies. Veçmas pozicionit tuaj si ligjvënëse, ju njiheni si një nga mbrojtëset e të drejtave të komuniteteve te ndryshme të cenuara në vendin tonë. A mendoni se në paketën e ligjeve të drejtësisë do ekzistojë hapësira e duhur për të mbrojtur identitetin e tyre? Hysi: Absolutisht po. Në fakt, edhe në ligjet që janë miratuar deri më sot, janë parashikuar një sërë të drejtash dhe garancish për të mbrojtur grupe shoqërore që kanë nevojë për një vëmendje të veçantë si: gratë, fëmijët, personat me aftësi të kufizuar, LGBT etj. Ndonëse paketa e ligjeve të reformës në drejtësi është në përgatitje e sipër, parlamenti ka miratuar ligje që dënojnë dhunën në familje, ose mbrojnë gratë dhe fëmijët viktima të dhunës. Komisioni i ligjeve po diskuton disa shtesa dhe ndryshime në kodin e punës që rregullojnë më mirë pozitën e punëmarrësve në sektorin privat dhe publik, mbrojnë gratë dhe fëmijët, parashikohet një mbrojtje më e mirë nga ngacmimi moral, seksual në punë; po ndryshojmë barrën e të provuarit të rasteve të diskriminimit në punë, duke ja ngarkuar atë personit që dyshohet se e ka bërë. Unë kam lexuar me shumë kujdes, madje kam nënvizuar çdo gjetje të ekspertëve të nivelit të lartë lidhur me reformën në drejtësi nga këndvështrimi i të drejtave të njeriut. Personalisht, ndihem mirë që janë evidentuar shumë probleme. Nuk duhet të kemi frikë të thuhen qartë dhe saktë pikat e dobëta të sistemit. Njëkohësisht, së bashku me kolegët e mi ligjbërës do të jemi shumë të kujdesshëm që gjatë diskutimit të projektligjeve, t’i vlerësojmë ato nga standardet më të mira të të drejtave të njeriut. Ligjet, jo vetëm, duhet të parashikojnë mekanizma për të mbrojtur të drejtat e njeriut, por ato duhet të jenë të qarta dhe të zbatohen në praktikë; të drejtat e njeriut kanë nevojë të njihen dhe të respektohen, së pari, nga ata që japin drejtësi. Ligjet që i parashi-

kojnë ato duhen kuptuar dhe zbatuar në mënyrë të njëjtë, kudo, nga të gjithë dhe ndaj të gjithëve. Respektimi i të drejtave të njeriut në sistemin e drejtësisë kanë nevojë për punonjës drejtësie të aftë, por edhe që kanë integritet moral dhe profesional. Nga ana tjetër, nuk duhet të nënvleftësojmë faktin se shpesh të drejtat e grupeve në nevojë janë të parashikuara në ligj, por nuk ka mekanizma për zbatimin e tyre në praktikë, nuk ka burime njerëzore dhe financiare të mjaftueshme ose shërbimet mbështetëse mungojnë në territor, ose janë të përqendruar në disa pjesë të tij. Unë vlerësoj që ka një ndjeshmëri në rritje në politikat e qeverisë për të mbrojtur kategoritë sociale të dobëta, në parlament dhe në publikun e gjerë për nevojën e mbrojtjes së grupeve të tilla, duke parashikuar masa shtesë ndaj tyre, si kuota gjinore, mbrojtje të veçantë në marrëdhëniet e punës etj. Cili ka qenë dhe është koncepti juaj personal për realizimin e kësaj reforme jetike për të ardhmen e vendit? Hysi: Unë kam besim se kjo reformë do të bëhet, megjithë dhimbjet që mund të shkaktojë te një pjesë jo shëndetshme e sistemit të drejtësisë, të politikës dhe pjesës së inkriminuar në shoqëri, politikë dhe administratë publike. Kjo reformë është tejet e vonuar. Jam për t’i dhënë fund sa më shpejt shërimit të plagëve të sistemit, sesa ta shtyjmë sa të mundemi ose të presim akoma se ai do të shërohet vetë. Pjesa e shëndetshme e sistemit do të marrë frymë lirisht me këtë reformë dhe do jetë modeli që do të inkurajojë profesionistët e rinj. Reforma nuk është e lehtë dhe padyshim do këtë nga ata që do përpiqen ta pengojnë ose të mos e mbështesin atë. Por unë besoj se, sot më shumë se kurrë, grupi i ekspertëve të lartë të reformës në drejtësi duhet të mbështetet fort, duhet të inkurajohet dhe të falënderohet për punën e lodhshme dhe voluminoze që po bën. Secili sipas fushës së ekspertizës së tij mund dhe duhet t’i bashkohet këtij grupi me mendimet dhe sugjerimet e tij si dhe të adresojë përvojën e vet mes dërgimit të ideve pranë këtij komisioni. Kjo reformë do të bëhet, por që japë efektet shpejt dhe sa më mirë, secili lë të kontribuojë që në këtë fazë. Kështu, jo vetëm do të njohë më mirë ligjet dhe sistemet që do të krijohen, por edhe do të jetë zbatues më i mirë i tyre.

Nëntor 2015

Debat

Ish-ministri i Drejtësisë mendon drafti i amendamenteve kushtetuese i mbështetur nga maxhoranca si pjesë e reformës për drejtësi është hartuar në mënyrë të fshehtë dhe jo transparente.

Eduart Halimi:

Reforma në drejtësi nuk po udhëhiqet nga ekspertiza ndërkombëtare Ben Andoni | BIRN | Tiranë

duart Halimi dyshon shumë në suksesin e kësaj reforme. Sipas tij, është realisht e dukshme që maxhoranca ka shumë probleme me këtë reformë. Dhe, sikur të mos mjaftojë kjo, ai pohon se: “Drafti i amendamenteve kushtetuese është hartuar në mënyrë të fshehtë dhe aspak transparentë. Maxhoranca ka dështuar të krijojë një proces transparent dhe gjithëpërfshirës . Gishti i fajtorit vendoset tek kryeministri i vendit dhe tek sjellja e tij autoritare. Por nga ana tjetër dhe mungesa e pakët e vullnetit të Pozitës që të bashkëpunojë: Reformimi i sistemit duhet të vijë nëpërmjet një procesi transparent, gjithëpërfshirës dhe konsensual që Reforma të jetë konsistente. Sepse në të kundërt maxhoranca e re nesër do bëjë të njëjtën gjë dhe do kthehemi tek i njëjti proces, si tek historia e Penelopës në mitologji. Ndaj garanci për këtë do të ishte që procesi të udhëhiqej nga ekspertiza ndërkombëtare. Ekspertiza ndërkombëtare do të mbante procesin në shinat e një reforme reale, europiane dhe jetëgjatë, që të mos dalim nga status quo-ja ku ndodhemi dhe mos jemi si shembujt problematike të rajonit". Në fund, ka një gjatësi vale Pozitën. Ndryshimi i situatës në drejtësi është emergjent. "Krijimi i mekanizmave për të luftuar kundër korrupsionit në prokurori është i rëndësishëm". Por, me këtë maxhorancë, sipas tij, nuk ka zgjidhje dhe sërish Reforma do mbetet e pazgjidhshme… Ju keni propozuar se sistemi i drejtësisë duhet të mbahet sa më larg nga ndërhyrjet politike dhe duhet të udhëhiqet vetëm nga ekspertët ndërkombëtarë. Pse këmbëngulni kryesisht për këtë lloj forme? Halimi: Edi Rama vuan nga autoritarizmi dhe arroganca ndaj Kushtetutës dhe ligjit. E ka treguar këtë në mënyrë permanente në këto 17 vite që është në politikë. Po kaq tipike është edhe sjellja e tij në këto 2 vitet e fundit. Vjet ai hartoi dhe miratoi tre ligje për drejtësinë brenda 10 ditësh, pa u konsultuar me askënd, dhe në kundërshtim të hapur me qëndrimin e Opozitës dhe partnerëve ndërkombëtarë (Ligjin për KLD, Gjykatën e Lartë dhe Shkollën e Magjistraturës). Justifikimi i tij se ishte në emergjencë ishte fals, sepse asgjë veç kapjes dhe ndërrimit të karrigeve nuk pati. U shkarkuan anëtarët e KLD-së, dhe u emëruan 3 njerëz me lidhje të forta politike me PS-në në KLD dhe një tjetër në Shkollën e Magjistraturës, u bllokuan emërimet në Gjykatën e Lartë, duke i hequr të drejtën kushtetuese Presidentit. Pra, rezultati i aktit kryeministror nuk ka të bëjë fare as me emergjencë dhe as me luftë kundër korrupsionit por vetëm me kapjen politike.

Autoritarizmi dhe arroganca si mënyrë sjellje nuk është zgjidhje për problemet e forta, që ka sistemi i drejtësisë me korrupsionin. Reformimi i sistemit duhet të vijë nëpërmjet një procesi transparent, gjithëpërfshirës dhe konsensual që Reforma të jetë konsistente. Sepse në të kundërt maxhoranca e re nesër do bëjë të njëjtën gjë dhe do kthehemi tek i njëjti proces, si tek historia e Penelopës në mitologji. Ndaj garanci për këtë do të ishte që procesi të udhëhiqej nga ekspertiza ndërkombëtare. Ekspertiza ndërkombëtare do të mbante procesin në shinat e një reforme reale, europiane dhe jetëgjatë, që të mos dalim nga status quo-ja ku ndodhemi dhe mos jemi si shembujt problematike të rajonit. Pak javë më parë ju duke marrë shkas nga pozicionimi i deritanishëm i Pozitës, thatë se Reforma e Drejtësisë po bëhet vetëm me njerëzit që pëlqehen nga kryeministria. Ndërkohë në ditët tona janë përfshirë shumë aktorë. A mendoni se ka ndryshuar diçka dhe cili është qëndrimi juaj për konceptimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë? Halimi: Reforma nuk po udhëhiqet nga ekspertiza ndërkombëtare. Është e vërtetë që disa misione janë ftuar të jenë pjesë e procesit dhe ata kanë dhënë mendime shumë të vlefshme për reformimin e sistemit. Por grupi i ekspertëve përbëhet në të shumtën e tyre nga njerëz afër PS-së. Nga 24 ekspertë, vetëm 6 janë ekspertë të huaj dhe procesi udhëhiqet ekskluzivisht nga PS-ja dhe përfaqësuesit e saj në komision dhe grupe pune. Drafti i amendamenteve kushtetuese është hartuar në mënyrë të fshehtë dhe aspak transparentë. Maxhoranca ka dështuar të krijojë një proces transparent dhe gjithëpërfshirës. Aktorët nuk janë pyetur asnjë minutë për draftimin e këtyre amendamenteve. Opozita po ashtu. Kjo përbën të parën herë në 25 vjet që amendamentet kushtetuese (58) hartohen pa pjesëmarrjen e Opozitës. Deri më sot, asnjë tryezë nuk është thirrur për të diskutuar me aktorët për zgjidhjet dhe ekspertët e PS kanë refuzuar të përballen me aktorët dhe publikun për zgjidhjet që kanë bërë. Kam pasur takime intensive me faktorin ndërkombëtar lidhur me mungesën e transparencës dhe shpresoj që në ditët në vijim maxhoranca të ndryshojë qëndrim…”. Dhe si e mendoni ju funksionin e KLD-së? Halimi: Lidhur me KLD-në dhe mekanizmat për të luftuar korrupsionin padyshim që situata duhet ndryshuar. Korrupsioni në drejtësi është i përhapur. Gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar, e të paaftë duhet të ikin nga sistemi. Mekanizmat e deritanishëm duhet të ndryshohen

se nuk kanë pasur sukses. Por këto mekanizma duhet të garantojnë mbrojtjen e gjyqtarëve e prokurorëve të ndershëm. Lufta ndaj korrupsionit në mënyrë të njëkohshme duhet të garantojë dhe pavarësinë e drejtësisë. Mekanizmat e propozuara nuk janë garantiste. Provimi qeveritar për gjyqtarët e prokurorët nga një komision me influenca politike nuk është mënyra e duhur. Vlerësimi duhet të vijë nëpërmjet një procesi verifikues dosjesh dhe jo testim njohurish për aq kohë sa kemi prej 10 vjetësh një sistem vlerësimi profesional në Shqipëri. Procesi i provimit të jep përshtypjen e spastrimit sesa të ndarjes reale me gjyqtarët e prokurorët e ndershëm nga ata të korruptuar. Provimi ka ndodhur edhe më parë këtu, por dhe në vende të rajonit dhe nuk ka sjellë impaktin e duhur. Ne kemi propozim konkret për rikonceptimin e KLD-së. E ka thënë para 1 viti kryetari i PD-së dhe para pak javësh edhe anëtarët e komisionit ad hoc të Opozitës. KLD-ja duhet të reformohet, anëtarët të jenë me kohë të plotë, procesi i disiplinimit, vlerësimit, emërimit dhe promovimit duhet të rishikohet plotësisht. Për ketë pjese duket se ka dakordësi. Por për në Ministri nuk duhet të jetë fare në asnjë nga këto procese. PS ka vendosur të kundërtën. Ministri është prezent në të gjitha fazat qe citova. Kjo nuk shkon në drejtim të forcimit të pavarësisë dhe as luftës ndaj korrupsionit. Krijimi i institucioneve të reja kushtetuese, të cilat do bëjnë spastrimin, mbushjen e vendeve vakantë dhe kontrollin (9 institucione), duke ia besuar emërimin vetëm maxhorancës aktuale, e cila ka 88 deputetë sot (para me shumë se 3/5 e votave), çon në kapje totale të sistemit të drejtësisë. Për me tepër, ngritja e këtyre institucioneve të reja (plot 9 të tilla), të patestuara më parë, duket me tepër një eksperiment me sistemin, mekanizëm që siguron përfitimin nga maxhoranca aktuale për kapjen e tij, sesa një reforme reale. Fuqizimi dhe zgjidhja e problematikave të konstatuara në strukturat ekzistuese, duket një zgjidhje më e përshtatshme, sesa eksperimenti me krijimin e institucioneve të reja”. Si e mendoni emërimin e anëtarit të Gjykatës së Lartë? A duhet ndryshuar formula e zgjedhjes së tij? Halimi: “Heqja e kriterit të përfundimit të Shkollës së Magjistraturës për t’u bërë gjyqtar, së bashku me heqjen e kriterit të gjyqtarit të Gjykatës së Lartë për të qenë gjyqtar karriere, kthimin e prokurorëve dhe gjyqtarëve të regjimit komunist shkon në të kundërt të forcimit të pavarësisë. Kjo është shumë shqetësuese. Emërimi i anëtarëve të Gjykatës së Lartë nga

maxhoranca e radhës, heqja e filtrave (president, opozitë) shkon në të kundërt të balancave që duhet të kenë tre pushtetet në demokraci dhe e asgjëson krejt pushtetin gjyqësor. Nga ana tjetër edhe teknikisht përzgjedhja e anëtarëve të Gjykatës së Lartë nga komisioni i emërimeve, me prezencë ministrore, por me vendimmarrje të aktorëve, nuk shkon as në forcim të llogaridhënies. A e mendoni se çfarë përgjegjësie dhe llogaridhënie ka para publikut dhe qytetarëve propozimi që mund të japë për anëtar: Kryetari i Dhomës së Avokatisë, Prokurori i Përgjithshëm apo kryetari i Gjykatës Kushtetuese? Asnjë. Këtu koncepti i kontrollit, balancës dhe llogaridhënies shkatërrohet dhe kthehemi 20 vjet pas. Ndaj zgjidhja e dhënë është atipike dhe jo e dobishme. I shërben kryetarit të PS-së për të bërë emërimet e radhës, për ta kapur këtë gjykatë por jo sistemit”. Zgjedhja e Prokurorit të Përgjithshëm është kthyer thjesht në akt konflikti politik. A mendoni se ka ardhur koha të ketë logjikë tjetër për zgjedhjen e tij? Halimi: Më tepër se zgjedhja, konflikt ka qenë largimi, i cili me marrëveshjen PS-PD të vitit 2008 është zgjidhur me mandatin e prokurorit. Kështu Prokurori i Përgjithshëm para këtij aktual është i pari që është larguar pa u shkarkuar nga detyra, pra ka ikur konflikti. Është e vërtetë se problemet e korrupsionit në drejtësi janë të përhapura. Ndryshimi i situatës në drejtësi është emergjent. Krijimi i mekanizmave për të luftuar kundër korrupsionit në prokurori është i rëndësishëm. Padyshim që një prokurori me profesionistë, e pakorruptuar dhe e pavarur do të ndihmojë në luftën ndaj korrupsionit në qeveri që është befasues. Por shkarkimi i Prokurorit të Përgjithshëm pa shkak, pa arsye, është shqetësues. Korrupsioni më i përhapur sot është në administratë dhe qeveri. Shumat që përfliten për korrupsionin qeveritar janë befasuese. Dhe në ketë moment pas denoncimeve dhe kallëzimeve të shumta të Opozitës dhe qytetarëve, kryeministrit i duhet patjetër prokuroria që t’i mbrojë njerëzit e vet. Kjo është sa e dukshme aq dhe shqetësuese. Decentralizimi i Prokurorisë është po aq difektoz dhe ka treguar se shkon në drejtim të kapjes. Shembujt në vendet fqinje për këtë nuk mungojnë. Ndaj kujdesi në gjetjen e formulave të përshtatshme për prokurorinë duhet të jetë maksimal, për ta mbajtur larg ndikimit politik dhe për të garantuar një luftë pa kompromis ndaj korrupsionit në pushtetit gjyqësor, por dhe 2 pushteteve të tjera, sidomos ekzekutivit. Për këtë arsye, reforma duhet të udhëhiqet nga ekspertiza ndërkombëtare.

Nëntor 2015

Intervistë e ekspertes së njohur konstitucionaliste Aurela Anastasi për situatën ku gjendet Drejtësia shqiptare dhe ndryshimet që janë propozuar nga ana konstitucionale. Ajo zbërthen me kujdes edhe disa nga problemet e hasura por më shumë se kaq ka dhënë dhe opsionet e zgjidhjes, që i ka përfaqësuar bashkë me kolegët e saj...

Forum

Aurela Anastasi:

Zbatimi i kushtetutës i është nënshtruar oportunitetit politik Ben Andoni | BIRN | Tiranë

onstitucionalistja Aurela Anastasi është e bindur në këtë intervistë se kuadri kushtetues në Shqipëri përfaqëson një model demokratik dhe bashkëkohor, anipse përvoja e këtyre viteve dëshmoi se atij i duhet të përcaktojë procedura më të hollësishme dhe të japë garanci më të mëdha për realizimin e marrëdhënieve institucionale, veçanërisht të institucioneve të drejtësisë me institucionet e tjera kushtetuese. "Mund të themi se disa formula kushtetuese nuk u përshtatën në terrenin institucional shqiptar dhe nuk e arritën qëllimin për të cilin ishin krijuar. Këtu do të përmendja formulat e emërimit të anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, të cilat jo vetëm nuk garantuan reduktimin e ndikimit politik në emërime, por edhe nuk garantuan procesin nga vonesa dhe bllokime të emërimit të gjyqtarëve", shprehet ajo në këtë intervistë. Megjithëse intervista rrok disa tema, ajo na ka dhënë një përgjigje edhe për problemin e shtimit pa kriter të fakulteteve të drejtësisë, duke u kthyer thjesht në mjet fitimi pa mbajtur parasysh kërkesat për tregun e punës si edhe, zbehjen e specializimit juridik profesional. Në këtë intervistë ka shprehje edhe për konceptin e zbehjes së rolit të presidentit dhe humbjen e rolit të tij në popull. "U vendos që të mos ndryshohej formula e zgjedhjes së Presidentit të Republikës, por të përshtateshin më mirë kompetencat e tij në marrëdhënie me pushtetin gjyqësor. Ajo që e quani zbehje apo kufizim të atributeve të Presidentit të Republikës, është thjesht një përshtatje e kompetencave të tij, në raport me legjitimitetin e tij demokratik", shprehet ajo. Juve jeni një nga ekspertet kryesore të përfshira në Reformën e Drejtësisë, që mendohet si një nga hallkat kryesore që do ta ndihë Shqipërinë në hapjen e negociatave me BE-në. Në fushën dhe në gjykimin tuaj, ku duhet fillimisht të fillojë puna me Reformën? “Puna për reformën po kalon në disa etapa dhe përfshin një kompleks veprimtarish. Sidoqoftë, i gjithë volumi i punës së kryer përmblidhet në dy aspekte të rëndësishme: së pari, përshtatja dhe ndryshimi i legjislacionit me qëllim që t’i hapë rrugë zhvillimit të Reformës dhe së dyti, zbatimi i këtij legjislacioni me profesionalizëm dhe integritet. Aktualisht, pas analizimit të situatës në drejtësi dhe hartimit të strategjisë për reformën, ndodhemi në përgatitjen e legjislacionit që përfshin ndryshimet kushtetuese dhe ligjore”. A i është përshtatur kuadri kushtetues si duhet funksionimit të institucioneve të siste-

mit të drejtësisë? Në gjykimin dhe eksperiencën tuaj, problemet kanë ardhur nga hartimi jo i mirë i normave kushtetuese apo zbatimit të tyre nga institucionet përkatëse? “Kuadri kushtetues në Shqipëri është një model demokratik dhe bashkëkohor, porse përvoja e këtyre viteve dëshmoi se ai ka nevojë të përcaktojë procedura më të hollësishme dhe garanci më të mëdha për realizimin e marrëdhënieve institucionale, veçanërisht të institucioneve të drejtësisë me institucionet e tjera kushtetuese. Mund të themi se disa formula kushtetuese nuk u përshtatën në terrenin institucional shqiptar dhe nuk e arritën qëllimin për të cilin ishin krijuar. Këtu do të përmendja formulat e emërimit të anëtarëve të Gjykatës së Lartë dhe Gjykatës Kushtetuese, të cilat jo vetëm nuk garantuan reduktimin e ndikimit politik në emërime, por edhe nuk garantuan procesin nga vonesa dhe bllokime të emërimit të gjyqtarëve”. Publiku haset shpesh më staturën e Gjykatës Kushtetuese dhe grindjen e politikanëve për të. Me ekspertët e tjerë kolegë a keni identifikuar probleme reale të funksionimit të këtij institucioni suprem? “Ka pasur një grup të posaçëm të ekspertëve të nivelit të lartë për Kushtetutën, puna e të cilit u fokusua në analizën e situatës së zbatimit të kushtetutës dhe të funksionimit të Gjykatës Kushtetuese. Dokumenti analitik mbi situatën në drejtësi ka evidentuar disa probleme që kanë penguar mirëfunksionimin e Gjykatës Kushtetuese. Kështu p.sh., gjyqtarët qëndrojnë rregullisht në detyrë tej mandatit, për shkak të mosplotësimit në kohë të vendeve vakante. Për më tepër, sikurse theksohet edhe në disa vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, Gjykata Kushtetuese ka treguar në disa raste, mosefektivitet për mbrojtjen e të drejtave të qytetarit. Për zgjidhjen e problemeve të evidentuara, janë parashikuar disa ndryshime në dispozitat e Kushtetutës për gjykatën Kushtetuese, si dhe po hartohet një ligj i ri amendues për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese. Konkretisht, është ndryshuar formula e emërimit të anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese, duke vendosur një procedurë emërimi ku marrin pjesë disa organe. Në këtë mënyrë synojmë të reduktohet politizimi në emërime dhe zvarritja në procesin e emërimit. Në draftin për ndryshimin e Kushtetutës janë parashikuar kritere më objektive për përzgjedhjen e kandidatëve për anëtarë të Gjykatës kushtetuese. Në ligjin për Gjykatën Kushtetuese do të vendosen pro-

cedura që garantojnë transparencën në procesin e emërimeve. Juridiksioni i Gjykatës Kushtetuese do të zgjerohet, ashtu sikurse edhe rrethi i subjekteve që e vënë në lëvizje atë. E drejta e individit për ta vënë atë në lëvizje është zgjeruar gjithashtu, jo vetëm për të kërkuar procesin e rregullt ligjor në kuptimin procedural, por edhe thelbësor për të drejtat e tij kushtetuese, etj”. Ju keni thënë dikur se krahas problemeve me shtimin e universiteteve private, në Shqipëri shumica e studentëve dalin shkencëtarë të së drejtës dhe jo praktikantë të saj. Çfarë dëmi i ka sjellë Drejtësisë shqiptare ky fenomen? “Në pyetjen që më adresoni ka dy probleme, problemi i shtimit pa kriter i fakulteteve të drejtësisë, duke i kthyer ato në mjet fitimi pa mbajtur parasysh kërkesat për tregun e punës dhe, zbehja e specializimit juridik profesional. Të dyja këto probleme çojnë në cenimin e cilësisë në studime dhe të cilësisë së produktit që nxjerrin shkollat e arsimit të lartë juridik. Sidoqoftë, ky ndikim nuk është në të njëjtën shkallë. Çështja e parë është më problematike dhe mospërmbushja e standardeve prej shkollave të arsimit të lartë, ose përmbushja e tyre vetëm formalisht, dëmton seriozisht cilësinë e studimeve dhe të përvetësimit të njohurive në këto institucione. Çështja e arsimimit shkencor ose profesional, lidhet me mënyrën se si është organizuar cikli i dytë i studimeve, ai i programeve master. Meqenëse, masteri shkencor, ka më tepër kredite, 120 kredite në raport me 60-90 kredite që ka masteri profesional, të gjithë studentët që përfundojnë studimet që ciklin e parë Bachelor, tentojnë të marrin më shumë kredite dhe e gjithë kërkesa shkon për masterin shkencor. Në fakt ky i fundit, duhet të ishte një master metodik, vetëm për ata juristë që duan të ndjekin karrierën akademike dhe jo atë profesionale si gjyqtarë, prokurorë, avokatë, noterë, etj. Pra, këtu kemi një shtrembërim të sistemit, një rënie të njëkohshme, si të arsimit profesional, ashtu edhe të arsimimit juridiko-shkencor. Kjo, vjen për shkak të përzierjes së curriculave, pra, të programeve mësimore për të dyja programet e masterit, si dhe të papërshtatshmërisë së studentëve që studiojnë në to”. Si e shikoni zbehjen dhe kufizimin dhe më tej të atributeve të presidentit? E ndihmon apo e zvogëlon funksionimin e duhur të institucionit të tij? Si e shikoni personalisht zgjedhjen e tij? “Në fakt, pas diskutimeve të gjata në gru-

pin e ekspertëve për Reformën, u vendos që të mos ndryshohej formula e zgjedhjes së Presidentit të Republikës, por të përshtateshin më mirë kompetencat e tij në marrëdhënie me pushtetin gjyqësor. Ajo që e quani zbehje apo kufizim të atributeve të Presidentit të Republikës, është thjesht një përshtatje e kompetencave të tij, në raport me legjitimitetin e tij demokratik. Formula e mëparshme e zgjedhjes ishte konsensuale, që i jepte Presidentit të Republikës më tepër legjitimitet demokratik dhe raportet e tij me gjyqësorin ishin ndërtuar mbi atë bazë. Zgjedhja e tij edhe me një shumicë parlamentare absolute zbeh prezumimin e neutralitetit të tij në jetën politike. Në draftin e ri, përshtatja e kompetencave të tij në raport me gjyqësorin është bërë duke u bazuar në modelet e ofruara nga vendet e tjera që kanë ngjashmëri më këtë model zgjedhjeje, si dhe në bazë të rekomandimeve të Komisionit të Venecias, i cili nuk e këshillon pjesëmarrjen e Presidentit të Republikës në organet e gjyqësorit. Sidoqoftë, Presidenti i Republikës ruan kompetenca të rëndësishme në bazë të projektit të ri të amendamenteve kushtetuese; emëron formalo-juridikisht tre nga anëtarët e Gjykatës Kushtetuese, gjyqtarët e Gjykatës së Lartë etj”. Pse janë kaq të cenueshme institucionet e pavarura tek ne, thjesht nga dështimet e Kushtetutës së vitit 1998 apo nga vetë individi shqiptar që nuk e pranon pavarësinë dhe nuk është mësuar me të? “Mendoj se këtu ka disa faktorë. Një nga faktorët kryesorë është nënshtrimi i zbatimit të kushtetutës ndaj oportunitetit politik, gjë që është një filozofi e zakonshme për operatorët tanë politikë. Kjo do të thotë, se përfaqësuesit e institucioneve vendosin interesin politik në plan të parë, në vend që të vendosnin Kushtetutën. Ky oportunitet politik, ka dëmtuar edhe gjyqësorin, i cili është ndodhur shpesh nën presionet ndërhyrëse të njerëzve të veshur me pushtet politik. Në lidhje me sa përmendni, dua të theksoj se dështimet e një kushtetute nuk mund të kuptohen të veçuara nga dështimet e subjektit që e zbaton atë. Kushtetuta vendos disa parime dhe një kornizë të modeluar që duhet ta ndjekësh, por mënyra si e zbaton atë subjekti ose operatori politik, ose fakti që nuk e zbaton fare atë, është një faktor përcaktues. Kur flasim për dështime të individëve kemi parasysh edhe subjektet institucionale. Pra, individi dështon jo vetëm si i tillë, por edhe si institucion, që ai drejton ose punon”.

Nëntor 2015

Debat

Juristja amerikane Kathleen Imholz, që ka jetuar dhe ka punuar në fushën e Drejtësisë në të gjithë vitet e tranzicionit në Shqipëri,shprehet se Reforma në Drejtësi duhet bërë për shqiptarët dhe jo kënaqësinë e Brukselit.

Kathleen Imholz:

Reforma në Drejtësi jo për buzëqeshjen e Brukselit Ben Andoni | BIRN | Tiranë

rejtësia shqiptare ka shumë korrupsion, pak profesionalizëm dhe nepotizëm dhe këto tre fjalë të bëjnë të kuptosh më së miri mendimin e znj. Kathleen Imholz për sistemin e Drejtësisë në Shqipëri. Kjo e bën Reformën në Drejtësi për një sërë njerëzish të saj shumë skeptike. Por jo thjesht prej këtyre komponentëve, siç shprehet juristja Imholz, që e ka asistuar shpesh sistemin e Drejtësisë pas viteve ’90, por edhe mungesën e duhur të vullnetit politik. Ndërkohë ekspertët e shumtë kanë filluar të merren me Ligjin, dhe Shqipëria po punon fort për një nga çelësat që do t’i hapë udhë negociatave për ta atashuar atë në Evropë. Reforma po shikohet në fushën konstitucionale, në atë të gjyqësorit, në fushën e prokurorisë, por edhe në të gjithë hallkat e tjera, ani pse ekspertët po përballen me vështirësitë që fillojnë nga organizimi, pavarësia, paanshmëria, profesionalizmi, administrimi, eficenca, transparenca e sistemit dhe ekzekutimi i vendimeve gjyqësore për realizimin e të drejtave dhe lirive themelore të individit. Edhe pse në letër gjërat janë dhe kanë qenë të precizuara, specialistët e pohojnë se: gjyqtarët shqiptarë kanë mangësi dhe janë larg standardeve dhe nivelit profesional që duhet të karakterizojë si duhet një gjyqtar të vendeve të BE-së, e më tej akoma: publiku anashkalohet në tre shkallët e gjykimit. “Atëherë si mund të arrihet ky ndryshim sjelljeje? Nuk e di, thotë juristja e njohur,- por e di që koha e harxhuar me ndryshime nenesh, ligjesh, Kushtetute është kohë pothuajse e humbur Dua të shprehem se polarizimi (Qeveria, gjyqësori dhe aktorët e tjerë të drejtësisë) nuk me duket efikas në asnjë masë. Le të marrim dhe le të bashkëpunojmë me ata njerëz "gjyqtarë, prokurorë, avokatë etj., të cilët duan një sistem më të mirë, më të ndershëm, më profesionist. Mund të jenë pak, por ekzistojnë. Pa ata, ndryshimi është i pamundur: "Reforma" do të mbetët në letër". Nëse do t'ju bënim një pyetje thjesht teknike për të deshifruar malin që quhet Reformë në Drejtësi: Nga do t'ja fillonit Ju personalisht reformën dhe nga mund të fillohet?

“Kam marrë pjesë në Reformën në Drejtësi, në njëfarë mënyre, dhe e ndjek me vëmendje. E vlerësoj punën e bërë, deri më tani, por personalisht dhe teknikisht, do ta filloja “Reformën” pak ndryshe, apo siç e thoni Ju shqiptarët: “Ujku mjegull do!” Paketa që kam parë është voluminoze, dhe vështirë të besohet se në rastin më të mirë, do të jetë efikase dhe e menaxhueshme. Nuk do përmend faktin këtu se Opozita ka një sërë kundërshtimesh, të cilat e vështirësojnë edhe më shumë procesin. Jam në dijeni dhe e kuptoj se qasja e Komisionit Parlamentar ka qenë e duhur, pa përfshirë këtu procesin e “ekspertëve” vendas si dhe të organizatave ndërkombëtare (OSBE, OPDAT, EURALIUS, Komisioni i Venecias etj.,), por me gjithë avantazhet e kësaj qasjeje, ajo krijon një produkt të “mjegullt”. Kur merremi me diçka, që ka aq shumë rëndësi për popullin shqiptar, jo vetëm që nevojiten thjeshtësi dhe qartësi, por edhe drejtimi nga përfaqësuesit e popullit, d.m.th., Qeveria, duhet të jetë i duhuri. Përfituesi kryesor i “Reformës” duhet të jetë pa tjetër populli shqiptar, i zhgënjyer nga Drejtësia, e cila që nga fillimi i tranzicionit ka sjellë probleme. Ndaj, kënaqësia e Brukselit, si dhe miratimi i organizatave ndërkombëtare, nuk ka asnjë lidhje me këtë”. Por, a mundet që me këtë nivel korrupsioni dhe degjenerimi që ka Drejtësia shqiptare t'ia dalë reforma në Drejtësi?

“Nuk mund të mohohet se ka shumë korrupsion dhe mungesë profesionalizmi, si dhe nepotizëm, ‘akrobacillëk’, klientelizëm dhe pandershmëri në sistemin e drejtësisë (por e shmang fjalën tuaj “degjenerim”, e cila më duket shumë emocionale dhe jo e saktë). Por, n.q.s. vetëm Parlamenti miraton një seri të gjatë (dhe të mjegullt) ndryshimesh të ligjeve si dhe Kushtetutës, me ose pa referendum popullor, asgjë nuk do të ndryshojë ose do të ndryshojë për të keqen (duhet koha e nevojshme për ndryshimet dhe institucione të reja). Edhe me një ligj dhe nene kushtetuese te reja, Këshilli i Lartë i Drejtësisë do të mbetet një organ pa efekt, ose me efekt negativ, n.q.s. anëtarët – po cilët do të jenë ata – nuk do të veprojnë me ndërgjegje. Atëherë si mund të arrihet ky ndryshim sjelljeje? Nuk e di – por e di që koha e harxhuar me ndryshime nenesh, ligjesh, Kushtetute është kohë pothuajse e humbur. Në mbyllje, dua të shprehem se polarizimi (Qeveria, gjyqësori dhe aktorët e tjerë të drejtësisë) nuk me duket efikas në asnjë masë. Le të marrim dhe le të bashkëpunojmë me ata njerëz – gjyqtarë, prokurorë, avokatë etj. – të cilët duan një sistem më të mirë, më të ndershëm, më profesionist. Mund të jenë pak, por ekzistojnë. Pa ata, ndryshimi është i pamundur; ‘reforma’ do të mbetët në letër”.

Nëntor 2015

Forum

Kreu i shoqatës së prokurorëve Shkëlqim Hajdari shprehet për BIRN se prokurorët shqiptarë duhet të përgatiten që t’u vënë pranga kolegëve të tyre që janë zhytur në korrupsion.

Shkëlqim Hajdari:

Prokurorët t’i vënë prangat kolegëve të korruptuar Ben Andoni | BIRN | Tiranë

odeli anglo-sakson, sipas tij, do të ishte moduli i parë, që do ta ndihte Reformë në Drejtësi. "Kam qenë dhe jam i mendimit se në këtë Reformë duhet të përfshiheshin edhe elementë të së drejtës anglo- saksone. Gjykimi në shkallë të parë me JURI do të pastronte gjyqësorin nga paaftësia dhe korrupsioni dhe do të përfshinte publikun në dhënien e Drejtësisë . Shqipëria ka traditë në lidhje me efektivitetin e jurive". Nga ana tjetër, ai e shikon me shumë optimizëm drafti e përgatitur për ndryshimet që prekin institucionin e Prokurorisë, të cilat me ndryshimet e duhura japin mundësi dhe parashikojnë ndryshime, të cilat e ulin interferimin e politikës në punën e Prokurorisë në përgjithësi dhe për çështje konkrete, ku pjesë e hetimit janë edhe përfaqësues të politikës . Për të një Reformë e mirë do të thotë përmbysje e centralizmit arkaik, i cili ka shkatërruar pavarësinë, sistemin e karrierës, transparencën, efektivitetin e hetimeve… Duket sikur prokuroria, e cila përfaqëson autoritetin e shtetit si palë në gjyqe, nuk ia arrin shpesh qëllimit, kur është punë për çështje, ku zakonisht interferon politika. Në konceptin tuaj, si duhet të jetë Reforma që ka lidhje me vetë institucionin e akuzës? Hajdari: Drafti i përgatitur për ndryshimet që prekin institucionin e Prokurorisë parashikon ndryshime të cilat e ulin interferimin e politikës në punën e Prokurorisë në përgjithësi dhe për çështje konkrete, ku pjesë e hetimit janë edhe përfaqësues të politikës . Reforma në Prokurori është përmbysje e centralizimit arkaik, i cili ka shkatërruar pavarësinë, sistemin e karrierës, transparencën, efektivitetin e hetimeve. Ndryshimi më i rëndësishëm është krijimi i Këshillit të Lartë të Prokurorisë, i cili do të jetë organi vendimmarrës për emërimin, karrierën dhe shkarkimin e prokurorëve. Ky këshill do të përbëhet nga përfaqësues të trupës së prokurorëve dhe nga përfaqësues që do vinë nga bota akademike , organet

kushtetuese dhe Shoqëria Civile. A ka ardhur koha që vetë Prokurori i një çështje të caktuar të ketë përgjegjësi për dështimet. A mendoni se institucioni i akuzës është thembra e Akilit në këtë reformë? Hajdari: Teorikisht edhe pa këto ndryshime të pritshme, prokurori që heton ose përfaqëson një çështje në gjykatë është përgjegjësi kryesor si për suksesin dhe për dështimin. Decentralizimi i sistemit të prokurorisë i bën realisht prokurorët të pavarur në punën e tyre. Po reformimi i institucionit të akuzës është pjesa më e rëndësishme e kësaj reforme. Është prokuroria që do të hetoje dhe do të çojë përpara Drejtësisë individë apo grupe kriminale të përfshira në krimin e organizuar dhe korrupsionin. Për të qenë më konkret prokurorët kanë sfidën që të çojnë përpara Drejtësisë edhe kolegët e tyre, të cilat janë të korruptuar, gjyqtarët, deputetët, ministrat dhe zyrtarë të tjerë të lartë të shtetit. Është sfidë e madhe por me vullnet dhe mbështetje të aktorëve brenda vendit dhe me mbështetjen e

“Kam qenë dhe jam i mendimit se në këtë Reformë duhet të përfshiheshin edhe elementë të së drejtës anglo- saksone. Gjykimi në shkallë të parë me JURI do të pastronte gjyqësorin nga paaftësia dhe korrupsioni dhe do ta përfshinte publikun në dhënien e Drejtësisë. Shqipëria ka traditë në lidhje me efektivitetin e Jurive...

BE-së dhe SHBA-së mund të realizohet. Çfarë keni propozuar personalisht për mbarëvajtjen e kësaj reforme? “Kam qenë dhe jam i mendimit se në këtë Reformë duhet të përfshiheshin edhe elementë të së drejtës anglo- saksone. Gjykimi në shkallë të parë me JURI do të pastronte gjyqësorin nga paaftësia dhe korrupsioni dhe do ta përfshinte publikun në dhënien e Drejtësisë. Shqipëria ka traditë në lidhje me efektivitetin e Jurive. Prokurorët dhe Gjyqtarët e rinj fillimisht duhet të hetojnë dhe gjykojnë jo çdo çështje dhe me kalimin e viteve duke fituar eksperiencë të marrin përsipër hetimin dhe gjykimin e çështjeve që kanë të bëjnë me vepra penale me rrezikshmëri të lartë shoqërore, siç mund të jenë ato të krimit të organizuar , korrupsionin , trafiqet e kështu me radhë. Në dokumentet për prokurorinë janë evidentuar vazhdimisht probleme, që shkojnë nga politizimi i skajshëm i procesit të përzgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm, por edhe mungesa e pavarësisë së prokurorëve në hetim. Promovimi i prokurorëve vazhdimisht lë për të dëshiruar. A e shihni të realizueshme në kushtet e Shqipërisë këtë reformë? Hajdari: Përsa i përket ndryshimeve që kanë të bëjnë me Prokurorinë duket se të gjithë aktorët dhe faktorët kanë rënë dakord për t’i realizuar këto ndryshime . Reformimi i prokurorisë do ta nxjerri nga politizimi përzgjedhjen dhe zgjedhjen e Prokurorit të Përgjithshëm . Do të garantojë ligjërisht pavarësinë e prokurorëve në hetim dhe përfaqësimin e çështjeve në gjykim në të gjitha shkallet . Sistemi i karrierës do të bazohet mbi kritere të forta profesionale, morale dhe eksperiencës së gjatë në punë . Suksesin e kësaj reforme për prokurorinë e shikoj se përveç ndryshimeve strukturore duhet të mbështetet fort dhe me përmirësimin e kushteve të punës, logjistikës, mbrojtjes së jetës së prokurorëve dhe familjeve të tyre , rritjen e pagave, sigurimin e jetës etj…

Po reformimi i institucionit të akuzës është pjesa më e rëndësishme e kësaj reforme. Është prokuroria që do të hetoje dhe do të çojë përpara Drejtësisë individë apo grupe kriminale të përfshira në krimin e organizuar dhe korrupsionin. Për të qenë më konkret prokurorët kanë sfidën që të çojnë përpara Drejtësisë edhe kolegët e tyre, të cilat janë të korruptuar, gjyqtarët, deputetët, ministrat dhe zyrtarë të tjerë të lartë të shtetit.

Nëntor 2015

Debat

Në një intervistë për BIRN ish-zëvendësministri i Drejtësisë Sokol Hazizaj shprehet se kriminalizimi i parlamentit kompromenton vendimmarrjen e tij për Reformën në Drejtësi.

Sokol Hazizaj:

Ky parlament nuk e ka tagrin për Reformën në Drejtësi Ben Andoni | BIRN | Tiranë

uristi i njohur Sokol Hazizaj ka folur rrallë në këto kohë, por gjithnjë duke përdorur argumente shumë logjike për mbarëvajtjen e procesit të Reformës në Drejtësi. Për të, Drejtësia duhet të jetë në shërbim të qytetarit shqiptar dhe këtu mbyllet postulati, ndryshe nga si po veprohet. Draft-reforma në Drejtësi, duke filluar vetëm nga analiza procedurale e veprimtarisë e organeve të drejtësisë, ka sjell si produkt vetëm përpunimin e strategjisë për reformimin e tyre, duke e kthyer reformën vetëm në ndryshime titujsh apo emrash institucionesh. Në të kundërt citoj se koncepti i Reformës në Drejtësi nuk ka dhe nuk mund të ketë në objekt fund dhe krye instrumentin, por të drejtën materiale, pa mohuar përmbajtjen dhe formën e institucionit", thotë duke theksuar se duhej të ishte publiku aktori i fundit që duhej ta vlerësonte. Megjithatë, krahas argumenteve të tij, ai shtron dhe një përcaktim, sipas të cilit ky parlament nuk e ka tagrin të merret me kushtetutën, derisa flet vetë që është i inkriminuar. "Në kuptimin kushtetues, për shkak të asetit të madh ligjor që ka Kuvendi i Shqipërisë, është dhe duhet të jetë faktori kryesor i reformës, por për shkak të vet perceptimit të tij si organ i kriminalizuar, kam opinionin që ky institucion e ka humbur të drejtën e inicimit apo linçimit të këtij procesi"... Nëse do t'ju bëja një pyetje thjesht teknike në malin e procesit që quhet Reformë në Drejtësi: Nga do t'ja fillonit Ju personalisht reformën dhe nga mund të fillohet? Hazizaj: Përpara se t’i përgjigjem pyetjes, sqaroj se koncepti im mbi drejtësinë lidhet ngushtë me raportin që krijohet në mënyrë të vazhdueshme midis të Drejtës si koncept ligjor, si ligj i shkruar dhe vlerësimit që ligjbërësi dhe ligjzbatuesi ka mbi të, duke mos e konsideruar Drejtësinë si shërbim ndaj qytetarit. Në këtë kuptim, çdo reformë nuk mund dhe nuk ka se si të jetë qëllim në vetvete i vetëm dy kategorive të sipërcituara. Padyshim formatimi të drejtës shkruar dhe zbatuar, ekspertimi, shpjegimi apo sqarimi i rregullave ndodh dhe duhet të trajtohet nga ligjbërësi dhe ligjzbatuesit, por interesi thelbësor për të marrë këtë shërbim është i individit dhe shoqërisë.

Po në këtë kuptim, sqaroj se draft-reforma në Drejtësi, duke filluar vetëm nga analiza procedurale e veprimtarisë e organeve të drejtësisë, ka sjell si produkt vetëm përpunimin e strategjisë për reformimin e tyre, duke e kthyer reformën vetëm në ndryshime titujsh apo emrash institucionesh. Në të kundërt citoj se koncepti i Reformës në Drejtësi nuk ka dhe nuk mund të ketë në objekt fund dhe krye instrumentin, por të drejtën materiale, pa mohuar përmbajtjen dhe formën e institucionit. Koncepti im mbi Reformën në Drejtësi bazohet në faktin se porta e vërtet nëpër të cilën kalon dhe duhej të kalonte era e saj është publiku dhe shërbimi ndaj tij, arsye kjo për të cilën reforma duhet të filloj nga të drejtat materiale, civile, penale, administrative etj, të cilat kanë nevojë të përmirësohen në mënyrë themelore. Përpos këtij ndryshimi konceptesh materiale, padyshim do të dilte nevoja dhe e ndryshimeve kushtetuese. Për të njëjtën arsye dhe motiv, por parë në vështrim tjetër, theksoj se provokimi i ndryshimeve apo përmirësimi i cilësisë së koncepteve të së drejtës materiale, sjell në mënyrë të drejtpërdrejtë rritjen e cilësisë së vendimeve të gjykatave. Sqaroj se perceptimi e ulët i publikut për drejtësinë nuk vjen shumë nga shkaku i vonesës së vendimit, por nga mungesa e arsyes ligjore për të dhënë një vendim të drejtë etj. Thënë më troç, e drejta e individit në vendin tonë nuk ka pengesë themelore procedurën, por vendimin e gjykatës, arsyetimin e dobët të tij, mungesën e argumentit brenda vendimeve të gjykatave, cilësia e dobët e tyre, terminologjia e varfër dhe pamundësia e palëve për të shkuar te vërtetësia e provës. Ndonëse strategjia e reformës nuk ka asgjë të përbashkët me konceptin e cituar më sipër, shkaku themelor i reformës kjo duhet të ishte. Përpos dy dimensioneve të sipërcituara, produkti do të ishte reformimi i institucioneve, që nuk ka lidhje me emrat, por me përgjegjësinë e tyre ndaj shërbimit. Bazuar në analizën e funksionimit të koncepteve të reja të së drejtës materiale, gjetja e rrugëve më të shpejta për të dhënë drejtësi efektive e prodhon vet detyrimin dhe përgjegjësinë, cilësinë dhe shpejtësinë e gjykimit, duke ndryshuar dhe defekte procedurale në funksionimin e gjykatave dhe ndryshimin e tyre, apo dhe gjenerim-

in e gjykatave të reja”. A mundet që me këtë nivel korrupsioni dhe degjenerimi që ka Drejtësia shqiptare t'ia dalë Reforma? Hazizaj: Nuk ka gjë që nuk rregullohet, në se ideja mbart në vetvete idealizëm, dëshirë dhe vullnet për të ndryshuar. Perceptimi mbi Drejtësinë e korruptuar vjen nga njëra anë për shkak të defekteve të sipërcituara të gjyqësorit dhe varfërisë konceptuale dhe materiale (si e Drejtë) në shërbimin ndaj publikut, dhe nga ana tjetër për faktin se ligjbërësit dhe zbatuesit e konsiderojnë drejtësinë jo si lojtar në vlerësimin mbi të drejtën ligjore dhe morale, apo si shërbim ndaj publikut, por si privilegj të tyre ndaj publikut dhe të drejtës tyre. Rikonceptimi i pavarësisë së organeve të Drejtësisë vjen si domosdoshmëri kur ndryshon kjo mënyrë e të konceptuarit. Sa kohë politika me qëllim ose jo, nga padija ose jo, përdor, pengon apo intimidon institucionin për ta vendosur në shërbim jo të individit qytetar, por në shërbimin e saj, këtu në vendin tonë nuk do të kenë kuptim institucionet. Për këtë arsye, rregullimi ligjor i vendit,

Nuk ka gjë që nuk rregullohet, në se ideja mbart në vetvete idealizëm, dëshirë dhe vullnet për të ndryshuar. Perceptimi mbi Drejtësinë e korruptuar vjen nga njëra anë për shkak të defekteve të sipërcituara të gjyqësorit dhe varfërisë konceptuale dhe materiale (si e Drejtë) në shërbimin ndaj publikut, dhe nga ana tjetër për faktin se ligjbërësit dhe zbatuesit e konsiderojnë drejtësinë jo si lojtar në vlerësimin mbi të drejtën ligjore dhe morale, apo si shërbim ndaj publikut, por si privilegj të tyre ndaj publikut dhe të drejtës tyre.

përgjegjësive dhe të drejtave ligjore të çdo institucioni, jo vetëm të organeve të drejtësisë por dhe të organeve të tjera ligjzbatuese, do ta bënte të pashmangshëm reformën institucionale, duke sjell nga njëra anë rritjen e përgjegjshmërisë së çdo organi ligjzbatues ndaj urdhërime ligjore të gjykatës, dhe nga ana tjetër rrit shpejtësinë procedurale të gjykimit duke sjellë uljen e nivelit të korrupsionit. Cilat janë subjektet që do ta bëjnë këtë Reforme sipas jush? Hazizaj: Në kuptimin kushtetues, për shkak të asetit të madh ligjor që ka Kuvendi i Shqipërisë, është dhe duhet të jetë faktori kryesor i reformës, por për shkak të vet perceptimit të tij si organ i kriminalizuar, kam opinionin që ky institucion e ka humbur të drejtën e inicimit apo linçimit të këtij procesi. Pra ekziston një handikap shumë i madh midis cilësisë së përfaqësimit dhe aspiratës së deklaruar. Edhe në se do të ndodhë e kundërta, gjë të cilën nuk e besoj, ato pak ndryshime që do të ndodhin, do të deklamohen si produkt shumë i rëndësishëm, por thelbi nuk do ndryshojë asgjë, në mos e kundërta. Në këtë kuptim, kur organi ligjvënës është vetdeklaruar jo legjitim, i inkriminuar, do të ishte më me vlerë gjetja e një vullneti politik dhe institucional tjetër, qoftë dhe i imponuar nga faktorë të tjerë për të ndryshuar një kuorum ligjesh mbi mënyrën e funksionimit të organeve ligjzbatuese. Ndërsa sa i përket Reformës në Drejtësi, do të ishte me vlerë thjeshtëzimi i marrëdhënieve midis faktorëve dhe aktorëve në Drejtësi, duke organizuar një pyetësor apo rrugë më të thjeshtë komunikimi ndaj tyre mbi çështjet objekt pengese apo të kundërtën në funksionim e të Drejtës dhe organeve të Drejtësisë. Padyshim kjo do të garantonte edhe reflektimin e publikut mbi çështjet e drejtësisë. Organizimi i këtij meeting relation nga çdo institucion në pjesën takuese të veprimtarisë ligjore të tij, si Kuvendi me përfaqësuesit e tij, Këshilli Ministrave, Ministria e Drejtësisë, organet ligjzbatuese që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me lirinë dhe të drejtën e shtetasve, aktorët në Drejtësi, publiku nëpërmjet testimeve, do të bënte të mundur vet përcaktimin qartazi të udhërrëfyesit të këtij procesi, në mungesën e rolit të Kuvendit të Shqipërisë.

November 2015

Forum

Në një intervistë për BIRN, menaxherja e programit të Reformës Kushtetuese pranë Fondacionit Shoqëria e Hapur për Shqipërinë, Ersida Sefa, shprehet se Reforma në Drejtësi kërkon përfshirje dhe konsensus të gjerë politik dhe publik.

Ersida Sefa:

Reforma në Drejtësi kërkon konsensus Ben Andoni | BIRN | Tiranë

ër një nga ekspertet e Fondacionit “SOROS” në proces, kjo reformë është e domosdoshme dhe e nevojshme, ndaj palët duhet të lënë retorikën dhe analizën e përgjegjësive. “Në opinionin tonë, pjesëmarrja e sa më shumë aktorëve në këtë proces transformues të drejtësisë shqiptare vlerësohet pozitive dhe e domosdoshme. Një reformë e tillë përmasave kërkon një përfshirje dhe konsensus të gjerë politik e publik gjithashtu. Në këtë moment, nuk ka vlerë analizimi i përgjegjësive. Tashmë, kërkohet përfshirje dhe angazhim real e konkret në hartimin dhe zbatimin e një reforme gjerësisht të pranuar nga ekspertiza vendase dhe ajo ndërkombëtare”, shprehet ajo për BIRN. Fondacioni “SOROS” po kontribuon në këtë reformë në aspektin profesional dhe financiar, por edhe në mbështetjen ndaj reformës që duhet thënë se: Fondacioni po kontribuon gjithashtu në zhvillimin e një procesi reformues sa më transparent, gjithëpërfshirës, informues dhe të hapur për inputin e të gjithë aktorëve të sistemit dhe opinionit publik në përgjithësi”, shprehet ajo… Ku konsiston asistenca e Soros-it për Reformën në Drejtësi? Sefa: Fondacioni “Shoqëria e Hapur për Shqipërinë”, Soros në bashkëpunim me partnerët ndërkombëtar Delegacionin e Bashkimit Europian në Shqipëri përmes Projektit EURALIUS IV, Ambasadën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës përmes Misionit OPDAT dhe Prezencën e OSBE-së në Tiranë po mbështet nismën e ndërmarrë nga parlamenti për reformën në sistemin e drejtësisë. Kjo nismë vjen si vazhdimësi e kontributit disa vjeçar të Fondacionit për forcimin e shtetit të së drejtës dhe përmirësimin e drejtësisë shqiptare. Ndër iniciativat më të rëndësishme që Fondacioni ka ndërmarrë në këtë fushë ka qenë ajo për reformimin e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë në vitet 2013-2014, si një ndër parakushtet kryesore për rivendosjen e parimit të

kontrollit dhe balancimit të pushteteve në raport me sistemin e drejtësisë. Asistenca që Fondacioni po ofron në këtë reformë, e cila është padyshim një ndër reformat më të rëndësishme që kalon Shqipëria, është në kontribut profesional dhe financiar. Nisur nga rëndësia që mbart ky proces, por dhe radikalizmi i disa prej zgjidhjeve që kjo reformë pritet të propozojë për të shpëtuar sistemin nga gjendja në të cilën ndodhet, Fondacioni po kontribuon gjithashtu në zhvillimin e një procesi reformues sa më transparent, gjithëpërfshirës, informues dhe të hapur për inputin e të gjithë aktorëve të sistemit dhe opinionit publik në përgjithësi. Përmirësimi i klimës së besimit të opinionit publik në reformën e drejtësisë është një ndër sfidat më të mëdha që nevojitet të adresohet përmes një dialogu intesiv e transparent me qytetarët. Ka një shtrirje të gjerë të aktorëve të përfshirë në këtë refomrë, por dhe të grupeve të interesit. A duket pak si kakofoni zëri I kaq shumë pjesëmarrësve kur kujtojmë se

Duke qenë se suksesi i kësaj reforme është kyç për hapjen e negociatave me BE-në është thelbësore që të gjithë institucionet publike, klasa politike, grupet e interesit, shoqëria civile, media dhe i tërë opinioni publik të bëhet pjesë në hartimin dhe zbatimin e kësaj reforme për transformin e drejtësisë në një sistem të barabartë dhe efikas për të gjithë qytetarët.

shumica e tyre kanë qenë dhe janë, por edhe kanë patur mundësi të reformonin institucionet e Drejtësisë shqiptare? Sefa: Në opinionin tonë, pjesëmarrja e sa më shumë aktorëve në këtë proces transformues të drejtësisë shqiptare vlerësohet pozitive dhe e domosdoshme. Një reformë e tillë përmasave kërkon një përfshirje dhe konsensus të gjerë politik e publik gjithashtu. Në këtë moment, nuk ka vlerë analizimi i përgjegjësive. Tashmë, kërkohet përfshirje dhe angazhim real e konkret në hartimin dhe zbatimin e një reforme gjerësisht të pranuar nga ekspertiza vendase dhe ajo ndërkombëtare. Në gjykimin e institucionit tuaj, çfarë e ka penguar një reformë thelbësore deri më tani? Sefa: Kanë qenë të shumtë faktorët që kanë penguar ose nuk kanë nxitur kryerjen e një reforme rrënjësore në sistemin e drejtësisë. Këtu përfshihen si segmente të caktuara/individë brenda sistemit të drejtësisë ashtu dhe ato jashtë tij, sidomos të pranishëm në klasën politike. Stanjacioni, mungesa e përgjegjësisë, profesionalizmit dhe e transparencës në drejtësinë shqiptare padyshim u ka leverdisur segmentëve të tillë. Kjo situatë ka dëmtuar rëndë besimin e qytetarëve në këtë sistem, por gjithashtu ka dëmtuar po aq rëndë dhe atë pjesë të sistemit që ka punuar e vazhdon të punojë me ndershmëri, profesionalizëm dhe paanshmëri. Në emër të këtyre vlerave është e rëndësishme të kontribuojmë që kjo reformë të jetë realiste dhe e ndershme po aq sa objektivat që ajo ka parashikuar. Duke qenë se suksesi i kësaj reforme është kyç për hapjen e negociatave me BE-në është thelbësore që të gjithë institucionet publike, klasa politike, grupet e interesit, shoqëria civile, media dhe i tërë opinioni publik të bëhet pjesë në hartimin dhe zbatimin e kësaj reforme për transformin e drejtësisë në një sistem të barabartë dhe efikas për të gjithë qytetarët.

Pjesëmarrja e sa më shumë aktorëve në këtë proces transformues të drejtësisë shqiptare vlerësohet pozitive dhe e domosdoshme. Një reformë e tillë përmasave kërkon një përfshirje dhe konsensus të gjerë politik e publik gjithashtu. Në këtë moment, nuk ka vlerë analizimi i përgjegjësive. Tashmë, kërkohet përfshirje dhe angazhim real e konkret në hartimin dhe zbatimin e një reforme gjerësisht të pranuar nga ekspertiza vendase dhe ajo ndërkombëtare.

November 2015

Debat

Në një intervistë për BIRN eksperti i Partisë Demokratike Ivi Kaso shprehet se maxhoranca e majtë po mëton të kthejë në krye të sistemit së drejtësisë juristë më një të kaluar komuniste.

Ivi Kaso:

Maxhoranca kërkon të kthejë juristët e diktaturës Ben Andoni | BIRN | Tiranë

ër Ivi Kason, ekspertin kryesor të PD-së, gjendja e propozimeve të bëra nga maxhoranca çon gjithmonë në një Reformë jo të ndershme. Sipas tij, po vinë juristët e diktaturës dhe argumenti është ‘i thjeshtë’: “…shmanget kushti vendimtar i përfundimit të Shkollës së Magjistraturës dhe përfshihet kriteri i juristëve me mbi 20 vjet eksperiencë, e thënë ndryshe, juristët e kohës së diktaturës, të lidhur këta pazgjidhshmërisht me sistemin komunist dhe partinë bijë "Partinë Socialiste". Dhe, një akuzë tjetër vijon më poshtë, kur vërehet se gjithçka po bëhet në fshehtësi të plotë: "kjo është hera e parë në këto 25 vjet ne Shqipëri, që hartohen ndryshime thelbësore kushtetuese, në fshehtësi të plotë, dhe opozitës parlamentare apo ekspertëve të caktuar prej saj, nuk i jepet asnjë mundësi për të kontribuar në përgatitjen e tyre apo për të dhënë mendim mbi to, edhe pse votimi i amendamenteve kushtetuese në Kuvend kërkon ligjërisht edhe votat e deputetëve të opozitës!” Prononcime të rënda, por që pak a shumë tregojnë edhe nivelin e bashkëpunimit të dy partive kryesore në vend… Reforma në Drejtësi duket se do të përcillet sërish me shumë probleme. Ju keni vlerësuar pjesën e cila është realizuar nga të huajt por jo ekspertët vendas e lidhur me maxhorancën me pretendimin se synon kapjen e drejtësisë. Cilat janë anët e errëta sipas jush të draftit të Reformës, që është përgatitur nga maxhoranca? Kaso: Ne kemi vlerësuar dhe do të vlerësojmë në çdo rast, çdo propozim që ka si synim forcimin e njëkohshëm të pavarësisë dhe të përgjegjshmërisë së sistemit gjyqësor shqiptar, për ta bërë atë lehtësisht të aksesueshëm, të besueshëm nga publiku, pa korrupsion, me integritet të lartë dhe efiçent në dhënien e një drejtësie me cilësi të lartë. Prandaj dhe kemi përshëndetur dhe përkrahur disa propozime të ardhura nga ekspertët ndërkombëtarë. Mirëpo, nga shqyrtimi në tërësi i ndryshimeve arrihet në konkluzionin se qëllimi i të gjithë paketës së amendimeve kushtetuese është spastrimi i prokurorëve dhe gjyqtarëve aktualë nëpërmjet procedurave të pezullimit të garancive kushtetuese të palëvishmërisë, mohimit të së drejtës së ankimit, dhe mbi të gjitha të pamundësisë së Gjykatës Kushtetuese për t’u shprehur

mbi kushtetueshmërinë e një ligji të tillë. Testimi qeveritar për njohuritë me provim sipas pikës 3 të nenit 8 të Aneksit, nëpërmjet Komisioni i Pavarur i Kualifikimit (KPK), që përbëhet tërësisht nga komisionerë, të cilët emërohen nga Kuvendi me 84 vota, nuk i shërben luftës ndaj korrupsionit por spastrimit politik në sistemin e drejtësisë. Kjo provohet edhe nga fakti se sipas nenit 4 të Aneksit, nëse personi nën verifikim (për akte të mundshme korruptive) dorëhiqet nga detyra, atëherë vlerësimi pushohet menjëherë. Spastrimet pasohen nga emërimet e reja në sistem, ku shmanget kushti vendimtar i përfundimit të Shkollës së Magjistraturës dhe përfshihet kriteri i juristëve me mbi 20 vjet eksperiencë, e thënë ndryshe, juristët e kohës së diktaturës, të lidhur këta pazgjidhshmërisht me sistemin komunist dhe partinë bijë – Partinë Socialiste. Të gjitha emërimet që do të kryhen në 10 institucionet e reja që krijohen, bëhen me 84 vota, të cilat zotërohen nga mazhoranca aktuale parlamentare, pas trafikut të deputetëve që e filloi pas zgjedhjeve të 23 qershorit 2013 (nga zgjedhjet mazhoranca Rama –Meta kishte vetëm 83 deputetë). Në të paktën 8 institucionet e reja që krijohen ulet ndjeshëm përbërjen e anëtarëve të gjyqësorit dhe rritet pjesëmarrja e përfaqësuesve të emëruar nga maxhoranca, duke e kapur të gjithë sistemin e drejtësisë. Institucioni që do të kontrollojë të gjithë sistemin është ILD, me anëtarë të zgjedhur plotësisht nga Kuvendi (maxhoranca parlamentare) dhe që inspektohet nga Ministri i Drejtësisë, i cili ka të drejtë të kërkojë hetimin dhe shkarkimin e gjyqtarëve, prokurorëve dhe anëtarëve të KLGJ, KLP, apo PP. Eliminimi i të gjithë filtrave që mund të parandalojnë kapjen nga maxhoranca e mbi 84 votave, eliminimin e Institucionit të Presidentit dhe Opozitës parlamentare. Kjo të krijon bindjen se 8 institucionet e reja kushtetutese që kërkohen të krijohen, do të jenë 8 linket që do e kapin dhe e mbajnë drejtësinë nën pushtetin ekzekutiv të maxhorancës. Kapja pa as më të voglin dyshim është armiku më i madh që kërcënon drejtësinë”. Ku mendoni se mund të fillohej me këtë reformë? Kaso: Reforma duhet të fillojmë në

zgjidhjen e problemit të qytetarëve shqiptarë, për rritjen e eficencës së sistemit të drejtësisë dhe garantimit të dhënies së drejtësisë për to. Për ne është tërësisht e gabuar që reforma të niset nga emra konkret apo nga nevoja për të zëvendësuar disa individë me disa të tjerë. Kjo nuk i shërben qytetarëve, por qeverisë dhe mazhorancës. Reforma duhet të niset nga gjetja e mekanizmave të përshtatshëm që garantojnë përgjegjshmërinë dhe luftën ndaj korrupsionit nga njëra anë, dhe garantimit të pavarësisë dhe rritjes së besimit tek sistemi i drejtësisë. Dua të theksoj se procesi i realizimit të kësaj reforme duhet të jetë transparent dhe gjithëpërfshirës. Procesi për ne garanton edhe përmbajtjen e reformës. Duhet evidentuar se kjo është hera e parë në këto 25 vjet ne Shqipëri, që hartohen ndryshime thelbësore kushtetuese, në fshehtësi të plotë, dhe opozitës parlamentare apo ekspertëve të caktuar prej saj, nuk i jepet asnjë mundësi për të kontribuar në përgatitjen e tyre apo për të dhënë mendim mbi to, edhe pse votimi i amendamenteve kushtetuese në Kuvend kërkon ligjërisht edhe votat e deputetëve të opozitës!” Si e shikoni kufizimin e autoritetit të presidentit sa i përket Reformës së Drejtësisë dhe formulën e zgjedhjes së kryeprokurorit? Kaso: Presidenti i Republikës është Kryetar i Shtetit dhe përfaqësues i unitetit të popullit. Nuk ka asnjë justifikim të ligjshëm për kufizimin e rolit të Presidentit të Republikës në sistemin e drejtësisë, përvec nevojës që ka mazhoranca aktuale për të shmangur Presidentin aktual, të cilin e vlerëson si pengesë për të realizuar qëllimin e saj në kapjen e sistemit të drejtësisë. Në të njëjtën linjë shkon edhe formula e re e zgjedhjes së Prokurorit të Përgjithshëm. Nëpërmjet kontrollit të Këshillit të Lartë të Prokurorisë, synohet të kontrollohet edhe emërimi i Prokurorit të ri të Përgjithshëm. Ka një perceptim popullor, se me këtë nivel që është Drejtësia shqiptare ka fare pak shanse për ndryshim. A ekziston infrastruktura e duhur për ta realizuar këtë, sipas jush? Kaso: Nëse të gjitha palët kanë qëllim serioz për reformimin e sistemit të drejtësisë, mendojmë se infrastruktura e nevojshme ekziston. Mirëpo, nëse ne synojmë

në mënyrë tinzare që nëpërmjet reformës, thjeshtë të vendosim kontrollin mbi sistemin e drejtësisë, e sigurt është që jo vetëm nuk kemi mundur të bëjmë reformë, por kemi bërë hapa prapa. Nga drafti që është paraqitur nga maxhoranca është e sigurt se qëllimi nuk është reformimi serioz i sistemit, por kthimi i tij në gjendjen që ka qenë përpara 10 a më shumë viteve”. Pas shprehjes të Komisionit të Venecias për draftin, a ka gjasa që palët të jenë më konkretë për këtë Reformë? Kaso: Partia Demokratike deri më tani ka qenë shumë konkrete dhe ka luajtur një rol më shumë se konstruktiv. Ekspertët e opozitës parlamentare paraqitën më datë 21 Shtator 2015 Platformën për Reformën në Drejtësi, me rreth 300 masa, duke i dërguar ato zyrtarisht pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar. Kjo Platformë përmbante jo vetëm kritikën apo oponencën ndaj masave të propozuara nga maxhoranca, por edhe mbështetjen për zgjidhjet pozitive, disavantazhet e zgjidhjeve të papërshtatshme, dhe alternativën tonë konkrete për reformimin e sistemit të drejtësisë. Për këtë arsye, kërkuam zyrtarisht prane komisionit ad hoc por dhe pranë Misionit OPDAT dhe Euralius që Platforma të analizohej nga ekspertët ndërkombëtarë, të cilët të bënin mbivendosjen midis masave të propozuara nga maxhoranca dhe masave të propozuara nga ana jonë, me qëllim që të identifikoheshin zgjidhjet më të mira për realitetin shqiptar. Ky ishte një kontribut real dhe konstruktiv i opozitës shqiptare, dhe një tregues i qartë i vullnetit tonë të plotë politik për të marrë pjesë dhe për të qenë aktiv në çdo reformë të kërkuar nga Bashkimi Europian dhe që përshpejton rrugën europiane të Shqipërisë. Mirëpo ky Dokument nuk u morë kurrë në shqyrtim nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar. Ky i fundit nuk realizoi asnjë konsultim publik dhe nuk vlerësoi apo reflektoi në Strategji asnjë mendim të shprehur nga opozita parlamentare, aktorët e sistemit apo grupet e interesit. Pak gjasa ka që kjo të ndodhi pasi Komisioni i Venecias të jap opinionin e tij. Megjithatë, urojmë që pasi të përgatitet Opinioni i Komisionit të Venecias, palët të kenë mundësi të bëjnë diskutime konkrete dhe transparente për gjetjen e zgjidhjeve më të mira për realitetin shqiptar.

November 2015

Forum

Kreu i Unionit të Gjyqtarëve të Shqipërisë Gerd Hoxha shprehet në një intervistë për BIRN se për Reformën për Drejtësi po merren si model vende pa një demokraci të konsoliduar.

Gerd Hoxha:

Reforma në Drejtësi është bazuar në modele të gabuara Ben Andoni | BIRN | Tiranë Institucionet për monitorimin e gjyqtarëve ekzistojnë. Ato janë ILDKPI, Inspektoriati i Ministrisë së Drejtësisë, Këshilli i Lartë i Drejtësisë etj… Me to është e mundur të kontrollohen gjyqtarët, thotë kreu i Unionit të Gjyqtarëve. Por, këto institucione veçanërisht ILDKPI dhe Inspektoriati, i cili duhet të jetë vetëm një dhe nën varësinë e KLD-së dhe jo të Ministrisë së Drejtësisë, duhen trainuar dhe mbështetur; duhen shtuar kapacitetet njerëzore dhe infrastruktura e tyre, në mënyrë që të përballojnë volumin e madh të punës që kanë për të kryer, sipas z.Hoxha. Ai është më i hapur për median dhe e kërkon bashkëpunimin e saj, kurse nga ana tjetër shprehet edhe për modelet e gabuara që janë marrë për këtë Reformë. "Me keqardhje ne kemi konstatuar se: Strategjia ofron modele të disa shteteve që kanë probleme të theksuara në demokracinë e tyre të brendshme (Serbi, Ukrainë). Unë besoj se: Shqipëria sot është më mirë se para 25 apo 15 vjetësh. Demokracia jonë është më e konsoliduar dhe nuk ka ngjashmëri me këto vende. Për më tepër, ne sot kemi gjysmën e trupës së gjyqtarëve të dalë nga shkolla e magjistraturës, të cilët kanë një nivel të lartë profesional e etik, gjë e cila nuk është evidente tek këto shtete", shton ai. Në ditët tona ka një anatemim të madh, kur vjen puna për gjyqtarët. A është e vështirë që të kontrollohen në konceptin tuaj dhe a janë të mjaftueshme strukturat që mund të verifikojnë drejtpërdrejtë dhe tërthorazi korrupsionin e tyre? Hoxha: Ju falënderoj për pyetjen dhe mundësinë që po më jepni për t’u shprehur edhe ne gjyqtarët lidhur me Reformën në Drejtësi. Sa i përket pyetjes Tuaj dëshiroj të theksoj se: aktualisht me institucionet që ekzistojnë (ILDKPI, Inspektoriati i MD dhe KLD, KLD, etj…) është e mundur të kontrollohen gjyqtarët. Por, këto institucione veçanërisht ILDKPI dhe Inspektoriati ( i cili duhet të jetë vetëm një dhe nën varësinë e KLD dhe jo të

MD) duhen trainuar dhe mbështetur; duhen shtuar kapacitetet njerëzore dhe infrastruktura e tyre, në mënyrë që të përballojnë volumin e madh të punës që kanë për të kryer. Për pasojë, mendoj se, nuk është i nevojshëm krijimi i superstrukturave kushtetuese për të kontrolluar gjyqtarët. Paratë që janë planifikuar për të rekrutuar personat që do punojnë në këto superstruktura (që më thënë të vërtetën janë shumë) është më mirë t’iu shpërndahen institucioneve ekzistuese. Aq më tepër që këto superstruktura do të mbledhin informacion nga strukturat ekzistuese”. Ka shumë struktura që merren me drejtësinë dhe krijimi i superstrukturave kushtetuese, që propozohen, do t'u vendosen këtyre ekzistuese. Pse bëhet kaq e vështirë puna për transparencën, kur vjen puna për gjyqtarët? Hoxha: Unë mendoj që pjesa më e madhe e gjyqtarëve në Shqipëri dëshirojnë të ketë një Reformë, përfshi këtu edhe rritjen e transparencës së punës së tyre. Madje UGJSH ka ndërmarrë nisma për të bashkëpunuar me median (sidomos gazetarët investigativë) për të sjellë më afër publikut punën e gjyqtarëve, sesi zhvillohen proceset, rregullat dhe kohën e domosdoshme që kërkon zhvillimi i

Modelet janë gjithmonë të vlefshme për t’iu referuar. Por, ne duhet të jemi të kujdesshëm në përzgjedhjen e modeleve që duam t’iu ngjasojmë. Me keqardhje ne kemi konstatuar se, Strategjia ofron modele të disa shteteve që kanë probleme të theksuara në demokracinë e tyre të brendshme (Serbi, Ukrainë)...

një procesi të rregullt ligjor. Mendojmë se kjo do të jetë një iniciativë e mirë për të ulur perceptimin negativ që publiku ka ndaj nesh”. Cili është koncepti i organizimit tuaj sa i përket rekrutimit të gjyqtarëve, sanksionimit me ligj të sistemit të gradave me tre shkallë, i cili do të parandalojë rikthimet e padrejta në sistem dhe do të ulte presionin ndaj gjyqtarëve në promovimin e tyre? Hoxha: Sikundër e kemi shprehur edhe në rekomandimet tona drejtuar Kuvendit të Republikës së Shqipërisë më dt.16.09.2015, ne jemi të vendosur që gradualisht të kalohet në sistemin e rekrutimit të gjyqtarëve vetëm nga Shkolla e Magjistraturës dhe ngritjen e gjyqtarëve në detyrë vetëm mbi bazën e eksperiencës së tyre profesionale si gjyqtarë. Por, me keqardhje shohim se, në Strategjinë e miratuar në korrik 2015 nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë ka një devijim nga ky sistem që ne kërkojmë. A janë disi arbitrare propozimet për t'u mbështetur në modele të huaja? Hoxha: Modelet janë gjithmonë të vlefshme për t’iu referuar. Por, ne duhet të jemi të kujdesshëm në përzgjedhjen e modeleve që duam t’iu ngjasojmë. Me keqardhje ne kemi konstatuar se, Strategjia ofron modele të disa shteteve që kanë probleme të theksuara në demokracinë e tyre të brendshme (Serbi, Ukrainë). Unë besoj se Shqipëria sot është më mirë se para 25 apo 15 vjetësh. Demokracia jonë është më e konsoliduar dhe nuk ka ngjashmëri me këto vende. Për më tepër, ne sot kemi gjysmën e trupës së gjyqtarëve të dalë nga shkolla e magjistraturës, të cilët kanë një nivel të lartë profesional e etik, gjë e cila nuk është evidente tek këto shtete. Ka plot shembuj të tjerë që mund t’iu referohemi, shembuj që kanë rezultuar produktivë ndër vite. Një problem tjetër që ne vazhdojmë të kemi është marrja e modeleve dhe implementimi i tyre on block, pa marrë parasysh kushtet dhe rrethanat në të cilat gjendet vendi ynë.

Ky cikël intervistash nga BIRN Albania, me ekspertë dhe përfaqësues të komunitetit ndërkombëtar të përfshirë në procesin e reformës në drejtësi, i cili synon të nxisë informimin dhe debatin publik mbi reformën, mbështetet nga Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë.

Unë mendoj që pjesa më e madhe e gjyqtarëve në Shqipëri dëshirojnë të ketë një Reformë, përfshi këtu edhe rritjen e transparencës së punës së tyre. Madje UGJSH ka ndërmarrë nisma për të bashkëpunuar me median (sidomos gazetarët investigativë) për të sjellë më afër publikut punën e gjyqtarëve, sesi zhvillohen proceset, rregullat dhe kohën e domosdoshme që kërkon zhvillimi i një procesi të rregullt ligjor. Mendojmë se kjo do të jetë një iniciativë e mirë për të ulur perceptimin negativ që publiku ka ndaj nesh”.

No.

November 2015 Monthly

Top Albanian Judge’s ‘Illegal’ Riches Come to Light The head of the Tirana Appeals Court is accused of earning more than €1.6 million through illegal schemes that involved family members.

Alaudin Malaj, the head of Appeal Court under the investigation for laundering money. Photo:LSA

Investigation

Analyse

Albanian Émigré Awarded Lucrative Sterilization Contract

Red Revival: The Fall and Rise of Karl Marx

After the owner of a small company won a 70-million-euro medical contract, his personal contacts with the health minister are coming under scrutiny.

Meet the academics whose devotion to Marxism cost them their jobs in the 1990s — and the thinkers driving Marx back up the political agenda across Europe today.

November 2015

Investigation

Albanian Émigré Awarded Lucrative Sterilization Contract After the owner of a small company won a 70-millioneuro medical contract, his personal contacts with the health minister are coming under scrutiny. BIRN | Staff in Tirana

or more than a decade, Ilir Rrapaj headed a small construction company with a single employee in a quiet residential street in the city of Perugia in Umbria in Italy, which he founded in 2000 with a capital of €1,500 with two relatives. However, after the Socialist Party won the June 2013 parliamentary elections, the emigrant - originally from the village of Rexhepaj in the region of Vlora - returned to Albania and established contacts with the Minister of Health, Ilir Beqaj, with whom he had frequent meetings together with Italian businessman interested in the medical market in Albania. Two years after returning home, through a company registered in Kosovo, Rrapaj was declared the winner of a 70 million euro concessionary contract in a contested tender. Through his company InvestItal LLC - which has capital of 1,000 euro and is registered in Pristina - Rrapaj controls 40 per cent of the shares of a joint venture of Italian companies that won the tender to sterilize surgical equipment and operation rooms. Rrapaj’s three partners, the Italian companies Tencosanimed, U.Jet S.rl and Servizi Italia, have 30 years’ experience in the field of sterilization and medical waste management. The main competitor in the tender was another group of Italian companies, S.S.I, Mario Gugliemo, and Brema Ambiente, represented by Action Laundry, which is based in the port of Durres. The losing consortium headed by Action Laundry charges that Rrapaj’s group won the tender illegally because its offer exceeded the financial limit set by the health ministry. They appealed the decision of the ministry’s Bids Evaluation Commission to the Public Procurement Commission, PPC. The PPC asked the ministry to reevaluate the bids, but in a second decision the ministry again awarded the contract to the consortium headed by InvestItal LLC.

Prime Minister Edi Rama with Ilir Rrapaj, the Albanian bussinesmen who won the consesion.

Data collected by BIRN suggest that the consortium led by Rrapaj has enjoyed regular contact with the Ministry of Health and the minister, Beqaj, since 2013. It is also unclear what role Investital LLC plays in the consortium, considering it has only one employee, minimal capital and zero experience in the health field. Contacted by telephone about his relationship with Rrapaj, minister Beqaj at first denied even knowing him. After BIRN forwarded the minister a number of photographs that show him together with the businessman, he admitted “knowing” Rrapaj. “Following your interests, from probing the documents regarding the concession for the ‘Integrated service of surgical equipment…’ it turns out that Rrapaj is the representative of one of the companies interested in the contract,” Beqaj said. Meanwhile, the ministry has denied that the offer by Rrapaj’s consortium exceeds the financial

The consorcium

limit set for the tender, calling the allegation false. Rrapaj himself has refused to discuss his contacts with the minister, but defends the procedure to award his team the concession for the sterilization of surgical equipment. A contested tender Minister Beqaj launched the procurement procedure for the ten-year concessionary contract, worth 9.6 billion lek (€70 million), on February 13, 2015. The public-private partnership contract focuses on the offer of sets of personalized sterile surgical instruments, the supply of sterile equipment operation rooms, the treatment of biohazardous waste and disinfection of operation rooms. The service will be offered to regional and university hospitals based on the national hospital rationalization plan. The value of the funds for the concession was concluded following a feasibility study carried out by an ad-hoc

Rrapaj’s three partners, the Italian companies Tencosanimed, U.Jet S.rl and Servizi Italia, have 30 years’ experience in the field of sterilization and medical waste management.

commission created by the health ministry. “The year 2013 and the number of total surgical interventions have been studied,” the ministry explained in a response to a freedom of information request from BIRN, “and the cost of expenses in surgical wards has been calculated, mainly in regional and university hospitals. “This concession will be handled through the formula ‘Pay and Use,’ which means the company that carries out the service will be paid per unit, which in this case is the number of surgical interventions,” it explained. The ministry noted that situational analysis had been carried out after information collected through a questionnaire concluded that the current system of management, sterilization and maintenance of operation rooms and surgical instruments was flawed. The ministry said the costs of management were high because of the number of employees involved and the different types of equipment used in different surgical wards. On May 4, the ministry held the procurement procedure and on May 26 it published the ranking of the bidders. The Bid Evaluation Commission, BEC, announced that the consortium of InvestItal LLC, Servizi Italia, U.Jet S.r.l and Tecnosanimed had been ranked first with 73.89 points. The consortium of Action Laundry, S.S.I, Margo Gugliemo and Brema Ambiente, came second with 42.38 points. However, Action Laundry said the winning consortium offered a bid for 1 billion lek (€7.3 million) a year for the service, while its own group offered the same service for a lot less - 753 million lek (€5.5 million). The company from Durres claims that over the ten years of the concession their contract would have been 17.8 million euro cheaper. On June 8, the joint venture headed by Action Laundry filed a complaint with the PPC, disputing the ranking of

November 2015

Born in 1972, Rrapaj emigrated to Italy during the Nineties, settling in Umbria. Before opening Investital LLC, on April 17, 2000, in Perugia, he registered the company Ali Pashe Tepelena SAS, which has one employee and had a capital of 3 million lira, later converted to 1,549.38 euro. Minister of Health, Ilir Beqaj, Ilir Rrapaj and Italian ambassador during a meeting in Tirana.

the operators in the tender and seeking the disqualification of Rrapaj’s consortium. On June 22, the PPC partly accepted Action Laundry’s complaint and ordered the health ministry to recalculate the points after finding mistakes in the first evaluation. In the 46-page decision, the PPC argued that, “respecting transparency and the equality of bidders in the tender, the contracting authority has made a mistake in the addition of the total points of the bidders. “The PPC judges that the contracting authority needs to reevaluate the procedure,” the ruling says. Following this decision, on September 28, the ministry recalculated the points of the bidders, again declaring Rrapaj’s joint venture the winner with 91.03 points. The team headed by Action Laundry received only 45 points. Action Laundry says the reevaluation carried out by the ministry was equally flawed. “The offer by Servizi Italia [and the other companies] again came first, but from the 73.98 points it received the first time, it has now been awarded 91.03 points,” Action Laundry told BIRN. “The Bid Evaluation Commission has made a mistake in calculating the points of our company,” it added. Action Laundry underlined that the winning consortium’s offer exceeds the limit of 9.6 billion lek (€70 million) set by the health ministry for the contract over a ten-year period. Responding to a query from BIRN, the ministry denied that the winning bidder’s offer exceeded the limit of 9.6 billion lek, but it did not specify the actual price offered. “These is a speculation from a competing company that arbitrarily sets the number of high-intensity surgical interventions every year at 15,000,” the ministry said. Following the PPC decision, on July 10, Investital LLC, Servizi Italia Spa, U. Jet Srl and Tecnosanimed founded a

new company to manage the concession, called SaniService Sh.p.k. Although less experienced than its Italian partners, Rrapaj’s company, Investital LLC, has 40 per cent of the shares in SaniService Sh.p.k, followed by Servizi Italia with 30 per cent, Tecnosanimed with 15 per cent and U.Jet S.r.l with 15 per cent. Rrapaj’s investment - to control 40 per cent of the shares in a company that will manage the 70-million-euro contract - was only 8,000 euro. Links between Beqaj and Rrapaj Born in 1972, Rrapaj emigrated to Italy during the Nineties, settling in Umbria. Before opening Investital LLC, on April 17, 2000, in Perugia, he registered the company Ali Pashe Tepelena SAS, which has one employee and had a capital of 3 million lira, later converted to 1,549.38 euro. Rrapaj owns 50 per cent of the construction company, while a relative, Mitat Rrapaj, had the other 50 per cent. In 2007, he gave away his shares to an Italian citizen, Elisa Bulagna. Rrapaj’s connection with the medical field is unclear, although he claims that he trained as a medical doctor. On November 22, 2013, however, Rrapaj participated in an Albanian government-sponsored medical event called, “Say Yes to Albania,” held in the Palace of Brigades in Tirana. Photos obtained by BIRN show that during the conference that hosted Albanian medical professionals from the diaspora, apart from health minister Beqaj, he also met Prime Minister Edi Rama. From the conference in 2013 until the tender for the sterilization of surgical wards and instruments was announced in February 2015, Rrapaj and members of the Italian companies that landed the contract had a number of meetings in Tirana and Italy with Beqaj. In December 2013, Beqaj and his deputy minister, Klodian Rrjepaj, visited Umbria on the invitation of the University of Perugia and local officials. During the visit, Beqaj signed an

2 The records of the SaniService company, who has the right to operate Sterilization concesion.

agreement with the university and Rrapaj was by his side during these meetings. Beqaj also visited Umbria several times in 2014. In December 2014 he signed a memorandum of cooperation with the Regional Council of Umbria in Tirana, and Rrapaj was again present at the minister’s side during those meetings. “The health model in some regions of Italy, which is the fruit of reforms that Italy undertook in 1978, is a point of reference for us,” Beqaj said after signing the memorandum with the President of the Umbria Region, Catiuscia

Marini. “This memorandum has been preceded by a protocol of cooperation between the University of Bologna and the Ministry of Health in cooperation with the Umbria Biomedical Cluster, which numbers 20 biomedical companies in Umbria,” he added. Two of the companies that won the tender, U.Jet S.r.l and Tecnosanimed, are part of the Umbria Biomedical Cluster. It is unclear whether the protocol played a role in the tender. Rrapaj’s company, Investital LLC was set up in Pristina in July 2014. Its website describes it as an investment agency with interests in the industrial, health and tourism sectors. Commenting on the photographs in which Beqaj appears with Rrapaj, the ministry of health admitted that the minister had invited him to at least one of the official events. “The first photo was taken in the Sofra e Ariut restaurant in Tirana, at a dinner that health minister Ilir Beqaj gave Italian Ambassador Masimo Gaiani and the President of the Umbria Region Catiuscia Marini, the Academic council of the University of Perugia and the Confederation of Chambers of Commerce of Italy, Confimi Impresa,” it said, referring to a photo featuring Beqaj and Rrapaj. Beqaj added that between 2013 and December 2014, he met Rrapaj four times as a representative of Confimi Impresa. Answering queries by BIRN, Rrapaj said that the best company had been declared the winner of the concessionary contract. Asked about accusations that he had won the deal because he was a friend of Prime Minister Rama and Minister Beqaj, he added that “was not interested in these things and not involved in politics.” This article was produced as part of the initiative “Raising Awareness About Corruption Through Investigative Reporting,” supported by the Open Society Foundation in Albania.

November 2015

News

Albania MPs to Vote on ‘Decriminalising Politics’ Draft law barring people with criminal convictions from holding public office will go before parliament after main parties agree to constitutional reform. Fatjona Mejdini | BIRN | in Tirana

he Albanian parliament will vote in December on whether to adopt a new law excluding people with criminal convictions from holding public office. The proposed law, referred to as the ‘decriminalisation law’, will permanently ban people who have been convicted of serious offences, including murder, rape and genocide, from appointment or election to state institutions. If passed, all MPs, local politicians, government officials, civil servants and members of the military and police forces will be subject to criminal background checks. The vote was scheduled after the two main government coalition members, the Socialist and Democratic parties, agreed on Monday to amend the constitution so the proposed law can be adopted. The deal was reached after several months of negotiations. “This law will not only guarantee that people with criminal records stay out of parliament, it will also stop MPs from making strong [sometimes unfounded] allegations against each other in this important institution. From now on, only the law will decide if high-ranking officials have a criminal past or not,” Taulant Balla, vice-chair of the crossparty parliamentary commission set up to draft the new legislation, told the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN. In addition to permanently barring people with serious convictions, the new law will impose minimum time periods before those convicted of lesser offences can assume of-

fice. An official found guilty of corruption would be banned from holding public office for 20 years, while those convicted of offences resulting in jail terms of two years or under will be barred for 10 years. Albanians who are facing trial or are subject to international arrest warrants would also be barred. MPs with criminal records exposed The proposed law is the result of a series of political scandals in which several MPs

were exposed by the media and opposition party members as either having convictions or facing charges, including for serious offences. Socialist MP, Arben Ndoka resigned in October after his previous conviction for human trafficking by an Italian court was made public. Belgian prosecutors have accused Mark Frroku, a Christian Democratic Party MP, ofmurdering another Albanian in Brussels

in 1999. The victim was allegedly blackmailing a woman who had been exploited by a prostitution ring. An Albanian court is considering Belgium’s request for Frroku’s extradition. Frroku has denied any wrongdoing and described the charges against him as politically motivated. The Albanian government has also come under increasing pressure from the international community to pass legislation barring people with criminal records from public office. Donald Lu, the US ambassador to Tirana, has frequently expressed concerns that the government has failed to stop those with criminal pasts from becoming members of parliament or being appointed as state officials. However, some observers are not convinced the new law will clean up Albanian politics. Neritan Sejamini, media analyst and political sciences lecturer at Tirana University, told BIRN that this law alone cannot guarantee that political life in Albania will be entirely free from influence from those with criminal records. “This law touches just some of the symptoms of Albania politics but it doesn’t cure the disease. The whole political system in the country is dominated by autocracy, corruption and criminality and even if we are not going to have any more MPs with criminal records, the criminals outside parliament will influence them,” he said.

Women Rise to the Top in Albanian Police Defying the prejudice against women taking senior jobs in the police, five have graduated from a special program that will enable them to take up leadership positions. Fatjona Mejdini | BIRN | in Tirana When the Albanian police and the American program for criminal investigation, ICITAP, opened a call to train policewomen to lead criminal operations in Albania a year ago, only 16 out of the 84 who were invited to apply showed interest. In the first months of 2015, during the first consultations, it was made clear that women who started the training should be prepared to work without fixed hours and take responsibility for big operations in the field. Eight of the others then also withdrew. Training started in April with just eight women and on Thursday only five of them took their certificates, opening a new chapter in their professional lives. These five in the next month will leave their old positions and start to run police stations and crime sectors - the first women in Albania trained to do so. Lindita Nushi, who has been a member of the Albanian police for 18 years

and is a specialist in tracking down fugitives from justice, is one of the five who was awarded a certificate. She told BIRN that she always wanted to return to the field, and to have the possibility of doing so in a leadership position was a golden opportunity. “Before I took the decision, I gathered my family to ask them if they were going to support me in this initiative. The first who said ‘yes’ was my husband, and this was the moment when I fell in love with him for the second time,” she said. Chief Commissioner Nushi is the mother of two small girls and joined the police in 1997, a difficult year, when Albania was being torn apart by a civil uprising and much of the territory was controlled by armed groups. “I was near death many times at the start of my career when I held dead bodies in my hands and guns were pointed in my chest,” she said.

But she still is anxious about preparing to take up a leading operational position in a land where gender is still seen as playing a role. “We are the first women to take these roles and it will be a big responsibility. I think if I do a good job I will pave the way and encourage my women colleagues - but if I fail it will be considered a gender problem,” she added. Her colleague, Chief Commissioner Anila Popa, is another of the women who has been trained to lead operations in the field. She told BIRN that her “warrior soul” and a belief that Albanian women should size a bigger role in the public sphere had been a big push in pursuing a career in the police. “I and my family have made big sacrifices for my career. I raised two sons while working as a police officer and attending security studies simultaneously,” she said. After taking a degree in literature, Popa got a diploma from

the Police Academy and has a Masters in security issues, after studying for two years in France. She believes that it is easier for men than women to pursue a career in the police in Albania. “We still see women as unsuitable for these kinds of roles in our society, and I see it as my duty to show that we can do more,” she emphasized. The police have never been a comfortable place for career women in Albania. Two years ago, the number of women in the police was only around 500 out of 11,000. Now, as a result of programs undertaken to reduce the gender gap and give the police force a softer image, the number of policewomen has doubled to 1,100. To raise the number of policewomen, positive discrimination quotas are being implemented in the Police Academy and different programs are being tailored to help women rise faster up the career ladder.

November 2015

investigation

Top Albanian Judge’s ‘Illegal’ Riches Come to Light The head of the Tirana Appeals Court is accused of earning more than €1.6 million through illegal schemes that involved family members. Aleksandra Bogdani | BIRN | in Tirana

fter 22 years as a judge, Alaudin Malaj, the head of the Tirana Appeals Court, believes owing Cartier watches is no sign of a luxurious lifestyle. In an interview last month, the judge, who has been charged with money laundering and concealing his wealth, added that cars that are not brand new cannot be considered luxury items, either. “I cannot accept that a car produced in 2008 is luxurious,” Malaj told Albania’s Ora News TV. The judge drives a 2011 Mercedes S350, which cost him €63,000, a fraction of his disclosed wealth, estimated at €1.7 million. According to the High Inspectorate for the Declaration and Audit of Assets and Conflict of Interests, HIDAACI, much of this money was amassed illegally. It was then concealed through a scheme that involved lodging companies in the name of relatives to cover the origin of the cash. The HIDAACI says that in 2003, the first year when the law forced public officials and judges in Albania to disclose their assets, Malaj had a declared wealth of €60,000. Eleven years on, the family of the Appeals Court judge is estimated to own combined assets worth €1.7 million spread over business investments and real estate. After a recent audit of his assets disclosures declarations, the HIDAACI discovered that the judge and his wife had received shares in companies from his parents - transfers that the agency deems fraudulent. The investigation into the judge’s assets revealed that Malaj and his wife, Edlira, received 46 million lek (€337,000) and two apartments from the judge’s parents alone. Meanwhile, the judge’s wife has been declared the administrator or owner of two construction companies that Malaj’s parents founded. She also owns a pharmaceutical company in Kosovo. The HIDACCI says that over an 11-year period, Malaj filed 24 fake asset disclosure declarations to cover the real source of his wealth. The Durres prosecutor’s office is investigating the charges against him and has filed criminal proceedings. Malaj refused to comment to BIRN on the charges that the HIDAACI has filed. However, in the TV interview last month, he expressed shock that the agency had made his wealth public. “I have the earnings from my salary and from participation on various boards and my wife has a public notary business,” he said. “People in political circles have got used to making millions without any work, which is why they bother us judges,” Malaj added. Real estate proves safe bet Alaudin Malaj is a career judge. Since completing college studies in 1993, he has been a first instance and appeals court judge. In 2014, the centre-left ruling parties blocked a presidential decree nominating him to the Supreme Court owing to a political row with the head of state. Earlier, in 2006, Malaj was transferred from Vlora Appeals Court to the Tirana Ap-

Cash generator peals Court. In 2012, the High Council of Justice nominated him as head of the Tirana Appeals Court. According to his asset disclosure declaration, in 2003 Malaj owned only an apartment of 106 square metres. He bought this for 7.8 million lek (€52,700), which he collected through the sale of another apartment in Vlora and a loan from his parents of 2.85 million lek (€20,000). The HIDAACI says that Malaj lied in his disclosure about receiving a loan from his parents because the sum never appeared in his subsequent declarations with the agency. According to the HIDAACI, Malaj bought six apartments in Tirana and Durres between 2003 and 2014, while his father gifted Malaj’s wife, Edlira, with two other apartments. The real estate portfolio turned into a cash generator for the judge’s family after he rented some of them out at above-market rates and sold others for many times the purchase price. In his asset disclosure declaration in 2010, Malaj says he had bought a single-storey villa in a resort in the village of Golem near Durres for $35,000 (€32,900). Four years later, he sold the same villa for €150,000. The HIDAACI also claim to have discovered a dubious scheme of real-estate transfers involving his father and wife. Malaj’s father, Hasan, bought one apartment in 2006 for €61,000 and gave it to Edlira in 2012, it noted. In 2014, Edlira sold the gifted apartment to her brother for €120,000. The HIDAACI says that neither the judge’s father nor his brother-in-law had any income that could explain where they got the money to buy

The real estate portfolio turned into a cash generator for the judge’s family after he rented some of them out at above-market rates and sold others for many times the purchase price. In his asset disclosure declaration in 2010, Malaj says he had bought a single-storey villa in a resort in the village of Golem near Durres for $35,000 (€32,900). Four years later, he sold the same villa for €150,000. the apartments. “This type of transaction, acquisition and sale of real estate among family members is a typical money laundering scheme,” the HIDAACI file with the prosecutor’s office says. Malaj and his wife seemed to stop their real estate investments in 2010 when they declared the purchase of the home where they now reside on Sami Frasheri St in Tirana, near the city’s artificial lake. The duplex apartment covers more than 300 square metres. Malaj says he bought it for 21.5 million lek (€158,000), which means a cost €442 per square metre. The HIDAACI underlines in its complaint to the prosecutors that the declaration must be false. This is because the company that constructed the apartment complex, TID sh.p.k., says each square metre in the building was sold for between €800 and €2,000. The calculations of the HIDAACI show that the apartment in 2010 must therefore have been worth about 54 million lek (€368,160). “The apartment had a minimum cost of 34 million lek (€250,000) and a maximum cost

of 70 million lek (€514,000),” the complaint with the prosecutor’s office reads. New business opened in Kosovo The judge’s immediate family meanwhile controls four companies, including Algan sh.p.k., a construction company founded in 1998, Lili sh.p.k., trading in trade bottled water, founded in 2002, Rigels Sh.p.k., another construction company, founded in the same year, and lately Medbrand KS, a pharmaceutical company created in Pristina in October 2014. In the complaint filed against Malaj, the HIDAACI says it suspects the judge used companies held in the name of his family members to conceal illegal income and assets through the transfer of shares or the use of joint personal and company accounts. Algan sh.p.k is the family’s most important business. The judge’s mother founded the construction company but his brother controls it now. Over 14 years, the company has raked in 221 million lek (€1.62 million) in profits. In 2007, Malaj’s wife, Edlira, became a shareholder after her mother-in-law gifted her 40 per cent of the shares worth 3.9 million lek. As a shareholder Edlira Malaj has earned millions in dividends and also took out a loan in the company’s name to buy the Tirana duplex apartment on Sami Frasheri St. In the 2014 asset declaration, Edlira Malaj wrote that she had withdrawn from Algan sh.p.k, and from the shares given to her in 2007 and had sold them back to her motherin-law for 3.9 million lek. At the same time, Edlira has also been a shareholder in the company Rigels Sh.p.k, after her father-in-law gifted her 90 per cent of the shares. However, her income from this company has been less. In 2013 she opened a notary office, creating another source of revenue for the family. Her asset disclosure claims that she earned 25 million lek (€180,000) from the business in 2013 and 14 million lek (€100,000) in 2014. HIDAACI believes this self-declaration is false because such revenues are far suspiciously high for a public notary business. In October 2014, Edlira Malaj founded the company Medbrand KS Sh.p,k. in Pristina with a starting capital of €1,000. The Kosovo business register says the company of two employees engages in the wholesale trade of orthopedic medical equipment. The criminal complaint filed by the HIDAACI says Malaj transferred €300,000 to the company in Pristina. Of this figure, €150,000 of which came from the house sold in the village of Golem, €100,000 from an apartment she sold to her brother and €50,000 from her bank account. HIDAACI has no record of how this money was invested in Kosovo. However, in the complaint, Chief Inspector Shkelqin Ganaj asserts that the judge has accumulated €1.6 million by hiding the origin of the money through false declarations. “The suspect has concealed his wealth and made false declaration of his private interests while there are suspicions of money laundering,” the agency concluded.

November 2015

Meet the academics whose devotion to Marxism cost them their jobs in the 1990s — and the thinkers driving Marx back up the political agenda across Europe today.

Red Revival: The Fall A street in the Exarchia district of Athens

Damir Pilic, | BIRN | Split, Zagreb, Athens and London

onko Sundov, a doctor of philosophy, got his last pay cheque 24 years ago. Still, the 63-year-old insists on paying for both coffees. The years he spent as probably the most educated homeless person in Croatia have not broken him. “Reality is a trap for every thinker,” he says. In 1991, Sundov was fired from the Zagreb School of Electrical Engineering. He won court cases against his dismissal in both Zagreb and Strasbourg but he has never returned to the classroom — because his job no longer exists. He taught Marxism. In socialist Yugoslavia, Marxism was a compulsory subject in all secondary schools and colleges. Then came the fall of the Berlin Wall in 1989 and the collapse of communism, when, in his famous essay The End of History, American political scientist Francis Fukuyama proclaimed the eternal victory of liberal democracy and capitalism. Hundreds of Marxism teachers and professors were left without jobs. During the great changeover, they were despised as couriers of totalitarianism who had no place in a democratic society. But now Europe’s political landscape is changing: leftist movements are gaining strength due to the international economic crisis. At the beginning of 2015, Europe got its first government of radical leftists since The End of History, with the victory of Greece’s Syriza, a political movement that grew out of the Communist Party. In Spain, Podemos, a movement close to Syriza, has come from nowhere to establish itself as a third force in national politics. Germany’s Die Linke party last year took power in the state of Thuringia on a democratic socialist platform, with a lead candidate who campaigned with a big red bust of Karl Marx. In Britain, the new Labour party leader Jeremy Corbyn has said Marx is a “fascinating figure... from whom we can learn a great deal”. It seems the Marxist values which cost Sundov and others their jobs are returning to the European stage. Even Fukuyama has been talking about the problems of inequality and the dominance of finance in the capitalist system. Against this backdrop, I wanted to explore what happened to those professors of Marxism who lost their jobs — and how they and today’s European Marxists view the apparent revival of socialism. Is Syriza a continuation of their interrupted dreams? Is Greek Prime Minister and Syriza leader Alexis Tsipras their democratic Lenin for the 21st century? What might now be plucked from Marx’s beard to build Europe’s

future? “Marxism’s time is yet to come,” claims Sundov, as we sip coffee in a Zagreb cafe in May this year. He then goes on to quote another socialist icon: “Rosa Luxemburg said ‘socialism or barbarism’, and today we have barbarism. Syriza and Podemos are a human act of rebellion. Besides Marxism, capitalism doesn’t have a serious enemy. Capitalists know: if anyone can destroy them, it’s the Marxists. This is why Syriza is facing so many problems in negotiations [with the European Union].” After he was fired, Sundov admits, he struggled to find his feet. His students greeted him in the street, but the teachers from the staffroom, now former friends, avoided him. The professor also got divorced. His ex-wife threw him out of their apartment in his shorts and slippers. “I slept on a bench at the railway station and, in the winter, in abandoned train carriages alongside tramps. I had lived a normal life and now I was suddenly out in the street. And the books were back at the apartment. And I was left without any friends.” But Sundov was not without philosophical companions. He cites Heraclitus’s phrase that one man is worth ten thousand if he is great.”And I had two,” he explains. “Hegel and Marx.” Finally, in 1996 the gods of good fate smiled on the exhausted Marxist. He met his future wife at a lawyer’s office. He was suing his old employer and she had probate proceedings. The crucial factor: the lawyer was late. “She invited me to a café for some tea - and I didn’t have a penny in my pocket. She also had some sandwiches and she offered me one. I hadn’t eaten anything for three, four days, but I was embarrassed to take it since I couldn’t even pay for the tea. She talked me into taking the sandwich anyway. And we’ve been living together for 20 years now. She saved me.” Sundov will soon publish a book about Hegel. It will be the fourth book he has written since he started living with the woman who invited him for tea. A Marxist ‘hotbed’ Mira Ljubic Lorger, who has a doctorate in sociology, is another Marxist academic for whom the collapse of communism had dramatic personal consequences. Until 1990 she worked at the Social Sciences Research Centre in Split, a university institute which was, in the eyes of Croatia’s new anti-communist government, a hotbed of Marxism. The centre was accused of religious persecution and swiftly shut down — even though it worked together with priests, Lorger says. “Ironically, my project was

entitled ‘A Dialogue between Christians and the Left’. It was stopped halfway through because they left me without funds. So much for a dialogue between Christians and the Left,” she says. To survive, she had to turn to an old hobby: astrology. The Zagreb weekly Nacional asked her to write horoscopes for them. “And my son tells me: ‘I’d like to have some meat for once.’ Because at that time we only ate dough and pasta.” She asked Nacional to let her write under a pseudonym, but they wanted a doctor of sociology so their horoscopes would have credibility. “So I called all my friends and begged them not to buy Nacional. I was embarrassed,” she tells me in her Split apartment. “It was either that or death by starvation as a respectable dissident. And I couldn’t opt for the latter because of my two children.” Now retired, she closely follows developments in Greece. She believes the victory of Syriza is the most important social and political event in Europe of the past 20 years. “Syriza will probably collapse, but the fact that leftist governments have started winning in Europe is a sign of a new era. I see this as my own, private victory, as if I had a third child.” In 1990 philosopher Dusko Cizmic Marovic was working at Split’s Marxist Centre, a communist party-backed political and scientific institute that existed in larger cities of socialist Yugoslavia. After the centre was dissolved, as a former journalist and editor of student newspapers, he wanted to live off his writing. But, he recalls, war broke out between Croatia and Serbia and he found his writing was “far too gentle” for the political climate. “So I became a fisherman,” he says. Marovic borrowed money, took out a mortgage on his wife’s apartment and bought a trawler. But the capitalist adventure failed and in 1996 he lost the apartment because he couldn’t pay back the debt. He also lost his wife to cancer. “I lost the apartment, the trawler and my job. I was left with two children, I had to rent a place. I would throw away any bills. I connected the power myself without paying for it. I lived off non-existent money,” recalls Marovic, who returned to journalism after a left-liberal coalition replaced nationalists in government in 2000. He is now the editor of the university monthly Universitas. A doctor of philosophy as a homeless person, a doctor of sociology as a horoscope writer, a journalist as a fisherman: these are the fates of Croatian Marxists following The End of History. Communist ‘fraud’ In contrast to their colleagues in schools and

research institutes, university professors of Marxism in Croatia fared somewhat better. These were philosophers and sociologists who could also teach other subjects. Lino Veljak taught Marxism and ontology at Zagreb University until 1990, then only ontology. He remembers when some colleagues “changed their flag” and adopted a new nationalist agenda. “The most hard-core Marxists became anti-communists,” he says. “And moderate Marxists continued being moderate Marxists.” The best-known Croatian convert from Marxism to nationalism is 78-year-old Zdravko Tomac, now an intellectual icon of the Croatian Right, whose books are bursting with anti-communism. But Tomac once worked with Edvard Kardelj, the creator of the Yugoslav model of “socialist self-management” — under which workers ran state enterprises — and the closest associate of long-time Yugoslav leader Josip Broz Tito. Tomac confesses to me that Marx was a “discovery” for him in his youth — especially the idea that one should not just interpret the world but also try to change it. “This is why I decided to write books about self-management,” he says. “I had an opportunity to work with Kardelj, to listen to visions of a new world.” Tomac now believes the biggest misconception of Marxism is that a violent overthrow of capitalism could lead to a better society. “There’s also another incorrect assumption – that the collective is more important than the individual, that the Party determines what is good and what is bad,” he claims. “This abolishes not just freedom of expression but also freedom of thought.” Tomac adds that he has seen “the power of the communist idea” and understands why, in his words, many decent people accepted “this fraud”. “Because communism encompasses some humane ideas, ideas that every democratic person can relate to. The thesis that, instead of financial capital, those who generate income should also be the ones in charge of management is seductive. I know many people who believed this idea was worth sacrificing their life for.” Stalin’s ghost In every interview, the ghost of Stalin hovered over the audio recorder. All my Marxist interviewees felt the need to distance themselves from him. They see Syriza as the first step towards democratic socialism in Europe, one that would be clearly different from the 20th century totalitarian version. “Alongside Latin Amer-

November 2015

Zdravko Tomac in a hotel cafe in central Zagreb

Against this backdrop, I wanted to explore what happened to those professors of Marxism who lost their jobs — and how they and today’s European Marxists view the apparent revival of socialism.

Zvonko Sundov with court papers related to his dismissal from the Zagreb School of Electrical Engineering

and Rise of Karl Marx Anti-austerity protesters demonstrate in the City of London on June 20, 2015

ica, Southern Europe could be the ‘second wing’ in the international process that would challenge the domination of the free market and capitalism,” Veljak declares. My interviewees concluded that the revival of Karl Marx came about because European social democracy turned right, leaving a space on the left. When the international economic crisis broke out, a new Marxist generation occupied this space. A part of this generation assembled in Zagreb in May: Syriza political secretariat member Yiannis Bournous, prominent Podemos member Antonio Sanchez and the head of Slovenia’s United Left parliamentary group Luka Mesec. All three took part in a panel debate entitled ‘The New International’. Mesec and Sanchez, both 27, were babies in 1989. Only 35-year-old Bournous remembers The End of History. “I remember clearly the demolition of the Berlin Wall, the taking down of the USSR flag over the Kremlin and the big break-up of the Greek Communist Party (KKE),” he tells me after the debate, adding that his parents were KKE members. These young men did not study Marxism in school and yet all openly acknowledge the strong influence of Marxism on their thinking. “Yes, we are using the Marxist apparatus to analyse capitalism and to devise alternatives,” Mesec confirms. “Syriza connects Marxist movements with the centre,” adds Bournous. “Marxism is Podemos’s companion, in combination with the experiences of the Latin American Left,” says Sanchez. One prominent supporter of Podemos is Teresa Forcades, a 49-year-old nun who holds doctorates in public health and theology and lives in the Sant Benet de Montserrat monastery near Barcelona. When talking about the Left, she uses the pronoun “we”. She inherited her leftist orientation from her parents, fierce opponents of Franco’s Fascist dictatorship. “I have always been a left-winger, and the new thing in my life was religion, which I discovered at the age of 15,” Forcades says during a visit to Croatia in May. Even though she insists that she isn’t a Marxist, because “Marxism promotes atheism”, Forcades appreciates Marx. “When you read The Communist Manifesto, you see faith in the progress of humanity,” she stresses. “Capitalism was not brought by God but by people. And God cannot be responsible for history, but people: I agree with Marx on this,” Forcades says. We did not create the world, she adds, but the world is ours to complete. ‘The Future Is Unwritten’ Syriza shares at least some of her vision. In

Athens, at the party headquarters in Eleftherias Square, youth prevails. Except for a cheerful café on the first floor, the offices are modest, almost ascetic. “Yes, I’m a Marxist,” 40-year-old Syriza political secretariat member Andreas Karitzis tells me in a sparse room devoid of computers. There is only a motorcycle helmet on an empty shelf. “As a left-wing party, we firmly believe that the logic of profit and capitalism is destroying the planet and creating widespread poverty,” says Karitzis. “But we don’t believe that we can switch to socialism directly from capitalism, as the Communist Party believes. Yes, we want a society different from the capitalist one, but we believe that it needs to be built from the bottom up and not by a political decision from the top.” An attempt at such a society already exists in Athens. The Exarchia district is sometimes called the heart of European resistance to capitalism. This is the home of anarchists, the hard-core wing of the Greek Left. Police rarely go there as they are greeted with Molotov cocktails. There are no capitalist brands here and the walls are covered in anti-capitalist graffiti. “The Future Is Unwritten” reads one slogan. “You can’t pay with cards here, we only accept cash,” 26-year-old chef Alexander Papadopoulos tells me in his restaurant. “It’s the same in the whole district. This is our form of resistance to capitalism.” The concrete park in the centre of the Exarchia District is decorated with banners against capitalism. Young people discuss society and politics, while dogs hang around at their feet. Many men have beards. A modern, urban version of Plato’s Academy: more aggressive than the archetype, but without slaves. Immigrants are welcome here. “Exarchia is organised in a way that we’re all equal: me, you, Tsipras,” says Papadopoulos. “Maybe it’s impossible for the whole society to be organised in this way, but it’s possible in Exarchia.”I spend two June evenings at protests in Syntagma Square in central Athens: on Wednesday, demonstrators are in favour of Syriza, on Thursday they are against. There are more young people on Wednesday. They do not know that Syriza will capitulate to the European Union on austerity a few weeks later. On Friday, in London, I see the same slogan I saw two days earlier in Syntagma Square — “End Austerity Now”. This time, on a poster for a protest, the next day at noon, outside the Bank of England in the City. The following day, tens of thousands of people throng the financial district. “We’ve come

to save the welfare state,” Angie, a teacher, tells me. “Public education and health are going to hell. If we don’t rebel, there’ll be nothing left.” Surrounded by many anti-capitalist banners, I am not sure whether I am in Syntagma Square, in the Exarchia concrete park or in the epicentre of global capitalism: there are embittered people and, in the background, the spirit of Karl Marx. But then London is Marx’s city: “the father of scientific socialism” spent the last 34 years of his life here. This is where The Communist Manifesto was printed in 1848, in the offices of a communist organisation at 46 Liverpool Street. This is where Das Kapital was written. The spiritual centre of original Marxism was not Moscow but London. Lenin on a laptop In the evening, as we stroll through hedonistic Soho, Croatian sociologist Toni Prug tells me that living in London made him a Marxist. “I grew up in Yugoslavia under communism but politics never interested me,” says Prug, who is 43. “Then I came to London [in 1996] and worked at the reception of the Alexandra Hotel in Paddington for a year, 10 hours a day for three pounds per hour. There were two Bulgarian women working with me there 14 hours a day for two pounds per hour: they cried and sent the money back home. That was rock bottom. That’s when I bought a laptop and started reading Marx and Lenin. If you don’t become a Marxist after such an experience, there’s something wrong with you.” Prug then worked as a computer programmer for 10 years, paying his way through sociology studies. He got his PhD from Queen Mary University of London with a thesis entitled Egalitarian Production and Distribution of Goods and Wealth. The purpose of egalitarian production is not profit, he explains, but fair distribution. He says this is Marx’s most important contribution and cites the example of socially-owned apartments in the former Yugoslavia. “If you have another child, you get another room. And free public health and education, of course. And yet the Westerners think the state is evil. Capitalism doesn’t have any scientific theories on socially owned apartments because there is no profit involved.” According to Prug, “the heart of Marx’s work” has never been so relevant, but there was too much improvisation and misinterpretation of Marx in the past. “However, Marxism is gradually entering European parliaments. It’s already in, through Syriza,” he notes. “This proves that it’s possible to address people in a Marxist way

even in the 21st century.” Whether Syriza can turn Marxist ideas into reality remains to be seen. After a brief first term dominated by a failed attempt to face down the EU on austerity, it won re-election in September. We wrap up the story of Karl Marx’s resurrection at Highgate Cemetery in north London. Marx is the most popular ‘resident’ here: his picture is on the cemetery’s official poster. Many visitors stop by his monument, often to take selfies. Inscribed atop a grey granite plinth supporting a large bust of Marx is the final cry from The Communist Manifesto: “Workers Of All Lands — Unite”. At the bottom of the plinth, I read: “The philosophers have only interpreted the world in various ways – the point, however, is to change it.” A sentence that all Yugoslavs had to know to pass Marxism class in school. A thought that enchanted millions in their youth, even Marxist-turnednationalist Zdravko Tomac, and inspires others to this day. Including a boy at the grave wearing a Che Guevara T-shirt, with his left arm in a red plaster cast decorated with a hammer and sickle. “My son talked me into coming here, he has become a Marxist,” laughs the boy’s mother, Julie Goodman-Church. “They were learning about the Cold War in school and had to research what came before. And then one day he came to me and said: ‘Mum, Karl Marx is a great guy.’” The boy’s name is Ben, he is 14. One of the youngest European Marxists. Has he read any of Marx’s books? “The Communist Manifesto,” he says proudly. Ben was born in the 21st century, Marx died in the 19th. It seems that Friedrich Engels was not wrong when he ended his funeral speech for his best friend with the words: “His name will endure through the ages, and so also will his work!” At the end of this tour of ‘Marxist Europe’, as I bid farewell at Highgate Cemetery to the man whose thoughts I had to learn by heart in school, I remember what Macedonia-based philosopher Ferid Muhic told me at the beginning of my research. Muhic is a proud Marxist but he said: “People are not beings of great ideals, and Marxists cannot understand that. Epicurus said: ‘A few friends in a garden, a jug of wine and a bit of goat cheese – that is the meaning of life.’ I think Epicurus was more right than Marx. That’s the tragedy of Marxist minds.” This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network.

November 2015

Jeta Xharra, head of BIRN Kosovo and guest at the Speak UP 3 conference on Freedom of Expression and Media in the Western Balkans and Turkey, organized by the European Commission on November 4, recalls the progress and the persistent challenges facing investigative journalists since the last conference in 2013.

Opinion

Why Real Journalists Scare the Balkan Elites Jeta Xharra | BIRN | Brussels

ear friends, fellow journalists, I refuse to come to Speak UP and complain every two years from this same podium about the state of journalism in the Western Balkans and Turkey. In fact, from where I am standing here and looking at you, I don’t feel miserable about the state of our work at all because I am pleasantly surprised that you are all still pushing and fighting to do your job against a tide of worsening political environments in most countries of the Balkans. So, for a start, coming here, seeing your faces in the airport and in corridors of this building, I invite you to see what I am seeing: I would like you to recognize and appreciate the fact that there is actually great power behind you/us. Your voices, your cameras and your pens seem incredible valuable and unquestionably powerful to me today. So, if this session is about recognizing progress, then I would say that as a general comment, you look scarier than you did at Speak UP 2013! Note: I didn’t say we look prettier, we just look quite a force to be reckoned with! So, in an outright post-Halloween mood, today I want to celebrate the fact that you, most of you who are mining the information every day, exposing evil and refusing to sell out, have become a scary bunch to the kind of corrupt and often criminal political elites that have grown to rule our Western Balkans. How do I know you are frightening these elites? It is simple! By the rise in the campaigns that the politicians and their journo-mercenaries have conducted against real journalists and by the investment they have put into trying to muddy the impact of our stories. The more these attack dogs are let loose, the more I believe there is good work being done all over the place. I will argue this using three stories by my BIRN colleagues, and I will do so not because I think only BIRN does good work but because I know these cases best and have analysed them long enough to draw a pattern and conclusions about how you can be effective with your journalism. Three teams of journalists in Serbia, Albania and Kosovo who have followed privatisation deals, public tenders and public spending have received the most attacks in the last year – just when they decided to follow the money of the corrupt elites.

Jeta Xharra at Speak Up conference in Brussels. Photo: BIRN

I would call this “A Rough Guide of How to Get Yourself Feared” - but also Attacked by Corrupt and Criminal Political Elites. My colleagues in BIRN Serbia first came under fire when their investigation revealed that for a 51-per-cent stake in the newly founded company, Air Serbia, Serbia paid several times more than what its United Arab Emirates partner paid. A couple of months later, BIRN published an investigation, which said that Serbia’s state-owned power company, EPS, had awarded a contract to pump out the Tamnava mine after the floods to a consortium of two companies with no relevant experience, while the job was then done by other companies, one of them connected to one of the Aleksandar Vucic’s friends. What followed was a year-long campaign by Vucic and his mercenary media, marking BIRN as a “spy” organization, which culminated on January 10 when Vucic said: “It’s important for people to know [who published the investigation],” adding: “They got the money from [Michael] Davenport [head of the EU delegation in Belgrade] and the EU to speak against the Serbian government.” Since then, the campaign has continued and this is the headline from Yesterday’s Informer, Vucic’s tabloid: “Kako Strane Vlade Placaju Rusenje Nase Vlade”, “How Foreign Governments are Paying for the Destruction of our Government”.

One of them, the SCARIEST journalist on this page, is Slobodan from BIRN Serbia who was part of the team that wrote the Tamnava mine investigation. Joking aside, we should seriously analyse the patterns of how the corrupt and often criminal elites react when they are scared of our investigations: they hire mercenary journalists, such as Informer and enovine here, and this week they claimed to be coming out with “investigations” into “how BIRN, CINS & KRIK get financed”, so they are simulating a sort of mock “follow-the-money” techniques on us, and are supposedly revealing that we are financed by the mighty, scary…European Union, among other donors. Of course, this investigation is coming out on Monday but BIRN has not been called to be asked about anything; they clearly don’t need our side of the story. This is not my biggest disappointment here. It is beyond disappointment, it is ironic that in BIRN Serbia’s case, while there was EU funding before the investigations about airline and Tamnava mine came out, today there is no EU funding for similar investigations. Maybe I am reading too much into this but I can’t fail to notice that in the case of BIRN Serbia, bullying governments actually managed to scare off some donors from supporting investigative journalism. While this is not the case in other countries I will talk about, I just want to note one recommendation that should come

out of this panel. It is that Brussels/the EU should not be scared of investigative journalist. True, Slobodan looks scary on this wanted list, but he is exactly the medicine that his country needs. His country does not need nice journalists, his country does not need mercenary journalists but scary, watchdog and true investigative journalists. It is true that funding investigative journalism can be as unpleasant as practicing it when you have a bully government, but that does not mean that we should all hide in a safe place. Moving on to Albania, on June 17 2015, BIRN Albania published an investigation into the criminal pasts of candidates who were running for the local election. Edi Rama, the Prime Minister of Albania, threatened to sue BIRN and the journalists involved in the story. The Socialist Party candidate, Kavaja Rroshi, sent an open letter to all the media, issuing them a three-day ultimatum to pull the story or be sued for 100,000 euro. Rama confirmed Roshi’s threat to sue BIRN. So, in the story I told you about BIRN Serbia, before I introduced you to the three types of journalists, the scary ones and the mercenary ones, there is the third kind of journalist in our lands these days and those are the nice journalists. Who are they? Well they are the ones who, when Prime Ministers of our countries threaten my colleagues in the media, are too “nice” to bother asking for our side of the story. So, what happened next? The legal threats against BIRN Albania never materialized. But a new threat ensued when the speaker of parliament, Ilir Meta, a coalition partner of Rama’s, said in the October 1 parliamentary session that there was a “Mafioso” conspiracy against him, and blamed BIRN for connecting him to the energy distribution company corruption allegations and to the arrested businessmen, Kastriot Ismailaj. So again, you see politicians being scared of investigative journalists who investigate them – more than they are scared of prosecutors, more than they are scared of police, more than they are scared of anti-corruption agencies. Some of you real journalists are becoming the demons they want to talk about in parliament, and in their tabloids, and it is to your/our donors that they are coming to bark at when they feel that the dark truth about their money is exposed. Let’s move to Kosovo. More recently,

November 2015

Analyses

Growing calls to scrap a border-free Europe - in the wake of the Paris attacks – are a real threat to stability in the Western Balkans.

Anti-Schengen Clamour Holds Dangers for Balkans Marcus Tanner | BIRN | London

on August 25, BIRN Kosovo published a story that revealed how Isa Mustafa, the Kosovo Prime Minister, awarded a public tender to fix BMW government cars to a company owned by his OWN son. Two days later, on August 27, the “Express” newspaper, equivalent to Vucic’s “Informer” and “e-novine” in Serbia, a portal owned by a former PDK member of parliament (a party in the coalition) decided that in that very week they were going to attack Faik Ispahiu, the executive producer of my programe “Jeta ne Kosove/ Life in Kosovo”, by publishing this article which said the following: This selfie from Facebook is further proof of what was always suspected … that Ispahiu was working for the Serbian secret services – That he had historically worked with Serbian journalists .. That BIRN’s centre is in Belgrade although in fact our hub is based in Sarajevo That our staff in Kosovo … is so mixed up with Serbia, that we get paid in dinars! Maybe this story about my colleague in Prishtina is not so different from the ones in Tirana and Belgrade but there is good news and bad news in how this story ended: The good news is that Reuters quoted our investigation about Mustafa’s son winning the government tender to fix cars, and when the story made it into the international press, it became so big that Mustafa annulled the tender because now it was not “the suspicious local ‘scary’ guys” but an “international embarrassment”. So the good news is we managed to scare him off from doing wrong. The bad news is that when we complained to the Press Council in Kosovo about this appalling article, full of defamatory language, lies and with no facts, the majority of the Press Council decided that there was nothing wrong with it. Five voted against our complaint and five others who think of themselves respectable media absained from declaring this article unprofessional. Only three voted for the fact that this article was unprofessional! Most of press council members who think that there is nothing wrong with these sorts of defamatory articles and factless discrediting campaigns are sitting among us, attending freedom of speech conferences. But, there is more good news. In the last six years I have been through two legal battles and I am amazed to tell you that

while EULEX lost one case against five similar mercenary journalists and a rogue mayor, last week we had a legal victory that I believe may create a new precedent in the region. Three years ago, we asked the Kosovo Prime Minister, Hashim Thaci, to give access to the travel expenses paid for by public funds – for the PM and six deputy PMs at a time. He denied us access on the basis that this would endanger the Prime Minister’s human rights; more specifically, these documents would reveal his diet and his religion. We took him to court on this, arguing that the public should have access to bills paid for by public funds. The case took three years, a new Prime Minister, Mustafa, came, and we asked the same of him, to give us this access. He declined. Last month, the court issued a final decision in our favor. The court considered the PM’s office claim unfounded because, it said, “public officials’ expenses, especially those of senior officials of state, are funded with money collected from taxes and fees paid by the citizens of the Republic of Kosovo”. Therefore, the court ruled “that citizens have a reasonable interest in being directly informed about every public penny spent”. What can I say, except that I am amazed that in another case against BIRN in 2009, the EULEX judge released those who threated my team, while a local judge has had the courage to issue a decision FOR transparency against powerful elites now in 2015. This kind of progress is completely unexpected for me. I still can’t believe it. But touch the ground, they didn’t want to implement this current court decision yet. And, do you know why we won this case about the bills and the diet of the PM? Apart from running into a one brave judge, we also won the case on appeals because the PM’s office forgot to pay a 30-euro fee when they submitted its appeal. So, there is no rocket science. What we need more of is more solidarity between journalists/us, when we are attacked by the mouthpieces of interest groups. And we keep saying this every year, that in most of our countries, the EU and governments should not let basic freedom of expression rights be sacrificed in the name of short and mid-term political gains or alliances, such as the Kosovo-Serbia dialogue, and Russian influence in the region.

uch more than other terrorist attacks, such as the 2005 bombings in London and the January attacks in Paris on Charlie Hebdo magazine, the November 13 attacks in the French capital are set to change not only the discourse but the rules in Europe. The German-Swedish policy of placing no limit on the number of Syrian refugees is one likely casualty Sweden is already rowing back on its earlier generosity. Another possible casualty - of greater importance to Western Balkan countries - are the Schengen arrangements. Twenty years old in practice this year, or 30 if dated back to the signing of the agreement, Schengen probably offers more tangible, visible benefits to ordinary people in the Balkans than any other aspect of the entire European integration project. Governments in the Balkans may be more interested in the economic aspects of European integration in terms of trade, investment and infrastructure. But for people lower down the ladder, freedom to cross the continent without visas is the big USP, the unique selling point. For them, that’s what “Europe” is about. Now the dream of a borderless Europe is under attack as never before, especially following revelations that the ringleader of the Paris attacks, Abdelhamid Abaaoud, travelled into and through the EU twice this year. It is not just influential commentators who are sounding off about the pitfalls of the Schengen arrangements, although plenty of them are indeed calling for it to go. Writing in the New York Times, Ronald Noble, former boss of Interpol, called the Schengen system “a welcome sign” for terrorists. More worryingly for Schengen’s defenders, politicians in important EU states are joining this chorus. This is not just a matter of the usual right-wing suspects like France’s Marine Le Pen, who – predictably in the wake of the Paris attacks - called the Schengen system “madness”. Some mainstream politicians are saying the same thing. Horst Seehofer, head of the Christian Social Union, CSU, one of the governing parties in Germany, has demanded the

restoration of strong controls over national borders. Markus Söder, Bavaria’s Finance Minister, also from the CSU, agrees. “Paris changes everything,” he said. For now, European leaders, starting with European Commission president Jean Claud-Juncker, are holding the line. The meeting of EU Justice and Interior ministers on November 20, called on the request of France, saw consensus only on toughening the EU’s external border through more systematic checks and intelligence-sharing. None of this is controversial, or a vital threat to the interests of citizens of the Western Balkans, all of whom bar the unlucky inhabitants of Kosovo - have been able to travel without visas into the Schengen zone for about five years. The Schengen arrangements also allow for some flexibility. The 26 Schengen member states – 22 in the EU and four outside – may already reinstate border controls temporarily, a right that France has now accessed on an indefinite basis. The question is whether this kind of fudge - whereby some countries suspend the Schengen system “temporarily” while the arrangement survives in theory - is enough. For now, the answer is, probably. But if another major terrorist attack rocks Europe in the near future - and if the crime is linked to bombers crossing national borders without checks, the strain could prove unbearable. A halt to the Schengen system would be a disaster for the Balkan countries, millions of whose citizens have made use of the freedom to travel, study and work, sometimes illegally. It has been a major reliever of social and economic tension and instability in all the countries concerned, even if it has also contributed to the brain-drain phenomenon. For Kosovo, it would be especially galling. The Cinderella of the Balkans has been waiting patiently for an invite to join the visa-free arrangement with Europe ever since it received a “road map” in 2012. The risk is growing that - by the time Kosovo is deemed worthy of accessing the benefits of the system - it could no longer exist.

November 2015

news

measures

Albania Muslims Seek State Aid to Control Rebel Mosques Albania’s official Islamic community seeks state aid to help it deal with rebel imams who resist its authority.

Albania Warned to Take Islamist Threats Seriously

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

he Albanian Muslim Community, KMSH is seeking state aid to quell a resistance by a number of mosques concerning issues of property and the appointments of the imams to preach in them. Following the Paris massacre, which has raised the alert against religious extremism all over the world, the KMSH has redoubled its efforts to put the rebel mosques under its own control - and is seeking the state’s help in this task. Concerns about extremism rose on March 2014 when two self-appointed imams heading mosques independently from the KMSH were arrested on charges of recruiting jihadists to fight for radical Islamist groups in Syria. The head of the Islamic community in Tirana, Ylli Gurra, told BIRN that KMSH representatives are meeting state institutions including the police regarding security issues within the Muslim community and will soon meet representatives handling the legalisation of properties, regarding the properties of some of the rebel mosques. “We don’t want the past to be repeated and are making every possible legal attempt to prevent extremist ideas from flourishing any longer in these mosques. These ideas have encouraged the departure of dozens of Albanians to Syria to fight alongside terrorists,” Gurra said. He says that it is their duty to keep a close eye on every religious activity related to Muslim believers. “We want to preserve religious harmony in the country and the peaceful traditional of Islam that Albanian Muslims have preached historically. We want to contribute to keeping Albania’s international reputation as a country where different religions live in peace,” he continued. The KMSH, formed in 1923 and re-established in 1990 after the right to practice religion was restored in formerly atheist Albania, is the only Muslim organization that the state recognizes and collaborates with. Having this exclusive position, it claims the right to administer and oversee every mosque in Albania, as no other Muslim religious organisation is officially registered in the courts and approved by the State Committee on Cults. The KMSH administers the properties of around 850 mosques in the country, but around seven rebel mosques operate outside its jurisdiction. Ilir Hoxholli the former chair of the State Committee on Cults – the government institution that liaises with religious institutions – told BIRN that these

Police officers patroling on the streets of Tirana, after the Paris attacs. Photo:M.Dibra, LSA

Fatjona Mejdini | BIRN | Tirana

Skender Brucaj, the head of Albanian Muslim Comunity . Photo: Malton Dibra

“We want to preserve religious harmony in the country and the peaceful traditional of Islam that Albanian Muslims have preached historically. We want to contribute to keeping Albania’s international reputation as a country where different religions live in peace” mosques outside KMSH jurisdiction were build illegally. “These mosques were built without permits, are not legalized and are not supported by any approved organization or court decision,” he said. “If they get the support of the KMSH, their legalisation is possible. If not, they will have difficulties doing so or it will be impossible,” he added. “The rights of religion are protected by the constitution, but this does not mean that this right can be violated, without following the law of the state,” he continued. Besides the issue of property, what most concerns the KMSH is that the imams of these mosques were not appointed by its own structures but appointed themselves. One of the rebels imams, Armand Ali, preaches in the Unaza e Re mosque, well known after its previous imam, Abdurrahim Balla, was arrested and detained under terrorism charges.

Armand Ali, whose mosque operates outside the KMSH’s jurisdiction, told BIRN that the KMSH is breaking international law on the freedom of religion by trying to exclusively direct and control Albanian mosques. “This is in opposition to national and international laws, which guarantee freedom of religion to everybody without distinction,” he said. “The KMSH wants to have control every mosque in Albania, violating the right of religion to those who frequent these mosques,” he added. The self-appointed imam also says the leaders of KMSH are unofficially appointed and controlled by the Albanian state, violating the principle of non-interference in the internal affairs of religious communities. “Their claims would only hold up if Albania was a country ruled by Sharia law, not a secular state like this country,” he claimed. Asked about the reputation of his own mosque, since the previous imam was arrested for terrorism, Armand Ali said that was a thing of the past. “There are no such claims made against my name. Sermons are open and everybody can come and listen,” he said. “The allegations made against my predecessor have still no been proven even after 30 court sessions,” he continued. In the last census in 2011, around 60 per cent of Albanians declared that they are Muslims. Investigative articles published by BIRN Albania have established that around 90 men, women and children from Albania went to Syria from 2012 to 2014 to join ISIS forces.

lbanian police spokesperson Genti Mullai told media on Monday that officers are investigating people believed to have been responsible for an Islamist attack threat to Interior Minister Saimir Tahiri. “We don’t have anyone under arrest yet, but we are interviewing people who have information about this threat and those who might be behind it,” said Mullai. A threatening email received by Tahiri on Saturday said that “holy war has started against all those who are involved in the war against the Islamic State”. NATO member Albania has troops serving with the coalition fighting the Taliban in Afghanistan and has collaborated with foreign intelligence agencies involved in combatting ISIS. Threats were also sent to some media after they reported on the email that was sent to the minister. Fabian Zhilla, an organised crime researcher for the Open Society Foundation in Albania, told BIRN that the threats must be taken very seriously because ISIS has pledged to attack Muslim-majority countries that have alliances with the West. Zhilla argued however that the Albanian state should not just impose repressive measures but take a more subtle, grassroots community approach. “We have to have a very professional approach towards the problem and not a repressive one which can bring further damage and create stereotypes for the innocent Muslim community,” Zhilla said. The head of the Muslim community in Tirana, Ylli Gurra, also told BIRN that Albania should take extremist threats seriously. “We don’t have any immunity from extremist attacks, Albania has to bear this in mind,” Gurra said. He said that the Muslim community in Albania and state institutions have been communicating more frequently recently in an attempt to avert any potential problems. “We have kept in close communication with state structures these days in order to pass on the information we have about every radical religious place in the country and any extremist individual in Albania. It is important that we all collaborate in this difficult moment that the world is facing,” Gurra said. In the last census in 2011, around 60 per cent of Albanians declared that they are Muslims. Investigative articles published by BIRN Albania have found that around 90 men, women and children from Albania who went to Syria from 2012 to 2014 to join ISIS. From 2014 onwards, the Albanian authorities have put more investment into anti-terrorist units as well as tightening up legislation.

November 2015

War Crimes Serbia to Adopt National War Crimes Strategy More than a decade after Serbia started to prosecute war crimes, the country is to adopt its first-ever strategy to comprehensively deal with offences committed during the 1990s conflicts.

Ivana Nikolic | BIRN | Belgrade

Balkan States Woo Chinese Investors at Summit At the ‘16 + 1’ summit, which opened on Tuesday, China is deepening its interest in Southeastern Europe, investing in trade, finance, agriculture and infrastructure projects. BIRN | Zagreb

he 4th annual Economic and Trade Forum between China and 16 countries of Central and Eastern Europe started on Tuesday in China’s eastern coastal city of Suzhou. The initiative, called “16 + 1”, was initiated by China in 2012, as it seeks to improve trading and economic ties with 16 countries in Central and Eastern Europe – Albania, Bosnia, Bulgaria, Croatia, the Czech Republic, Estonia, Hungary, Latvia, Lithuania, Macedonia, Montenegro, Poland, Romania, Serbia, Slovakia and Slovenia. After the first three summits, in Warsaw, Bucharest and in Belgrade last year, the summit is being organized in China for the first time. Of the 16 European countries invited to attend, 15 have sent prime ministers, deputy prime ministers or presidents. Croatian Prime Minister Zoran Milanovic is missing the summit for a second year in a row, after missing the meeting in Belgrade in 2014 owing to rocky political relations with host country Serbia. This year, Milanovic is not going due to the ongoing negotiations of forming a new government in Croatia following the recent elections. The chair of the Croatian parliament, Josip Leko, has gone instead of Milanovic “It’s important for Croatia to be present at the table where China is opening its cooperation with these [neighbouring] countries,” Leko said on Tuesday. “We... have expressed are opinion and presented some projects and ideas, which we hope will be accepted in future,” Leko said, not specifying which projects Croatia had in mind. Croatia’s Chamber of Commerce is leading a delegation of 13 Croatian companies that have met Chinese partners on the sidelines of the summit. Officials from the company Rijeka Port

have declared in interest in the Chineseplanned project for a “Maritime Silk Road”. China has presented its plans for a new seagoing “Silk Road”, recalling the historic trading route through Central Asia, in which Central and Eastern European countries will form the western segment. The project is designed to connect Chinese ports with those in Europe and the idea is that China will invest in building up these ports. Serbian Prime Minister Aleksandar Vucic, present at the summit, has meanwhile met Chinese companies on Serbia’s behalf and discussed various projects and investments. Vucic pointed out that a Chinese company, the second largest producer in the steel industry, is interested in buying the troubled Smederevo steelworks. He stressed that the sale of Smederevo was essential for ensuring the company’s long-term survival and the jobs of 5,000 people. “Our basic condition in all discussions is that 5,000 people remain at work, because we need to protect the workers and Smederevo,” he said. Speaking about the construction of the new rail link from Budapest in Hungary to Belgrade, for which China’s Exim Bank is providing cash, he said the price had not yet been agreed. Albania and Montenegro meanwhile on Wednesday signed an agreement with a private Chinese company, Pacific, to start building the “Blue Corridor” - a road that will connect the two countries alongside their shared Adriatic coast. Albanian Prime Minister Edi Rama is also attending the summit in China, where he plans a bilateral meeting with the Chinese Prime Minister, Li Keqiang. At the sidelines of the summit, Macedo-

nian Prime Minister Nikola Gruevski has held meetings with Chinese companies aimed at presenting the potential for investment in Macedonia as well as concrete projects in the area of energy, agriculture and tourism. “We have offered several projects and exchanged ideas and suggestions and we will continue our contacts with the Chinese companies,” Gruevski said. The two most visible projects carried out in Macedonia so far with Chinese money are the construction of two stretches of highway that began last year. Macedonia took out a loan worth 574 million euro from the Chinese Export-Import Bank to complete the highways. Montenegro hopes to attract more Chinese companies to invest in road and railway infrastructure and energy - and would also like to see more Chinese tourists. Prime Minister Milo Djukanovic said boosting the capacity of the main Port of Bar, the modernisation of the Bar-Belgrade-Budapest railway and building new hydropower plants would attract Chinese investment in the region. In April, Montenegro and the Chinese consortium CCCC-CRBC, as partners, started construction of the first Montenegrin highway, which will connect the Adriatic coast via Belgrade and Budapest with Central and Western Europe. Construction of the highway at a cost of about 800 million euro is mainly being financed by Chinese banks loans. “Although we are at the gates of the Adriatic, we are still relatively difficult to access and poorly connected. That’s why we started construction of the highway, our largest infrastructure project, which is being realized with Chinese partners,” Djukanovic said.

erbia’s justice ministry told BIRN on Thursday that the first draft of its National War Crimes Strategy will be published by the end of December and then thrown open for public debate before being sent to the government for adoption. “The strategy is supposed to cover all the relevant questions concerning investigations and war crimes proceedings,” the ministry said. The ministry declined to give more details about the strategy’s content. However officials have previously stated that it will ensure state support for all institutions dealing with war crimes in Serbia, including police, prosecutions and courts. “This will show the clear and unequivocal support of the government of Serbia to all institutions which work on punishing war crimes, whatever the race, ethnicity or religion of the perpetrator,” Milica Kolakovic Bojovic from the justice ministry said last month. Sandra Orlovic, the director of Belgrade-based Humanitarian Law Centre, which put together its own model strategy, aimed at helping the Serbian authorities to prepare their official version, told BIRN that its main goal should be preventing impunity for war crimes. “Unless there is a dramatic change in institutions’ attitude towards the prosecution of war crimes, impunity for crimes will definitely prevail in Serbia and the victims will not see justice,” Orlovic said. She argued that the national a strategy needs to tackle some of the main flaws in prosecuting war crimes, such as the prosecution’s poor efficiency, the courts’ fluctuating standards and the dysfunctional witness protection system. “All these are problems that the strategy has to solve in a clear and unequivocal way,” she said. According to the latest report by the Organisation for Security and Cooperation in Europe’s mission to Serbia, the country is still lagging behind on war crimes prosecutions and hasn’t yet brought high-ranking suspects from the 1990s conflicts to court. The report also said that Serbia’s war crime institutions “have been the object of political pressure since their establishment”. In the 13 years since war crimes chambers and special prosecutions were established in Serbia, 162 defendants have been charged. Between 2003 and 2014, there were 49 different trials, but only 27 of them have been completed with a final verdict, in which 60 per cent of those accused were convicted. The OSCE report said there are currently 23 cases in the investigation phase and more than 1,000 in pre-investigation. Commenting on the OSCE report, Serbia’s chief war crime prosecutor Vladimir Vukcevic insisted that his office had achieved a lot, explaining that “fragile institutions dealing with war crimes are due to constant pressure on our work.”

November 2015

“Diploma Factories”: Kosovo and Albania Churn Out Graduates with Few Prospects More and more young people are getting university degrees but many end up jobless or in low skilled work. Jeton Mehmeti | BIRN | Tirana, Vienna and Graz

vni Avdiu has an impressive range of academic qualifications from three different countries. The 42-year-old has three bachelor’s degrees from universities in Pristina, Kosovo; a master’s degree from the University of Tirana, Albania; and a PhD from Saints Cyril and Methodius University in Skopje, Macedonia. But one thing Avdiu does not have is a job. His case is an extreme example of a phenomenon in all three countries where he has studied, and elsewhere in the Balkans — people are graduating from universities in ever larger numbers but many cannot find work. And if they do get a job, it often does not reflect their level of education. By interviewing graduates, academics, policymakers and analysts, and by drawing on official data, the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, has identified several reasons for this predicament. These include cronyism in the dispensing of state jobs, policies focused on boosting the number of students rather than the quality of education, the dire state of the region’s economies and a failure to design courses that fit the needs of the labour market. This BIRN special report also explores potential solutions to these problems, including a look at the education system in Austria, which has one of Europe’s lowest youth unemployment rates. Avdiu is an ethnic Albanian who was born in Kumanovo, Macedonia, and divides his time between Macedonia and Kosovo. He is a citizen of both countries. His undergraduate degrees are in journalism, sociology and philosophy and his PhD focused on the evolution of Albanian political parties in Albania, Kosovo and Macedonia from 1990 until 2010. But his only regular income is 45 euros per month in unemployment benefit from the Macedonian state. “Mine is a discouraging example for young people,” he says. “There’s no point in studying hard and trying hard.” Avdiu’s story highlights one reason why many graduates have difficulty finding work — in the public sector, jobs are given out through political patronage. For years he has been applying for jobs at the universities of Pristina and Tetovo, in western Macedonia. In Tetovo, he says, he has been explicitly told that he has no chance

of a job unless he joins a political party with the influence to get him on board. “They make fun of me. They told me ‘without joining the party even 15 PhDs can do nothing for you’,” he says. “This is the price I am paying for refusing to be a conformist and a bootlicker to political parties in Kosovo and Macedonia.” Wiretapped conversations released by Macedonia’s opposition earlier this year appear to provide concrete examples of government officials discussing hiring and promoting public sector workers because they are supporters of the ruling party. Kosovo’s master baristas Since Kosovo declared independence in 2008, the number of unemployed graduates has more than doubled from 2,953 to 6,840, according to the Ministry of Labour. A large number of these graduates come from the University of Pristina, the oldest public university in the country, which confers around 5,200 bachelor’s degrees and more than 900 master’s degrees each year. In recent years, a kind of “master’s-mania” seems to have gripped Kosovo, with students increasingly concluding they need a postgraduate qualification to get work. But even a master’s degree is often not enough to secure a decent job. Blerim Cakolli, 30, has both a bachelor’s and a master’s degree from the Faculty of Law at the University of Pristina. Since he graduated with his second degree three years ago, he has been working full-time — not as a lawyer, but as a waiter in a café. Such a high level of education among catering staff may explain why one travel site last year claimed Kosovo baristas make the greatest macchiato coffees in the world. “After I finished my studies, I applied for lots of jobs related to my profession, in government ministries, courts and other public institutions, but I was never successful,” says Cakolli. Cakolli has completed a one-year internship at the Basic Court in Pristina and has attended various training courses. When he asks employers why he has not been chosen for a job, the most common reply is that he lacks three years of professional experience. But, like Avdiu, he believes the real reason he cannot get a job is widespread cronyism. “It’s become the practice that jobs are advertised in the public sector just as a for-

mality,” he says. “The person they want for the job may be already working there.” Cakolli’s view is widely shared. According to a poll published this year by the United Nations Development Programme, 81 per cent of Kosovans believe that family connections, bribes, party allegiance and other factors that have nothing to do with merit are most important when it comes to getting a public sector job. Only about 15 per cent think education, professional experience and vocational training play a role. Quantity over quality But analysts say graduates are also struggling to find jobs due to poor education policies. In the last 10 years, ministers have focused on increasing student numbers at the expense of quality education, says Dukagjin Pupovci, executive director of the Kosova Education Centre, a non-governmental organisation that aims to improve standards in schools and universities. Since 2008, the number of students at the University of Pristina alone has increased from around 30,000 to more than 53,000 — a very large number for a city with a total population of around 200,000, according to the 2011 census. The government has also opened five other public universities and accredited around 25 private ones. The University of Pristina is regarded as the best public university in the country. But in October 2015 it was ranked 4,046th in a list of world’s best universities — far behind others in the region, including the University of Ljubljana (ranked 216th) and the University of Belgrade (431st). “Almost nothing has been done to improve the quality of higher education which has resulted in producing large numbers of graduates who are not prepared for the job market,” Pupovci says. “Although a university degree increases the chances of employment, nevertheless the huge number of graduates makes employment more difficult.” However, the government has an incentive to encourage as many as people as possible to go to university. According to Kosovo’s statistical rules, students are not counted in the official unemployment rate, which is already extremely high at around 35 per cent. ‘Diploma factories’ Albania too has seen a rapid increase in

universities and students. Between 2008 and 2013, the number of students in Albanian public and private universities almost doubled from around 93,000 to about 173,000, according to official statistics. This has also raised concerns about quality. Last year, Prime Minister Edi Rama ordered the closure of 18 private colleges after an inspection report concluded they were handing out diplomas and degrees of dubious quality. Over just a few years, Rama said, private universities had handed out 32,000 degrees — half of them issued by a single university. Before coming to power, Rama had criticised the lax accreditation of private universities which he said had turned into “diploma factories”. In both Kosovo and Albania, officials say they recognise the university system needs reform. Kosovo’s Education Minister Arsim Bajrami says the main focus in higher education policy so far has been to increase the number of public universities, to raise the number of students and to bring the Kosovo system into line with European standards. But, he says, “now we are implementing a project that aims to study the needs of the labour market, and we will ask universities to review their programmes in accordance with the results”. “We are working on a new bill on higher education that will bring a lot of changes, all in the spirit of increasing the quality of higher education,” he says. Rama’s government asked a group of experts led by Arjan Gjonca, a demographics professor at the London School of Economics, to draw up reforms of the higher education system. “We need institutions that will be able to create that student of the future, that well-trained student, who can find a job and is prepared for life,” Gjonca declared. The bill based on the commission’s proposals was blocked by Albania’s president in August, showing how hard it can be to turn rhetoric about education reform into reality. It came into effect after being passed by parliament again, in the face of continued resistance from student organisations and many academics. They see the new law as an attempt to privatise higher education and argue it violates the principle of autonomy for universities. Meanwhile, shortcomings in education policy mean that some private companies have to deal with the shortage of a skilled

November 2015

Blerim Cakolli, who has a judiciary diploma and works as a waiter

Shaban Buza, a profesor of mecanic enginery with his students

workforce. Brickos is a company that produces bricks in the small municipality of Ranillug, eastern Kosovo. It employs nearly 90 people but bosses say finding well-qualified workers is a big challenge. During a tour of the plant, one manager says the firm had to hire an engineer from Serbia to set up their machinery because they could not find someone from Kosovo. Yet, from the University of Pristina alone, more than 100 students graduate in mechanical engineering each year. Connecting theory and practice is a major challenge for Kosovo’s universities, however. The University of Pristina, whose annual budget is just 30 million euros, cannot afford to create state-of-the-art labs. But staff say they use what they have to give students a sense of the real world. “We can’t provide much practical work here, but at least we try to make students feel the noise of the engine, so that they’re not terrified when they go into the field,” says Shaban Buza, a professor of mechanical engineering in Pristina. Buza, who was appointed in October as rector of the public University of Gjakova in western Kosovo, says any reform of higher education has to go hand in hand with an analysis of the labour market. “We can’t have an education strategy without an employment strategy, which will show which profiles we need in the future,” he says. “Today we have an excessive number of graduates in economics and legal studies.” Young Europeans A year after Kosovo declared independence, the government paid the advertising agency Saatchi & Saatchi millions of euros to produce a short film with the tagline “Kosovo, The Young Europeans”, presenting an upbeat image of Europe’s newest country and its youthful population. But the reality has proved very different. Youth unemployment now stands at around 60 per cent. Many of Kosovo’s young Europeans have decided their future lies elsewhere on the continent. In the early months of this year, between 50,000 and 100,000 people poured out of the country, seeking better economic prospects in the wealthier countries of the European Union. Some analysts argue ministers should accept economic migration as a fact of life in Kosovo —and education policy should be tailored to the labour market not just at home but also

abroad. “Migration is a necessary lifeline for Kosovo, as it has been for generations,” says Besa Shahini, one of the authors of a report by the European Stability Initiative, a Berlin-based think tank, entitled ‘Why Kosovo Needs Migration’. “The jobs which Kosovars get abroad are affected by the quality of education in Kosovo,” Shahini says, adding that too many young people study subjects such as economics and law, rather than learning “marketable skills” such as working in carpentry, textiles or the caring professions. “A refocus on vocational schools in Kosovo is needed to train youth for jobs in Kosovo but also abroad,” she says. Among those whose skills are in demand abroad are doctors. In the last three years, more than 400 doctors have left the country, according to the Kosovo Health Trade Union. The average salary for a specialist doctor in Kosovo is just 600 euros — if they can even find a job. One specialist doctor who declined to be named told BIRN he was now working in a supermarket after being fired from a clinic because he supported a political party that lost power locally. Opportunity calling In Kosovo and Albania today, the sectors that are expanding and hiring workers are often not looking specifically for university graduates. On a sunny day in June, Andi Fosa, the manager of Tregi Kosovo, a call centre company based in the Pejton district of central Pristina, wears a big smile as he welcomes a new candidate for a job interview. Each week he receives dozens of job applications. The company employs about 70 people, selling Italian food products on the phone in German and English-speaking countries. The size of the workforce at Tregi Kosovo — a branch of 3G Brothers Holding, an international company based in Lugano, Switzerland — can vary considerably depending on the work the centre is undertaking. A few years ago, it had more than 170 people working the phones. Having a university diploma is not necessary to work in a call centre and does not mean a larger salary, even though many of Fosa’s employees have more than one degree. “Knowledge of the language, basic computer skills, and being a positive person is all you need to work here,” says Fosa. Kris-

tiana Gjoni tells BIRN she has been working at Tregi Kosovo for almost three years. She earns 270 euros a month, with the possibility of commission on top. She has two bachelor’s degrees from the University of Pristina, one in German and one in journalism. “I enrolled in two different faculties just so that if one profession didn’t offer me a chance of a job, maybe the second one would,” Gjoni says. “But in the job that I’m doing, a university degree means nothing.” Tregi Kosovo’s parent company also has seven call centres in Albania. In fact, there are 12 call centre companies among the top 100 employers in Albania, employing a total of 9,500 people, according to Ardian Hackaj, the author of a study on employment trends in Albania published this year. Hackaj says one of the most surprising findings of his research was that 80 per cent of the companies he surveyed had no plans to hire graduates in the next 12 months. “They do have plans to employ young people, but not necessarily graduates,” he says. “This shows that owners do not hire diplomas and qualifications any more but people who ‘can do the job’.” The Austrian angle In Austria, where the unemployment rate is only six per cent, you can get a well-paid, skilled job thanks to a good education — without going to university. Fevzi Hajra, 21, finished his primary education in Kosovo but is now in his final year at a vocational school in the southern Austrian city of Graz, while also working at an engineering company. He earns around 1,400 euros per month and will soon be a qualified welder. He has decided he no longer wants to go to university. Austria has one of the lowest youth unemployment rates in the European Union, at around 10 per cent as of June 2015. In the Austrian education system, pupils choose one of two pathways — a general education that leads towards university, or a more vocational option that leads to qualification as a skilled worker, known as Vocational Education and Training, VET. Around 80 per cent of schoolchildren opt for a VET programme after their lower secondary schooling [pdf link]. “Austria has not focused exclusively on higher education, as other European coun-

Fevzi Hajra on the professional shcool of Graz

tries have done, because ... we have a very strong VET system, which qualifies people for jobs which are actually demanded by the labour market,” says Thomas Mayr, director of ibw Austria, a think tank in Vienna that focuses on vocational education. “Over 90 per cent of those who take VET are employed later on.” Vocational education is not an unknown concept in Kosovo and Albania. There are public vocational schools in both countries, but with a very poor reputation — nothing like the school in Graz where Fevzi Hajra is studying. At his school, students can become engineers specialised in steel, machine or tool construction. They can become welders and even fitness instructors. The Austrian system involves close cooperation between schools and companies, where students complete apprenticeships. At a Siemens engineering works in Graz that makes train undercarriages, apprentices are trained in fields including mechatronics, steel construction and machine operation. “Each year, 12 to 18 apprentices are enrolled here at Siemens. They practically learn everything that a mechanical engineering student does at the university level,” says Martin Kahr, who supervises apprentices at the plant. Back in Kosovo, tens of thousands of high school students apply for a university place, hoping they will not end up as the doctor working in a supermarket or the lawyer waiting tables. Fevzi Hajra, meanwhile, dreams of returning to Kosovo and taking over the metal works in his home town of Vushtrri with the help of an Austrian partner. That may sound overambitious, but at least Hajra still has a dream — unlike Avni Avdiu, who is thoroughly disillusioned from his years of trying to find work with five university degrees. “In this region meritocracy is long dead,” he says. “This is the place where family ties, political parties and corruption do the talking.” Jeton Mehmeti works as a policy analyst at the GAP Institute, a Kosovo think tank, and teaches at the Department of Journalism at the University of Pristina. This article was produced as part of the Balkan Fellowship for Journalistic Excellence, supported by the ERSTE Foundation and Open Society Foundations, in cooperation with the Balkan Investigative Reporting Network