Reporter.al Botimi Janar 2019

06

INVESTIGIM

Konkurset publike në Burgje, fushatë punësimi për zyrtarët e PS

Hetimet e Prokurorisë së Krimeve të Rënda për ish-drejtorin e Burgjeve, Arben Çuko ekspozojnë ndërhyrjet për punësime nga zyrtarë lokalë, deputetë të PS dhe në një rast, nga kabineti i kryeministrit Edi Rama.

12

REPORTAZH

‘Zagoria është jeta jonë’: Projekti i naftës shkakton revoltë dhe pasiguri

Banorët e fshatrave të Gjirokastrës, Tepelenës dhe Memaliajt që preken prej projektit të Shell ndjehen të pasigurtë me garancitë e dhëna prej kompanisë, ndërsa kundërshtojnë kërkimet për naftë.

14

REPORTAZH

Studentët protestues të Shqipërisë që mposhtën frikën

Lëvizja protestuese në Shqipëri nuk i ka arritur të gjitha qëllimet e saj, por ata që marrin pjesë në të thonë se ajo ka ringjallur besimin në aftësinë e tyre për një ndryshim të vërtetë.

Nr.

41

Janar 2019 E përmuajshme

ROLI I KRIMIT TË ORGANIZUAR NË BLERJEN E VOTAVE Dhjetra përgjime dhe dokumente të siguruara nga BIRN përmes dy hetimeve në Prokurorinë e Krimeve të Rënda tregojnë përfshirjen e krimit të organizuar në blerje votash në Durrës, Kavajë, Lezhë dhe Dibër, ndërkohë që Shqipëria po shkon drejt një procesi të ri zgjedhor.

Kryetari i Bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako u përgjua nga Prokuroria e Krimeve të Rënda në komunikime të vazhdueshme me vëllezërit Avdyli. Foto:Facebook.

2

Janar 2019

PËRGJIMET EKSPOZOJNË ROLIN E KRIMIT TË

04

ORGANIZUAR NË BLERJEN E VOTAVE KONKURSET PUBLIKE NË BURGJE, FUSHATË

06

PUNËSIMI PËR ZYRTARËT E PS PËRPLASJET MES KOMPANIVE TË NAFTËS NXJERRIN NË RRUGË PUNËTORËT E ‘ARMO’-S

10

‘ZAGORIA ËSHTË JETA JONË’: PROJEKTI PËR KËRKIME NAFTE SHKAKTON REVOLTË DHE PASIGURI

12

STUDENTËT PROTESTUES TË SHQIPËRISË

14

QË MPOSHTËN FRIKËN QEVERIA VENDOS TË “NDIHMOJË” LIBRIN DUKE RRITUR TAKSAT

4-5 Dhjetra përgjime dhe dokumente të siguruara nga BIRN tregojnë përfshirjen e krimit të organizuar në blerje votash në Durrës, Kavajë, Lezhë dhe Dibër, ndërkohë që Shqipëria po shkon drejt një procesi të ri zgjedhor.

16

6-7 Hetimet e Prokurorisë së Krimeve të Rënda për ish-drejtorin e Burgjeve, Arben Çuko ekspozojnë farsën e konkurseve publike dhe ndërhyrjet për punësime nga zyrtarë lokalë, deputetë të PS dhe në një rast, edhe nga kabineti i kryeministrit Edi Rama.

ENGLISH EDITION WIRETAPS EXPOSE ORGANIZED CRIME’S ROLE IN RIGGING ELECTIONS

18

ALBANIA’S RAMA SLAMS “GARBAGE” VOICE OF AMERICA AFTER EXPOSÉ

20 12-13

OTE SELLS TELEKOM ALBANIA TO BULGARIAN BUSINESSMEN

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

22

BOMBS AND BULLETS: FEAR AND LOATHING IN NORTH KOSOVO

26

EXHIBITION TELLS HOW JEWS FOUND REFUGE IN WWII ALBANIA

OPINION

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Banorët e fshatrave të Gjirokastrës, Tepelenës dhe Memaliajt që preken prej projektit të Shell për të kryer studime sizmike në zonë ndjehen të pasigurtë me garancitë e dhëna prej kompanisë, ndërsa kundërshtojnë kërkimet për naftë.

31 14-15 Lëvizja protestuese në Shqipëri nuk i ka arritur të gjitha qëllimet e saj, por ata që marrin pjesë në të thonë se ajo ka ringjallur besimin në aftësinë e tyre për një ndryshim të vërtetë.

LAJME

INTERVISTA

D

WITH GREEK VOTE, A BALKAN ODYSSEY ENDS

ANALIZA

INVESTIGIME

T

21

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Janar 2019

Ngjarjet e Janarit

AUDITORET NË BOJKOT Studentë të fakultetit të HistoriFilologjisë duke mbyllur dyert e auditoreve.

Studentët dhe pedagogët kërkojnë shfuqizimin e ligjit për Arsimin e Lartë.

Foto: Malton Dibra/LSA

Klemend Balili vetëdorëzohet në polici Klemend Balili, 47 vjeç, në arrati nga drejtësia greke që nga maji i vitit 2016 dhe personi që i shpëtoi një dyzine operacionesh policore e që u bë simbol i lidhjeve të politikës me krimin, zgjodhi të vetëdorëzohej në policinë shqiptare më 15 janar. Ministri i Brendshëm Sandër Lleshaj konfirmoi lajmin e dorëzimit në një konferencë për shtyp ndërsa u përpoq ta paraqesë dorëzimin si rrjedhojë e presionit policor. Balili u bë një telash i madh për politikanët shqiptarë përgjatë dy viteve e gjysmë në arrati, pasi institucionet ndërkombëtare ia rikujtuan shpesh atyre mosarrestimin si një tregues i dështimit të luftës kundër krimit. Kryeministri Edi Rama, të cilit ish-ambasadori i SHBA në Tiranë Donald Lu ia përmendi Balilin në korrik të vitit të kaluar si shembull i dështimit të qeverisë, përshëndeti ngjarjen si një sukses ndërsa duket se mohoi që Balili të jetë vetëdorëzuar. Balili u shpall në kërkim në Greqi në maj 2016, pas një operacioni ndërkombëtar ku morën pjesë autoritetet greke, Europol, DEA dhe agjenci të tjera ligjzbatuese për goditjen e një rrjeti të strukturuar kriminal që fillonte aktivitetin në Sarandë dhe shpërndante mariuanë dhe droga të forta në të gjithë Europën.

Prokuroria nis hetimet për anëtarin e KLP Prokuroria e Përgjithshme njoftoi më 28 janar nisjen e një hetimi të thelluar për figurën e anëtarit të KLP-së, Bujar Sheshi, i cili konsiderohet se ka qenë ish-bashkëpunëtor i Sigurimit nga Autoriteti për Informim mbi Dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit, AIDSSH. “Vonesa në kthimin e përgjigjes nga AISSH dhe plotësimi i deklaratës individuale të nënshkruar prej prokurorit Bujar Sheshi përkundrejt përgjegjësisë ligjore, që nuk përputhet në përmbajtje me vendimin e AISSH, janë objekt i një hetimi të thelluar nga prokuroria kompetente,” tha Prokuroria e Përgjithshme përmes një deklarate për mediat. Më herët, prokurori Bujar Sheshi mohoi të kishte qenë ndonjëherë bashkëpunëtor i fshehtë i ish-Sigurimit dhe akuzoi segmente të politikës, jo vetëm të njërit krah, për atë që ai e

quajti sajesë dhe “skenar tipikisht mafioz”. Sheshi e mori fjalën në mbledhjen e Këshillit të Lartë të Prokurorisë, ku aludoi se vendimi i Autoritetit kishte për synim jo vetëm goditjen e figurës së tij për shkak të çështjeve të hetuara në të shkuarën, por edhe të ushtronte presion ndaj Këshillit të Lartë të Prokurorisë.

Lidhjet mes DH Albania dhe Gener 2 nën hetim Një muaj e gjysmë pas zbulimit të skandalit të DH Albania, Prokuroria e Tiranës ka lëshuar urdhër-arrestin e parë për përfaqësuesin 26-vjeçar të kompanisë që fitoi dy tendera me vlerë rreth 28 milionë euro përmes dokumenteve të falsifikuara. Më 19 janar, Gjykata e Tiranës ka dhënë masën e arrestit me burg në mungesë për Avdjol Dobin, i cili akuzohet për veprat penale të falsifikimit, mashtrimit dhe pastrim të produkteve të veprës penale. Dobi është përfaqësuesi në Shqipëri i kompanisë Dunwell Haberman, e regjistruar në Delawere të Shteteve të Bashkuara më 25 qershor 2018 dhe që vetëm pak muaj më vonë u shpall fituese e lotit të parë të Unazës së Re si dhe të një tenderi të dytë të Operatorit të Sistemit të Transmetimit, OST përmes dokumenteve të falsifikuara. Drejtues të Prokurorisë së Tiranës i thanë BIRN se përveç Avdjol Dobit, hetimet janë shtrirë edhe mbi lidhjet e tij dhe të DH Albania me kompaninë Gener 2 të biznesmenit Bashkim Ulaj. “Janë identifikuar disa transaksione të dyshimta të kryera prej Avdjol Dobit, të cilat janë duke u verifikuar,” tha një burim i Prokurorisë së Tiranës për BIRN. Në rrethin e hetimeve janë gjithashtu një numër zyrtarësh të Autoritetit Rrugor Shqiptar, Operatorit të Sistemit të Transmetimit, Ministrisë së Infrastrukturës dhe Qendrës Kombëtare të Biznesit.

Anulohet koncesioni Thumanë-Kashar Ministrja e re e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku bëri të ditur publikisht vendimin për anulimin e koncesionit më të madh dhe më të debatuar të qeverisë, atë që parashikonte ndërtimin e afro 21 kilome-

trave autostradë për një kosto që mund të shkonte deri në 54 miliardë lekë. “Kam vendosur të bëj ndërprerjen e partneritetit publik-privat të aksit Kashar -Thumanë,” deklaroi Balluku për mediat të hënën më 21 janar, pa dhënë shpjegime për shkaqet që sollën anulimin. Kompania Gener 2 fitoi koncesionin vitin e kaluar pasi mori paraprakisht një bonus nga qeveria “Rama” për “propozim të pakërkuar”.

Dokumentet e tenderit sugjeronin një kosto ndërtimi prej 226 milionë eurosh, por raporti i Ministrisë së Financave për Parlamentin mbi kostot e kontratave koncesionare flet për një kosto të përgjithshme prej 54.4 miliardë lekësh (435 milionë eurosh). Pas përfundimit të tenderit, qeveria dhe Gener 2 hynë në një fazë negociatash, të cilat duhej të çonin në kontratën finale. Negociatat nuk u përmbyllën. Parashikimi i Ministrisë së Financave ishte që pagesa e kontratës koncesionare të fillonte në vitin 2020 me një këst vjetor prej afro 2.5 miliardë lekësh.

‘Receta për të vdekurit’: Farmacitë nën akuzë Një rrjet farmacish të lidhura me ish-drejtues të Fondit të Sigurimit të Detyrueshëm të Kujdesit Shëndetësor janë vënë nën akuzë për mashtrim me rimbursimet përmes recetave të falsifikuara në emër të personave të vdekur ose atyre që jetojnë jashtë Shqipërisë. Prokuroria e Tiranës njoftoi të premten se pjesë e skemës së dyshuar të mashtrimit janë farmacitë “Bioplus” dhe “Medigreen” në pronësinë e Gazmend Aliajt si dhe farmacia “Geni&Lori” në pronësinë e Loranda Skurës. Prokuroria e Tiranës njoftoi gjithashtu se kishte lëshuar urdhër-arreste për Petrit Skurën dhe Gazmend Aliajn. Megjithatë, urdhër-arrestet nuk janë ekzekutuar ende pasi asnjëri prej tyre nuk është gjetur në vendbanesë nga policia. Procedimi penal për skemën e mashtrimit me ilaçet e rimbursueshme u regjistrua në qershor 2018 me akuzën e “shpërndorimit të detyrës”. “Nga hetimet e kryera na ka rezultuar se farmacitë e mësipërme kanë lëshuar receta dhe kanë përfituar rimbursime në emër të personave të vdekur apo të personave që jetojnë jashtë Shqipërisë,” tha Karanxha për BIRN. “Pjesë e këtij procedimi janë edhe persona të tjerë, të cilët po hetohen në gjendje të lirë,” shtoi prokurori.

4

Janar 2019

INVESTIGIM

Përgjimet ekspozojnë rolin e krimit të organizuar në blerjen e votave Dhjetra përgjime dhe dokumente të siguruara nga BIRN përmes dy hetimeve në Prokurorinë e Krimeve të Rënda tregojnë përfshirjen e krimit të organizuar në blerje votash në Durrës, Kavajë, Lezhë dhe Dibër, ndërkohë që Shqipëria po shkon drejt një procesi të ri zgjedhor.

KLODIANA LALA | BIRN | TIRANË

N

ë katin e tretë të Prokurorisë së Krimeve të Rënda, zyrat e dy prokurorëve që drejtojnë hetimet e dosjeve 339 dhe 339/1 janë të mbushura dëng me dokumente. Qindra fletë fashikujsh gjenden të shpërndara mbi tavolina dhe dysheme, ndërkohë që një seri kutish kartoni të mbushura me CD presin radhën për t’u zbardhur.

Mbi njërën prej kutive dallon shënimi me shkrim dore “korrupsion dhe blerje votash; 42 CD”.

Një kat më poshtë, katër oficerë të policisë gjyqësore transkriptojnë përgjime që datojnë nga viti 2016. Nuk ka ende një bilanc të qartë, por mbeten ende dhjetra CD me përgjime të patranskriptuara.

Dosja hetimore 339 zuri fill në vitin 2016 me përgjimin e anëtarëve të një organizate të krimit të organizuar me bazë në Shijak dhe me fije të shpërndara në të dy skajet e Shqipërisë, të përfshirë në trafikun e heroinës dhe të kokainës. Bisedat telefonike me grupin “Avdyli” e zgjeruan rrethin e hetimeve edhe te një numër zyrtarësh dhe dy ish-deputetë të Partisë Socialiste, të cilët akuzohen për korrupsion dhe falsifikime me tokat.

E ndarë më vete në vitin 2017, nga dosja 339/1 është zbuluar vetëm “maja e ajsbergut”.

Por të dhënat e siguruara nga BIRN hedhin dritë mbi përfshirjen e krimit të organizuar në zgjedhjet parlamentare të vitit 2017 në Durrës, Kavajë dhe Lezhë, ndërkohë që Shqipëria po shkon drejt një procesi të ri elektoral pa kryer ende një reformë zgjedhore.

Dokumente hetimore dhe përgjime të siguruara nga BIRN ngrejnë dyshime se anëtarët e grupit Avdyli u përfshinë në blerje votash në ndihmë të kryetarit të bashkisë së Durrësit, Vangjush Dako gjatë zgjedhjeve parlamentare të 25 qershorit 2017.

Bisedat telefonike tregojnë gjithashtu një marrëdhënie të shtrirë në kohë mes Dakos dhe vëllezërve Avdyli, kontributi i të cilëve në zgjedhje duket se është shpërblyer me akses pranë disa institucioneve kyçe në Durrës.

Përfshirja e grupit “Avdyli” në shit-blerje votash nuk është një rast i izoluar. Një hetim i dytë i Prokurorisë së Krimeve të Rënda, i nisur pas kallëzimit të Partisë Demokratike për manipulimin e zgjedhjeve të 11 shtatorit 2016 në Dibër ekspozon gjithashtu persona

me precedentë penalë si dhe aparatin shtetëror lokal në orientimin apo manipulimin e votës.

Rekrutimi i personazheve të krimit të organizuar për mbushjen e hambarit të votave fajësohet si një ndër arsyet kryesore për rrënimin e besimit për zgjedhje të lira në Shqipëri.

Opozita akuzon kryeministrin Rama se e ka kthyer bashkëpunimin me krimin në një strategji për mbajtjen e pushtetit, ndërkohë që ekspertë të zgjedhjeve u bien këmbanave të alarmit se roli i grupeve kriminale në disa zona specifike është tanimë edhe më i madh se ai i partive politike.

Prokuroria e Krimeve të Rënda konfirmoi vazhdimin e hetimeve për përfshirje të grupit Avdyli në krim elektoral apo në korrupsion në sektorë të ndryshëm të administratës. Në tetor 2018, prokuroria deklaroi se po hetonte edhe veprimtarinë e kryebashkiakut të Durrësit, Vangjush Dako-por pa specifikuar konkretisht se për çfarë.

Dako nuk i ka mohuar bisedat telefonike me vëllezërit Avdyli dhe i ka paraqitur komunikimet me ta si të barabarta me qytetarët e tjerë që e mbështesin në zgjedhje.

I kontaktuar nga BIRN, Dako refuzoi të komentonte mbi marrëdhëniet e shtrira në kohë me vëllezërit Avdyli, mbi ç’mënyrë ishte ndihmuar prej tyre në zgjedhje apo nëse në këmbim, u kishte ofruar atyre zgjidhje të problemeve.

“Unë nuk jam marrë asnjëherë në pyetje

nga Prokuroria,” tha Dako për BIRN. Vota, dreka dhe trafik influence Përpara se të shfaqte interes për kryebashkiakun Dako dhe procesin zgjedhor në qarkun e Durrësit, Astrit Avdyli, 45 vjeçari nga Shijaku që akuzohet nga Prokuroria e Krimeve të Rënda si kreu i grupit të organizuar në trafikun e drogës, kishte probleme të tjera.

I dënuar me 16 vjet burg për një vrasje të ndodhur në vitin 1997, Avdyli ndërmori një betejë ligjore 10 vjeçare për lirim të parakohshëm nga burgu i Shënkollit-dhe në fund e fitoi.

Dokumentet gjyqësore tregojnë se Astrit Avdyli u lirua pas 13 vitesh burg, pasi siguroi më parë një raport mjekësor që e diagnostikonte atë me sëmundjen “depresion endogjen me tentativa suicidale [vetëvrasëse]. Ai doli nga burgu më 2 mars 2016, pasi Gjykata e Lartë urdhëroi lirimin e tij me argumentin se qëndrimi në burg i rrezikonte jetën.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se vetëm pak kohë pas lirimit nga burgu, Avdyli u vendos nën hetim për përfshirje në trafikun e drogërave të forta.

Për dy vjet e gjysmë, Prokuroria e Krimeve të Rënda kreu me qindra orë përgjime dhe ndërroi tre grupe prokurorësh, derisa në tetor 2018 ngriti akuza për 44 persona të akuzuar për trafik ndërkombëtar droge, korrupsion, ushtrim ndikimi të paligjshëm apo falsifikime masive me pronat.

“Veprimtaria kriminale ishte me qendër

Drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela dhe drejtori i Përgjithshëm i Policisë, Ardi Veliu. Foto: LSA

dhe pikë grumbullimi në qytetin e Shijakut, me referentë kryesorë vëllezërit Avdyli… strumbullarë të furnizimit me drogëra të forta, kryesisht heroinë dhe kokainë në të gjithë territorin kombëtar,” thuhet në kërkesën e prokurorëve Dritan Prençi dhe Vladimir Mara.

Por ekskluziviteti i gjithëpranuar në trafikun e drogës nuk ishte i vetmi aktivitet i kryer nga Avdulajt.

Përgjimet e siguruara nga BIRN, të cilat janë pjesë e dosjes ende nën hetim 339/1, tregojnë se Altin Avdyli, i njohur si Niçja, ka pasur komunikime të vazhdueshme telefonike me kryebashkiakun Vangjush Dako nga janari 2017 deri në shkurt të vitit 2018. Përgjimet tregojnë gjithashtu se dy vëllezërit Astrit dhe Altin Avdyli kanë drekuar të paktën dy herë me Dakon në fillim të vitit 2017.

Lidhja e kryebashkiakut me Avdylajt kulmoi megjithatë në prag të zgjedhjeve të 25 qershorit 2017, ku një bisedë e publikuar tashmë nga media, tregon përfshirjen e grupit të Shijakut në procesin zgjedhor.

Mbrëmjen e 24 qershorit, Altin Avdyli është përgjuar teksa komunikon me një person të panjohur, i cili i premton 6 vota dhe i kërkon që “t’i thotë Vangjushit që t’u japë ndonjë lek që të votojnë”.

Dy ditë pas zgjedhjeve, më 27 qershor 2017, Dako është përgjuar sërish teksa flet në telefon me Altin Avdylin dhe kërkon të takohet me të vëllanë, Astritin. Sipas transkriptit të zbardhur, Dako thotë “doja ta takojsha, ta falenderojsha, ta pyesja një çikë…”.

Një prokuror në dijeni të hetimit, që foli me BIRN në kushtet e anonimatit tha se kreu i dyshuar i bandës, Astrit Avdyli komunikonte me kryebashkiakun Dako jo me telefonin e tij, por përmes personave të tjerë. Prokurori i tha BIRN se rrjedhja në media e lajmit se kryebashkiaku Dako ishte përgjuar në nëntor 2017 e dëmtoi hetimin. Por komunikimet u ndërprenë vetëm përkohësisht.

“Mund të them që janë me dhjetra telefonata të përgjuara,” tha prokurori. “Kryesisht flisnin për takime të ndërsjella, për të drekuar

Janar 2019

Skeda policore e Astrit Avdylit

Transkript i një bisede të prillit 2017, që tregon se Dako dhe vëllezërit Avdyli po drekonin bashkë.

Kryebashkiaku i Durrësit, Vangjush Dako dhe anëtarë të tjerë të Partisë Socialiste. Foto: LSA

apo darkuar. Komunikonin edhe për probleme të tjera, kërkonin zgjidhje të problemeve të përditshme,” shtoi ai.

Përgjimet e siguruara nga BIRN tregojnë se Dako ishte zyrtari më i lartë, por jo i vetmi që kultivoi raporte të ndërsjellta me vëllezërit Avdyli.

Një numër zyrtarësh lokalë në institucione kyçe si inspektorë të INUK, punonjës të Drejtorisë së Kullimit në bashki, Drejtorisë së Sigurisë Portuale apo madje edhe të universitetit “Aleksandër Xhuvani” në Durrës janë përgjuar gjatë komunikimeve me vëllezërit Avdyli në fillim të vitit 2018, ndërkohë që këta të fundit kërkonin favore të llojeve të ndryshme.

Bashkia e Durrësit rezulton të jetë vetëm njëra prej zonave të influencës së grupit të dyshuar kriminal. Të dhënat hetimore tregojnë se ata janë përfshirë edhe në Kavajë përmes lidhjeve me ish-kreun e Partisë Socialiste, Gentian Daja dhe të afërm të ish-kryebashkiakut Elvis Rroshi.

Ndërsa në Lezhë, përgjimet tregojnë se vëllai i ish-deputetit socialist Arben Ndoka flet gjithashtu për blerje votash. “…Nga përgjimet e telefonave celularë në përdorim të shtetasit Gjevi Ndoka evidentohet se ky shtetas në bashkëpunim me persona të tjerë, si para dhe gjatë fushatës zgjedhore është përfshirë në mënyrë aktive duke ofruar dhe dhënë të holla (para) zgjedhësve për të votuar kandidatët për deputetë nën siglën e Partisë Socialiste, të dhëna këto që dalin nga përgjimet,” shkruhet në dosjen hetimore.

Megjithatë, jo të gjitha transaksionet për votat kanë shkuar fjollë.

Një telefonatë e përgjuar dy ditë pas zgjedhjeve, më 27 qershor 2017, të cilët hetuesit e çështjes e identifikojnë në zonën e Kavajës tregon presionin e ushtruar ndaj votuesve për të kthyer mbrapsht paratë e marra. “Është filmue ajo punë, le tashi. Të më japë lekët mbrapsht Miri, ka mbaruar ai muhabet,” thotë njëri prej biseduesve. “Ne i

japim lekët me mbaru ato punë e halle që keni, jo me dhanë lekë e mos me dhanë votën,” shtohet aty, duke kërkuar që lekët të kthehen urgjentisht mbrapsht.

Makineria e Dibrës Prej zgjedhjeve parlamentare të vitit 2013, akuzat për lidhje të politikës me krimin dhe përfshirjen e grupeve kriminale në zgjedhje kanë qenë pjesë dominante e debatit politik në Shqipëri.

Partia Demokratike në opozitë i intensifikoi akuzat në zgjedhjet vendore të vitit 2015 dhe veçanërisht gjatë fushatës për zgjedhjet e 25 qershorit 2017-kur Partia Socialiste mori e vetme mandatin për të qeverisur vendin.

Aludimet për blerje të votës u reflektuan edhe në raportin e fundit të OSBE/ODIHRit. “Të dyja këto parti [Partia Demokratike dhe Lëvizja Socialiste për Integrim] treguan disa raste konkrete, por në mungesë të provave të mjaftueshme konkluduese, nuk paraqitën ndonjë ankim ligjor kundër rezultateve. Megjithatë, ato iu përmbajtën deklaratës së tyre të palëkundur se shkalla e blerjes së votës ishte e lidhur me sasi të mëdha parash të vëna në dispozicion nga kultivimi kriminal i drogës,” shkruhet në raport.

Partia Socialiste dhe kryeministri Edi Rama i kanë mohuar vazhdimisht akuzat, duke i cilësuar ato alibi të opozitës për humbjen në zgjedhjeve.

Por një hetim i dytë i Prokurorisë së Krimeve të Rënda, i nisur gjithashtu në vitin 2016 pas një kallëzimi të Partisë Demokratike për manipulim zgjedhjesh në Dibër ngre dyshime për përfshirjen e zyrtarëve lokalë dhe personave me precedentë në shit-blerje të votës, premtime për vende pune dhe në disa raste, edhe përmes kanosjes.

Procedimi me nr:184/2016 lidhet me zgjedhjet e kryera më 11 shtator 2016 në Dibër për të zgjedhur pasardhësin e Shukri

Dy ditë pas zgjedhjeve të 25 qershorit 2017, anëtarët e grupit kërkojnë kthimin e parave të votave mbrapsht.

Xhelilit-i shkarkuar pasi u kap mat në një video-regjistrim ndërsa kërkonte favore seksuale në këmbim të një vendi pune.

Por zgjedhjet e reja, të cilat nxorrën fitues mjekun socialist Muharrem Rama u përbaltën nga akuzat për shit-blerje të votës dhe përfshirje të personazheve me të kaluar të errët në zgjedhje.

Në prag të zgjedhjeve, Partia Demokratike dorëzoi një kallëzim penal ndaj një morie drejtuesish lokalë të policisë, drejtorisë së arsimit, OSHEE-së, Tatimeve si dhe denoncoi publikisht Ymer Lalën, një personazh kontrovers me lidhje të forta në zonë.

Por dy vjet e gjysmë pas këtij kallëzimi, çështja me nr: 184/2016 kaloi gjithashtu nëpër duart e disa prokurorëve dhe nuk është finalizuar ende.

Ish-prokurori Gentian Trenova, i cili mori i pari në dorë kallëzimin e Partisë Demokratike kujton për BIRN se menjëherë pas kallëzimit u vendosën nën përgjim rreth 20 numra telefoni.

“Përgjatë ditëve 8, 9 dhe 10 shtator u përgjuan me dhjetra telefonata, ku ndër të tjera flitej për blerjen e votës,” tha Ternova, i cili shtoi se mes bisedave të përgjuara ndodheshin edhe zyrtarë të lartë të Partisë Socialiste.

Trenova u largua nga çështja, pasi u transferua nga Krimet e Rënda në Prokurorinë e Apelit të Tiranës. Çështja ndodhet aktualisht mbi tavolinën e punës së prokurorit Klodian Braho.

BIRN mësoi se Prokuroria e Krimeve të Rënda ka marrë nën hetim drejtues të policisë në Dibër dhe Bulqizë si dhe zyrtarë të drejtorisë arsimore, të drejtorisë së tatimeve

5

si dhe të drejtorisë së transportit, të cilët dyshohet se janë përfshirë në mënyrë të paligjshme në proces zgjedhor, se kanë premtuar vende pune në këmbim të votës.

Megjithatë, njësoj si në dosjen me nr.339/1, edhe hetimi për manipulimin e votave në Dibër pengohet nga përgjimet voluminoze, pasi rreth 60 CD vazhdojnë të presin radhën për t’u zbardhur.

Minimi i zgjedhjeve Përfshirja e “individëve të fortë” në zgjedhjet shqiptare nuk është një fenomen i ri. Që pas rënies së regjimit komunist dhe hapjes së vendit ndaj zgjedhjeve pluraliste, partitë politike kanë kërkuar herë pas herë edhe “muskujt” në garën kundër kundërshtarëve.

Megjithatë, ekspertë dhe monitorues të sistemit zgjedhor në Shqipëri shprehen të shqetësuar për përhapjen e fenomenit pas zgjedhjeve të vitit 2013 si dhe sofistikimin e mënyrës sesi krimi i organizuar dikton në zgjedhje.

Afrim Krasniqi, drejtor i Institutit të Studimeve Politike i tha BIRN se monitoruan këtë aspekt në zgjedhjet e vitit 2017 dhe rezultoi se në disa zona specifike, roli i grupeve kriminale në fushatë ishte edhe më i madh se ai I partive politike.

Krasniqi rendit Dibrën, Elbasanin, Shkodrën, Durrësin, Kavajën dhe Lezhën si zona më problematike.

“Fillimisht patëm sponsorizim të botës së krimit ndaj politikanëve lokalë që duan të merren me politikë, më pas kaluam në kandidim të vetë elementëve kriminalë në zgjedhje. Në fazën e tretë kemi të dy fenomenet, sponsorizim dhe kandidim,“ tha Krasniqi për BIRN. Ndërsa Dritan Taulla, zv.kryetar i Shoqatës KRIIK argumenton se forcimi i lidhjeve politike ka ardhur me evoluimin e aktivitetit kriminal dhe fuqizimin ekonomik të individëve të implikuar në krime.

“Kanë evoluar edhe format e mbështetjes ndaj politikës dhe forcuar lidhjet, deri sa në vitin 2013 pati një numër të konsiderueshëm personash me precedentë penalë në funksione publike (përfshi parlamentin), ç’ka shpuri në nevojën emergjente për dekriminalizim,” tha Taulla.

Ekspertët Krasniqi dhe Taulla rendisin një mori formash të përfshirjes së krimit të organizuar në zgjedhje, që lidhen kryesisht me financimin e kandidatëve të caktuar, përfshirjen direkte në tregtimin e votës apo intimidimin e zgjedhësve apo komisionerëve të partive kundërshtare. Në këmbim, ata fitojnë “imunitet politik” ndaj përndjekjeve të drejtësisë apo përfitime ekonomike.

Përfshirja e krimit të organizuar në zgjedhje fajësohet edhe për humbjen e moralitetit dhe të integritetit politik në Shqipëri. Ekspertët kujtojnë përgjimet e publikuara të kryebashkiakut Dako dhe reagimin e këtij të fundit, si anashkalim të moralitetit politik, të llogaridhënies dhe përgjegjësisë.

“Për më tepër, mungesa e një reagimi publik nga partia në emër të së cilës kryebashkiaku Dako është zgjedhur, sugjeron se kjo nuk është thjesht një qasje personale e tij,” tha Dritan Taulla për BIRN. Krasniqi bie dakord, ndërsa shton se lidhjet mes krimit dhe politikës kanë dëmtuar shtetin dhe integritetin e tij.

“Ata kanë krijuar idenë përgjithshme se në demokraci gjithcka është në shitje. Sot është krijuar ideja se askush nuk mund të fitojë në zgjedhje nëse nuk merr mbështetjen e grupeve të tilla,” përfundoi Krasniqi.

6

Janar 2019

INVESTIGIM

Konkurset publike në Burgje kthehen në fushatë punësimi për zyrtarët e PS Hetimet e Prokurorisë së Krimeve të Rënda për ish-drejtorin e Burgjeve, Arben Çuko ekspozojnë farsën e konkurseve publike dhe ndërhyrjet për punësime nga zyrtarë lokalë, deputetë të Partisë Socialiste dhe në një rast, edhe nga kabineti i kryeministrit Edi Rama.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

M

ë 30 prill 2018, drejtori i Përgjithshëm në atë kohë i Burgjeve, Arben Çuko mori një telefonatë nga kabineti i kryeministrit Edi Rama. Biseda bëhej me porosi të drejtoreshës së kabinetit, Vali Bizhga dhe kishte në fokus punësimin e një vajze. Çuko, i cili ndodhej nën përgjim nga Prokuroria e Krimeve të Rënda, pohon në bisedë se e kishte firmosur punësimin më herët atë ditë.

“Fola me zonjën Bizhga para gjysmë orë dhe i thashë se u fut Vitjona në punë,” citohet të pohojë ai në transkriptin e zbardhur.

Të dhënat e siguruara nga Zëri i Amerikës përmes një duzine përgjimesh dhe mesazhesh të shkëmbyera tregojnë se telefonata të ngjashme mbi punësimet apo transferimet e punonjësve në sistemin e burgjeve ishin pjesë e rutinës së përditshme të punës së ish-drejtorit Arben Çuko.

Zyrtarë lokalë, deputetë të Partisë Socialiste dhe të zgjedhur vendorë janë përgjuar ndërsa shëmbenin trafik influence dhe kërkonin favore për punësime apo transferime nisur nga lidhjet partiake apo personale, dhe jo mbi bazën e meritës.

Përgjimet ekspozojnë gjithashtu se si një konkurs për rekrutime masive në policinë e Burgjeve u kthye në një fushatë punësimi për militantët socialistë apo njerëzit e lidhur me pushtetin-një fenomen ky i përhapur në administratën publike në Shqipëri.

Arben Çuko, një ish-komandant i Gardës së Republikës dhe ish-deputet i Partisë Socialiste u ngjit në krye të Burgjeve në korrik të vitit 2017, por vetëm disa muaj më pas u përfshi në hetimet e Prokurorisë, për shkak të komunikimeve të tij telefonike me anëtarët e një grupi kriminal për transferimin e një të dënuari.

Ai u shkarkua nga detyra pa mbushur ende vitin dhe në tetor 2018 u arrestua për korrupsion nga Prokuroria e Krimeve të Rënda. Çuko i ka mohuar akuzat dhe ndodhet aktualisht në arrest shtëpie.

Prokuroria e Krimeve të Rënda konfirmoi se procedurat e punësimeve në Burgje janë në proces hetimi. Një drejtues i çështjes u rezervua megjithatë të komen-

tonte nëse ishin marrë në pyetje persona të dyshuar për ushtrim ndikimi të paligjshëm.

Drejtoresha e kabinetit të kryeministrit, Vali Bizhga pranoi bisedën telefonike gjatë një interviste për Zërin e Amerikës, ndërsa shpjegoi se kishte ndërmjetësuar për rastin pas një kërkese për ndihmë nga motrat e Nënë Terezës. Thëniet e saj u konfirmuan edhe nga Motër Tereza Maria e misionit me qendër në Tiranë, e cila pohoi se i kishte transmetuar Bizhgës një kërkesë për ndihmë gjatë një takimi në Kryeministri, të cilin e quajti privat.

Zyra e shtypit e Kryeministrit nuk iu përgjigj një kërkese për koment mbi ndërhyrjet për punësime në burgje deri në botimin e këtij shkrimi.

Trafiku i influencës Ndarja e vendeve të punës në administratë sipas përkatësisë partiake dhe jo sipas meritës është një problem i mbartur i tranzicionit në Shqipëri. Reforma në admini st rat ë n publ i ke ë s ht ë gjithashtu një ndër kushtet kryesore për integrim në BE, e cila në progres raportin e fundit kërkoi hapa të mëtejshëm në sigurimin e një administrate eficente, të depolitizuar dhe profesionale.

Administrata jo-politike është gjithashtu një premtim i përsëritur i kryeministrit Edi Rama, i cili gjatë fushatës elektorale të vitit 2017 fajësoi aleatin e vogël LSI për punësime politike dhe deklaroi se do ta çonte “tepsinë për skrap”.

Të dhënat e siguruara nga Zëri i Amerikës përmes bisedave dhe mesazheve të përgjuara të Çukos tregojnë se mbajtja e

Faksimile e përgjimit që tregon fiktivitetin e konkurseve për punësim në sistemin e burgjeve. (Poshtë); transkript i bisedës së Çukos, ku pranon se kandidatët u përkasin listave partiake.

këtij premtimi minohet gjerësisht nga një sistem i ngritur mbi bazën e shpërblimeve partiake si dhe nga ndërhyrjet e zyrtarëve të të gjitha niveleve.

Përveç zyrës së shefes së kabinetit të kryeministrit Edi Rama, në përgjimet e Prokurorisë së Krimeve të Rënda dalin kreu i Komisionit të Ligjeve, Ulsi Manja dhe deputetët socialistë Klodiana Spahiu, Blerina Gjylameti dhe Paulin Sterkaj.

Trafik influence për punësime apo transferime rezultojnë të kenë ushtruar gjithashtu zyrtarë lokalë, punonjës të administratës apo të zgjedhur vendorë.

E pyetur mbi rrethanat e telefonatës së bërë në emër të saj me Çukon, shefja e kabinetit të Ramës, Znj.Vali Bizhga shpjegoi se kishte marrë një kërkesë për ndihmë nga motrat e Nënë Terezës gjatë një takimi të zhvilluar me to në Kryeministri në fund të janarit.

Gjatë takimit, motrat e Nënë Terezës kishin kërkuar ndihmë për një grup prej rreth 15 të rinjsh të sapodiplomuar nga familjet vulnerabël, të cilët e kishin pasur të pamundur të gjenin punë. Bizhga shtoi se ishte ndjerë keq gjatë takimit dhe CV-të e të rinjve ia kishte përcjellë Shërbimit Kombëtar të Punësimit.

E pranishme në takim ishte edhe Vitiona Dervishaj, një vajzë rreth të 30-ave e diplomuar për juridik, e cila ishte e vetmja që insistonte për punë në shtet.

“Arsyeja lidhej me babanë e saj, i cili kishte qenë punonjës i Burgjeve dhe kishte humbur jetën në aksident. Gjatë ceremonisë mortore, shokët e të atit i kishin premtuar asaj vendin e tij në burgun e Fushë-Krujës,” tha Znj.Bizhga.

Ajo shtoi se nga janari në fund të prillit ishte pritur që të krijohej mundësia për konkurs dhe se telefonata nga zyra e saj ishte bërë pas insistimit të vazhdueshëm të

Janar 2019

7

“Unë shqetësohem për hallet e njerëzve sa herë shoh padrejtësi, pa pyetur nëse janë të majtë ose të djathtë. Ne kaq kemi në dorë, se të tjerat i ka kryeministri,” shtoi më tej Sterkaj.

Deputetja Gjylameti tha se nuk komentonte “çështje që janë në hetim nga Prokuroria”. Njësoj u përgjigj edhe kreu i Komisionit të Ligjeve, Ulsi Manja.

“Nuk mund të komentoj të dhëna të dala nga një hetim penal në proces, që përbën sekret hetimor përsa kohë nuk janë shprehur organet kompetente,” tha Manja.

Ish-kreu i Burgjeve, Arben Çuko u përgjua ndërsa komunikonte për punësime me deputetët Ulsi Manja, Blerina Gjylameti, Klodiana Spahiu dhe Paulin Sterkaj.

Ish-kreu i Burgjeve, Arben Çuko, aktualisht në arrest shtëpiak.

motrave të Nënë Terezës.

“Ajo nuk është pranuar në punë pa konkurs dhe zotit Çuko nuk i është thënë që do ta fusësh në punë. Është e vërtetë që ajo është aksesuar në konkurs, por ftesa për konkurs u drejtohet të gjithëve,” tha Bizhga për Zërin e Amerikës.

E pyetur nëse ajo ia kishte dalë të fitonte konkursin, Bizhga tha se nuk e kishte ndjekur çështjen në detaje. “Unë nuk di të them nëse kishte një kandidat më të zotin se Vitiona për atë punë. Këtë unë nuk di ta them,” shtoi ajo.

E kontaktuar përmes telefonit, motër Tereza Maria e misionit të Motrave të Nënë Terezës në Tiranë konfirmoi takimin në kryeministri dhe tha se kishte shkuar atje në mirëbesim, për të qarë një hall.

“Takimi ka qenë privat dhe unë kam kërkuar ndihmë për një grup të rinjsh që nuk kishin asnjë mundësi punësimi. E vetmja për të cilën u bë diçka ishte Vitiona, por edhe ajo nuk u rregullua në profilin e

saj, por si arkiviste,” tha Motër Tereza Maria.

“Të tjerët i lanë nëpër zyrat e punës, derisa e kuptuan se janë tallur te zyrat e punës dhe janë tërhequr,” shtoi e zhgënjyer ajo.

Komunikimet e përgjuara nga Prokuroria e Krimeve të Rënda tregojnë se deputeti socialist, Ulsi Manja i kërkonte Çukos transferimin e një punonjësi të policisë së burgjeve nga Kruja në Tiranë dhe një çështje të ngjashme diskuton edhe deputetja e Durrësit, Klodiana Spahiu.

Blerina Gjylameti përmendet në një bisedë të Çukos me një person të tretë për ndërhyrjen në punësimin e një personi të lidhur me Partinë Socialiste, ndërsa Paulin Sterkaj ankohet për transferimin e një policeje me origjinë nga Tropoja, nga burgu 313 te “Ali Demi”.

Zonja Spahiu, deputete e qytetit të Durrësit shpjegoi se e kishte telefonuar Çukon për një rast, që sipas saj ishte transferuar politikisht nga Durrësi.

Zyrtarë lokalë, deputetë të Partisë Socialiste dhe të zgjedhur vendorë janë përgjuar ndërsa shëmbenin trafik influence dhe kërkonin favore për punësime apo transferime nisur nga lidhjet partiake apo personale, dhe jo mbi bazën e meritës.

Përgjimet ekspozojnë gjithashtu se si një konkurs për rekrutime masive në policinë e Burgjeve u kthye në një fushatë punësimi për militantët socialistë apo njerëzit e lidhur me pushtetin-një fenomen ky i përhapur në administratën publike në Shqipëri.

“Ai ishte me prindër të sëmurë dhe punonte shumë larg banesës së tij. Ai kërkonte të drejtën e tij, pasi ishte transferuar vetëm për shkak të bindjeve të majta,” tha Spahiu duke shtuar se nuk është e sigurtë nëse transferimi u bë.

Edhe zoti Sterkaj pohoi se i ishte drejtuar Çukos për t’i përcjellë një ankesë mbi transferimin e padrejtë të një punonjëseje të policisë së burgjeve.

“Sa herë marr ndonjë ankesë, unë reagoj sa është e mundur. Pastaj është çështje e institucioneve nëse veprojnë ose jo,” tha zoti Sterkaj, duke shtuar se punonjësja në fjalë ishte edhe “e djathtë”.

Farsa e konkurseve Sistemi i burgjeve në Shqipëri përbëhet nga 23 institucione të vuajtjes së dënimit dhe numëron një numër të konsiderueshëm punonjësish, si në radhët e policisë ashtu edhe në administratë. Për të dyja kategoritë, procedurat e rekrutimeve kryhen përmes konkurseve publike.

Megjithatë, një konkurs publik për rekrutime masive në policinë e Burgjeve u kthye në një fushatë punësimi për militantët e Partisë Socialiste dhe njerëzit e lidhur me pushtetin.

Konkursi publik për policë të rolit bazë u shpall në fund të marsit të kaluar dhe synonte të rekrutonte mbi 250 punonjës për 17 institucione të vuajtjes së dënimit në Shqipëri. Testimi u krye më 3 prill dhe thirrjes iu përgjigjën mbi 1300 kandidatë.

Por përtej fasadës, ish-drejtori Çuko ankohej në mesin e muajit prill se fituesit ishin bllokuar nga kryeministri dhe se të gjithë kandidatët u përkisnin listave të Partisë.

“O Gerti, gjithçka është e bllokuar nga kryeministri dhe nuk e di kur do të zhbllokohen,” thoshte Çuko më 14 prill. “Unë pres që nesër pasnesër të më thotë sa veta do fusësh nga 1 te 250. Unë s’e di ç’do të thotë ai tani,” shtohet aty.

“Ki parasysh që Lushnja nuk ka asnjë vend bosh, Fieri ka 20 vende dhe kanë sjellë 200 veta. Testimi këtë herë u bë me 1358 veta dhe të gjithë ishin listat e partisë. E kishin të qartë ata, hajt se po i fusim në burgje,” shprehet Çuko sipas transkriptit të bisedës.

Përgjimet nxjerrin gjithashtu në pah manovrat e kryera me testimet, ku rezultatet manipulohen për të favorizuar kandidatët e servirur përmes kanaleve partiake.

Në përgjigje të një kërkese për të punësuar një person të lidhur me Partinë Socialiste, Çuko shpjegon se si do ta nxirrte atë fitues.

“Do bëjmë dhe procedurën gjasme fitoi kjo, humbën këta të tjerët. Më kanë ardhur 217 veta, gjasme me konkursin e famshëm publik,”thotë ai.

Episodet e dosjes së zotit Çuko nuk janë të parat në sistemin e Burgjeve, dhe as në administratën publike në tërësi. Në qershor 2017, pak para zgjedhjeve të përgjithshme, Ministria e Drejtësisë denoncoi funksionarë të LSI-së në Shkodër për punësime fiktive në burgun ende të papërfunduar në atë kohë të Reçit.

Ndërsa në mars të vitit 2018, Komisioneri për Mbikqyrjen e Shërbimit Civil i dorëzoi Kuvendit një raport, sipas së cilit 1/3 e punësimeve në administratë bëhen me urdhër titullari dhe jashtë procedurave të ligjit. *Ky artikull u prodhua dhe u botua më parë nga Zëri i Amerikës.

8

Janar 2019

Progresi drejt përfundimit të mosmarrëveshjes midis Maqedonisë dhe Greqisë është fryt i vetë maqedonasve dhe Shteteve të Bashkuara dhe shumë më pak i BE-së, e cila megjithatë duket e prirur të pretendojë meritat për këtë gjë.

Opinion

BE-ja duhet të mësojë nga marrëveshja maqedonase e emrit JASMIN MUJANOVIC | BIRN |

M

e Shkupin dhe Athinën që duket se po zgjidhin tashmë mosmarrëveshjen e tyre një çerek shekulli të gjatë në lidhje me emrin e Maqedonisë, gjendja shpirtërore në Bruksel dhe kryeqytetet kryesore europiane është triumfuese.

Dy vitet e fundit kanë qenë një periudhë e vështirë për Ballkanin Perëndimor dhe BEnë. Në epokën e Donald Trump, Brexit, Sirisë, Jemenit, Ukrainës dhe tensioneve të ripërtërishme politike në rajon, lajmi i mirë është diçka pozitive.

Për BE-në, ngjarjet në atë që së shpejti do të jetë Maqedonia e Veriut janë të r ë nd ë s i s h me, s eps e at o d u ket s e demonstrojnë fuqinë transformuese të vazhdueshme të perspektivës së anëtarësimit në BE. Me fjalë të tjera, BE-ja mbetet një synim joshës për shtetet në Ballkanin Perëndimor që mund të mbledhë vullnetin politik për kompromis edhe kur bëhet fjalë për mosmarrëveshjet më të ashpra.

Në këtë lexim deri diku selektiv të historisë, thuhet shumë pak për një vullnet politik të një lloji tjetër; domethënë, mungesa e vullnetit politik në BE dhe në vendet anëtare individuale për të njohur mungesën alarmante të mekanizmave të besueshëm të politikës së jashtme në dispozicion të Brukselit dhe krizën e thellë të legjitimitetit që ka shkaktuar kjo në Ballkanin Perëndimor. Çështja maqedonase është një shembull klasik i asaj shprehjes së urtë që fitorja ka njëqind etër, por humbja është jetim.

Brukseli dhe madje edhe kryeqytetet individuale në bllok kanë prirje të kërkojnë merita për atë që ka ndodhur në Maqedoni, por pretendimet e tyre për këtë proces janë të dyshimta. Tre grupe janë përgjegjëse për progresin në Maqedoni. Asnjë prej tyre nuk është BE-ja, as shtetet e saj anëtare.

Palët përgjegjëse janë shoqëria civile maqedonase, e cila rrëzoi nga pushteti Nikola Gruevskin; qeveria e Zoran Zaev, e cila pasoi regjimin e tij dhe filloi një axhendë të besueshme reforme, edhe pse me ndihmën e BE-së; dhe SHBA-ja, sidomos ish Zv/Ndihmës Sekretari i Departamentit Amerikan të Shtetit për Çështjet Europiane dhe Euroaziatike, Hoyt Yee. BE-ja, nga ana tjetër, ishte një aktor anësor në këto zhvillime. Dhe disa shtete anëtare, si Austria, Hungaria dhe Franca, për shembull, mund të karakterizohen sikur kanë qenë dhe vazhdojnë të jenë, sidomos në rastin e Parisi, në mënyrë aktive armiqësore ndaj progresit kuptimplotë dhe llojit të diplomacisë praktike që kërkohet në Maqedoni dhe, në mënyrë të vazhdueshme,

Përfaqësuesja e Lartë e Bashkimit Europian, Federica Mogherini

Në këtë lexim deri diku selektiv të historisë, thuhet shumë pak për një vullnet politik të një lloji tjetër; domethënë, mungesa e vullnetit politik në BE dhe në vendet anëtare individuale për të njohur mungesën alarmante të mekanizmave të besueshëm të politikës së jashtme në dispozicion të Brukselit dhe krizën e thellë të legjitimitetit që ka shkaktuar kjo në Ballkanin Perëndimor.

në Ballkanin Perëndimor.

Pastaj mos harroni gjithashtu se e gjithë çështja “e emrit” ishte kryesisht produkt i ngacmimeve politike nga breza të njëpasnjëshëm nacionalistësh në Greqinë anëtare të BE-së.

Siç kam shkruar më parë për rolin kryesor të vetë maqedonasve në fillimin e gjithë këtij procesi, le të përqendrohemi më shumë në çështjen e pazgjidhur: Pse SHBA-

ja qe e suksesshme për ta detyruar presidentin maqedonas Gjorge Ivanov që të lejonte koalicionin e udhëhequr nga social demokratët e Zaevit të formonin në qeveri, kur përpjekjet e BE-së për këtë gjë nuk ishin të tilla?

Kjo ishte për shkak se Ivanovi dhe establishmenti i VMRO-DPMNE-së kishin frikë nga aftësia e Uashingtonit për t’i lënduar, politikisht dhe financiarisht.

Shkurt, SHBA-ja ishte e gatshme të vendoste sanksione ndaj Ivanovit dhe anëtarëve kyç të VMRO-DPMNE-së. Ajo ishte e gatshme të hiqte ose komplikonte seriozisht lirinë e tyre financiare dhe fizike të lëvizjes.

Ne mund të supozojmë gjithashtu se SHBA-ja ishte e gatshme të ndante me publikun maqedonas ende aspekte më të egra nga ato që njiheshin më parë në lidhje me skemën e përgjimeve të paligjshme të ish-regjimit, si edhe përpjekjet e tij të ndryshme për të organizuar dhunë, përfshirë në parlament, për të mbajtur me dhunë pushtetin.

Shtetet e Bashkuara kishin ndikim, sepse mund t’i shkaktonin pasoja të rënda aktorëve të këqij. Ajo që është shqetësuese nuk është se BE-ja nuk ka të njëjtat mjete, por zgjedh që të mos i përdorë ato.

Brukseli mund të shmangë një farë përgjegjësie, duke pretenduar se është e vështirë të arrihet unanimitet midis shteteve anëtare për sanksionet, por vetë shtetet anëtare nuk e kanë këtë justifikim.

Në maj të vitit 2018, Jaroslaw Walesa, një eurodeputetet nga blloku i Platformës Qytetare të Polonisë, partia e Donald Tusk, presidenti aktual i Këshillit Europian, i bëri një pyetje Komisionit Europian: A munden vendet anëtare të BE-së të miratojnë sanksione të njëanshme ndaj palëve të treta, përfshirë individët?

Përgjigjja në gusht nga Federica Mogherini, shefja e politikës së jashtme të BE-së, ishte e habitshme.

Ajo u përgjigj se, sipas mendimit të Komisionit, shtetet anëtare “mund të mos ndërmarrin veprime të njëanshme pasi ato mund të ndikojnë në kompetencat e Bashkimit sipas Traktateve”, domethënë, rrjeti i gjerë i marrëveshjeve të BE-së që formojnë “kushtetutën” e bllokut.

Megjithatë, Komisioni shtoi se shtetet anëtare megjithatë mund të vendosin sanksione të njëanshme “në bazë të sigurisë kombëtare në rastet e justifikuara në mënyrë të duhur, të lidhura drejtpërdrejt me shqetësime të rënda të brendshme që ndikojnë në ruajtjen e rendit dhe ligjit, në rast lufte, tensione të serioze të brendshme që përbëjnë një kërcënim për luftë, ose për të zbatuar obligimet që ka pranuar me qëllim ruajtën e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare”.

Në aspektin politik, opinioni i Komisionit në lidhje me sanksionet e njënashme hapi një shteg shumë të madh.

Një shtet anëtar i angazhuar të përdorë sanksionet si pjesë e mjeteve të saj për nxjerrjen e koncesioneve nga elitat obstruksioniste në shtete si Maqedonia, Kosova apo Bosnja, mund t’i justifikonte ato me arsyetimin se po vepron kështu për “të zbatuar detyrimet që ai ka pranuar me qëllim ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare”, sidomos në lidhje me një kornizë konkrete ligjore, siç është Marrëveshja e Paqes e Dejtonit e vitit 1995 për Bosnjën.

Ajo gjithashtu mund të justifikohet edhe në bazë të Axhendës së Selanikut të vitit 2003, e cila shënoi marrjen e lidershipit rajonal nga BE-ja, në të cilin të gjitha shtetet e Ballkanit Perëndimor janë pjesë. Sulmet ndaj parlamentit nga fanatikët e VMRO DPMNE-së sigurisht që i plotësuan kushtet e mësipërme.

Kështu që nëse në kryeqytetet individuale europiane ekzistonte vullneti për një qasje më konfrontuese me elitat që po rrezikojnë sistematikisht paqen dhe sigurinë e rajonit – që nga Gruevski e deri te Milorad Dodik i Bosnjës – mjetet ekzistojnë.

Por ai vullnet politik mungon nëpër kryeqytetet dhe ndoshta edhe në BE-në në tërësi.

Si rezultat, pavarësisht krizës aktuale në Shtetet e Bashkuara, BE-ja mbetet e varur nga muskuli i Uashingtonit.

Derisa kjo të ndryshojë, ose nëpërmjet miratimit të një mekanizmi më të fuqishëm të politikës së jashtme, siç është një version i BE-së i Aktit Magnitsky, ose thjesht duke testuar mjetet aktuale nga ana e shteteve anëtare individuale, elitat e korruptuara dhe reaksionare të Ballkanit do të vazhdojnë ta destabilizojnë rajonin dhe bashkë me të edhe kontinentin.

Janar 2019

Analizë

9

Duke nënshkruar Traktatin e Ahenit, kancelarja gjermane Angela Merkel dhe presidenti i Francës Emmanuel Macron ndërmorrën një hap të rëndësishëm drejt forcimit të partneritetit franko-gjerman në zemër të projektit për Europën. Por deri tani ky pakt përjashton vendet e tjera anëtare të BE-së dhe rrezikon të thellojë më tutje ndasitë në Europë.

Miqësia Franko-Gjermane nuk mjafton Sigmar Gabriel | Project Syndicate | Berlin

N

ënshkrimi i Traktatit të Ahenit pak kohë më parë na fton ne të r ef l ek t oj m ë m b i r ol i n e partneritetit franko-gjerman në Europë dhe si ka evoluar ky rol që kur të dy vendet miratuan për herë të parë një pakt miqësie, Traktatin e Elizesë më 1963.

Në zemër të Traktatit të Ahenit është plani për të formuar një Bashkim Europian të Mbrojtjes. Kjo nuk është ide e re.

Propozime të ngjashme janë diskutuar që nga vitet 1950, kur Shtetet e Bashkuara ishin zhytur në Luftën e Koresë. SHBA bëri thirrje që Gjermania Perëndimore të pranohej në Bashkësinë Europiane të Mbrojtjes në atë kohë. Por më 1954, krijimi i bashkimit të mbrojtjes sipas Planit Pleven dhe Traktatit të Parisit – u hodh poshtë nga Parlamenti i Francës, u cili kishte frikë se do të bëhej tepër i varur nga SHBA. Megjithatë gjatë negociatave për Traktatin e Elizesë më pak se një dekadë më vonë, presidenti i Francës Charles de Gaulle pa mundësinë për të shtyrë për më shumë pavarësi për Europën Perëndimore nga SHBA. Për rrjedhojë, teksti origjinal i traktatit nuk përmendi marrëdhëniet e Francës apo Gjermanisë me SHBA-në, Mbretërinë e Bashkuar, NATO-n, apo ndonjë marrëveshje tjetër të rëndësishme ndërkombëtare. Por ky përjashtim nuk kaloi pa u vënë re. Duke iu nënshtruar presionit nga presidenti John f. Kennedy, Bundestagu i Gjermanisë shtoi një preambulë ku bënte thirrje që Franca dhe Gjermania të bashkëpunonin ngushtësisht me SHBA-në dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Kjo gjuhë e re shkoi ndesh me planet e de Gaulle për krijimin e një Europe Perëndimore si kundërpeshë ndaj SHBA dhe në fund solli mosmarrëveshje mes Francës dhe Gjermanisë.

Sipas të besuarit të de Gaulle, Alain Peyrefitte, presidenti i Francës u ankua se gjermanët po “silleshin si derra. Ata iu nënshtruan veten tërësisht pushtetit të SHBA. Ata tradhëtuan grymën e Traktatit Franko-Gjerman. Dhe ata tradhëtuan Europën.” Më vonë, de Gaulle e përshkroi sjelljen e Gjermanisë në këtë episod si “zhgënjimi i tij më i madh.”

Koncepti i “autonomisë strategjike” Europiane ishte përbërës thelbësor i Golizmit. Sot ai shfaqet shumë në debatet mbi integrimin Europian dhe ka pozicion qëndror në vizionin e presidentit të Francës Emmanuel Macron për reformën në BE. Objektivi i Francës sot është i njëjtë me atë që ishte në vitet 1960, kur fillimisht vendi fitoi kontrollin mbi armët atomike: Për të çliruar Gjermaninë dhe Bashkimin Europian nga ndikimi dominues amerikan.

Në dekadat që pasuan, farat e mosbesimit golist ndaj gjermanëve janë mbuluar përmes festimit të Traktatit të Elizesë. Ai pakt ka arritur atë që dukej e pabesueshme. Miqësi

me erbfeind – armikun e përjetshëm – vetëm pak vite pasi të dy vendet ishin gjendur në luftën më të egër që kishte parë ndonjëherë njerëzimi.

Si një akt pasues për Traktatin e Elizesë, Traktati i Ahenit mund të trajtohet si simbol i miqësisë Franko-Gjermane. Por gjermanët nuk duhet të anashkalojnë faktin se të dyja traktatet përmbajnë një strategji politike që bie ndesh me përqasjen e vjetër gjermane të balancimit të miqësisë me Francën me marrëdhëniet e fuqishme transatlantike me SHBA-në dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Për më tepër, Franca dhe Gjermania e shohin botën ndryshe. Ndërsa integrimi në rendin liberal PErëndimor është i shenjtëtuar në kushtetutën gjermane, (Grundgesetz), politika e jashtme franceze udhëhiqet nga interesat kombëtare të vendit në kohë të ndryshme.

Traktati i Ahenit, njësoj si pararendësi i tij, i vë në hije këto këndvështrime të ndryshme me shumë mjegull qëllimesh të mira. Traktati i Elizesë simbolizoi fundin e armiqësisë mes Gjermanisë dhe Francës. Por me traktatin e Ahenit të dyja vendet kanë shkuar përtej saj

Kjo nuk duhet të sugjerojë se marrëveshjet e miqësisë mes Francës dhe Gjermanisë janë pa vlerë. Por nëse vendos shumë peshë në konceptin idealist se “ne mund t’ia dalim sëbashku,” Franca dhe Gjermania mund ta gjejnë veten duke realizuar një fitore si ajo e Pirros në projektin Europian.

Në fund të fundit, ka arsye për t’u shqetësuar mbi atë se si do të përceptohet marrëveshja në kryeqytetet e tjera të Europës. Çdo polak, italian, grek, zviceran apo spanjoll që lexon tekstin e saj mund ta gjejë të çuditshme që dy vendet simbol të multilateralizmit Europian kanë nënshkruar një marrëveshje dypalëshe, që përjashton të gjithë të tjerët. Çfarë ndodhi me parimin e sovranitetit dhe barazisë mes të gjitha vendeve anëtare të BE-së?

Për më tepër, Franca dhe Gjermania e shohin botën ndryshe. Ndërsa integrimi në rendin liberal PErëndimor është i shenjtëtuar në kushtetutën gjermane, (Grundgesetz), politika e jashtme franceze udhëhiqet nga interesat kombëtare të vendit në kohë të ndryshme. Traktati i Ahenit, njësoj si pararendësi i tij, i vë në hije këto këndvështrime të ndryshme me shumë mjegull qëllimesh të mira.

Traktati i Elizesë simbolizoi fundin e armiqësisë mes Gjermanisë dhe Francës.

Por me traktatin e Ahenit të dyja vendet kanë shkuar përtej saj. Ata deklaruan se qëllimi tani është që të ndalohet ndarja e brendshme e BE-së.

Që të jemi të qartë, ka ndasi në rritje mbi çështjet e politikëbërjes financiare dhe ekonomike mes veriut dhe jugut (dhe gjithashtu mes Francës dhe Gjermanisë).

Anëtarët perëndimorë janë të shqetësuar për sundimin e ligjit në vendet anëtare lindore dhe ata në veriperëndim duan të luftohet korrupsioni, krimi i organizuar dhe qeversja e dobët te vendet në juglindje.

Megjithatë eksaktësisht në këto sfida mbarëeuropiane Traktati i Ahenit nuk ka specifikime konkrete.

Megjithëse projekti Europian pa dyshim varet nga Franca dhe Gjermania, kjo nuk do të thotë se vetëm këto dy vende mund ta ruajnë atë. Pa një përqasje më të ndjeshme ndaj partnerëve të tyre europianë, të dt vendet rrezikojnë të krijojnë përshtypjen se thjeshtë nënshtrimi ndaj aksit FrankoGjerman është ajo që pritet apo kërkohet.

Por Franca dhe Gjermania kanë interesa të ndryshme. Ndërsa Gjermania mund të mbështesë tërësisht anulimin e Brexit për të ruajtur balancat e brendshme në BE, Franca mund ta shohë tërheqjen e Britanisë si një mundësi për të rritur ndikimin e saj relativ politik, ekonomik dhe ushtarak brenda bllokut. Nuk ka rëndësi që një “Europë më shumë franceze” pa Britaninë e Madhe mund të jetë më e dobët në arenën ndërkombëtare. Edhe tani që dy vende europiane kanë arsenale bërthamore, BE-ja konsiderohet sakaq nga fuqitë e tjera si politikisht e parëndësishme.

Në një botë mishngrënësisht gjeopolitikë, ne Europianët jemi vegjetarianët e fundit.

Pa Mbretërinë e Bashkuar ne do të bëhemi veganë, e me gjasa, do të jemi gjahu. Ajo që ka me të vërtetë rëndësi është, jo “autonomia strategjike” por ruajtja e sovranitetit Europian në një kontekst ndërkombëtar që ndryshon me shpejtësi. Franca dhe Gjermania duhet të angazhojne veten për të arritur këtë objektiv. Miqësia frankogjermane është e nevojshme për Europën; por ajo nuk do të mjaftojë për të garantuar vendin tonë në botë.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Franco-German Friendship Is Not Enough

10

Janar 2019

ANALIZË

Përplasjet mes kompanive të naftës nxjerrin në rrugë punëtorët e ‘ARMO’-s Mosmarrëveshjet kontraktuale midis prodhuesit më të madh të naftës në vend, Bankers Petroleum dhe Tosk Energji – kompanisë që ka marrë në menaxhim një pjesë të aseteve të ish kompanisë ARMO, rrezikojnë t’i lenë përsëri pa punë punëtorët e rafinerisë së Ballshit.

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

Q

ë nga fillimi i këtij viti, pjesa dërrmuese e 870 punëtorëve të Kombinatit të Përpunimit të Thellë të Naftës në Ballsh nuk janë rikthyer në punë, pas pezullimit të aktivitetit të rafinerisë nga kompania Tosk Energji, e cila e mori me qira një vit më parë.

“Bëhet fjalë për mosmarrëveshje për detyrimet midis kompanisë sonë dhe Bankers, por nuk di kujt t’i besosh,” tha Kamber Iljazi, kreu i Sindikatës së Përpunimit të Naftës.

Iljazi i tha BIRN se puna në rafineri është pezulluar prej gati 15 ditësh, ndërkohë që kompania Tosk Energji nuk e ka rilidhur kontratën kolektive me punëtorët.

Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë se Tosk Energji dhe Bankers Petroleum kanë mosmarrëveshje në lidhje me sasinë dhe çmimin e naftës që i shitet rafinerisë së Ballshit.

Kompania administruese e këtij kombinati, Tosk Energji, së bashku me Al. Global Oil, që ka në pronësi rafinerinë e Fierit, në fillim të muajit dhjetor kanë bërë një ankesë në Autoritetin e Konkurrencës, duke e akuzuar Bankers Petroleum për abuzimin me pozitën dominuese në treg.

Pas hapjes së procedurës së hetimit, me 20 dhjetor, Autoriteti i Konkurrencës ka vendosur të marrë një masë të përkohshme ndaj kompanisë Bankers Petroleum, duke e detyruar këtë të fundit të respektojë kontratat e lidhura me Tosk Energji dhe ndërmarrjet e tjera të përpunimit të naftës bruto – vendim ky që nuk është bërë publik nga Autoriteti i Konkurrencës. E pyetur nga BIRN, kompania Bankers Petroleum u shpreh se ajo i respekton të gjitha kontratat e lidhura, ndërkohë që nuk e konsideron vendimin e përkohshëm të Autoritetit të Konkurrencës si kundër kompanisë. Në të kundërt, Bankers e akuzoi kompaninë Tosk Energji për mungesë korrektësie në përmbushjen e detyrimeve kontraktore midis dy palëve, ndërkohë që nënvizoi se kompania Al. Global Oil është tërhequr nga ankesa.

“Përgjatë vitit 2018, Tosk Energji nënshkroi një kontratë me Bankers ku në shumicën e rasteve dështoi të tërhiqte volumin e venë në dispozicion si dhe të kryente pagesat në përputhje me ketë kontratë,” tha Bankers.

“Në kohën kur Autoriteti i Konkurrencës lëshoi këtë vendim të përkohshëm, Bankers dhe Tosk Energji ishin në kushte

kontraktuale, të cilat Bankers i ka respektuar, pra vendimi i AK-së nuk ndryshon asgjë nga praktika normale e punës dhe e së kryerit biznes nga ana jonë,” shtoi ajo.

Pozita dominuese e Bankers Gjatë vitit 2017, sasia totale e naftës bruto të prodhuar në Shqipëri ishte 860,240 ton nga të cilat 835,820 ton ose 97.2 % u prodhuan nga Bankers Petroleum. Sipas të dhënave të 3-mujorit të parë 2018, prodhimi i Bankers Petroleum zë 96.8 % të tregut vendas të prodhimit naftës bruto.

Sipas Autoritetit të Konkurrencës, duke marrë parasysh strukturën e tregut të prodhimit të naftës bruto në Shqipëri dhe ndërmarrjet përkatëse, kompania Bankers Petroleum ka një ‘pozitë dominuese në tregun e prodhimit dhe tregtimit të naftës bruto.”

Autoriteti i Konkurrencës nënvizon se furnizimi me naftën bruto të prodhuar nga Bankers Petroleum është i domosdoshëm për kompanitë që operojnë në tregun e përpunimit të naftës bruto dhe prodhimit të nënprodukteve të naftës.

Dy prej kompanive që operojnë në këtë treg, Tosk Energji – e cila ka marrë me qira rafinerinë e Ballshit dhe Al.Global Oil – e cila zotëron Uzinën e Përpunimit të Naftës në Fier kanë paraqitur në Autoritetin e Konkurrencës një ankesë për abuzim me pozitën dominuese ndaj Bankers Petroleum.

Bankers Petroleum ka lidhur një kontratë me Al.Global Oil me datë 1 prill 2018 për furnizimin me naftë bruto për periudhën Prill-Dhjetor 2018 dhe një

muaj më vonë, me 1 qershor 2018, një kontratë me kompaninë Tosk Energji, për furnizimin me naftë për periudhën Qershor-Dhjetor 2018.

Nga provat e depozituara nga kompania Al.Global Oil, kapaciteti përpunues i saj për naftë bruto është 30,000 Mt/muaj, ndërkohë që nga Bankers Petroleum është furnizuar gjatë vitit të fundit në total me 48,000 ton naftë bruto.

Ndërmarrja Tosk Enegji ka një kapacitet prej 375,000 MT, por është furnizuar nga Bankers Petroleum vetëm me 81,991.30 MT naftë bruto.

Kjo ndërmarrje pretendon në ankesën e saj të depozituar në Autoritetin e Konkurrencës se për shkak të mënyrës jolinerare të furnizimit me naftë buto nga Bankers është detyruar të fikë dy herë rafinerinë e Ballshit në një periudhë shumë të shkurtër.

Sipas Autoritetit të Konkurrencës, mosfurnizimi i ndërmarrjeve Tosk Energji dhe Al.Global Oil – që ushtrojnë aktivitet në tregun e përpunimit të naftës bruto dhe tregtimit të nënprodukteve të naftës, me sasinë e nevojshme nga kompania Bankers – e cila ka një pozitë dominuese në tregun e prodhimit të naftës bruto, sjell kufizimin e prodhimit të nënprodukteve të naftës nga këto ndërmarrje dhe mund të kufizojë konkurrencën.

Për këtë arsye, me datë 3 dhjetor 2018, Komisioni i Konkurrencës i përbërë nga 5 anëtarë dhe i udhëhequr nga kryetarja Juliana Latifi ka vendosur hapjen e procedurës së hetimit paraprak ndaj ndërmarrjes Bankers Petroleum, për periudhën 1 janar 2016 – 30 nëntor 2018.

Rafineritë vendase rrezikojnë falimentin Pas marrjes së vendimit për hapjen e hetimeve ndaj Bankers Petroleum për kufizim të konkurrencës nga Autoriteti, njëra nga dy kompanitë që ka bërë ankim është tërhequr.

Me datë 11 dhjetor, kompania Al.Global Oil ka hequr dorë nga ankesa e depozituar në Autoritetin e Konkurrencës. Ndërkohë, ndërmarrja Tosk Energji e ka vazhduar procedurën administrative, duke e akuzuar Bankers se ka abuzuar me pozitën e saj dominuese në treg, pasi i ka refuzuar furnizimin me naftë bruto ose duke vendosur kushte financiare dhe sasiore që i kanë sjellë rafinerisë humbje të mëdha.

Kompania Tosk Energji është themeluar në vitin 2015, me objekt nxjerrjen dhe përpunimin e naftës bruto nga shtetasi kosovar Blerim Hoxha. Në qershor 2016, aksionet e kompanisë i janë shitur kompanisë zvicerane CFD Conseil Sarl – e përfaqësuar nga shtetasi francez Christophe Darbord.

Darboard nuk është një emër i panjohur në fushën e industrisë së naftës në Shqipëri. Nga viti 2013 deri në vitin 2015 ai ka shërbyer si administrator i kompanisë ARMO, në periudhën kur kjo e fundit kontrollohej nga një fond investimesh nga Azerbaixhani.

Në tetor 2017, midis Tosk Energji, CFD Conseil Sarl dhe kompanisë së naftës Gunvor u lidh një marrëveshje huamarrje pre 7 milionë USD. Në bazë të termave të kësaj marrëveshjeje, Gunvor i jepte shoqërisë Tosk Energji kredinë në shkëmbin të vendosjes së barrës mbi aksionet CFD Conseil Sarl.

E themeluar në vitin 2000 nga oligarku rus, Genady Timchenko dhe biznesmeni suedez Torbjorn Tornqvist, Gunvor është kompania e katërt më e madhe në botë e tregtimit të naftës bruto. Në vitin 2014, për shkak të sanksioneve të vendosura nga SHBA ndaj Timchenkos, ai ia shiti aksionet e tij partnerit suedez, Torbjorn Tornqvist.

Në mars 2018, Tosk Energji ka marrë me qira rafinerinë e Ballshit dhe deri në

Janar 2019

11

Një projektligj i dërguar në parlament paralajmëron heqjen e mundësisë ligjore për “koncesione të pakërkuara” nga 1 korriku 2019, duke anuluar në këtë mënyrë mekanizmin ligjor më kontrovers të përdorur nga vetë qeveria përgjatë viteve të fundit.

Qeveria ndalon me ligj koncesionet që u bënë simbol i saj GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

P

Puset e naftës së Bankers në Patos-Marinzë. Foto: LSA

dhjetor 2018 ka blerë 81,991.30 MT naftë bruto. Për vitin 2019, Bankers i ka propozuar një kontratë të re kompanisë Tosk Energji, sipas së cilës sasia mujore e naftës bruto që do të furnizojë është 11,000 MT dhe maksimumi 25,000 MT, plus/minus 10%. Sipas kontratës së vitit 2018, Bankers e furnizonte rafinerinë e Ballshit minimalisht me 25,000 MT naftë bruto në muaj.

Tosk Energji pretendon se nuk është furnizuar nga Bankers në sasinë e nevojshme të naftës bruto, çfarë ka futur në kolaps rafinerinë e Ballshit, e cila ka nevojë për 2500 ton naftë në ditë. Sipas Tosk Energji, sasia e naftës bruto e furnizuar aktualisht nga Bankers është e pamjaftueshme për ndezjen e rafinerisë së Ballshit. Tosk kërkon nga Bankers furnizimin me 2500 ton naftë bruto në ditë dhe jo më pak se 50,000 ton në muaj.

Sipas një shkrese të Agjencisë Kombëtare e Burimeve Natyrore, drejtuar kompanisë Bankers në maj 2017, rafineria e Fierit dhe e Ballshit kanë nevojë për një furnizim prej 100,000 MT naftë bruto në muaj. AKBN vë në dukje se në këtë periudhë, Bankers i ka alokuar vetëm 3040 % të prodhimit dy rafinerive vendase, çfarë ka sjellë në mbylljen të rafinerisë së Fierit dhe punën me kapacitet minimal të

rafinerisë së Ballshit.

“Kjo rrezikon të çojë drejt falimentimit rafineritë vendase,” paralajmëron AKBN. Për këtë arsye, Autoriteti i Konkurrencës ka vendosur se ndodhet përballë një rasti urgjence, i cili mund të sjellë dëme të pariparueshme për konkurrencën në tregun e përpunimit nënprodukteve të naftës.

Si rrjedhojë, Autoriteti ka vendosur të marrë një masë të përkohshme deri në përfundim të hetimeve dhe ta detyrojë kompaninë Bankers të respektojë kontratat e lidhura me Tosk Energji dhe kompanitë e tjera të përpunimit të naftës bruto dhe prodhimit të nënprodukteve të saj.

Kompania Bankers i tha BIRN nëpërmjet një zëdhënësi se tregu i shit-blerjeve të naftës bruto është treg i hapur dhe ajo nuk e ka manipuluar atë. “Çmimi i shitjes nga Bankers aplikohet i njëjtë për të gjitha rafineritë vendase, dhe madje më i ulet nga çmimi i shitjes në tregun ndërkombëtar,” tha ajo.

“Tosk Energji kërkon t’i shitet naftë me çmim nën tregun, gjë e cila është e papranueshme nga Bankers pasi kjo do të sillte pasoja për financat shqiptare, të ardhurat e kompanisë dhe do të ishte në shkelje flagrante ndaj rregullave të tregut të lirë,” përfundoi Bankers.

rojektligji me iniciativë nga Ministria e Financave thotë se qeveria nuk do të ketë më të drejtë ligjore të pranojë “propozime të pakërkuara” për koncesione të llojit të atyre që aktualisht i mundësuan të njëjtës qeveri të nënshkruajë mbi 1 miliardë euro kontrata ndërsa relacioni shoqërues shpjegon se ndryshimi ka ardhur si pasojë e “rekomandimeve” nga institucionet ndërkombëtare, të tilla si Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe Banka Botërore.

Projektligji u përgatit nga Ministria e Financave gjatë kohës që kjo ministri drejtohej nga ministri Arben Ahmetaj, i cili u zëvendësuapak ditë më parë nga Anila Denaj. Ai u dorëzua në Kuvend nga Këshilli i Ministrave më 9 janar 2019.

“Ky projektligj përcakton shprehimisht që pas datës 1 korrik 2019 nuk do të jetë më e mundur të propozohen nga sektori privat projekte koncesioni/ PPP, në formën e propozimit të pakërkuar për ndërtimin, operimin, mirëmbajtjen dhe rehabilitimin e rrugëve nacionale me rëndësi të veçantë”, shkruhet në relacionin e publikuar në faqen në internet të Kuvendit të Shqipërisë.

“Referuar rekomandimeve të institucioneve të ndryshme ndërkombëtare, si FMN, Banka Botërore, SIGMA-OECD dhe duke marrë shkas se tendenca e shteteve ndërkombëtare gjatë viteve të fundit është ajo e reduktimit të propozimeve të pakërkuara kemi propozuar kufizimin e së drejtës së identifikimit e të zhvillimit të propozimeve të projekteve të koncesionit/ PPP, nëpërmjet propozimeve të pakërkuara nga sektori privat,” thuhet në relacion.

“Me anë të këtij projektligji është propozuar që nga data 1 korrik 2019 të lejohen propozimet e pakërkuara vetëm për realizimin e punimeve dhe/ ose ofrimin e shërbimeve në porte, aeroporte, për prodhimin dhe shpërndarjen e energjisë elektrike, energjisë për ngrohje dhe shpërndarjen e gazit natyror,” vijon më tej argumentimi i Ministrisë së Financave.

Qeveria aktuale është kritikuar në Shqipëri dhe jashtë saj për një mori kontratash koncesionare me vlera të konsiderueshme, të cilat janë realizuar ose me ligje të veçanta që shmangin konkurrencën dhe përcaktojnë paraprakisht fituesin, ose përmes “propozimeve të pakërkuara”, të cilat në praktikë eliminojnë konkurrencën dhe përcaktojnë me vendim qeverie një avantazh të pathyeshëm për propozuesin,

Qeveria njoftoi më 21 janar tërheqjen nga faza e negocimit për kontratën më të madhe koncesionare të saj, atë për segmentin rrugor Thumanë-Kashar me distancë 21 kilometra dhe me kosto të përgjithshme prej 435 milionë eurosh, pa dhënë shpjegime për shkaqet që sollën anulimin.

duke e bërë garën pasuese thjeshtë formalitet.

Institucione të ndryshme, përfshirë Fondin Monetar Ndërkombëtar, Departamentin e Shtetit të SHBA apo Komisionin Europian kanë ngritur pikëpyetje të mëdha mbi format ekstraligjore të ndjekura nga qeveria aktuale për negocimin e kontratave koncesionare në kurriz të taksapaguesve.

Kështu, sipas FMN, “kuadri i punës së qeverisë për përzgjedhjen dhe priorizimin e projekteve të investimit, si dhe për vlerësimin e kostove dhe rreziqeve fiskale, mbetet i pamjaftueshëm,” dhe fondi pati kërkuar në fillim të vitit 2018 ndalimin e dhënies së koncesioneve të reja.

Sipas Departamentit të Shtetit, “përdorimi në rritje i kontratave të partneriteteve publike dhe private ka ngushtuar mundësitë për konkurrencë, përfshirë nga investitorët e huaj, në infrastrukturë dhe sektorë të tjerë.”

Komisioni Europian detyroi qeverinë shtatorin e kaluar të heqë dorë nga ligji fillestar që parashikonte negocim privat me kompaninë Fusha sh.p.k për ndërtimin e një teatri kombëtar në shkëmbim të zhvillimit të një pjese të tokës publike të zënë nga ndërtesat ekzistuese të teatrit, për shkak se ligji sillte kufizim të konkurrencës.

Qeveria njoftoi të hënën më 21 janar tërheqjen nga faza e negocimit për kontratën më të madhe koncesionare të saj, atë për segmentin rrugor Thumanë-Kashar me distancë 21 kilometra dhe me kosto të përgjithshme prej 435 milionë eurosh, pa dhënë shpjegime për shkaqet që sollën anulimin.

12

Janar 2019

REPORTAZH

‘Zagoria është jeta jonë’: Projekti për kërkime nafte shkakton revoltë dhe pasiguri Banorët e fshatrave të Gjirokastrës, Tepelenës dhe Memaliajt që preken prej projektit të Shell për të kryer studime sizmike për hidrokarbure në zonë ndjehen të pasigurtë me garancitë e dhëna prej kompanisë, ndërsa kundërshtojnë kërkimet për naftë.

FJORI SINORUKA | BIRN | TEPELENË

B

anorët e fshatit Sheper në zonën e Zagorisë hapën dyert e shkollës 8-vjeçare më 24 janar, vetëm pasi e kishin bërë të qartë përmes protestës kundërshtimin e tyre ndaj planit për kërkime nafte nga kompania Shell.

“Ne jemi të varfër, por jemi mikpritës,” tha një banore, duke iu drejtuar përfaqësuesve të kompanisë që po eksploron prej vitesh për rezerva naftëmbajtëse në Jug të Shqipërisë, kryesisht në zonën e Shpiragut.

Gruaja bëri të qartë edhe qëndrimin e banorëve.

“Ne nuk kemi gjë me ju. Ne keqardhjen e kemi me qeverinë,” u tha ajo përfaqësuesve të Shell Upstream Albania.

Zemërimi i banorëve, të cilët kërkojnë që zona e tyre “Parku Natyror i Zagorisë” të mos preket nga kërkimet për naftë me shpresën se mund ngrenë një ekonomi të bazuar në turizmin malor iu drejtua kryesisht ish-ministres së Kulturës, Mirela Kumbaro dhe kryebashkiakes së Libohovës, Luiza Mandi.

Dy përfaqësueset e zgjedhura u shprehën me rezerva për projektin e kërkimeve në zonë para banorëve, por ata i akuzuan për hipokrizi.

“Pse e miratove?! Pse nuk i the Edi Ramës të mos e miratojë, apo do ta kesh mirë me të dyja palët?!”, ishin copëza të akuzave drejtuar Kumbaros.

Diskutimi në shkollën 8-vjeçare sidoqoftë nuk zgjati shumë. Kumbaro e cilësoi “të cekët” Vlerësimin Paraprak të Ndikimit në Mjedis (VNM) dhe debatoi me përfaqësues të kompanisë Shell duke marrë krahun e banorëve. Ajo u lexoi atyre Twitterin e kryeministri Edi Rama, që njoftoi se aty nuk do të kishte “shpime naftëkërkuese”. Menjëherë pas kësaj, banorët u ngritën në këmbë dhe dëgjesa u mbyll.

Por se çfarë kishte parasysh kryeministri me “shpime naftëkërkuese” në mesazhin e tij që u lexua si tërheqje, nuk u bë e qartë në takim. Përfaqësues të kompanisë kishin shpërndarë që herët në mëngjes të enjten një komunikatë të shkurtër, që njoftonte se në zonën e mbrojtur nuk do të kishte puse nafte, edhe nëse gjendeshin rezerva.

Nga ana tjetër, ata bënë të qartë se studimi, i cili përfshin vetëm në këtë zonë 300 puse plasjesh në thellësi deri në 12 metra, do të vijonte me miratimin e lejes.

“Jemi në pritje të marrjes së lejes nga autoritetet dhe do të realizohet studimi sizmik në këtë zonë. Por edhe nëse ka sinjalizime për naftë, nuk do të ketë një kontratë të dytë, nuk do të ketë puse nafte në këtë zonë,” tha Robert Naço, Inxhinier Gjeofizik pranë kompanisë Shell.

Dëgjesat publike për studimin sizmik në zonën e Zagorisë përbëjnë fazën e parë të kërkimit, sipas kontratës mes qeverisë shqiptare dhe kompanisë Shell Upstream Albania. Ndonëse nuk ka të njëjtin ndikim sa puset e naftës, edhe studimi sizmik sipas parashikimeve të kompanisë sjell disa rreziqe për zonën.

VNM parashikon rrezik për ndotje të ujërave nëntokësorë dhe sipërfaqësore dhe rrezikim të monumenteve të kulturës dhe të natyrës nga shpërthimet dhe vibrimet. Po ashtu, sipas VNM-së shpërthimet mund të krijojnë probleme për kafshët e gjallesat në zonën e shpallur “Park Natyror”.

“Në mungesë të masave të kontrollit, aktivitetet e projektit mund të kenë ndikim negativ në cilësinë e ujit,” thuhet në faqen 181 të “VNM për Vrojtim sizmik 2D në Bllokun 4”. Dokumenti thotë se brenda zonës ku do të kryhet studimi përfshihet edhe “Uji i Ftohtë Tepelenë” dhe një sërë burimesh ujore që shërbejnë për furnizimin me ujë të fshatrave dhe qyteteve të zonës.

Kompania merr përsipër në studim shmangien e rreziqeve dhe po ashtu kthimin e zonës në gjendjen e mëparshme. VNM po ashtu parashikon shmangie të rreziqeve duke mbajtur një largësi sigurie prej burimeve ujore dhe përdorimin e lëndëve eksplozive që nuk lënë ndotje kimike.

Megjithatë pak prej banorëve duken të bindur. Kristaq Qirko, banor i zonës me profesion inxhinier-gjeodez i tha BIRN se “studimi mjedisor është shumë sipërfaqësor dhe ka qenë e nevojshme që të bëhet një studim më i thellë”.

Kryeplaku i Peshtanit të Tepelenës u tha përfaqësuesve se kishte ardhur në takim vetëm për t’u thënë se banorët e fshatit “nuk ishin dakord”. Në Poliçan të Zagorisë banorët refuzuan të merrnin pjesë në dëgjesë.

Edhe park natyror, edhe zonë nafte Shell, një prej kompanive kryesore të nxjerrjes së naftës në botë ka filluar kërkimet për naftë në Shqipëri që në vitin 1994 dhe

Aktivistë të shoqërisë civile duke protestuar kundër projekteve në zonat e mbrojtura. Foto:LSA

Banorët e zonës së Zagorisë gjatë konsultimeve publike të zhvilluara nga përfaqësuesit e kompanisë Shell.

Dëgjesat publike për studimin sizmik në zonën e Zagorisë përbëjnë fazën e parë të kërkimit, sipas kontratës mes qeverisë shqiptare dhe kompanisë Shell Upstream Albania. Ndonëse nuk ka të njëjtin ndikim sa puset e naftës, edhe studimi sizmik sipas parashikimeve të kompanisë sjell disa rreziqe për zonën u rikthye, pas një shkëputje prej trazirave të vitit 1997, sërish në vitin 2012.

Deri tani Shell ka kërkuar për naftë në zonën e Shpiragun (Blloqet 2 dhe 3), ku është hapur tashmë një pus që në fazë eksperimentale dhe po punohet për hapjen e puseve Shpirag 3 dhe Shpirag 4, rezultati i të cilave mund të vendosë për vijimin e investimeve në këtë sektor.

Kompania thotë se ka shpenzuar disa

qindra milionë euro në shpimet e puseve të para në Shpirag. Vetëm shpimi i pusit Shpirag 2 llogaritet të ketë kushtuar rreth 70 milion euro.

Në qershor 2018, Shell firmosi një kontratë të re me qeverinë shqiptare. Kontrata me ndarje prodhimi mes qeverisë dhe Shell përfshin në fazën e parë kërkimet në atë që njihet si Blloku 4; në zonën e Përmetit, Tepelenës e Gjirokastrës dhe prek Parkun Kombëtar të Bredhit të Hotovës dhe Parkun Natyror të Zagorisë.

Ajo që bie në sy është se qeveria shqiptare brenda pak javësh në vitin 2018 mori dy vendime kontradiktore me njëri -tjetrin.

Në 2 maj, me Vendim të Këshillit të Ministrave 354 ajo e shpalli Zagorinë “Park Natyror”. VKM përcakton se në zonën qendrore të parkut me rreth 9 mijë hektarë “zbatohet shkalla më e lartë e mbrojtjes, që siguron një territor të pashqetësuar”.

Megjithatë, pak javë më vonë me VKM 350 të miratuar në 12 qershor, qeveria njof-

Janar 2019

“Zagoria është një krahinë e veçantë, është një nga perlat më të mira të Republikës dhe është e pazbuluar. Në të njëtën kohë që qeveria shqiptare e shpalli Park Natyror gjithë luginën që nga Gryka e Këlcyrës dhe deri tek Kodra e Sinorit (që i themi ne), në të njëjtën kohë ka dhënë dhe lejen,” tha një banore gjatë dëgjesës.

toi miratimin e kontratës me kompaninë Shell, e cila merrte në këtë mënyrë të drejtën të bënte studim sizmik për kërkim nafte në zonë, përfshirë edhe parqet me “shkallën më të lartë të mbrojtjes”.

Përplasjen mes faktit që qeveria kishte shpallur një pjesë të zonës park të mbrojtur dhe më pas kishte dhënë leje për kërkim të naftës e theksuan edhe banorët në Sherpen.

“Zagoria është një krahinë e veçantë, është një nga perlat më të mira të Republikës dhe është e pazbuluar. Në të njëtën kohë që qeveria shqiptare e shpalli Park Natyror gjithë luginën që nga Gryka e Këlcyrës dhe deri tek Kodra e Sinorit (që i themi ne), në të njëjtën kohë ka dhënë dhe lejen,” tha një banore gjatë dëgjesës.

Banorët besojnë se ndërhyrja për të kërkuar për naftë e dëmton në mënyrë të pakthyeshme zonën.

“Kjo është jeta jonë, është si të thuash kë do jetën apo vdekjen? Ne jemi për jetën. Jeta është Zagoria kështu siç është. Zagoria

gjithë Bllokun 4 thuhet se aty do të bëhen 3 mijë puse plasjeje dhe në pika të ndryshme do të përdoren makineri të vibrimit. VNM bën me dije se në disa raste, korridoret e përcaktuara për të bërë kërkimin bien në afërsi të monumenteve të ndryshme të natyrës dhe kulturës.

VNM po ashtu thotë se një pjesë e këtyre monumenteve rrezikohen nga shpërthimet që do të kryhen për të parë nëse nëntoka ka gaz apo naftë.

“Tiparet gjeologjike sipërfaqësore, duke përfshirë Lisat e Manastirit në Nivan dhe Pyllin e Gurtë në Nderan, mund të jenë të paqëndrueshme dhe mund të dëmtohen nga mbledhja e të dhënave me anë të përdorimit të lëndëve plasës apo metodave vibro-sizmike. Pa kontrollet, shkalla e ndikimit vlerësohet të jetë e moderuar dhe me rëndësi të moderuar,” thuhet në VNM. Ngjashëm e rrezikshme paraqitet ndërhyrja për faunën e florën në zonë. Sipas VNM-së megjithëse shpërthimet do të bëhen në thellësi gjë që minimizon zhurmën, prania e makinerive dhe hapja e rrugëve mund të largojë një sërë speciesh dhe të rrezikojë të tjera.

Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis në këtë rast sheh probleme kryesisht në zonat me nivel të lartë mbrojtjeje, përfshi pjesën qëndrore të Parkut Natyror Zagori.

Megjithatë kompania premton në këtë studim marrjen e masave mbrojtëse për të shmangur ndikimet.

Ajo pretendon se nuk do të shpojë puse plasjeje në pika ku ka ujëra nëntokësorë dhe premton ruajtjen e një largësie prej duhet të mbetet kështu siç është, më mirë monumenteve që rrezikohen. Po ashtu, s’e bëjnë dot. Të paktën të mos ta prishin,” gjatë dëgjesave banorëve iu premtua tha Mihal Puleshi, banor i zonës së Zagorisë dëmshpërblim për shtëpitë apo arat që për BIRN. mund të prekeshin prej kërkimeve.

Nisur nga ndjeshmëria dhe fakti që do të Masat e premtuara prej kompanisë nuk punohej në zona të mbrojtura, kompania u i kanë qetësuar banorët. Në Zhapokikë të përpoq të qetësonte banorët në Zagori me Memaliajt, gjatë dëgjesës publike me 17 një komunikatë të shpërndarë të enjten. Aty janar, dhjetë banorë që u mblodhën në kafthuhet se Shell i kupton shqetësimet e en e fshatit ishin skeptikë. njerëzve nga përvoja negative të mëparshme “Unë dua që t’i shikojmë më përpara me këtë industri, por ajo tashmë “ka një his- (planet) se po mori vizë atje, mund të kemi tori pozitive në Shqipëri”. shumë probleme me banesat. Mund të afroNdotja nga nafta dhe problemet të ng- het te shtëpia, ne nuk e dimë këtë gjë,” tha jashme kanë shoqëruar prej vitesh banorët Shefqet Alimemaj. në zonën e Patos-Marinzës dhe pjesë të tjera Në Sherpen banorët thanë se çdo ndëtë vendit. Në shkrime të mëparshme, BIRN rhyrje do të dëmtonte shtëpitë e vjetra. ka evidentuar ndotje të lumenjve, prob“Këtu ka shtëpi që shkëputen kur bie leme me dëmtimin e banesave dhe një sërë shi, jo të bien tërmete,” tha një banor i problemesh të tjera. shqetësuar. Ndërkohë, kryeplaku i Mezhgoranit në një dëgjesë që u zhvillua në TeRreziqet nga studimi sizmik pelenë të premten tha se fshati i tij e kishte Në Vlerësimin e Ndikimit në Mjedis që pësuar më herët nga një projekt i ngjashëm.

Shell ka bërë për fazën e kërkimit në të “Në fshatin tonë ka humbur uji, kanë

13

ngelur rreth 20 familje pa ujë”, tha Malo Bani.

Fakti që zona e kërkimit prek burimet e ujit për të gjitha qytetet dhe qytezat e zonës, ka shqetësuar edhe pushtetarët lokalë.

Kryebashkiaku i Tepelenës, Tërmet Peçi, që po ashtu ishte i pranishëm në dëgjesën me publikun në këtë qytet kërkoi garanci për burimet me të cilat furnizoheshin banorët e zonës.

“Jemi pro investimeve, por na bën skeptik fakti që ndoshta do të ketë dëmtime të natyrës sepse janë zona që nuk janë prekur nga dora e njeriut. Virgjëria e zonës është pasuria më e madhe”, tha Peçi.

Të njëjtin qëndrim mbajti edhe Luiza Mandi, kryebashkiake e Libohovës. Mandi tha se ata ata e kishin mirëpritur investimin, por shprehu rezerva për kërkimet në Zagori. “Nuk jemi kundër investitorëve, e kemi mbështetur të njëjtën kompani që është edhe në fshatin Bulo, por nuk jemi dakort për Zagorinë duke qenë se është një Park Natyror,” tha kryetarja e Bashkisë së Libohovës, Luiza Mandi.

Halle të ndryshme BIRN ndoqi disa dëgjesa publike në zona të ndryshme që përfshihen në studimin sizmik të kompanisë Shell. E ndërsa për banorë të Zagorisë nuk duhej lejuar ansjë lloj kërkimi që mund të cënonte mjedisin, në Zhapokikë të Memailiajt shqetësimet ishin të një karakteri ekonomik.

Në një takim me 10 banorë në një kafene përgjithësisht të zbrazët, kryeplaku i fshatit foli në emër të të gjithëve, duke u interesuar kryesisht për masën e dëmshpërblimeve dhe për punësim.

“Ne si fshat na intereson a punësohen fshatarë në këto? Më thanë që po, se sa e dinë ata. Duam që të mos na preken shtëpitë e banimit, apo të një burimi që është me ujë, të mos na dëmtohet, këtë duam ne si fshatarë,” tha kryeplaku Qemal Rrodhaj.

Në Poliçan të Zagorisë, banorët nuk pranuan të dëgjonin kompaninë. Ndërsa në Sherpen, Vasillaq Kaso nuk e beson studimin dhe as premtimin se në këtë zonë nuk do të ketë zhvillim të mëtejshëm të projektit.

“Më vjen keq për disa që pyesin çfarë tronditje do t’i bëjë kjo? Ore ju, unë e di shumë mirë që ju vini për interesin tuaj si kompani edhe natyrisht në studimin sizmik që do të bëni, themi se do të ketë kapacitete hidrokarburesh. Në mos sot pas 50 vjetësh do të vini t’i shfrytëzoni se atë interes keni ju. Atëherë çfarë fituam?”, tha Kaso.

Kaso po ashtu i cilësoi formale dëgjesat, pasi tha se kompania ndërkohë kishte marrë miratimin në qeveri. Në takimin e zhvilluar në Tepelenë po ashtu qëndrimet ishin të ndryshme. Kryeplaku i Peshtanit, një fshat i përfshirë në projektin e “100 fshatrave” nga qeveria tha se kishte ardhur në takim vetëm për të komunikuar vullnetin kundër të bashkëfshatarëve të tij.

“Unë mblodha fshatin mbrëmë dhe kam ardhur t’u them se ne jemi kundër,” tha kryeplaku i Peshtanit.

Por kryepleq të fshatrave të tjerë nuk ishin kaq kategorikë. Duke vënë në dukje nevojën për vende pune, ata thjesht kërkuan më shumë garanci nga kompania.

Përfaqësues të saj gjatë takimeve me banorët u premtuan atyre dëmshpërblime të shpejta deri brenda një jave nga bërja e dëmit. Ata thanë se çdo ndërhyrje nëse do të cënonte një pronë apo një shtëpi do të bëhej me kontratë paraprake.

14

Janar 2019

REPORTAZH

Studentët protestues të Shqipërisë që mposhtën frikën Lëvizja protestuese në Shqipëri nuk i ka arritur të gjitha qëllimet e saj, por ata që marrin pjesë në të thonë se ajo ka ringjallur besimin në aftësinë e tyre për një ndryshim të vërtetë.

ERALDIN FAZLIU | BIRN |

“Ju jeni milionerë, me vila e makina.

Nuk do të paguaj më për ju, as unë dhe as familja ime!”

Kjo thirrje, që është bërë sinonim i protestave të studentëve në Shqipëri, jehoi të dielën e kaluar në Tiranë, vetëm disa qindra metra larg sheshit kryesor “Skëndërbej”.

Aktivistët e “Lëvizja për Universitetin” dukej se po testonin zërat e tyre për protestën e parë të 2019-tës, që do mbahej të nesërmen.

Brenda qendra sociale “Logu” po gumëzhinte nga studentët që dukeshin në humor të mirë, ndërsa shtëpia dykatëshe ishte e mbushur me banderola dhe materiale të tjera për protestën.

Bislim Lakna mund të dallohej lehtë që është nga Kosova, falë dialektit të tij gegë.

Një nga aktivistët e devotshëm të Lëvizjes për Universitetin, ai ka protestuar për më shumë se një muaj, duke kërkuar kushte më të mira në arsimin e lartë në Shqipëri.

I lindur në qytetin e Gjilanit, ai është student i Arkitekturës në Universitetin e Tiranës. Por, së fundmi, i gjithë angazhimi, koha dhe energjia e tij është përkushtuar në përpjekjen për të anuluar Ligjin mbi Arsimin e Lartë në Shqipëri.

Studentë të organizatave të ndryshme po mblidhen rregullisht në Tiranë dhe në qytete të tjera për të protestuar kundër padrejtësive sociale dhe në veçanti për kushtet e mjerueshme të studentëve.

Ndër kërkesa të shumta, ata duan ulje të tarifave, rritje të buxhetit shtetëror për universitetet publike dhe më pak mbështetje shtetërore për universitetet private.

Për këto kërkesa, ata kanë dalë të pro-

Ervin Goci, pedagog në Fakultetin e Gazetarisë dhe Komunikimit në Universitetin e Tiranës. Foto: Eraldin Fazliu

Joana Merja, studentja 21-vjeçare e psikologjisë, duke protestuar para zyrës së kryeministrit. Foto: Ivana Dervishi.

Anita Lushi vazhdon të protestojë, pavarësisht faktit se nuk është një studente aktive dhe mbetet e papunë. Foto: Vincent Selamaj.

testojnë në rrugë që prej dhjetorit të kaluar.

“Edhe nëse nuk do të ketë më protesta, efekti i protestave të dhjetorit ka me u vërejtë tash e tutje,” tha Lakna për Prishtina Insight, me një ndjenjë krenarie.

Për Laknën, vendimi i kryeministrit shqiptar Edi Rama për të riformatuar kabinetin qeveritarë në fund të dhjetorit, kur Ministrja e Arsimit Lindita Nikolla dhe disa ministra të tjerë u shkarkuan nga detyra, nuk është masë e mjaftueshme.

“Ai nuk mundet vetëm të shkarkojë Nikollën,” tha Lakna, duke shtuar se suksesi i vërtetë do të ishte “të largohej gjithashtu edhe Rama”.

Lakna me kolegët e tij janë të vendosur të shohin edhe rrëzimin e Ligjit për Arsimin e lartë. “Kjo është beteja më e madhe politike që Rama ka pas ndonjëherë,” argumenton Lakna.

Kryeministri shqiptar fillimisht refuzoi të plotësojë ndonjë nga kërkesat e stu-

dentëve, duke i quajtur studentët protestues “ngelësa”.

Megjithatë, një muaj më pas, Rama duket më pak arrogant.

I zënë në frikë se protesta mund të zgjerohet në gjithë vendin, ai ndryshoi taktikë dhe filloi të bënte thirrje për dialog.

Vendimi i qeverisë për tarifa shtesë për provimet e përsëritura u tërhoq. Rama po ashtu lajmëroi se do të ulte tarifat për studimet e nivelit Bachelor.

Megjithatë, studentët mbeten të pakënaqur dhe kërkesa për të shfuqizuar Ligjin mbi Arsimin e Lartë që hyri në fuqi në qershor të 2015-tës, tani mbetet qëllimi kryesor i tyre.

Por nuk janë vetëm studentët që janë mosbesues ndaj qëllimeve të Ramës dhe përgjigjeve të tij ndaj krizës së fundit.

Ervin Goci, lektor në Fakultetin e Gazetarisë dhe Komunikimit, protestoi gjithashtu këtë të hënë përballë Kryeministrisë. Ai tha se vendimi për të përg-

jysmuar tarifat për studimet Bachelor mbetej “absolutisht i paqartë”. ”Si mund të përgjysmohen tarifat e studentëve pa e rritur buxhetin për arsimin e lartë?” pyet ai retorikisht.

“Studentët kontribuojnë më shumë se shteti,” shton ai, duke akuzuar qeverinë se ka braktisur arsimin e lartë.

Goci i ka përkrahur kërkesat e studentëve dhe ka ngritur vazhdimisht zërin kundër Ligjit mbi Arsimin e Lartë që kur ai u miratua në Kuvendin e Shqipërisë.

Ai është njëri nga 50 pedagogët e Fakultetit të Shkencave Sociale që ka nënshkruar deklaratën e solidaritetit në mbështetje të kërkesave të studentëve.

Për të, të qenit pedagog në Shqipëri është një përgjegjësi shoqërore shtesë që tejkalon detyrat e të qenit thjesht një akademik.

“Nga pedagog, ne detyrimisht kthehemi edhe në aktivistë e njerëz që luftojnë për kauza tjera,” thotë ai.

Janar 2019

për arkitekturë në Universitetin e Tiranës, thotë se protestat “i kanë mbushur sytë me lot”.

“Kur pashë që të gjithë ishin ngritur në këmbë… E kisha ëndërruar gjithmonë këtë,” tha Kokla për Prishtina Insight.

Kokla nuk është pjesë e ndonjë organizate studentore, por u bë e njohur për përballjen e saj të guximshme me kryeministrin Rama, gjatë një debati në Universitetin Politeknik të Tiranës në lidhje me krizën e studentëve.

Përfundimisht, Kokla e braktisi sallën, duke e akuzua kryeministrin Rama se po mbante një monolog.

“Rama duhet të plotësojë kërkesat tona dhe jo të vazhdojë me propagandë,” thotë ajo. “Ne nuk duam më propagandë.

Duam që kërkesat tona të përmbushen në tërësi.”

Studentët protestojnë në Tiranë për të kërkuar ulje të tarifave të studimit.

22 nëntor 2018. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

Erdi Berxulli, gazetar dhe student masteri duke protestuar në Fakultetin e Shkencave Sociale. Foto: Daniel Mucaku.

Studenti 25-vjeçar i arkitekturës Bislim Lakna duke iu drejtuar studentëve. Foto: Durim Pruthi.

Protestat e studentëve janë përkrahur jo vetëm nga anëtarët aktiv në jetën akademike.

Anita Lushi nuk është më studente, por e përkrah fuqimisht rrëzimin e Ligjit mbi Arsimin e Lartë, për të cilin ajo ka protestuar disa herë që nga viti 2015, që kur ligji u miratua, me aktivistët e Lëvizjes për Universitetin. Ndonëse e papunë, protesta i dha asaj shumë vullnet për të dalë në rrugë. “Nuk e ekzagjeroj nëse them se kjo është nga gjërat më të bukura që më ka ndodhur në jetë,” tha ajo për Prishtina Insight.

Ngazëllimi i Lushit nuk një rast i izoluar. Tranzicioni i Shqipërisë në demokraci nuk ka parë shumë protesta të tilla.

Erdi Berxulli, i cili po mbaron studimet e tij master për gazetari në Tiranë ndërkohë që punon edhe si gazetar në një nga portalet shqiptare, këmbëngul se fryma jo e dhunshme e protestave nga studentët tashmë ka arritur rezultate të mahnitshme.

“Protesta ishte më paqësorja që është organizuar ndonjëherë në Shqipëri. Pa dhunë dhe vandalizëm, por vetëm me pankarta, fjalë dhe ndonjëherë edhe me heshtje. Ne kemi arritur të rrëzojmë gjysmën e qeverisë,” thotë Berxulli i ngazëllyer, duke iu referuar ndryshimeve që pësoi qeveria në dhjetor.

“Vëllai im tani është në gjimnaz, por kur ai të vijë vitin tjetër për të studiuar në Tiranë, tarifat e tij do të jenë përgjysmuar.

Kjo është një arritje e përbashkët e gjithë neve,” thotë ai. Sfida e tij kryesore së fundmi ka qenë përshtatja e orarit të punës në mënyrë që të marrë pjesë në protestë.

“Në këto protesta, si asnjëherë më parë, studentët kanë triumfuar ndaj frikës,” tha ai për Prishtina Insight.

“Me asnjë lloj intimidimi, frike apo kërcënimi, aparati shtetëror nuk ka arritur ta ndalë ëndrrën tonë për një Shqipëri më të mirë,” vazhdoi ai.

Viosana Kokla, e cila vazhdon studimet

Ligji për arsimin shihet si favorizues i sektorit privat Ligji në fuqi për arsimin, me pak amendamente shtesë, u hartua në vitin 2008 nga qeveria e atëhershme e Partisë Demokratike, PD, dhe Lëvizja Socialiste për Integrim, LSI. Megjithatë, ligji u miratua vetëm në vitin 2015, nën koalicionin e qeverisë socialiste të Ramës dhe LSI-së.

Për Gocin, protestat e studentëve ilustrojnë problematikat e tjera të shoqërisë shqiptare të akumuluara që kur vendi kaloi në demokraci nga regjimi i egër i Enver Hoxhës.

“Ne po përballemi me një dramë sociale që ka shpërthyer, që për mua, e gjithë kjo i ka rrënjët në korrupsion dhe vendime arbitrare që merren nga qeveria dhe që ndan buxhetin me një stil totalitar sektorit privat dhe oligarkëve,” thotë Goci.

Lakna mbështet këto pohime, duke e quajtur hipokrit faktin që një parti e vetëquajtur Socialiste nxit politika komplet neo-liberale në sektorin e arsimit.

“Përmes këtyre reformave në arsimin e lartë, Rama ka dëshmuar ideologjinë e tij neo-liberale dhe partneritetin me biznesin e madh dhe oligarkët,” argumenton ai.

Një nga arsyet se pse studentët e kundërshtojnë me ngulm ligjin mbi arsimin është pikërisht përparësia që i jep ligji sektorit privat.

Kjo sepse si institucionet private të arsimit ashtu edhe studentët që studiojnë në to të mund të përfitojnë nga paraja publike.

Ndërkohë që paraja e shtetit shpenzohet për sektorin privat, kushtet e përgjithshme në universitetet publike mbeten të mjerueshme.

Gjendja e zymtë e konvikteve, mungesa e bibliotekave dhe hapësirave për të studiuar e socializuar kanë qenë përherë problem.

“Ne duhet të qëndrojmë nëpër kafene sepse në hapësirat universitare nuk kemi as rrjet WiFi,” tha Kokla.

Joana Meraja, një studente e psikologjisë, pajtohet me këtë, duke shpjeguar se mungesa e kartës së studentit tregon që të qenit student nuk ka asnjë avantazh në Shqipëri.

“Përveç tarifave të larta, studentët nuk kanë jetë sociale. Ne nuk kemi asnjë ulje për të shkuar në kinema apo teatër. Nuk ka hapësira të hapura për ne, përveç kafeneve, ku ne të mund të diskutojmë me kolegët tanë,” thotë Meraja.

15

Ndërkohë që shteti alokon para për sektorin privat të arsimit, tarifat e studimit në sektorin publik janë më të lartat në rajon.

Studimet master në Shqipëri kushtojnë nga 1,500 deri në 2,000 euro. Në Kosovë, tarifa e studimeve master në Universitetin e Prishtinës është 600 euro.

Në një nga pankartat në protestën e ditës së hënë shkruhej: “Ulni tarifat për studimet master!”.

Kokla tha se motra e saj nuk mundi të vazhdonte studimet master për shkak të tarifës së lartë.

“Motra ime nuk mundi t’i vazhdonte studimet e saj master për shkak të tarifave të larta,” pohoi ajo.

Protesta marrin një karakter më të gjerë emancipues Tarifa e lartë dhe kushtet e rënda në sistemin arsimor të Shqipërisë kanë sjellë vajzat në krye të protestës. Sipas Merajës, protesta për vajzat është një “luftë e dyfishtë”.

“Ne kemi një shoqëri patriarkale në të cilën gratë janë të shtypura jashtëzakonisht shumë dhe kur shton edhe tarifat e larta të studimit, gratë shndërrohen në viktimat më të mëdha të këtij ligji,” tha Meraja.

Ajo vjen nga Mamurrasi, një qytezë e vogël në veriperëndim të Shqipërisë. “Vajzat nga qyteti im kanë vetëm tre mundësi: të punojnë me rroga qesharake, të rrinë në shtëpi si shërbëtore ose të presin që babai t’u gjejë ndonjë burrë për t’i martuar,” thotë ajo.

Gjendja e vështirë e grave në Shqipëri ka frymëzuar gjithashtu Anita Lushin të marrë pjesë në protesta. “Tarifat e larta të arsimit prekin më shumë vajzat, sepse nëse tarifat rriten, në një familje me dy fëmijë, me një djalë dhe një vajzë, djali gjithnjë do të ketë avantazh për të vijuar studimet,” thotë ajo.

Varfëria, padrejtësitë sociale dhe norma e madhe e papunësisë kanë nxitur shumë shqiptarë të emigrojnë për të kërkuar të ardhme më të mirë gjetkë në Europë.

“Shqipëria ka para, por ato para nuk vijnë kurrë tek ne. Ka rritje ekonomike, por njerëzit nuk marrin kurrë asgjë,” ankohet Ervin Goci.

Sipas një studimi nga Universiteti i Saseksit, Angli, dhe hulumtuesi shqiptar Ilir Gedeshi, norma e emigrimit nga Shqipëria u rrit nga 44 për qind që ishte në vitin 2007, në 52 për qind në vitin 2018.

Për Gocin, gjendja e përgjithshme politike e ekonomike duhet të ndryshojë sepse vendi tashmë është në një udhëkryq.

“Nëse situata nuk ndryshon, shteti mund të bjerë dhe do të shohim akoma më shumë njerëz që largohen nga vendi; 300,000 janë larguar tashmë gjatë pesë viteve të fundit,” tha ai.

Por zhvillimet e fundit kane ngjallur entuziazmin për të kërkuar me më shumë ngulm ndryshim, një luftë të re kundër padrejtësive sociale dhe një përmirësim të jetesës.

“Që tani e tutje, kur të shkojmë në universitet për të folur për kushtet, ata nuk mund të thonë thjesht ‘Jo, kjo nuk është e mundur’. Kemi dhënë një shembull që studentët mund të ndërtojnë një Shqipëri më të mirë,” përfundoi Lakna.

16

Janar 2019

Media

Një kërkesë e Shoqatës së Botuesve për të ulur barrën fiskale për librin u mbështet me dashamirësi nga zëvendëskryeministri Erjon Braçe dhe deputetja Milva Ekonomi, por rezultati final duket se është një barrë shtesë fiskale e lehtë dhe një barrë shtesëadministrative e rëndë për shtëpitë botuese dhe librarët.

Qeveria vendos të “ndihmojë” librin duke rritur taksat Dy propozime për ndryshime ligjore të hartuara nga qeveria e kryeministrit Edi Rama parashikojnë regjistrimin e medias në internet dhe gjobitjen dhe mbylljen e saj nga një institucion i quajtur Këshilli i Ankesave pranë Autoritetit të Medias Audiovizuale

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

K

uvendi i Shqipërisë vendosi TVSH në masën 6% për shitjen e librave në nëntor 2018, pas një propozimi të deputetit Erjon Braçe, i cili thotë se synimi i tij ishte në fakt ulja e taksave për librin dhe jo shtimi i tyre. Por në mënyrë surprizë, propozimi i Braçes është përkthyer në ligjin final të miratuar në seancë plenare si vendosje e TVSH mbi librin, gjë që në fakt nuk ishte kërkuar as nga Ministria e Financave në propozimet fillestare.

Që nga koha kur Shqipëria vendosi për herë të parënjë ligj për Tatimin mbi Vlerën e Shtuar në vitin 1995, maxhorancat e ndryshme parlamentare kanë qenë gjithmonë mbështetëse të lehtësimit sa më të madh të mundshëm të botuesve dhe librarëve nga taksat.

Ligji i TVSH-së është ndryshuar shumë herë që nga ajo kohë, por libri ka vijuar të mbetet pjesë e nenit 53 të ligjit, që mbart mallrat dhe shërbimet e përjashtuara nga TVSH. Kjo duket se ka ndryshuar nga 1 janari 2019 kur një dashamirësi tjetër për librin nga ana e ligjvënësve, pavarësisht se synonte reduktimin e barrës fiskale për librin, solli në praktikë vendosjen e TVSHsë, duke krijuar pasiguri fiskale për botuesit dhe librarët.

Ligji i ri, i cili ka hyrë në fuqi zyrtarisht nga 1 janari 2019, sanksionon që libri hiqet nga lista e mallrave të përjashtuar të renditura në nenin 53 dhe të vendoset në nenin 49, ku renditet lista e mallrave me TVSH të reduktuar në masën 6%.

Shoqata e Botuesve të Shqipërisë, një organizatëqë përfaqëson disa nga shtëpitë botuese kryesore në Tiranë, ka kërkuar që nga viti 2006 që përveç shitjes së librit, TVSH zero të zbatohet edhe për furnizimet e kryera në funksion të prodhimit të librit, të tilla si shtypshkrimi, energjia elektrike, etj. Shqetësimi kryesor i botuesve deri më sot ishte detyrimi për të paguar 20% TVSH në shtypshkronjë sa herë që botohet një libër. Në kushtet e tirazheve të ulëta, shtypshkronja është një kosto relativisht e lartë për botuesit, e cila varion në 20 deri në 30% të çmimit të shitjes së librit.

Afro dy javë pasi ligji i ri ka hyrë në fuqi, Petrit Ymeri, kryetar i Shoqatës së Botuesve, i tha BIRN se për të mbetej e paqartë se si do të zbatohet ndryshimi në praktikë.

“Ne morëm pjesë në mbledhjen e Komisionit Parlamentar për Edukimin dhe Mjetet e Informimit Publik,të ftuar pas letrës sonë drejtuar Komisionit të Ekonomisë dhe komisionit të Kulturës dhe Ministrave përkatës të Kulturës dhe të Ekonomisë,” tha Ymeri për BIRN. “Në letrën tonë ne kërkonim përmirësimin e sistemit fiskal. Specifikisht uljen dhe

Kryeministri, Edi Rama. Foto: LSA

barazinë e TVSH në blerje dhe në shitje dhe uljen e tatimit mbi honoraret”, shtoi ai.

“Për situatën aktuale, jemi interesuar zyrtarisht në DPT dhe me sa kuptojmë ne, tatimet janë në pritje të udhëzimit të Ministrisë së Financave. Mendimi i ekspertëve është që ky duhet të jetë 6 % në të dy krahët,” shtoi ai.

Por në një përgjigje për BIRN, tatimet e lexojnë situatën ndryshe. Ata thonë se TVSH për furnizimet e librit do të vijojë të jetë 20% dhe TVSH në shitje të librit do të jetë 6%.

Ngatërresa duket se filloi me kërkesën e botuesve në komisionin parlamentar të Edukimit. Në relacionin e këtij komisioni, relatorja Milva Ekonomi i rekomandohet seancës plenare “të shohë mundësinë” për të plotësuar këtë kërkesë të botuesve.

Deputeti ErjonBraçe shkoi më tutje duke bërë një propozim 24 orë para seancës plenare më 30 nëntor 2018.

“Shkalla e reduktuar e tatimit mbi vlerën e shtuar, e cila aplikohet për furnizimin e librit dhe furnizimin e mallrave të destinuara për t’u përdorur vetëm për realizimin e veprimtarisë së prodhimit të librit është 6 për qind,” shkruhet në propozim.

Ndonëse nga propozimi duket se botuesit morën atë që kërkuan, përkthimi i propozimit në ligj nuk ishte një reduktim në masën 6% të TVSH-së së furnizimeve për librin, por një vendosje e TVSH-së 6% mbi shitjen e librit ndërkohë që TVSH-ja për furnizimet mbeti 20%. Sipas variantit final të ndryshimit ligjor të botuar nga Kuvendi, TVSH për “furnizimin e librave” është 6% ndërsa në listën e mallrave dhe shërbimeve të përjashtuara nga neni 53 i ligjit fjalët “dhe i librave”, hiqen.

Por për Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve, situata duket më e qartë.

“Subjekti, llogarit 6% TVSH-në në shitjen e librave, ndërkohë që zbret 20 % TVSH-

Kjo duket se ka ndryshuar nga 1 janari 2019 kur një dashamirësi tjetër për librin nga ana e ligjvënësve, pavarësisht se synonte reduktimin e barrës fiskale për librin, solli në praktikë vendosjen e TVSH-së, duke krijuar pasiguri fiskale për botuesit dhe librarët.

në e paguar në blerjen e mallrave dhe shërbimeve në funksion të shitjes së librave,” thanë tatimet në një përgjigje me email për BIRN. “Tatimi mbi Vlerën e Shtuar nuk është kosto për subjektin tregtar, pasi ai e zbret TVSH-në e paguar në blerje, madje zbritja e TVSH-së është e plotë (20%), pavarësisht se TVSH-ja në shitje është me shkallë të reduktuar (në rastin e librave, 6%)”, shkruajnë tatimet.

Kjo do të thotë se shtypshkronjat do të vijojnë të mbajnë TVSH 20% për botuesit, të cilët nga ana e tyre, do t’i faturojnë 6% TVSH librarëve dhe këto të fundit, blerësve.

Ndonëse 20% duket më i lartë se 6%, në tregun e librit kjo përkthehet në një situatë ku kostoja totale e taksave rritet pak, ulet pak ose qëndron njësoj, ndërkohë që barra administrative e shtëpive botuese dhe librarive shtohet shumëfish.

Shumica dërrmuese e kostos së një libri përbëhet nga shërbime që nuk i nënshtrohen tatimit mbi vlerën e shtuar, të tilla si komisioni i librarit, zakonisht 25-30% e çmimit të shitjes, kostoja e përkthimit apo e

të drejtës së autorit, e redaktimit apo korrektimit, 30-40% të tjera dhe në fund, kostoja e shtypshkrimit, e cila varion në 20-30% të çmimit të shitjes. Për rrjedhojë, ndërsa botuesve me të vërtetë do t’u njihet TVSH e zbritshme mbi koston e botimit, atyre do t’u duhet gjithsesi të paguajnë TVSH në shitje. Në totalin e kostos së një libri, nëse shtypshkrimi me TVSH është sa 20% çmimit të shitjes, TVSH e zbritshme është e barabartë me 4% të çmimit final të shitjes së librit dhe vendosja e TVSH-së në shitje në masën 6% nënkupton një rritje neto të barrës fiskale mbi librin në masën 2%. Në rast se kostot e furnizimeve me TVSH për librin janë sa 30% të çmimit të shitjes, atëherë TVSH e vendosur mbi librin është e barabartë me TVSH-në e zbritshme. Vetëm në raste të rralla, kur kostoja e shtypshkrimit dhe furnizimeve të tjera me TVSH është më e lartë se 30%, për botuesit regjimi i ri fiskal sjell një ulje të vockël të barrës fiskale.

Rritja apo ulja e barrës fiskale në varësi të librit është vetëm një nga shumë problemet që pritet të krijojë sistemi i ri. Barra administrative për mbajtjen e saktë të librave të shitjeve e të blerjeve dhe llogaritjes së detyrimeve të TVSH-së në shitje e TVSH-së në zbritje në blerje janë një telash i ri për librarët dhe botuesit, të cilët jetojnë në një treg në përgjithësi të varfër.

Botimi dhe shpërndarja e shitja e librit është sakaq një biznes i vështirë në Shqipëri, ku kostoja e librit është e lartë në krahasim me të ardhurat e pakta të popullsisë.

Shqetësimi tjetër i botuesve është edhe shpejtësia me të cilën ndryshimet ligjore hynë në fuqi. Ndonëse ligji ka hyrë në fuqi më 1 janar, Ministria e Financave nuk e ka publikuar ende udhëzimin për zbatimin e këtij ligji dhe librarët e botuesit nuk janë në gjendje të dinë se si duhet të veprojnë.

Libri është një produkt që shitet rrallë dhe aktualisht në qarkullim gjenden libra që janë botuar mbi një dekadë më parë. Për botuesit është e paqartë se si duhet të veprojnë me librat për të cilat kanë paguar në të shkuarën TVSH në shtypshkronjë por që shiten pas hyrjes në fuqi të TVSH-së në shitje.

Telashe pritet të shkaktohen nga ligji i ri edhe për shqiptarët që blejnë libra në internet. Ndërsa deri tani blerësit nga Shqipëria nuk kanë paguar TVSH për librat e importuar, tani e tutje do të duhet të paguajnë 6% për çdo pako libra me vlerë më të lartë se 22 euro. Edhe në këtë rast, përveç rritjes së barrës fiskale, problemi tjetër është rritja e “barrës administrative”. Aktualisht librat e blerë jashtë Shqipërisë shpërndahen pa taksa në zyrat e postave në të gjithë vendin. Por mallrat e taksueshëm duhet të tërhiqen vetëm në një zyrë të Posta Shqiptare në Kinostudio, gjë që do të thotë kokëçarje shtesë për lexuesit, përveç taksave.

No.

41

January 2019 Monthly

Wiretaps Expose Organized Crime’s Role in Rigging Elections As Albania gears towards a new election campaign, transcripts and documents of two investigations of the Serious Crimes Prosecutor’s Office obtained by BIRN, reveal the involvement of organized crime in vote-rigging.

Mayor of Durres, Vangjush Dako. Photo: Facebook.

ANALYSIS

INVESTIGATION

With Greek Vote, a Balkan Odyssey Ends

Bombs and Bullets: Fear and Loathing in North Kosovo

An historic agreement to change the name of Macedonia has brought to an end a decades-long dispute, but stirred nationalist anger in the process.

A year after the murder of Kosovo Serb politician Oliver Ivanovic, a slew of gun and bomb attacks in Kosovo’s lawless north remain unsolved.

18

January 2019

INVESTIGATION

Wiretaps Expose Organized Crime’s Role in Rigging Elections As Albania gears towards a new election campaign, transcripts and documents of two investigations of the Serious Crimes Prosecutor’s Office obtained by BIRN, reveal the involvement of organized crime in vote-rigging.

KLODIANA LALA | BIRN | TIRANË

I

n the third floor of the Serious Crimes Prosecution building, the offices of two prosecutors heading the investigations in the cases numbered 339 and 339/1 are drowning with documents.

Hundreds of folders are scattered on top of tables and the floor, while a series of CD boxes with wiretaps has yet to be transcribed.

On top of one of the boxes a note in handwriting reads: “corruption and vote-rigging, 42 CDs.” A floor below, four deputy prosecutors transcribe wiretaps dating back to 2016. Although there isn’t yet a clear count, dozens of CDs with wiretaps have yet to be transcribed.

Investigative file 339 started in 2016 by intercepting members of a organized crime syndicate headquartered in the town of Shijak and with ties across Albania, involved in heroin and cocaine trafficking.

Wiretaps of the “Avdylaj” group expanded the investigation’s circle to a number of officials and two former Socialist Party MPs, who have now been accused of corruption and property fraud.

Set apart in 2017, only the ‘tip of an iceberg’ has been revealed out of case file 339/1.

However, some if its contents obtained

by BIRN shed light on organized crime’s influence in the 2017 parliamentary elections in Durres, Kavaje and Lezha, a warning sign as the country gears up for a new election campaign in the summer without an electoral reform in place.

Case-file documents and wiretaps obtained by BIRN suggest that members of the Avdylaj group were involved in vote-rigging in the June 2017 parliamentary elections on behalf of the mayor of Durres, Vangjush Dako.

The wiretaps also reveal a long lasting relationship between Dako and the Avdylaj brothers, whose ‘contribution’ during the campaign seems to have been rewarded with access to key local institutions.

The involvement of the ‘Avdylaj’ group in vote-rigging is not a singular case. A second investigation of the Serious Crime Prosecutor’s Office - began following a complaint from the opposition Democratic Party over vote rigging allegations during the September 2016 early elections in Di-

bra, also exposed people with criminal records and the local state apparatus in vote-buying.

The recruitment of organized crime to rig elections is considered one the main reasons Albanians have lost faith in the electoral process.

The opposition has accused Prime Minister Edi Rama of turning collusion with organized crime into a strategy to stay in power, while election experts warn that the role of criminal gangs in certain areas of the country is bigger than that of political parties.

The Serious Crime Prosecutor’s Office officially confirmed the probe into the involvement of the ‘Avdylaj’ crime syndicate in the electoral process and corruption in various sectors of the administration. In October 2018, the Prosecutor’s office also acknowledged that mayor Dako was also under investigation; however, without specifying for what.

Dako has not denied talking on the phone with the Avdyli brothers and has described the wiretaps as campaign outreach with supporters.

However, queried by BIRN Dako refused to comment on his lasting relationship with the Avdyli brothers, how they had helped during the elections and how, if any help was repaid by favors.

“I have yet to be questioned by the prosecutors,” Dako said.

Ballots, luncheons and traffic of influence Before meddling with mayor Dako and local politics in the region of Durres, Astrit Avdyli, the 45-years old accused by the Serious Crimes Prosecutor’s Office as the head of a drug trafficking syndicate, had other problems.

Convicted with 16 years of imprisonment for a murder committed in 1997, Avdyli successfully led a ten year judicial battle for early release from the prison of Shenkoll.

Court records show that Astrit Avdyly was released after 13-years of imprisonment, after being diagnosed with “depression and suicidal tendencies.”

He was released from prison on March 2nd 2016, after the Supreme Court ruled that staying inside a cell risked his life.

However, data obtained by BIRN show that a few months after, Avdyli was under investigation for involvement in narcotics trafficking.

For two-years and a half, the Serious Crimes Prosecutor’s Office carried out hundreds of hours of wiretaps while rotating three groups of case prosecutors, up until October 2018 when it charged 44 people with drug trafficking, property fraud and undue influence on public officials.

“The criminal activity was headquartered in town of Shijak, with key referrals the Avdyli brothers…who would supply the

hard drugs, mainly heroin and cocaine across the national territory,” write prosecutors Dritan Prenci and Vladimir Mara in the indictment.

However, drug trafficking was not the only illicit activity the Avdyli brothers were involved.

Wiretaps obtained by BIRN, which are part of the case file 339/1, show that Altin Avdylaj, also known with the nickname Nicja, has been in constant communication over the phone with the mayor of Durres, Vangjush Dako, from January 2017 to February 2018. The wiretaps also reveal that the Avdyli brothers had lunch at least twice with the mayor in the beginning of 2017.

The relationship of the Avdyli brothers with the mayor peaked ahead of the June 2017 parliamentary elections, when a wiretap leaked to the media reveal the gangs involvement in the elections.

In the evening of June 24th, Altin Avdyli has been wiretapped discussing over the phone with an unknown person, which promises six votes and asks him “to tell Vangjush to give them some money for their votes.”

Two days after the elections, on June 27th 2017, Dako has been taped while talking on the phone with Altin Avdylaj and asks to meet his brother, Astrit. According to the transcript, Dako tells him: “I want to meet him, to thank him and to ask him for something…”

A prosecutor with knowledge of the investigation, who spoke on condition of anonymity, told BIRN that crime boss Astrit Avdylaj would not talk to mayor Dako through his phone, but through third parties. The prosecutor said that the leak in the media of the news of the intercepts in November 2017 hurt the investigation. However, the conversations were interrupted only temporarily.

“There are dozens of taped conversations,” the prosecutor said. “They speak mainly of meetings to lunch and dine. They

January 2019

19

BIRN has learned as part of this case the Serious Crime Prosecutor’s Office has place under investigation officials of the police departments of Diber and Bulqize, of the local tax office, the transportation and education department, all suspected of illegal involvement in the electoral process by promising jobs in exchange of votes.

The police file of Astrit Avdyli.

However, similarly to case file 339/1, even the investigation in this case of vote-rigging in Diber has been thwarted by the large volume of wiretaps - 60 CDs have yet to be transcribed.

Electoral debacle The involvement of people with criminal backgrounds in the elections in Albania is not a new phenomenon. Since the collapse of the communist regime and the first pluralistic elections were held, political parties have tried from time to time to involve ‘muscle’ for an edge in the campaign.

The transcript shows the luncheon between Dako and Avdyli’s brothers.

Mayor of Durres, Vangjush Dako during a Socialist Party meeting. Photo: LSA

would communicate even for mundane stuff,” he added.

The wiretaps obtained from BIRN show that Dako was not the only official who cultivated a relationship with the Avdyli brothers.

A number of local officials in key institutions like INUK, the department of irrigation and drainage, the department of port security and even of the Aleksander Xhuvani University, have been wiretapped while talking to the Avdyli brothers, while the later sought different favors.

The municipality of Durres is only one of the areas of influence of the criminal syndicate. Data from the investigation shows that they were also involved in the area of Kavaja, through ties with former head of the Socialist Party Gentian Daja and ex-mayor Elvis Rroshi.

Their reach also involved ties in the region of Lezha, when in one of the wiretaps the brother of the former Socialist MP Arben Ndoka, is caught discussing buying votes.

“From the interception of the cell phones used by Gjevi Ndoka, it is evidenced that he in conjunction with other people, before and during the electoral campaign has actively offered voters money in exchange for their vote for Socialist Party candidates,” the indictment against the Avdyli gang reads.

However, not all vote-buying efforts went smoothly.

A phone call wiretapped two days after the elections, on June 27th 2017, which the prosecutor’s indentify as the area of Kavaja, highlights the pressure on a voter to return back the money paid.

“That thing has been filmed. Miri should give the money back, this discussion is over,” said one of the callers.

“We give you money to solve problems, we don’t give money and then you don’t vote for us,” he added, asking for his money back urgently.

The Diber Machinery Since the 2013 parliamentary elections the accusation over ties between politics and crime and the involvement of organized crime groups in the elections has dominated public debate in Albania.

The opposition Democratic Party intensified these accusations in the run up to the local elections in 2015 and particularly during the June 2017 parliamentary elections – when the Socialists single-handily won a mandate to govern the country.

Allegations of vote buying have also been reflected in the latest OSCE/ODIHR report.

“There were widespread allegations of vote-buying during the campaign.58 In the aftermath of the elections, both the DP and SMI reiterated their claims to the OSCE/ ODIHR EOM that a massive, wide-ranging vote-buying operation had taken place. Both pointed to some concrete cases, but, in the absence of sufficient conclusive evidence, did not present any legal challenges to the results. They nevertheless maintained their firm assertion that the extent of vote-buying was linked to large amounts of money available from criminal drug cultivation,” reads the report.

The Socialist Party and Prime Minister Edi Rama have denied repeatedly the accusations, considering them alibis of the opposition for the poor election result.

However, another investigation of the Serious Crimes Prosecutor’s Office, began in 2016 after a complaint of the Democratic Party for vote-rigging in Diber, raises suspicion on the involvement of local officials and people with criminal backgrounds in vote buying, promises of jobs for votes and in a few cases threats.

Investigation nr.148/2016 relates to the early local elections held on September 11, 2016 in Diber to elect the mayor who would

Two days after the general elections of 25th June 2017, vote-rigging presure is still present.

replace Shukri Xhelili – who was fired after secretly being taped asking sexual favors in exchange for a job.

However, the ballot contests that saw as a winner the Socialist Muharrem Rama, were muddled by accusations of vote-buying and the involvement of people with a questionable past in the elections.

Ahead of the polls the Democratic Party filed charges against a dozen local officials from the police, OSHEE, the education department, tax officials and Ymer Lala – a person with a controversial background and strong ties to the area.

However, experts that monitor the electoral process in Albania warn that the involvement of organized crime has expanded since 2013 and has become more sophisticated.

The executive director of the Institute for Political Studies, Afrim Krasniqi, says that during the 2017 elections the influence of criminal groups in certain areas of the country was bigger than that of traditional political parties.

Among these problematic areas Krasniqi ranks Diber, Elbasan, Shkoder, Durres, Kavaja and Lezha.

“At first we had the sponsorship of crime gangs of local politicians and then we moved to the nomination of criminal elements in the polls. In the third phase that we are now, we see both phenomena,” Krasniqi said.

Dritan Taulla, deputy head of the KRIIK center argues that the ties between crime and politics have become stronger with the evolvement of criminal activity and the economic empowerment of those involved in crime.

“The forms crime is involved in politics have evolved. In 2013 we saw a large number of people of criminal backgrounds appointed in office - including parliament, which led to the need for the so called decriminalization process,” he said.

However, two and a half years after the complaint, the case number 184/2016, has been rotated among several prosecutors and has not been finalized. Ex- prosecutor Gentian Trenova, who first probed the case, recalls that after the charges were filed, 20 suspects were placed under surveillance.

Experts like Krasniqi and Taulla highlight different types of involvement of organized crime in elections, which involve the financing of a certain candidate, or direct involvement in vote-buying or voter intimidation. In recompense they receive political immunity from persecution and economic privileges.

The involvement of organized crime in politics is blamed also for the loss moral integrity of the political process. The experts point to the wiretaps of mayor Dako and his reaction as sidestepping political morals, responsibility and accountability.

“During the 8th , 9th and September 10th 2016, dozens of phone calls were wiretapped, where among other things vote-buying was discussed,” Trenova said, while adding that among them were also high officials of the Socialist Party.

“The lack of reaction from the party that has nominated mayor Dako, suggests that this not his personal approach,” said Taulla.

Krasniqi agrees, arguing that ties between crime and politics have damaged the state and its integrity.

Trenova left the case after being transferred from the Serious Crimes Prosecutor’s Office to the Tirana Appeals Prosecutor’s Office and the case currently is being handled by Prosecutor Klodian Braho.

“They have propelled the idea that in a democracy everything is for sale,” he said.

“Today, people believe that elections cannot be won without the support of these [criminal] groups,” Krasniqi concluded.

20

January 2019

NEWS

Albania’s Rama Slams “Garbage” Voice of America After Exposé Edi Rama hits out at Voice of America after an investigation into alleged political hiring in the prison system, unbowed by criticism of his treatment of the media.

Rama Declares Himself Albania’s Temporary Foreign Minister

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbanian Prime Minister Edi Rama, already under fire from international media watchdogs over restrictive media legislation, has accused the US Congress-funded Voice of America of broadcasting “from the garbage bin” after the outlet’s Albanian service published an investigation into how his party allegedly manipulated hiring in the prison system.

Rama spoke out on his official Twitter account within hours of the investigation being published on Monday evening by VOA and BIRN Albania, declaring it “babble” and an “attack on those who are working their utmost against wrongdoing.”

“The day has come when Voice of America speaks from the garbage bin of Tirana, telling tales on others based on trivial phone calls,” Rama tweeted. “Go and verify the documents of the competition,” he wrote, and signed off with a vomiting emoji.

The report was written by Aleksandra Bogdani, an investigation journalist for BIRN Albania, and published simultaneously by VOA and BIRN Albania.

It was based on the leaked transcripts of recorded conversations between the former director of Albania’s penitentiary system, Arben Cuko, a number of MPs of Rama’s ruling Socialist Party and other state officials who appear to discuss how to fix hiring in the prison administration in favour of Socialist Party supporters.

Party lists In one such conversation, Cuko, who is also a former Socialist Party MP and who was arrested in October on corruption charges, is heard telling another person that the party sends him lists of candidates for vacancies in the prison system.

“Gerti, everything is currently blocked at the office of the Prime Minister and I don’t know when I’ll be able to move forward,” Cuko says, according to the transcript.

“Keep in mind that Lushnja [prison] has no vacancies, Fieri has 20 but they sent 200 people. In the test 1,358 people took part and they were all from party lists.”

Rama has repeatedly used epithets and insults to dismiss local media reports or criticism of his government.

In December, four international media freedom organisations sent him an open letter demanding he withdraw proposed legislation designed to tackle what Rama says is media ‘defamation’, saying the planned measures would have a “chilling effect on online media.”

Attacking Voice of America, however, risks hitting a nerve with many Albanians,

Following a dispute with President Ilir Meta over the new Foreign Minister, Prime Minister Edi Rama on Monday said he would temporarily take over the job himself.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

Albania Prime Minister Edi Rama. Photo: LSA

In one such conversation, Cuko, who is also a former Socialist Party MP and who was arrested in October on corruption charges, is heard telling another person that the party sends him lists of candidates for vacancies in the prison system.

“Gerti, everything is currently blocked at the office of the Prime Minister and I don’t know when I’ll be able to move forward,” Cuko says, according to the transcript.

who consider the United States their country’s greatest ally.

Lulzim Basha, head of the opposition Democratic Party, called Rama’s tweets “shameful”.

“The attack against VOA is a shameful and desperate act by someone who is degraded by corruption and links with crime,” he said. “To protect money and power he is ready to attack and denigrate anyone.”

‘Vitjona has been recruited’ According to the transcripts, in one case, on April 30 last year, an employee of the prime minister’s office called Cuko on the orders of Rama’s chief of staff, Vali Bizhga, asking him about the procedure of hiring one recommended person.

“I spoke with Ms. Bizhga about half an hour before and I told her, Vitjona [sic] has been recruited,” Cuko said, according to the transcript.

Bizhga confirmed the content of the conversation, but told the journalist, Bogdani, that she had intervened in the hiring only at the request of a group of nuns from the Mother Theresa order who were trying to find jobs from disadvantaged young people.

Sister Tereza Maria from the Mother Theresa mission in Tirana confirmed for BIRN that such a meeting took place the prime minister’s office.

“The meeting was private. I asked for help for a group of jobless youngsters,” said Mother Tereza Maria. “Vitiona was the only one that got a job.”

Rama’s office did not reply to a written request for comment on the rest of the allegations in the story.

Four other Socialist Party MPs were also named in the transcripts and appear to ask for favours from Cuko, who is currently under house arrest awaiting trial.

lbanian Prime Minister Edi Rama on Monday said he would take over the position of Minister for Europe and Foreign Affairs, following a row with President Ilir Meta on the nomination of Gent Cakaj as the new minister.

Meta refused to decree Cakaj, claiming he “lacked credibility” for the high-profile job. Since the dispute blew up last Thursday, Meta and Rama have exchanged angry words on social media.

“The President has not decreed the dismissal of the Foreign Minister,” Rama wrote on Twitter on Monday, adding that the legal deadline for the President to do so had already expired.

“This is another violation of the constitution, which will be dealt with along others in the new Constitutional Court.

Up to that day, which will come soon, I will be de jure in this position because we do not have time to lose in search of a president,” he added.

It is unusual for a prime minister in Albania to hold another ministerial portfolio. However, previous presidents have never rejected the prime minister’s choices for ministers. The constitution does not give the President such powers.

However, Meta last October refused to appoint a new Minister of Interior and last week blocked the new Foreign Minister as well.

The constitutional court cannot rule on such conflicts currently, as the ongoing vetting process prompted most of its judges to retire, or get fired, for unjustified wealth or links with suspected criminals.

The process of nominating new members of the court is expected to last months.

Meanwhile, Albania along with Macedonia awaits the decision of the European Council on whether to open membership negotiations or not. The decision is expected in June.

President Meta was elected to his post with support of Rama’s Socialist Party in April 2017. However, only months later, Meta’s former party, the Socialist Movement for Integration, now headed by his wife Monika Kryemadhi, was ousted from the ruling coalition.

Now in opposition, it has repeatedly called on protesters to bring Rama’s government down.

Meta has not just refused to nominate Cakaj as Foreign Minister. In an unusual Facebook post on Friday, Meta claimed he would not bow to Rama, adding a long list of crimes supposedly committed by Rama.

“The one who dares to threaten prosecutors, judges, police officers, opposition and witnesses, the one who orders the falsification of public procurement tenders, made a fatal mistake by threatening the President of the Republic,” Meta wrote, without mentioning Rama by name.

“There is no any power in the world that can blackmail the President,” he added.

January 2019

21

NEWS

OTE Sells Telekom Albania to Bulgarian Businessmen Deutsche Telekom’s subsidiary in Greece, OTE, is selling its shares in the second-largest mobile operator in Albania to the Bulgarian investor Spas Roussev and the Albanian-Bulgarian investor Elvin Guri for 50 million euros.

MARTIN DIMITROV, GJERGJ EREBARA | BIRN | SOFIA, TIRANA

Deutsche Telekom’s Greek subsidiary, OTE, is to sell the whole of Telekom Albania to Bulgarian Vivacom owner Spas Roussev and an Albanian-Bulgarian businessman, Elvin Guri, OTE said on Wednesday in a press release.

Roussev is a controversial figure in Bulgaria who boasts a long history of links with Bulgarian politicians and Russian financiers, having participated in key deals with Russian banks.

His telecommunications company Telelink has a strong foothold on the market in Bulgaria. His most significant purchase by far came in 2014-2015 when he bought Vivacom, one of the three largest mobile networks in the country, in a consortium with VTB Capital and the Delta Company of ex-finance minister Milen Velchev.

Velchev and Roussev share a history dating back at least to the early 2000s, when he, Velchev and Ivan Todorov, a convicted smuggler who was later killed, were pictured on a yacht in Monaco that Roussev had hired to watch the F-1 race.

At the time, Roussev said he, Velchev and other politicians only “happened to be” on the same boat as Todorov to watch the race, and they only spoke briefly.

“One reason why I am not in politics is to be able to freely communicate with all sorts of people,” he told the Trud newspa-

“We want books, no Google translate”. Albanian students protests in Tirana

Telecom shop in Tirana. Photo: Ivana Dervishi

per, as quoted by Dnevnik.bg Roussev was seen as the “godfather” of a number of young financiers in Bulgaria, including Velchev, who he brought back from London in the 2001-2005 period, when then prime minister Simeon Saxe-Coburg-Gotha was seeking young talent for his government.

The businessman also has interests in the hotel business after purchasing the Radisson Hotel in Sofia and part of Hilton-Sofia, in 2012 and 2013, respectively.

He is also owner of the Sofia soccer club Levski. His purchase of this was seen as a

political gesture designed to aid the successful completion of the Vivacom deal.

Telekom Albania was first founded in 1995 as publicly-owned mobile operator named Albanian Mobile Communications, AMC. It was privatized in the 2000s and bought for 85 million US dollars by Cosmote, the mobile operator of the Greek telecommunications company OTE. AMC had become a very profitable company in Albania, recording net profits of up to 12 billion leks, equal to about 100 million euros, in 2009.

Albania’s competition authority investigated the company repeatedly along with other mobile operators for possible collusion or abuse of power.

It ended up in German hands indirectly via OTE’s German parent company Deutsche Telekom. It was rebranded Telekom Albania in 2015.

The last few years were difficult for Albania’s mobile operators, as the market became saturated, and as internet use replaced conventional networks for many long-distance communications.

Regulatory measures undertaken by Albania’s communications authority also increased competition.

In 2017, the revenues of the three mobile companies operating in Albania, Telekom Albania, Vodafone and Albtelecom, fell by almost 9 per cent to 257 million euros. Telekom Albania, however, recorded 44 billion leks of undistributed profits, equal to 352 million euros, for 2017, according to its financial statement.

Last November, Albania’s government was accused of “helping oligarchs” by unexpectedly cutting taxes on company dividends to 15 to 8 per cent.

Albanian President Ilir Meta refused to decree the law on 20 December, claiming it was unconstitutional. Edi Rama’s Socialist-led government dismissed the claim, however, and voted down Meta’s decree.

US Balkan Allies Recognise New Venezuela President Two of Washington’s closest friends in the Balkan region, Albania and Kosovo, have recognised the new self-declared president of Venezuela, Juan Guaido – in line with a host of other US allies around the world.

DIE MORINA | BIRN | PRISTINA

S

hortly after Venezuelan opposition leader Juan Guaido declared himself the rightful President of the country, instead of incumbent Nicolas Maduro, Albania and Kosovo joined a host of other countries around the world in recognising his claim.

The Prime Minister of Albania, Edi Rama, said that Albania recognised the act.

“On behalf of the people of #Albania I wish Juan Guaido and the brave Venezuelans success in getting rid of the illegitimate power that has turned their country into a hell for its own people,” he wrote on Twitter.

Guaido has declared himself president with the strong support of the United States, Canada, Brazil and most other countries in Latin America, with the ex-

ception of Mexico, Cuba and some other left-wing states supporting Maduro’s Socialist regime.

Kosovo followed promptly in the wake of its key US ally, despite Venezuela not having recognised Kosovo’s independence.

Foreign Minister and Deputy PM Behgjet Pacolli wrote on Thursday: “On behalf of the people and government of Kosovo to Juan Guaido and the people of Venezuela: we wish you all the best in your path to restore democracy and we stand with you until #Libertad is restored.”

The UK Guardian has reported that the US President Donald Trump has warned that “all options are on the table” if Maduro, who has held power since 2013, responds with fresh force to the opposition. At least 13 people have died in Caracas in protests in recent days.

Juan Guaido during a rally in Venezuela.

US vice-president Mike Pence stated that the US would use “the full weight of our diplomatic and economic pressure” against the Maduro regime.

US officials said Washington would look at ways to transfer Venezuela’s assets and oil revenues to Guaido and to the

opposition-run national assembly, the Guardian reported.

Maduro has presided over growing economic chaos in once wealthy Venezuela. The flow of economic refugees out of the country, fleeing chronic food shortages and power outages, and now numbering over 3 million people, has panicked neighbouring countries. Inflation is running at several million per cent.

EU Council President Donald Tusk lent support to the US decision, saying that “unlike Maduro” Guaido’s National Assembly has “a democratic mandate from Venezuelan citizens.”

But Russia, Iran, Syria and China have thrown their weight behind Maduro, with the Kremlin accusing the US or orchestrating an attempted coup.

China and Russia have lent Venezuela huge sums, which might be at risk if the regime in Caracas changed hands.

22

January 2019

ANALYSIS

With Greek Vote, a Balkan Odyssey Ends An historic agreement to change the name of Macedonia has brought to an end a decades-long dispute, but stirred nationalist anger in the process.

MARIA SIDIROPOULOU | BIRN | ATHENS

W

hen Greek lawmakers began debating an historic agreement with neighbouring Macedonia this week, there was a moment of solidarity hardly in keeping with the division, dispute and unrest triggered by the deal.

MPs of the ruling socialist SYRIZA party broke into applause for a fellow lawmaker from across the aisle in the opposition conservative New Democracy after he took to task the right-wing Golden Dawn party over its neo-Nazi ideology.

It was a fleeting moment of unity in an otherwise turbulent and tense period for Greece.

Two days later, New Democracy stood against SYRIZA’s deal, but it passed anyway, by 153 votes to 146, against a backdrop of angry, sometimes violent, street protests.

The June 2018 agreement, by which Macedonia will change its name to North Macedonia in exchange for Greece dropping its veto on the country’s NATO and European Union integration, will go down as an historic moment for the Balkan peninsula, a peaceful resolution to an intensely bitter 27-year-old dispute.

But the anger it has unleashed will not pass easily, coming on the back of years of humiliation and bitterness in Greece over the tough terms imposed by Berlin and Brussels in exchange for sparing Athens from financial ruin.

“The positive thing is that we finally have, after almost three decades, a mutually acceptable solution,” said journalist and political analyst Pavlos Tsimas, who has closely covered the issue throughout his career.

But, he said, “Mr. Tsipras excluded from the conversation all other Greek political parties… An agreement that could have had a solid political consensus in Greece is now being treated with mistrust, opening up wounds that had been closed for years.”

“A majority of the public is hostile to it, and that’s a bad omen.”

Neither side completely satisfied Tsimas said the government had “underestimated the traumas left behind by a decade of crisis,” experienced, he said, as “a personal and collective humiliation.”

That the deal with Macedonia, sealed under intense diplomatic pressure from the European Union and United States, appeared “imposed by foreign powers made things worse,” he said.

For years, Greece has seethed at its northern neighbour’s decision to take the name ‘Macedonia’ after declaring independence from the crumbling socialist Yugoslav federation in 1991.

Macedonia was already the name of a northern Greek province; Athens accused Skopje of having territorial pretensions, but the row was really rooted in history and national identity.

For Greece, the Macedonia of the warrior-king Alexander the Great is a central part of Hellenic heritage; its northern neighbour’s decision to name the country’s main north-south highway and the capital’s international airport after him did not go down well in Athens.

They have since been renamed and the deal calls for Macedonia to change its national flag, too, removing the Vergina Sun symbol claimed by Greece.

“No compromise on such a sensitive subject can completely satisfy both sides,” said Professor Dimitris Christopoulos of the Department of Political Science and History at Panteion University and president of the International Federation for Human Rights.

The deal, known as the Prespa Agreement after the lake region where it was signed, marks a significant accomplishment, he said. “This has never happened before in the history of international relations, in times of peace – that a country would change, after negotiations and constitutional revision, the name of another country.”

‘This is a paradox’ Besides the word ‘Macedonia’ remaining in the name, some Greeks also fiercely object to Article 1 of the agreement, under which the language and nationality of North Macedonia will be known as ‘Macedonian’.

“This is a paradox,” said Basil C. Gounaris, professor of modern history at the Aristotle University of Thessaloniki, in Greece’s Macedonia province, and an opponent of the agreement.

“We won’t be able to separate the two uses,” he said. “We won’t understand

Greek Prime Minister, Aleksis Tsipras after the vote. Photo:Facebook.

Tsipras and Zaev during the Prespa meeting.

“The positive thing is that we finally have, after almost three decades, a mutually acceptable solution,” said journalist and political analyst Pavlos Tsimas, who has closely covered the issue throughout his career.

But, he said, “Mr. Tsipras excluded from the conversation all other Greek political parties…

which part each refers to.”

The agreement notes, however, that the ‘Macedonian language’ was recognised at a United Nations conference held in Athens in 1977. Both sides to the agreement also recognised their differing understanding of the terms ‘Macedonia’ and ‘Macedonian’ as referring to distinct historical contexts and cultural heritages.

Gounaris said the tens of thousands of Greeks turning out in protest against the deal, including a number of violent, far-right groups, reflected “a kind of genuine indignation.”

“Not all people participating in the protests are members of far-right groups,” he said.

“The public education system has nurtured these generations of Greeks who don’t know that nationalism is a construction. They just feel that everything they learned as school has been betrayed.”

January 2019

23

New Transparency Report Gives Balkan Countries Poor Scores The watchdog organisation Transparency International’s latest annual report on perceived corruption around the world has given the Balkan countries low scores.

MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

T

Nevertheless, journalists have witnessed a significant far-right presence at the protests; black-hooded demonstrators holding Greek flags have harassed media and, amid extensive use of tear gas by police, there were incidents of violent attacks on photojournalists by groups bearing Byzantine symbols on their clothes.

Posters have appeared in downtown Thessaloniki bearing the pictures of lawmakers who support the deal and branding them ‘traitors’, while days ago the house of a SYRIZA MP, Theodora Tzakri, was attacked with petrol bombs.

Others have reported threatening phone calls and harassment in the streets, while a number of SYRIZA offices and homes of its MPs were attacked in northern Greece on Thursday.

Macedonian Prime Minister Zoran Zaev has also faced protests, and a referendum on the deal failed due to an opposition boycott, but opposition to the deal in Macedonia is not of the intensity and anger confronting Tsipras in Greece.

‘Ownership of their identity’ SYRIZA faces an election this year, due by October, with New Democracy under Kyriakos Mitsotakis ahead in opinion polls by around 7-8 per cent.

New Democracy deputies have joined the protests against the deal with Macedonia, but Christopoulos doubted the party would follow through on a threat to reverse the agreement if it takes power this year.

The issue is a difficult one for Mitsotakis, whose father and sister were also previously involved in negotiating a potential solution that involved the term ‘Macedonia’ remaining in the name.

Posters have appeared in downtown Thessaloniki bearing the pictures of lawmakers who support the deal and branding them ‘traitors’, while days ago the house of a SYRIZA MP, Theodora Tzakri, was attacked with petrol bombs.

Others have reported threatening phone calls and harassment in the streets, while a number of SYRIZA offices and homes of its MPs were attacked in northern Greece on Thursday.

Trying to satisfy both hardline conservative and more moderate wings of his party, Mitsotakis has vacillated between threatening to abolish the deal and, this week, warning that the diplomatic price of abolishing it may be too high, so better to block it now before it is too late.

“As soon as it wins the elections it won’t cancel the Prespa name deal and all those who are now protesting, with their shameful nationalism, will turn against Mitsotakis,” Christopoulos said.

Both sides had to give up something, he said.

“This agreement cannot exist if one of the two parties to the deal is humiliated.”

“If we really want to have a solution we really need to give up something, to compromise. They cannot have the name they want for their country; at least let them call their nationality as they wish.

They need to feel ownership of their identity, for this agreement to survive.”

ransparency International’s new report on perceived levels of public-sector corruption says Balkan countries are seen as highly corrupt and all of them have below-average ratings.

Albania has the worst score of the Balkan states, closely followed by Kosovo and Macedonia.

“It is particularly worrying that across the region we see governments’ interventions that are weakening the system of checks and balances, essential for successful anti-corruption efforts and functional democracy,” Transparency International spokesperson for the Balkans, Lidija Prokic, told BIRN. “Instead, civic and political rights are being limited and holding governments to the account is becoming increasingly difficult.”

Prokic also highlighted that commitment to democracy and the rule of law in the region needs to be improved across the region.

The 2018 Corruption Perceptions Index, published on Tuesday, measures the perceived levels of public-sector corruption in 180 countries and territories.

Scores range from 0 (perceived as highly corrupt) to 100 (perceived to be the least corrupt), using expert assessments and opinion surveys.

Albania, with a score of 36, was only narrowly ranked worse than Kosovo and Macedonia, which were given scores of 37.

For Albania, which dropped two points since last year, Prokic says its score raises concern about the country’s further progress, but added that with the ongoing vetting of judges in the country and anti-corruption institutional framework almost complete, it remains to be seen if its institutions will deliver on expectations in the coming year.

She also noted that Kosovo had dropped two points since 2017, with rule of law and lack of accountability of public officials remaining key issues for the country, along with threats to journalists investigating corruption and a need for transparency in party financing.

In Macedonia’s case Prokic highlighted that the name dispute between it and neighbouring Greece dominated the agenda almost exclusively.

Bosnia’s score is one point better than last year, at 38. Serbia’s score is 39, down two points from last year, which puts it back at where it was ranked in 2012.

“The [Serbian] government’s persistent efforts to increase its influence over the judiciary and to reduce public

access to information, despite strong opposition from NGOs, professional associations and the media is very discouraging and continuous pressure on media are reasons for serious concern,” Prokic said.

For Bosnia she underlined that the country has to improve its election campaign atmosphere and human rights conditions.

The non-EU Balkan state with the lowest perceived level of corruption is Montenegro, with a score of 45. Although it still dropped one point since last year.

Among the EU members in the Balkans, the worst-ranked country is Bulgaria, with a score of 42, followed by Romania, at 47 and Croatia, at 48.

“While Romania and Bulgaria had been making some progress on the CPI in recent years, both witness a decline by a single point in a year that has seen a serious corruption scandal in Bulgaria, and mass anti-corruption protests in Romania,” the report said.

In addition, it added, both Romania and Bulgaria are still monitored by the EU’s Cooperation Verification Mechanism, CVM, which monitors whether both countries are meeting the anti-corruption and judicial reform commitments they made when they became EU members.

“Despite this measure, both countries have made little progress on judicial reforms and anti-corruption efforts,” it said.

The report noted that in Bulgaria, many citizens distrust political institutions and do not feel well represented.

“With little control over political party financing and few checks and balances, Bulgaria also lacks an independent and transparent media,” it added.

Globally, the states with the least perceived corruption are Denmark, with 88 points, and New Zealand, with 87.

On the other hand, Somalia with only 10 and Syria and South Sudan both with 13 points are at the bottom of the list, as the states with the highest perceived level of corruption in the world.

24

January 2019

Progress towards concluding the Macedonia-Greece dispute has been down to the Macedonians themselves and the US and far less the EU, which nevertheless seems keen to claim the credit.

Opinion

The EU Must Learn from the Macedonian ‘Name’ Deal JASMIN MUJANOVIC | BIRN |

W

ith Skopje and Athens seemingly on the cusp of resolving their quarter-century-old dispute over Macedonia’s name, the mood in Brussels and key European capitals is triumphant.

The last two years have been a rough period for both the Western Balkans and the EU. In the era of Donald Trump, Brexit, Syria, Yemen, Ukraine, and renewed political tensions in the region, good news is at a premium.

For the EU, the events in soon-to-be North Macedonia are significant because they appear to demonstrate the continued transformative power of the EU membership perspective.

In other words, the EU remains such an attractive goal for states in the Western Balkans that it can summon up the political will for compromise even in the context of the most intractable disputes.

In this rather selective reading of history, curiously little is said about political will of another sort; namely, the lack of political will in the EU, and in the individual member states, to recognize the alarming lack of credible foreign policy mechanisms at Brussels’ disposal – and the profound crisis of legitimacy that this has caused in the Western Balkans.

The Macedonian case is a classic example of the adage that victory has a hundred fathers but defeat is an orphan.

Brussels and even the individual capitals in the bloc are keen to claim ownership of what has taken place in Macedonia but their claims to primacy in the process are dubious. Three groups are responsible for the breakthrough on Macedonia. Not one of them is the EU, or its member states.

The responsible parties are Macedonian’s civil society, which forced the ouster of Nikola Gruevski; Zoran Zaev’s government, which succeeded his regime and initiated a credible reform agenda, albeit with EU assistance; and the US, specifically the US State Department’s former Deputy Assistant Secretary for European and Eurasian Affairs, Hoyt Yee. The EU, in turn, was a marginal actor in these developments. And some individual member states, like Austria, Hungary, and

EU High Representative, Federica Mogherini. Photo: Beta

France, for instance, might be characterized as having been, and remaining, especially in the case of Paris, actively hostile to meaningful progress and the kind of hands-on diplomacy required in Macedonia and, by extension, in the Western Balkans.

Then recall also that the entire “name” issue was primarily the product of political bullying by successive generations of nationalists in the EU member state Greece.

As I have previously written about the central role of Macedonians themselves in initiating this entire process, let us concentrate more on the outstanding question: why was the US successful in forcing Macedonian President Gjorge Ivanov to allow Zaev’s Social Democat-led coalition to form a government, when EU efforts towards the same end were not?

This was because Ivanov and the VMRO-DPMNE establishment were afraid of Washington’s ability to hurt them, politically and financially. In short, the US was willing to impose sanctions on Ivanov and key members of the VMRO-DPMNE; it was willing to take away, or seriously complicate, their financial and physical freedom of movement.

We can also presume that the US was willing to share with the Macedonian public

still more outrageous aspects than were previously known about the former regime’s illegal wiretapping scheme, as well as its assorted attempts to orchestrate violence, including in parliament, to maintain its grip on power.

The US had leverage because it could impose meaningful consequences on bad-faith actors. What is disturbing is not that the EU does not have the same tools, but that it chooses not to use them.

Brussels can shirk some degree of responsibility, by claiming that it is difficult to achieve unanimity among the member states on sanctions, but the member states themselves do not have this excuse.

In May 2018, Jaroslaw Walesa, an MEP from Poland’s Civic Platform bloc, the party of Donald Tusk, the current President of the European Council, posed a question to the European Commission: could EU member states adopt unilateral sanctions against third parties, including individuals?

The answer in August from Federica Mogherini, the EU’s foreign policy chief, was striking.

She responded that, in the opinion of the Commission, member states “may not take unilateral actions in so far as they could affect the Union’s competences under the

Treaties”, that is, the EU’s broad network of agreements which form the bloc’s “constitution”.

Yet the Commission added that member states could nevertheless impose unilateral sanctions “on the grounds of national security in duly justified cases, directly related to serious internal disturbances affecting the maintenance of law and order, in the event of war, serious international tension constituting a threat of war, or in order to carry out obligations it has accepted for the purpose of maintaining peace and international security.”

In political terms, the Commission’s opinion regarding unilateral sanctions provided for a loophole wide enough to drive a truck through.

A member state committed to using sanctions as a part of its toolkit to extract concessions from obstructionist elites in states like Macedonia, Kosovo, or Bosnia, could justify these on the grounds that it is doing so to “carry out obligations it has accepted for the purpose of maintaining peace and international security”, especially concerning a concrete legal framework, such as the 1995 Dayton Peace Accord on Bosnia.

It could also be justified on the grounds of the 2003 Thessaloniki Agenda, which marked the EU’s takeover from the US of regional leadership, to which all Western Balkan states are party. The attacks on Macedonia’s parliament by VMRO-DPMNE hardliners certainly met the above conditions.

Thus if the will existed in the individual European capitals for a more confrontational approach with elites who are systematically endangering the region’s peace and security – from the likes of Gruevski to Bosnia’s Milorad Dodik – the means exist.

But that political will is missing in the capitals, and, arguably, in the EU as a whole.

As a result, despite the current crisis in the US, the EU remains dependent on Washington’s muscle to truly grease the wheels of history.

Until that changes, either through the adoption of more robust foreign policy mechanism, such as an EU version of the Magnitsky Act, or simply by individual member states testing the limits of the existing tools, corrupt and reactionary Balkan elites will continue to destabilize the region – and with it, the continent.

January 2019

Analysis

25

The US has invested a lot of political capital in Kosovo President Hashim Thaci in the hope of securing a Pristina-Belgrade peace deal - but a potential war crimes indictment could torpedo Washington’s strategy.

American Dilemma: What if Kosovo’s Thaci is Indicted?

DEAN B. PINELES | WASHINGTON DC

T

he United States finds itself in an awkward position concerning the Kosovo-Serbia dialogue on one hand and the special criminal tribunal in The Hague on the other.

The US, one of Kosovo’s primary supporters and benefactors, is an ardent supporter of both, but it may prove difficult to harmonise the two initiatives. Recent events highlight the potential conflict.

In November 2018, President Hashim Thaci made an official visit to Washington where he met with high-level officials of the Trump administration, including Secretary of State Mike Pompeo and National Security Advisor John Bolton, as well as members of the US Congress. He even travelled to Texas to meet with former president George W. Bush.

On November 30, President Thaci gave a speech which I attended at the Atlantic Council, a respected Washington think tank.

As a former international judge with EULEX in Kosovo, I have followed developments in Kosovo closely and have lectured and written extensively about the country and my experiences there, but this was my first opportunity to see Kosovo’s president in person and to hear him speak.

All eyes were on him as he entered the room, tall and fit with presidential bearing.He strode to the stage before a packed audience of US governmental officials, foreign ambassadors, policy analysts, dignitaries, members of the public and media outlets, and presented his remarks in fluent English.

His key point, which he delivered emphatically, was that despite the horrors of the war with Serbia, which Kosovo will never forget, Kosovo was prepared to negotiate a final and permanent settlement agreement with Serbia, and that the time to do so is now. He was roundly applauded.

Not only did Thaci make a powerful impression on this audience, but he obviously made a persuasive case to Pompeo, Bolton and the other officials he met with in Washington.

Indeed, in mid-December, just two weeks later, President Trump took an unusually proactive position by writing directly to Thaci and his Serbian counterpart Aleksandar Vucic, imploring them the take advantage of this unique opportunity and suggesting that they would be invited to the White House to commemorate their agreement, a true honour.

Thus it seems that Thaci is clearly the US’s man in Kosovo and the one expected to carry the peace initiative forward.

But the US is also a strong supporter of the Kosovo Specialist Chambers, the newly-established tribunal in The Hague which opened for business in July 2017. Its sole mandate is to seek

justice by prosecuting high ranking members of the Kosovo Liberation Army for crimes committed during the war with Serbia in 1998-99 and shortly thereafter, as alleged in Council of Europe rapporteur Dick Marty’s report.

There can be absolutely no doubt about the significance of the Marty report. Indeed, the website of the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office makes this indelibly clear: both institutions “were established… to conduct trials for allegations stemming from the 2011 Council of Europe report, which alleges serious violations of international law”. In other words, the sole reason for the existence of the tribunal is the Marty report.

Let’s recall what the Marty report said. In particular, the report highlighted Hashim Thaci. He was alleged to be the “boss” of the KLA’s ‘Drenica Group’, which is described as a criminal enterprise. Confidential reports reviewed by Marty claim that Thaci and other members of the Drenica Group exerted violent control over the trade in heroin and other narcotics, and he was identified as the “most dangerous of the KLA’s ‘criminal bosses’”.

Marty also mentioned by name other members of the Drenica Group, all of whom are now prominent figures in Kosovo politics and society. According to Marty, Thaci and these other individuals were consistently named as “key players” in intelligence reports on Kosovo’s “mafia-like structures of organised crime”.

Also according to Marty, Thaci and the others were responsible for ordering, and in some cases, personally overseeing, assassinations, detentions, beatings, and interrogations in connection with KLA operations from 1998 to 2000. And not to be overlooked is the allegation about forceful organ extractions from Serbian prisoners and others for trafficking purposes, which elicited worldwide condemnation.

Thaci and the others who were accused have all vigorously denied the allegations, and they are seen in Kosovo as heroes and liberators, not criminals.

US support for new Kosovo tribunal Following the adoption of the Marty report by the European Council, an American prosecutor, Clint Williamson, was appointed in 2011 by the EU to lead the Special Investigative Task Force and conduct a full-scale criminal investigation into Marty’s allegations.

After Williamson issued his report in mid2014, in which he claimed there was sufficient evidence to bring indictments, another American prosecutor, David Schwendiman, was appointed in 2015 to continue the work of the Task Force.

Also in 2015, the US along with the EU exerted intense pressure on the Kosovo Assembly to enact legislation creating the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office. Schwendiman was subsequently appointed as chief prosecutor.

Kosovo President, Hashim Thaci.

In late 2017, when there was a lively discussion among Kosovo politicians about the possibility of abrogating the Specialist Chambers and Specialist Prosecutor’s Office, the US and the EU were relentless in their criticism of this proposal, which soon withered and died.

Schwendiman left his position in March 2018, although without filing any indictments, and yet another American prosecutor, Jack Smith, was appointed to carry on the work of the Specialist Prosecutor’s Office.

It is fair to assume that each of these American prosecutors was carefully vetted and strongly promoted by the US State Department; it is hardly a coincidence that all three prosecutors designated by the EU have been Americans.

So, as is patently obvious, the United States has been playing a prominent role regarding the court.

Despite inordinate and inexplicable delays, it finally it appears that the Prosecutor’s Office is approaching its decision-making phase. A number of former KLA members have just been invited to The Hague to participate in interviews, and this may suggest that the chief prosecutor is in the final stages of deciding whether to file indictments and, if so, against whom.

President Thaci has been a severe critic of the special court. Although he supported its creation as a political necessity, he has argued that the court is biased against Kosovo because it focuses exclusively on the KLA while known Serbian war criminals remain safe in Serbia. On this point he is correct. But to his credit, he stated recently that he would voluntarily submit to an interview if invited by the Hague prosecutors.

Herein lies the dilemma for the US, and equally so for the EU. What if Thaci is indicted? Could he retain his presidency? Is there anyone else with his credibility, not only domestically but internationally, who could see the dialogue with Serbia through to a conclusion?

Would new elections be called? Would civil so-

ciety in Kosovo tolerate the prosecution of its president, a war hero and leader, or would it resort to the streets? Could this historic opportunity be lost?

In any event, an indictment would be an embarrassment for the US, which has placed its confidence in President Thaci and anointed him as the best person to facilitate a peace agreement with Serbia.

And what if Thaci is not indicted? While this is clearly the better alternative for the dialogue and for peace and stability in the Western Balkans, it would certainly call into serious question the underlying premise of the Marty report, which placed overwhelming emphasis on Thaci’s alleged involvement and leadership in criminal enterprises.

Without an indictment of Thaci, it would seem that one of the primary justifications for the court would cease to exist despite its many years in the making, its exorbitant budget and its bloated staff of over 150 personnel who have been waiting for a year and a half for the filing of indictments.

Of course, lesser characters could be indicted, but many of these have already been prosecuted by the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia or in Kosovo under the EU ruleof-law mission, EULEX. Some were convicted and imprisoned and others acquitted, and the list includes several former KLA commanders who have been invited for interviews with the Specialist Prosecution.

A decision not to indict Thaci, even if warranted by lack of evidence, could also be viewed as a political choice designed to protect the Kosovo-Serbia dialogue and regional stability, rather than a legal decision based on the law and the facts.

Specialist Prosecutor Jack Smith is in an unenviable position.

Following President Thaci’s prepared remarks at the Atlantic Council in Washington, he took questions from the audience. I had my hand raised throughout the Q&A, but the moderator did not call on me.

Here’s what I would have asked: “Mr. President, you deserve a great deal of credit for your leadership and I wish you success in achieving a peace agreement with Serbia. But you may be indicted by the new tribunal in The Hague. How would an indictment affect the dialogue and the stability of the government in Kosovo? And if you’re not indicted, what would this say about the validity of the Marty report and the special court?”

It would have been interesting to hear his answer. And it will also be interesting to see how the US reacts to this rapidly developing dilemma.

Judge Dean B. Pineles is a graduate of Brown University, Boston University Law School and the Kennedy School of Government at Harvard University. He served as an international judge with EULEX from 2011-13. In addition to Kosovo, he has extensive rule of law experience in Russia, Kazakhstan and Georgia.

26

January 2019

INVESTIGATION

Bombs and Bullets: Fear and Loathing in North Kosovo A year after the murder of Kosovo Serb politician Oliver Ivanovic, a slew of gun and bomb attacks in Kosovo’s lawless north remain unsolved.

ANDJELA MILIVOJEVIC | BIRN | MITROVICA, ZVECAN, PRISTINA, BELGRADE

F

irst they blew up his car. They torched his party’s headquarters.

Someone broke into his home and threatened his wife. Then they blew up his car again. “They did everything they could up til now — apart from shoot me,” Oliver Ivanovic, a prominent Kosovo Serb politician, half-joked during a television interview in November 2017. Almost three months later, at around 8.10 a.m. on January 16, 2018, Ivanovic was walking to his party’s headquarters in the northern Kosovo town of Mitrovica when six shots rang out from a moving vehicle. Hit in the back, he was dead within the hour. “He always told me: ‘You know that Kosovo is my life,’ and in the end, he has really given his life for Kosovo,” his widow, Milena Ivanovic Popovic, told the Balkan Investigative Reporting Network (BIRN) shortly before the first anniversary of his death. At the time of the shooting, Ivanovic was on trial for war crimes against Kosovo Albanian civilians at the tail end of conflict in the 1990s — charges he denied.

But in a town synonymous with strife between Serbs and Albanians, few thought of Ivanovic’s murder as ethnically motivated.

In several public statements, Ivanovic had blamed criminal elements within the Kosovo Serb community for past acts of intimidation. He also alleged they had ties to the Belgrade-backed Serb party in Kosovo. The party is Srpska Lista, and Ivanovic had been a vocal critic. Police have named Milan Radoicic, Vice-President of Srpska Lista, as a suspect in the murder case. Radoicic, whom Ivanovic once described as the real powerbrokerin Serb-run enclaves of northern Kosovo, has evaded arrest and remains at large. He denies involvement in the killing. Kosovo police have meanwhile arrested two Serb officers from the country’s recently integrated police force and a member of a Partizan Belgrade football fan club in connection with the murder, though the Kosovo Special Prosecution has so far been unable to identify the person who pulled the trigger. A year after Ivanovic’s slaying made global headlines, a BIRN investigation reveals that the crime is just the tip of the iceberg when it comes to unsolved cases of suspected political violence within the Serb community in northern Kosovo. As the murder casts a pall over

EU-sponsored efforts to normalise relations between Belgrade and Pristina, BIRN has catalogued 74 attacks on Kosovo Serbs involving guns, grenades, arson or explosive devices since 2014, the year Srpska Lista first took power after landmark local elections.

Targets include politicians, members of the police or security forces, journalists, entrepreneurs and employees of state institutions.

Kosovo police are not treating any of the cases as ethnic violence, meaning they do not think Kosovo Albanians are behind the attacks. Aside from the murder of Ivanovic and another opposition politician four years earlier, none of the incidents has been lethal — though locals say the attacks have raised the fear quotient in a part of Kosovo long known for lawlessness. Most incidents involved the destruction of cars or property and happened late at night, leading crime experts to speculate that perpetrators may be more interested in sending a message than maiming or killing. As of the time of publication, not one case has led to a prosecution. “I’m not satisfied,” Shyqyri Syla, chief prosecutor of the Basic Prosecution of Mitrovica, told BIRN. “You see there have been cases since 2014 and no one has been identified. Four years have gone by and the more time passes, the harder it is to detect the perpetrators.”

BIRN’s findings are the result of six months of combing through local media reports and interviewing residents and officials. BIRN has confirmed the details of each case with the local prosecutor’s office and the Kosovo Police Directorate North, which has police stations in the Serb-run municipalities of Mitrovica North, Zubin Potok, Zvecan and Leposavic. It is difficult to make comparisons with crime levels prior to 2014, the year an integrated Kosovo police force was established for the whole country under an EU-brokered accord to end ethnic partition in Kosovo. Accurate statistics for Serb-run enclaves are simply not available. But asked about car-bombings and other incidents before 2014, the Department for Serious Crimes at the Basic Prosecutor’s Office in Mitrovica said police opened only five investigations into such cases between December 2000 and December 2013. (All remain unsolved.)

While there is no evidence that Srpska Lista leaders are themselves lobbing grenades or

Artur Malaj serves as a judge in the Administrative Court of Appeals in Tirana. Photo: LSA

Candles burn in tribute to Kosovo Serb politician Oliver Ivanovic, who was murdered in front of his party’s headquarters in the northern Kosovo town of Mitrovica on January 16, 2018.

Molotov cocktails, critics accuse the party of creating a climate of fear and intimidation that some say is tantamount to inciting violence. They also say the ruling Serbian Progressive Party (SNS) in Belgrade is happy to fan the flames of discord that some say legitimise the attacks in a part of Kosovo that has long resisted ethnic integration. “I don’t know what else to call it other than ‘state-sponsored crime’ happening under the pretext of maintaining the Serb community in the north,” said Bojan Elek, a researcher at the Belgrade Centre for Security Policy think tank. Neither Srpska Lista nor the SNS responded to interview requests or written questions about the findings of the investigation. The Ibar Bridge in central Mitrovica is an enduring symbol of the town’s ethnic animosities. Serbs live to the north, Albanians to the south. The Ibar river carves a line of separation in between. The 30-metre bridge was a notorious flashpoint during and after the Kosovo war in the 1990s. Today, it is still closed to traffic. But for pedestrians, it offers a tantalising glimpse into different — and divided — worlds. On the south side, Albanian-speaking stallholders sell Albanian and US flags. Cash machines dispense euros. A mosque looms over a bustling market square.

On the north side, Serbian-speaking shopkeepers deal in dinars as bells peal from Orthodox churches. Signs are written in Cyrillic. Many businesses will not accept credit cards or issue receipts, and some cars lack licence plates — signs of legal limbo in the Serb-run enclave. Three blocks to the northeast of the bridge is the office of Civic Initiative Freedom, Democracy, Justice (SDP), the main local opposition party in northern Kosovo. It was here that Oliver Ivanovic was trying to revive his political career, running for mayor of Mitrovica North in local elections in October 2017, just months before he was shot. He was fresh out of prison after

three years in custody while on trial for allegedly ordering the murder of Kosovo Albanian civilians in April 1999 when he was one of Mitrovica’s “bridge-watchers”, a term used to describe Serb nationalists dedicated to keeping ethnic Albanians out of the northern half of the town. In January 2016, an EUrun court had sentenced him to nine years in jail. Ivanovic appealed, arguing that the trial was politically motivated. In February 2017, an appeal court in Pristina overturned the conviction, ordered a retrial and set him free in the meantime. Ivanovic was a paradox: an alleged war criminal with a reputation as a political moderate; a staunch opponent of Kosovo independence who spoke fluent Albanian and advocated peaceful coexistence with his non-Serb neighbours. Moving into national politics after his “bridge-watcher” days, he became a proponent of post-war dialogue with Albanians, who make up 91 per cent of Kosovo’s population, according to the latest census. Between 2008 and 2012, he served as secretary of state for Kosovo in the Serbian government, forging a reputation as a man Pristina could cooperate with. Because Serbia does not recognise Kosovo’s independence, Kosovo Serbs in the former province can stand in Serbian national elections. In 2012, Ivanovic set up the SDP, urging Kosovo Serbs to help themselves by taking up positions in Kosovo institutions including the police and judiciary. He ran for mayor of Mitrovica North in 2013 local elections, losing to the newly born Srpska Lista.

Repeated attacks Ivanovic was no stranger to intimidation.

Unknown attackers twice blew up his car, in 2005 and 2017. Ahead of local elections in 2013, his party’s office was set on fire, though nobody was hurt, said Ksenija Bozovic, Vice-President of the SDP. A few

January 2019

months later, an intruder broke into Ivanovic’s home while he was out, terrifying his wife, Milena. “A man with a hood broke into the apartment and began to break everything that was glass,” she recalled. “My son [Bogdan], who was then a baby, was sleeping in the other room. Bogdan started to cry and the man slapped me in the face and said: ‘That’s for your husband,’ and he ran away.”

Police never caught the intruder. “It is like life under a junta, but instead of the military, we are being ruled by a criminal gang,” Ivanovic told BIRNshortly before his death.

“Criminal structures standing behind local government are the true source of power in Mitrovica now, not the politicians, or institutions. In his last interview with BIRN before his death, Ivanovic identified Radoicic — then a little-known debt collector and truck owner — as a key figure in the murky system of power in Serb-run parts of northern Kosovo. “The centre of power is not within the municipality building — because the municipality building belongs to this other, informal centre of power,” Ivanovic said. After Srpska Lista appointed Radoicic as Vice-President in the summer of 2018 — surprising many commentators who had never heard of him — media reported that he had close ties to political elites in both Kosovo and Serbia, including Serbian President Vucic and Kosovo Prime Minister Ramush Haradinaj. Haradinaj faced criticism in July after he welcomed Radoicic at his office for a meeting that one opposition lawmaker, Armend Zemaj, described as a “solemn reception” for a “suspect for organised crime, extortion, violence and frightening the citizens of northern Mitrovica”. Rada Trajkovic, who leads a non-governmental organisation in Kosovo called the European Movement of Serbs from Kosovo, told BIRN: “When I talk to Haradinaj and he says, ‘He [Radoicic] is the man who gives me guarantees for everything we

agree on for the north and he fulfills everything,’ it means he has the support of the [Serbian] state to do things his way without liability and to finish the business that works for Vucic and his policies.” In November, Kosovo police raided Radoicic’s home in connection with Ivanovic’s murder. At the time, he was in Serbia, which has no extradition agreement with Kosovo. Radoicic remains at large and BIRN has been unable to contact him for comment. After news broke that Radoicic was wanted by Kosovo police, prominent Serbian officials defended him.

Marko Djuric, director of the Serbian government’s Kosovo office, called him a “true patriot”. President Vucic told Serbian public broadcaster RTS: “Milan Radoicic is not Oliver’s killer… Kosovo police special units wanted to kill him in an arrest operation in order to assign responsibility for the murder of Oliver Ivanovic to Belgrade. Such accusations would weaken the negotiating position of Serbia [in the ongoing Brussels talks with Kosovo to normalise relations].” Srpska Lista members also appeared in public wearing white T-shirts showing a map of Kosovo emblazoned with the colours of the Serbian flag

and an image of Radoicic, along with the words “We Are All Milan”. In November, Kosovo police arrested three others suspected of involvement in the murder: Dragisa Markovic and Nedeljko Spasojevic, both members of the Kosovo police force, and Marko Rosic, a Montenegrin man identified as a member of Partizan Belgrade fan club.

The Kosovo Special Prosecution says in a document seen by BIRN that those arrested — as well as those still wanted for arrest — are suspected of aiding the murder by offering facilities or concealing evidence. ‘A political message’ Besides Ivanovic, six other Kosovo Serb opposition politicians have been targeted — some more than once — by unidentified assailants over the past four years, the investigation shows. Dimitrije Janicijevic, 35, was gunned down outside his home in Mitrovica at 12.20 a.m. on January 16, 2014 — four years to the day before Ivanovic’s slaying. Janicijevic and Ivanovic were friends. According to Ivanovic’s widow, Ivanovic was godfather to four of Jancijevic’s children. A member of the Mitrovica Municipal Assembly, Janicijevic was running for mayor in local elections for the Independent Liberal Party at the time he was killed. According to a doctor who examined his body, he sustained more than 10 bullet wounds in the chest and abdomen. No one has been arrested for the murder. In a separate incident in Mitrovica three years later, the office of Slavisa Ristic was gutted by fire. Ristic was a former mayor of Zubin Potok who has been an independent lawmaker in Serbia’s parliament since 2016. It belonged to Slavisa Ristic, a former mayor of Zubin Potok who has been a DSS lawmaker in Serbia’s parliament since 2016. “We’d practically just moved into the office,” Ristic told BIRN in an interview at a cafe in Belgrade across the street from parliament. “About a month after that, they burned it down. The police didn’t do anything.” The fire engulfed the office on February 7, 2017. Police were called to the six-story building at 3.35 a.m. after residents reported smelling smoke, a police spokesman said. A local resident recalled that people in the apartments above the DSS office used knotted sheets to escape. Four children ended up in hospital with smoke inhalation, media reported. It is unclear how the fire started, but Ristic said he was sure it was arson. Nor was it the first time his property had been targeted, he said. During the night of April 24, 2016, as the SNS was celebrating victory in parliamentary polls in Serbia since democratic elections began in 2000, Ristic was watching the results on television at home in Zubin Potok. “My whole family was in the house, my brother too, and we were following the election results in disbelief when we heard ta-ta-ta — shooting in front of the house,” he said. “We all lay down on the floor, the children and my wife, and then after a few minutes when everything calmed

A mural in the northern half of Mitrovica glorifies Serbian soldiers who fought under the colours of the Yugoslav flag during conflict in Kosovo in 1999. ‘It is worth dying for this country,’ reads the text in Cyrillic. Photo: Stefan Milivojevic

27

down, my brother and I went out into the dark to see what was happening.” They saw broken windows and the exterior wall of the house pockmarked by bullets. The next day, his wife found an unexploded bomb in the grass. For Ristic, there is no question that the perpetrators were Kosovo Serbs rather than ethnic Albanians. “The Albanians are attacking Serbs in enclaves in the south [of Kosovo], but in the north, I believe all these attacks are connected to Srpska Lista, because it only happens to people who don’t toe the party line,” he said. Local media have reported cases of Kosovo Albanians attacking Serb pilgrims on their way to Orthodox churches in parts of Kosovo south of the Ibar River. In July 2017 in northern Kosovo, someone blew up a car belonging to Dragisa Milovic, a doctor who was running for mayor of Zvecan in that year’s local elections. Though from a different party, Milovic had entered into an informal alliance with Ivanovic against Srpska Lista. “That morning, I was shocked — my family too,” Milovic told BIRN in an interview at the Mitrovica Health Centre, where he works as an orthopaedic surgeon. “It was clear to me that this was a threat and a political message.” Asked what that message was, Milovic said: “There was only one goal, and that was that Srpska Lista must win. The message for me was to withdraw from the election and for other people not to vote for me.” Dragan Jablanovic, a former Srpska Lista member who become an independent politician, was mayor of Leposavic when his home was firebombed in October 2015. Nobody was hurt. In May 2017, someone fired bullets at the building where his mayoral cabinet met. Meanwhile, an unidentified assailant threw a bomb at the home of Drazen Stojkovic, president of the municipal board of the Serb People’s Party in Mitrovica, at around 9 p.m. one night in December 2016, damaging the exterior. Nebojsa Vlajic, Ivanovic’s friend and lawyer, was matter-of-fact about the violence. “That’s just the way things are here: a way to fight your opponent is to say, ‘Let’s throw a bomb,’” he said. Dusan Janjic from the Forum for Ethnic Relations said bomb attacks in northern Kosovo were so common that people had become inured to them — to the point of forgetting that they are, in his words, “acts of terrorism”.

“It’s a means of introducing rules when there is no rule of law,” he said. Janjic added that the explosives of choice in northern Kosovo tend to be Yugoslav-era hand grenades and home-made “bottle bombs”, or Molotov cocktails. “That one [the Molotov cocktail] is a warning bomb,” he said.

‘Pattern of intimidation’ All the politicians interviewed by BIRN said they believed they had been targeted because of their opposition to Srpska Lista — and by extension, to the SNS in Belgrade.

Srpska Lista first contested local elections in Kosovo that spanned the end of 2013 and the beginning of 2014, about two years after the SNS got a grip on power in Serbia. The party is now part of a coalition government in Pristina. Holding nine out of 10 seats reserved for Kosovo Serbs in an assembly of 120 lawmakers, Srpska Lista has three ministers in cabinet. On paper at least, both Srpska Lista and the SNS are committed to promises made in a 2013 agreement signed by Serbia and Kosovo in Brussels to integrate parallel state institutions in Kosovo and try to remove obstacles to normalising relations.

But neither party recognises Kosovo’s 2008 independence and much of their public rhetoric is at odds with official policy towards the EU-sponsored political process, observers

28

January 2019

Milena Ivanovic Popovic, wife of the late Oliver Ivanovic, looks into the camera at the headquarters of the Serbian government in Belgrade. Photo: Stefan Milivojevic

say. Analysts say Srpska Lista and the SNS are unhappy with lack of progress on the establishment of an association of Serb municipalities t0 represent Serbs’ interests in Kosovo, a part of the Brussels deal bitterly opposed by Kosovo opposition lawmakers. On its website, Srpska Lista presents itself as the only Kosovo Serb party backed by the Serbian government. And certainly, the SNS gave the party its exclusive endorsement ahead of 2017 local elections. “The victory of Srpska Lista is of national and essential importance for Serbs in Kosovo,” Darko Glisic, head of the executive board of the SNS, said in a meeting with Srpska Lista candidates for local councillor while touring Zvecan in October that year. Calling on Serbs to go out and vote for the party, Aleksandar Vulin, Serbia’s defence minister and former head of the government’s Office for Kosovo, said: “They know best that Srpska Lista is a link to the Serbian government...”

Djuric, Serbia’s current director of the Office for Kosovo, told a pre-election rally in Zvecan: “Srpska Lista is the only link of the people in Kosovo with Serbia.” Pro-SNS media in Serbia and Kosovo also pitched in, launching campaigns against opposition leaders that critics condemned as dirty. Several days before polls opened, TV Pink in Serbia and TV Most in Kosovo broadcast one-minute political advertisements — on the hour, every hour — showing Ivanovic’s face superimposed over an Albanian flag. A narrator said he represented “people who betrayed our trust, people who have the support of Pristina”. Five media rights associations in Serbia issued a joint statement strongly condemning the ad, calling it “a fierce violation of journalistic standards and codes but also a violation of election rules”.

In the end, Srpska Lista won by a landslide in all 10 municipalities in which Serbs are a majority. In Mitrovica North, their candidate for mayor, Goran Rakic, got around 67 per cent of the vote, compared with almost 19 per cent for Ivanovic. “The campaign environment for the first round of elections was marred by a deep pattern of intimidation within most Kosovo Serb communities, targeting non-Srpska Lista political entities and voters,” EU election monitors wrote in a report in February 2018. They added: “Before the official campaign period kicked off, violent incidents occurred, including the burning of vehicles of two prominent opposition mayoral candidates. Institutions functioning under the ‘Serbian system’ operating in Kosovo were involved in pressuring non-Srpska Lista candidates and their families, in some reported cases leading to the dismissal from their employment.”

‘Let’s break their bones’ Alongside politicians, many of the attacks identified by BIRN appear to be against Kosovo Serb businessmen, officials or individuals who have refused to boycott Kosovo institutions. The exterior of the Dolce Vita café in Mitrovica was set on fire in August 2016 after Kosovo Minister for Dialogue Edita Tahiri drank coffee there. Four months later, the town’s Hotel Sasa was bombed after Tahiri visited it. Kod Drazevica, a Serbrun restaurant on Gazivoda Lake near the Kosovo-Serbia border, was firebombed after Kosovo President Taci went there in late September 2018. Kosovo Serb police officers have also been singled out for attack. Over the past four years, 11 have had their cars torched while three have had their homes damaged by explosives, BIRN’s investigation revealed. All the victims were members of the newly integrated Kosovo police force formed in 2014 under the terms of the Brussels accord. Around 280 Kosovo Serbs passed security checks that year to join the Kosovo police, according to Besim Hoti, deputy regional commander of the Kosovo police for northern Mitrovica. From that moment on, they effectively had targets on their backs, he said. Many received letters calling them “traitors” and containing death threats.

In some cases, they were targeted “because they did their job properly”, said prosecutor Syla, citing the example of two officers whose cars were firebombed after they investigated suspected drug-smuggling by Kosovo Serb underworld figures. “Sometimes it’s not in the interest of certain people that something is investigated,” he said. “Those who did the most work had their cars set on fire.” Meanwhile, two Kosovo Serb members of the Kosovo Security Force (KSF) have had their cars firebombed, the investigation showed.

The KSF is a controversial military force whose mandate is limited to responding to crisis situations. It was set up in 2009 under a UN-sponsored plan that envisaged it becoming a regular army after five years.

In December, Pristina approved draft legislation that would make such a change, which Serbia strenuously opposes. Out of 137 Kosovo Serbs who had joined the KSF as of the end of 2018, around half — 66 — had asked to leave the force, according to KSF deputy minister Agim Ceku. “They were under pressure from Serbia,” Ceku told BIRN in an interview in Pristina. “They were sent anonymous messages, their families were threatened,

Rada Trajkovic, head of the European Movement of Serbs from Kosovo, gives an interview at her home in Belgrade.

Photo: Stefan Milivojevic

they were harassed when crossing the border to Serbia.” In January 2018, the municipal committee of Srpska Lista in Zubin Potok issued a public statement excoriating the recruits and calling for them to be shunned.

“All those who try to find their future in the institution of the ‘Kosovo Army’ will encounter a fierce boycott by the Serbian community,” the committee said. A month later, flyers appeared all over Zubin Potok, crumpled under the windscreen wipers of parked cars and pinned to the entrances of public buildings. Signed “The Northern Army”, the flyers listed the names of seven Kosovo Serbs accused of joining the KSF, calling them “traitors” who should not be allowed to live or work in Zubin Potok. “Let’s break their bones,” it said, adding: “We Serbian patriots solemnly swear that we will stop this with our lives.” The Office for Kosovo in Belgrade upped the ante in April 2018 when director Djuric said on national television that any Serbs joining the KSF could get up to 10 years in prison for joining an illegal foreign military.

Fear of reprisal Prosecutors confirmed that as of January 2019, nobody had been brought to trial for any of the 74 attacks identified by BIRN. “For us, the most difficult crimes to solve are the car explosions,” said deputy regional police commander Hoti. “There are no traces, and citizens won’t report to police what they know because they’re afraid.” Hoti said he thought the number of people behind the attacks was fairly small. “It’s not like 200 people are doing this. There are two or three groups that are putting bombs under the cars.” Many victims are reluctant to speak out due to fear of reprisal, said Syla, chief

A bullet hole is seen in the window at the headquarters of independent media outlet Kossev in Mitrovica. Photo: Stefan Milivojevic

prosecutor of the Basic Prosecution of Mitrovica. “I’d say they are more afraid for their lives, that someone might find out that they’ve testified, rather than that they lack trust in the police,” he said. “They don’t testify because of that fear.” Declining to be identified, a businessman whose property has twice been bombed said: “I don’t trust anyone anymore. I can’t and won’t talk about it anymore. I live here. I have a family.” One night in June 2015, someone fired a gun seven times through the office window of an independent news portal in Mitrovica called KoSSev. Nobody was inside at the time. Visitors can still see bullet holes in the glass and signs of police forensic work. “We live in a dangerous place and what scares me most is that the perpetrators are never found,” KoSSev editor-in-chief Tanja Lazarevic told BIRN. Five months later, one November night at around 2 a.m., attackers torched a car belonging to Kossev journalist Nevenka Medic. “I can’t give any particular reason why this happened, but the fact is that before and after this, everything that contradicts the official opinion of local powers and politicians is punished in this city,” Medic said. Elek from the Belgrade Centre for Security Policy described Serb-run parts of northern Kosovo as lawless zones controlled by mafia-like structures. “On the one hand, it seems that Pristina doesn’t have the will or the way to control the north except through institutions [that are in the process of being integrated],” he said. “On the other hand, Belgrade has an interest in keeping things as they are.” Analysts say a state of controlled chaos in northern Kosovo could strengthen Serbia’s hand in Belgrade-Pristina talks — and help Serbia hang onto Serb-dominated enclaves even if it ends up bowing to international pressure to recognise Kosovo’s independence. Some Serbian and Kosovo politicians have unofficially raised the possibility of an exchange of territory — swapping Albanian-majority areas in southern Serbia for Serb-majority ones in northern Kosovo. “I think that Belgrade is aware that it has to recognise Kosovo,” Elek said. “But it’s looking to get something from the negotiation process so that this recognition will be easier to accept by the citizens of Serbia, in the sense that they can say: ‘We did not lose the whole of Kosovo. We got the north.’” Back in Belgrade, a year after her husband’s murder, Milena Ivanovic Popovic is still waiting to know who left her seven-year-old son without a father. “I cannot lose hope,” she said.

“Oliver deserves — we all deserve — to find out who is behind this murder, who ordered it. I think that for every honest and just man in Serbia, that is important.”

January 2019

29

ANALYSIS

Kosovo’s EU Visa Liberalisation Hopes Dwindle in 2019 Kosovo’s expectations that the EU will abolish visa requirements are fast fading – and a feeling betrayal is damaging the country’s confidence in its European perspective.

DIE MORINA | BIRN | PRISTINA

T

he challenges that await the European Union in 2019 will likely again delay Kosovo’s hopes of obtaining a visa-free regime, and keep its citizens waiting in long lines at embassies’ doors, experts warn.

They add that yet another delay in getting visa liberalisation will further damage the EU’s battered reputation in Kosovo – once the biggest supporter of the EU in the Balkans – and across the region.

“I doubt that visa liberalisation with Kosovo will progress any further in 2019,” Tena Prelec, a researcher at the University of Sussex and at the London School of Economics and Political Science, told BIRN. Jehona Lushaku, a lecturer in Political Sciences at the University of Pristina and an analyst on European Integration, also believes Kosovo’s chances for visa-free regime with the EU are dwindling.

“Visa liberalisation was more realistic during 2018 than it is in 2019,” she told BIRN. Prelec calls this delay “unfortunate”, since granting the visa-free regime would have represented a concrete gesture by the EU that would have been welcomed beyond Kosovo as “a sign to the whole region that the EU does not only ask, but also delivers”.

Igor Soltes, the European Parliament’s rapporteur for Kosovo, is a bit more optimistic.

“Everything is possible, and we should not lose hope that the visa liberalisation will happen this year,” Soltes told BIRN. He stressed that until the Council of Ministers gives a green light for a visa-free regime, negotiations between the European Council and the European Parliament cannot take place.

But Soltes hopes that visa liberalisation as well as other key issues relevant for EU-Western Balkan relations will stay high on the European Parliament agenda after the elections in May. Green light followed by cold shoulder: Europe told Kosovo that visa requirements would be abolished if it completed its homework – border demarcation with Montenegro, completed in March 2018 – and a strengthened struggle against crime and corruption.

Expectations were boosted further after the European Parliament voted in favour of visa liberalisation in September.

Yet hopes soon fades. During his visit to Pristina in December, the Enlargement Commissioner, Johannes Hahn, counselled Kosovo citizens to be patient for several more months before getting vi-

Prelec calls this delay “unfortunate”, since granting the visa-free regime would have represented a concrete gesture by the EU that would have been welcomed beyond Kosovo as “a sign to the whole region that the EU does not only ask, but also delivers”.

Igor Soltes, the European Parliament’s rapporteur for Kosovo, is a bit more optimistic. sa-free access. According to him, the process would be finalised by 2020, “or maybe earlier but don’t keep me hostage to this,” Hahn stated.

After the positive report on Kosovo from the European Commission, it was up to the EU Council of Ministers to decide, which – according to Hahn – was taking most of the time.

Prelec notes several reasons for the delay. “The year 2019 will provide plenty of other pressing issues [for the EU] to deal with, so it is likely that visa liberalisation with Kosovo [and enlargement in general] will be pushed towards the back of the queue,” Prelec said.

The European Parliament elections due in May, according to Prelec, will probably return a parliament in which the mainstream centrist parties are weakened and “with likely incentives [for the parliament] to at least pay lip service to immigration control”.

The fact that Romania, one of five EU countries that did not recognise Kosovo,

has taken over the EU presidency does not help either.

“For all these reasons, we can expect to see the first concrete steps forward in this respect in 2020 at earliest. I’d be happy to be wrong, and hope the reins are taken by people who place the right importance on this issue,” she said.

Gjeraqina Tuhina, a Kosovo journalist based in Brussels, also believes visa liberalisation for Kosovo is unlikely in 2019.

“The first half of this year will be free of debates about enlargement or migration due to the upcoming European elections – and as both topics are highly unpopular, no one in the present elite is willing to engage in anything that would provoke a debate during the electoral campaign,” she told BIRN. Tuhina stressed that although the European Commission concluded that Kosovo had fulfilled all the criteria for visa liberalisation, some EU member countries still have reservations about the second condition, the fight against organised crime and corruption.

“If some member states are not willing to grant visas for Kosovars, this element can be used,” Tuhina said.

She explains that France has been especially tough in its stance, and “has successfully worked to create a so-called ‘blocking minority’ to halt the issue.

“Things can turn only in a different direction if [French] President [Emmanuel] Macron (who has opposed scrapping visas for Kosovo) changes his stance after the elections [in May],” she said.

Tuhina does not think Romania’s EU presidency would be much of a problem, if one of the major countries, like Germany or France, put the issue on the agenda.

“Furthermore, it could turn into an advantage, as Romania would vote in favour, as it is the country that formally put this matter to a vote,” she added.

Soltes, the European Parliament rapporteur for Kosovo, who does not rule out visa-liberalization this year, says it is up to

Kosovo to hold bilateral talks and convince EU member states that they should get a visa-free regime.

“The fact is that the European Commission and the European Parliament gave consent and a green light, so we are all waiting for the member states to proceed with the process,” Soltes said.

He also hopes that Romania, despite refusing to recognize Kosovo, will see the importance of granting visa liberalisation.

“The Romanian presidency has defined four main areas that it wants to focus on during its presidency of the European Council. One is a so-called ‘Europe, a stronger global actor’, under which they have defined the importance of supporting EU enlargement in the Western Balkans and a better cooperation with this region,” Soltes noted.

Delay sends wrong message for whole Balkans: But Soltes also admitted that the process will likely be delayed since the European Parliament does not have planned plenary sessions between the end of April and the beginning of July.

“This is an additional standstill for the visa free regime,” he said, concluding meanwhile that the sooner Kosovo gets a visa-free regime, the better.

Jehona Lushaku, lecturer and analyst from Pristina, says it is difficult to imagine that EU countries taking this decision ahead of the May elections, knowing the unpopularity of migration-related issues among EU voters.

“This should not be an argument, but in the current political momentum in the EU, this fact is important and explains why the decision will not be proceeded for voting [ahead of the May elections],” she told BIRN. She and other experts say that his delay will further erode the EU’s already shaky image in Kosovo and the rest of the region.

“Trust in the European perspective has been shaken in Kosovo,” Lushaku stressed. “Because it has not reached a decision on [visa] liberalisation, trust in the EU has totally faded.”

Tena Prelec agrees that backtracking on visa liberalisation, despite Kosovo now meeting the set criteria, is seen as an outright betrayal in Kosovo.

This betrayal of expectations “has spurred a great amount of indignation and resentment against the EU”, she added.

“This is particularly worrying as Kosovo has long been seen as the most pro-EU country in the Western Balkans.

“If EU leaders wanted to keep the Western Balkans on a pro-European course, this ordeal has turned into an own goal.

30

January 2019

FEATURE

YugoTour guide, Slobodan Davidovic, poses with Yugo car while guiding a tour. Photo: Sonja Borgmann

Taking a Ride to a Forgotten State in Belgrade A new tour of Belgrade is designed to give tourists ‘a taste of what it was like to live in Yugoslavia’.

SONJA BORGMANN | BIRN | BELGRADE

A

n oddly rectangular and pumpkin-colored car lurches down a Belgrade waterfront street, conspicuously out of place among the smooth traffic of more modern vehicles.

Behind the large wheel is 23-year-old Natalija Ugljevarevic.

Ugljevarevic, a guide for the YugoTour company, is fidgeting with the worn-out gear changes, preparing to pick up American tourists for an experiential ride through Yugoslav history.

YugoTour’s driving tours are designed to educate travelers about Yugoslavia, a federation created during the World War II that fell apart following the fall of Communism.

Guides drive guests between historic Yugoslav landmarks in Belgrade, once the former country’s capital, and in cars from the period, the pride of many Yugoslav families at the time.

Inside the car, with its sun-bleached upholstered seats and crank-down windows, Ugljevarevic offers her guests Cockta, a soda once popular as a replacement for Coca Cola in Yugoslavia, while Yugoslav dance music from the 1960s blares from the speakers.

Born four years after Yugoslavia dissolved, Ugljevarevic learned about life in the old days from fond memories passed down in her family.

“I try to tell them everything that made me love Yugoslavia and understand Yugoslavia,” she says.

YugoTour’s operation manager,

Hotel Yugoslavia. Photo: Flick

31-year-old Nina Ivanovic, whose childhood was spent in Yugoslavia, says she wants tourists “to get a taste of what it was like to live in Yugoslavia because it’s really difficult to explain it.”

For her, the Yugo cars are like time machines, reminding her of the vehicles she learned to drive in.

Guides lead four different history tours about former Yugoslavia, including one on architecture and another on political developments.

On the latter, the “Rise and Fall of a Nation” tour, they take visitors through significant landmarks in the creation and breakup of Yugoslavia.

This tour begins at a concentration camp in Belgrade that operated during World War II, where guides begin the story with how the Yugoslav peoples united

in their fight against Nazi German occupation.

The visitors then tour the former Yugoslav government building as well as a hotel bearing the same name, once one of the most luxurious in the capital, which hosted Britain’s Queen Elizabeth and two US presidents, Richard Nixon and Jimmy Carter.

The tour ends at the grave of the former country’s leader and father figure, Josip Broz Tito, whose mausoleum forms part of the Yugoslav history museum in Belgrade’s upscale Dedinje district. It was little over ten years after his death, on May 4, 1980, that Yugoslavia fell apart.

Sharing about the wars of the 1990s that followed Yugoslavia’s break-up can be controversial and or even emotional for the YugoTour staff who lived through

the period. However, Ivanovic says their team aspires to deepen their guests’ understanding of the conflict beyond the simplified version she often saw portrayed in foreign media.

With tourism growing in Belgrade, YugoTour has increasing opportunities to do this, with more than a million tourists visiting Belgrade just last year.

The majority of YugoTour’s tourists come from Western Europe and the United States, the guides say.

Julie Steinbach, a 71-year-old retired teacher from California, passed through Belgrade once when it was the capital of Yugoslavia. She returned with a desire “to feel Belgrade as another piece of that amazing, complicated and challenging puzzle.”

The founder of YugoTour, 41-year-old Dutchman Ralph Van der Zijden, says he launched the company because he felt there were not enough opportunities in Belgrade to learn about the past country.

“We try to contribute to the protection of cultural heritage”, says Zjiden, who is hopeful that, by showing people are interested in Yugoslav history, the local government and communities will begin to remember and appreciate the landmarks scattered throughout the city of nearly 2 million people.

Sonja Borgmann is an alumna of the SIT Study Abroad Program Serbia, Bosnia and Kosovo: Peace and Conflict Studies in the Balkans. This story was written as an Independent Study Project in Journalism.

31

January 2019

FEATURE

Exhibition Tells How Jews Found Refuge in WWII Albania A deep-rooted code of honour made Albania one of the few places where Jews could hope to survive the Holocaust.

MARCEL GASCÓN BARBERÁ | BIRN |

D

espite being occupied by Italy and later Germany, predominantly Muslim Albania was one of the safest places in Europe for Jews during the Holocaust and one of the few that saw their Jewish population grow during World War Two. It is these little known historical facts that underpin Besa: A Code of Honour, an exhibition touring South Africa by photographer Norman H. Gershman.

“Besa is a code of honour deeply rooted in Albanian culture that demands that one takes responsibility for the lives of others in their time of need,” the exhibition brochure reads.

Through a series of portraits of the families who put their lives at risk to save people who were often strangers to them, Gershman tells the heartwarming personal stories of this largely unexplored chapter of European history – stories like that of Beshim and Aishe Kadiu, as told to Gershman by their daughter, Merushe.

During the Nazi occupation, the Kadius hid Jewish siblings Jakov, 18, and Sandra Batino, 16, in their house in the town of Kavaje, southwest of the capital Tirana. Their parents sheltered by another family, the Batino children had first taken refuge with a friend of the Kadius, but moved in with Beshim, Aishe and their children because the family home was in a more remote area, less likely to be visited by German soldiers.

“Sandra, Jakov and I were close friends,” Merushe Kadiu told Gershman.

“We all lived in the same bedroom.

I remember we cut a hole in the bars of our rear bedroom window so they could escape if the Germans discovered that they were hiding with us. We were constantly watching for German patrols.

“When the Germans began house-tohouse searches, looking for Jews, my father took Jakov and Sandra to a remote village. We then supplied them with all their needs until the liberation. There was a great celebration in Kavaje. I remember the telegram we received from Jakov and Sandra and the joy of liberation. Soon they left for Tirana and then for Israel.”

Johannesburg Holocaust Center

To Albania, via Kosovo Predominantly Muslim Albania had a Jewish population of just 200 when Hitler took power in Germany in 1933.

Only five Albanian Jews, all belonging to the same family, lost their lives during the Holocaust.

Besides protecting Jews in Albania, Albanians also offered refuge to hundreds of Jews from other parts of the continent, especially from Nazi-occupied Yugoslavia.

Most of those who sought protection in Albania entered the country through Kosovo.

One of those who aided their flight was Arsllan Reznqi, a merchant from the western Kosovo town of Decan/ Decani, whose family features in the exhibition.

According to his great grandson, Leke Rezniqi, Arsllan hid more than 40 Jewish families in his home while his contacts on either side of the border found ways to send them clandestinely to Albania, which was then under Italian control.

Leke Rezniqi told BIRN it all began when Jewish business partners of Arsllan in Skopje asked him for help to escape the Nazi advance.

“My great grandfather talked to his other partners about how it might be possible to help them, and they decided to shelter them in our family house in Decan,” he said.

Arsallan Mustafa Rezniqi. Photo: Leke Rezniqi

During the Nazi occupation, the Kadius hid Jewish siblings Jakov, 18, and Sandra Batino, 16, in their house in the town of Kavaje, southwest of the capital Tirana. Their parents sheltered by another family, the Batino children had first taken refuge with a friend of the Kadius, but moved in with Beshim, Aishe and their children because the family home was in a more remote area, less likely to be visited by German soldiers.

Arsllan Mustafa Rezniqi’s house in Decan. Photo: Leke Rezniqi

Those fleeing would stay in the Rezniqi home for “days, weeks or months”, depending on the circumstances.

Once on Albanian territory, Arsllan’s contacts took charge. “They were not only providing houses in Albania, but also made sure they [the Jewish refugees] were integrated in the society,” said Rezniqi, often with ‘fake’ jobs such as shoemakers or handbag makers.

The exhibition was brought to South Africa by the Johannesburg Holocaust & Genocide Center.

The director of the Center, Tali Nates, whose own father was saved by Oskar Schindler during the Holocaust, told BIRN that the photographs and stories demonstrated the importance of decisions taken by individuals and communities in times of tyranny.

“Those individuals that we highlighted from Albania and Kosovo show that you can go against the stream, that you can actually make a huge difference to hundreds of lives.”

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org