Reporter.al Botimi Dhjetor 2018

06

INVESTIGIM

Arratisje nga Erdogan: Jeta në hije e gylenistëve në Tiranë

Të arratisur nga frika e burgosjes dhe e persekutimit në Turqi, dhjetra anëtarë të lëvizjes Gylen kanë gjetur strehë-por jo siguri në Tiranë, ku i frikësohen përndjekjes dhe miqësisë së qeverisë shqiptare me Erdoganin.

10

INVESTIGIM

Dokumenti pas DH Albania nxjerr zbuluar kompaninë e Ulajt

Autoritetet presin ndihmën nga SHBA për të zbuluar kush fshihet pas kompanisë fantazmë, por një dokument në QKB dhe rrethi i njerëzve pas DH Albania ekspozojnë kompaninë Gener 2.

16

MEDIA

Qeveria propozon këshill censure për median në internet

Dy propozime ligjore të hartuara nga qeveria “Rama” parashikojnë regjistrimin e medias në internet dhe gjobitjen dhe mbylljen e saj nga një institucion i quajtur Këshilli i Ankesave pranë AMA.

Nr.

40

Dhjetor 2018 E përmuajshme

BEBET VDESIN NË MATERNITET PËR MUNGESË INKUBATORËSH Të dhënat zyrtare të siguruara nga BIRN dhe intervistat me mjekë dhe drejtues spitalesh tregojnë se maternitetet shqiptare kanë një mungesë të theksuar inkubatorësh dhe pajisjesh mjekësore të nevojshme për të trajtuar foshnjet e lindura para kohe – një situatë e rënduar prej vitesh që po rrit në mënyrë alarmante vdekshmërinë foshnjore.

Ambjentet e sallës operatore dhe inkubatore për Neonatologjinë, në maternitetin ‘Mbretëresha Geraldinë’. Foto: LSA

2

Dhjetor 2018

BEBET VDESIN NË MATERNITET

04

PËR MUNGESË INKUBATORËSH ARRATISJE NGA ERDOGAN: JETA NË HIJE

06

E GYLENISTËVE NË TIRANË DOKUMENTI DHE NJERËZIT PAS DH ALBANIA

10

Maternitetet shqiptare kanë një mungesë të theksuar inkubatorësh dhe pajisjesh mjekësore për të trajtuar foshnjet e lindura para kohe – një situatë e rënduar prej vitesh që po rrit në mënyrë alarmante vdekshmërinë foshnjore.

NXJERRIN ZBULUAR KOMPANINË E ULAJT KOMPANIA E LIDHUR ME “BALFIN’, 1.5 MILIONË

4-5

12

EURO PËR LICENSËN E NAFTËSJELLËSIT TË BANKERS FËMIJËT INTERSEKS PËRBALLEN ME

14

NDËRHYRJE KIRURGJIKALE TË PANEVOJSHME QEVERIA PROPOZON KËSHILL

16

CENSURE PËR MEDIAN NË INTERNET

6-7 Të arratisur nga frika e burgosjes dhe e persekutimit në Turqi, dhjetra anëtarë të lëvizjes Gylen kanë gjetur strehë-por jo siguri në Tiranë, ku i frikësohen përndjekjes dhe miqësisë së qeverisë shqiptare me Erdoganin.

ENGLISH EDITION PREMATURE BABY DEATHS RISE IN ALBANIA’S CASH-STARVED HOSPITALS TURKS FLEEING A CRACKDOWN

18 20

FIND HAVEN IN ALBANIA 10

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

ALBANIA PM ACCUSED OF PLANNING ONLINE MEDIA CENSORSHIP

23

BALKANS IN 2019: CHANGE MUST COME FROM WITHIN

25

TRUTH AND JUSTICE: ROMANIA’S WRONGLY ACCUSED

28

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

ANALIZA

INVESTIGIME

T

ALBANIAN PROTESTS CHANNEL WIDER ANGER WITH RAMA GOVT

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Autoritetet shqiptare presin ndihmën nga SHBA për të zbuluar kush fshihet pas kompanisë fantazmë që fitoi dy tendera përmes falsifikimit, por një dokument në QKB dhe rrethi i njerëzve pas DH Albania ekspozojnë kompaninë Gener 2.

16 Dy propozime për ndryshime ligjore të hartuara nga qeveria e Ramës parashikojnë regjistrimin e medias në internet dhe gjobitjen dhe mbylljen e saj nga një institucion i quajtur Këshilli i Ankesave pranë Autoritetit të Medias Audiovizuale.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Dhjetor 2018

Ngjarjet e Dhjetorit

Protesta e studentëve Mijëra studentë protestojnë prej javësh kundër tarifave të larta dhe cilësisë së dobët të universiteteve shqiptare.

Foto: Ivana Dervishi

Reforma në drejtësi, ngrihen KLGJ dhe KLP Anëtarët e Këshillit të Lartë Gjyqësor u mblodhën të enjten për të zgjedhur kryetarin e institucionit më të ri që do të qeverisë sistemin e drejtësisë në vend. Naureda Llagami, e zgjedhur si përfaqësuese e shoqërisë civile mori 10 vota nga 11 gjithsej për të drejtuar Këshillin. Të mërkurën, edhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë zgjodhi Gent Ibrahimin si kryetar të saj.

Ibrahimi, i cili ka qenë njëherazi edhe ekspert për reformën në drejtësi mori 7 vota kundrejt kandidatit tjetër Nurian Seiti.

Nënkryetar i KLGJ-së u zgjodh Maksim Qoku, i cili mori shtatë vota. Ndërsa anëtarët e KLP zgjodhën nënkryetar Alfred Ballën, i zgjedhur si përfaqësues i shoqërisë civile. Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë janë dy institucionet kyç në arkitekturën e re të sistemit të drejtësisë në vend, të cilat do të drejtojnë sistemin gjyqësor dhe atë të prokurorisë. KLGJ dhe KLP kanë për detyrë emërimin dhe promovimin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në vend. Ato kanë gjithashtu një rol kyç në zgjedhjen e Gjykatës dhe Prokurorisë së Posaçme kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar, e njohur si SPAK si dhe shkarkimin e tyre me 2/3 e votave mbi propozimin e Komisionit Disiplinor.

Shkarkohet edhe kreu i Gjykatës Kushtetuese Kolegji i Posaçëm i Apelimit vendosi shkarkimin e kreut të Gjykatës Kushtetuese, Bashkim Dedja, duke arsyetuar se ai nuk kishte arritur një nivel të besueshëm në deklarimin e pasurisë.

Vendimi për Dedjen u mor të hënën, pas tre seancash. Dedja ishte konfirmuar më 13 qershor me shumicë votash nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit me mendimin në favor të kryesueses Valbona Sanxhaktari dhe anëtarit të trupit gjykues, Roland Ilia, ndërkohë relatorja e çështjes Xhensila Pine votoi kundër konfirmimit të tij në detyrë. Vendimi i KPK u apelua nga Komisioneri Publik pas rekomandimit të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit, ONM, për kriterin e pasurisë, duke arsyetuar se sa i përket kriterit të pasurisë vendimi i KPK-së nuk ka qenë i bazuar në prova. Kolegji i Posaçëm i Apelimit i udhëhequr nga Ardian Hajrdari si kryesues, Luan Daci relator dhe gjyqtaret Albana Shtylla, Rezarta Schuez dhe Natasha Mulaj,

vendosi për herë të parë të prishë një vendim të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, duke pranuar arsyetimet e Komisionerit Publik ndërsa vendosi shkarkimin e Dedjas. KPA i dha të drejtë Komisionerit Publik, sipas të cilit Dedja kishte probleme në justifikimin e pasurisë dhe burimin e ligjshëm të saj e të personave të lidhur për tre asete, përfshi një apartament 98m2 në Tiranë i blerë në vitin 1997, një apartament 146 m2 dhe një garazh në kompleksin ‘Nobis’ në Tiranë dhe një apartament në përdorim në Golem me sipërfaqe 60 m2.

Kritikohen rregullat e Veliajt për Tiranën Një numër organizatash të të drejtave të njeriut i bënë thirrje anëtarëve të Këshillit Bashkiak Tiranë të mos miratojnë një projektvendim që mes të tjerash, nxjerr të paligjshme lypjen në rrugët e Tiranës, ndëshkon grafitet (me përjashtim të atyre të autorizuara nga bashkia) apo ndalon vendosjen e tabelave, pankartave apo banderolave pa leje si shkelje të të drejtave themelore të njeriut. Sipas projektvendimit, i cili po diskutohet sot në Këshillin Bashkiak të Tiranës, ndalohet “kërkimi i lëmoshës në mjedise publike dhe fshirja ose pastrimi i xhamave të makinave në semafor”. Shkelësit, pra lypësit, mund të dënohen nga Policia Bashkiake me gjoba nga 2 mijë në 10 mijë lekë. “Një person që kërkon lëmoshë në rrugë për të mbijetuar, e cënon njëlloj moralin publik në qytetin e Tiranës si një person që tall dhe fyen një të moshuar apo një person me aftësi të kufizuara, apo që urinon në ambiente publike. Këta persona janë njëlloj kundravajtës dhe gjobiten njëlloj. Pyetja që shtrojmë është: Si cënohet morali publik nga një person që kërkon lëmoshë?”, vijon më tej deklarata. Organizatat shprehen veçanërisht të shqetësuara për disa aspekte të projektvendimit që duket se shënjestrojnë lirinë e shprehjes, duke konsideruar si të dënueshme “mbajtjen e banderolave fyese” apo duke dënuar grafitet.

Komisioni i Venecias rrëzon “vetingun në politikë” Komisioni Europan për Demokraci përmes ligjit, i cili njihet më së shumti si Komisioni i Venecias, kritikoi në një deklaratë propozimin e Partisë Demokratike të Shqipërisë për veting në

politikë duke argumentuar se propozimi “nuk ofron udhërrëfyes dhe masa mbrojtëse dhe mund të sjellë abuzim me pushtetin.” Partia Demokratike propozoi atë që e quajti “Veting për Politikanët” përmes disa ndryshimeve kushtetuese që synojnë të ndalojnë njerëzit e dënuar “dhe ata të lidhur me krimin” që të garojnë në zgjedhje. Komisioni e kritikon propozimin në mënyrë tërësore dhe këshillon që synimi i propozimit, pastrimi i politikës nga krimi, duhet të kryhet “përmes dialogut parlamentar mes të gjitha partive politike” si dhe përmes debatit në shoqërinë shqiptare në tërësi. “Komisioni mendon se amendimet kushtetuese të propozuara për vetingun e politikanëve, duke përfshirë vlerësimin e lidhjeve të tyre me krimin e organizuar, dështon të përcaktojë kritere të qarta dhe masa mbrojtëse për një proces të tillë delikat dhe mund të sjellë lehtësisht abuzim me pushtetin,” thuhet në njoftim.

Gjykata rrëzon banorët për inceneratorin e Fierit Gjykata Administrative e Shkallës së Parë Tiranë rrëzoi një prej pikave të objektit të padisë së banorëve të fshatit Vërri të Bashkisë Fier dhe shoqatës “Aleanca kundër importit të plehrave të rrezikshme”, atë të marrjes së masës së sigurimit të padisë, duke vendosur pezullimin e punimeve të inceneratorit deri në zgjidhjen përfundimtare të çështjes me vendim gjyqësor të formës së prerë. Gjatë zhvillimit të seancës gjyqësore, gjyqtarja Afërdita Maho u dha fjalën palëve për të paraqitur pretendimet e tyre.

Ambjentalisti Lavdosh Ferruni i kërkoi gjykatës që të pranojë marrjen e masës së sigurimit të padisë dhe të vendosë pezullimin e punimeve të inceneratorit të Vërrisë, duke pohuar se ndërtimi po kryet me fondet e taksapaguesve shqiptarë në kundërshtim me ligjin dhe duke përdorur dokumente të falsifikuara. Sipas Ferrunit, studimi i fizibilitetit të kompanisë pasqyron një tjetër zonë, rreth 7 kilometra nga vendi ku po ndërtohet inceneratori.

Avokati mbrojtës i Shoqërisë “Integrated Technology Waste Treatment Fier” shpk, Eno Bushi, i quajti pretendimet e paditësve të pambështetura në prova. Pasi gjyqtarja e çështjes Afërdita Maho dëgjoi palët, shpalli vendimin duke rrëzuar kërkesën e palës paditëse me argumentimin se: “pala paditëse nuk arriti dot të provojë në bazë të provave shkresore për pasojat dhe dëmet e pretenduara”. Avokaja Dorina Ndreka u shpreh se do ta apelojnë këtë vendim të gjykatës.

4

Dhjetor 2018

INVESTIGIM

Bebet vdesin në maternitet për mungesë inkubatorësh Të dhënat zyrtare të siguruara nga BIRN dhe intervistat me mjekë dhe drejtues spitalesh tregojnë se maternitetet shqiptare kanë një mungesë të theksuar inkubatorësh dhe pajisjesh mjekësore të nevojshme për të trajtuar foshnjet e lindura para kohe – një situatë e rënduar prej vitesh që po rrit në mënyrë alarmante vdekshmërinë foshnjore.

ESMERALDA KETA, ELISA GJERANI | BIRN | TIRANË

N

ë një mbledhje rutinë mëngjesin e 11 janarit 2018 në Spitalin Universitar Obstetrik-Gjinekologjik ‘Koço Gliozheni’ në Tiranë, diskutimet u ndërprenë kur fjalën e mori një mjeke nga shërbimi i Neonatologjisë, e cila iu drejtua e shqetësuar ish drejtorit Arben Rugia.

“Nuk mund të bëjmë sikur nuk ka ndodhur asgjë, po na vdes çdo ditë nga një fëmijë,” tha mjekja neonate, duke shtangur kolegët e saj. “Është e pamundur të punojmë në këtë situatë,” shtoi ajo, përpara se të ndërpritej nga Rugia, i cili e këshilloi që kjo bisedë nuk mund të bëhej në mbledhje.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se nga dita e Krishtlindjeve 2017 deri më 15 janar 2018, 11 foshnja të lindura ‘premature’ humbën jetën në këtë spital universitar. Në përgjigjen zyrtare, materniteti “Koço Gliozheni’ pranoi se gjysma e këtyre vdekjeve mund të ishin parandaluar, nëse spitalit nuk do t’i mungonin aparaturat e nevojshme mjekësore.

“Në më shumë se 50% të rasteve [që ndërruan jetë në fillim të janarit] bëhet fjalë për shtatzani shumë të vogla, për të cilat ne nuk kemi teknologji të përshtatshme për të siguruar mbijetesën,” tha spitali në një përgjigje me shkrim.

Në këtë maternitet ka një mungesë të theksuar inkubatorësh dhe shumica e inkubatorëve ekzistues janë jashtë funksionit. Pjesa e mbetur mund të përballojë vetëm gjysmën e pacientëve të vegjël që kanë nevojë për terapi intensive – një situatë e cila vazhdon prej vitesh, ndërkohë që Drejtoria e Spitalit dhe Ministria e Shëndetësisë kanë bërë një vesh shurdh dhe një sy qorr ndaj kërkesave të vazhdueshme të mjekëve.

“Ka të paktën 15 vite që në këtë shërbim nuk është bërë asgjë, vetëm ca prekje të vogla. Ministria i di të gjitha dhe jo vetëm kjo ministri, por të gjithë… pasi ky është një problem që vazhdon prej vitesh,” tha Edi Tushe, shefi i shërbimit të Neonatologjisë në “Koço Gliozheni”. “Edhe ato aparatura që kemi janë shumë të vjetruara në teknologji. Duhet të kesh mik ndonjë ministër apo dikë tjetër të rëndësishëm në qeveri që t’i lutesh e të sjellin

ndonjë gjë për spitalin,” shtoi ai, duke nënvizuar se stafi i mjekëve dhe i infermierëve po i rrudhet çdo ditë nga dorëheqjet për shkak të kushteve ‘të papranueshme’ të punës.

“Koço Gliozheni” nuk është i vetmi maternitet në Shqipëri që ka mungesë inkubatorësh, mjekësh dhe pajisjesh të tjera mjekësore, jetike për mbijetesën e foshnjave të lindura me probleme. Të dhënat e siguruara nga BIRN dhe intervistat me mjekë dhe drejtues në spitalet rajonale, tregojnë që e njëjta situatë alarmante është e përhapur në të gjithë Shqipërinë, e cila në vitin 2016 regjistroi për herë të parë në dy dekada, rritjen e vdekjeve tek fëmijët nën moshën 1 vjeç.

Vdekje të paralajmëruara Shifrat e vdekshmërisë foshnjore në Shqipëri janë ndër më të lartat në rajonin e Ballkanit. Sipas të dhënave të Agjencisë së Vlerësimit të Vdekshmërisë Foshnjore të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, në Shqipëri ka pasur 6.2 vdekje për 1000 fëmijë të lindur në vitin 2017 – vendi i dytë pas Maqedonisë për vdekshmërinë foshnjore në rajon. Sipas Institutit Kombëtar të Statistikave, INSTAT, vdekjet e fëmijëve nën 1 vjeç në Shqipëri u rritën me mbi 19 për qind gjatë vitit 2016, duke shënuar edhe rritjen e parë në dy dekada të këtij treguesi. Gjatë vitit 2016, 277 fëmijë nën 1 vjeç humbën jetën nga 233 vdekje të tilla që qenë shënuar në vitin 2015. Përgjatë 2017-ës janë shënuar 248 vdekje nën 1 vjeç përkundër 30,869 lindjeve të regjistruara.

Pjesë e kësaj tabloje të zymtë statistikore janë edhe 11 foshnjat që humbën jetën në maternitetin ‘Koço Gliozheni’ në fillim të vitit 2018. Dy mjekë që ishin të pranishëm gjatë mbledhjes së 11 janarit dhe folën në kushtet e anonimatit, i thanë BIRN që numri i lartë i vdekjeve për një kohë aq të shkurtër e kishte tronditur stafin mjekësor të spitalit. “Sapo dolëm nga mbledhja u interesuam se çfarë kishte ndodhur dhe morëm vesh që 24-orëshin e fundit kishin ndërruar jetë dy foshnja dhe 10 në total për 10-ditëshin e parë të janarit,” tha një mjek gjinekolog me 15 vjet eksperiencë.

“Ishte vërtet tronditëse,” shtoi ai.

Ambjentet e sallës operatore dhe inkubatore për neonatologjinë, në maternitetin ‘Mbretëresha Geraldinë’. Foto: LSA

Një mjek tjetër i shërbimit të gjinekologjisë shpjegoi që në shërbimin e Neonatologjisë në atë periudhë kishte më shumë pacientë se inkubatorë, ‘kështu që bëheshin edhe lidhje dyshe’ të foshnjave në pajisjet mjekësore jetike për mbijetesën e tyre.

“Unë kam 10 vjet që punoj aty dhe nuk ka ndodhur kurrë një situatë e tillë, ishte vërtet absurde, edhe pse fëmijët, sipas asaj që mësuam, ishin të gjitha lindje me problem,” tha ai. “Më besoni, që për një mjek është dëshpëruese të punojë në një situatë të tillë.” Në një përgjigje të detajuar për BIRN, maternitetin ‘Koço Gliozheni’ u ankua se nga 24 inkubatorë që i duhen, ka vetëm 6 në funksion. Por inkubatorët nuk janë të vetmet pajisje mjekësore që i mungojnë shërbimit të Neonatologjisë të këtij spitali. Mungesa ka në ventilatorë, pulsoksimetër, pompa infuzive, laringoskopë dhe një listë të gjatë pajisjesh të tjera, të cilat janë të nevojshme për të trajtuar foshnjat e lindura me probleme. Edhe ato pak pajisje që janë funksionale, janë të vjetra dhe të amortizuara, kushte që sipas mjekëve kërcënojnë seriozisht shërbimin ndaj pacientit.

Shefi i shërbimit të Neonatologjisë, Edi Tushe tha në një intervistë për BIRN se materniteti “Koço Gliozheni” ka një mesatare prej 4500 lindjesh në vit, ndërkohë që mesatarisht janë rreth 700 fëmijë që shtrohen në terapinë intensive dhe kanë nevojë për kujdes të specializuar.

“Në kushtet që kemi mund të përballojmë 50 % të rasteve,” nënvizoi Tushe.

Profesor Tushe sqaron se prej vitesh, mjekët e këtij shërbimi i kanë dërguar me dhjetëra shkresa drejtorisë së spitalit, e cila më pas ia delegon Ministrisë, ku i vë në dijeni për situatën ‘skandaloze’ ku duhet të punojnë, por të gjitha kërkesat e tyre kanë rënë në vesh të shurdhër. Disa prej këtyre kërkesave, të lexuara nga BIRN, paralajmërojnë drejtorinë e spitalit se kujdesi ndaj shëndetit të pacientëve nuk është më i mundur me aparaturat dhe pajisjet mjekësore në dispozicion.

“Mungesa e aparaturave dhe aksesorëve e bën të pamundur kujdesin që duhet ofruar për

neonatët intensivë dhe subintensivë,” shkruan Tushe në një shkresë drejtuar Drejtorisë së Spitalit në shtator 2017.

Një paralajmërim të ngjashëm mban dhe një kërkesë më e herët në kohë, e vitit 2016.

Në janar të 2018-ës, pas vdekjes së 11 foshnjave, materniteti i ka dërguar një relacion të zgjeruar Ministrisë së Shëndetësisë për situatën e vështirë në të cilën ndodhet, por sërish nuk ka pasur asnjë reagim konkret. Sipas përgjigjes zyrtare për BIRN, aktualisht materniteti ka 20 inkubatorë jashtë funksionit dhe 6 në funksion, ndërkohë që në terapinë intensive çdo ditë kanë nevojë për shërbim 18 deri në 34 bebe.

“Gjatë 2017 në repartin e kujdesit intensiv u shtruan 957 fëmijë, me një mesatare ditë-qëndrimi në inkubator nga 2 deri në 98 ditë,” shkruhet në përgjigjen e maternitetit “Koço Gliozheni”.

“Ka ditë që në inkubatorë janë 8-19 fëmijë prej të lindurve në maternitet dhe 6-15 fëmijë të ardhur nga rrethet. Shtretër të zënë mesatarisht çdo ditë janë 18 dhe në ditë të caktuara mund të shkojë deri në 34,” shton materniteti. Ndërkohë, në një kërkesë urgjente që mban datën 22 nëntor 2018, drejtuar kreut të këtij spitali dhe nëndrejtorit ekonomik, shërbimi i Neonatologjisë vë në dijeni për të disatën herë drejtuesit e lartë se ka nevojë emergjente për zëvendësimin e dozimetrave të ajrit dhe oksigjenit, të cilat janë pothuajse jashtë funksionit.

“Ju rikujtojmë se mosfunksionimi i tyre e bën të pamundur kryerjen e reanimimit të bebeve që kanë nevojë për reanimim në sallat e lindjes dhe operacionit. Ky problem është prezent prej shumë kohësh, por janë gjetur forma alternative për të realizuar këtë funksionim provizor të tyre. Aktualisht reanimimi është i pamundur me aparatet Neo Puff,” shkruan shërbimi i Neonatologjisë, i cili i kërkon drejtorisë së spitalit “të marrë masa në mënyrë emergjente për njësitë reanimatore (Neo Puff) në sallat e lindjes, të zëvendësohen rezistencat që prej kohësh nuk funksionojnë”.

Kjo qendër spitalore universitare, që pret rastet më të rënda edhe nga të gjitha spitalet

Dhjetor 2018

e rretheve, ka vetëm një laringoskop – një instrument shumë i domosdoshëm për të hapur rrugët e ajrit dhe realizuar kështu frymëmarrjen e drejtuar nga aparaturat. Materniteti përballet me vështirësi edhe kur duhet të dërgojë një të porsalindur me probleme shëndetësore drejt QSUT-së, pasi ka vetëm 2 inkubatorët për transport intensiv, të cilët janë të vjetër mbi 20 vjet dhe të papërshtatshëm.

Një infermiere e shërbimit të terapisë intensive që foli me BIRN në kushtet e anonimatit nënvizoi që gjendja në shërbimin e Neonatologjisë ishte dëshpëruese.

“Kemi nevojë për aparatura dhe medikamente,” tha ajo. “Si t’i them unë një prindi që nuk ka maskë oksigjeni për fëmijën e tij… Ne kemi vetëm duart, por këta fëmijë nuk shpëtohen vetëm me duart tona,” shtoi infermierja. Megjithatë, pavarësisht vështirësive të mëdha materniteti deklaron se “ndodh ekstremisht rrallë” që të fusin dy fëmijë në një inkubator, por edhe në rastet kur ndodh, bëhet për të lindurit binjakë, pasi sipas tyre kjo ka vetëm efekte negative në shëndetin e foshnjes.

Kushtet e punës largojnë mjekët Sipas shefit të shërbimit të Neonatologjisë, Edi Tushe, mungesa e kushteve në punë po sjell largimin e mjekëve specialistë dhe të infermierëve. Vetëm gjatë 2018-ës kanë dhënë dorëheqjen nga posti i mjekut neonat në këtë maternitet 3 mjekë. Nga 45 infermiere që i duhen këtij reparti intensiv dhe subintensiv, në organikë janë vetëm 20 infermierë, ndërkohë aktualisht në punë janë 17 – pasi një pjesë e tyre marrin leje barrë lindjeje apo kanë probleme të tjera shëndetësore. “Po më ikën edhe një mjek dhe shumë shpejt do punoj me 4 mjekë neonatë nga 8 që e kemi strukturën,” tha Tushe. “Për çdo mungesë dhe problem kemi vënë në dijeni të gjitha instancat, por situata vazhdon pa zgjidhje prej vitesh,” shtoi ai.

Një nga mjeket që është larguar nga shërbimi i Neonatologjisë në “Koço Gliozheni”, por që nuk donte të identifikohej, i tha BIRN se nuk mund ta përballonte më të punonte në ato kushte.

“Ata që po qëndrojnë ende në atë shërbim

janë heronj, ju nuk e imagjinoni dot se si punohet aty,” tha mjekja.

“Unë për vete nuk munda të punoja më në ato kushte skandaloze, ishte e papërballueshme psikologjikisht të mos mundesh të ndihmosh një fëmijë se nuk ka aparatura spitali, ndaj u largova,” shtoi ajo.

Edhe 4 mjekët e mbetur në këtë shërbim duke se po arrijnë pikën e tyre të vlimit, dhe në një shkresë të 20 nëntorit për drejtorin Genci Hyska, kërcënojnë dorëheqjen kolektive, duke nënvizuar se prej 2 vitesh janë sforcuar në pritje të një zgjidhje konkrete. “Është paralajmëruar në relacionet e mbarëvajtjes së punës në repart që mungesa e personelit mjekësor kërcënon seriozisht sigurinë dhe cilësinë e shërbimit ndaj pacientit,” shkruajnë mjekët.

“Meqenëse nuk kemi asnjë zgjidhje konkrete, ndjehemi të detyruar t’ju njoftojmë se kjo situatë është bërë tashmë e papranueshme dhe e patolerueshme – ne shumë shpejt do të detyrohemi të japim dorëheqjen kolektive,” paralajmërojnë ata, duke u lutur që të ndërmerren hapa për mbushjen e vakancave. Megjithatë, Tushe nënvizon që rekrutimi i mjekëve të rinj në një kohë të shkurtër nuk është i thjeshtë.

“Unë ia kam thënë Ministrisë se çfarë duhet të bëjë, por problemi është se këta i bëjnë strategjitë dhe i mbyllin në sirtar,” tha ai.

“Një mjek neonat duhet të planifikohet 5 vite më parë, kurse këtu tek ne hapen konkurset dhe nuk vjen askush – duhet mbështetje dhe stimul,” shtoi Tushe.

Braktisja e materniteteve të rretheve Sipas të dhënave të raportuara nga INSTAT dhe dy qendrat universitare spitalore obsetriko-gjinekologjike ‘Koço Gliozheni’ dhe ‘Mbretëresha Geraladinë’, më shumë se një e treta e lindjeve në vend ndodh në këto dy maternitete. Materniteti “Mbretëresha Geraldinë” deklaron 7120 lindje të reja, ndërkohë që numri i foshnjave që ndërruan jetë në këtë spital deri në një muaj pas lindjes është 38 .

Për periudhën janar-qershor 2018, ky maternitet regjistroi 3117 lindje të reja, ndërkohë që kanë ndërruar jetë 25 prej tyre,

përkundër 445 rasteve që kanë pasur nevojë për reanimim neonatal.

Nga ana tjetër, materniteti “Koço Gliozheni” raportoi mesatarisht 4500 lindje përgjatë vitit 2017, ndërkohë që në repartin e kujdesit intensiv janë shtruar gjithsej 957 të porsalindur. Ndër fëmijët e shtruar në këtë repart, vetëm 630 neonatë janë të lindur në këtë maternitet, ndërsa 327 të tjerë janë të ardhur prej rretheve, ose të rikthyer. Gerta Hagen, drejtoreshë ekzekutive e Fondacionit Spitalor i Nënës dhe Fëmijës, i cili që prej vitit 2014 operon në maternitetet “Koço Gliozheni”, “Mbretëresha Geraldinë” dhe tani po bashkëpunon edhe me maternitetin e Fierit, shprehet se megjithë problemet që kanë spitalet universitare, ato nuk mund të krahasohen me katandisjen e materniteteve rajonale.

“Do të gënjenim nëse do të thonim që nuk ka probleme, por unë nuk kam parë mjekë të neglizhojnë punën, të paktën në neonatologji,” tha ajo. “Nëse i krahasojmë dy maternitet e Tiranës, ata janë “Sheratoni” në krahasim me maternitetet rajonale,” shtoi ajo.

Në përgjigje të një kërkese për të drejtë informimi nga BIRN mbi numrin e inkubatorëve në spitalet shqiptare, Ministria e Shëndetësisë u përgjigje se në total ishin 134. Por intervistat me mjekë dhe drejtues spitalesh tregojnë që ky numër inkubatorësh lidhet më shumë me hyrjet në inventarë se sa me pajisjet funksionale nëpër maternitete.

Për shembull, për “Koço Gliozhenin” Ministria e Shëndetësisë tha se ka 27 inkubatorë, ndërkohë që spitali i tha BIRN se punojnë vetëm 6.

Materniteti i Korçës ka regjistruar në vitin 2018, 988 lindje nga ku 85 foshnja kanë pasur nevojë për inkubator. Sipas përgjigjes zyrtare të Ministrisë së Shëndetësisë, ky maternitet ka 7 inkubatorë. Të dhënat e Ministrisë hidhen poshtë nga drejtori i maternitetit të Korçës, Ardit Konomi.

“Në maternitetin e Korçës ndodhen 3 inkubatorë dhe 10 poste oksigjenimi, ku aktualisht një inkubator është me defekt,” tha ai, ndërsa theksoi se ka mungesa në stafin mjekësor, konkretisht për 2 mjeke obstetër-gjinekolog. “Shërbimi aktualisht mbulohet nga mjekë të dalë në pension,” tha ai.

Ministria i tha BIRN nëpërmjet përgjigjes zyrtare se në maternitetin e Durrësit ka 10 inkubatorë. Por edhe kjo e dhënë rezulton e pasaktë.

“Neonatologjia pajisjet i ka të mira, por duhen edhe më të mira akoma, pasi koha evoluon. Sepse kur i përdor gjërat, ato normalisht do vijë një ditë që duhen rinovuar. Ne kemi dy ekografi, por duhet edhe një tjetër.

Kemi kërkuar gjithashtu edhe monitor, megjithëse në repartin tonë figurojnë tre të tillë.

Inkubatorë kemi 6, tre funksionalë dhe tre më të vjetër që na shfaqin herë pas here probleme, duke u prishur, ndaj i kemi kërkuar Ministrisë së Shëndetësisë edhe 3 të tjerë”, tha Arjan Prodani, drejtori i maternitetit të Durrësit.

Në maternitetin e Durrësit numri i lindjeve në një vit shkon deri në 2500.

“Përsa i përket stafit mjekësor kemi mungesa të konsiderueshme, jemi vetëm 3 mjekë neonatë, ndërkohë që duhet të ishim 6-7 të tillë, madje edhe nga tre që kemi mbetur, njëra ka dalë në pension por vijon të punojë,” tha Prodani.

Por edhe në ato maternitete ku inkubatorët janë të mjaftueshëm, ka mungesë pajisjesh të tjera dhe të stafit mjekësor.

“Kemi mungesë të aparaturave, kryesisht të aparateve për oksigjenim dhe respiratore.

Mendoj se situata e inkubatorëve përsa i përket numrit të lindjeve është e përballueshme për momentin, ndërsa stafi jo gjithnjë është i mjaftueshëm,” i tha BIRN Servete Stakaj, doktoreshë në spitalin rajonal në Shkodër.

5

“Por të kishim edhe disa mjekë të tjerë në këtë sektor, shërbimi nuk do të ishte keq, madje do të na lehtësonin punën edhe ne të tjerëve,” shtoi ajo.

Mungesat janë të theksuara edhe në spitalet bashkiake të qyteteve të vogla, të cilat rastet e emergjencave i transferojnë në spitalet rajonale ose në dy qendrat universitare në Tiranë.

“Kemi vetëm një inkubator të kohës së komunizmit dhe dy dhoma neonate me ujë të ngrohtë e të ftohtë, kondicioner etj,” tha Kujtim Albrahimi, përgjegjësi i maternitetit bashkiak të Librazhdit.

“Në fakt duhet edhe një inkubator tjetër, duke parë numrin e lindjeve në maternitetin tonë. I kemi bërë kërkesa edhe Ministrisë së Shëndetësisë, jo për ta bërë pa faj, por mbase edhe Ministria kaq ka mundësitë,” shtoi ai.

Mungesat e mjekëve dhe aparaturave spitalet rajonale dhe bashkiake po sjellin gjithashtu pasoja fatale për pacientët.

Vetëm pak ditë më parë, më 7 dhjetor në Bulqizë, një grua shtatzënë humbi trinjakët e saj. Spitali nuk kishte mjek dhe lindja e parë është pritur nga një infermiere, derisa ka mbërritur me emergjencë nga Tirana ekipi i mjekëve ekspertë.

“Materniteti nuk kishte asnjë kusht, ndaj ne shkuam për të ndjekur shtatzaninë në Tiranë, madje më 8 dhjetor kishte kontrollin e radhës. Ata thjesht më thanë se lindi përpara kohe, por Bulqiza nuk ka asnjë mjek gjinekolog, këtu ka mbaruar çdo gjë,” tha Ferit Rexhepi, bashkëshorti i saj, ende i traumatizuar nga ngjarja, që sipas tij mund të ishte evituar.

Drejtori i Spitalit Bulqizë, Hazis Jella i pyetur në lidhje me rastin në fjalë, i tha BIRN se stafi bëri të gjithë përpjekjet dhe grupi nga Tirana erdhi shumë shpejt, por ishte i pamundur shpëtimi i foshnjave për shkak edhe të moshës së tyre të vogël. Jella nuk dha përgjigje në lidhje me mungesën e mjekut obstetër-gjinekolog në këtë maternitetit.

“Ne kemi mjekë që shërbejnë për çdo lloj urgjencë, këto janë kapacitetet tona,” sqaroi ai.

Për Gerta Hagen, handikapi qëndron tek mungesa e sistemi i referimit, i cili jo vetëm do të jepte një panoramë të qartë se çfarë diagnozash mund të trajtojë çdo spital qoftë rajonal, qoftë bashkiak, por një gjë e tillë do të ulte mbingarkesën edhe në spitalet Tiranës.

“Nuk kemi një protokoll të mënyrës se si rastet referohen. Në gjithë botën nuk ka spitale rajonale të specializuar për çdo gjë, por ke qendra të specializuara të grumbulluara,” tha ajo. “Për mua sistemi i referimit do të ishte një ndër masat më me sens në ruajtjen e shëndetit,” shtoi ajo.

Ish-ministri i Shëndetësisë, njëherazi gjinekologu i njohur Halim Kosova i tha BIRN se mungesa e aparaturave është një çështje serioze, por që zbehet për nga rëndësia në krahasim me largimin e mjekëve.

“Sa më shumë inkubatorë, aq më mirë normalisht. Nëse një spital nuk ka mjek, ai spital nuk ka se çfarë të porosisë,” tha ai.

“Për spitalet e rretheve duhet të bëhet një përllogaritje të lindjeve për të hapur më pas diskutimin nëse duhet të mbahen apo jo këto spitale,” shtoi Kosova.

Edi Tushe nënvizon se sugjerimet për zgjidhje nuk kanë munguar, por vullneti i autoriteteve për t’i zbatuar ato është shterpë.

“Ministria e Shëndetësisë e di se çfarë duhet bërë. Kam qenë pjesë e grupit të punës që ka hartuar strategjinë për shëndetin riprodhues, e cila përfundoi vjet, dhe aty ka një kapitull të veçantë për vdekshmërinë foshnjore,” tha ai.

“80% e vdekshmërisë foshnjore janë neonatë dhe pa ndërhyrë në këtë shërbim, rrezikojmë të bëjmë hapa prapa sa i përket këtij treguesi,” paralajmëroi Tushe.

6

Dhjetor 2018

INVESTIGIM

ARRATISJE NGA

ERDOGAN:

Jeta në hije e të përndjekurve gylenistë në Tiranë Të arratisur nga frika e burgosjes dhe e persekutimit në Turqi, dhjetra anëtarë të lëvizjes Gylen kanë gjetur strehë-por jo siguri në Tiranë, ku i frikësohen përndjekjes dhe miqësisë së qeverisë shqiptare me Erdoganin.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

N

jë mëngjes në fund të gushtit 2016, ende pa gdhirë, Esin dhe Hüseyin Sakınmaz mbushën makinën me ushqime të gatshme në shtëpinë e tyre në Stamboll dhe u nisën drejt Jugut, pa e ditur se ku do të përfundonin.

Ata u futën nëpër rrugë dytësore nga frika se kamerat në autostradë do të fiksonin targën e makinës dhe udhëtuan për qindra kilometra përbri fshatrave të Turqisë. Për tre ditë me radhë, hëngrën në heshtje vaktet në makinë dhe dremitën po aty. Nuk ndaluan askund për të pyetur për drejtimin, nga ankthi se mund t’i denonconin.

“Ndërsa bashkëshorti ngiste makinën, unë ndjehesha e paralizuar, pa qenë e zonja të flisja qoftë dhe një fjalë të vetme. Truri më ishte mprirë totalisht dhe nuk ndieja asgjë,” kujton Esin dy vjet më vonë, e ulur në një stol betoni pranë sheshit Skënderbej në qendër të Tiranës.

Nënë e tre fëmijëve dhe specialiste e marrëdhënieve me publikun në njërën prej zyrave të lëvizjes “Hizmet” në Stamboll, Esin Sakınmaz vendosi të largohej nga Turqia, më 19 gusht 2016, menjëherë pas arrestimit të 56 shoqeve dhe kolegeve të zyrës.

E bindur se ishte radha e saj, Sakinmaz i la tre fëmijët e mitur në kujdesin e prindërve dhe pas udhëtimit 3-ditor, u përvodh më 30 gusht 2016 në një avion që udhëtonte nga Adanaja drejt Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Plani ishte që i shoqi dhe fëmijët do ta ndiqnin pas në SHBA. Por në tetor 2018, pas një sërë peripecish, familja Sakinmaz ndodhej në Tiranë.

Lëvizja e krijuar nga kleriku Fetullah Gylen dhe ndjekësit e saj akuzohen nga Turqia si organizatorë të grushtit të shtetit të mbetur në tentativë në 15 korrik 2016, i cili shkaktoi 251 viktima. Gylen i ka mohuar akuzat dhe i ka cilësuar veprimet e qeverisë si “gjueti shtrigash”.

Sipas Amnesty International, më shumë se 50 mijë persona ndodhen në burg dhe po kaq ndiqen penalisht me masa më të lehta sigurie prej korrikut 2016, për shkak të

afërsisë me Lëvizjen Gylen.

Qindra mijëra turq të tjerë u larguan nga frika e përndjekjeve dhe u vendosën në vende të ndryshme. Vetëm në vitin 2017 sipas Eurostat, më shumë se 14 mijë qytetarë turq kërkuan azil në shtetet e Bashkimit Europian.

Një grup i vogël prej rreth 60 familjesh turke gjetën strehë në Shqipëri. Numri i tyre i shtohet një komuniteti të përbërë kryesisht nga mësues dhe punonjës në shkollat që ndjekin idetë e Gylen në Tiranë, të cilët ndodhen në Shqipëri prej fillimit të viteve 90’.

Prej më shumë se dy vitesh, qeveria e Turqisë i konsideron të singjashmit e Esin Sakınmaz si “terroristë” dhe i kërkon Shqipërisë ekstradimin e tyre. Kërkesat e vazhdueshme të Ankarasë kanë rënë deri më tani në vesh të shurdhër. Megjithatë, të arratisurit nga Erdogan jetojnë “në hije” në Tiranë.

BIRN intervistoi disa pjestarë të lëvizjes Gylen, të cilët pasi lanë gjithçka në Turqi dhe u arratisën nga frika e burgosjes dhe e persekutimit, jetojnë sërish në fshehtësi dhe pasiguri në Tiranë. Të kërkuar nga Turqia -dhe në shumë raste të mohuar edhe nga të afërmit e ngushtë, ata hezitojnë të aplikojnë për azil politik në Shqipëri dhe nuk duan të ekspozohen si të tillë.

Gjithashtu, ata i thanë BIRN se i trembeshin miqësisë mes qeverisë shqiptare dhe asaj turke.

“Me vende të tilla si Shqipëria, ose me vende me ekonomi të dobët, Erdogani shumë gjëra mund t’i bëjë me para,”hamendëson Ismail*, një gazetar 43-vjeçar që foli me BIRN në kushtet e anonimatit.

“Shqiptarët e duan Erdoganin” E pushtuar nga Perandoria Osmane deri në fillim të shekullit XX, Shqipëria gjendet sot në prag të hapjes së negociatave për anëtarësim në Bashkimin Europian. Por vendi ruan historikisht marrëdhënie të ngushta me Turqinë dhe kryeministri Edi Rama e quan “vëllai dhe miky ynë i pandarë” presidentin turk Recep Tayyip Erdo-

Esin dhe Hüseyin Sakınmaz gjatë intervistës për BIRN në Tiranë. Sakinmazët u larguan nga Turqia prej frikës se mund të arrestoheshin si përkrahës të lëvizjes së klerikut Fetullah Gylen. Foto:BIRN

Ismail* dhe familja e tij në Tiranë. Ata janë larguar prej dy vjetësh nga Turqia, ndërsa jetojnë në Shqipëri me frikën e përndjekjes prej qeverisë turke.

BIRN intervistoi disa pjestarë të lëvizjes Gylen, të cilët pasi lanë gjithçka në Turqi dhe u arratisën nga frika e burgosjes dhe e persekutimit, jetojnë sërish në fshehtësi dhe pasiguri në Tiranë. Të kërkuar nga Turqia -dhe në shumë raste të mohuar edhe nga të afërmit e ngushtë, ata hezitojnë të aplikojnë për azil politik në Shqipëri dhe nuk duan të ekspozohen si të tillë.

gan. Shqipëria shpreson gjithashtu prej vitesh të thithë investime nga Turqia. Së fundmi, Rama ka njoftuar se ka marrë mbështjen e Erdogan për ndërtimin e një aeroporti në Vlorë dhe po ashtu mbështetje për një kompani fluturimesh shqiptare.

Prej vitesh, presidenti Erdogan dhe zyrtarë të tjerë të qeverisë turke i kërkojnë Shqipërisë të mbyllë rrjetin e shkollave të themeluara nga Lëvizja Gylen. Kërkesa hasi në kundërshtime, ndërsa qeveria tha se do të zbatonin legjislacionin e vendit.

Por pas grushtit të dështuar të shtetit, kryeministri Rama ndryshoi retorikë dhe pasi e cilësoi organizatën Gylen të “rrezikshme”, deklaroi se njerëzit që supozohen të lidhur më të mbahen nën monitorim në Shqipëri.

Në tetor 2018, presioni i qeverisë turke duket se arriti nivele të reja. Gjatë një vizite në Tiranë, ministri i Jashtëm i Turqisë, Mevlüt Çavuşoğlu e vendosi vijën e kuqe tek të strehuarit e lëvizjes Gylen. Homologu i tij shqiptar, Ditmir Bushati tentoi të shmangte telashin gjatë një konference të përbashkët për shtyp.

“Ne nuk strehojmë asnjë terrorist që vjen nga Shqipëria. Të njëjtën gjë presim edhe nga miqtë tanë shqiptarë”, tha Çavuşoğlu në Tiranë. Bushati u përgjigj se Shqipëria do zbatonte “dokumente të rëndësishme ndërkombëtare në fushën e ekstradimit”.

Përtej deklaratave publike, qeveria shqiptare gjendet e zënë ngushtë mes linjës së Perëndimit dhe presionit që vjen nga Lindja. Një burim qeveritar i tha BIRN se pas vizitës së Çavuşoğlu në Tiranë, shqetësimi në kabinetin qeveritar u rrit ndjeshëm.

“Sulltani na kërkon gjëra që nuk mund t’ia plotësojmë,” mësohet t’i ketë thënë ministri i Jashtëm, Ditmir Bushati kryeministrit Rama në tryezën e mbledhjeve të qeverisë.

Dhjetor 2018

Familja e Ismailit në apartamentin e tyre në Tiranë. Foto nga: BIRN

Ky i fundit është parë të përgjigjet me një të tundur të kokës.

Prej vitit 2016, Ministria e Brendshme e Shqipërisë numëron vetëm 35 shtetas turq që kanë kërkuar azil në Shqipëri. Megjithatë, numri real i të strehuarve në Shqipëri mendohet të jetë disa herë më i madh.

Pjestarët e lëvizjes Gylen që BIRN intervistoi në Tiranë thanë se shumica nuk ka kërkuar azil në Shqipëri nga frika se mos ekspozohen. Ata pretendojnë se marrëdhënia mes Ramës dhe Erdogan i bën të dobëta garancitë për qëndrimin e tyre në Shqipëri.

Ismaili* mbërriti në Tiranë pasi u shkarkua me një SMS nga televizioni ku punonte si gazetar, menjëherë pas grushtit të dështuar të shtetit. Nga shtëpia e tij me qira në periferi të Tiranës, ai thotë se nuk ka ndërmend që të kërkojë azil dhe se jeton prej dy vitesh me një plan B në mendje.

“Në rastin më të keq, nëse rrethanat nuk

do të jenë në favorin tonë, atëherë do të jem i detyruar të kërkoj azil në një vend tjetër të Europës,” thotë Ismail.

Një biznesmen i larguar nga Turqia bashkë me familjen dhe i vendosur në Tiranë, pasi pranoi të intervistohej nga BIRN dhe tregoi në një bisedë paraprake se i ishin sekuestruar miliona euro pasuri në Turqi, u tërhoq nga këto qëndrime në një takim të dytë.

“Erdogan dhe Rama janë miq të ngushtë.

Shqiptarët e duan Erdoganin,” tha ai para një gote të madhe me çaj turk në një kafene në periferi të Tiranës, ndërsa shpjegoi se kishte ndryshuar mendje për intervistën.

Administratori i kolegjeve “turke” të afërta me lëvizjen e Gylen, Mustafa Ustuner i tha BIRN se përtej toneve në media, ata nuk kishin hasur probleme me institucionet shqiptare. Ustuner thotë se në Shqipëri është “i qetë, i lumtur dhe më i sigurt”, megjithëse pranon se presionet në Turqi kanë ndikuar te kompania që zotëron shkollat.

“Disa nga aksionerët e mëparshëm ishin shtetas turq që jetonin në Turqi. Duke u ndikuar nga presioni dhe frika e krijuar në Turqi, ata vendosën të tërhiqen nga aksionet, duke ia kaluar ato aksionerëve të rinj që jetojnë jashtë Turqisë,” tha ai.

Larg Turqisë, që nuk e njohin më Pasi Esin Sakınmaz mori avionin dhe zbriti në SHBA, ajo priti që i shoqi t’i bashkohej bashkë me tre fëmijët. Me ndihmën e babait të saj ajo nisi një kompani në Teksas, por ndihma shteroi shpejt, pasi llogaritë bankare u bllokuan.

I shoqi Hüseyin, i cili kishte qenë më herët drejtor i një shkolle të Lëvizjes Gylen në Stamboll thotë se viza amerikane iu refuzua, ndonëse ai kishte pasur një të tillë më herët. I mbetur vetëm me fëmijët, ai u kthye në Stamboll dhe fëmijët rifilluan shkollën. Por nuk ndjehej i sigurt.

Në nëntor 2016 shkon në Bosnje dhe më pas aplikon për një leje qëndrimi në Kosovë. Në janar 2017 kthehet në Turqi, merr fëmijët dhe vendoset në Tiranë me ndihmën e një të njohuri shqiptar. Duke parë se bashkimi i familjes në SHBA ishte i pamundur, Esin udhëton në Kanada, ku aplikon dhe fiton status azilanteje politike.

Hüseyin bën të njëjtën gjë nga Tirana dhe në kohën e intervistës, mbetej në pritje të një përgjigjeje.

Pjestarët e Lëvizjes Gylen i thanë BIRN se shkaqet ekonomike ishin një ndër arsyet që i shtynë të vendoseshin në Tiranë.

Kostoja e ulët e jetesës krahasuar me vendet e BE-së mundëson përkohësisht një jetesë të përballueshme. Megjithatë, mungesa e punës dhe shkaqet ekonomike mbeten gjithashtu një arsye për të mos zënë rrënjë në Shqipëri.

Për shkak të mungesës së punës, shumica e të strehuarve në Tiranë e shohin vendin si pikë tranziti drejt Perëndimit. Asnjëri prej tyre nuk shpreson të kthehet sërish në Turqi.

Esin Sakınmaz i tha BIRN se ajo la një Turqi që nuk e njihte më, ku njerëzit spiunonin njëri-tjetrin për 5 mijë lira dhe ku familje të tëra i kthyen shpinën njëra-tjetrës.

“Njerëzit u bënë të këqinj. Nuk arrij ta kuptoj se si ndodhi. Kishte një ndjejë frike.

U ndanë familje të tëra…,” tha ajo mes lotëve.

Ismail ndan të njëjtën brengë me Esin dhe kujton se ditët e fundit në Turqi ishin shumë të rënda. Ai mësoi se fqinjët kishin bërë plan për t’i dëbuar nga pallati, ndërkohë që askush nuk luante më me fëmijët e tyre.

Të tjerë e pësuan edhe më keq. Gazetari tregon se dyert e anëtarëve të lëvizjes filluan të shenjoheshin me gërmën “F” apo me shënime të tipit “në këtë hyrje banon një pjesëtar i FETO”.

Dy vjet më pas, duket se asgjë nuk ka ndryshuar. Gazetari 43-vjeçar thotë se bisedon në telefon me nënën, por ajo është gjithmonë nën presionin e vëllezërve dhe fqinjëve për t’i shkëputur kontaktet me të.

“Të gjithë e shohin si nëna e një ‘terroristi’, por unë nuk kam prekur kurrë armë me dorë,” thotë ai.

Të intervistuarit mohojnë çdo akuzë ndaj tyre dhe Lëvizjes Gylen. Megjithatë, presioni i vazhdueshëm në media, nga qeveria dhe të njohurit, i ka bërë disa që të dyshojnë dhe te vetja.

“Ti e di që je i pafajshëm, por njerëzit dhe shoqëria ushtron vazhdimisht presion ndaj teje. Vjen një moment që njeriu fillon të mendojë mos vallë kam bërë ndonjë gabim që po përballem me gjithë këto vështirësi,” tha Hüseyin Sakınmaz për

7

BIRN. Përndjekje edhe në Shqipëri Prej vitit 2016, qeveria turke ka nisur një fushatë për të ekstraduar “armiqtë e arratisur” apo edhe ata që ishin larguar prej vitesh nga vendi. Rreth 100 persona besohet se janë ekstraduar në Turqi prej asaj kohe, përfshi edhe 6 mësues dhe drejtues shkollash në Kosovë.

Fushata e ekstradimeve dhe disa komplote për rrëmbim personi përplasën Ankaranë me një sërë qeverish Perëndimore, përfshi Uashingtonin që ka refuzuar ekstradimin e Gylenit.

Në Shqipëri nuk është ekstraduar askush, ndonëse Ankaraja deklaron se ka vënë në dispozicion të autoriteve shqiptare një listë me emra që në vitin 2013.

Abdullah Bozkurt, ish-shefi i seksionit anglisht të së përditshmes turke “Zaman”, e sekuestruar dhe mbyllur në mars 2016, i tha BIRN në një intervistë përmes Skype se qeveria e Erdoganit po i përdor marrëdhëniet ndërqeveritare për të siguruar ekstradime.

I larguar nga Turqia në fund të korrikut 2016, pasi 47 kolegë dhe bashkëpunëtorë u arrestuan, Bozkurt ka fituar azil në Suedi, ku drejton organizatën e krijuar nga turqit në ekzil “Qendra për Lirinë”.

“Qeveria e Turqisë po përdor çdo metodë dhe taktikë. Disa herë ofrojnë kontrata, para, favore në marrëveshjet ndërqeveritare vetëm që kjo të ndodhë”, tha Bozkurt.

Sipas tij, fushata e frikësimit dhe e përndjekjes drejtohet përmes ambasadave dhe më shumë se të arratisurit, ka për qëllim të frikësojë ata që jetojnë në Turqi. “Është pjesë e fushatës së frikësimit, për të ruajtuar klimën e frikës brenda Turqisë.

Ti mund të jesh jashtë Turqisë, por nuk je i sigurt sepse ne mund të të ndjekim, të të ndëshkojmë, mund të të hedhim në qeli dhe të mos e shohësh dritën e diellit,” tha Bozkurt nga Stokholmi.

Pjestarët e lëvizjes Gylen me të cilët BIRN bisedoi u shprehën të bindur se mbaheshin nën vëzhgim edhe në Tiranë dhe se nuk dilnin asnjëherë në qytet të pashoqëruar.

Ismaili i tha BIRN se ndonëse nuk ia kishte dhënë askujt adresën në Tiranë, policia turke i kishte vënë përpara të vëllait në Stamboll të dhënat e plota, gjatë një seance të marrjes në pyetje. Ai shtoi se në një rast, tre persona që flisnin turqisht qëndruan për disa orë pranë pallatit ku ata banonin dhe vëzhgonin këdo që hynte dhe dilte.

Lajmet në mediat shqiptare, pro apo kundër Erdoganit qofshin, janë një tjetër shqetësim për gazetarin 43 vjeçar.

“Sa herë që lexojmë një artikull për Erdoganin, fatkeqësisht na kaplon pak frika. Çdo javë, një këshilltar apo zëdhënës i Presidentit deklaron se askush nuk duhet të ndihet i sigurtë… Do gjejmë një mënyrë, thonë, për t’i ‘paketuar’ dhe për t’i kthyer,” thotë Ismail.

Për të njëjtat arsye, Esin dhe bashkëshorti Hüseyin Sakınmaz i kërkuan BIRN të ruante identitetin e tyre nëse ata do të ishin ende në Shqipëri para publikimit. “Nuk dihet ku do të jemi pas 6 muajsh apo një viti,” tha Sakınmaz.

Por në fund të tetorit, ata dërguan një e-mail të shkurtër, duke nënkuptuar se tashmë ishin larguar: “Mund ta publikoni intervistën në formën të plotë. Nuk është (më) një problem për ne”! *Emri është pseudonim i vendosur nga BIRN për të ruajtur identitetin e vërtet të të intervistuarit.

8

Dhjetor 2018

Jo negociata me një qeveri që kërkon t’i përdorë ato për të vendosur një lekoplast në një plagë që kërkon ndërhyrje kirurgjikale. Jo negociata me një qeveri që nuk është e aftë të marrë seriozisht kërkesat e studentëve, por i mban ato peng deri atëherë sa përmbushja e një minimumi të tyre t’i shërbejë vetëm asaj.

Opinion

Krisja SILVANA TOSKA | BIRN | TIRANË

N

ë një artikull të kohëve të fundit–“Sharmi i vërtetë i demagogut gënjeshtar”– dy sociologë analizojnë arsyet përse dikush si Donald Trump gëzon mbështetje popullore pavarësisht se përfaqëson të kundërtën e shumë prej vlerave (të vetëshpallura) të elektoratit të tij. Pakënaqësia ndaj elitave politike është në radhë të parë strukturore, pranojnë autorët, dhe këto shkaqe strukturore e shtyjnë elektoratin të mos ketë besim tek elitat që i kanë gënjyer ata ndër vite.

E megjithatë, ky mosbesim nuk është gjithëpërfshirës: votuesit urrejnë disa lloj gënjeshtrash, por jo disa të tjera. Pra, elektorati diferencon midis dy lloj gënjeshtrash të cilat autorët i quajnë “gënjeshtra kulisash”dhe “gënjeshtra tëpastra/ashiqare.”

Gënjeshtra kulisash janë ato që thuhen nga njerëz që me siguri janë në dijeni të saktë të fakteve dhe kanë detyrën t’i raportojnë ato fakte me vërtetësi në publik, por që e mbulojnë ose shtrembërojnë të vërtetën sipas rastit, për arsye taktike. Në këto raste,publiku nuk e di të vërtetën e plotë, por dyshon, siç ishte rasti me pohimet e Dick Cheney dhe Tony Blair se nuk kishin njohuri të sajesës së armëve kimike në Irak.Gënjeshtra të tilla nga ata që e dinë të vërtetën për shkak të detyrës, por qëe shtrembërojnë apo e fshehin atë në publik, shkaktojnë dëme të mëdha në besimin e elektoratit ndaj gjithë elitës. Gënjeshtrat ashiqare, nga ana tjetër, janë ato që janë lehtësisht të verifikueshme. Këtu futen gënjeshtrat e përditshme të Donald Trump-it,sipër shembull mbi arritjet e tij, mbi madhësinëe turmës së inaugurimit, apo pohimet e Sali Berishës se Shqipëria konkurronte ekonomikisht me Gjermaninë, etj.

Pra, këtu bëhet fjalë për pohime që janë qartazi të pavërteta, dhe që në fakt nuk kanë si qëllim të jenë të vërteta.Ndryshimi midis këtyre dy lloje gënjeshtrash qëndron tek fakti se të parat të japin përshtypjen se liderët po mbajnë të fshehta, ndërsa të dytat duken autentike, biles në një mënyrë të çuditshme edhe “të ndershme” pasi duket se – për mirë apo për keq – liderët e tillë shpesh shpikin gjëra, por në të njëjtën kohë janë të paaftë të fshehin të vërtetën. Dhe në këtë mënyrë, për të zhgënjyerit e shumtë nga politika dhe ekonomia e teknokratëve apo politikanëve profesionistë si Clinton apo Blair, këta gënjeshtarë të pastër e veshin veten me një lloj kredibiliteti që u mungon këtyre të fundit, profesionistëve. Fakti që Trump është politikan nga jashtë elitës politike të dekadave të fundit, e rrit “kredibilitetin” e tij. Dhe këtu qëndron një pjesë e madhe e joshjes autentike të tij dhe arsyeja e mbështetjes dhe besimit të konsiderueshëm që ai gëzon në një pjesëtë elektoratit.

Sado interestante të jetë kjo analizë për rastin Amerikan, diferencimi mes gënjeshtarëve të kulisave dhe gënjeshtarëve të pastër nuk arrin ta shpjegojë Shqipërinë. Natyrisht, këto dy lloje gënjeshtrash artikulohen edhe në Shqipëri, por nga të njëjtët politikanë, asnjë prej tyre nga jashtë elitës politike, dhe shpesh për të njëjtën çështje. Ka, si të thuash, një mungesë koherence– dhe autenticiteti – në strategjitë e mashtrimit të elitës shqiptare. Për shembull, “nuk ka narkotrafikantë në qeveri,” është një gënjeshtër që qartazi lexohet si e tillë nga një pjesë e mad-

he e popullsisë, por ajo është njëkohësisht edhe një gënjeshtër kulisash, në kuptimin që vetëm një grusht njerëzish në qeveri dhe institucione drejtësie e njohin me saktësi kategorinëdhe përfshirjen e krimit në qeveri. Për ne të tjerët, ky informacion ngelet në një farë pike i paditur plotësisht, apo saktësisht. Por në të njëjtën kohë, “nuk ka narkotrafikantë në qeveri” duket një gënjeshtër e paster duke marrë parasysh pasuritë e stërmëdha dhe të verifikueshme të elitës politike, si dhe çështjet Tahiri dhe Xhafaj dhe mbrojten e tyre.

Por ekzistenca e njëkohshme e gënjeshtrës së llojit të parë eliminon automatikisht efektet “pozitive” të së dytës, pasi tashmë dyshimi është i paevitueshëm. Për më tepër, mungesa e statusit si një politikan “jashtë normës”për secilin politikan shqiptar dhe, si rezultat, përfshirja në shumë politika të dështuara dhe të korruptuara deri në thelb, e bën të vështirë përfitimin nga gënjeshtrat e hapura. Për këtë arsye, si gënjeshtra kulisash dhe ato të pastra,të cilat përforcohen nëpërmjet një propagande të mirëmenduar, nuk kanë qenë mjaftueshëm për të mbajtur pushtetin këtë tridhjetë-vjeçar. Klientelizmi, ushtrimi i dhunës (ndonëse jo fizike, kërcënimet me humbje pune janë dhunë gjithashtu), si dhe distancimi nga pjesa tjetër e elitës politike (sidomos qeverisë së kaluar por edhe “dështakë” brenda qeverisë apo teknokratë të thjeshtë) kanë qenë të domosdoshme për çdo qeveri shqiptare. Qeveria Rama, dhe vetë Rama në veçanti, thjesht kanë përvetësuar propagandën dhe distancimin nga “fajtorët” si metodë e mbrojtjes së gënjeshtrave të shumta – dhe, si rezultat, vetes së vetë – në një nivel më të sofistikuar. Është vetëm në sajë të një sistemi propagandistik dhe klientelist në mbështetje të tyre që këto gënjeshtra, sa të specializuara edhe ashiqare, kanë arritur të jenë deri më tani relativisht efikase pasi edhe pse një pjesë e publikut nuk i ka besuar, s’ka pasur aftësi t’i kundërshtojë, apo ka pasur arsye të sillet sikur po i beson, për përfitime apo frikë personale. Besimi te gënjeshtrat, paaftësia për t’i kundërshtuar, apo sjellja sikur u beson atyre, është e domosdoshme për legjitimitetin e qeverisë. Mobilizimi studentor, refuzimi i studentëve për të bërë sikur, është një krisje e madhe në këtë mur gënjeshtrash. Pikërisht kjo krisje, nga ky mobilizim dhe refuzim këmbën-

gulës për tu gënjyer, është arsyeja e përgjërimit të përditshëm të kryeministrit Rama për dialog.

Një lutje që s’është gjë veçse një hap i dëshpëruar për rehabilitimin e tij në momente kur kjo krisje e ka nxjerrë atë lakuriq, të zhveshur nga çdo lloj legjitimiteti (të sinqertë apo të shtirur).

Shkaqet më të afërta të këtyre protestave – ligji i arsimit i vitit 2015 dhe rritja e tarifave – janë thjesht një ndër shumë simptoma të privatizimit dhe korrupsionit të tre dekadave. Argumenti se ky ligj do të rrisë konkurrencën dhe, si rezultat, nivelin e universiteteve, dhe sidomos argumenti se universitetet private financohen nga shteti kudo në botë, janë empirikisht të gabuara. Në radhë të parë, nuk ka se si të rritet niveli i universiteteve shtetërore kur u pakësohen të ardhurat, kur nevoja ekonomike i hap dyert çdo studenti, sado të pakualifikuar, dhe kur në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë qeveria ndërhyn në menaxhimin e universiteteve me qëllim që t’i mbajë qoftë dhe artificialisht të dobëta për të justifikuar kalimin e fondeve te universitetet private.

Argumenti se financimi i universiteteve private në të njëjtin nivel me ato shtetërore është praktikë e përgjithshme edhe në vende me arsim relativisht të suksesshëm,është një gënjeshtër tjetër e qëllimshme. Si studente dhe tashmë si pedagoge vetëm në universitete private në ShBA, e di mirë se nuk ka realisht universitete plotësisht private as këtu. Studentët dhe pedagogët e çdo universiteti, shtetëror apo privat, mund të aplikojnë për grante kërkimi apo bursa nëpërmjet qeverive lokale dhe asaj federale. Por menaxhimi i vetë universitetit kryhet me fondet e investimit, dhuratat e mëdha, si dhe tarifat e studentëve. Universitetet publike, ndërkohë, menaxhohen në pjesën më të madhe me financime shtetërore, pasi tarifat nuk mund të mbulojnë nevojat. Gjithashtu, edhe pse të varur financiarisht nga shteti përkatës, universitetet publike janë plotësisht të pavarur në menaxhimin e tyre. Ishte pikërisht ndërhyrja politike e guvernatorit të Uiskonsin në universitetin e këtij shteti – një ndër më të mirët publikë në ShBA – e cila shkaktoi protesta të shumta dhe dëmtim të madh të këtij universiteti. Të mos harrojmë që, me gjithë problemet e arsimit në ShBA, shumë prej universiteteve publike janë po aq të mirë sa universitetet private. Mbi të gjitha, nuk ulet buxheti i tyre për të financuar privatët.

Ndërkohë, në ShBA, financimi i universiteteve privatë fitimprurës – siç janë të gjithë universitetet private në Shqipëri – është ndërmarrë kryesisht nëpërmjet tarifave si dhe bursave dhe kredive studentore nga shteti. Por ky sistem ishte një dështim aq kolosal, sa edhe sekretarja e tanishme e arsimit në ShBA sapo vendosi të falë borxhet e studentëve të universiteteve të tillë të falimentuar. Kjo sekretare ka qenë kundër kësaj ideje, por dështimi i universiteteve private fitimprurës është aq i përhapur, sa pranohet tashmë se është një sistem zhvatës ndaj studentëve dhe shpesh thjesht një humbje financiare pa asnjë përfitim për ta. Shkurt, janë diploma pa vlerë. Edhe pse ligji i arsimit në Shqipëri lejon që universitetet private të riorganizohen sikur të jenë privatë jo-fitimprurës, ligji lejon gjithashtu që ky ndryshim të jetë vetëm në emër, dhe që pronarët e kthyer në “administratorë” të marrin po ato fitime që merrnin më përpara, plus lekët e taksave që duhet t’i shkonin arsimit publik.

A ka gënjeshtër më të madhe kulisash dhe të pastër njëkohësisht? Kulisash vetëm pasi nuk është e qartë se si, kush, dhe sa do të përfitojnë konkretisht personat në fjalë (pronarët/administratorët dhe politikanët), dhe kjo krijon indinjim të madh. E pastër, pasi po shitet vjedhja në dritë të diellit si investim për të ardhmen e arsimit. Sigurisht që protestat e studentëve nuk kanë sjellë asgjë të paditur mbi këtë temë.

Kundërshtia e ligjit të arsimit ka nisur që në fillimet e tij, dhe që shkatërrimi i arsimit publik ishte pjesë e këtij ligji ishte tashmë mëse e qartë. Por, megjithatë,protestat kanë sjellë diçka tepër të vlefshme mbi këtë temë: refuzimin e sinqertë, kokëfortë, dhe të patjetërsueshëm të gënjeshtrës se reforma është e virtytshme.

Fatkeqësisht, mosbesimi social është fenomen i përhapur në Shqipëri. Dhe, ironikisht, mosbesimi te elitat (politike dhe intelektuale) është thelluar në mënyrë të vetëdijshme nga propaganda e Ramës, me qëllim që të ishte vetëm ai i besueshëm në këtë llum të paaftësh dhe të korruptuarish. Madje, dhe kësaj here fare pa ironi, Rama ka hapur media personale, me emër personal, dhe si lider tipik autoritar pa aspak origjinalitet kërkon të mbushë mendjen vetëm në vërtetësinë e atyre që ai prononcon nëpërmjet komunikimit të drejtpërdrejtë – lexo: gjoja të pakorruptuar nga elitat mediatike – si shenjë e kësaj demokracie medemek popullore dhe të drejtpërdrejtë. Ndonëse hipokrite dhe kontradiktore,për shumë kohë kjo taktikë pati sukses. Por tani, një brez i ri, i rritur aq sa për të kuptuar problemet, por jo aq sa të ketë peshën e cinizmit të brezit të mëparshëm, po tregon se mosbesimi është thikë me dy presa, dhe njëra prej presave pjesërisht të vetëkrijuara i është drejtuar autorit.

Pas dështimit kolosal të propagandës qeveritare për të menaxhuar më tej gënjeshtrat, Rama nuk ka zgjidhje tjetër veçse të sillet sikur është po aq i surprizuar sa të tjerët nga gjendja e mjeruar e arsimit dhe të mundohet të mbështesë kauzën në mënyrën më sipërfaqësore të mundshme, aq sa i nevojitet për të mbajtur status kuo-në. Fajin e kanë rektorët, e ka “Doktoresha”, e ka doktori, por kurrsesi Rama. Zgjidhja, sipas tij, nuk është tërheqja e ligjit të arsimit dhe ndryshimi rrënjësor i sistemit politik që e bëri atë të mundshëm – kjo do të ishte një autokritikë që Rama, me gjithë tiparet e regjim-

Dhjetor 2018

Analizë

it të mëparshëm, është i paaftë ta konsiderojë pasi i kushton politikisht dhe personalisht. Zgjidhja, sipas tij, është dialogu me studentët. Dëshirat e tyre do të plotësohen, premton Rama, por ndërkohë ai do ta mbajë peng realizimin e tyre deri në momentin që studentët të ulen me të: pra, deri kur ta rehabilitojnë dhe ai të marrë meritat e ndryshimit kozmetik (si dhe shkatërrimit të lëvizjes studentore) që mund të dalë nga ky dialog.

Në këtë sjellje të dëshpëruar, duket se ka humbur plotësisht kapacitetin për të përdorur fjalë me kuptimin e tyre origjinal. Duke qenë se ka drejtuar qeverinë i pakundërshtuar për mbi pesë vjet, përse jo të mos ndryshojë dhe semantikën e fjalëve të përditshme si “dialog”, që në ligjërimin e tij është shndërruar njëherë e përgjithmonë me fjalën “monolog”. Në këtë vorbull gënjeshtrash dhe propagande disa vjeçare, nuk ka fjalë që të ketë humbur kuptimin aq sa fjala “dialog”. Megjithatë, në këto momente kjo sjellje nuk është për t’u dëshpëruar. Siç kam pasur rastin të analizoj në një studim akademik, ato taktika që i shërbejnë një qeverie në momente “normale” janë tepër të rrezikshme në kohë protestash. Mbyllja e shtypit gjatë revolucionit rus apo francez, mbyllja e mediave sociale gjatë pranverës arabe, shtimi i dhunës ndaj protestuesve të mobilizuar, në të shumtën e rasteve thjesht theksuan absurditetin e qeverisjes dhe gënjeshtrat e saj. Prandaj, tragji-komedia te emisioni i Dudushit, që ishte një sjellje normale gjatë status kuo-së, u shndërrua, fatmirësisht, në rrezik për Ramën në këtë moment revolte. Dështimi i makinerisë propagandistike dhe menaxhuesve që lejojnë Ramën të bëjë “gallata” dhe lutje në Instagram tregon si dëshpërimin e tij, ashtu dhe paaftësinë e tij për të kuptuar momentin ku ai ndodhet.

Vërtet që studentët shpesh kanë zgjedhur humorin për të theksuar një të vërtetë, por humor nuk është ai që pritet si përgjigje. Ky është momenti ku Rama duhej ta merrte humorin me atë seriozitet që i takon, dhe t’i përgjigjej studentëve me paketa konkrete reforme: me rrëzimin e ligjit të arsimit si bazë të tyre. Sigurisht, ky ligj është maja e ajsbergut të një sistemi të dështuar dhe shpresa është që të jetë thjesht një hap i parë ndaj një presioni konstant për ndryshime rrënjësore në çdo fushë. Por fakti që studentët thyen mosbesimin civil, refuzuan politikanët (por jo politikën, siç pretendojnë disa), dhe kthyen talljet disa-vjeçare të qeverisë në kritika të mprehta ndaj saj, është një fillim shumë i mirë.

Por jo negociata më një qeveri që kërkon t’i përdorë ato për të vendosur një lekoplast në një plagë që kërkon ndërhyrje kirurgjikale. Jo negociata me një qeveri që nuk është e aftë të marrë seriozisht kërkesat e studentëve por i mban ato peng deri atëherë sa përmbushja e një minimumi të tyre t’i shërbejë vetëm asaj. Jo gjithë shtresës politike në vend që kërkon gjithashtu të përfitojë nga një indinjim i drejtë për qëllime po aq të errëta sa ato të qeverisë. Dhe nëse këto protesta ndërpresin jetën e përditshme në qytet, kjo është e domosdoshme për të nënvijëzuar dhunën që iu është bërë atyre ndër vite: një bllokim rruge për disa orë, kritikuar dje nga Rama, nuk është asgjë duke marrë parasysh se rrugët e vetme që iu janë lënë studentëve janë papunësia dhe emigracioni.

Për herë të parë në shumë dekada – dhe si rrallë herë në politikë – skena politike është bardh-e-zi: kërkesat e studentëve janë të qarta dhe të drejta, dhe zgjidhja e tyre është e vetmja përgjigje e pranueshme (edhe pse ngelet një zgjidhje e pjesshme krahas probleme të mëdha). Nëse realizimi i tyre është tepër i vështirë për qeverinë, ky është rezultat i paaftësisë apo interesave klienteliste të saj dhe jo i pamundësisë së realizimit të tyre në vetvete.

Për sa kohë studentët e mbajnë qartë fokusin te ky problem, gënjeshtrat e qeverisë nuk do mund të mbulohen me filtra instagrami, madje nevoja për këtë të fundit thjesht thekson shumësinë e absurditeteve dhe problemeve për t’u fshehur dhe, si rezultat, për t’u zgjidhur.

Deri sa ndërgjegjia sociale t’i përfshijë ato të gjitha, #mestudentet, sigurisht.

9

Eksperienca nga zgjedhjet europiane sugjeron se gazetaria investigative dhe lajmërimi paraprak i publikut mund t’i ndihmojë votuesit të krijojnë imunitet ndaj fushatave dezinformuese. Por beteja me lajmin e rremë ka gjasa të mbetet si loja e maces me miun midis ofruesve të tij dhe kompanive platformat e të cilave ata shfrytëzojnë.

A do të vazhdojë të ekzistojë lajmi i rremë?

Joseph S. Nye, Jr. | Project Syndicate | Kembrixh

T

ermi “lajm i rremë” është shndërruar një epitet që presidenti i SHBA-së Donald Trump i vendos çdo historie të pafavorshme.

Por është gjithashtu një term analitik që përshkruan dezinformimin e qëllimshëm të paraqitur në formën e një raporti konvencional lajmesh.

Problemi nuk është tërësisht i ri. Në vitin 1925, “Harper’s” publikoi një artikull në lidhje me rreziqet e “lajmit të rremë”. Por sot dy të tretat e të rriturve amerikanë i marrin disa nga lajmet e tyre nga mediat sociale që mbështetet në një model biznesi që mbështetet te manipulimi i jashtëm dhe ku algoritmet mund të luhen lehtësisht për qëllime fitimi apo dashakeqe.

Qoftë amatore, kriminale apo qeveritare, shumë organizata – si vendase ashtu edhe të huaja – janë të afta për të ndryshuar mënyrën sesi platformat e teknologjisë analizojnë informacionin. Për t’ia njohur meritat Rusisë, ajo ishte një nga qeveritë e para që kuptoi se si të shfrytëzonin mediat sociale dhe për të përdorur vetë kompanitë amerikane kundër saj.

Të trullosur me një volum të madh informacioni të disponueshëm online, njerëzit e kanë të vështirë të dinë se ku të fokusohen. Vëmendja, në vend të informacionit, bëhet burim i rrallë për të kapur. Të dhënat e mëdha dhe inteligjenca artificiale lejojnë mikrotargetimin e komunikimit në mënyrë që informacioni që marrin njerëzit të limitohet në një “flluskë filtri” të të njëjtit mendim.

Shërbimet “e lira” të ofruara nga mediat sociale bazohen në një model përfitimit në të cilin informacioni dhe vëmendja e përdoruesve janë në të vërtetë produktet, të cilat i shiten reklamuesit. Algoritmet janë të dizajnuara të mësojnë ato që i mban përdoruesit të angazhuar në mënyrë që t’u shërbejnë më shumë reklamave dhe të prodhojnë më shumë të ardhura.

Emocionet siç është zemërimi nxisin angazhim dhe lajmi që është i pazakontë, por i rremë, është vërtetuar se përfshin më shumë shikues sesa lajmet e sakta. Një studim zbuloi se të tilla gënjeshtra në Twitter kishin gjasa të ripostoheshin n 70% më shumë sesa lajmet e sakta. Po ashtu, një studim i demonstratave në Gjermani më herët këtë vit gjeti se algoritmi i YouTube i drejtonte sistematikisht përdoruesit

drejt përmbajtjes ekstremiste, sepse ishte pikërisht aty ku “klikimet” dhe të ardhurat ishin më të mëdha. Kontrollimi i fakteve nga mediat konvencionale të lajmeve shpesh nuk është në gjendje të mbajë ritmin dhe ndonjëherë madhe mund të jetë edhe kundërproduktiv duke tërhequr më shumë vëmendje ndaj gënjeshtrës.

Nga natyra e tij, modeli i përfitimit i mediave sociale, mund të armatoset nga shtetet dhe aktorët jo-shtetërorë.

Së fundmi, Facebook është vënë nën kritika të ashpra për rekordin e vet negativ në mbrojtjen e privatësisë së përdoruesve. Drejtori ekzekutiv, Mark Zuckerberg, pranoi se në vitin 2016, Facebook nuk ishte “i përgatitur për operacionet e koordinuara të informacionit me të cilat ne përballemi rregullisht”. Megjithatë, kompania kishte “mësuar shumë prej asaj kohe dhe ka zhvilluar sisteme të sofistikuara që kombinojnë teknologjinë dhe njerëzit për të parandaluar ndërhyrjen në shërbimet tona”. Përpjekje të tilla përfshijnë programe të automatizuara për të gjetur dhe zhdukur llogaritë e rreme; shfaqim më pak sesa në të kaluarën faqe në Facebook që përhapin dezinformim; publikimin e një raporti transparence mbi numrin e llogarive të rreme që hiqen; verifikimin e kombësisë së atyre që vendosin reklama politike; punësimin e më shumë se 10 mijë njerëzve shtesë për të punuar mbi sigurinë e platformës dhe përmirësimin e koordinimit me organet e zbatimit të ligjit dhe kompanitë e tjera për të trajtuar aktivitetin e dyshimtë. Por problemi nuk është zgjidhur.

Një garë armësh do të vazhdojë midis kompanive të mediave sociale dhe shteteve dhe aktorëve joshtetërorë që investojnë për të shfrytëzuar sistemet e tyre. Zgjidhjet teknologjike si inteligjenca artificiale nuk përbëjnë një formulë magjike. Për shkak se shpesh është më sensacional sesa fyes, lajmi i rremë udhëton më larg dhe më shpejt sesa ai i vërteti. Informacionet e rreme në Twitter ripostohen nga shumë më tepër njerëz dhe shumë më shpejt sesa informacionet e vërteta dhe përsëritja e tij, edhe në një kontekst të kontrollit të fakteve, mund të rrisë gjasat që një individ ta pranojë atë si të vërtetë.

Gjatë përgatitjeve për zgjedhjet presidenciale të vitit 2016, Agjencia e Kërkimeve në Internet në Shën Petersburg të Rusisë kaloi më shumë se 1 vit duke hapur dhjetëra llogari në mediat

sociale duke i maskuar ato si faqe lokale lajmesh në Shtetet e Bashkuara.

Ndonjëherë raportet favorizonin një kandidat, por shpesh ato ishin projektuar thjesht për të dhënë një përshtypje kaosi dhe neverie ndaj demokracisë dhe për të ndrydhur pjesëmarrjen e votuesve në zgjedhje.

Kur Kongresi miratoi Ligjin për Kontrollin e Pornografisë në Internet në vitin 1996, kompanitë e mediave sociale që sapo ishin krijuar u trajtuan si ofruese neutrale të telekomunikacioneve që u mundësonin klientëve të ndërvepronin me njëri-tjetrin. Por ky model është tashmë i vjetruar. Nën presionin politik, kompanitë e mëdha kanë filluar t’i mbajnë nën kontroll me më shumë kujdes rrjetet e tyre dhe të fshijnë gënjeshtrat, përfshirë ato që propagandohen nga blogjet.

Por vendosja e kufizimeve ndaj fjalës së lirë, e mbrojtur nga Amendamenti i Parë i Kushtetutës së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, ngre probleme të vështira praktike. Ndërsa makineritë dhe aktorët jo-amerikanë nuk kanë të drejtat e Amendamentit të Parë (dhe kompanitë private nuk kanë lidhje me Amendamentin e Parë), grupet e brendshme dhe individët kanë dhe ata mund të shërbejnë si ndërmjetës për influencuesit e huaj.

Gjithsesi, dëmi i bërë nga aktorët e huaj mund të jetë më i vogël sesa dëmi që ne i shkaktojmë vetes tonë. Problemi i lajmit të rremë dhe impersonifikimit të huaj të burimeve të lajmeve të vërteta, është i vështirë të zgjidhet pasi përfshin ndërhyrje në vlerat tona të rëndësishme. Kompanitë e mediave sociale, të shqetësuara se mund të vihen nën sulm për censurë, dëshirojnë të shmangin rregullimin nga ligjvënësit që i kritikojnë ata si për mëkatet e veprimit dhe mosveprimit.

Eksperienca nga zgjedhjet europiane sugjeron se gazetaria investigative dhe lajmërimi paraprak i publikut mund t’i ndihmojë votuesit të krijojnë imunitet ndaj fushatave dezinformuese. Por beteja me lajmin e rremë ka gjasa të mbetet si loja e maces me miun midis ofruesve të tij dhe kompanive platformat e të cilave ata shfrytëzojnë. Ajo do të bëhet pjesë e debateve të zgjedhjeve kudo. Mbikëqyrja konstante do të jetë kostoja e mbrojtjes së demokracive tona.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Is Fake News Here to Stay?

10

Dhjetor 2018

INVESTIGIM

Dokumenti dhe njerëzit pas DH Albania nxjerrin zbuluar kompaninë e Bashkim Ulajt Autoritetet shqiptare presin ndihmën nga SHBA për të zbuluar kush fshihet pas kompanisë fantazmë që fitoi dy tendera përmes falsifikimit, por një dokument në QKB dhe rrethi i njerëzve pas DH Albania ekspozojnë kompaninë Gener 2 të biznesmenit Bashkim Ulaj.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

N

jë javë më parë, ministri i Infrastrukturës dhe Energjisë, Damian Gjiknuri konfirmoi fillimin e hetimeve penale në Shqipëri dhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës kundër kompanisë Dunwell Haberman, e cila fitoi përmes dokumenteve të falsifikuara dy tendera me vlerë rreth 28 milionë euro nga institucionet në varësi të Gjiknurit.

“Hetimet shumë shpejt do të nxjerrin kush janë aksionerët e vërtetë, kush e ka krijuar atë kompani apo lidhjet me persona të tjerë…” tha ministri në një konferencë për shtyp. Të dhënat e siguruara nga BIRN sugjerojnë se autoritetet shqiptare nuk kanë arsye të presin hetimet në Shtetet e Bashkuara për të zbuluar pronarët e vërtetë që fshihen pas kompanisë Dunwell Haberman, e regjistruar në Delawere të Shteteve të Bashkuara. “Gjurmët e gishtave” gjendet në Qendrën Kombëtare të Bizneseve dhe tregojnë kompaninë Gener 2 të biznesmenit Bashkim Ulaj.

Më 3 dhjetor, pas lidhjes së kontratës me Autoritetin Rrugor Shqiptar për lotin e parë të Unazës së Re, DH Albania, dega në Shqipëri e Dunwell Haberman vendosi hapjen e një Nipti Sekondar me vendndodhje në sheshrrotullimin Shqiponja.

Një mandat arkëtimi i depozituar në QKB tregon se aplikimi për hapjen e adresës së re në kantierin e punimeve është bërë nga Gener 2, përmes një juristeje të kësaj kompanie.

Aplikimi i kryer nga Gener 2, i gjendur mes dokumenteve të dorëzuara në Qendrën Kombëtare të Bizneseve nga kompania DH Albania nuk është prova e vetme që ngre dyshime se pas DH Albania dhe dy tenderave të fituar prej saj qëndron biznesmeni Ulaj. Një rreth i ngushtë prej pesë personash, të cilët kanë kryer veprime për llogari të DH Albania janë ose punonjës të Gener 2, ose të lidhur me aksionerin e saj.

Bashkim Ulaj është një ndër biznesmenët më të lakuar në Shqipëri dhe kompania e tij Gener 2 kryen aktivitete nga fusha e ndërtimit tek energjia. Në korrik 2018, ajo u shpall fituese e koncesionit për ndërtimin e rrugës Thumanë-Kashar për një vlerë prej 225 milionë euro.

BIRN nuk mundi të kontaktonte me zotin Ulaj deri në botimin e këtij shkrimi. E pyetur nëse ishte në dijeni të lidhjeve të Ulajt me kompaninë DH Albania, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë u përgjigj se këtë do ta zbulojë Prokuroria. “Çështja është në hetim nga Prokuroria, e cila do të zbulojë atë çka ka ndodhur, përgjegjësit për falsifikimin e kryer dhe gjithë transparencën e mundshme për

Mandati bankar i pagesës së tarifës së QKB për hapjen e niptit sekondar tek sheshrrotullimi Shqiponja

kompaninë,” tha këshilltari për mediat Dardan Malaj.

Njerëzit pas DH Albania Kompania Dunwell Haberman u themelua më 25 qershor 2018 në Delawere të Shteteve të Bashkuara- e njohur si parajsë fiskale dhe një muaj më pas hapi degën e saj në Shqipëri, DH Albania. Ekstrakti i kompanisë në QKB tregon se përfaqësuesi në Shqipëri i saj është 26 vjeçari Avdjol Dobi.

Vetëm katër muaj pas regjistrimit, CV e Ledi Hysenj në rrjetin social Linked In DH Albania u shpall fituese e dy tenderave të njëpasnjëshëm. Ajo fitoi lotin e DH Albania. Prokuroria e Tiranës në parë të Unazës së Re me vlerë 18 milionë Shqipëri dhe autoritetet amerikane konfireuro si dhe një kontratë rreth 10 milionë muan nisjen e hetimeve për të dokumeneuro nga Operatori i Sistemit të Transme- tuar falsifikimet dhe zbuluar autorësinë e timit, OST për ndërtimin e një linje të tyre.

Por një dokument i dorëzuar në Qentransmetimit të energjisë për të lidhur Burrelin me Peshkopinë. drën Kombëtare tregon se njëra prej proSuksesi i shpejtë i kompanisë së trum- cedurave në emër të DH Albania është krybetuar si amerikane u ngrit mbi doku- er dhe paguar nga kompania Gener 2.

Më 3 dhjetor 2018, Avdjol Dobi si përmente të falsifikuara. Sipas rekordeve të dorëzuara në QKB, Dunwell Haberman faqësues i kompanisë DH Albania vendosi pretendonte se ishte themeluar në vitin hapjen e një Nipti Sekondar në kantierin 1998 dhe se kishte një aktivitet të dendur e punimeve në Unazë të Re. Ai autorizoi ekonomik prej qindra milionë dollarësh në znj. Ledi Hysenj për të regjistruar adresën tre vitet e fundit në Shtetet e Bashkuara. e re në Qendrën Kombëtare të Bizneseve.

Por më 6 dhjetor, emisioni “Të PaekspoNjë ditë më pas, Ledi Hysenj u paraqit në Bankën Credins dhe pasi pagoi tarifën zuarit” në News 24 denoncoi kompaninë “fantazmë” se kishte falsifikuar dokumen- prej 150 lekësh, e dorëzoi mandatin bantet për të fituar lotin e parë të tenderit të kar në QKB. Por në vend të kompanisë DH Unazës së Re. Një përgjigje e Departamen- Albania, mandati bankar për hapjen e tit të Shtetit të Delawere, e publikuar në adresës në sheshrrotullimin Shqiponja këtë emision tregonte se dokumentet e mban përshkrimin “Aplikim Gener 2”.

Avdjol Dobi është pjesë e rrethit famildorëzuara në QKB ishin të falsifikuara dhe se kompania nuk mund të kishte bilanc të jar të Bashkim Ulajt, ndërkohë që e autortre viteve të fundit, pasi nuk ekzistonte pa- izuara prej tij, Ledi Hysenj është juriste në kompaninë Gener 2. ra 25 qershorit 2018.

Përveç Dobit dhe Hysenj, veprime në Ekspozimi i falsifikimit solli një ortek reagimesh, ndërkohë që ARRSH dhe OST emër të kompanisë DH Albania kanë kryer deklaruan se kishin anuluar kontratat me edhe noterja Xhevahire Brahaj, përkthyes-

ja Shenda Kruja dhe juristja Blerina Konçi.

Të dhënat gjyqësore që BIRN siguroi tregojnë se Brahaj ka kryer një sërë noterizimesh për kompaninë Gener 2. Shenda Kruja rezulton punonjëse e Gener 2, ndërkohë që juristja Blerina Konçi ka kryer aplikime në QKB si për DH Albania ashtu edhe për kompaninë Gener 2.

Hetimet mbi kompaninë Thuajse 10 ditë pas nisjes së hetimeve për falsifikimin e dokumenteve nga kompania DH Albania, Prokuroria e Tiranës nuk ka ende emra për personat që fshihen pas skandalit. Elisabeta Imeraj, drejtuese e Prokurorisë së Tiranës i tha BIRN se hetimi nisi kryesisht, pas denoncimit të rastit n ë me d ia d he m ë p a s dorëzuan kallëzimet e tyre edhe OST dhe ARRSH. Prokuroria e Tiranës ka regjistruar kallëzimin penal për veprat e “falsifikimit të dokumenteve”, “shpërdorimit të detyrës”, “shkeljes së barazisë në tendera” dhe “mashtrimit”. Ajo i është drejtuar gjithashtu për ndihmë juridike Shteteve të Bashkuara për të vërtetuar falsifikimet.

“Hetimi është i fokusuar në dy drejtime, kompania DH Albania dhe personat e lidhur me të dhe linja e dytë ka të bëjë me dyshimet dhe përgjegjësinë e institucioneve shtetërore. Aktualisht, Prokuroria po verifikon dokumentacionin e sekuestruar në OST dhe ARRSH,” tha Imeraj. E pyetur nëse garancia e kontratës ishte paguar nga Gener 2, Imeraj tha se nuk janë marrë ende dokumentet e sekuestrimeve nga institucionet përgjegjëse.

Ndërkohë, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë i vuri në dispozicion BIRN formularin e garancisë së kontratës për tenderat e fituar në ARRSH dhe në OST, për të cilat tha se institucionet e mësipërme kanë filluar praktikën shkresore të konfiskimit.

Sipas dokumenteve, kontrata për tenderin e Unazës së Re është siguruar nga Sigma Interalbanian VIG dhe Sigal Unica Group Austria në emër të DH Albania dhe Biba X në vlerën e 269 574 000 lekëve. Kontrata me OST është siguruar në vlerën e 144 769 317 lekëve në Sigma Interalbanian sërish në emër të DH Albania.

Të dyja institucionet u kanë kërkuar kompanive të sigurimit që të depozitojnë shumat e mësipërme për shkak të zgjidhjes së kontratës. Megjithatë, është ende e paqartë se nga cila llogari kanë dalë paratë e garancisë së kontratës.

Dhjetor 2018

11

Projektligji i ri duket se synon ta kthejë këtë masë “të përkohshme” në anulim të përhershëm të të gjitha tokave bujqësore në zonën bregdetare, të cilat u prishin punë atyre që qeveria i cilëson si “investitorë strategjikë”.

Kryeministri Edi Rama dhe kryebashkiaku i Himarës Jorgo Goro. Foto: Facebook

ANALIZË

Qeveria shpronëson fshatarët e bregdetit për llogari të investitorëve “strategjikë” Një projektligj i propozuar nga qeveria për miratim në Kuvendin e Shqipërisë pritet të anulojë aktet e marrjes në pronësi të tokës bujqësore në rast se toka në fjalë është “objekt i investimeve strategjike”.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

N

jë projektligj i propozuar nga qeveria e kryeministrit Edi Rama synon të anulojë Aktet e Marrjes në Përdorim të Tokës Bujqësore në zonat bregdetare duke refuzuar regjistrimin e pronësisë së tyre në të gjitha rastet kur parcelat e tokave “janë zënë nga ndërtimet pa leje” ose janë zënë nga të ashtuquajturit “investitorë strategjikë”.

Projektligji “Për Përfundimin e Proceseve Kalimtare të Pronësisë në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 10, pika 2, parashikon që toka bujqësore e shpërndarë më parë dhe për të cilën, fshatarët kanë aplikuar për ta regjistruar nën pronësi, duhet të plotësojë disa kushte, mes të cilave, kjo tokë “nuk duhet të jetë e zënë nga ndërtimet pa leje” si dhe “nuk duhet të jetë objekt i investimeve strategjike”.

Projektligji në fjalë parashikon gjithashtu që ndërtimet pa leje, pavarësisht se ku gjenden, të mund të blejnë tokën kur atë ia kanë grabitur të tjerëve (situatë e rëndomtë kjo në bregdetin shqiptar) si dhe të paguajnë çmimet e hartës së qeverisë “Rama”, çmime shumë të debatuara që janë disa dhjetëra herë më të ulëta se sa çmimet e tregut.

“Toka që kalohet në pronësi, pa shpërblim, duhet të përmbushë, njëkohësisht, këto kushte”, shkruhet në ligj.

“Të mos jetë zënë nga ndërtime pa leje, të të tretëve apo të vetë subjektit kërkues,” dhe “Të mos jetë objekt i investimeve strategjike, sipas ligjit nr.55/2015, “Për investimet strategjike në Republikën e

Shqipërisë””.

Qeveria shqiptare miratoi një vendim kontrovers të Këshillit të Ministrave në mars 2018, në bazë të së cilit, të gjitha aktet e marrjes së tokës në pronësi të mos regjistroheshin në Zyrat e Regjistrimit të Pronave të Patundëshme në rast se toka në fjalë gjendej në zonën bregdetare të Shqipërisë.

Pezullimi, i argumentuar në atë kohë si i përkohshëm dhe që u hiqte banorëve të zonave bregdetare një të drejtë të fituar me ligj, synonte të krijonte atë që qeveria e quan “fond mbështetës për investimet strategjike”.

Projektligji i ri duket se synon ta kthejë këtë masë “të përkohshme” në anulim të përhershëm të të gjitha tokave bujqësore në zonën bregdetare, të cilat u prishin punë atyre që qeveria i cilëson si “investitorë strategjikë”.

Projektligji aktual thotë se në të gjitha rastet kur toka i takon ende përfituesit të AMTP-së (akronim për Akti i Marrjes së Tokës në Pronësi), por nuk plotëson kushtet e qeverisë “Rama” për të qenë nën pronësi, atëherë ajo shpronësohet brenda 30 ditësh dhe bëhet pronë shtetërore. (Pika b e nenit 8 të projektligjit të propozuar).

“Investitorët strategjikë” Qeveria “Rama” ka miratuar një masteplan për zonën e jugut të Shqipërisë si dhe ka në proces miratimin e masterplaneve për zona të tjera bregdetare ku parcela të mëdha toke janë ndarë më vete të shënjuara si “investime strategjike”.

Investigime të mëparshme të BIRN kanë zbuluar se si disa nga këto investime strate-

gjike janë duke u ndërtuar aktualisht në toka të kontestuara.

Lista e kompanive që kanë përfituar statusin e investitorëve strategjikë përfshin aktualisht tetë kompani. Statusi jepet nga një institucion i quajtur Komiteti i Investimeve Strategjike. Në listën e tokave të dhëna me këtë ligj janë parcela në Gjirin e Lalzit si dhe në Dhërmi e në Sarandë.

Legalizim për zaptuesit Në një kapitull tjetër të ligjit hapet rruga për një valë të re legalizimi të ndërtimeve pa leje, por edhe këtu, “investimet strategjike” rezultojnë shqetësimi kryesor i qeverisë. Sipas projektligjit, të gjitha ndërtimet pa leje që gjenden në “territore të destinuara për investime strategjike” nuk legalizohen. Po i njëjti kapitull mundëson legalizimin e ndërtesave që janë bërë në tokë të zaptuar për të cilat ndërtuesi nuk ka titull pronësie. Të tilla trajtohen si ndërtesat “për qëllim banimi”, ashtu edhe ndërtesat të cilave qeveria u referohet si objekte me “funksion social-ekonomik”. Edhe në këtë rast, çmimi i blerjes së tokës nga ndërtuesi zaptues bazohet në vlerën referencë të hartës së tokës, çmime të miratuara nga qeveria “Rama” dhe që janë disa dhjetëra herë më të ulëta se sa çmimet e tregut. “Çmimi i shitjes së parcelës ndërtimore për ndërtimet pa leje, me funksion banimi dhe të përzier (social-ekonomik dhe banimi) është çmim favorizues, ndërsa, për ndërtimet pa leje me funksion social-ekonomik, është ai i përcaktuar në hartën e vlerës së pronës për llojin e pasurisë “truall”, shkruhet në ligj.

Qeveria “Berisha” nisi praktikën e për-

caktimit të çmimeve referencë me vlerë shumë herë më të ulët se sa tregu si pjesë e përpjekjeve për të kompensuar pronat e zëna gjatë kohës së regjimit Komunist. Në një seri vendimesh pasi erdhi në pushtet, qeveria “Rama” miratoi çmime edhe më të ulëta se sa ato të qeverisë “Berisha”. Ndërsa mbetet e debatueshme nëse pronat e konfiskuara apo transformuara gjatë kohës së komunizmit mundet apo jo të kompensohen me çmim më të ulët se sa tregu, mbetet e paqartë arsyeja se pse qeveria e sotme pranon të përdorë të njëjtat çmime për të mundësuar blerjen e tokave të zëna nga zaptues, kur këta e përdorin tokën e zaptuar “me funksion social-ekonomik”. Është e paqartë se si do të përcaktohet se cili është çmimi i tokës “truall” i përdorur në rastet kur toka e zaptuar është në zonat bregdetare. Në çmimet referencë të fshatrave të bregdetit të jugut, p.sh., nuk ka referencë për “tokë truall” ndërsa çmimet e tokave bujqësore variojnë nga 88 në 204 lekë për metër katror. Ky është çmimi me të cilin do të kompensohet teorikisht pronari i tokës, të cilit ia kanë marrë tokën në kohën e komunizmit. Por duket se ky është çmimi që qeveria ka ndër mend të pranojë nga zaptuesit dhe ndërtuesit pa leje si çmim për blerjen e tokës së zaptuar. Gjithashtu, për tokat e zëna në zonën përreth Tiranës, çmimi referencë varion nga 500 në 2,500 lekë për metër katror.

Qeveria ka parashikuar në projektligj të kthejë edhe një herë të ashtuquajturat “Bono Privatizimi”. Sipas pikës 9 të nenit 19, pagesa për tokën e zaptuar mund të bëhet në lekë, ose në bono privatizimi.

12

Dhjetor 2018

INVESTIGIM

Kompania e lidhur me “Balfin’ përfitoi 1.5 mln euro për licensën e naftësjellësit të Bankers Bankers Petroleum pagoi 1.5 milionë euro për 50 % të aksioneve të kompanisë ‘Albania Pipeline Services’ – nga e cila mori shërbime për licencën e një naftësjellësi që do të lidhte Fierin me Vlorën, por për çudi nuk e ekzekutoi kurrë kontratën.

BESAR LIKMETA, EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

N

ë nëntor 2012, Denis Alimehmeti, një 35-vjeçar që e kishte filluar karrierën një dekadë më parë si shitës në Qendrën Tregtare Univers në Tiranë, regjistroi një shoqëri aksionere të quajtur “Albanian Pipeline Services,” APS. Një vit më vonë, në tetor 2013- Alimehmeti përfitoi një transfertë prej 1.5 milionë euro nga kompania Bankers Petroleum në llogarinë e tij në Raiffaisen Bank, në shkëmbim të një kontrate që i transferonte kanadezëve 50 % të aksioneve të APS. Gjatë periudhës janar-nëntor 2013, Bankers Petroleum i transferoi APS-së edhe 238 mijë euro të tjera për shërbime që lidheshin me përgatitjen e dokumenteve dhe marrjen e lejeve për ndërtimin e një naftësjellësi nga Fieri në Vlorë, si dhe për marrëdhënie me publikun. Megjithatë, kompania e nxjerrjes së naftës bruto nuk e ekzekutoi kurrë kontratën për marrjen e aksioneve të APS, ndërkohë që Alimehmeti i transferoi 1.35 milionë euro kompanisë “Singapore Europe Real Estate,” S.E.R.E – e cila u ble në vitin 2016 nga grupi ‘Balfin.’

Një pjesë e pagesës së dhënë në formë huaje për S.E.R.E në vlerë 524 mijë euro, iu kthye mbrapsht Alimehmetit. Pjesa dërrmuese e kësaj shume iu transferuar një punonjësi tjetër të grupit Balfin, i cili e përdori për të investuar në një kompani serash, që më pas u përthith gjithashtu nga konglomerati në pronësi të biznesmenit Samir Mane. Pjesa e mbetur u investua nga S.E.R.E, së bashku me fonde të tjera në një seri transaksionesh në pasuri të paluajtshme në Tiranë dhe në jug të Shqipërisë – të cilat përfshnin persona me të shkuar kriminale, të dyshuar si pjesëtarë të së ashtuquajturës mafia e pronave në bregdet.

Transaksionet me vlera të mëdha në llogarinë e Alimehmetit tërhoqën vëmendjen e Prokurorisë, e cila në gusht 2015 regjistroi një procedim penal për pastrim të produkteve të veprës penale. Prokuroria i pushoi hetimet në vitin 2017, pasi gjykoi se asnjë nga kompanitë e përfshira nuk kishte bërë evazion fiskal ose aktivitet në kundërshtim me ligjin. Ndonëse marrëveshja midis Bankers dhe APS nuk është cilësuar e paligjshme, ajo ishte “jo ortodokse” dhe hedh dritë mbi kostot, nevojën për ndërmjetës dhe vështirësitë që ka hasur edhe investitori më i madh i dy dekadave të fundit për të marrë

një licencë dhe për të bërë biznes në Shqipëri. E pyetur nga BIRN, grupi “Balfin” u shpreh nëpërmjet një përgjigje me shkrim se edhe pse ka lidhje me APS-në dhe ka qenë i interesuar për të garantuar marrëdhënien e saj me Bankers – në qoftëse investimi do të realizohej, z. Samir Mane nuk ka qenë i përfshirë dhe nuk ka ndikuar në asnjë mënyrë për marrjen e licencës së naftësjellësit. “Z. Samir Mane nuk është i përfshirë personalisht në operimin e përditshëm të ‘Balfin Group’ dhe aq më pak të kompanive të tjera që mund të kenë bashkëpunuar me kompanitë e grupit,” tha Balfin nëpërmjet një përgjigje me shkrim.

Kompania shtoi se edhe pse Denis Alimehmeti ka qenë dhe është në marrëdhënie pune me një nga kompanitë e “Balfin Group,’ marrëdhënia midis APS dhe Bankers Petroleum ka qenë midis dy kompanive private dhe tërësisht e ligjshme.

“Marrëdhënia kryesore që kjo kompani ka pasur, ka qenë me një kompani tjetër private, pra qartësisht një marrëdhënie ndërmjet dy kompanive private të ndërtuar sipas legjislacionit në fuqi për funksionimin e shoqërive tregtare pa marrë asnjë fond publik, apo ndonjë fond tjetër që në mënyre direkte apo indirekte do të kishte ndonjë implikim në fondet e buxhetit, tatimet, taksat apo çdo lloj efekti tjetër ne financat e shtetit apo interesit publik në përgjithësi,” tha Balfin.

Kompania Bankers Petroleum i tha BIRN nëpërmjet një deklarate me shkrim se besonte që kompania APS – e sapothemeluar nga Alimehmeti në vitin 2012, ishte e vetmja në atë kohë që mund të përmbushte pritshmëritë e saj për suksesin e projektit.

“APS ishte e vetmja kompani, e cila në atë kohë plotësonte pritshmëritë e Bankers për realizimin e këtij projekti, i cili ishte kompleks dhe kërkonte njohuri në fusha të ndryshme. Për këtë arsye, Bankers kreu negociata serioze duke i konkretizuar me një kontratë dypalëshe në interes të realizimit të projektit,” tha kompania e naftës.

Naftësjellësi nuk u ndërtua kurrë Bankers Petroleum filloi punë në Shqipëri në vitin 2004 me një kontratë koncesionare të firmosur nga ish- kryeministri Fatos Nano.

Me kalimin e viteve, ajo qe në gjendje të rriste prodhimin e naftës bruto në vend deri në 21 mijë fuçi në ditë (1 fuçi është e barabartë me 159 litra), për një prodhim to-

Impjant për nxjerrjen e naftës në fushën e Patos-Marinzës. Foto kortezi: Bevis Fusha/Bankers Petroleum

Biznesmeni, Samir Mane, gjatë konferencës vjetore me temë: Politika Monetare, Integrimi Ekonomik dhe “Normaliteti i Ri”. Foto: LSA.

tal prej rreth 1.2 milionë tonësh në vitin 2014. Të ardhurat nga shitja e kësaj nafte krijuan një kompani me xhiro vjetore maksimale prej mbi 500 milionë USD, shifër e barabartë me 4 për qind të Prodhimit të Brendshëm Bruto të Shqipërisë.

Prodhimi në rritje i naftës bruto solli nevojën logjistike për të ndërtuar një tubacion naftësjellës nga fusha e Patos-Marinzës drejt terminalit bregdetar të naftës në gjirin e Vlorës. Për të arritur këtë qëllim, Bankers lidhi një marrëveshje me Denis Alimehmetin dhe kompaninë e tij APS në fund të vitit 2012. Sipas marrëveshjes, Alimehmeti dhe kompania e tij e sapo-krijuar, APS, merrnin përsipër të siguronin të gjitha lejet e nevojshme për ndërtimin dhe operimin e naftësjellësit nëntokësor për transportimin e naftës bruto. Pas marrjes së lejeve nga qeveria e ish-kryeministrit Sali Berisha, Bankers do të blente 50% të kapitalit aksioner të APS – me një shumë prej 1.5 milionë eurosh si dhe shpenzimet që APS do të kishte gjatë kësaj faze.

“Arsyeja e krijimit të shoqërisë APS ishte pikërisht dizenjimi dhe hartimi i të gjithë dokumentacionit të nevojshëm tekniko-ligjor, me qëllim ndërtimin e sistemit të tubacioneve, për transportin e naftës Fier-Vlorë dhe

infrastrukturën përkatëse, me fillim ish uzinën e Azotikut në Fier dhe përfundim Terminalin Bregdetar të Naftës, Port Vlora 1,” ka shpjeguar Alimehmeti në dëshminë e tij në prokurori.

“Ky projekt do të bënte të mundur transportin e naftës që nxirrej nga fushat e Patos-Marinzës, nga shoqëria ‘Bankers Petroleum Albania LTD’ nëpërmjet tubacioneve, [për] të shmangur transportin rrugor nëpërmjet autoboteve,” ka shtuar ai.

Nga janari në nëntor 2013, Bankers i pagoi APS-së 284,785 euro nëpërmjet 11 transfertave bankare për shpenzimet që kjo e fundit pati për përgatitjen e dosjes së koncesionit të naftësjellësit dhe marrëdhënie me publikun. Për të realizuar dokumentet e nevojshme për koncesionin e tubacionit, APS punësoi kompaninë “MEI Business Consultancy,’ e cila përfitoi 144 mijë euro si dhe kompaninë “Delta Publicity” për marrëdhënie me publikun, e cila u pagua 119,994 euro.

Më 4 mars 2013, APS iu drejtua Ministrisë së Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës me një kërkesë për të marrë autorizimin për ndërtimin e naftësjellësit Fier-Vlorë dhe të infrastrukturës përkatëse.

Një muaj më vonë, me datë 22 prill 2013,

Dhjetor 2018

METE i kërkoi pesë ministrive që të emëronin përfaqësues për ngritjen e një komision vlerësimi të koncesionit. Më 19 qershor 2013, METE i dha APS-së autorizimin për vazhdimin e procedurës për ndërtimin dhe shfrytëzimin e tubacionit prej 36 kilometrash. Sipas vendimit të METE-s, kompania APS duhej të dorëzonte brenda një afati 2 vjeçar të gjithë dokumentacionin e nevojshëm për marrjen e lejes nga Këshilli i Ministrave. Me anë të një letre zyrtare më 2 tetor 2013, Denis Alimehmeti dhe APS iu drejtuan përfaqësuesit ligjor të Bankers Petroleum në Shqipëri, për të proceduar me blerjen e 50% aksioneve të APS për vlerën 1.5 milionë eurosh, pas realizimit të fazës së parë të marrëveshjes midis palëve. Në këtë letër është përcaktuar dhe numri i llogarisë së Denis Alimehmetit pranë Raiffeisen Bank.

“Akti final që shoqëronte përfundimin e fazës së parë ishte miratimi i ‘Autorizimit për Vazhdimin e Procedurave,’ dhe kjo u arrit me dt. 19.06.2013,” shprehet Alimehmeti në dëshminë e tij. “Opsioni për të vijuar me fazën e dytë dhe vijimin e procedurave kontraktuale u bë i pamundur, për arsye të lidhura me kompaninë Bankers si: ulja e çmimit të naftës, ulja e prodhimit dhe si rrjedhojë reduktimi i nevojës për të nxituar me ndërtimin nga ana e tyre e ‘Pipeline’, si dhe me kalimin e afatit dy vjeçar të vlefshmërisë së autorizimeve të marra,” ka shtuar ai.

Sipas Prokurorisë, me mbylljen e fazës së parë të marrëveshjes, APS në përputhje me kontratën i dorëzoi Bankers Petroleum të gjithë dokumentacionin, si dhe lejet dhe autorizimet përkatëse. Pas shqyrtimit të dosjes dhe miratimit të saj nga Bankers, kompania e naftës ka bërë një pagesë prej 1.5 milionë euro në llogarinë bankare personale të Alimehmetit. Në vijim, APS duhej të kalonte në favor të Bankers 50 % të kuotave të kapitalit të saj, duke e bërë kompaninë e naftës bashkëortake në këtë projekt. Por sipas Prokurorisë, pavarësisht kërkesave të APS,

Daka, i cili jetonte në Dubai dhe ka pasur si qëllim realizimin e investimeve në fushën e ndërtimit. Pak ditë pas dhënies së huasë, SERE ka bërë tre pagesa në favor të llogarisë së Alimehmetit me përshkrimin “kthim fondesh”, për një total prej 174.781 euro. Në 19.06.2015, S.E.R.E ka bërë një transfertë të katërt në favor të Alimehmetit, me përshkrimin ‘kthim kontributesh ortaku’ me vlerë 350 mijë euro.

Administratori i parë i S.E.R.E ka qenë shtetasi Litian Broka, i cili është zëvendësuar në vitin 2014 nga shtetasi Klard Flaga. Në 16 qershor 2016, 80 % të aksioneve të S.E.R.E transferohen nga kompania EuroSingaporean Real Eastate and Trade tek shtetasi shqiptar Altin Daka, ndërsa kuotat e Alimehmetit shkojnë tek ‘BFI Invest,’ pjesë e Balfin Group në pronësi të biznesmenit Samir Mane. Në 17 tetor 2016, BFI Invest e rrit përqindjen e kapitalit në 75 % dhe në 4 nëntor 2016 bëhet pronar i plotë i S.E.R.E. Në toal, Alimehmeti ka marrë 524 mijë euro mbrapsht nga S.E.R.E, dhe sipas deklarimeve të tij në Prokurori kjo shoqëri i detyrohet 826.990 euro. Me paratë e kthyera nga huaja për S.E.R.E, Alimehmeti ka blerë një apartament në Yzberisht me vlerë 120,625 euro dhe i ka dhënë një kredi prej 350 mijë euro ‘shokut të tij’ dhe njëherazi administrator i S.E.R.E, Klard Farga.

“S.E.R.E është bërë pjesë e Balfin Group në nëntor të vitit 2016. Nga bilanci i kompanisë që kemi marrë dhe dokumentacioni që ndodhet ne arkivën e shoqërisë SERE, rezulton se ka një hua nga z. Alimehmeti. Shuma e huasë së mbetur është më e vogël dhe huaja është marrë me kushte tregu dhe është kompania Bankers nuk i mori në dorëzim 50 ende në fuqi, e kontabilizuar në bilancin e % të kapitalit dhe nuk dha konfirmim për shoqërisë,” tha Balfin. Administratori i vazhdimin e fazës së dytë të projektit.

S.E.R.E sh.p,k, Klard Farga ka deklaruar paDrejtori i Bankers në Shqipëri, Leonidha ra prokurorëve se e ka njohur Denis AlimehÇobo nuk ka dhënë një shpjegim të qartë për metin që nga viti 2006, kur ai punonte si mungesën e vullnetit nga ana e kompanisë shitës në QTU. Si administrator i kompanisë Kanadeze për të ekzektuar kontratën për S.E.R.E, Flaga ka thënë se paguhet 80 mijë marrjen në dorëzim të 50% të kuotave të ka- lekë në muaj. Në dhjetor 2013, ai ka regjispitalit. Në vendimin e pushimit të hetimeve, truar shoqërinë Agrocon Sh.p.k, me objekt prokuroi Pali Decolli shkruan se ‘kontrata veprimtarinë e ndërtimit të serave dhe kapështë nënshkruar nga ana e Qendrës në ital 100 mijë lekë. Për ta zhvilluar këtë aktiKanada dhe shtetasi Leonidha Çobo vetëm vitet, ai ka marrë me qira një sipërfaqe toke e ka nënshkruar atë.’ nga shteti për një afat 99-vjeçar me shumën “Në dijeninë e tij nuk është bërë kalimi i 400 mijë lekë në vit. Pasi ka përfunduar rreth kuotave të aksioneve nga kompania APS në 20 % të projektit, në muajin shkurt 2016, ndonjë kompani tjetër,” shkruan Decolli, duke shoqëria ‘Agrocon’ Sh.pk i është shitur për shtuar se kjo erdhi si pasojë e ‘riorganizimit 100 mijë lekë kompanisë ‘Balfin Group.”

Farga ka deklaruar se huaja e marrë nga Altë brendshëm,” të kompanisë Bankers.

Hua ndaj kompanive të lidhura me Balfin imehmeti prej 350 mijë eurosh ka pasur qëlPas marrjes së pagesës nga Bankers Pe- lim investimin në sera dhe ai i ka likuiduar troleum prej 1.5 milionë euro në llogarinë e vetëm shumën 116 mijë euro, të cilën pretentij personale në 17 tetor 2013, Alimehmeti don se e ka siguruar nga fitimet e shoqërisë ka paguar tatimin e të ardhurave në burim ‘Agrocon’ Sh.p.k. Balfin e konteston në vlerë 149 mijë euro, edhe pse transferimi deklaratën e Fargës në Prokurori mbi fitimet i 50% të kuotave të APS-së tek kanadezët nuk e vjelura nga kompania ‘Agrocon’, përpara se kjo e fundit të blihej nga grupi. ishte realizuar.

“Siç mund ta verifikoni lehtësisht nga biNjë ditë më pas, ai i ka transferuar 1.35 milionë euro kompanisë ‘Singapore Europe- lancet e kompanisë “Agrocon, nuk rezulton an Real Estate’, e cila është regjistruar në Ti- që kjo kompani të ketë dalë me fitim dy vitet ranë në 22 gusht 2012. Në fillim, kjo kompani e para (deri në vitin që ka ndodhur transakka qenë në pronësi 100 % të kompanisë sioni me Z. Flaga, shoqëria rezultoi të ketë ‘ofshore’ Euro-Singaporean Real Estate and një humbje te mbartur prej 8 milionë Trade”, e regjistruar në Ishujt Virgjin lekësh),” tha Balfin. “Jo vetëm që ortaku përBritanik. Kapitali themeltar i kompanisë para se Balfin të blinte kuotat e tij nuk ka marrë ndonjë fitim, por për shkak te ecurisë ishte 100 mijë lekë.

Në 8 nëntor 2013, Denis Alimehmeti së kompanisë dhe nevojës për investime, ai është bërë aksioner i kompanisë S.E.R.E me rrezikonte seriozisht të humbiste edhe huanë 20 % të kuotave të kapitalit, pas një investimi që i kishte dhënë kompanisë,” shtoi ajo.

Grupi Balfin nënvizoi se pasi mori prej 100 mijë eurosh. Vlera e kapitalit të kompanisë është rritur në 14.1 milionë lekë. pronësinë e kompanisë, i shleu ortakut të Alimehmeti ka deklaruar para prokurorëve mëparshëm huanë që ky i fundit i kishte se shumën prej 1,350.800 euro e ka depozit- dhënë kompanisë dhe në shtesë të saj bëri uar në favor të S.E.R.E, me kushtin që të edhe 4 milionë euro investime.

“Në konkluzion, çmimi i blerjes dhe kosto bëhej aksioner i kompanisë. Sugjerimin për kompaninë SERE ia ka dhënë miku i tij, Altin e futjes së ‘Balfin Group’ në këtë kompani

13

nuk ishin aspak të ulëta,” tha ajo.

Investimet në pasuri të paluajtshme Pasi siguroi huanë nga Alimehmeti, kompania ‘Singapore European Real Estate’ u përfshi në një seri investimesh në fushën e pasurive të paluajtshme dhe ndërtimit në Tiranë dhe jug të Shqipërisë. Me parata e marra hua nga Alimehmeti dhe një kredi bankare 1.171.909 euro, S.E.R.E nënshkroi një kontratë sipërmarrje me Znj. Lavdie Caushi dhe siguroi një leje për ndërtimin e një pallati 13-katësh në rrugën e Elbasanit në Tiranë.

Më tej, më 9 tetor 2013, S.E.R.E bleu një tokë në Himarë me sipërfaqe 71,000 metra katrorë nga shtetasit Pëllumb dhe Majlinda Petritaj për 16.2 milionë lekë. Më 16 tetor 2014, S.E.RE bleu një sipërfaqe toke në fshatin Akemi të Vlorës për 55.6 milionë lekë dhe një sipërfaqe tjetër nga Ina Petritaj për 27 milionë lekë.

Pullumb Petritaj u arrestua në fillim të muajit tetor në Vlorë pas akuzave se nëpërmjet falsifikimit të dokumenteve ka tjetërsuar me anë të vendimit fals të gjykatës, një sipërfaqe prej 100 hektarësh në zonën turistike të Zvërnecit. Petritaj dhe persona të tjerë janë akuzuar si pjesë e “mafies së pronave” në bregdet dhe sipas Prokurorisë, është i lidhur me Artur Shehun, një personazh me precedentë penalë gjatë viteve të tranzicionit në Vlorë, i cili jeton prej dy dekadash në Florida të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Petritaj i mohon akuzat.

Sipas hetimeve të Prokurorisë së Vlorës, dyshohet se përveç 100 hektarëve në Zvërnec, Petritaj ka tjetërsuar nëpërmjet falsifikimit të vendimeve gjyqësore më shumë se 500 hektarë tokë në zona të ndryshme të bregdetit të jugut, përfshirë dhe sipërfaqen në Palasë që iu shit kompanisë S.E.R.E. Kjo sipërfaqe toke në plazhin Dhraleo të Palasës iu shit më 17 shkurt 2014 nga S.E.R.E kompanisë ‘Green Coast’ – e cila është gjithashtu pjesë e “Balfin Group për 13.2 milionë lekë. Në të njëjtën ditë, shoqëria S.E.R.E i ka shitur shtetasit Gerian Kuka një sipërfaqe prej 13,000 m2 në Dhërmi për 2.95 milionë lekë. Ndërkohë, toka në fshatin Akemi të Vlorës e blerë nga Artur Shehu, iu shit shtetasit Klajdi Toska për të njëjtën vlerë me çmimin e blerjes prej 55.6 milionë lekë. Në plazhin e Dhraleos, në tokën e blerë nga Petritaj, Balfin Group ka zhvilluar resortin turistik ‘Green Coast,’ i cili ka marrë dhe vlerësimin si investim strategjik në turizëm nga qeveria e kryeministrit Edi Rama. E pyetur nga BIRN mbi rrezikun që sillte për kompaninë zhvillimi i një projekti mbi një tokë me probleme pronësie, Balfin Group tha se mundësia e saj e vetme për të konfirmuar pronësinë e tokës janë dokumentet zyrtare, të lëshuara nga institucionet shtetërore shqiptare.

“Në momentin e blerjes nga ‘Green Coast’ apo të lidhjes së kontratave të bashkëpunimit ndërmjet kësaj të fundit dhe pronarëve të tokës, nuk ka pasur asnjë dyshim në lidhje me pronësinë e tokës ku po ndërtohet projekti,” tha kompania, duke shtuar se në aktivitetin e saj, Balfin Group përpiqet që të tregojë kujdes maksimal për trajtimin e çdo ndjeshmërie lokale në vendet ku ajo zhvillon projekte.

“Ne kemi qenë dhe jemi në kontakt të vazhdueshëm me disa familje që filluan të kenë pretendime në lidhje me pronësinë e tokës ku ne po zhvillojmë projektin, ndaj familjeve që kanë shitur fillimisht këtë tokë,” tha Balfin. “Pavarësiht kontestimeve (që siç thamë kanë ndodhur më vonë), akoma nuk ka ndonjë ndryshim në pronësinë e tokës që të shkojë në favor të familjeve që kanë pretendime,” përfundoi ajo.

14

Dhjetor 2018

INVESTIGIM

Fëmijët interseks në Shqipëri përballen me ndërhyrje kirurgjikale të panevojshme Fëmijët interseks ose fëmijët e lindur me ambiguitet seksual përballen me praktika mjekësore të pastandardizuara, të cilat mund t’i shkaktojnë dëme të pariparueshme fizike, patologjike dhe psikologjike, si dhe me barriera ligjore për t’u regjistruar në gjendjen civile dhe në shkollë.

KRISTINA MILLONA | BIRN | TIRANË

G

jatë ekzaminimit ekografik që bëri kur ishte shtatzënë, Bardhës* i thanë që foshnja e saj ishte vajzë. Megjithatë, 30-vjeçarja nga Lushnja shprehet se ajo dhe bashkëshorti nuk i thonë të gjithëve që nuk është as djalë as vajzë. “Unë e mora vesh se fëmija im është interseks* që në lindje, në maternitetin e Lushnjes,” tregon Bardha.“Iu kemi thënë se kemi lindur djalë, shumë pak e dinë të vërtetën,” shtoi ajo.

Foshnjat që lindin me ambiguitet seksual nuk janë të padëgjuara në Shqipëri, por ato janë të keqkuptuara, madje edhe nga mjekët, të cilët shpesh i nënshtrojnë ndaj ndërhyrjeve kirurgjikale të panevojshme dhe madje të dëmshme në moshë të hershme. Personeli mjekësor në Shqipëri e trajton interseksualizmin si çrregullim të zhvillimit të seksit, kur ndërkohë ky është një ndryshim në zhvillimin e seksit. Sipas ekspertëve ligjorë, mungesa e protokolleve mjekësore do të thotë që gjendja e fëmijëve interseks nuk raportohen në regjistrat publik të spitaleve, çfarë sjell një mungesë të të dhënave të sakta mbi numrin e tyre në vend.

Mungesa e protokolleve mjekësore të shkruara sjell që diagnoza të përcaktohet gojarisht midis mjekëve dhe prindërve.

Këto protokolle janë të nevojshme jo vetëm për përcaktimin e interseksualizmit, por edhe për për trajtimin e fëmijëve interseks pas përcaktimit.

Edhe në ato raste kur ambiguiteti seksual regjistrohet nga mjekët dhe prindërit vendosin që të mos bëjnë ndërhyrje kirurgjikale në moshë të vogël, ai nuk njihet nga Gjendja Civile, e cila njeh veç termat ‘mashkull’ dhe ‘femër’.

Ndryshe nga legjislacioni në disa vende Europiane, i cili lejon që gjinia e fëmijës mos të regjistrohet deri në një moshë të caktuar, ligji shqiptar nuk e jep këtë mundësi dhe në momentin që duhet të regjistrosh fëmijën, të gjithë përbërësit e gjendjes civile duhen plotësuar. Mungesa e regjistrimit dhe për pasojë e doku-

menteve, sjell vështirësi për t’i regjistruar këta fëmijë në kopsht dhe shkollë.

Vende të Bashkim Evropian kanë praktika të ndryshme sa i përket regjistrimit të fëmijës në regjistrin civil. Në Francë prindërit lejohet që mos të regjistrojnë seksin e fëmijës deri në moshën 3 vjeçare.

Ndërsa legjislacioni në Portugali lejon që regjistrimi i seksit të bëhet me miratimin e fëmijës, derisa ky i fundit të jetë i aftë ta përcaktojë vetë atë.

Ndryshimi i gjinisë në Shqipëri mund të bëhet vetëm me vendim gjykate, një proces që ka të paktën dy precedentë të rasteve interseks. Megjithatë, kjo është vetëm maja e ajsbergut të problemeve me të cilat përballen fëmijët me ambiguitet seksual, duke filluar që nga mungesa e protokolleve mjekësorë, qasja e mjekëve ndaj personave interseks, regjistrimi në shkollë, si dhe liria për t’u shfaqur lirshëm.

Ambiguiteti i shifrave Fëmijët interseks janë të lindur me karakteristika seksuale që nuk përputhen me përkufizimin klasik ‘mashkull’ ose ‘femër’. Sipas Organizatës së Kombeve të bashkuara rreth 1.9 për qind e bebeve në botë lindin me këto karakteristika. Të qenit interseks ka të bëje me karakteristikat biologjike seksuale, ku përfshihen organet gjenitale, gjëndrat seksuale, nivelet e hormoneve dhe modelet e kromozomeve, por jo orientimi seksual dhe identiteti gjinor.

Sipas të dhënave të Institutit të Shëndetit Publik, ISHP- të siguruara nga BIRN nëpërmjet një kërkese për të drejtë informimi, bazuar në të dhënat e Sistemit të Survejancës së Defekteve të Lindura, numri i foshnjave të lindura me gjini të papërcaktuar [hermafroditë ose interseks] nga viti 2011 deri në vitin 2017 është 27.

Megjithatë, sipas avokates Anisa Metalla nga qendra ‘Tirana Legal Aid Society,’ TLAS, e cila ka përfaqësuar përpara gjykatës një nga 2 rastet e para për regjistrimin në Gjendje Civile të fëmijëve interseks, të dhënat statistikore në Shqipëri nuk janë të qarta.

“Duke qenë se nuk njihet termi interseks, ka një lloj tendence për t’i futur

Foto ilustrative nga Pixabay i një fëmije të vogël në maternitet

në kategorinë e hiperplasisë dhe një numër i vogël regjistrohen si ambiguitet seksual,” tha Metalla. “Hiperplasia është një disfunksion i rrugëve urinare – pra hiperplasia jo detyrimisht lidhet me gjendjen interseks por një pjesë e madhe e rasteve lidhen me mundësinë e pasjes së gjendjes interseks,” shtoi ajo.

Sipas Metallës, të dhënat zyrtare që kanë arritur të marrin nga QSUT, lidhen vetëm me rastet e hiperplasisë dhe jo specifikisht të gjendjes interseks.

“Në përgjigjen që na është kthyer na u komunikua se rreth 150 persona në vit i nënshtrohen një ndërhyrje të tillë me hiperplasi ose me ambiguitet seksual,” tha ajo. “Ambiguiteti është i dukshëm por ndërkohë gjendja interseks jo gjithnjë është e dukshme, mund të jetë dhe e brendshme e mbartur në organizmin e njeriut, që do e kthen bazën e të dhënave

akoma më të paqartë e të komplikuar,” shtoi ajo.

Rubena Moisiu, shefe e shërbimit të Patologjisë dhe Shtatzënisë në Qendrën Spitalore Universitare “Koço Gliozheni’, shprehet se rastet interseks përcaktohen nga mjekët neanatolog, por ajo nënvizon se ato janë të rralla.

“Në maternitetin tonë rastet interseks janë të rralla, afërsisht një në 10.000 lindje,” tha ajo.

Kolegu i saj Eduart Tushe, shef i Shërbimit të Neonatologjisë, bie dakord që rastet e diagnostikuara janë të rralla.

“Përafërsisht një fëmijë interseks lind një në dy vite, që zbulohet dhe identifikohet si i tillë në spital, kjo pasi interseksualizmi shfaqet në forma të ndryshme në faza të ndryshme,” tha ai. “Ne të dhënat i dërgojmë pranë Institutit të Shëndetit Publik për çdo anomali,” shton Tushe.

Dhjetor 2018

Foto ilustrative nga Pixabay

Ndërhyrje të panevojshme Në maj 2015, raporti i Komisionerit të Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut, nënvizon që fëmijët interseks shpesh përballen me ndërhyrje kirurgjikale të panevojshme që kanë si qëllim të radhisin pamjen e tyre fizike me steriotipet binare ‘mashkull’ dhe ‘femër’ të gjinisë. “Këto procedura janë të pakthyeshme dhe mund të shkaktojnë vuajtje afat-gjata të rënda fizike dhe psikologjike,” shprehet raporti, duke nënvizuar se disa komitete të OKB-së, si ai Për të Drejtat e Fëmijëve dhe Komiteti Kundër Torturës, kanë kërkuar t’i jepet fund kësaj praktike.Sipas juristes Anisa Metalla, kirurgjia infantile për fëmijët interseks është gjithashtu e përhapur në Shqipëri.

Ajo tregon se në një tryezë të parë të mbajtur mbi këtë temë në maj 2017, vetë mjekët e pranonin këtë praktikë.

“Në atë tryezë ishte pjesë dhe një mjek, i cili ndër vite ka zhvilluar operacione të rrugëve urinare. Vetë doktori kishte trajtuar rreth 5000 raste të hiperplasisë.

Ndër këto raste ka një probabilitet të madh që një pjesë e madhe të kenë qenë interseks. Por nga kontakte me mjekë të tjerë, ky është një fenomen që përpiqet të mbahet i fshehur,” tha Metalla.

Nga dy rastet që janë përfaqësuar nga TLAS në gjykata, njëra nga fëmijët ka bërë ndërhyrje në moshë infantile dhe tjetra jo.

Njëri prej rasteve është dhe ai i Bardhës nga Lushnja. Ajo i tha BIRN se kur e vizitoi fëmijën e saj në moshën 3-vjecare në QSUT, disa doktorë i thanë se duhej operuar e t’i përcaktohej seksi mashkull kurse disa të tjerë për seksin femër.

“Një doktor që e mori përsipër rastin më tha unë e kam më të lehtë t’i caktoj seksin femër sesa ashtu siç do ti, mash-

kull”,” kujton Bardha.“Unë nuk rashë dakord se shoh që ka prirje mashkullore.

Tani pres që të rritet deri në një farë moshe që në varësi të zhvillimit që do të marri ti përcaktohet dhe seksi,” shtoi ajo.

Rasti tjetër i trajtuar nga TLAS është përfaqësuar nga avokatja Mersida Male, në të cilin ndryshe nga rasti i parë prindërit kanë vendosur për ndërhyrje kirurgjikale në moshë infantile. Sipas Males fëmija në fjalë ka lindur në 2014 me një gjini të papërcaktueshme, ose në terma mjekësorë ‘anomali congenitale’ e organeve. Pavarësisht kësaj, mjekët në certifikatën e asistencës së lindjes e kanë shënuar mashkull, duke u bazuar në pamjen e jashtme që kishte tipare mashkullore.

Mirëpo pavarësisht këtij markuesi të gjinisë në certifikatë, për prindërit ishte e dukshme që duhej ta vizitonin. Ndaj prindërit kanë realizuar disa konsulta me mjekë, qoftë në Elbasan ku ka lindur fëmija, qoftë në Tiranë, ku u arrit në konkluzionin se fëmija ka më shumë prirjen për të qenë femër.

“Prindërit bazuar në këto rezultate kanë dhënë lejen për të realizuar një ndërhyrje kirurgjikale tek fëmija (mosha 2 vjeç) pranë QSUT, pas realizimit të analizave hormonale,” tha Male. “Në këtë mënyrë fëmija është shndërruar në femër,” shtoi ajo.

Doktor Eduart Tushe shpjegoi se pasi rastet insterseks zbulohen në maternitetet ato referohen te mjeku gjenetist, por nënvizoi që mungesa e protokolleve do të thotë që trajtimi i tyre nuk imponohet nga spitali.

“Natyrisht gjëja e parë që duhet zgjidhur është diagnoza sepse gjendjet interseksuale kanë një mori shkaqesh. Gjetja e diagnozës shoqërohet me trajtimin

adekuat të tyre. Mungesa e protokolleve bën që mjekimi dhe trajtimi t’i mbetet familjes dhe jo institucionit,” tha ai.

Sipas Tushes, për prindin është shumë e rëndësishme të kuptojë të paktën deri në moshën 3-vjeçare se cilit seks i përket fëmija.

“Që të arrihet një gjë e tillë kërkohet një trajtim multidisiplinar, që para moshës 3 vjeçare të jetë përcaktuar seksi sepse kjo është dhe periudha e identifikimit të identitetit seksual dhe më pas janë ndërhyrjet përkatëse në varësi se çfarë është fëmija,” tha ai. “Kjo gjë duhet zgjidhur para moshës 3-4 vjeçare anomalia e jashtme pra korrigjimi i jashtëm (estetik) pasi kur të rritet dhe të identifikohet më shumë me njërën gjini sesa tjetrën, krijohen kriza të caktuara,” shtoi Tushe.

Ndryshe mendon doktoreshë Rubena Moisiu, e cila nënvizon që mjekët dhe prindërit duhet të presin deri saj fëmija të arrijë moshën e pjekurisë dhe ta përcaktojë vetë gjininë.

“Për mendimin tim s’ka pse të ketë protokolle derisa ai fëmijë të arrijë moshën e pjekurisë e të vendosë vetë për gjininë,” tha ajo. “Ky ambiguitet nuk afekton shëndetin e fëmijës, prindërit duhet të informohen për këtë pjesë pasi në një nga rastet interseks që kemi ndeshur prindërit ishin gati edhe ta braktisnin fëmijën, pasi mbi ta rëndonte stigma sociale se çfarë do t’ju thoshin të afërmve për fëmijën e tyre,” shtoi ajo.

Sipas Moisiut mungesa e protokolleve nuk është problemi i vetëm për trajtimin e fëmijëve intereseks, pas trajtimi i tyre kërkon më shumë se protokolle.

Në rastin interseks ti duhet të trajtosh edhe prindërit si dhe gjithë ambientin që e rrethon këtë fëmijë,” tha ajo.

Prindërit e fëmijëve interseks në ‘Koço Gliozheni’ referohen te psikologjia Doriana Bedhia, e cila shprehet se në eksperiencën e saj prej 6-vitesh në këtë ma-

Mungesa e protokolleve mjekësore të shkruara sjell që diagnoza të përcaktohet gojarisht midis mjekëve dhe prindërve. Këto protokolle janë të nevojshme jo vetëm për përcaktimin e interseksualizmit, por edhe për për trajtimin e fëmijëve interseks pas përcaktimit. ternitet ka këshilluar dy familje me fëmijë interseks.

“Njerëzit nuk janë të njohur me interseksualitetin,” tha ajo, duke shtuar se shpesh prindërit janë në konfuzion pasi ekografia i ka dhënë një rezultat, ndërkohë pas lindjes seksi është i papërcaktuar. “Kur është atipik, pra kur nuk përcaktohet dot nëse është mashkull apo femër, i dërgojmë për të realizuar kariotipin. Kjo analizë përcakton nëse bebja është biologjikisht mashkull apo femër,” shtoi Bedhia, duke nënvizuar se ndërhyrjet kirurgjikale “këshillohet të mos të bëheshin në një moshë të njomë, por të vendoste fëmija kur ishte adoleshent, nëse dëshironte ta bënte ndërhyrjen apo jo.”

Personat interseks ose karakteristikat e seksit nuk përmenden në asnjë ligj apo strategji që lidhet me kujdesin shëndetë-

15

sor në vendin tonë. Gjithashtu ka një mungesë të ekipit mjekësor multidisiplinar që të punojë me foshnjat interseks si dhe me prindërit e tyre.

Barriera ligjore Përveç problemeve fiziologjike dhe psikologjike, fëmijët me ambiguitet seksual përballen gjithashtu me probleme ligjore – edhe në rastet kur seksi përcaktohet nëpërmjet ndërhyrjes kirurgjikale në moshë të re dhe në ato që pritet që fëmija të rritet dhe ta vendose vetë gjininë e tij.

“Ka legjislacioni evropiane që të lejojnë që gjinia e fëmijës mos të regjistrohet deri në një moshë të caktuar. Kjo për t’i dhënë hapësirë ekzaminimit mjekësor,” tregon Anisa Metalla nga TLAS. “Legjislacioni ynë nuk ta jep këtë mundësi. Në momentin që ti duhet të regjistrosh fëmijën, të gjithë përbërësit e gjendjes civile duhen plotësuar,” shton ajo.

Rasti që Metalla ka përfaqësuar në gjyq është ai Bardhës dhe fëmijës së saj me ambiguitet seksual 11 vjeç. Bardha kujton se në fillim nuk donin ta regjistronin në shkollë, pasi duhej certifikata por ne nuk i kishim.

“Në mesin e vitit të dytë arritëm ta regjistronim përmes ndihmës së organizatës TLAS,” tha ajo. “Fëmija është regjistruar në gjendjen civile me gjininë femër, gjithsesi presim që më vonë të realizohet përmes TLAS-it një vlerësim i thelluar psikologjik për të parë se si fëmija e percepton dhe identifikon veten,” shtoi ajo.

Sipas Metallës, pikësynimi i TLAS është që në të ardhmen të ndryshohet ligji i Gjendjes Civile, që në raste të tilla për arsye shëndetësore ose ambiguiteti seksual, të realizohet regjistrimi në një moment të dytë.

“Regjistri Kombëtar i Gjendjes civile nuk e njeh [ambiguitetin seksual], veç termave femër dhe mashkull,” tha ajo. “Pa këtë regjistrim je i padukshëm në shtet dhe nuk gëzon dot asnjë të drejtë,” Metalla shtoi.

Ajo shprehet se rasti i Bardhës dhe fëmijës së saj që TLAS i ka përfaqësuar në gjykatë, i është referuar nga një punonjës i Gjendjes Civile, i cili kishte hasur pamundësinë e regjistrimit të një personi, ndërsa rasti tjetër i përfaqësuar nga avokatja Mersida Male është referuar nga një organizatë jo-qeveritare vendore. Ky fëmijë, ndryshe nga rasti i Bardhës kishte bërë ndërhyrje kirurgjikale për ndryshim seksi dhe prindërit janë interesuar për të bërë ndryshimin në Gjendje Civile.

Male ka ngritur një padi në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor të Durrësit dhe ka kërkuar të deklarohet pasaktësia e rubrikës së seksit dhe duke e ndryshuar dhe bërë ndryshimet përkatëse nga mashkull në femër.

“Ky gjykim ka qenë i vështirë dhe i gjatë pasi ka qenë rasti i parë duke u përdorur si precedent për raste të tjera. Gjyqtari hezitonte në dhënien e vendimit,” tha Male. “Si përfundim u pranua kërkesë-padia, duke u vendosur saktësimi i rubrikës së seksit për fëmijën duke u regjistruar si femër, në regjistrin kombëtar të gjendjes civile,” përfundoi ajo. *Personat interseksualë është një term i përdorur për të përshkruar personat që lindin me ndryshime në karakteristikat gjinore, kromozome dhe/ose hormone që janë midis asaj çfarë mund të cilësohet qartësisht mashkull apo femër. *Emri i Bardhës është i ndryshuar për t’i ruajtur privatësinë familjes dhe fëmijës

16

Dhjetor 2018

Media

Sistemi, i cili është i padëgjuar në vendet demokratike, i ngarkon për detyrë AKEP të regjistrojë të gjitha mediat, pavarësisht nëse janë të regjistruara adresarin e saj apo në adresarë të tjerë nëpër botë. Projektligji duket se synon të transformojë AKEP nga një institucion të menaxhimit të teknologjisë në mënyrë të paanshme në një institucion që ka përgjegjësinë “të marrë masa”...

Qeveria propozon këshill censure për median në internet Dy propozime për ndryshime ligjore të hartuara nga qeveria e kryeministrit Edi Rama parashikojnë regjistrimin e medias në internet dhe gjobitjen dhe mbylljen e saj nga një institucion i quajtur Këshilli i Ankesave pranë Autoritetit të Medias Audiovizuale.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

K

ëshilli i Ministriave dhe Ministria e Drejtësisë kanë propozuar ndryshimin e ligjit funksional të Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare, AKEP si dhe Autoritetit të Medias Audiovizuale (AMA) me synimin e krijimit të një sistemi regjistrimi të medias në internet si dhe të gjobitjes e mbylljes së saj, bazuar në shkaqe të gjera, të cilat përfshijnë gjykimin nëse një lajm i publikuar në një media të caktuar është apo jo “i paanshëm” apo cënon apo jo “moralin publik”.

Sistemi, i cili është i padëgjuar në vendet demokratike, i ngarkon për detyrë AKEP të regjistrojë të gjitha mediat, pavarësisht nëse janë të regjistruara adresarin e saj apo në adresarë të tjerë nëpër botë. Projektligji duket se synon të transformojë AKEP nga një institucion të menaxhimit të teknologjisë në mënyrë të paanshme në një institucion që ka përgjegjësinë “të marrë masa” që “sipërmarrësit e rrjeteve të komunikimeve elektronike dhe të shërbimeve të komunikimeve elektronike të zbatojnë detyrimet, që kanë të bëjnë me mbrojtjen e interesave të vendit, të sigurisë publike edhe në rast lufte apo gjendje të jashtëzakonshme, si dhe të garantojnë të drejtat dhe liritë themelore të individit si dhe çdo detyrim të parashikuar në kuadrin ligjor në fuqi në RSH”.

Projektligji tjetër vendos që Autoriteti i Medias Audiovizuale, i cili aktualisht licencon televizionet dhe radiot, të marrë përsipër të mbikëqyrë edhe mediat në internet, si dhe autorizon një grup zyrtarësh të njohur si “Këshilli i Etikës” të marrë ankesa nga qytetarë të prekur nga media online dhe të gjobisë median online me 100 mijë deri në 1 milionë lekë në rast se gjykon se kjo media ka shkelur disa parime etike të përshkruara në nenin 33/1, si dhe me gjobë në masën 800 mijë lekë në rast se refuzon urdhërin e Këshillit të Etikës për të publikuar përgënjeshtrim apo sqarim.

Projektligjet u prezantuan në një seancë konsultimi publik në Tiranë të hënën më 17 dhjetor. Kryetari i Bordit të AMA Gentian Sala theksoi se projektligji që prek institucionin e tij është hartuar në fakt jashtë këtij institucioni dhe se ai vetë nuk kishte një qëndrim mbi të.

“AMA mban qëndrim përmes bordit, i cili nuk është shprehur mbi këtëçështje,” tha Sala.

Përfaqësuesja e kryeministrisë Elira Kokona deklaroi se shumica e vendeve anëtare të OSBE dënojnë shpifjen si vepër penale, por nuk shpjegoi se si lidhej kjo me projektligjet e propozuara.

Kryeministri, Edi Rama. Foto: LSA

Blendi Salaj, i cili ka drejtuar një nga blogjet më të vjetra në Shqipëri, vuri në dukje rrezikun e shtyrjes së gazetarëve dhe medias drejt vetëcensurës si dhe vuri në dukje pamundësinë teknologjike që disponon qeveria në “kontrollin” efektiv të internetit.

Kryetari i Bordit të AKEP Ilir Zela, i cili është njëkohësisht funksionar i Partisë Socialiste, argumentoi se ligjet në fjalë do të mundësojnë “identifikim të shpejtë” të personave përgjegjës pas faqeve të internetit.

Flutura Kusari, eksperte e lirisë së shprehjes, argumentoi për BIRN se nisma e qeverisë bie ndesh me praktikën botërore, e cila rekomandon vetë-rregullimin e medias dhe jo policimin nga ana e shtetit.

“Në shumicën e vendeve me demokraci të mirëfilltë, si Belgjika, Austria, Hollanda, Suedia, Finlanda, mediat online ashtu si edhe mediat e shkruara vetë-rregullohen,” tha Kusari.

“Propozimi që mediat online të rregullohen nga shteti është në kundërshtim me praktikat e këtyre vendeve dhe përbën tentativë për kontrollimin e përmbajtjes së publikimeve,” shtoi ajo.

Në lidhje me regjistrimin e mediave online në një regjistër të veçantë në AKEP, Kusari theksoi se kjo është një praktikë që bie ndesh me standardet e Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë, (OSBE).

Ajo shtoi se vetëm pak kohë më parë, një nismë e tillë për të regjistruar median

me detyrim në Maltë dështoi pas kundërshtive të OSBE-së.

Etika bëhet ligj Në shkollën e gazetarisë, gazetarët mësojnë për parime tëshenjta etike të profesionit të gazetarit si dhe pamundësinë reale të respektimit të këtyre parimeve. I tillëështë parimi që lajmi duhet të jetë i paanshëm, i drejtë, objektiv dhe i vërtetë.

Në asnjë rast parime të tilla nuk konceptohen si detyrime ligjore për shkak se janë në lëmin e etikës dhe si të tilla, çështje subjektiviteti. Projektligji i qeverisë i kthen këto parime dhe më shumë se kaq në detyrime ligjore, të cilat mund të mbikëqyren nga një “Këshill Etike” dhe mund të gjykohen, pavarësisht subjektivitetit që mbartin zakonisht rregullat etike, si shkelje ligjore. Për më tepër, projektligji parashikon që publikimet online do të kenë edhe detyrimin e “mbrojtjes së moralit publik”, një fushë akoma më subjektive, të cilin hartuesit e draftit në kryeministri nuk kanë marrë mundimin ta shpjegojnë.

Ofruesi i publikimeve duhet të “respektojë rregullat e etikës dhe moralit publik dhe të mos lejojë shfaqen e publikimeve që mund të nxisin vepra penale”, thuhet në propozim.

Një shkelje e mundshme e kushtetutës Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë sanksionon në nenin 22 të saj se “Liria e shtypit, e radios dhe e televizionit është e garantuar.” Kushtetuta lejon ligjvënësin që të krijojë sistem autorizimi për tele-

vizionet dhe radiot, por nuk lejon dhe as nuk e përmend lirinë e medias në shtyp dhe në internet.

Në veçanti, lejimi i AMA dhe AKEP për të mbyllur faqet e internetit apo për të detyruar ofruesit e internetit të bllokojnëaksesin në faqet e internetit jo nën domainin .al, dukshëm përbën një akt censure pasi në një faqe interneti mund të gjenden shkrime nga qindra dhe mijëra gazetarë apo qytetarë ndërsa të gjitha shkrimeve të tyre u bllokohet aksesi për shkak se një shkrim mundet të gjykohet nga AMA si shkelës i “moralit publik” apo “parimit të asnjanjësisë”.

Projektligji për AMA parashikon gjithashtu që Këshilli i Etikës të vendosë gjoba ose të mbyllë faqe interneti dhe gjobat dhe mbyllja e faqeve të internetit kanë efekt të menjëhershëm pavarësisht nëse publikimi i prekur vendos të ankohet në gjykatë. Sipas projektligjit: “Kundër vendimit të Këshillit të Ankesave mund të bëhet ankim sipas përcaktimit të pikës 4, të nenit 132, të këtij ligji. Ankimi nuk pezullon ekzekutimin e vendimit të Këshillit të Ankesave.”. Kjo i jep Këshillit të Etikës vlerën e Gjykatës së Apelit, pasi çdo vendim gjyqësor i shkallës së parë nuk mund të zbatohet në rast se ai apelohet.

Këshilli i Ankesave është një institucion pranë AMA me anëtarë të zgjedhur nga Bordi. Bordi i AMA zgjidhet nga Kuvendi i Shqipërisë në bazë të kandidimeve të partive politike.

No.

40

December 2018

Monthly

Premature Baby Deaths Rise in Albania’s Cash-starved Hospitals Data obtained by BIRN and interviews with hospital staff show that underfunded maternity hospitals are failing to halt many unnecessary infant deaths.

Albanian Health Minister, Ogerta Manastirliu during a visit at Maternity Hospital in Elbasan. Photo:LSA

INVESTIGATION

NEWS

Turks Fleeing a Crackdown Find Haven in Albania

Albania PM Accused of Planning Online Media Censorship

Dozens of Turks at risk at home from their affiliation with the man accused of mounting a failed coup against President Recep Tayyip Erdogan have found haven in Albania.

Two proposals to ‘discipline’ online media in Albania were criticized on Monday as potentially anti-constitutional and as likely to have a chilling effect on freedom of expression.

18

December 2018

INVESTIGATION

Premature Baby Deaths Rise in Albania’s Cashstarved Hospitals Data obtained by BIRN and interviews with hospital staff show that underfunded maternity hospitals are failing to halt many unnecessary infant deaths.

ESMERALDA KETA, ELISA GJERANI | BIRN | TIRANA

I

t was a routine morning meeting on January 11, 2018, at the Koco Gliozheni University Hospital of Obstetrics and Gynecology in Tirana when discussions came to a halt after a medic working in the Neonatal Intensive Care Unit, ICU, intervened.

“We cannot act as if nothing has happened. We are losing one baby each day,” she said, according to testimonies of those present collected by BIRN. “It is impossible to work in these conditions,” she continued before the director, Arben Rugia, advised her to not discuss the matter further.

Data obtained by BIRN show that 11 prematurely born babies died in this hospital between Christmas Day 2017 and January 15.

In an official response, the hospital said that half of these deaths could have been avoided, had the hospital had the right equipment.

“More than 50 per cent of these cases were early pregnancies for which we did not have adequate technology to secure their survival,” the hospital said.

The hospital has an acute shortage of incubators, and most of the incubators present are out of use.

Those available can cover just half of the needs of the tiny patients who need intensive care.

These problems have been present for years, moreover, while the Hospital Directorate and Ministry of Health seem deaf to the repeated demands of medics to supply new equipment.

The head of the neonatal ICU, Edi Tushe, told BIRN that some staff had resigned in protest against “unacceptable” conditions.

“Over the last 15 years, nothing has been done, only small interventions. The ministry knows everything, and not only this ministry but everyone … this problem has continued for years,” Tushe told BIRN. “Even the equipment that we do have is now old. You need to be friends with a minister or with some other important person in the government; you need to beg them to get something for the hospital,” he added.

Koco Gliozheni is the largest maternity hospital in Albania but not the only one with a severe shortage of personnel, incubators and other vital equipment.

Infant death rate now climbing once again: Data obtained by BIRN and interviews with medics and hospital directors in several regional hospitals reveal the same alarming situation.

Infant mortality rates in Albania are amongst the highest in Europe. According to UN data, 6.2 of 1,000 infants born in Albania 2017 died, a rate second only to Macedonia. Data from Albania’s Institute of Statistics shows that deaths under 1 year of age in Albania jumped by 19 per cent in 2016.

This was the first yearly increase in more than two decades. In 2016, 277 babies under one year were lost compared to 233 in 2015. The 11 babies lost at Koco Gliozheni in the early days of 2018 form part of this gloomy statistical picture.

Two medics present during the January 11 meeting told BIRN anonymously that the high number of deaths shocked the staff. “As soon as the meeting was over, we learned that two babies had been lost during the last 24 hours, with a total of 10 over a 10-day period,” said one of the medics with 15 years of work experience. “It was shocking,” he added.

Another said there were far more patients than incubators at the ICU, so they had to put two babies in each one.

“I have never seen something like this in ten years. It was absurd, even though the lost babies were complicated cases,” he said. “For a medic, it is horrifying to work in such conditions.”

In a detailed answer to BIRN, the hospital noted that it needed 24 incubators – but has only six working.

Other life-saving equipment is also missing, including ventilators, infusive pumps and other items. The current stock is also old and semi-useless, according to medics.

Edi Tushe said the hospital has about 4,500 births per year, about 700 of which need intensive care.

“In current conditions, we can cope with about 50 per cent of the cases,”

Premature babies in incubator at the “Queen Geraldine” Hospital in Tirana. Photo: LSA

Tushe underlined.

Tushe says the staff of the ICU have often informed the Hospital Directorate and the Ministry of Health of the “scandalous situation”, but their appeals had fallen on deaf ears.

Some of these notes, seen by BIRN, warn the Hospital Directorate that caring for patients has become impossible.

“The lack of equipment and supplies make the required care for patients impossible,” Tushe wrote in one note, in September 2017.

In January 2018, after the 11 babies died, the hospital sent a detailed explanation to the Ministry of Health about its difficult condition. It has not yet received an answer.

According to the note, 20 incubators are out of service and only six function, while each day about 18 to 34 babies need such care.

“During 2017, there were 957 babies in the intensive care unit,” the hospital wrote. “There are days when eight to 19 of the babies born at the hospital and six to 15 of the babies transferred from other hospitals across the country need intensive care,” it added.

Meanwhile, in a request marked “urgent” on November 22, the ICU told the hospital administration of the need to replace oxygen supply equipment that is deemed old and almost useless.

“We remind you that their malfunctioning makes it impossible to reanimate babies in need of reanimation,” the note added. The directorate “should undertake urgent measures to replace the reanimating units”.

The maternity unit has just one laryngoscope, a key instrument used to open respiratory routes.

It faces difficulties when newly born babies need to be transferred to Albania’s main hospital because the two movable

incubators used for such transport are now more than 20 years old.

A paramedic at the ICU told BIRN: “We need equipment and medicines. How can I explain to parents that there is no oxygen mask for their children? We have only our hands and these babies cannot be saved by hand alone.”

Specialist medics leaving in droves: Professor Tushe says poor working conditions have pushed many specialised doctors and paramedics to leave. Three of his doctors resigned in 2018 alone.

The ICU needs about 45 paramedics, but only 20 are currently available.

“If another doctor leaves, I will have to cope with just four doctors out of eight envisaged in the unit,” Tushe said. “For each vacancy, we have informed the authorities, but no solution has been found,” he added.

One of the doctors that left spoke to BIRN under condition of anonymity.

“Those who still work there are heroes, you cannot imagine what they have to endure,” she said.

“It was a psychological torment to not be able to help a baby because the hospital lacks equipment, so I left,” she added.

The remaining doctors have reached breaking point. In a written notice sent to Hospital Director Genci Hyska, they threatened to resign en masse, saying they had waited long enough for something to change.

“We have warned before that lack of personnel is seriously threatening the quality of the service,” they wrote.

“Since no concrete solution has been found, we feel obliged to notify you that the situation has become unacceptable – we will be obliged to resign,” they added on November 20.

However, Tushe said finding new doctors at short notice is not easy. “I have told the ministry [of Health] what to do.

December 2018

19

WHAT IS THE INFANT MORTALITY RATE? Defined as the number of deaths for every 1,000 live births of children under one, the infant mortality rate, IMR, reflects a wide range of factors, including general social and economic conditions, quality of healthcare and the geography of the country. In Europe, it ranges from a low of 0.7 in Iceland to a high of 11.9 in Macedonia, according to Eurostat data.

Historically, Albania had very high infant mortality rates. In the worst year, in 1950, about 121 babies out of 1,000 died within one year.

A typhus outbreak combined with severe famine and a government-run network of concentration camps for families of those considered enemies of the Communist regime caused a “perfect storm” of infant mortality.

The IMR fell steadily over the decades due to improvements in food security and healthcare, reaching its lowest level in 2015, at 7.1.

But in 2016, the IRM increased to 8.7, which doctors at Tirana’s main maternity hospitals blame partly on inadequate healthcare services.

The problem is that strategies already approved are just thrown somewhere,” he said. “A specialist doctor needs to be planned five years in advance. We announce vacancies, but no one comes forward,” he added.

Statistical data show one in three births in Albania is now performed at one of the two public maternity clinics in Tirana.

But Gerta Hagen, director of the Mother and Child Foundation, an NGO, told BIRN that the difficulties facing the two maternity hospitals of Tirana are nothing compared to the conditions of other hospitals. “We would be lying if we said there are no problems,” she said, referring to Tirana hospitals. “But they are like fivestar hotels compared to regional hospitals.”

Official data not matched by reality: In an answer to a FOI request from BIRN, the Ministry of Health claimed there were 134 incubators across the country.

However, interviews with medics and hospital directors show that this is just an inventory of the equipment, and does not show the number of those actually functioning. At Koco Gliozheni Hospital, the Ministry of Health says there are 27 incu-

bators but the hospital says only six are in working condition.

At Korca maternity hospital, the Ministry of Health said it has seven incubators.

But hospital director Ardit Konomi said there were only three – one of which is out of work.

The lack of medical staff here is acute.

It needs two obstetric and gynaecological staff. “This service is currently served by retired doctors,” Konomi added.

At Durres maternity clinic, the ministry said there were 10 incubators. But director Arjan Prodani says there are only six, three of which are old and often out of work. “We have requested three new incubators,” Prodani said.

“Concerning personnel, we have just three doctors out of the six or seven we need. One of those is beyond retirement age,” he added.

At Shkodra regional hospital, in northern Albania, Dr Servete Stakaj said she has enough incubators.

But in smaller hospitals, as in Librazhd, a small town in central Albania, head of service Kujtim Albrahimi told BIRN that the hospital’s single incubator had been supplied “in communist times”, more than 28 years ago.

“We need another one, seeing the number of births here. We have asked the Ministry of Health for it,” he added.

The lack of specialist personnel in regional hospitals is also acute. On December 7, in the mining town of Bulqiza, a pregnant woman lost triplets.

The hospital had no proper medics and the first baby was delivered with the help of a paramedic. It was too late before specialist personnel were transferred from Tirana. “The maternity unit here didn’t have the minimum conditions … Bulqiza had no specialized gynecologist,” said Ferit Rexhepi, the woman’s husband, still traumatized by the loss.

Hasis Jella, director of Bulqiza’s hospital, told BIRN the staff had done whatever was possible, but the babies were still lost.

Jella did not answer questions about the absence of an obstetric and gynaecological doctor directly. “We have doctors that serve in any kind of situation, these are our capacities,” he said.

Lack of proper referencing protocols is seen as another major problem.

Regional hospitals are often underused, as parents try to use the Tirana university hospitals, overburdening a specialised service, Gerta Hagen, from the Mother and Child Foundation, said.

“We don’t have clear protocols. In any country, regional hospitals cannot special-

ise in everything, but a proper diagnostics and referral system could help.”

Halim Kosova, a gynaecologist and former Minister of Health, told BIRN that while the lack of equipment is a serious issue, the brain-drain of emigrating specialists is even more problematic.

“If we had more incubators, that would be good. But if there are no doctors, the hospitals do not need them,” he said.

Albania has seen a massive population movement since the 1990s. An estimated one third of the population has left the country and a further one third has moved to the big urban centres.

The health service had struggled to cope with this massive change.

Health services are poorly equipped and underused in the country, while hospitals in Tirana are generally better equipped but overburdened.

“For regional hospitals, we need to calculate the number of births and decide whether it might be better to close them,” Kosova said.

Tushe emphasised that solutions are available but the authorities lack the will to implement them.

“The Ministry of Health knows what should be done,” he said. “About 80 per cent of infant deaths are premature births.

If we do not invest in this service, there will be further deterioration in this field,” he warned.

20

December 2018

INVESTIGATION

Turks Fleeing a Crackdown Find Haven in Albania Dozens of Turks at risk at home from their affiliation with the man accused of mounting a failed coup against President Recep Tayyip Erdogan have found haven in Albania. But ‘brotherly’ ties between Ankara and Tirana keep them on their toes.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

E

arly one August morning in 2016, Esin and Huseyin Sakinmaz filled their car with canned food and left their home in Istanbul. They headed south, but had little idea where they would end up. Fearing highway cameras would record their licence plates, they took country roads for hundreds of kilometres.

For three days and three nights, they ate, slept and lived in their car. They did not ask anyone for directions so as not to attract attention.

“As my husband drove I felt paralysed, unable to murmur a word; my mind was numb, I couldn’t feel anything,” Esin recalled two years later, seated on a park bench on Tirana’s central Skenderbej square, named after the medieval Albanian warrior prince who rebelled against the Ottoman Turks.

A mother of three young children, Esin worked as a communications specialist at an Istanbul office of the Gulen Movement, created by the US-based Muslim cleric Fethullah Gulen and operating a vast network of schools around the world.

On July 15, 2016, after crushing a coup, Turkey’s president, Recep Tayyip Erdogan, pinned the blame on Gulen and unleashed a withering crackdown.

When 56 friends and colleagues in her office were arrested in mid-August, Esin feared she would be next.

Leaving their children with her parents, Esin and her husband hit the road, eventually reaching Adana in southern Turkey, from where Esin took a flight to the United States on August 30, 2016.

More than two years later, in October, the family was reunited in the Albanian capital. Gulen has denied any involvement in the failed putsch, in which 251 people died. But Erdogan, in power for 15 years, moved quickly to take revenge. According to Amnesty International, more than 50,000 people accused of links to the Gulen Movement have been jailed, with as many more facing prosecution. More than 130,000 people have been fired from the military, police, civil service and academia.

Many more are believed to have fled fearing persecution, with nearly 14,000 seeking asylum in the European Union last year alone, according to the bloc’s statistics office, Eurostat.

An estimated 60 families have sought

refuge in Albania, a predominantly Muslim country once ruled by the Ottoman Turks but now a member of NATO and a candidate for accession to the EU. They have joined a community of Turkish teachers and administrators working in Gulen schools in Tirana since the early 1990s after communism fell.

Esin and her peers are considered ‘terrorists’ by the Turkish government, which has put pressure on the government of Albania and others in the Balkans for their extradition. Tirana has so far resisted, but its Turkish community still lives in fear.

Over a period of several months, BIRN interviewed a number of Gulen followers who escaped Turkey for Albania. Wanted in their homeland, often shunned by their own families, they have not yet sought asylum and fear for their security given the considerable political and economic clout Turkey wields in the Balkans.

In countries like Albania, which have weak economies and are desperate for foreign investment, “Erdogan can do many things with money,” said a 43-year-old journalist who fled Turkey for Tirana. He gave his name as Ismail.

“Albanians love Erdogan” Part of the Ottoman Empire until the early twentieth century, Albania is today pushing for membership of the EU, which has grown increasingly critical of Erdogan’s authoritarian bent.

Tirana, however, has historically had strong ties with Ankara and benefits from Turkish investment. Prime Minister Edi Rama has referred to Erdogan as “our brother and inseparable friend” and his government is working with Ankara on construction of an airport in the southern coastal city of Vlora and creation of a national airline.

Erdogan and his allies have called on Tirana and other Balkan states to shut down any Gulen schools on their territory; Albania has so far resisted, insisting local legislation must be respected, but Rama has referred to the Gulen Movement as “dangerous”.

“When it comes to Albania, we keep under observation people who are supposedly linked to that network,” he said in a television interview in May this year.

Turkey stepped up the pressure in October with a visit by Foreign Minister Mevlut Cavusoglu.

Esin and Huseyin Sakinmaz. Photo: BIRN

Ismail and his family near their new neighborhood in Tirana. Photo: BIRN

In countries like Albania, which have weak economies and are desperate for foreign investment, “Erdogan can do many things with money,” said a 43-year-old journalist who fled Turkey for Tirana. He gave his name as Ismail.

“We don’t harbour terrorists from Albania,” Cavusoglu told a Tirana press conference with his Albanian counterpart, Ditmir Bushati. “We expect the same of our Albanian friends.”

In response, Bushati said Albania would adhere to “all international charters for extraditions.”

Public statements aside, Albania is torn between the need to maintain good ties with Ankara and the expectations of the EU that it support the human rights of those who have fled Erdogan’s rule.

A senior Albanian government official, who spoke on condition of anonymity, told BIRN that concern within the cabinet deepened after Cavusoglu’s visit.

“The Sultan asks of us things we cannot deliver,” the source quoted Bushati as telling Rama during a cabinet meeting after the visit. Rama responded with a nod of his head, the source said.

According to Albania’s Ministry of In-

December 2018

Ismail’s family. Photo: BIRN

terior, 35 Turkish citizens have applied for asylum in Albania since 2016. Several times that number are actually believed to have fled for Albania.

The Gulen followers in Albania who spoke to BIRN said they had not sought official asylum for fear of exposure. They say Rama’s close relationship with Erdogan puts them at risk.

One of them, the journalist called Ismail, made his way to Tirana after the failed coup having been dismissed by text message from the TV station where he worked. Speaking in his rented apartment in a Tirana suburb, Ismail said he had no plans to seek asylum in Albania.

“In the worst case scenario, if circumstances will not be in our favor, I will seek asylum from another European country,” he said.

A Turkish businessman who relocated to Tirana with his family after authorities seized several million of euros of his mon-

“People became wicked. I don’t understand how it happened,” Esin told BIRN, describing a Turkey where people informed on their neighbours for 5,000 lira. “There was a feeling of fear, entire families were divided,” she said through tears.

ey said he too feared the warm ties between Rama and Erdogan.

“Erdogan and Rama are close friends,” he said, sipping Turkish tea in a bar on the outskirts of the capital. “Albanians love Erdogan.”

Nevertheless, Mustafa Ustuner, administrator of the Gulen-led Turkish high schools in Albania, said that they had not faced any problems from the authorities.

He described his life in Albania as “calm, happy and safe”, but that pressure from the Turkish government had made work more difficult.

“Some of the previous shareholders were Turkish citizens that lived in Turkey,” he told BIRN. “Affected by the pressure and fear present in Turkey, they decided to withdraw from the company, passing their shares to shareholders who live outside Turkey,” he said.

Turkey unrecognisable Esin expected to be reunited with her family soon after she flew to the US. With the help of her father, she started a company in Texas, but the money quickly dried up after his Turkish bank accounts were frozen.

Her husband, Huseyin, who had served as a headmaster for a Gulen High School in Istanbul, was refused a US visa. Left alone with their children, he returned to Istanbul, but did not feel safe.

In November 2016, Huseyin moved to Bosnia and later applied for a resident permit in Kosovo, a neighbour of Albania.

Then in January 2017, he returned to Turkey, took the children and relocated to Tirana with the help of an Albanian friend. Esin, meanwhile, travelled to Canada, where she was granted asylum.

In October she flew to Albania to be reunited with her family. Huseyin also applied for asylum in Canada and was awaiting a response from Canadian authorities when they were interviewed for this story.

Tirana has become a popular destination among Gulen followers due to the low cost of living. But its weak economy means many do not set down roots. Rather, most see it as a transit point to the West. None expect to return to Turkey.

“People became wicked. I don’t understand how it happened,” Esin told BIRN, describing a Turkey where people informed on their neighbours for 5,000 lira. “There was a feeling of fear, entire families were divided,” she said through tears.

Ismail, too, recalled harrowing days in Turkey before he fled. His neighbours drafted a plan to expel him and his family from their apartment, he said, and would not let their children play together.

Others, he said, were branded, their front doors sprayed with the letter ‘F’, denoting FETO, or the Gulenist Terrorist Organisation, as the authorities refer to the Gulen Movement.

Two years on, Ismail says he is still in touch with his mother but that his brother and neighbours have urged her to cut all ties with him.

“They all see her as the mother of a ‘terrorist’, but I have never touched a gun in my life,” he said.

All those interviewed by BIRN dismissed the accusations made against them and the Gulen Movement. But the pressure is unrelenting, they say.

“You know you are innocent, but the people and society continuously put pres-

21

sure on you,” said Huseyin Sakinmaz said. “There comes a point when you ask yourself did I maybe make a mistake that I should face such difficulties.”

The long arm of Turkish law In 2016, the Turkish government instigated a campaign to bring back the socalled ‘escaped enemies’ after the failed coup, but also those who had left years earlier.

Around 100 people have been extradited to Turkey since, including six teachers hastily deported from Kosovo in March 2018 in an operation involving Turkish intelligence and condemned by the country’s own prime minister, Ramush Haradinaj. Bosnia and Macedonia have also come under pressure.

The campaign has worsened already strained relations between Turkey and its Western NATO allies, including Washington, which has refused to interfere in Gulen’s self-imposed exile in Pennsylvania.

Ankara says it has handed Tirana a list of names, but no one has been extradited yet.

“The Turkish government is using every method and tactic,” said Abdullah Bozkurt, the former head of the English service of the Turkish daily Zaman, who was seized and closed by the state in March 2016. Bozkurt left Turkey in July 2016 after 47 colleagues were arrested following the coup. He received asylum in Sweden, where he runs an organisation created by Turkish exiles and called the Stockholm Center for Freedom, which promotes the rule of law, democracy and democratic rights with a focus on Turkey.

“They are offering contracts, money, favours and intergovernmental agreement in order to make this happen,” he said via Skype.

Bozkurt said Turkish embassies were heading up a campaign of intimidation, targeting Turkish exiles but with an eye on scaring those still in Turkey.

“It’s part of the intimidation campaign to maintain a climate of fear inside Turkey,” he said.

“You could be outside the country but are never secure because we will follow you, will punish you, throw you in jail and you will never see the light of day.”

The Gulen followers BIRN interviewed said they were sure they were under surveillance and never ventured into the city unaccompanied.

Ismail said that though he had not told his Tirana address to anyone, the Turkish police had shown it to his brother in Istanbul, along with other details, during an interrogation.

He said he noticed three Turkish-speaking people close to the apartment where he lived, watching anyone coming and going. “Every time we read an article about Erdogan we get scared,” said Ismail.

“Barely a week goes by without an adviser or spokesperson of the president declaring that no one should feel secure…

‘We will find a way,’ they say, to pack us up and bring us back.”

For the same reason, Esin and Huseyin initially asked that the not be identified in this article should they still be in Albania when it was published. At the end of October, they sent a short email hinting that they had left the country.

“You can now publish the interview in full,” they wrote. “It’s not a problem for us anymore.”

22

December 2018

NEWS

Albania PM Accused of Planning Online Media Censorship Two proposals to ‘discipline’ online media in Albania were criticized on Monday as potentially anti-constitutional and as likely to have a chilling effect on freedom of expression.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

he office of Albania’s Prime Minister, Edi Rama, has proposed changes in two laws foreseeing the registration of online media and the policing of news content for a variety of reasons, including “biased” news, news that “damages public morale” and “publications that can incite penal offences”.

Failure to uphold the law would result in fines of up to 1 million leks [8,000 euros] and even closure of websites.

After the changes were presented at a public hearing on Monday in Tirana, media experts and organizations expressed concerns over possible violations of the constitution, the risk of censorship and a possible chilling effect on the freedom of expression online.

The first draft aims to change the law on the Telecommunication and Postal Authority, the authority that supervises the communications market, transforming the institution from its current content-neutral status to being responsible for maintaining a “register of online media” and ensuring that “entrepreneurs respect their obligations toward national security, public safety ... and other laws”.

The law obliges the website of any physical or legal entity to have contact information and a physical address published on the site and orders the AKEP to close websites based on “Tax Authorities’ request”.

The other proposal aims to transform the Albanian Audiovisual Media Authority, AMA, into a policing body, empowered to judge news quality and public morale. Under the proposal, the publishers should have to “respect the ethical and moral rules of the public and should not allow publication … that can incite penal offences”.

A body named The Complaints Council should receive complaints and fine media or order their closure if found in breach of the law.

The proposal also states that fines and closure orders should be implemented immediately, regardless of whether the website chooses to send the matter before the courts.

Courts are notoriously slow in Albania, so it might take years to resolve such issues.

Speaking during the public consultation, Gentian Sala, chairman of the AMA, said the law was prepared by the Prime Minister’s office in collaboration with Ministry of Justice with aim of “disciplining” the ever-growing online media in Albania.

Asked about his own stance, Sala said his institution could speak only after a

Albania Prime Minister Edi Rama. Photo: LSA

board decision and since no board decision existed on the matter, he could not support or criticize the plans.

Ilir Zela, the chairman of AKEP, said he saw the need to have a register for fast identification of website owners in cases of legal violations such as terrorism or defamation. Zela, who leads a nominally independent institution, is also a former Socialist Party MP and is a member of National Assembly of the ruling Socialist Party.

Elira Kokona, a representative of the Prime Minister’s office, said that in most OSCE member countries libel is a penal offence, although she did not explain how libel relates to the proposed laws.

Prime Minister Rama has repeatedly complained of “defamation” of the government and has attacked critical media using a variety of epithets, calling some of them charlatans, garbage bins, poison or public enemies. In October, he declared that he was preparing an “anti-defamation package” that would include “heavy fines”.

Flutura Kusari, a freedom of information expert, told BIRN the proposals go against best practices that support media self-regulation over state policing.

“In most democratic countries, online and offline media are self-regulated,” Kusari said. “The proposal to regulate online media by the state constitutes an attempt to control the content of such publications,” she added.

Kusari also said a media registration system contravenes OSCE standards.

“Just this year, an attempt by Malta to impose registration as precondition for work was criticized by the OSCE and Malta was obliged to remove mandatory registration,” she said.

The law obliges the website of any physical or legal entity to have contact information and a physical address published on the site and orders the AKEP to close websites based on “Tax Authorities’ request”.

Media experts at the hearing urged the authorities to drop the proposals, seeing them as potentially non-constitutional.

Albania’s constitution allows the possibility of authorities licensing radios and televisions, but not newspapers or online publications.

The proposed laws could also amount to censorship, critics say, because the entire content of a website may be banned if just part of it or a single story is deemed illegal.

Due to the country’s authoritarian past, no parliamentary majority has attempted recently to write any law about the print media.

The last such law was approved in 1993 and was criticized for being a censorship tool in the hands of the government, despite it stating that “the media is free” in its first article. It was repealed in 1997.

The new AMA law also states that the proposal excludes print media. However, the government had apparently decided to consider online media as “multimedia” and not as “written media”.

Technically, the AKEP can delist web-

sites registered in Albania with the Albanian country code .al. The proposed law states also that it can ban access to Albania of websites registered elsewhere if the Complaints Council deems that such websites have broken the law.

Blendi Salaj, a radio presenter and blogger in Tirana, called the government attempt to police the internet a failure that will hardly curb defamation or disinformation.

“Websites can be created in minutes and fake news can be spread over social media in seconds,” he said. “However, threats of fines and closures don’t bode well, and will stick people into self-censorship,” he added.

Albania’s media is considered partly free by Freedom House’s media freedom index. The media climate has deteriorated over the last decade.

The television market is highly concentrated in a few hands and political coverage is limited to publishing materials pre-packaged by PR offices that have developed into fully fledged television studios with their own “journalists” and camera crews.

Rama himself started the publication of a Facebook television station called ERTV and, once a week, a full “news edition” is streamed, showing the government’s achievements.

Rama attempted previously several times to punish what he thinks are slanderous allegations against his government.

In 2015, he proposed criminalization of “libel against high officials”, claiming that “allegations are damaging the trust of the public in institutions”. The proposal was withdrawn “for further improvements” after a local and international outcry.

In 2016, the Socialist Party proposed registration of news websites and their closure through changes in electoral law, claiming they were being used for electoral propaganda. This initiative also didn’t pass.

In October, the OSCE and Reporters Without Borders, RSF, criticised Rama for requesting the registration of portals and threatening them with closure.

“RSF condemns an Albanian government decision forcing certain online media to register with an official body within three days or be shut down,” RFS wrote on Twitter.

“Supposedly meant to rein in online defamation, this initiative in #Albania by PM @ediramaal threatens press freedom and independent websites that often provide investigative coverage of corruption and Albanian government collusion with organized crime,” it added.

December 2018

23

NEWS

Albanian Protests Channel Wider Anger With Rama Govt Behind the protests in Albania over rises in tuition fees, a deeper disappointment with a Socialist government that many say favours the rich seems to be emerging.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbania’s Prime Minister, Edi Rama, repeatedly called for “dialogue” with rebellious students protesting against tuition fees on Sunday and Monday but was rebuffed – as the number of those present at the gates of the Ministry of Education in Tirana began to fall. Albania had a long weekend this week in honour of 8 December, the day when student protesters in 1990 began to topple the country’s now hated communist regime. However, Rama was not on holiday but at his office on Sunday and Monday, vainly calling for dialogue. “This is a golden moment to build a government in collaboration with the students,” Rama said in a video-message on Facebook on Sunday. “The government cannot let this encouraging moment for change slip,” he added. The For the University Movement, a leftwing student group, refused the invitation, however. “You are part of the problem, not the solution,” they said.

Rama also left open the possibility of compromise, saying he was ready to discuss higher tax transfers from state budget – and lower tuition fees. “Our joint aims cannot be reached through ultimatums,” he declared, hopefully.

The For the University Movement has been protesting against Rama’s reforms to higher education for the last five years, claiming that a new law, approved in 2014, erodes university autonomy. It has denounced moves to increase fees as a way to make universities more economically sustainable. However, the University Movement appears to be losing control over the protests. On Monday, a smaller

“We want books, no Google translate”. Albanian students protests in Tirana

crowd appeared at the gates of the Ministry of Education, while media close to the opposition centre-right Democratic Party attacked the Movement, calling them communists. The latest protests started last Tuesday, when students at the Faculty of Architecture in Tirana received a notice to pay their annual fees in advance before 15 December because the faculty had incurred high expenses while trying to renovate the premises. Angered by the notice, the students boycotted lessons and marched toward the Ministry of Education.

Students from other departments soon joined in and, two days later, students from universities across the country burst onto the streets.

In several other universities, in Korca, Shkodra and Gjirokastra, fees are not a particular concern and life is less expensive for students.

However, they still joined the protests out of solidarity. The rallies seemed also to attract the sympathy of some college professors and a wide section of the population. When march-

ing students temporarily blocked Tirana’s main boulevard on Saturday, TV footage showed that not all the drivers were annoyed.

Some drivers even got out of their cars and hailed the protesters. Tuition fees are not particularly high in Albania and the student protest appears to be channeling a wider anger against Prime Minister Rama, now in his fifth year in post. But some of the students with whom BIRN spoke during the protest told stories of poverty and real struggle. Edison Lika, 20, a student of Political Sciences in Tirana, said he had paid for his tuition fees by working during the summer as a welder in Kacanik, in Kosovo, where the US-based contractor Bechtel is building a highway from the Kosovo capital, Pristina, to the Macedonian border. “We had to work up to 6pm in the evening and I had one day off in two weeks,” Lika told BIRN on the sidelines of a student protest held in Tirana city centre. “During the weekends I work as salesman in a shop,” he

added. Edison used the money he earned in Kosovo to cover his tuition fee of 40,000 leks [320 euros] a year and other expenditures related to his education. Next year, when he expects to start his master degree studies, his fee will rise to 80,000 leks. His family is in no position to help him. His father lost his job as miner in the chromium industry back in 1997, one year before Edison was born. His father’s pension of 120 euros a month, paid by the government to jobless miners, is the only income that the family currently receives. One of his friends also protesting on the streets said he had paid for his tuition fee by working during the summer months in tourism. “I can earn as much as 80,000 leks in a two-month season, but life here in Tirana is expensive,” he noted. He refused to be quoted by name because his father, the breadwinner of the family, works in the public administration and might face repercussions if his son was seen protesting against the government. “I have worked as waiter since I was 13,” he said with a degree of pride. Liri Kuci, a leftwing activist, blamed Rama’s own economic management for the difficulties, criticizing also the latest wave of the so-called “concessionary agreements”, a much-debated government program that has awarded several billion euros in contracts to a few companies in exchange for public works that some doubt will bring any benefits. “They have become rich at the expense of our parents who survive on salaries of 20,000 leks a month,” she said last Friday to an exalted crowd of protesters.

“They want to rob us with concessions, tariffs, taxes and are inventing all kinds of stuff, to steal more,” she added.

Albania Students Spurn PM’s Appeal for ‘Dialogue’ Student protests entered their ninth day in Albania on Thursday, when thousands again flooded the streets of Tirana and ignored Prime Minister Edi Rama’s appeal for talks.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

T

housands of protesting students flooded Tirana’s George Bush Street near parliament on Thursday, in the ninth day of protests in Albania against tuition fee rises, over university autonomy and living conditions in dormitories. Inside the parliament, Socialist Prime Minister Edi Rama repeated his demand for dialogue before considering their demands, as stubborn youngsters refused to elect a leadership and open negotiations. Aiming to reach protesting students on social media, Rama has turned to Facebook, Twitter and Instagram, repeatedly calling for talks. “Ready to fulfil each of the student demands, but we need dialogue,” he stated on Facebook early on Thursday. “The student protest [is] a slap

against the government, a fist against the opposition and hope for society,” he stated in an earlier Facebook post. “I am with you,” he insisted on Twitter. Students appeared unsure where to summon their latest protest, some preferring the central Heroes of the Nation Boulevard, where the Prime Minister’s office is situated, while others continued to protest near the Ministry of Education. However, across the country students seem determined to deny Rama the “dialogue” he seeks, and not to elect any leaders. Some defied the cold December weather by staging a sit-in outside Rama’s office. Around midnight, Rama published his own photo on Instagram wearing a pullover, smiling and asking: “When we will speak?” Rama has become increasingly desperate to open talks with students, trying to extract himself

from the situation by appearing a supporter and potential saviour, not as a capitulating politician. He has meanwhile blamed everyone from the former government to universities, media and the opposition as culprits for the situation. On

Tuesday night, Rama went onto a TV show on Top Channel to confront what were presented as students. However, activists exposed some of the students present as Socialist Party militants. Meanwhile, students were summoned to several other shows on major television stations to express their grievances. As in France, where leaderless “yellow vest” protesters have shocked and thrilled society in equal measure, wide sections of society in Albania seem impressed by the energy and ideas shown by millennial generation, including some hilarious slogans as the internet meme generation floods the street with improvised placards. “I will never marry a girl that accepts dialogue. I am hoping to meet my love here,” wrote one such placard, mocking Rama’s appeal.

24

December 2018

After the disappointments of the second part of 2018, it is clear that democracy and transformation have to come from Balkan societies themselves – not as a result of outside pressure.

Opinion

Balkans in 2019: Change Must Come from Within FLORIAN BIEBER | BIRN |

T

he year 2018 was the year of great expectations. After Commission President Jean-Claude Juncker promised possible membership for Serbia and Montenegro by 2025, and the Commission drafted a new strategy, years of EU neglect of the Western Balkans appeared to come to an end.

The Bulgarian EU presidency put enlargement on its agenda, while a breakthrough in relations between Macedonia and Greece in the dispute over Macedonia’s name led to the “Prespa Agreement” being signed in June 2018. Already the second half of the year was more sobering. The path to ratify the Prespa Agreement has been rocky and is by no means concluded. Hope for a comprehensive agreement between Serbia and Kosovo remains remote. Within the EU, enlargement has once more dropped down the list of priorities. Most importantly, France and the Netherlands signaled in June that they are not eager to advance with enlargement, despite the Greek-Macedonian agreement.

What should the region expect in 2019?

In brief, the coming year will make it clear that change for the region has to come from within. The regional obsession with “positive signals” from the EU will not help. By spring, the current Commission will be a lame duck, awaiting the outcome of the European Parliamentary elections in May and the formation of a new Commission.

Escalation more likely than settlement in Kosovo: No new projects or initiatives can therefore be expected. This leaves a very narrow window of opportunity for the EU-led Kosovo-Serbia dialogue, as any agreement would need to be complete by spring.

This seems hard to imagine at the moment. Both Serbian President Aleksandar Vucic and the Kosovo government have been putting more emphasis on escalating their dispute than on cooperation. Both might believe they can achieve a better outcome with a new Commission and under Federica Mogherini’s successor.

Furthermore, in Kosovo no actors have the support to carry an agreement through at the moment and President Hashim Thaçi appears even weaker than he was a year ago.

It is unlikely that he would secure support for a treaty with Serbia, even if there was one.

On the Serbian side, Vučić seems more

Kryetari i Komisionit Europian Jean-Claude Juncker. Foto: (AP Photo/Virginia Mayo, File)

interested in negotiating and escalating than in finding a settlement. After all, he has no interest in moving quickly. Buying time could convince a new Commission to uncouple Kosovo talks from Serbia’s EU accession, especially if he does not seem like the culprit for the delay and if any quick settlement shifted the spotlight more towards the decline in democracy and rule of law in Serbia. Thus, escalation with a weaker EU to intervene seems more like the order of the day in 2019.

Macedonia’s reward for Greek deal unclear: The main success of 2018 meanwhile has been the agreement between Macedonia and Greece. While it is not yet guaranteed to cross the final hurdles in both countries, it seems more likely to succeed than to fail.

The agreement is the most significant good-faith effort to resolve a core regional dispute for a while. What remains unclear is whether Macedonia will receive a reward from the EU for its efforts. While NATO membership seems likely by 2020 at the latest, the more important goal of moving European integration forward is less certain.

The skepticism of some EU members about enlargement in general might yet throw a spanner in the works of the enlargement process and in getting accession talks started next summer for Macedonia and for Albania.

This risk highlights the fact that EU accession is not only based on the progress made by the aspirant countries but also on the willingness of existing EU members to move accession forward. No Enlargement Commissioner possible next year: Populists and nationalists will be stronger in the next European Parliament, to be elected in May, though the shifts are likely to be

less dramatic than the shifts the European political landscape has seen already in recent years. Some of the far-right parties will oppose enlargement so that the new parliament will be more reserved towards enlargement and the EU in general. This skepticism will be reflected in the Commission, although it will be likely to include the large centrist European parties, the Socialists, the European People’s Party, and the Liberals.

It is possible that the new Commission will not even have a Commissioner on Enlargement. Considering the steady decline of the enlargement portfolio over the past 15 years, this would be no surprise.

This would send a wrong signal, but the possibility needs to be considered. Having no Commissioner for Enlargement would reflect the lower priority given to enlargement, but would not change the existing reality in the EU. Furthermore, having a commission from the “wrong” country could be worse. If Hungarian commissioner were in charge of enlargement, for example, he or she could do more damage to enlargement than not having a commissioner at all.

Most enlargement skeptics are already worried that enlargement would import more versions of Viktor Orban into the EU, or more Romanias and Bulgarias. Thus, having a Commissioner from there would reaffirm that worry.

EU still supporting regional strongmen: Over the past few years, the EU and its member states have done some good, but also some harm, to the region.

Consider the strong support for regional strongmen and the sabotage for the rule of law, including Hungary offering asylum to Nikola Gruevski, the convicted former prime

minister of Macedonia. One of the significant challenges for the EU is how to deal with members that openly flaunt the rule of law, including Hungary and Poland, but also Italy. So far it has lacked the tools and, often, the political will to tackle this challenge. Instead, those breaking the rule of the EU cast a shadow, directly and indirectly, over the Balkans. Consider the next summit of the Berlin Process scheduled for Poznan.

The decision to host the summit in Poland is at least as disastrous as the decision to hold this year’s summit in London. If one would want to empty the Berlin Process of meaning intentionally, one could not pick better places, except, maybe, Budapest. The message from Britain and Poland is in both cases, “Do as we say, but don’t do as we do”, i.e., leave the EU or break its rules. The Romanian EU presidency also had some intentions to include the Western Balkans in the Sibiu summit planned for May, but that appears increasingly doubtful. In short, change and a push for a positive transformation are unlikely to come from the EU in 2019. This might be sobering, but also important: as democratic decline and EU accession have gone hand in hand in recent years in the Western Balkans, it is clear that getting closer to the EU is no longer a sure way to increase the level of democracy; Europeanisation and democratization are no longer in sync. Such a trend does not mean societies should give up on EU integration, as some nationalist parties in the region suggest. Instead, the transformation towards more pluralist, democratic societies has to come from within. Considering the stagnation and decline of democracy in the region, not least in Serbia, except for Macedonia; the challenge is clear. Strongmen across the region enjoy attention and support from the EU and other world leaders while they can gradually erode democratic and independent institutions and media at home.

There is no sign that they will face greater pressure from the outside. Even in Macedonia in 2015, when everybody could listen to the recordings of a corrupt government that spied on its citizens, pressured courts and manipulated media, the pressure came from within, and only later, belatedly, from the EU and the US. Civil society and opposition parties carried the main burden. In the region and in particular in Serbia, pressure for more democracy and the rule of law will have to come from the societies themselves.

December 2018

Analysis

25

If Kosovo’s government is incompetent and corrupt, one might also ask which international backers enabled such people to come to power and – in exchange for their unwavering deference – turned a blind eye to their capture of the state.

Kosovo is not to Blame for its Current Malaise AIDAN HEHIR | BIRN |

O

n February 15, I attended a reception in London to celebrate the tenth anniversary of Kosovo’s declaration of independence. Lirim Greicevci, Kosovo’s Ambassador to Britain, listed Kosovo’s achievements and spoke warmly of his country’s gratitude to the UK. Karen Pierce, the British ambassador to the UN, promised that Britain would always support Kosovo and work to ensure that it was admitted to both the EU and the UN. The assembled guests toasted Kosovo’s “continued progress.”

Given the grave situation Kosovo had faced 20 years earlier, when Serbian forces rampaged through the then province, there were clearly some grounds for the “progress” narrative. Indeed, many of the guests had played a role in the intervention in 1999, and in the process that led to the declaration of independence in 2008, and their conversations were largely nostalgic.

Yet, the contemporary Kosovo discussed in that hall in London – “progressive,” “multi-ethnic,” “emerging” – bore little resemblance to the real Kosovo, 1,500 miles away.

2018 could have been a landmark year for Kosovo. Beyond reaching the ten-year milestone as an independent state, various significant achievements appeared at different points to be within reach.

In January, the “Quint” successfully dissuaded Kosovo MPs from seeking to repeal the law authorizing the Specialist Chambers, promising that the court would aid Kosovo’s international and Euro-Atlantic integration.

The relationship between Kosovo and Serbia improved so much at various points that the change was even deemed “historic” by the EU Enlargement Commissioner, Johannes Hahn.

The European Commission also declared that Kosovo had made “great progress” and now met the remaining criteria for visa liberalization. In November, Foreign Minister Behgjet Pacolli spoke confidently about the country’s bid to join the global policing body Interpol as a key moment in Kosovo’s progress towards full international recognition, predicting that “after the declaration of independence, this is the most important moment so far”.

In December Kosovo’s parliament

Photo: BIRN

sanctioned the creation of its own army which would, President Thaci assured, contribute to “peace in Kosovo, the region and wherever in the world when asked.”

As 2019 approaches, meanwhile, all of these earlier potential achievements have either slipped away, failed to materialize, or proved detrimental to Kosovo’s progress.

President Hashim Thaci and Prime Minister Ramush Haradinaj have clashed publicly over Kosovo’s future trajectory, and specifically over Thaci’s proposal to “correct” the border with Serbia as part of a final settlement.

Mass demonstrations have been held to protest against the proposed “land swap”. The EU-led dialogue with Belgrade has broken down, with Haradinaj accusing the EU foreign policy chief, Federica Mogherini, of having “strangled and disarranged the process”.

The EU has criticized Kosovo for imposing tariffs against Serbian goods, which followed Kosovo’s failed bid to join Interpol. A number of states have de-recognized Kosovo.

NATO has also criticized Kosovo for establishing a de facto army without consultation, leaving the country’s relationship with the alliance uncertain. Kosovo failed to become a new member of Interpol. The Specialist Court’s “invitation” to certain individuals to attend interviews have been openly rejected; the promise of visa-free travel in 2018 has been dashed with Haradinaj claiming Kosovo had been “betrayed”. EU membership remains a very unlikely prospect. There is also a growing perception that Kosovo’s current malaise is partly its own fault. NATO’s expressed disappointment at the creation of the army and the EU’s condemnation of

the trade tariffs have placed Kosovo in the unusual position of regional “spoiler”.

This has led some commentators to accuse Kosovo of behaving in an irresponsibly aggressive fashion and of “biting the hand that has been feeding it”.

Serbia’s President, Aleksandar Vucic, has unsurprisingly capitalized on this new disposition, appealing to the UN Security Council “to tame” the unruly Kosovars.

It is illustrative of Kosovo’s current malaise, that one of Milosevic’s factotums – who has yet to acknowledge the scale of the crimes committed by Serbia in Kosovo – can now use such obviously colonial language.

In reality, the problems that have assailed Kosovo in 2018 are not exclusively of its own making.

The government may well be corrupt, incompetent, and staffed by many senior figures with links to criminality and violence but one might ask, “who enabled such people to come to power after NATO’s intervention and who supported them ever since?”

The current political elite could not have maintained their stranglehold over Kosovo without the support of various powerful international backers who chose to turn a blind eye to their “state capture” in return for their unwavering deference, and a series of concessions that have led Kosovo to gradually become something of a vassal.

The extent to which Kosovo has been treated as a kind of a pliant minion has steadily degraded its capacity to function as an independent state both internally and internationally.

While the EU has supported Serbia’s efforts to rehabilitate itself – without it meaningfully atoning for its many past crimes – Kosovo has been ordered to un-

dertake a series of concessions that have undermined and paralyzed the domestic political system, and made a mockery of Kosovo’s status as an independent state.

They include the Serbian municipalities agreement, the border deal with Montenegro, the creation of the “Specialist Chambers”, and the micro-management of Kosovo’s constitution and national symbols. Collectively, they constitute an unprecedented degree of external interference in the affairs of an ostensibly sovereign state, which naturally impinge on the capacity of that state to function domestically and achieve international recognition. Worse still, despite these humiliating concessions, Kosovo remains largely unrewarded; the people of Belarus and Kosovo are the only European citizens west of Russia who do not enjoy visa-free travel; Kosovo is not a member of the EU, NATO, the UN, Interpol, UNESCO and many other key international organizations. This isolation, of course, contributes to Kosovo’s high unemployment rates, which is further exacerbated by the cronyism and nepotism of the externally-backed elite. The events of 2018 thus illustrate the extent to which Kosovo has been forced into a curious predicament, especially with respect to the two most important issues it faces; its international status and its relationship with Serbia Though largely shorn of true independence by virtue of the relationship between the political elite and powerful external actors who have continually wrung concessions from their local sponsees, Kosovo has sought to try and convince the international community that it is actually independent.

Hence the largely ill-fated efforts to win more recognitions and join international organizations. At the same time, Kosovo has been encouraged to “make peace” with Serbia – though without Belgrade acknowledging past wrongs – so as to paradoxically enable Serbia to join the EU. It is, surely, no surprise that both efforts have derailed spectacularly, creating the perfect storm that now engulfs Kosovo, and looks set to rage on.

Aidan Hehir is a Reader (Associate Professor) in International Relations at the University of Westminster (UK). He teaches at the RIT Kosovo Summer School, and his research interests include statebuilding and the laws governing the use of force.

26

December 2018

INVESTIGATION

Albania’s ‘Made in Egypt’ Cigarettes Flood North Africa A factory in Albania is churning out millions of allegedly ‘counterfeit’ cigarettes a year, despite a criminal investigation prompted by British customs intelligence.

LINDITA CELA, AHMED ELSHAMY, YEN DUONG, VISAR PREBREZA, NAIMA CHOUGUI AND LAWRENCE MARZOUK | BIRN | TIRANA, CAIRO, HANOI, PRISTINA, TUNIS AND LONDON

S

ecrets are hard fought for in the impoverished Albanian town of Librazhd, particularly when jobs are at stake.

But the controversial activities of a cigarette factory on the edge of town with a 50-strong workforce appear to have passed largely unnoticed since it began quietly churning out millions of cigarettes in packs bearing the profile of the last Ptolemaic ruler of Egypt – Cleopatra.

Cleopatra is the most popular brand of cigarette in Egypt and one of the world’s top sellers.

Albanian court documents, leaked British customs reports, contracts and interviews with the factory management reveal that since 2014 around 22 million packs of the cigarettes have been produced annually in the Albania Tabak factory in Librazhd, near the central city of Elbasan, before being shipped to Libya.

According to the owner of the Cleopatra brand – Giza-based Eastern Company – cigarettes arriving in Libya are frequently smuggled across the desert border into Egypt, where one pack of 20 can fetch almost a dollar on the legal market.

British customs authorities have been tracking the Librazhd output and flagging it as counterfeit. Their warnings prompted a criminal investigation in Albania in 2015 which halted production for a year.

The case was then put on hold as prosecutors awaited information from foreign jurisdictions.

Relieved of its immediate legal troubles, the factory signed a new deal in 2017 with the British Virgin Islands-based firm Eques Holding Group to produce up to 175 million pack a year, according to a contract obtained by reporters.

Albanian prosecutors have now revealed that they reopened the case in 2017.

Undeterred, the men behind the operation are looking to expand.

They include figures from the Balkans, the Middle East and Cyprus, some of whom have been tied to earlier smuggling cases, and some whose involvement in this operation has been concealed through off-

shore structures that reporters from Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, and Arab Journalists for Investigative Journalism, ARIJ, have unpicked.

Those benefiting from the booming Cleopatra business also include the wife of a powerful Albanian political figure from the ruling Socialist Party, although she insists she was unaware of the allegations against the operation. Organised crime and the rule of law are major issues facing Albania as it tries to make progress on the road towards European Union membership, having joined NATO in 2009. The manager of the factory, Servet Dauti, said the factory operated wholly in line with Albanian law and what happened to the cigarettes after they left Albania was not his concern.

“The moment that the product leaves Albania we have no responsibility or obligation to know what happens with it,” he said. Eques Holding Group declined to comment for this story.

Made in Librazhd Produced more than a thousand miles from the land of the pharaohs, the allegedly counterfeit packs nevertheless carry the unmistakable profile of Queen Cleopatra, lover of Julius Caesar, and claim in Arabic script to be ‘Made in Egypt by Eastern Company S.A.E..’ The packs are emblazoned with Egyptian health warnings.

Eastern Company S.A.E. created the Cleopatra brand for President Gamal Abdel Nasser in the 1960s as an Egyptian take on the smuggled American Kents he liked to smoke. It has been in production ever since, largely for domestic consumption. Increased taxes on cigarettes from the 2010s onward created a booming black market for the product; lawlessness in neighbouring Libya since the 2011 overthrow of dictator Muammar Gaddafi has turned the country into a smuggler’s paradise. These Albanian “counterfeits”, as they are described by British customs in a May 2015 letter to Egyptian customs and obtained by BIRN/ARIJ, are produced for Eques Holding Group, a British Virgin Island company owned by a 38-year-old

Artur Malaj serves as a judge in the Administrative Court of Appeals in Tirana. Photo: LSA

Iraqi businessman called Faris Al-Rifai.

Eques Holding Group boasts a licence to use the Cleopatra brand in the European Union and Albania, obtained from another British Virgin Island firm, Worldwide Spirits Supply.

Eastern Company has been unsuccessful in overturning these trademarks as the Egyptian firm has been unable to prove that it has recently been using the brand in those countries.

But trademarks work on a strict geographical basis, and Worldwide’s do not cover Libya or Egypt, where Eastern Company has registered their brand.

Despite this, a BIRN/ARIJ investigation has uncovered that the Albanian-produced Cleopatra were exported via the Albanian port of Durres to Libya and a firm called Al Zain International Company. Calls to the firm went unanswered.

And an internal report from Eastern Company, obtained by BIRN/ARIJ, describes how Cleopatra cigarettes arriving in Libya from countries such as Vietnam and Montenegro are smuggled across the Sahara into Egypt, where they can be sold alongside authentic Cleopatras, which cost just under $1 each.

Although there is no direct evidence of Albanian-made Cleopatras finding their way to Egypt, officials have reported regular seizures of the brand in the North African country in recent years. Revenues for Eastern Company and the Egyptian government have also been badly hit by smuggled counterfeits.

The Albanian-made cigarettes also purport to be produced by “Eastern Company S.A.E”.

This right was supplied by a company of the same name but based in the British Virgin Islands at the same address as Eques Holding Group. There is no apparent connection to the original Eastern Company headquartered in Giza, home of the Giza pyramids southwest of Cairo, although the firm did not respond to requests for comment.

The letter confirming the production rights was issued a matter of months before Albanian prosecutors opened an investigation into the factory’s operations, prompted by intelligence from British customs, HMRC. The criminal investigation into “Violation of Industrial Property Rights”, “Laundering the Proceeds of Criminal Offence or Criminal Activity” and “Illegal production of industrial and food items/commodities” was opened in early 2015.

According to news reports from the time, nine million “counterfeit” cigarettes were seized in a raid on the factory but the articles failed to note the brand – Cleopatra – despite being clearly visible from the press photos issued.

Following the raid, the case was suspended while prosecutors awaited responses from various foreign jurisdictions, including British Virgin Islands and Egypt.

This allowed Albania Tabak to restart production, despite contact between Albanian customs and the Egyptian ambassador to Tirana, according to an Eastern Company report, and the concerns of British customs and its continued monitoring, according to official letters obtained by BIRN/ARIJ. Britain is one of the biggest markets in Europe for counterfeit and contraband cigarettes.

In correspondence with Egyptian customs in May 2015, not long after the raid, HMRC described how an employee based in Sofia but with regional responsibility for Albania “has recently been successful in closing a cigarette production factory producing counterfeit Cleopatra brand cigarettes.”

“It is HMRC’s intention to eradicate the counterfeit production of Cleopatra brand cigarettes with the help of The Eastern Company, the legitimate license holder for the brand,” the letter added.

To date, neither Albania Tabak, Eques Holding Group, Worldwide Spirits nor any employee of those firms has been ac-

December 2018

December 2010, having been bought by father Ilir for three million euros before passing between his wife and son, Darjo Ilir Jashari was convicted of drug trafficking in Italy in June 2010 and handed an initial sentence of more than 15 years, which was later reduced, although he only began serving it upon his arrest in 2014.

In 2016 he was transferred to an Albanian prison and was released in 2017, according to a source close to the process.

Contacted by phone, he declined to comment.

Ownership of Worldwide Spirits, meanwhile, is shrouded in secrecy in the British Virgin Islands, and no clues were provided in the information released to BIRN/ARIJ from the tax haven.

But a trawl of trademark applicationslodged at the EU’s intellectual property office revealed that the firm is owned by another company called Middle East Tobacco Co, METCO, based in Cyprus and with a turnover of almost $28 million in 2014, according to company accounts.

According to documents from a 2008 London High Court case between UK cigarette producer Gallaher and a Cypriot firm called Tlias, over 18 months from May 2002, 20,000 cases of Gallaher cigarettes were shipped to Belgium, Montenegro, The Netherlands, Singapore, Slovenia and Tenerife by Tlais’s main distributor to METCO without any restrictions on their final destination, in breach of Tlais’s contract.

Cigarettes then sold by METCO ended up being smuggled into the UK and resulted in five people being convicted. The judge said: “I shall assume that Metco had nothing to do with the criminality.

An employee of METCO, who declined to identify himself, said they were “not interested” in receiving or responding to BIRN/ARIJ’s questions on the Cleopatra trademark.

According to a contract signed between Eques Holding Group and the British Virgin Islands-based “trademark” holder Worldwide Spirit Supply, Eques agreed Albania Tabak cigarette factory in Librazhd, near the central city of Elbasan, is one of the town’s main employers. Photo: BIRN to pay Worldwide one USD for every cused of any crime. nothing that stops us from producing it ac- 10,000 cigarettes produced. This works Production restarts and expands cording to Albanian legislation as we func- out at approximately 44,000 dollars a Dauti, the factory manager, said the fac- tion as a production company and all the year. tory was shut for roughly a year while the inflow and outflow plans are monitored.”

Another company cashing in on the ciginvestigation was ongoing, after which Eques Holding Group agreed to pay arette boom in Librazhd is the Elbasan they were allowed to reopen.

Albania Tabak 0.014 euro cents a pack, customs agency Ujori, which is owned Then, in December 2016, HMRC in- or approximately 300,000 euros a year. by Xhuljana Sejdini, wife of Elbasan mayformed their Egyptian counterparts that “According to the contract, we only or Qazim Sejdini, an ally of Socialist eight shipments of Cleopatra cigarettes have to package them and send them to Prime Minister Edi Rama. had been sent to Libya for Eques Holding Durres,” Dauti said.

According to the Albanian prosecuGroup. In March 2017, it again reportDauti said the machinery at the Li- tor’s report, obtained by BIRN/ARIJ, faced to Egypt that 11.5 million Cleopatra brazhd factory was outdated and capable tory manager Dauti told prosecutors that cigarettes were due to be exported to Lib- of producing just 1.8 million packs a “the whole imp-exp procedure [is] through ya, via Malta. month, or 21.6 million per year. the customs agency Ujori”.

The latest contract, signed in March Dauti told BIRN/ARIJ that Ujori was 2017 and obtained by reporters, states He and the official owner of Eques Hold- given the task because “it is the only comthat Albania ing Group, Al-Rifai, have set up a new pany that does everything in Elbasan so Tabak will produce up to 3,500 tonnes company, Eques Trading Company Shpk, we signed a contract with it”. of cigarettes a year for two years which, at in nearby Elbasan where they have apIt is not known how much Ujori has approximately one gram a cigarette, plied to open another factory. made from the shipment of allegedly counmeans 3.5 billion cigarettes every 12 “We have a capacity of three contain- terfeit cigarettes. months, or 175 million packs. The docu- ers a month,” Dauti said of the current facSejdini told BIRN that she was unment places a value of 15 million euros on tory. “We can’t do more than this even aware of the investigation into Albania Tathe order. though the contractor asks for a larger bak, explaining that her firm was involved In an interview with BIRN/ARIJ, Dau- quantity. We cannot do more because we only in the paperwork. ti denied doing anything wrong. don’t have better equipment at our dispos“We do not open any trucks and we do “We perform and proceed with our al.” Interviewed a second time, Dauti not know what is inside them and there is work in full compliance with Albanian played down the plan to open a new fac- no reason why we should know that,” she law,” he said. tory, saying they would revisit the idea in said. Librazhd’s mayor, Kastriot Gura, “The trademarks are registered in Eu- six months. said he knew little about the activities of rope and Albania, hence legally nothing Links to smuggling the factory in his town, beyond breathing impedes us from producing it. But even if Albania Tabak factory has been under much needed life into the ailing local econit was not registered in Albania, there is the ownership of the Jashari family since omy.

27

“I know they produce cigarettes and that they have brought jobs to the town,” he said. “They regularly pay their municipal obligations and for us that is all that matters.” No, I do not know because I was not interested to know. For us, it is important and what really matters is that they pay tax to the city and have created jobs.

Gura said he was not interested in any allegations of wrongdoing. “That’s the responsibility of other parts of the state.”

On December 12, shortly prior to publication of this story, Prosecutor Armanda Xhaferri revealed in a written statement to BIRN that her office in Elbasan had reopened the case in 2017 after new documents were received from the British Virgin Islands, but that the case was still waiting on information from Egypt.

“Under these circumstances, our investigations have not been completed yet,” Xhaferi said.

Responding to questions about why customs allowed a firm under investigation to export goods claiming to be “Made in Egypt” to Libya, Albania’s custom said in a statement that Eques Holding Group was operating with an Albanian trademark for “Cleopatra”, although it also conceded that Eastern Company had registered “Cleopatra Lux” as its brand.

It added: “The case continues to be under investigation by the Prosecution of the District Court in Elbasan while the General Directorate of the Customs awaits the results of the investigation.”

Cleopatra in Vietnam Before Cleopatra cigarettes starting rolling off the production line of Librazhd, Albania, in 2014, Eques Holding Group and Worldwide Spirits were busy trying to do business on the back of the popular smoking brand in Vietnam.

Worldwide Spirits admitted that their European trademark was being used to produce Cleopatra in the South East Asian state in a letter to the EU’s intellectual property office in September 2013. The trademark had been lodged just three months earlier.

Eques’s request to trademark Cleopatra in Vietnam in 2012 appears to have been eventually turned down in 2015.

Eques also attempted, and failed, to have Eastern Company’s registration annulled in September 2013.

Vietnamese authorities ruled in January 2014 that the Egyptian firm’s trademark had been used in the preceding five years and was therefore still in force.

It is unclear whether Eques’s efforts resulted in cigarettes being manufactured or who was producing Cleopatra with Worldwide Spirit’s EU trademark, but Cleopatras were being made in Vietnam from 2012 to at least 2015 according to Eastern Company, which alleged in a report that these were aimed at the Egyptian market.

In a letter from Vietnam’s Ministry of Industry and Trade to the Egyptian embassy in Hanoi, dated September 2014, it reported that the ministry was “currently checking up on the cigarette production of local companies”.

“If any company is discovered to produce cigarettes trademarked ‘Cleopatra’ it will be requested to stop producing in order to ensure the intellectual property rights on the industrial products of the Egyptian enterprise,” the letter reads.

The ministry did not respond to requests for comment on whether production was halted.

28

December 2018

INVESTIGATION

Truth and Justice: Romania’s Wrongly Accused Romania has the worst record for unfair trials in the European Union. With the justice system mired in controversy, ordinary victims of judicial errors face an uphill struggle.

LORELEI MIHALA | BIRN | IASI, BUCHAREST, EL HIERRO

W

hen police surrounded his home on a crisp January morning, Petrica Manolachi knew it was all over. The 29-year-old handyman had been in hiding for the past six years, unable to face returning to prison for a robbery he did not commit. But now officers were entering his home in the northeastern Romanian city of Iasi, pushing away his girlfriend and crying baby, slapping on handcuffs. “I just couldn’t believe you could be arrested for something you didn’t do,” recalled Manolachi, now 39.

“It was like in the movies when someone is fighting justice.”

That day in the winter of 2010 was the nadir of a struggle that Manolachi says stole his best years — and continues to consume him as he battles for compensation in a country with the worst record for unfair trials in the European Union. Romania outdoes all 27 other EU member states when it comes to violations of the right to a fair trial and other lapses of due judicial process, as determined by the European Court of Human Rights, ECHR. Outside the European Union, only Russia, Turkey and Ukraine have more dismal records, according to the latest figures from the court in Strasbourg, which has jurisdiction over 48 countries that are members of the Council of Europe. Judicial fairness is a fraught topic in Romania, where the ruling Social Democratic Party, PSD, has been promoting sweeping legal reforms since mid-2016 that it says are crucial to make judges and prosecutors more accountable for miscarriages of justice. The reforms include the creation of a special unit to investigate crimes by judicial staff and new powers for the justice minister to appoint chief prosecutors.

But most members of the judiciary and many international observers say the changes are more about curbing the independence of courts than protecting the rights of ordinary Romanians. The reforms come after years of high-profile prosecutions of senior public officials on corruption charges. As the reforms divide the country, fair trial advocates say the controversy is distracting from actual flaws in the justice system, from rampant wrongdoing by police investigators to poor quality state-funded legal aid and a courtroom culture in which the accused are too often presumed guilty until proven innocent. Injustices are sometimes compounded by long

periods of detention for people awaiting trial, even for minor crimes, and errors by overstretched judges with little time to weigh up evidence, critics say. Romania has no jury trials so judges bear full responsibility for delivering verdicts. Remus Budai, a prosecutor at the General Prosecutor’s Office in Bucharest, used a sporting analogy to describe how it sometimes feels to work in a justice system that is far from perfect. “When you watch football on TV, you see where the referee is wrong,” he told the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN. “But if someone gives you the whistle, you don’t always know what to do with it.”

‘No chance’ Driving through the streets of Iasi in his beloved vintage Rover, carefully turning the steering wheel with black leather gloves, Manolachi recalled how all the problems of the legal system seemed to conspire against him. His nightmare began in 2002 when he was 22 and had recently finished compulsory military service. One day, police summoned him to the station to answer questions about a local crime. Three men had allegedly come to the door of an 80-year-old woman, pretending to be collecting money for the church. Two entered her home and seized cash and jewellery. Manolachi spent three days in a police cell, where he refused to give a statement until a lawyer eventually came. He says four officers hit him. His parents took that allegation to the Military Prosecutor’s Office, which oversees complaints against police, but prosecutors said there was insufficient evidence to verify the claim. Charged with being an accomplice in the robbery, Manolachi spent the next eight months and three weeks remanded in custody in a maximum-security jail in Iasi, where he shared a cell with almost 50 other men sharing 30 narrow bunk beds. Manolachi was accused of standing guard outside the victim’s home while two other men took her valuables.

He had an alibi — he said he was with his girlfriend at the time. Not that he hoped to be believed, such was his faith in the justice system. “I was already prepared to have to do the time,” Manolachi said in an interview at his home in Iasi. “This is Romania and you have no chance of getting out of it.” To his delight, the court acquitted him for lack of evidence. (The other two men were convicted. Ghiciuc Bogdan

Daniela Tarau languished in a police cell for 21 months awaiting trial for a crime she did not commit. Photo: Robert Kallos

Dumitru got six years and six months while Damian Constantin received five years and four months.) “At the gate, the officer said: ‘Let me check one more time — it’s been years since I’ve seen someone acquitted,’” Manolachi recalled. But his release soon felt like a cruel joke. Prosecutors appealed and the acquittal was quashed. Facing a five-year prison sentence, he took the fight to Romania’s supreme court, the High Court of Cassation and Justice. He lost. That is when he decided to go into hiding. “You can’t control yourself — you don’t know which way to go, when you know you’ve been acquitted and now you’re convicted,” he said. “Five years, just taken from your life … when you’ve done nothing wrong.” Manolachi escaped capture by moving from address to address, doing odd jobs for cash. While still a fugitive, he filed a complaint to the ECHR. Years passed and he heard nothing back. Police finally caught up with him in January 2010, shortly after his son was born, tracking him down from information on the birth certificate. Manolachi was sent straight back to jail, though he was not given extra time for his years on the run. He served almost three years in two prisons before being released on parole in August 2012. While in prison, he married his girlfriend. The year after his release, out of the blue, a judgment came from the ECHR ruling that his rights had been violated. The ECHR said Manolachi should not have been convicted after his initial acquittal without new evidence. It also said the court had failed to hear from Manolachi or witnesses, making its decision solely on the basis of statements given to police and testimony from the previous trial.

His case was reopened. In December 2018, the appeal court in Iasi overturned the conviction and acquitted him. Manolachi is now suing the state for the equivalent of almost a million euros in compen-

sation.

‘Errors of judgment’ According to Fair Trials, a criminal watchdog based in Brussels, judicial proceedings can only be considered fair if defendants are guaranteed certain non-negotiable rights. These include access to lawyers and information as well as the presumption of innocence. “It is the state that needs to prove you are guilty, not you who needs to prove you are innocent,” said spokesman Gianluca Cesaro. Between 2011 and 2018, more than 27,000 people convicted of crimes in Romania asked for new trials on the basis of legal mechanisms known as “revision” and “appeal for annulment”, justice ministry data showed. Courts granted 242 retrials and 17 people were acquitted as a result. Retrials are allowed if new evidence emerges or if the ECHR rules that a defendant’s rights were not respected. Also between 2011 and 2018, 688 people went to court seeking compensation for “repairs of miscarriage of justice”, and 80 were entitled to payouts, the ministry said. No data was available on compensation amounts. In the same year, ECHR statistics showed that the Strasbourg court upheld 49 complaints of violations of rights associated with proper judicial process in Romania.

The ECHR does not judge whether people are innocent or guilty, only whether their rights have been violated. In addition to 11 violations of the basic right to a fair trial, the complaints upheld by the ECHR included 20 cases of inhuman or degrading treatment, 12 of improper investigations and six of inordinately long proceedings. The court dealt with 3,981 applications from Romania in 2017. Many of the rulings applied to older complaints because it can take several years for the ECHR to come to a decision. Only three Council of Europe countries had worse records for unfair trials at the

December 2018

Petrica Manolachi sits on a bench in Iasi. Manolachi is fighting for compensation for a life he says was shattered by wrongful conviction. Photo: Lorelei Mihala

ECHR in 2017. Russia had 217 violations of various rights to due process while Ukraine had 78 and Turkey had 62. At the other end of the scale, 10 countries had no violations related to due judicial process at all, according to ECHR rulings: Albania, Andorra, Denmark, Ireland, Liechtenstein, Luxembourg, Malta, Norway, San Marino and Sweden. Asked to comment on Romania’s poor record in terms of ECHR decisions, a justice ministry spokeswoman, Ana Mihaila, said the country had the “constitutional and infra-constitutional and legislative framework” necessary for people to exercise their right to a fair trial. Cristi Danilet, a judge at Cluj Court in western Romania and a former member of the Superior Council of Magistracy, CSM, the body guaranteeing the independence of the judiciary, said the ECHR data painted a misleading picture since many of the Romanian cases were from seven or eight years ago. Since then, he said, CSM reforms had decreased the length of trials and improved the effectiveness of investigations into police brutality and other misconduct. But he said courts were still susceptible to “errors of judgment” caused by

false statements gathered by unscrupulous officers. “I had one case where the cop didn’t find a witness so he asked a ‘service witness’, one of the various police informers,” he said. “The cop wrote the statement, called him, gave him a drink. He didn’t even know what he signed.” He continued: “For errors of judgement, we [judges] are not held accountable. That doesn’t happen in any country in the world.”

‘Gone to hell’ In the summer of 2000, a 29-year-old mother named Daniela Tarau worked for a few weeks as a secretary at a company in Bucharest that recruited workers for jobs in Israel. She made coffee and answered phones before she was forced to leave the fir m to have bile duct sur gery.

The following year, she was summoned to a police station to act as a witness in a fraud case concerning the company. But she soon became a defendant.“I arrived in the morning and I left almost two years later,” said Tarau, now 47. Along with five other staff from the recruitment firm, she was accused of defrauding 44 people who had paid money to get work abroad. Tarau claimed she was no longer working at the

company when the payments were made.

She was held for 24 hours in a police cell little wider than a bath, with four bunks bolted to the wall. “I thought I’d gone to hell,” Tarau said. “It was so hot, with a lot of cigarette smoke.”

Then the cycle of pre-trial detention warrants began. First, the prosecutor, Cristian Panait, demanded that Tarau be kept in police custody for five days, then a month. The process repeated 21 times, as if on auto-pilot. Tarau said 28-year-old Panait seemed unstable. He shouted at her and once threatened to throw her out of a window, she said. “From my point of view … the prosecutor was a kind of god who determined whether my place was there or not. And he established that my place was right there … despite the lack of evidence in the file.” Several months later, Panait committed suicide. Some newspapers linked his death to what they described as political pressure to investigate a prosecutor colleague in a separate case. In 2015, Romanian film director Tudor Giurgiu released a movie loosely based on the last months of his life. Whatever the context of Panait’s behaviour, Tarau believes the prosecutor trampled on her rights. When a court finally handed her a suspended prison sentence of three years and three months for fraud, in November 2002, she had been in pre-trial detention in a police cell for 21 months. “What is worrying from our point of view is that the length of time a person can be in pre-trial detention is excessive,” said Nicoleta Andreescu, executive director of the Association for the Defence of Human Rights in Romania - the Helsinki Committee, a non-governmental organisation based in Bucharest. “This pre-trial detention is often a formality because the prosecutor asks for 30 days and the judge allows it, and basically they renew this automatically. Legally, you can’t be in pre-trial detention without being in court for more than 180 days.” The five others accused of defrauding the customers —including a cleaning lady at the firm and her husband, a driver — were also convicted. After her release, Tarau sent dozens of complaints to parliament, the president’s office and the courts maintaining her innocence and asking for her case to be reviewed. She came up with a way to see if anybody was reading them: stapling pages in the middle. “I went to the court’s archive … and I found them still stapled,” she said. Tarau filed a complaint with the ECHR, which ruled in 2009 that her right to a fair trial had been violated. It said she had been denied adequate legal aid and prevented from cross-examining victims of the crime or calling witnesses. It agreed that her time in pre-trial detention was excessive. Six years later, a court in Bucharest retried her case and she was acquitted. She went on to seek 900,000 euros in compensation and was eventually awarded 100,000 euros.

‘Just satisfaction’ Tarau also received 4,000 euros in “just satisfaction”, a form of compensation awarded by the ECHR but paid by the country concerned. It is typically much smaller than damages given by domestic courts. According to the Council of Europe, the human rights body that monitors just satisfaction payments, Romania has shelled out 53.7 million euros in such compensation over the past 10 years.

In 2017, Romania paid 2.6 million euros in just satisfaction following ECHR deci-

29

sions. By contrast, Denmark and Norway paid nothing and Sweden paid 5,000 euros last year. At the other end of the scale, Russia and Turkey paid 15 million euros and 12 million euros, respectively. In Romania, all damages are paid by the finance ministry. Judge Danilet said that in theory, the ministry can sue judges or prosecutors responsible for miscarriages of justice to reclaim money, but in practice this never happens. “A miscarriage of justice is a decision taken by a prosecutor or a judge conspicuously against the law or the evidence in the file, whether done intentionally … or through serious incompetence,” he said.

Judges and prosecutors can be held accountable through disciplinary action or criminal proceedings, Danilet added. Disciplinary sanctions range from warnings and docked salary to suspension and exclusion from the bench. The penalty for criminal offences is jail time. The CSM reported that in 2017 it dished out 22 disciplinary sanctions for judges and 10 for prosecutors.

It did not clarify which punishments were related to miscarriages of justice or other wrongdoing. Lawmakers have cited cases such as Manolachi’s and Tarau’s as justification for the justice system reforms they started ramming through parliament in 2016. Critics call the reforms a blatantly political response to a string of corruption cases that have claimed senior scalps — including PSD leader Liviu Dragnea, who in June got a three-and-a-half-year prison sentence for abuse of office, pending appeal. International voices including the European Commission and the US State Department have joined the chorus of condemnation.

“They [the reforms] contain a number of measures weakening the legal guarantees for judicial independence which are likely to undermine the effective independence of judges and prosecutors, and hence public confidence in the judiciary,” the European Commission said in a report in mid-November. Among areas of concern, it singled out the new special prosecution unit for investigating offences committed by judges and prosecutors and “extended grounds for revoking members of the Superior Council of Magistracy”. In September, some 300 judges held a silent protest outside the Bucharest Court of Appeal, holding signs saying “For independent justice”. Back in Iasi, Petrica Manolachi does whatever building work he can get his hands on as he fights for compensation. In his free time, he tinkers with his car and attends meetings of a Rover automobile club. The ECHR awarded him 3,000 euros in just compensation but he is seeking additional damages through Romanian courts. In March, the Suceava Tribunal court decided against him, ruling that there was nothing illegal about his arrest or time in pre-trial detention, even though he was later acquitted.

His appeal is ongoing at the Suceava Court of Appeal. In Bucharest, Daniela Tarau has set up an association to help victims of judicial abuse know their rights and seek redress. She married a policeman, got a law degree and completed a Masters at the Police Academy. She went on to do a PhD on conditions in Romanian prisons and wants to write a book on the subject. Recalling her ordeal, she concludes that her case was simply minor enough to slip through the cracks of a broken system — with devastating consequences for her personally. “It wasn’t an important file,” she said. “It was one of those files that just proceed automatically… ‘Who’s this? A nobody.’”

30

December 2018

FEATURE

Viktor Kiss founded Dev9t festival which attracts thousands of art enthusiasts in Belgrade. Photo: Nenad Colic

Sculptor Forges Art Community in Old Belgrade Factory Viktor Kiss, a sculptor and Burning Man enthusiast, has created an unusual artistic community and a festival in an abandoned brick factory in the Serbian capital.

ISADORA EVERTS | BIRN | BELGRADE

“I have always fought for, rather than against, something,” says Viktor Kiss, as he rolls a cigarette and explains how he became a sculptor and founder of the art space Ciglana, in an abandoned brick factory, best known for organizing the annual Dev9t arts festival in June. Born in Belgrade in 1973, Kiss graduated from the Faculty of Applied Arts Department of Ceramics. Unable to fit into the mould of “artist” and become part of a world of networking and gallery exhibitions, Kiss worked as a locksmith for 20 years. “It was as a locksmith that I learned how to process iron, and all the ways in which metal and tin are malleable,” he says. “I must have welded over a thousand meters of iron fence in that time,” he remembers.

Drawing on this experience, Kiss began creating his own iron installations. “I don’t sketch anything beforehand. I visualise what I want to create and I’m quickly able to calculate exactly how much material I’ll need. “Sometimes I have assistants processing the iron for me, but mostly I prefer to be alone in my workshop.”

Many of his installations can be seen around his workshop at Ciglana, when they aren’t rented out to various festivals throughout Serbia. “I grew up in a family that placed high value on work and discipline, and I was very lazy,” Kiss laughs. “I quickly realised that if I was going to have to work, I might as well work on something that I love, something that I believe in.” Kiss says Serbia is a great place to be

an artist, as material and transportation costs are lower than in other European countries. “You just have to accept that you have to do the job of a whole team of people: designer, artist, marketing manager, transporter and accountant. No one is going to do it for you.”

Although he has been lucky to receive a lot of support from his family, Kiss emphasises that being an artist and a family man do not go well together.

He came across the abandoned Trudbenik factory five years ago, looking for a place to accommodate his massive sculptures. Now it is an artists’ colony, located four kilometres from the city centre, on the road to Visnjicka Banja suburb.

“There are many abandoned factories in Belgrade. They should be put to some use,” he says. On his initiative, Ciglana

organises the famous Dev9t festival in June – nine days of exhibitions, theatre, live music and workshops. The idea was inspired in part by Nevada’s famous Burning Man festival, in which Kiss has participated. “That’s the greatest festival in the world,” he says.

“Just like many artists, I brought my own sculpture of an iron man burying his head in the sand. At the end of the festival, all the sculptures are burned.”

Of the Dev9t festival, Kiss says they had 35,000 visitors this year.

“It hasn’t been financially profitable, but it’s amazing to bring together an army of like-minded people.”

Although Kiss has not actively gone after sponsors and is used to working mostly on his own, he says Ciglana has received a lot of support from embassies in Bel-

grade for the Dev9t festival. “The Serbian government supports me by leaving me alone to do my own thing here,” he jokes.

Ciglana is open to the public to midnight every day. Visitors can see a large collection of street art, sculptures and installations, and an indoor art gallery.

There is a café under the trees, and frequently live music at weekends.

Kiss encourages everyone who wants to create something to come to Ciglana.

“It’s open and it’s free, so artists come and go, but I don’t know why more of them don’t take advantage of our space,” he says. A person who could never conform to a specific mould, Kiss has organised Ciglana as an antithesis to the classic art scene that repelled him and turned him into who he is today.

Instead of putting an emphasis on degrees and previous exhibitions, Kiss believes in giving everyone a chance to be creative and to exhibit that creativity.

He accepts applications from non-artists and professionals in other fields who have a creative side and who want to exhibit their paintings, ceramics and other art forms. Although he loves the freedom that he has at Ciglana, he is looking for partners to slowly take over his creation.

“It takes up a lot of my time,” he says.

“I would like to have more time to devote to making sculptures. When you run a place like this, you lose track of how many hours you waste sitting in a café having the same conversations over and over.”

He laughs: “It’s interesting, isn’t it?

You create this little world, and then you look for ways to run away from it.”

December 2018

31

ANALYSIS

Fears of European ‘Illiberal Alliance’ are Exaggerated The radical or ‘illiberal’ right is on the march in Europe – but don’t expect these disparate movements to team up effectively.

MARCUS TANNER | BIRN | LONDON

T

he escape of Macedonia’s authoritarian ex-prime minister into the welcoming arms of Hungary, run by another authoritarian, has generated fresh speculation about a modern buzz topic, the “illiberal alliance” taking shape across Europe.

It follows the radical right’s sudden ascendancy in Italy and, more recently, the equally sudden collapse of Emmanuel Macron’s centrist liberal project in France.

Much pumped by centre-left media and think tanks, the theory maintains that a network of “illiberal democracies” – which maintain the façade of democracy while subverting the substance – is spreading like a stain across Europe, subverting the European Union from the inside and challenging the continent’s whole liberal democratic order.

In Europe, Russia, Turkey, Hungary, Poland and Italy feature most often in these discussions, alongside the US and Brazil elsewhere.

While the decline of once dominant centrist politics in Poland, Hungary and Italy is striking – not to mention what happened earlier to hopes of democracy in Russia and Turkey – talk of an emerging “illiberal alliance” that directly challenges the West’s postwar values is exaggerated.

One problem is that most countries in Europe are neither run by far/radical right parties, nor in any danger of being run by them. From Portugal on the Atlantic to Germany on the Baltic, there is not an illiberal regime in sight.

Another problem is that not much unites the professedly “illiberal” regimes of Eastern Europe, or their partner parties elsewhere, beyond a common antipathy to minorities, critical media outlets and international big business.

This is usually coupled with a syrupy cult of the mother/father land, a reverence for some long-ago king, called so-and-so “the great”, a love of the countryside, and an exaggerated respect for religion [the right one, that is], tradition in general and “the family”.

It is old-style nationalism, basically.

But nationalism is more about instincts and reflexes. It is not a coherent political ideology, as in, a universally applicable theory about how to organize society.

As the British philosopher Terry Eagleton persuasively writes, nationalism is really an ersatz religion.

The eternal deity, he says, is neatly replaced by an eternal nation, which, like the Christ figure, is betrayed, killed

and rises again – and needs to be worshipped by the believers.

Moreover, nationalist movements are highly egotistical, each one a self-contained religion, worshipping at one altar. For that reasons, such regimes or parties rarely work well together, however many characteristics they share.

The Balkans offers prime examples of that. The equally illiberal mother/ fatherland-worshipping nationalists of Serbia, Kosovo, or Croatia don’t hail each other as kindred spirits but do the exact opposite.

That rivalry is played out elsewhere, too. Can Ukrainian and Russian, or Spanish and Catalan, nationalists join forces against their liberal enemies? Not a bit. Each sees the other’s nationalism as a false competitor – an insult to its own cult.

Internationalist nationalism thus remains a contradiction in terms – unlike Liberalism, Socialism, or Islamism, which all aspire to transcend borders and assert the essential unity of different peoples.

At most, nationalists can admire other nationalists that are far away – a bit like who people who can be friends with other people – if they live on a different street.

Even where neighboring nationalist regimes do not collide, as with Poland and Hungary, they still lack common objectives.

Poland and Hungary are routinely

Hungarian Prime Minister Viktor Orban.

Moreover, nationalist movements are highly egotistical, each one a selfcontained religion, worshipping at one altar. For that reasons, such regimes or parties rarely work well together, however many characteristics they share. bracketed together in the same “illiberal” movement. But their regimes are not quite the same.

Poland’s government is conservative, inward-looking and defensive. It wants to be left alone, not to change the world.

That is why Polish officials are so absent from those right-wing forums where nationalist thinkers try to hammer out some kind of joint agenda.

Hungary’s boss, Viktor Orban, is a different animal. Much more ambitious and more genuinely ideological, he is a radical in a way that Poland’s rulers are not.

He wants to change Europe, not just Hungary, while turning Hungary into Europe’s nationalist hub. Unsurprisingly, the far-right US ideologue, Steve Bannon, sees Hungary, not Poland, as the model. He recently told a French radio station that he would like his “movement” based in Budapest.

But what can such a “movement” achieve, wherever it is based? A common ideology would logically point all the self-styled “illiberal” regimes and parties in the direction of Moscow.

But this isn’t happening – and won’t.

Nationalist Poland will never drop its old hostility to nationalist Russia in the name of common “illiberalism” – unlike Hungary, and Turkey, which would like to.

Meanwhile, the European elections next May could see a swing towards the radical, illiberal right in a number of countries; the low turnout in such elections helps extremists.

But even a big swing to the right in Strasbourg won’t necessarily change much at national level. Britain’s nationalist UKIP party did phenomenally well in the 2014 European elections, winning 24 of the 73 UK seats. It has since disintegrated on its home turf.

What destroyed UKIP was endless splits, coups and leadership changes – the Achilles Heel of so many nationalist movements. Precisely because they are so like churches, they have an inbuilt tendency to nurture heretics who rise up and denounce the current pope.

In Serbia, the once mighty Radical Party was wrecked by a split between the true believers – who clung to the old gospel of Greater Serbia – and heretics, who insisted that Serbian nationalism must accommodate itself with the EU. The National Front in France divided along similar lines. The rebels demanded an end to the cult of the collaborationist state in World War II. In France, this mutation was not enough to put Marine Le Pen into the presidency. In Serbia, it was enough to make the Radicals’ secessionists into the governing party. Yet, Serbia is not normally counted as part of the “illiberal” alliance in Europe which Bannon and other ideologues vest such hopes.

It still flits between various worlds in chameleon fashion, adopting one pose in Moscow and another one in Brussels, changing its colour, depending on the context.

It is a reminder, perhaps, that while “illiberalism” exists, it rarely exists in a pure form – and is not really the stuff of meaningful alliances.