Reporter.al Botimi Shkurt 2019

07

INVESTIGIM

Vigjilenca e munguar: biznesi ‘offshore’ i BKT-së ngriti këmbana alarmi

BKT dha dhjetëra milionë euro kredi për dy kompani në formë trusti të regjistruara në Zvicër, duke ngritur shqetësime për mospërmbushjen e vigjilencës së duhur ndaj rrezikut për pastrim parash.

10

ANALIZË

Testi i pasurisë ngel 65% të gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në Shqipëri

Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 48 gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në vend tregon se mbi 15 për qind e pasurisë nuk justifikohet nga burime të ligjshme.

12

ANALIZË

‘Dhuratat e çmuara’ që Edi Rama mori në 6 vite si kryeministër

Nga librat, kravatat, medaljet e deri te pjatat prej argjendi, BIRN zbardh listën e 183 dhuratave diplomatike që kryeministri Edi Rama mori nga homologë dhe personalitete të huaja.

Nr.

42

Shkurt 2019 E përmuajshme

PARATË E KRIMIT DHE KORRUPSIONIT FSHIHEN PAS RËNIES SË EUROS

Hyrjet e valutës së huaj në rrugë formale nuk e shpjegojnë dot mbiçmimin e lekut ndaj euros në tregun e këmbimit valutor gjatë viteve të fundit, luhatje që kanë sjellë kosto shtesë dhe kanë shkurtuar marzhet e fitimit për eksportuesit shqiptarë.

Pastrimi i parave. Ilustrim nga Judy Robinson Cox.

2

Shkurt 2019

PASTRIMI I PARAVE TË KRIMIT DHE KORRUPSIONIT FSHIHET PAS RËNIES SË EUROS

04

VIGJILENCA E MUNGUAR: BIZNESI ‘OFFSHORE’ I BKT-SË NGRITI KËMBANA ALARMI

07

TESTI I PASURISË NGEL 65% TË GJYQTARËVE TË GJYKATAVE ADMINISTRATIVE NË SHQIPËRI “FORCA E LIGJIT,” SHQIPTARE APO E HUAJ? ‘DHURATAT E ÇMUARA’ QË EDI RAMA MORI NË 6 VITE SI KRYEMINISTËR GJUETARËT E MBETURINAVE: GRUMBULLUESIT E SHFRYTËZUAR TË SKRAPIT NË KOSOVË

10 11

4-6 Hyrjet e valutës së huaj në rrugë formale nuk e shpjegojnë dot mbiçmimin e lekut ndaj euros në tregun e këmbimit valutor gjatë viteve të fundit, luhatje që sollën kosto shtesë dhe shtuan marzhet e fitimit për eksportuesit shqiptarë.

12

14 10 Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 48 gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në vend tregon se mbi 15 për qind e pasurisë nuk justifikohet nga burime të ligjshme, ndërkohë që evidentohen vlera të larta të pasurisë informale.

ENGLISH EDITION MONEY LAUNDERING HIDES BEHIND EUROS FALL AGAINST THE LEK

18

PROTESTS AGAINST RAMA’S GOVERNMENT TURN VIOLENT IN ALBANIA

20 12-13

OPPOSITION MPS QUIT PARLIAMENT

Publikuar nga:

Publikuar nga:

21

GUNS AND APARTHEID – AN ALBANIAN KING IN SOUTH AFRICA

22

ALBANIA’S FADED ‘STALIN TOWN’ EYES REVIVAL UNDER NATO

23

SCAVENGER HUNTERS: KOSOVO’S EXPLOITED SCRAP COLLECTORS

26

Nga librat, kravatat, medaljet e deri te pjatat prej argjendi, pikturat dhe maskat prej ari – BIRN zbardh listën e 183 dhuratave diplomatike që kryeministri Edi Rama mori nga homologë dhe personalitete të huaja nga viti 2013 deri në vitin 2018.

14-15 ANALIZA INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

T

D

Skrapi për riciklim është eksporti më i madh i Kosovës. Kjo është një industri 40 milionë euroshe e ngritur në kurriz të minoriteteve të margjinalizuara dhe fëmijëve.

ANALIZA

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Bulevardi Gjergj Fishta, Kulla 5, Ap. 22, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Shkurt 2019

3

Ngjarjet e Shkurtit

Opozita jashtë Parlamentit Mbështetës të opozitës u përplasën me forcat e policisë para Parlamentit për herë të dytë gjatë shkurtit, ndërkohë që deputetët e PD dhe LSI kanë djegur mandatet.

Foto: Ivana Dervishi/ BIRN

Deputetët e opozitës “djegin” mandatet Mbështetësit e opozitës brohoritën vendimin e udhëheqësve të tyre për të hequr dorë nga përfaqësimi në parlament, ndërsa Komisioni Europian, ambasada e SHBA dhe institucione të tjera ndërkombëtare e kritikuan vendimin si një akt që “minon demokracinë”. Pas një proteste të tensionuar para Kryeministrisë më 16 shkurt, opozita shpalli se do të digjte mandatet parlamentare. Deputetët e Partisë Demokratike dhe ata të Lëvizjes Socialiste për Integrim dorëzuan në Kuvend deklaratat e heqjes dorë nga mandati, ndërkohë që vendimi u shoqërua me dy protesta të tjera para Parlamentit. Duke paralajmëruar për më shumë protesta, Basha i tha mbështetësve të tij: “Sot fillon udhëtimi ynë i shpresës. Sot ne i vumë drynin parlamentit të krimit”. Para se të fillonte protesta, faktori ndërkombëtar lëshoi deklarata të njëpasnjëshme duke bërë thirrje për protesta paqësore dhe për mosbraktisjen e Parlamentit nga deputetët e opozitës. Shqipëria hyri në një territor të panjohur pas vendimit të opozitës për të hequr dorë nga mandatet parlamentare. Më herët, partitë e opozitës kanë bojkotuar parlamentin, por nuk kanë hequr dorë nga mandatet.

Kontrolle për gjyqtarët që zbutën dënimin e Dajtit Krimet e Rënda urdhëruan kontrolle në shtëpitë e 3 gjyqtarëve të Apelit që zbutën dënimin për Dritan Dajtin. Policia kontrolloi shtëpitë e gjyqtarëve Skënder Damini në Vlorë dhe Tiranë, Aleks Nikolli në Lezhë dhe Petrit Aliajt në Sarandë. Të armatosur me kallashnikovë, forca speciale të policisë ushtruan kontrolle në mëngjes në shtëpitë e tre gjykatësve të Apelit të cilët vendosën zbutjen e dënimit për Dritan Dajtin, i dënuar për vrasjen e katër oficerëve të policisë në vitin 2009.

Kontrollet mësohet se u autorizuan nga Gjykata e Shkallës së Parë për Krimet e Rëndë pasditen e 14 shkurtit dhe janë zhvilluar në shtëpitë e tre gjykatësve në Tiranë, Vlorë, Lezhë dhe Sarandë. Policia e Shtetit në një

deklaratë për shtyp njoftoi se kishte sekuestruar para, municione dhe sende të tjera. “Operacioni policor vazhdon edhe në këto momente, por mund të konfirmojmë se deri tani janë gjetur një sasi municioni, mijëra euro dhe prova të tjera, të cilat do të administrohen nga organet ligjzbatuese”, thuhet në njoftimin për mediat. Ende është e paqartë sasia e parave të kapura, ku janë gjetur ato dhe nëse ndaj tre gjyqtarëve ka akuza konkrete.

Hapet rruga e koncesionit të dytë të karburanteve Komisioni i Prokurimit Publik i hapi rrugën koncesionit të debatueshëm të kontrollit të pompave të naftës dhe gazit të lëngshëm, pasi rrëzoi të enjten ankesën e një kompanie zvicerane, që pretendoi se gara ishte diskriminuese për operatorët e huaj. Sipas vendimit të Komisionit të Prokurimit Publik, pretendimet e kompanisë “Penzoil Trading SA” për një sërë pikash të procedurës tenderuese, të shpallur nga Ministria e Financave më 18 tetor 2018, nuk qëndrojnë. Tenderi për koncesionin e kontrollit ligjor të instrumentave matëse të karburantit dhe gazit të lëngshëm u shpall nga Ministria e Financave dhe Ekonomisë më 18 shtator 2018, por procedura u pezullua pas ankesës së paraqitur nga kompania zvicerane. Zanafilla e projektit koncesionar nisi në dhjetor 2016 me një propozim të pakërkuar të kompanisë “Noa Control”, e cila u ofrua të zëvendësonte drejtorinë e Metrologjisë në kryerjen e kontrollit të distributorëve të karburanteve dhe gazit të lëngshëm. Një vit e gjysmë pas propozimit, kompania private u shpërblye me një bonus prej 10 pikësh nga Këshilli i Ministrave, një praktikë kjo e kritikuar e ligjit për koncesionet dhe partneritetin publik-privat.

Vitin e kaluar ikën 15 mijë shqiptarë Popullsia e Shqipërisë ra me 0.3% si pasojë e migrimit prej rreth 15 mijë vetësh, sipas vlerësimeve të Institutit të Statistikave, ku popullsia banuese e meshkujve

ra me 0.6% ndërsa ajo e femrave u rrit me 0.1%. Sipas vlerësimeve të INSTAT, popullsia banuese më 1 janar 2019 ishte 2.86 milionë banorë. Të gjitha qarqet e vendit me përjashtim të Tiranës dhe Durrësit pësuan rënie të popullsisë, ku rënia më e madhe vërehet në Gjirokastër me 2.4% dhe në Berat me 1.8%. Popullsia e Qarkut Tiranë u rrit me 1.3% ose me 11 mijë vetë, ritmi më i ulët i shënuar në shumë vite. Statistikat e INSTAT janë të pjesshme dhe përbëjnë një vlerësim të situatës duke marrë parasysh popullsinë e censusit të vitit 2011, lindjet dhe vdekjet si dhe një vlerësim mbi shkallën e migrimit neto. Numri i lindjeve ra në më pak se 29 mijë në vitin e kaluar nga afro 31 mijë që ishte në vitin 2017.

Numri i vdekjeve ishte afro 22 mijë ndërsa rritja natyrore e popullsisë ishte 7,130 vetë. Numri i foshnjave të lindura është më i ulëti i shënuar për aq kohë sa vendi ka një sistem të regjistrimit të lindjeve.

Bilanci i vetingut: Vetëm 1/8 e subjekteve u rivlerësua Komiteti Shqiptar i Helsinkit deklaroi se procesi i vetingut në Shqipëri po ecën ende me ritme të ngadalta, duke rivlerësuar përgjatë një viti vetëm 1/8 e subjekteve të parashikuara nga ligji. Përmes një deklarate për mediat, KSHH vlerësoi megjithatë se procesi ka arritur tashmë disa objektiva të rëndësishëm. “Procesi i vettingut, edhe pse deri tani ka ecur me ritme të ngadalta, ka arritur një sërë objektivash të rëndësishëm. Kjo duket nga të dhënat e vitit të parë të veprimtarisë së Komisionit të Pavarur të Kualifikimit,“ thuhet në deklaratën për shtyp të KSHH-së. Analiza e Komitetit Shqiptar të Helsinkit ka përfshirë vendimarrjen e Komisionit të Pavarur të Kualifikimit dhe Kolegjit të Posaçëm të Apelimit për periudhën 1 shkurt 2018-31 janar 2019. Gjatë kësaj periudhë janë vetuar rreth 12.5% e gjyqtarëve dhe prokurorëve, ndërkohë që mandati i Komisionit të Pavarur të Kualifikimit është pesë vjet. KShH është ndalur edhe në mospërfundimin e procesit të vettingut për disa nga subjektet që i cilëson prioritarë, përkatësisht për 5 anëtarë të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi dhe 1 kandidat për Inspektor të Lartë të Drejtësisë.

4

Shkurt 2019

INVESTIGIM

Pastrimi i parave të krimit dhe korrupsionit fshihet pas rënies së euros Të dhënat dhe dokumentet e analizuara nga BIRN tregojnë se hyrjet e valutës së huaj në rrugë formale nuk e shpjegojnë dot mbiçmimin e lekut ndaj euros në tregun e këmbimit valutor gjatë viteve të fundit, luhatje që kanë sjellë kosto shtesë dhe kanë shkurtuar marzhet e fitimit për eksportuesit shqiptarë.

OLA XAMA | BIRN | TIRANË

N

ë fund të muajit dhjetor, përfaqësuesit e industrisë fasone – të cilët përbëjnë dhe pjesën më të madhe të ndërmarrjeve eksportuese në vend, dolën në një konferencë për media duke tundur kambanat e alarmit mbi vështirësitë ekonomike më të cilat përballet sektori.

“Fitimi mesatar i ndërmarrjeve të prodhimit fason është rreth 15 %, që do të thotë rënie e të ardhurave në masën e 2/3 më pak vetëm për efekt të kursit të këmbimit,” tha Saimir Bitaj, anëtar i Dhomës Kombëtare të Prodhuesve të Veshjeve dhe Këpucëve.

“Mbivlerësimi i lekut kundrejt euros ka sjellë një humbje ekstreme për të gjitha ndërmarrjet e prodhimit fason. Të ardhurat e këtyre ndërmarrjeve janë në euro dhe shpenzimet janë në lekë,” shtoi ai.

Të dhënat e Bankës së Shqipërisë mbi kursin e këmbimit tregojnë se gjatë tre viteve të fundit monedha europiane është zhvlerësuar me 6 për qind kundrejt lekut, dhe ky dobësimin i euros nuk është i lidhur drejtpërdrejtë me të ashtuquajturit faktorët fondamentalë ekonomikë.

Statistikat e Bankës tregojnë se në katër vitet e fundit ka pasur një rritje rekord të parasë në qarkullim jashtë bankave, të cilat sipas ekspertëve vijnë si pasojë e aktiviteteve kriminale, kryesisht nga trafiku i lëndëve narkotike dhe korrupsioni, çfarë ka sjellë dhe mbiçmimin e monedhës vendase në tregun e këmbimit. Një raport i klasifikuar për vlerësimin kombëtar të riskut i përgatitur nga Drejtoria e Parandalimit dhe Pastrimit të Parave, (DPPP) në vitin 2015-të, një kopje e të cilit është siguruar nga BIRN, tregon që disa sektorë kyç të ekonomisë si lojërat e fatit, ndërtimi, por dhe sistemi bankar kanë qenë të papërgatitur për të kufizuar rrjedhjen e parave të pista nga aktivitet e paligjshme, çfarë ka forcuar kulturën e pandëshkueshmërisë.

Si pasojë e pastrimit të parave nga aktivitete kriminale, Komiteti i Ekspertëve për Vlerësimin e Masave Kundër Pastrimit të Parave në Këshillin e Europës, i njohur gjithashtu si ‘Moneyval,’ e ka rikthyer Shqipërinë në listën e vendeve nën monitorim.

E pyetur nga BIRN, Banka e Shqipërisë tha se trendi mbiçmimit të lekut ndaj euros vinte si rrjedhojë e përmirësimit të treguesve ekonomikë apo në periudha të caktuara zhbalancimin e kërkesës dhe ofertës për shkak të faktorëve specifikë.

Mbiçmimi i lekut Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes një kërkese për informacion drejtuar Bankës së Shqipërisë tregojnë se volumet e shitblerjes së monedhës euro në dy vitet e fundit janë rritur ndjeshëm. Nga viti 2010 deri në fund të 2014-ës, sasia e konvertimeve në tregun valutor vendas luhatej në nivelet mesatare vjetore rreth shifrës 5.5 miliard euro. Por ky volum ka nisur një rritje graduale për periudhën nga fundi i vitit 2015-ë e deri në fund të 2017-ës, duke arritur kulmin gjatë vitit që shkoi.

Në 2015-ën janë kryer konvertime nga euro në lek dhe nga lek në euro në nivelin 590 milionë euro më shumë, në 2016-ën kjo sasi e shtuar e shit-blerjes së valutës është 437 milionë euro, ndërsa në 2017-ën rritja është me 227 milionë euro.

Në 2018-ën vlera e konvertimeve mes euros dhe lekut në tregun e këmbimit valutor në Shqipëri kaloi volumin 2 miliardë euro në tremujor, duke vendosur rekorde historike sa i takon vlerës së lartë të këmbyer në treg.

Për 9 muaj të vitit 2018-ë në tregun vendas, konvertimi mes monedhave lek dhe euro është rritur me 1 miliardë e 384 milionë euro më shumë se e njëjta periudhë në vitit 2017. (30.5%).

Nga viti 2014 e deri në fund të 2017-ës, sasia e parave euro dhe lek të këmbyera në tregun vendas është rritur me 1 miliardë e 254 milionë euro. Ndërsa nëse krahasohen 9 muajt e parë të 2014-ës me vitin 2018-ë, sasi e konvertimeve të monedhës është shtuar me 48.5%.

Mbiçmimi i monedhës kombëtare gjatë 3

Bilanci i pagesave

viteve të fundit nuk mund të shpjegohet përmes faktorëve fondamentalë në ekonomi, një tezë kjo e hedhur shpesh përpara publikut nga ana e Bankës se Shqipërisë.

Faktorë fondamentalë në një ekonomi quhen eksportet, investimet e huaja direkte, dërgesat e emigrantëve dhe të ardhurat e tjera dytësore nga turizmi dhe agjentët që sjellin paratë nga jashtë në një shtet.

Të gjitha të hyrat e monedhave të huaja, publikohen çdo tre muaj nga Banka e Shqipërisë përmes statistikave të “bilancit të pagesave”, i cili shpreh raportin e flukseve të parasë që kanë hyrë në treg dhe asaj që del jashtë tij përmes rrugëve zyrtare.

Kur kemi një bilanc pozitiv të pagesave, atëherë ekonomia më shumë eksporton se sa importon. Sa më pak negativ të jetë raporti, aq më shumë një shtet thith fonde nga jashtë përmes potencialeve formale ekonomike.

Në raportin e bilancit të pagesave të tre viteve të fundit, periudhë ku monedha euro është dobësuar me 6% në tregun e këmbimit valutor vendas, efekti mes eurove të hyra në rrugë zyrtare dhe parasë që ka dalë po ashtu në rrugë zyrtare luhatet në të njëjtat nivele, duke mos u bërë shkak për shtimin e ofertës së euros në tregun vendas dhe dobësimin e saj.

Në vitin 2014, deficiti i llogarisë korrente ishte i lartë, në nivelin 1.076 miliardë euro, ndërsa në vitin 2015-të ky deficit u ngushtua me 192 milionë euro, duke arritur në 884 milionë euro. Por edhe pse fluksi zyrtar i sasisë së euros i ardhur përmes kanaleve zyrtare u shtua me 192 milionë euro, kursi mesatar i këmbimit për vitin 2014 dhe 2015 mbe-

ti në nivele të njëjta, ku 1 euro rezulton të jetë këmbyer me 140 lekë.

Në disa dalje publike, guvernatori i Bankës së Shqipërisë, Gent Sejko është shprehur se shkaku kryesor i dobësimit të euros lidhet me faktorët fondamentalë. Megjithatë, për mbiçmimin e kursit të këmbimit gjatë 2018s, Sejko pranoi se nuk kishin të bënin vetëm këto shkaqe me arsyet e këtij ekuilibri të ri, ku euro u zhvlerësua në 124 lekë.

“Edhe pse në mungesë të ndryshimit të faktorëve fondamentalë, pritjet e njëanshme afatshkurtra mbi kahun forcues të kursit të këmbimit rrezikojnë të shndërrohen në pritje të qëndrueshme dhe afatgjata,” deklaroi Sejko në datën 6 qershor 2018.

“Konsolidimi i këtyre pritjeve dhe krijimi i dimensionit vetë-përmbushës të tyre, mund të krijojnë një rreth vicioz me ndikim të dëmshëm në inflacion dhe në treguesit e tjerë ekonomikë,” shtoi ai.

Sipas vetë statistikave zyrtare të Bankës së Shqipërisë nga viti 2015 në vitin 2016, sasia e eurove të hyra në kanale zyrtare në vend u shtua me 71 milionë euro, çka nuk shpjegon dobësimin e saj nga 138 lekë në 135 lekë në fund të vitit.

E kundërta ka ndodhur në 2017-n, ku në Shqipëri kanë hyrë në rrugë zyrtare 53 milionë euro më pak se në vitin 2016, por vlera e saj sërish ra në 133 lekë në muajin dhjetor duke vendosur një ekuilibër të ri në treg.

Të dhënat e bankës qendrore flasin për një raport prej 67 milionë eurosh më shumë të hyra në tregun vendas gjatë 9 muajve të 2018-s krahasuar me 9 mujorin e 2017-s.

Zef Preçi, drejtor i Qendrës për Kërkime Ekonomike, nënvizon se mbiçmimi i monedhës vendase nuk ka ardhur si pasojë e rritjes ekonomike por për pasojë e shtimit të parasë në treg nga burime informale.

“Mbiçmimi i lekut nuk vjen për shkak të shkëlqimit të ekonomisë vendase, përshpejtimit të rritjes ekonomike dhe rritjes së numrit të vendeve të punës – sepse rendimenti i punës ka rënë,” tha ai.

Shkurt 2019

5

Deficiti i llogarisë korrente

Guvernatori i Bankës së Shqiperisë Gent Sejko duke folur gjatë një konference shtypi ku deklaroi se BSH do të mbajë të pandryshuar normën bazë të interesit. | Foto : LSA

Sipas Preçit janë tre burime që i sjellin këto para: i pari janë prurjet monetare të emigracionit të cilat në vite vazhdojnë të ruajnë të njëjtin trend. Faktori i dytë janë transaksione të rëndësishme të kompanive apo borxh publik, të cilat pompojnë për një fare kohe një monedhë tjetër. Por burimi më i rëndësishëm, burimi i tretë, janë të hyrat monetare nga aktivitetet kriminale.

“Këtu kam parasysh faktin që Shqipëria është një rezervuar i madh i përpunimit dhe eksportit të marijuanës dhe një vend tranziti dhe konsumi i kokainës dhe drogave të forta,” shpjegoi ai.

Banka e Shqipërisë në një përgjigje për BIRN tha se shkaku i mbiçmimit të lekut në kursin e këmbimit lidhet me forcimin e monedhës për shkak të përmirësimit të ekonomisë vendase dhe ofertës së shtuar monetare në 2018-ën si rezultat i konvertimit të kapitalit të bankave tregtare dhe një kredie që pritej të disbursohej nga BERZH. “Në bazë të modeleve dhe studimeve empirike, si dhe në bazë të gjykimit të ekspertëve dhe specialistëve të fushës në Bankën e Shqipërisë, konkluzioni ynë është se trendi mbiçmues i kursit të këmbimit pasqyron përmirësimin e faktorëve fondamentalë. Nga ana tjetër, të gjithë modelet sugjerojnë se përshpejtimi i mbiçmimit të kursit të këmbimit në gjashtëmujorin e parë të vitit 2018 përfshin edhe efektin e faktorëve të cilat nuk janë të përfshirë në model, duke nënkuptuar zhvillime specifike të tregut valutor gjatë kësaj periudhe.”

Paraja jashtë bankave Në katër vitet e fundit paraja në qarkullim jashtë kanaleve bankare ka arritur në nivelin 2.17 miliardë euro, më i larti në historinë e Shqipërisë.

Paraja jashtë korporatave depozituese në statistikat zyrtare të Bankës së Shqipërisë paraqet “cash”-in që qarkullon në ekonomi, i cili është jashtë bankave apo llogarive të tjera të institucioneve financiare.

Në harkun kohor të dhjetorit të 2013-s e deri në fund të vitit 2018-ë, paraja jashtë bankave është rritur me 560 milion euro, duke shfaqur një ritëm rritje të lartë dhe jashtë cikleve që ka paraqitur në historikun afatgjatë.

Në kah të kundërt me luftën e qeverisë për të zhdukur informalitetin, në 2014-ën dhe 2015ën kanë qarkulluar jashtë kanalave zyrtare përkatësisht 154 milionë euro dhe 105 milionë euro më shumë nga viti në vit. Edhe gjatë viteve 2016 dhe vitit 2017 paraja në qarkullim jashtë korporatave depozituese është rritur respektivisht ne 154 milionë euro dhe 130 milionë euro.

Në fund të dhjetorit 2018-të, ky tregues është shtuar me 81 milionë euro.

Tendenca e shtimit të parasë në qarkullim jashtë kanaleve zyrtare për 5 vjet rresht shihet si e pazakontë nga ekspertët e ekonomisë, pasi në vite të tjera kurba e saj është me rritje dhe rënie nga viti në vit, duke sjellë një ekuilibër të këtij treguesi.

“Pas vitit 2012 kanë marrë peshë të madhe paratë që vijnë nga aktivitetet kriminale, droga. Askush nuk mund të thotë për paratë që qarkullojnë me Toyota Yaris dhe askush nuk i evidenton,” tha Preçi, duke iu referuar sekuestrimit në portin e Durrësit në shkurt 2018 të 3.4 milionë eurove në një makinë Toyota Yaris.

Sipas Preçit një rritje kaq e lartë e parasë jashtë bankave nuk është parë që nga fundi i vitit 2008, kohë kur pati një tërheqje masive të depozitave në banka për shkak të krizës financiare globale, sasi e cila më vonë u fut sërish brenda sistemit bankar.

Euro në pikiatë Shkakun kryesor të dobësimit të kursit të këmbimit guvernatori Gent Sejko ia ka dhënë konvertimit të kapitalit të dy bankave tregtare – Intesa San Paolo me bashkimin që bëri me Venetto Bank, si dhe një kredie të Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim që do të hynte në treg në monedhën euro dhe do të konvertohej në lek, e cila do të disbursohej

Paraja jashtë korporatave depozituese

për llogari të Korporatës Elektroenergjetike Shqiptare. Të gjitha këto konvertime llogariten që të kapin vlerën 300 milionë eurove gjatë një periudhe të caktuar, dhe kanë shërbyer si faktorë shtytës për ndërhyrjen e Bankës së Shqipërisë në tregun valutor.

“Ka pasur dhe faktorë të tjerë specifikë që kanë detyruar Bankën e Shqipërisë të ndërmarrë programin e ndërhyrjeve, veçanërisht gjatë periudhës së verës. Këta faktorë kanë qenë konvertimi i kapitalit nga disa banka dhe një kredi e madhe e Bankës Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, të cilat përbënin një shumë afër 300 milionë euro për t’u konvertuar në një moment të caktuar,” tha ai.

“Kjo sasi valute bënte presion mbi kursin e këmbimit dhe rriste pritshmërinë e sistemit financiar në atë moment,” shtoi Sejko.

Por ndryshe nga sa pretendon guvernatori, BIRN ka mësuar se transferimi i kredisë së BERZH për Korporatën Elektroenergjetike Shqiptare u bë në lekë dhe jo në euro.

“Madje bisedimet mes Bankës së Shqipërisë me KESH për të bërë disbursimin e kredisë në lek kanë nisur që në fillim të muajit maj, disa javë përpara se të bëhej disbursimi i huasë dhe nuk kanë dhënë efekt psikologjik në pritshmëritë e bankave të nivelit të dytë, pasi ato nuk kishin asnjë kërkesë për të bërë këtë konvertim,” tha një burim konfidencial në KESH. Sipas kërkese që KESH i ka drejtuar Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim, rezulton se marrëveshja për disbursimin e kredisë në monedhën kombëtare dhe jo në euro ishte lidhur që më datën 16 maj 2018, dy javë përpara se guvernatori të deklaronte se konvertimi i kësaj kredie kishte krijuar pritshmëri dhe kishte pozicionuar agjentët ekonomikë.

Më 11 qershor 2018 në tregun shqiptar hynë 14.534 miliardë lekë për shkak të konvertimit të kredisë së BERZH për Korporatën Elektroenergjetike nga ana e Bankës së Shqipërisë. Banka Qendrore bleu 116.82 milionë euro të kësaj kredie me kursin 124.42

lekë me qëllim stabilizimin e tregut të këmbimit valutor në vend.

Në një përgjigje për BIRN, Banka thotë se pritshmëritë e agjentëve për kredinë e BERZH shkaktuan rritjen e ofertës valutore në këtë periudhë.

“Faktorët specifikë të tregut valutor, të cilën ne e kemi trajtuar si goditje, lidhen me konvertimin e kapitalit të disa bankave të sistemit, me disbursimin e pritur të kredisë së BERZh-it, si dhe me ndryshimin e sjelljes së operatorëve e të tregut valutor, si pasojë e krijimit të pritjeve për forcimin e mëtejshëm të lekut në të ardhmen. Ata sollën rritjen e ofertës valutore dhe një mbiçmim më të fortë të lekut sesa në vitet e kaluara.”

Por kjo nuk është hera e vetme që Banka e Shqipërisë ndërhyri në tregun valutor gjatë këtij viti. Sipas statistikave zyrtare, Banka e Shqipërisë ka blerë 257.95 milionë euro në tregun e brendshëm për 9 muajt e parë të vitit, ku më shumë se gjysma e tyre kanë qenë ndërhyrje për të rregulluar kursin e këmbimit valutor. Rreth 221.25 milionë euro kanë shkuar për të ndalur rënien e monedhës europiane për muajt qershor, korrik dhe gusht, dhe 36.7 milionë janë blerje për të rritur rezervën valutore.

Jo të gjithë anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë e mbështetën programin e ndërhyrjeve në kursin e këmbimit, e pyetur për këtë nga BIRN, Banka e Shqipërisë tha se programi i ndërhyrjeve është miratuar me vota unanime nga të gjithë anëtarët e pranishëm.

Gjatë vitit 2018-ë profesori i ekonomisë Selami Xhepa rreshton disa dukuri që ndikuan në luhatjet e theksuara të kursit të këmbimit në tregun vendas: rritja e monedhës euro në qarkullim me të njëjtat ritme si në vitet paraardhëse për shkak të informalitetit, konvertimi i kapitalit të bankave tregtare të cilat ndryshuan pronarët dhe nuk përjashton edhe mundësinë e hapjes së tregut drejt spekulimeve të disa agjentëve.

Vijon në faqen 6

6

Shkurt 2019

Vijon nga faqja 5 Sipas Xhepës ndryshimet në faktorët fondamentalë në kursin e këmbimit siç janë të ardhurat dhe shpenzimet që bën ekonomia nuk kanë ndryshuar në një mënyrë të tillë që të na shpjegojnë se përse ka ndodhur kjo zhvendosje kaq e fortë në vlerën e parasë.

“Mbeten për mendimin tim faktorë që janë jashtë kontrollit të autoriteteve, siç është ai i informalitetit, kanaleve të tjera të depërtimit të parasë në ekonomi, të pastrimit të parave etj.” thotë ai, ku e kombinuar me disa konjektura në vitin 2018-ë shkaktoi këtë luhatje të kursit të këmbimit.

“Natyrisht që një kontribut mund të kenë luajtur edhe një pritshmëri që kanë pasur agjentët ekonomikë të vendit për zhvillimet në kursin e këmbimit për shkak të politikave restriktive të përdorimit të euros në ekonomi, ” shtoi Xhepa.

Por Gjergj Buxhuku, administrator i “Konfindustria”-s, është i bindur se në vitin 2018 në tregun shqiptar janë futur gjithashtu para të cilat i përkasin personave të rëndësishëm në radhët e drejtësisë vendase e që në vite ishin mbyllur në llogari të bankave në shtete të njohura si “parajsa fiskale”.

“Procesi i “vetting”-ut ka qenë një sinjal alarmi për të gjithë ata që dispononin këto para jo të formalizuara për të kuptuar që “dara” e agjencive ndërkombëtare është shumë e fortë sidomos në ato vende të cilat mund të jenë burim i depozitimit siç janë parajsat fiskale në vende të ndryshme, për të cilat është menduar se nuk mund të jenë më të sigurta,” tha ai.

Buxhuku shprehet se ka raporte të besueshme të kthimit të vlerave të konsiderueshme të parave në Shqipëri për shkak të frikës së sekuestrimit të llogarive të tyre në këto shtete.

“Llogariten mbi 30 miliardë lekë para të shqiptarëve që kanë dalë jashtë vendit dhe janë depozituar në parajsa fiskale,” tha ai.

“Por meqënëse “vetting”-u është bërë nën trysninë e ndërkombëtarëve dhe ato janë nën ndikimin politik të agjencive të këtyre shteteve, shumë prej këtyre zyrtarëve të rëndësishëm nuk i konsiderojnë më depozitat andej të sigurta dhe po i kthejnë për të gjetur një strehë të në vendin e tyre,” shtoi Buxhuku.

Sektorët me risk Një raport me klasifikimin ‘i kufizuar’, mbi vlerësimin kombëtar të riskut i Drejtorisë së Parandalimit të Pastrimit të Parave dhe Financimit të Terrorizmit flet për një rrezik shumë të lartë të pastrimit të parave në sektorin e lojërave të fatit, këmbimit valutor dhe për një risk të lartë në sektorin bankar.

Raporti është hartuar mbi një sistem vlerësimi të vitit 2015-ë i cili është ende në fuqi edhe sot, lidhur me rreziqet që ka secili sektor në fushën e “larjes” së parave.

“Mënyra e ndjekur për të pastruar paratë në Shqipëri ka qene ekstravagante, nuk është tentuar të fshihet dhe madje ka qenë shpërfillëse ndaj ligjit, duke bërë që të ulet respekti i publikut ndaj fuqisë së shtetit dhe drejtësisë në kuptimin thelbësor të fjalës, ndëshkueshmërisë, madje duke rrezikuar që breza të tërë shtetasish të mos ta konsiderojnë pastrimin e parave, korrupsionin etj. Si veprimtari shumë negative.” thuhet në raport.

Me një ligj të miratuar nga parlamenti në fund të vitit 2018-ë, Shqipëria mbylli pikat e basteve dhe kazinotë elektronike. Nisma u përball më një rezistencë nga ana e kompanive në këtë treg, të cilat raportohet se kërcënuan edhe disa deputetë, anëtarë të Komisionit të Ekonomisë dhe Financave.

Një biznes i lojrave të fatit gjatë mbylljes.

BIRN ka mësuar se katër deputetë të Partisë Socialiste që janë pjesë e Komisionit të Ekonomisë kanë marrë mesazhe kërcënuese nga numra të paidentifikuar, pas të cilëve janë prezantuar pronarë të kompanive të lojërave të fatit.

Kërcënimet kanë qenë në drejtim të jetës së deputetëve dhe të familjarëve të tyre. Denoncimin për mesazhet kërcënuese e ka konfirmuar në qëndrime publike edhe kryetari i Komisionit të Ekonomisë në atë periudhë Erjon Braçe dhe kryeministri Edi Rama.

Arsyet se përse qeveria mori vendimin drastik për të mbyllur në masë lojërat e fatit, lidhet gjithashtu me rastet e zbuluara të personave që pastrojnë para dhe që kanë rezultuar pronarë të këtyre firmave.

Vlerësimi kombëtar i riskut të pastrimit të parave në këtë sektor rezulton shumë i lartë, për shkak të kontrollit të krimit të organizuar mbi këtë sektor.

“Raste sporadike tregojnë që vetë pronarët/zotëruesit e lojërave të fatit janë persona që pastrojnë para, raste të veçanta kanë provuar futjen e shumave të konsiderueshme produkt krimi nga lojtarët në lojëra fati”, shkruhet në raport.

Me rrezik renditet edhe përdorimi i parasë fizike në këtë sektor, fakti se nuk raportohen raste të aktivitetit të dyshimtë në Drejtorinë e Parandalimit të Pastrimit të Parave dhe pranohet se është e pamundur gjurmimi i transaksioneve të realizuara mbi limitin e raportimit.

Nuk është vetëm sektori i lojërave të fatit, por edhe sistemi bankar konsiderohet me risk të lartë në fushën e pastrimit të parave të pista. BIRN ka mësuar se Drejtoria e Parandalimit dhe Pastrimit të Parave ka gjobitur disa banka vitin e shkuar, pasi nuk kishin deklaruar rastet e transfertave të dyshimta Me risk të lartë e konsideron sistemin bankar në Shqipëri edhe raporti i Moneyval, organi i monitorimit të Këshillit të Europës.

“Kërcënimi i pastrimit të parave përmes bankave konsiderohet të jetë i lartë edhe pse sektori është duke aplikuar gjithnjë e më shumë kontrolle.” shprehet Moneyval. “Penetrimi i krimit të organizuar në politikë dhe në funksione administrative lehtëson kryerjen e veprave penale në Shqipëri dhe lehtëson pastrimin e parave të krimit me sukses,” shton ajo.

Së fundi agjencia e ka vënë nën monitorim Shqipërinë për ta futur në listën e vendeve me risk për pastrimin e parave dhe financimin e terrorizimit, duke i lënë në tavolinë autoriteteve përmbushjen e disa detyrave.

Shqipëria doli nga kjo listë në vitin 2015.

BIRN ka mësuar se së fundi qeveria ka nisur angazhimet për krijimin e një regjistri për të përmbledhur të gjithë pronarët e kompanive të ndryshme në një sistem, ku do të detyrojë edhe firmat ‘off-shore’ që të publikojnë 25% të pronarit fundor të fitimeve të një shoqërie.

Me të njëjtin risk si lojërat e fatit konsiderohen edhe zyrat e këmbimit valutor. Në vitin 2017 dhe 2018, Banka e Shqipërisë revokoi përkatësisht 43 dhe 18 licenca të këtyre institucioneve që këmbejnë para, ku arsyeja kryesore ishte shkelja e rregullave të deklarimit të burimit të parave. Ky është numri më i lartë në vite i licencave të revokuara, përkundër një mesatareje prej 5 revokimesh që janë bërë në vitet e tjera.

“Ka shumë Zyra Këmbimi Valutor që kanë dalë nga tregu dhe licenca që shiten e blihen, mbarojnë misionin dhe mbyllin, janë krijuar të tilla se duhet të pastrojnë ca para,” tha Zef Preçi.

Rikthimi i ndërtimit Pas një krize disa vjeçare, vitet e fundit sektori i ndërtimit është rikthyer në ekonominë vendase si një nga degët që sjell peshën më të madhe në rritjen ekonomike.

Në total, sipas statistikave zyrtare vlera e lejeve të ndërtimit të miratuara në vitin 2017 arriti në 400 milionë euro, ku më shumë se 70% të kësaj sasie parash e zë investimi i projekteve private. E njëjta tendencë ka vazhduar edhe gjatë vitit 2018, ku për 9 muajt e parë të vitit u miratuan leje ndërtimi në vlerën e 300 milionë eurove.

Arben Dervishaj, sekretar i përgjithshëm i Shoqatës së Ndërtuesve, pranon rritjen e pazakontë dhe që ka një zhvillim të tregut edhe me aktorë të rinj, por ai thotë se kjo është detyrë e institucioneve për t’i kontrolluar.

“Interesi për të ndërtuar ka ardhur sepse ka pasur një ndërprerje për shkak të mosmiratimit të planeve rregulluese dhe revokimeve të tyre në vite . Ka pasur interes dhe në zonat e turizmit, përveç atij në zonat urbane. Kemi në treg investitorë të rinj dhe kompani të reja, por që ato të marrin licencat duhet që të kontrollohen nga autoritetet, nuk është detyrë e shoqatës.”

Por përkundër kësaj tendence për të ndërtuar në vlera të konsiderueshme, kredia për sektorin e ndërtimit nga viti 2016 dhe deri në nëntor 2018 është luhatur mes të njëjtave nivele mesatare prej 46 miliardë lekësh. Krahasuar me vitin 2012 dhe 2013, kredia për ndërtimin ka një tkurrje të ndjeshme me rreth 15 miliardë lekë, duke mos justifikuar

kërkesën e shtuar të biznesit për të ndërtuar.

Dervishaj shprehet se nga tregu informal vuajnë të gjithë dhe nuk është në interes të shoqatës ekzistenca e një tregu të tillë. “Është detyra e institucioneve për të verifikuar nëse paratë e qytetarëve që blejnë këto ambiente, janë të pastra apo jo. Për kompanitë e reja nuk mund të japim koment, të paktën për kompanitë e reja që nuk janë anëtarë tanë.”

Gati 1/3 e rasteve të referuara në organet e drejtësisë nga Drejtoria e Parandalimit dhe Pastrimit të Parave lidhen me dyshime të blerjeve të pasurive të paluajtshme. Në analizën e saj kjo agjenci thotë se shumica e rasteve nuk janë shumë të sofistikuara dhe personat rezultojnë se thjesht kanë blerë pasuri pa përdorur shumë mekanizma për të fshehur pastrimin e parave. Sipas Zef Precit, qarkullimi i parave të pista në disa sektorë të ekonomisë ka çuar dhe në deformimin e kursit të këmbimit midis euros dhe lekut.

“Fakti që disa sektorë të saturuar siç është ndërtimi, apo sektorë të rregulluar keq si lojërat e fatit, kanë qarkulluar shuma të mëdha parash dhe janë lavatriçet kryesore, ka bërë që në këtë ekonomi të ketë rreth të favorshëm për të qarkulluar këto para,” tha ai. “Për rrjedhojë është deformuar raporti midis euros me ofertë shumë të madhe dhe lekut me ofertë normale që reflekton rritjen ekonomike modeste që ka vendi,” përfundoi Preçi.

“Di një gjë, që të gjitha kontrata e ndërtimit, bëhen përmes noterit, derdhen te noteri paratë dhe pastaj shkojnë te investitori ose ai që është shitësi.” sqaron Shoqata e Ndërtuesve.

Pasojat mbi industrinë Në dhjetor monedha kombëtare arriti një mbiçmim ndaj euros mbi normën 9%, duke çuar vlerën e saj për herë të parë në shumë vjet poshtë nivelit 123 lekë. Jo vetëm fasonët por edhe grupe të tjera prodhuesish janë të shqetësuar për efektet afatgjata që mund të shkaktojë rënia e euros në industrinë vendase.

“Luhatjet e euros me dy shifra vjetore janë të rënda për prodhimin. Ato zhvlerësojnë në mënyrë masive depozitat shqiptare, sepse kështu janë shumica e kursimeve, para në euro të ardhura nga emigracioni, por mbi të gjitha godasin industritë, ato industri që punojnë për zhvillimin e vendit.” thotë administratori i Konfindustria-s Gjergj Buxhuku.

Buxhuku i frikësohet që falimenti të industrisë vendase, e cila nuk do të ketë më shpresa për t’u rikuperuar në të ardhmen.

“Politikat e zhvleftësimit të një monedhe dobësojnë eksportet dhe në këtë rast janë forcuar importet. Kjo do të thotë se prodhimi i vendit po ndodhet në vështirësi ekzistenciale, mbijetese. Nëse një industri mbyllet nuk hapet më! Ajo pjesë e tregut të saj zëvendësohet nga mallrat e importit dhe industria është pothuajse e pamundur që të rihapet.” sqaron ai.

Kërkesën e eksportuesve për të ndërhyrë dhe stabilizuar kursin e këmbimit e mbështet dhe Selami Xhepa, i cili thotë se megjithëse Banka e Shqipërisë e ka të vështirë të vazhdojë blerjen e valutës për shkak të rritjes së ndjeshme të rezervës valutore dhe kostove që ajo po shkakton në të ardhurat e saj, autoritetet duhet të shpëtojnë eksportet.

“Unë mendoj se në kushtet dhe kontekstin që ka ekonomia vendase, duhet të ketë një vëmendje sidomos për sektorin e eksporteve,” tha ai.

“Pesha më e rëndësishme e eksporteve është te fasonët, dhe ne të gjithë e dimë se kjo është një industri që punon me norma shumë të ulëta fitimi,” përfundoi Xhepa.

Shkurt 2019

7

INVESTIGIM

Vigjilenca e munguar: biznesi ‘offshore’ i BKT-së ngriti këmbana alarmi Banka Kombëtare Tregtare dha dhjetëra milionë euro kredi për dy kompani në formë trusti të regjistruara në Zvicër, duke ngritur shqetësime për mospërmbushjen e vigjilencës së duhur ndaj rrezikut për pastrim parash.

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

B

anka Kombëtare Tregtare është banka më e madhe dhe më vjetër në Shqipëri, me më shumë se 2.9 miliardë USD depozita dhe një kapital të nënshkruar prej 274 milionë USD për vitin 2018-të. Në të njëjtin vit BKT është vlerësuar si banka më e mirë në vend nga revista britanike ‘The Banker’.

Gjatë fjalimit përshëndetës të mbajtur në nëntor në ceremoninë e dhënies së çmimit, kryetari i bordit drejtues, Mehmet Usta theksoi se ky vlerësim tregon qartë pozicioni dominues të BKT në tregun bankar shqiptar.

“Në BKT, ne i kuptojmë oraret e zgjatura, këmbënguljen, vizionin dhe përkushtimin e nevojshëm për të arritur një sukses të tillë prandaj e vlerësoj akoma më shumë që një punë kaq e madhe nuk ka kaluar pa u vënë re,” tha ai.

Përkushtimi për të qenë të suksesshëm mund ta kenë ngritur bankën me aksionarë turq në majat e piramidës së tregut bankar në Shqipëri; megjithatë, praktikat e saj të biznesit jo gjithmonë kanë gjetur mirëkuptimin e autoriteteve vendase – në mënyrë të veçantë në respektin e kuadrit ligjor në lidhje me parandalimin e pastrimit të parave dhe masat kundër financimit të terrorizmit.

Të dhënat e siguruara nga BIRN, tregojnë se një inspektim i përbashkët i ndërmarrë nga Drejtoria e Përgjithshme për Parandalimin e Pastrimit të Parave në Ministrinë e Financave, DPPP dhe Banka e Shqipërisë, ka ngritur një numër ‘flamujsh të kuq’ mbi marrëdhënien e biznesit me kompani ‘offshore’ të regjistruara në Zvicër dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, për të cilat BKT ka transaksione me vlera të larta, por nuk ka dokumentacion të plotë ose nuk ka mbledhur mjaftueshëm informacion për qëllimin dhe natyrën biznesit dhe burimin e të ardhurave.

Duke i cilësuar këto mangësi si shkelje administrative serioze, dhe për faktin se ka pasur masa administrative të mëparshme, DPPP ka marrë vendimin për ta dënuar Bankën Kombëtarë Tregtare me një gjobë prej 3 milionë lekë për shkelje të dispozitave të ligjit për parandalimin e pastrimit të parave për identifikimin e pronësisë, strukturës dhe transaksioneve të klientit. BKT është gjobitur gjithashtu me 2 milionë lekë për mosplotësim të detyrimeve për vigjilencën ndaj klientit.

BKT i ka kundërshtuar gjetjet e aktit të inspektimit dhe e ka ankimuar çështjen në Gjykatën Administrative në Tiranë, e cila ka vendosur për rrëzimin e padisë dhe konfirmim e masës administrative. Ky vendim i Gjykatës Administrative është apeluar.

Drejtori i menaxhimit riskut në BKT, Ndue Maluta i tha BIRN se bëhej fjalë për masa administrative që nuk kanë të bëjnë me pastrimin e parave, ndërkohë që nënvizoi se kreditë e dhëna ndaj kompanive jashtë

Hartë grafike e transaksioneve ‘offshore’ të BKT-së

vendit janë paguar.

“Banka është e mirë-kapitalizuar dhe taksapaguesi më i madh në Shqipëri,” tha Maluta me krenari. “Ne kemi bërë analiza të thelluara dhe ‘diligjencën’ e duhur për kreditë që kemi dhënë,” shtoi ai.

Kredi ‘offshore’ Banka Kombëtare Tregtare është në pronësi të konglomeratit turk “Calik Holding’, i cili deri në vitin 2012 drejtohej nga Berat Al Bayrak -Ministër i Financave i Turqisë dhe dhëndër i Presidentit Recep Tayip Erdogan. Përveç Bankës Kombëtare Tregtare në Shqipëri grupi Calik zotën dhe kompaninë Albtelekom dhe disa hidrocentrale.

Si pjesë e inspektimit është verifikuar nëse BKT ka realizuar rekomandimet e inspektimeve të mëparshme, si dhe masat e marra për mangësi të konstatuara në dokumentacionin e saj për disa klientë me depozita më të mëdha se 10 milionë lekë.

Inspektimi i ndërmarrë nga DPPP ka konstatuar se BKT ka dhënë dy kredi bankare ndaj dy kompanive të regjistruara në Zvicër më vlerë 56 milionë euro. Kompania ‘Zentis AG’ ka marrë një kredi prej 33 milionë euro, ndërkohë BKT ka disbursuar ndaj kompanisë ‘Racolas Holding AG’ një kredi prej 23 milionë euro. Të dy këto subjekte kanë qenë të regjistruara me Aksione Prurësi.

Aksionet e Prurësit (Bearer Shares) – janë aksione të pa regjistruara në ndonjë autoritet që merret me regjistrimin e letrave me vlerë. Individi që e zotëron Certifikatën e Aksioneve të Prurësit, gëzon me të drejta të plota “Titullin e Pronësisë” dhe njihet si pronari i certifikatës së aksioneve. Këto aksione janë lehtësisht të transferueshme dhe mund të kalohen në pronësi të një personi tjetër, pa qenë i nevojshëm plotësimi i asnjë dokumentacioni.

Sipas dokumenteve gjyqësore pagesat e kredive të marra nga ‘Racolas Holding AG’ dhe ‘Zentis AG,’ është realizuar nga palë të treta. Për një nga këto kompani – ‘Awasl General Trading FZE’ nga Dubai, e cila ka kryer transferta për llogari të kompanive zvicerane për një vlerë totale prej gati 2.6

milionë euro, BKT nuk disponon informacion.

Maluta i kontestoi përfundimet e DPPPsë duke nënvizuar se kompanitë në formë trusti nuk janë të paligjshme.

“Banka nuk është akuzuar për skema pastrim parash,” tha ai, duke ju referuar akt-inspektimit të DPPP-së. “Gjithmonë ka vend për përmirësime,” shtoi Maluta.

DPPP nënvizon në gjykatë se një nga klientët e BTK-së ka qenë dhe ‘GAP Insaat’ – një kompani e Calik Holding e përfshirë në sipërmarrjen e ndërtimit në Turkmenistan, Turqi, Kazakistan, Dubai dhe Emiratet e Bashkuara Arabe, e cila ka pasur gjithashtu kalime ndaj kompanive të treta.

Këstet e kredisë të marrë nga kompania ‘Ersan Group,’ janë likuiduar nga shoqëria ‘GAP Insaat’ me anë të transfertave të ardhura nga kompania ‘Calik Holding Anonim Sirketi,’ në Turqi, e cila zotëron 99,3% të aksioneve dhe është njëkohësisht dhe aksionare e vetme e BKT-së.

Fatih Karli, drejtor i bankingut individual në BKT, i tha BIRN se Ersan Transport ishte një nënkontraktor i kompanisë GAP Insaat dhe pagesat kishin pasur qëllim të siguronin pagesa punëtorësh. Ai shtoi se biznesi i BKT-së nuk kufizohet në Shqipëri por ishte një biznes global që përfshinte dhe investime në tregje financiare.

“Ne po bëjmë para nga e gjithë bota,” tha ai. Kolegu i tij Maluta tha se kreditë e bankës drejt grupi Çalik janë rreth 30 milionë euro, por kjo shumë nuk përfshinte kalimet e bëra në favor të grupit ‘Ersan’.

“Kreditë tona ndaj grupit Çalik nuk i kalojnë 10 % të kapitalit,” nënvizoi ai, Prapësimet e BKT-së Në padinë e ngritur në Gjykatën Administrative në Tiranë, BKT e ka kundërshtuar aktin e inspektimit të DPPP-së dukë kërkuar shfuqizimin e gjobave të vendosura ndaj për një total prej 5 milionë lekë. Banka ka nënvizuar se ligji shqiptar nuk e ndalon marrëdhënien me kompani në formë trusti si ‘Zentis AG’ dhe ‘Racolas Holding AG,’ ndërkohë që nënvizon se banka ka krye ver-

ifikimin e plotë të pronësisë së tyre dhe vendosja e marrëdhënies së biznesit me to është shoqëruar me analiza të hollësishme.

Sipas BKT-së, përpara vendosjes së marrëdhënies së biznesit me dy kompanitë ‘offshore’, ajo ka kryer një kontroll nëpërmjet burimeve të hapura si ‘World–Check’ dhe disa listave të zeza ndërkombëtare.

“Nga kontrolli i kryer nuk ka rezultuar që subjektet apo aksionerët/përfaqësuesit ligjor të jenë apo të kenë qenë, pjesë e ndonjë liste të publikuar nga ndonjë shtet i huaj apo skandali mediatik në lidhje me pastrimin e parave dhe financimin e terrorizmit,” shprehet BKT në prapësimet e saj.

Ndërkohë për kreditë e ndërmjetësuara nëpërmjet kompanisë GAP Insaat, BKT është justifikuar duke u shprehur se midis saj dhe grupit ‘Ersan’ ka pasur një marrëdhënie të gjatë biznesi.

“Calik Holding AS ka një marrëdhënie të gjatë bashkëpunimi me shoqëritë Ersan Transport që merret me transport dhe shitblerje të aseteve fikse – projekte ndërtimore në zhvillim, për pasuri të patundshme në qytetin e Stambollit, sheshi Taksim,” shprehet BKT. BKT ishte ‘neglizhente’ Në prapësimet e bëra në Gjykatën Administrative si palë e paditur, Drejtoria e Parandalimit të Pastrimit të Parave, shprehet se në vendosjen e masave administrative ndaj BKT-së janë marrë parasysh kriteret e parashikuara në aktet nënligjore si dhe vlera e lartë e transaksioneve me probleme.

Sipas DPPP-së të dhënat e paraqitura nga Banka Kombëtare Tregtare në lidhje me përmbushjen e detyrimit për zbardhjen e strukturës së pronësisë së kompanive ‘Zentis AG’ dhe ‘RacolasHolding AG,’ nuk japin të dhëna të mjaftueshme.

“Mbajtësit e aksioneve respektivisht G.U. dhe H. H. O., nuk përcaktohet të jenë aksionerë të vetëm dhe mbajtës të 100% të aksioneve të këtyre shoqërive,” shkruhet në prapësimet e Drejtorisë së Parandalimit të Pastrimit të Parave.

DPPP shton gjithashtu se BKT ka dështuar të prodhojë të dhëna për strukturën e pronësisë të ‘Amia International Limited,’ e cila është garantore për një kredi për kompaninë AGM . Amia International Limited rezulton është në pronësi të‘BSB Arabia Limited’ dhe përfaqësohet Z. Bader Al-Othman.

Të dhënat e AGM – një kompani konsulence ligjore e regjistruar në Dubai, nuk janë të përditësuara në BKT. Gjithashtu, dokumenti i identifikimit i i z. Bader Al-Othman ka skaduar në vitin 2012 dhe nuk është përditësuar. Pasi ka marrë në shqyrtim pretendimet dhe prapësimet e palëve, gjyqtari Emiljano Ruli ka vendosur të rrëzojë padinë e ngritur nga BKT, duke lënë në fuqi masat administrative me vlerë 5 milionë lekë ndaj bankës. Ky vendim është ankimuar në Gjykatën Administrative të Apelit.

8

Shkurt 2019

Strategjia e kryeministres britanike Theresa May e kërcënimit të një Brexit pa marrëveshje kërkon një afat përfundimtar që i detyron kundërshtarët e saj të kapitullojnë. Pa këtë, strategjia “përdor të gjithë kohën në dispozicion” shndërrohet në një përpjekje të paefektshme për të shmangur përgjegjësinë, duke reflektuar kombinimin e tipareve paradoksale të kryeministres May.

Opinion

Si munden liderët e BE-së të parandalojnë një Brexit pa marrëveshje Anatole Kaletsky | Project Syndicate | Londër

A

ka mundur kryeministra britanike Theresa May t’i shmangë të gjithë kundërshtarët e saj?

Duke mposhtur përpjekjet e Parlamentit për të përjashtuar një shkëputje të çrregullt ” pa marrëveshje” midis Bashkimit Europian dhe partnerit të tij të dytë më të madh tregtar, May ka dyfishuar presionin mbi liderët e BE-së për të pranuar kërkesat e saj deri në afatin përfundimtar të Brexit që është data 29 mars.

Vendosja e një arme në kokë rrallë është një strategji negociuese e suksesshme, siç zbuloi edhe Greqia kur kërcënoi të linte euron. Por një kolaps i tregtisë me Britaninë është një perspektivë shumë më alarmante. Për më tepër, koncesionet kryesore që May po kërkon janë periferike për çdo vend europian përveç Irlandës. Prandaj duket e arsyeshme të pritet që liderët e BE-së të pulitin sytë ndërsa afati përfundimtar i Brexit të afrohet dhe t’i japin kryeministres May atë që ajo dëshiron: përjashtimin nga çdo garanci për të mbajtur hapur kufirin irlandez dhe ndoshta edhe një premtim për tregti pa pengesa me BE-në.

May duket gjithashtu se i ka mundure dhe kundërshtarët e saj të brendshëm.

Duke bindur dhjetëra deputetë laburistë që të mos e kundërshtojnë atë në votat vendimtare të Brexit, May arriti ta diskreditojë Partinë Laburiste në sytë e një brezi të tërë votuesish të rinj pro-europianë.

Dhe duke bindur mbështetësit konservatorë të Brexit se ajo do të fshinte si me magji tiparet më të kundërshtueshme të marrëveshjes së largimit nga BE-ja, May i ka siguruar vetes mundësinë e qëndrimit në pushtet deri në zgjedhjet e ardhshme të përgjithshme dhe ndoshta edhe më tej.

Por kjo pikëpamje e volitshme për May mbështetet në një supozim të rëndësishëm: se afati i 29 marsit i Brexit do të mbetet i pandryshuar. Liderët europianë lehtësisht mund ta neutrali zojnë kërcënimin e Theresa May për një Brexit pa marrëveshje dhe për këtë arsye të eliminojnë çdo nevojë për të ofruar lëshimet që ajo kërkon. Për ta bërë këtë, ata duhet të kuptojnë metodën që qëndron pas strategjisë së çmendur të May për pavendosmëri dhe vonesë.

Gjatë gjithë karrierës së saj politike, May ka përdorur zvarritjen si një strategji fituese. Si sekretare e brendshme, ajo shpesh fitoi beteja kundër ministrave të tjerë thjesht duke refuzuar të shprehë pikëpamjet e saj apo edhe të paraqitej në

Vendosja e një arme në kokë rrallë është një strategji negociuese e suksesshme, siç zbuloi edhe Greqia kur kërcënoi të linte euron. Por një kolaps i tregtisë me Britaninë është një perspektivë shumë më alarmante. Për më tepër, koncesionet kryesore që May po kërkon janë periferike për çdo vend europian përveç Irlandës.

mbledhje në minutën e fundit përpara se të duhej të merrej një vendim përfundimtar.

Strategjia e Theresa May për “të shpërdoruar kohën kot” shpesh fiton, por vetëm nëse ka një afat të vështirë që i detyron kundërshtarët e saj të kapitullojnë. Pa këtë, “shpërdorimi i kohës” bëhet një “shtyrje për marrjen e një vendimi”, një përpjekje e paefektshme për të shmangur përgjegjësinë, duke reflektuar tiparet paradoksale të kryeministres May. Pasi strategjia negociuese e kryeministres May të kuptohet siç duhet, përgjigja racionale e BE-së bëhet e qartë: papërkulshmëri totale në thelbin e marrëveshjes së Brexit, por heqje e afatit përfundimtar të Brexit. Liderët europianë

nuk duhet të bëjnë asnjë lëshim në marrëveshjen e largimit, nuk duhet të lejojnë asnjë hije dyshimi mbi angazhimin ndaj Irlandës dhe nuk duhet të ofrojnë asnjë të dhënë në lidhje me marrëveshjet e ardhshme tregtare. Por ata duhet të deklarojnë gjithashtu publikisht se nuk e konsiderojnë më 29 marsin një afat përfundimtar të fortë dhe se do të ishin të lumtur ta shtynin periudhën e bisedimeve të Brexit për aq kohë sa është e nevojshme jo vetëm për të rënë dakord për një marrëdhënie të re Mbretëri e Bashkuar-BE, por gjithashtu për të treguar se ajo që do të dakordohet është e kënaqshme për të dyja palët.

Për të hequr afatin e fundit të 29 marsit, një datë arbitrare që u vendos për të dominuar negociatat e Brexit vetëm për shkak të një detaji në Traktatin e BE-së, thjesht do të pranonte atë që po ndodh pas skene. Zyrtarët europianë dhe britanikë po planifikojnë tashmë një shtyrje, por të dyja palët hezitojnë ta pranojnë këtë publikisht se ata mendojnë se afati përfundimtar u jep atyre mundësinë për negociat a. Ndryshe nga pr itshmër itë e mëparshme, megjithatë, tani duhet të jetë e qartë se afati në të vërtetë ka dobësuar pozitën negociuese të BE-së. Është vetëm afati i 29 marsit që e ka lejuar Theresa May-n të përdorë kërcënimin e një Brexit pa marrëveshje. Pa të, May nuk do të ishte në gjendje t’i kërcënonte liderët e BE-së me kaos ekonomik dhe nuk do të kishte asnjë shans të detyronte përmes parlamentit një plan largimi që nuk do të gëzonte kurrë mbështetje popullore në Britani dhe do të mund të helmonte marrëdhëniet Mbretëri e Bashkuar-BE për

vitet që do të vijnë. Tani mendoni se çfarë do të ndodhte nëse liderët e BE-së do të votonin pezullimin e afatit dhe do të ofroheshin të vazhdonin negociatat e Brexit për aq kohë sa është e nevojshme për të arritur një marrëveshje që është e pëlqyeshme për të dyja palët.

Në teori, May mund të refuzojë të pranojë një shtyrje dhe ende këmbëngul se Britania do të dalë nga BE-ja më 29 mars, nëse BE-ja refuzon kërkesat e saj për rinegocim ose nëse Parlamenti nuk e mbështet marrëveshjen e saj. Por në atë rast, faji për kaosin e një dalje pa marrëveshje do të binte totalisht mbi kryeministren May dhe Partinë e saj Konservatore. Nën këto rrethana, edhe deputetët laburistë më anti-europianë nuk do të donin të votonin pro një afati tërësisht arbitrar të imponuar për Britaninë nga May thjesht për arsye partiake.

Si rezultat, një shumicë e qartë deputetësh me siguri do ta miratonin në parlament legjislacionin që për pak dështoi muajin e kaluar. Kjo do të hiqte nga ligji i Mbretërisë së Bashkuar afatin e 29 marsit për Brexitin dhe do të eliminonte mundësinë për largimin nga BE-ja pa një marrëveshje.

Por imagjinoni sikur Parlamenti ta hedhë poshtë ofertën e BE-së për një zgjatje të afatit, ndoshta për të sinjalizuar mbështetjen për kërcënimin e May për një dalje pa marrëveshje. Edhe atëherë, BE-ja nuk do të humbiste gjë duke braktisur në mënyrë të njëanshme afatin e fundit të 29 marsit. Ata liderë të BE-së që planifikojnë të kapitullojnë para kërkesave të Theresa May në momentin e fundit për të shmangur një Brexit pa marrëveshje mund ta bëjnë gjithsesi prapë këtë më 28 mars.

Shkurtimisht, një nismë e BE-së për të hequr hequr afatin arbitrar mund të jetë çelësi që zhbllokon Brexitin. Në vend që ta lejojë veten të bëhet rob i kërcënimeve të Theresa May, BE-ja mund t’i ofrojë Britanisë kohën për të kërkuar një konsensus kombëtar dhe më pas të vendosë me qetësi për marrëdhëniet e saj të ardhshme me Europën, qoftë një bashkim doganor, një marrëveshje tregu të përbashkët e stilit të Norvegjisë, ose një anulim të Brexit.

Në çdo negociatë peng të suksesshme, hapi i parë i rëndësishëm për një zgjidhje është heqja e afatit përfundimtar. Liderët europianë duhet ta ndërmarrin tani këtë hap.

Marrë me autorizim nga Project Syndicate. Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. How Can EU Leaders Prevent a No Deal Brexit.

Shkurt 2019

Analizë

9

Ne nuk do të zhvillohemi si shoqëri nëse gjysma e popullsisë trajtohet në mënyrë çnjerëzore; sepse ëndrrat, talentet dhe aspiratat e vajzave dhe grave meritojnë të njëjtat shanse sikurse ato tonat për t’u realizuar.

Letër çdo djali e burri në Shqipëri BLERIM GJONPALAJ | BIRN | TIRANË

P

ërpara disa muajsh u ndodha në një taksi në Tiranë, duke biseduar me shoferin. Më pyeti nëse kisha fëmijë dhe iu përgjigja se kisha dy vajza të vogla. “I paç me jetë të gjatë”, më tha dhe më bëri përshtypje që nuk shtoi “Me një djalë pas!”, sepse kjo është fraza shoqëruese e urimit që has kur jam në Shqipëri. Kur ia rrëfeva këtë, më tha se ai vetë kishte tri vajza. “Kur lindi e para nuk u mërzita, por kur lindi e dyta u mërzita pak. Kur lindi fëmija i tretë isha në maternitet. Infermierja doli me vajzën e tretë ne krahë dhe më përgëzoi. Unë ia lashë në krahë dhe ika.”, filloi të më tregonte.

“Shkova u ula diku për të pirë cigare, çka e kisha lënë për 11 vjet. Piva aq shume cigare dhe isha aq i mërzitur sa më ra te fikët.”

Pse bën një baba një gjë të tillë? Cili është edukimi që marrim përsa i përket mënyrës se si i trajtojmë vajzat dhe gratë? Çfarë shembujsh kemi? Çfarë na formon ne si djem, baballarë dhe burra për atë se si sillemi me vajzat dhe gratë në shoqërinë tonë? Këto dhe shumë pyetje të tjera, kam frikë se nuk i kemi shtruar kurrë seriozisht, qoftë si shoqëri, qoftë individualisht. Ajo që kemi bërë për shekuj të tërë është normalizimi i partiarkalizmit, shtypjes, pabarazisë dhe dhunës kundër vajzave dhe grave. Kjo padrejtësi e ky diskriminim na janë bërë aq normale sa që shumica nuk arrin t’i dallojë më përveç se kur shohim shembuj të llahtarshëm në media, si rasti i vajzës 13-vjeçare në Kavajë, i vajzës 15-vjeçare në Malësi të Madhe apo vajzës 15-vjeçare në Drenas të Kosovës.

Në Shqipëri e kemi zakon të pyetemi gjerë e gjatë kur takohemi. Ajo që mua më bën përshtypje është se çfarë themi gjatë këtyre takimeve. Në përgjithësi dëgjoj: “Si i ke djemtë?”, “Si i ke vëllezërit” ose “Si e ke babën?”? Duket sikur pjesa dërrmuese e burrave në Shqipëri nuk kanë nëna, vajza, motra apo shoqe! E nëse ato ekzistojnë, mbeten nën hije apo në shërbim të djemve dhe burrave. Shumica jonë është rritur me motra dhe nëna që na kanë ndejtur gati në shërbim. Diçka që ne e kemi marrë për të mirëqenë, si gjënë më normale në botë! Padyshim, pasi gatimin nuk e bëjnë burrat. As tavolinën nuk e shtrojnë burrat. Enët nuk i lajnë burrat. Shtratin nuk e ndreqin burrat. Rrobat nuk i lajnë burrat. Shtëpinë nuk e mbajnë burrat.

Sikurse fëmijët nuk i rrisin burrat…

“Burrat nën hije, lozin, kuvendojnë, pika që s’u bie, se nga gratë rrojnë!… Moj e mjera grua, ç’e do burrë zinë që ftohet në krua dhe ti mban shtëpinë!”, shkruante Çajupi diçka si më shumë se një shekull

më parë. Shifra nga Organizata Ndërkombëtare e Punës për vitin 2018, tregojnë se gratë shqiptare shpenzojnë 270 minuta në ditë me pune shtëpie, kurse burrat 45 minuta. Statistikat tregojnë të jemi në vend të pestë në botë, përsa i përket kësaj pabarazie. Sa kemi ndryshuar në 100 vjet?

Ky diskutim nuk është thjesht çështje punësh shtëpie. Sa prindër kanë derdhur lotë vetëm sepse janë bërë me vajzë? Sa baballarë janë mërzitur a thua se u kish rënë ndonjë mort, vetëm e vetëm ngaqë fëmija i ardhur në jetë ishte vajzë? Sa të tjerë janë ngushëlluar për të njëjtën arsye?

Sa herë u përsëritet vajzave në shoqërinë tonë se në jetë ato “lindin në shtëpi të huaj dhe shkojnë tek shtëpia e burrit”.

Sa ëndrra, talente dhe aspirata vajzash janë varrosur vetëm sepse ato ishin vajza?

Sa herë bëhen dëshmitare vajzat në sho-

“Ka ardhur koha që gjithsecili nga ne ta luftojë patriarkalizmin e pabarazinë, ta sfidojë këtë rend shtypës që na prek po aq sa vajzat dhe gratë, paçka se preferencialisht më ndryshe. Dhuna jo vetëm që s’duhet ushtruar por as toleruar kur bëhemi dëshmitarë të saj. Ne nuk do të zhvillohemi si shoqëri nëse gjysma e popullsisë trajtohet në mënyrë çnjerëzore; sepse ëndrrat, talentet dhe aspiratat e vajzave dhe grave meritojnë të njëjtat shanse sikurse ato tonat për t’u realizuar”

qëri si e jona, se si djemtë privilegjohen kurse ato shtypen e trajtohen si shërbëtore? Kështu i trajtojmë vajzat dhe gratë në Shqipëri, nga Vermoshi në Konispol.

Nuk kemi pse bëjmë sikur habitemi kur ato keqtrajtohen, shtypen, përdhunohen, madje dhe vriten. Ne kontribuojmë drejt kësaj dhune. Çfarë i shërben shoqërisë sonë e veçanërisht vajzave e grave habia jonë? Çfarë ndryshon për ato nëse e vetmja mbështetje ndaj tyre tingëllon e përçudnuar. “Duhet të sillemi ndryshe me vajzat tona sepse mund të ishin motra, gruaja apo nëna jonë?” Vajza apo gruaja para se me qenë motër, bashkëshorte apo nënë, është grua, një individ me liri dhe të drejta të barabarta me ne.

Ne si shoqëri nuk jemi askund dhe ka ardhur koha të vetëdijësohemi e te shohim gjithsecili prej nesh vetveten në pasqyrë.

Ka ardhur koha që ne djemtë e burrat, të kuptojmë që jemi pjesë e problemit dhe se kërkohet prej nesh jo vetëm të thyejmë heshtjen, por të reagojmë ndaj kësaj mynxyre.

Do të doja që ky shkrim të konsiderohej një letër e hapur për çdo djalë dhe burrë në Shqipëri. Ka ardhur koha që gjithsecili nga ne ta luftojë patriarkalizmin e pabarazinë, ta sfidojë këtë rend shtypës që na prek po aq sa vajzat dhe gratë, paçka se preferencialisht më ndryshe. Dhuna jo vetëm që s’duhet ushtruar por as toleruar kur bëhemi dëshmitarë të saj. Ne nuk do të zhvillohemi si shoqëri nëse gjysma e popullsisë trajtohet në mënyrë çnjerëzore; sepse ëndrrat, talentet dhe aspiratat e vajzave dhe grave meritojnë të njëjtat shanse sikurse ato tonat për t’u realizuar.

Jam i vetëdijshëm se në një kontekst si ky yni, të sfidosh patriarkalizmin nënkup-

ton të sfidosh veten dhe kjo kërkon kurajon tonë por nuk ka rrugë tjetër dhe realiteti do të ndryshohet vetëm nga bashkëpunimi ynë. Prandaj, si fillim le ta pyesim veten: Si jam duke e trajtuar nënën time? Si jam duke e trajtuar motrën time?

Si jam duke trajtuar partneren time? Si jam duke trajtuar vajzën time? Si jam duke i trajtuar shoqet e mia? Si jam duke trajtuar vajzat dhe gratë e tjera ne punë, në rrugë apo kudo ku ndajmë hapësirën? Le të provojmë për një çast sado të pakët, ta vendosim veten në vendin e tyre, për të kuptuar më mirë e për të vepruar më drejtë.

Nje shoqëri nuk ndryshohet vetëm nga akte individuale. Aktet politike, sociale, ekonomike dhe kulturore janë gjithashtu të domosdoshme. Prandaj, do të doja që ky shkrim të ishte edhe një apel për klasën politike sikurse për shoqërinë civile që të mbështesin vajzat dhe gratë realisht, jo sa për fasadë sikurse ndodh rëndom.

“Prej asaj dite e kam kuptuar se sa gabim isha dhe akoma e kam të vështirë t’ia fal vetes. Mbrapa më lindën edhe dy djem, por lidhjen më të fortë nga gjithë fëmijët e mi e kam me vajzën e tretë që fillimisht pothuajse e braktisa.”, m’u drejtua taksisti para se të ndaheshim.

Zotëria që më shpuri deri në destinacionin e kërkuar, nuk është një rast i veçantë. Si puna e tij mund të ndihen shumë burra të tjerë në shoqërinë tonë.

Por ai e pat kuptuar gabimin e tij e tani, ka ardhur koha që edhe ne të tjerët të reflektojmë njëlloj. Trajtimi në mënyrë dinjitoze, të barabartë e të drejtë i vajzave dhe grave prej nesh, do e bëjë shoqërinë tonë më të mirë dhe më të drejtë. Shoqëria na përket të gjithëve, jo vetëm disave prej nesh.

10

Shkurt 2019

ANALIZË

Testi i pasurisë ngel 65% të gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në Shqipëri Një studim i BIRN mbi deklaratat e pasurisë së 48 gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në vend tregon se mbi 15 për qind e pasurisë nuk justifikohet nga burime të ligjshme, ndërkohë që evidentohen vlera të larta të pasurisë informale si dhe burime të dyshimta të ardhurash.

Mbledhja e Përgjithshme e gjyqtarëve / Foto: Ivana Dervishi/ BIRN

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

N

ëntorin e vitit 2013, Shqipëria i hapi dyert sistemit të drejtës i s ë ad m i n i s t r at i ve me pritshmëritë për zgjidhje të shpejta të mosmarrëveshjeve të shkaktuara nga autoritetet publike.Si pjesë e këtij sistemi u ngritën gjashtë Gjykata Administrative të shkallës së parë dhe Gjykata Administrative e Apelit, të cilat numërojnë së bashku 48 gjyqtarë.

Prej pesë vitesh, gjykatat e shkallës së parë e kryejnë funksionin e tyre në Tiranë, Shkodër, Durrës, Korçë, Gjirokastër dhe Vlorë.Ato janë kompetente për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që lindin nga aktet administrative, aktet nënligjore normative, marrëdhëniet e punës së nëpunësve publikë si dhe ndërhyrjet e paligjshme dhe mosveprimet e autoriteteve publike.

Gjykata Administrative e Apelit është një e vetme me seli në Tiranë.Ajo shqyrton ankimet kundër vendimeve të shkallës së parë si dhe ushtron juridiksion fillestar për mosmarrëveshjet me objekt aktet nënligjore normative.

Ndonëse historia e Gjykatave Administrative në Shqipëri është e shkurtër, pjesa më e madhe e gjyqtarëve që ushtrojnë funksionin pranë tyre kanë një karrierë më shumë se 15 vjeçare në sistemin shqiptar të drejtësisë dhe i nënshtrohen vetingut njësoj si të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët e tjerë të vendit.

Në gjurmët e katër studimeve të mëparshme, BIRN ndërmorri një analizë të thelluar të deklaratave të pasurisë së 48 gjyqtarëve të Gjykatave Administrative.Të dhënat e përftuara tregojnë se 31 gjyqtarë ose 65% e totalit nuk arrijnë ta justifikojnë pasurinë të paktën për një vit të deklarimit të tyre.

Pasuria e pajustifikuar nga të ardhurat neto evidentohet në 55 deklarata të gjyqtarëve administrativë ose në 9% të totalit të deklaratave të analizuara.Ajo kap një vlerë prej 110 milionë lekësh ose 15% të pasurisë totale të deklaruar.

Listën e gjyqtarëve me probleme në justifikimin e pasurisë e kryeson Gjykata Administrative e Apelit me 21 deklarata.Ajo pasohet nga Gjykata Administrative e Gjirokastrës dhe më pas ajo e Tiranës.

Testi i mësipërm i justifikimit të pasurisë nuk ka përfshirë minimumin jetik të gjyqtarëve dhe familjarëve të tyre. Nëse në këtë analizë do të llogaritej edhe minimumi jetik sipas INSTAT, vetëm 1 gjyqtar nga 48 që e kryejnë funksionin në Gjykatat Administrative do të arrinte të justifikonte pa-

Grafiku tregon trendin e pasurisë së gjyqtarëve të Gjykatave Administrative nga viti 2003 deri në fund të vitit 2017.

Grafiku tregon përqindjen e detyrimeve të gjyqtarëve të Gjykatave Administrative në vend.

surinë.Kontrolli i pasurisë është një ndër shtyllat kryesore të procesit të vetingut për gjyqtarët dhe prokurorët në Shqipëri, proces i cili sapo përmbylli vitin e parë të funksionimit të tij.Problemet në justifikimin e pasurisë janë bërë deri më tani shkak për shkarkimin e 41 gjyqtarëve, prokurorëve dhe ndihmësve ligjorë nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit.

Bashkë me subjektet e dorëhequra, rreth 53% e gjyqtarëve dhe prokurorëve që kaluan deri më tani nëpër filtrat e vetingut kanë humbur vendin e tyre të punës.

Pesha e kontrollit të pasurisë në proces-

Deklaratat me probleme, të ndara sipas gjykatave.

in e vetingut e nxiti BIRN të ndërmerrte një analizë të thelluar të strukturës së pasurisë së deklaruar nga gjyqtarët e Gjykatave Administrative në Shqipëri. Nëpërmjet kërkesave për të drejtë informimi, BIRN administroi nga Inspektoriati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesit, ILDKPKI, 650 deklarata pasurie të dorëzuara nga gjyqtarët e Gjykatave Administrative nga viti 2003 deri në fund të vitit 2017.

Të dhënat e plotësuara nga gjyqtarët në secilën deklaratë vjetore u hodhën në një databazë dhe iu nënshtruan analizës arit-

metike dhe logjike, e cili bazohet në një nga format e kontrollit të përdorura nga ILDKPKI për të hetuar pasurinë e zyrtarëve dhe është e njohur si një nga praktikat më të mira ndërkombëtare. BIRN analizoi gjithashtu trendin e të ardhurave dhe shpenzimeve si dhe fushat kryesore të investimit të pasurisë.

Në vitin 2003, gjyqtarët që punojnë sot në Gjykatat Administrative deklaronin së bashku pasuri me vlerë 97.4 milionë lekë.

Në fund të vitit 2017, pasuria e gjyqtarëve të Gjykatës Administrative kap vlerën e 844 milionë lekëve ose gati 9 herë më e lartë se viti fillestar i deklarimit.

Në të njëjtin trend me gjyqtarët e tjerë të vendit, edhe gjyqtarët e Gjykatës Administrative i kanë drejtuar investimet e tyre në tregun e pasurive të paluajtshme. Në fund të vitit 2017, ata zotëronin së bashku rreth 500 milionë lekë pasuri të paluajtshme të deklaruara.

Të dhënat e studimit sugjerojnë se mesatarisht çdo gjyqtar e ka rritur vlerën e pasurive të paluajtshme nga 1.5 milionë lekë në fillim të detyrës në rreth 10.4 milionë lekë vitin 2017.Në këtë vlerësim nuk janë përfshirë pasuritë e paluajtshme të përfituara nga trashëgimia apo të dhuruara, për të cilat subjektet deklarues nuk kanë shënuar vlerë në formularin e deklarimit.

Dy kategoritë e tjera të mëdha janë likujditetet në bankë dhe kursimet në Cash. Në fund të vitit 2017 rezulton se vlera akumulative e llogarive bankare është 185,1 milionë lekë, ndërsa ajo e likuiditeteve në Cash është 103,8 milionë lekë, duke përfaqësuar respektivisht 21.9% dhe 12.3% të vlerës totale të të gjitha aseteve të deklaruara.

Automjetet, të cilat zënë kryesisht kategorinë e pasurive të luajtshme zënë 4.3% të totalit të pasurisë me një vlerë prej 36 milionë lekësh.

Por kategoria që ka pësuar rritjen më të madhe në krahasim me veten është huadhënia, e cila është rritur me 25 herë nga viti 2003 deri në fund të vitit 2017.

Huadhënia dhe kursimet në cash shënojnë një fluks të lartë të parasë së gjyqtarëve, e cila mbahet jashtë sistemit bankar.

Mbajtja e likuiditeve Cash jashtë sistemit bankar konsiderohet në praktikat më të mira ndërkombëtare si një ‘flamur i kuq’ ose shenjë transaksionesh të dyshimta, çfarë duhet të shtyjë organet përgjegjëse të ndërmarrin një kontroll të plotë administrativ për subjektet e identifikuara.

Të dhënat e analizës së BIRN tregojnë se gjyqtarët e Gjykatave Administrative mbajnë në formën e huave dhe të kursimeve rreth 14% të totalit të aseteve të tyre jashtë sistemit bankar, duke përfaqësuar

Shkurt 2019

11

Autoritetet shqiptare i kanë trumbetuar sukseset e operacionit ‘Forca e Ligjit’ si tregues të vendosmërisë për të luftuar krimin e organizuar, por një vëzhgim nga afër tregon se suksesi i këtij operacioni është lidhur ngushtë me hetime të iniciuara ose në bashkëpunim me partnerë ndërkombëtarë, duke nënvizuar dobësitë e organeve ligjzbatuese shqiptare.

“Forca e Ligjit,” shqiptare apo e huaj?

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

N

dhe pjesën më “informale” të pasurisë së deklaruar të këtyre gjyqtarëve.

Të ardhurat dhe borxhet Përgjatë 14 viteve të deklarimit, 48 gjyqtarët e Gjykatave Administrative në vend kanë siguruar të ardhura me vlerë 1.3 miliardë lekë. Megjithatë, të ardhurat nga funksioni i gjyqtarit zë vetëm 45% të të ardhurave familjare të subjekteve të analizuara.

Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë se gjyqtarët dhe familjarët e tyre raportojnë një shumëllojshmër i burimesh, të cilat kategorizohen nga biznesi, dhuratat në cash, fitimet nga transaksionet me pasuritë si dhe qiradhënia.

Në analizën e pasurisë së gjyqtarëve të Gjykatave Administrative, zëri i dytë më i lartë pas pagave është ai i të ardhurave nga biznesi.Gjyqtarët kanë deklaruar së bashku të ardhura me vlerë 97 milionë lekë në këtë kategori, ose 7.3% e të ardhurave totale.

Fitimet nga shitblerja e pasurive dhe të ardhurat nga qiratë konkurojnë me njëra-tjetrën, duke zënë respektivisht 5.7% dhe 4.9% të totalit të burimeve financiare.

Ndërsa dhuratat në cash janë 17.5 milionë lekë dhe zënë 1.3% të totalit.

Rreth 19.2% e të ardhurave të gjyqtarëve në Gjykatat Administrative buron nga biznesi, shitblerja e pasurive të luajtshme/paluajtshme, dhuratat dhe qiradhënia.

Të ardhurat e larta nga këto burime konsiderohen në praktikën ndërkombëtare të kontrollit të pasurisë si ‘flamuj të kuq’ dhe sinjale për organin që administron kontrollin e pasurisë për analiza më të thelluara të subjektit deklarues dhe familjarëve të tij.

“Flamuj të kuq” ngrenë edhe borxhet e gjyqtarëve administrativë, të cilat janë përdorur gjerësisht si burime për shtimin e pasurisë.Të dhënat e analizuara nga BIRN tregojnë gjyqtarët deklarojnë së bashku 340 milionë lekë detyrime, ku zëri kryesor përbëhet nga kreditë bankare.

Borxhet ndaj kompanive të ndërtimit kapin rreth 95 milionë lekë përgjatë gjithë periudhës deklaruese, ndërsa huatë ndaj personave të tretë janë rreth 83 milionë lekë.Bazuar në praktikat më të mira ndërkombëtare, detyrimet e larta jashtë sistemit bankar konsiderohen si indikatorë transaksionesh të dyshimta dhe identifikohen si “flamuj të kuq”.

Rreth 53% e vlerës totale të detyrimeve që 48 gjyqtarët e Gjykatës Administrative kanë deklaruar lidhen me kompanitë e ndërtimit dhe persona të tretë.

ë orët e pasdites së 17 tetorit, një grup oficerësh të maskuar të Forcës Operacionale të Policisë së Shtetit, u futën me pistoleta në duar në një dhomë hoteli në zonën e Linzës në periferi të Tiranës, duke prangosur 31 vjeçarin Arkimed Lushaj që qëndronte i shtrirë, gjysmë i zhveshur mbi krevat.

I njohur gjithashtu me emrin e artit ‘Stresi’, këngëtari i rrymës ‘hip-hop’ ishte shpallur në kërkim nga Gjykata e Tiranës për armëmbajtje pa leje dhe gjatë arrestimin iu gjet një pistoletë model ‘Berreta’ dhe një dozë kokaine.

“Ndalimi i këtij shtetasit u bë pas një hetimi disa mujor në bashkëpunim me Prokurorinë pranë Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë me metoda speciale të hetimit që janë kryer në funksion të një grupi kriminal që operon në Tiranë në lidhje me aktivitetin e kundraligjshëm me tendencë “Trafikim narkotikësh” dhe “Krimeve kundër personit”,” deklaroi Policia e Shtetit në një komunikatë për median.

Arrestimi i reperit është një nga 23 aksionet policore të realizuara nga nëntori 2017 në kuadër të operacionit ‘Forca e Ligjit’ – një njësi speciale e krijuar nga Ministria e Brendshme, e përbërë nga disa agjenci ligjzbatuese, që ka si qëllim luftën kundër krimit të organizuar, duke shënjestruar grupet kriminale që janë identifikuar dhe operojnë në Shqipëri.

Qeveria e ka prezantuar operacionin ‘Forca e Ligjit’ si një sukses të madh, duke iu referuar numrit të grupeve kriminale të goditura dhe asetet prej miliona euro të sekuestruara. Megjithatë, një analizë e detajuar e hetimeve të realizuara nga kjo taskforcë speciale e ndërmarrë nga BIRN, tregon që suksesi i saj është lidhur ngushtë me hetime ose operacione policore të iniciuara nga partnerë dhe organe ligjzbatuese ndërkombëtare. Sipas ekspertëve të sigurisë ky fakt nuk është për tu çuditur, pasi dobësia për veprime hetimore komplekse e Prokurorisë dhe Policisë së Shtetit është handikap i trashëguar dhe rezultatet e përziera të operacionit ‘Forca e Ligjit’, thjeshtë e vënë në pah këtë realitet.

Skeptike ndaj task-forcës është shprehur edhe opozita, e cila ka nënvizuar se policia e shtetit nuk ka arrestuar peshqit e mëdhenj të krimit ose nuk ka vepruar ndaj kriminelëve që sipas tyre janë të lidhur me Partinë Socialiste në pushtet.

41 grupe kriminale Në nëntor 2017, nën udhëheqjen e ish Ministrit të Brendshëm Fatmir Xhafaj, një numër institucionesh shtetërore krijuan një task-forcë speciale kundër krimit të organizuar. Kjo njësi për luftën kundër krimit të organizuar, përbëhet nga përfaqësues të disa institucioneve, përkatësisht nga: Ministria e Brendshme, Ministria e Drejtësisë, Ministria e Financave, Shërbimi Informativ Shtetëror, Prokuroria, Policia e Shtetit dhe Shërbimi për Çështje të Brendshme dhe Ankesa.

Misioni i kësaj njësie është drejtimi, koordinimi, lehtësimi dhe monitorimi i zbatimit të objektivave në luftën kundër krimit të organizuar. Task Forca mbështetet gjithashtu nga disa ekspertë të huaj, nga FBI, Zyra Federale e Policisë Kriminale të Gjermanisë, Koordinatorja e Drejtorisë kundër Krimit të Organizuar dhe Krimeve të Rënda në Ballkanin Perëndimor në Ministrinë e Brendshme Britanike, dy ekspertë të posaçëm të Guardia di Finanza dhe Interforcës. Kjo njësi speciale ndahet në një njësi qendrore dhe 11 taskforca rajonale në rrethet kryesore të vendit.

Sipas të dhënave të bëra publike nga Policia e Shtetit, në periudhën nëntor 2017-shtator 2019 kjo njësi arriti të identifikonte dhe të skedonte 41 grupe kriminale që operojnë në Shqipëri, të organizonte operacione policore kundër 9 prej tyre dhe të bllokonte asete të krimit të organizuar me vlerë mbi 16 milionë euro.

Megjithatë, të para nga afër, të dhënat tregojnë që operacionet më të mëdha të

ndërmarra nga kjo njësi e krimit të organizuar për goditjen e grupeve kriminale dhe vënien nën sekuestro preventive të aseteve të tyre, e kanë fillin kryesisht tek bashkëpunimi ndërkombëtar, duke ngritur pikëpyetje mbi aftësinë e organeve ligjzbatuese shqiptare për ndërmarrë hetime proaktive kundër krimit të organizuar – një nga kushtet e Brukselit për hapjen e negociatave me Bashkimin Europian.

Të dhënat e analizuara nga BIRN, tregojnë që nga nëntori 2017 deri në dhjetor 2018, kjo njësi e re kundër krimit të organizuar ndërmori gjithsej 23 operacione policore, duke arrestuar 135 të dyshuar dhe duke shpallur 22 të tjerë në kërkim.

Nga 23 operacione policore të ndërmarra nga njësia qendrore e task-forcës dhe 11 njësitë vendore të saj, 3 janë operacione ndërkombëtare, 6 sekuestro preventive të bazuara nga ligjin anti-mafia të aseteve të qytetarëve shqiptarë të arrestuar për krim të organizuar jashtë vendit dhe 14 operacione vendore.

Megjithatë, nga 135 të arrestuarit nga njësia task-forcë, 68 të dyshuar ose 50% e tyre janë arrestuar si pjesë e tre operacioneve ndërkombëtare të ndërmarrë në partneritet me një duzinë agjencish ligjzbatuese ndërkombëtare në vende partnere.

Sipas të dhënave të Policisë së Shtetit të analizuara nga BIRN, tregojnë se nga operacionet ‘Forca e Ligjit’ nga nëntori 2017 deri në dhjetor 2018, u vendos sekuestro preventive mbi 4 hotele, 3 kompani, 2 lokale, 2 dyqane, 48 apartamente ose njësi shërbimi, 4 garazhe, 7 automjete, 3 toka truall me sipërfaqe totale 29,110 m2 dhe një tokë arë pemishte me sipërfaqe 15,500 m2. Kë-

to asete, të cilat sipas policisë kanë një vlerë mbi 16 milionë euro, janë kryesisht prona të qytetarëve shqiptarë të arrestuar nga vende të BE-së për trafik narkotikësh dhe aktivitete të tjera kriminale.

Hetimet ndërkombëtare Operacioni me numrin më të madh të arrestuarve, i koduar me emrin ‘One if by Land’, solli ndalimin e 39 të dyshuarve si pjesë e një grupi të strukturuar kriminal dhe shpalljen në kërkim të 12 të tjerëve, të akuzuar për kontrabandimin e personave për qëllim emigrimi drejt SHBA-së, Kanadasë dhe Mbretërisë së Bashkuar. Operacioni i udhëhequr nga Prokuroria për Krime të Rënda dhe Policia e Shtetit, u organizua në bashkëpunim me agjentët specialë të Shërbimit Diplomatik të Sigurisë të Departamentit të Shtetit në SHBA, Agjencia e Shërbimeve Kufitare të Kanadasë, SELEC, EUROPOL, Interpol, Policia e Kosovës, Policia Kombëtare Spanjolle, Policia Franceze dhe Policia italiane.

Një tjetër operacion i rëndësishëm i task-forcës, operacioni i koduar me emrin ‘Precizioni’ i zhvilluar në partneritet me autoritetet policore Turke dhe Greke, solli ndalimin e 18 të arrestuarve pjesë të një grupi kriminal të përfshirë në trafikun ndërkombëtar të lëndëve narkotike. Katër nga të dyshuarit – përfshirë dhe kreu i organizatës Met Kanani janë arrestuar në Turqi, ndërkohë pjesëtare të kësaj organizate janë arrestuar më parë në Greqi dhe një tjetër ndodhet në burg në Maqedoni.

Gjithashtu i rëndësishëm ka qenë operacioni i organizuara nga task-forca në bashkëpunim me autoritetet kroate, gjermane dhe hollandeze kundër të ashtuquajturit grupi kriminal ‘Bajri’, i cili solli 11 të arrestuar si të dyshuar si anëtarë të organizatës kriminale dhe shpalljen e 2 të tjerëve në kërkim. Dy prej të dyshuarve u ndaluan në qytetin e Roterdamit në Hollandë, ndërsa të tjerët në Shkodër dhe Tiranë.

Sipas Arjan Dyrmishit, drejtor ekzekutiv i Qendrës për Studimin e Demokracisë dhe Qeverisjes, diferenca midis operacioneve me bashkëpunim ndërkombëtar në krahasim me ato me iniciative vendore, vë theksin mbi dobësitë e institucioneve shqiptare.

“Ky është një problem që ka ekzistuar gjithmonë dhe nuk shoh që ka një hap cilësor nga ky operacion në këtë drejtim,” tha Dyrmishi. “Sigurimi i provës në Shqipëri është i dobët dhe prokuroria jonë nuk është që ka investigues që kanë nuhatjen të ndjekin gjurmët e organizatave kriminale, por bazohet në procedurë,” shtoi ai, duke ju referuar organit të akuzës si një ‘prokurori sovjetike.’

Sipas Dyrmishit në Shqipëri ka dhe probleme për sa i përket bashkëpunimit ndërinstitucional midis prokurorisë dhe policisë, një tjetër problem që ka penguar goditjet e efektshme ndaj krimit të organizuar. “Hetimet që vijnë nga jashtë janë më të qepura,” tha ai.“Ne nuk jemi në nivelin që të kemi goditje gjithëpërfshirëse ndaj grupeve kriminale,” përfundoi Dyrmishi.

12

Shkurt 2019

ANALIZË

‘Dhuratat e çmuara’ që Edi Rama mori në 6 vite si kryeministër Nga librat, kravatat, medaljet e deri te pjatat prej argjendi, pikturat dhe maskat prej ari – BIRN zbardh listën e 183 dhuratave diplomatike që kryeministri Edi Rama mori nga homologë dhe personalitete të huaja nga viti 2013 deri në vitin 2018.

BESAR LIKMETA | BIRN | TEPELENË

N

ë rastet e vizitave, takimeve dhe në përgjithësi gjatë ushtrimit të detyrës shtetërore, personalitetet e larta të shtetit shqiptar – si Kryeministri, Presidenti, Kryetari i Kuvendit dhe Ministri i Jashtëm, marrin dhurata nga njerëz dhe institucione të huaja, të cilat krerët e institucioneve shqiptare i shkëmbejnë në shenjë kortezie.

Sipas ceremonialit zyrtar, vlera e dhuratës nuk duhet të kapërcejë kufijtë e mirësjelljes, si dhe rregullat apo limitet ligjore që shtete të ndryshme mund të kenë vendosur. Ligji shqiptar e përcakton kufirin maksimal të vlerës së një dhurate që zyrtarët shqiptarë mund të japin dhe të marrin nga homologët e huaj në 25 mijë lekë. Sigurisht kjo shumë mund të tejkalohet kur personi i cili merr dhuratën, është një personalitet i rëndësishëm për vendin.

Njësoj edhe me dhuratat që homologët e huaj u japin zyrtarëve shqiptarë. Kur kalojnë shumën e përcaktuar nga ligji, ato nuk refuzohen, por pranohen për të mos krijuar keqkuptime mes vendeve dhe për të mos fyer dhuruesin.

Ceremoniali sugjeron që dhuratat diplomatike për liderët e huaj duhet të jenë të personalizuara dhe për çdo dhuratë të dhënë hartohet një dokumentacion përkatës përshkrues. Ngjashëm, dhuratat e marra nga krerët e institucioneve shqiptare nuk mund të dërgohen në shtëpi, por duhet të regjistrohen, katologohen dhe të bëhen pronë e fondit të institucionit përkatës.

Në një intervistë televizive në shtator 2018, kryeministri Edi Rama u ankua se praktika e regjistrimit të dhuratave të çmuara nga dinjitarë të huaj ka munguar përpara se ai të vinte në krye të ekzekutivit në vitin 2013.

“Kur u bëra kryeministër në godinën e Kryeministrisë nuk kishte asnjë dhuratë. Në të gjitha Kryeministritë e vendeve serioze, dhuratat që vijnë për kryeministrat kur kalojnë një vlerë simbolike, kur nuk është një kravatë apo buton, regjistrohen dhe qëndrojnë aty,” tha Rama.

“Për herë të parë kryeministria ka një regjistër të dhuratave dhe ka dhurata të çmuara, të cilat s’i kam marrë me vete në shtëpi. Por i kam lënë aty. Këtë gjë po ua

them siç është. A i kanë marrë, apo a ua kanë marrë s’e di. Di që kur kam hyrë aty, ishte marrë gjithçka,” shtoi Rama.

Duke marrë shtysë nga deklarata e kryeministrit, në 20 shator 2018 BIRN iu drejtua Këshillit të Ministrave me një kërkesë për të drejtë informimi për një kopje të ‘regjistrit të dhuratave’ që mbante ky institucion.

Pesë muaj më vonë, në 25 janar 2019 – pas një rekomandimi nga Komisioneri për të Drejtën e Informimit, Këshilli i Ministrave u përgjigj pozitivisht, duke dërguar një dokument ku listoheshin dhe përshkruheshin 183 dhuratat e çmuara të pranuara nga kryeministri Edi Rama në periudhën shtator 2013 – dhjetor 2018.

Diplomacia e pandave Dhuratat janë pjesë të protokollit diplomatik që nga kohërat prehistorike.

Për shembull, dhurimi nga Kina i arinjve panda si dhurata diplomatike njihet që nga periudha e dinastisë Tang në shekullin e VII – kur perandoria Wu Zetian i dërgoi një çift pandash perandorit të Japonisë, dhe vazhdon të praktikohet në ditët e sotme e njohur si ‘diplomacia e pandave.”

Ngjashëm, lideri i ndjerë komunist i Kubës, Fidel Kastro është i mirënjohur për përdorimin e cigareve puro ‘Cohiba’ si dhuratë diplomatike.

Qëllimi i dhuratave diplomatike nuk është altruizmi. Ato shërbejnë si një mjet për të forcuar lidhjet midis dinjitarëve dhe vendeve të ndryshme. Shumë vende kanë drejtori të veçanta në zyrat e protokollit që i përzgjedhin dhuratat për homologët dhe dinjitarët e huaj.

Lista e dhuratave të marra nga kryeministri Edi Rama gjatë 6 viteve të fundit nuk përfshin kafshë ekzotike dhe as puro kubane; megjithatë, aty nuk mungojnë objektet e çmuara, sendet e pazakonta dhe vëmendja ndaj së shkuarës së kreut të qeverisë si artist.

Kjo listë gjithashtu hap një dritare të vogël mbi shijet dhe botëkuptimin e zyrtarëve të huaj që Rama pati shkëmbime gjatë viteve të fundit, ku përfshihen homologë dhe krerë shtetesh, princa nga Lindja e Mesme, Papa Francesku, kryebashkiakë dhe krerë institucionesh vendore nga vende fqinje, apo legjenda fut-

Kryeministri Edi Rama dhe Kancelarja gjermane, Angela Merkel gjatë vizitës së saj në Tiranë. Foto:LSA

Kjo listë gjithashtu hap një dritare të vogël mbi shijet dhe botëkuptimin e zyrtarëve të huaj që Rama pati shkëmbime gjatë viteve të fundit, ku përfshihen homologë dhe krerë shtetesh, princa nga Lindja e Mesme, Papa Francesku, kryebashkiakë dhe krerë institucionesh vendore nga vende fqinje, apo legjenda futbolli si Michael Platini nën investiturën e kreut të UEFA-s.

Kjo listë përfshin 43 libra, 19 pjata porcelani apo argjendi, 10 piktura, medalje dhe medaljonë, qypa, qilimë, stilolapsa, stilografë dhe shpata.

bolli si Michael Platini nën investiturën e kreut të UEFA-s.

Kjo listë përfshin 43 libra, 19 pjata porcelani apo argjendi, 10 piktura, medalje dhe medaljonë, qypa, qilimë, stilolapsa, stilografë dhe shpata. Edhe pse numri i dhuratave të shkëmbyera nuk është domosdosmërisht tregues i marrëdhënieve bilaterale, lista e vendeve që kanë qenë më bujare ndaj kryeministrit shqiptar kryesohet nga Italia me 16 dhurata, Gjermani me 15 dhe Franca me 13, të ndjekura nga Turqia dhe Bullgaria me respektivisht 11 dhe 10 dhurata.

Në përgjigjen zyrtare ndaj kërkesës së BIRN, drejtori i departamentit të Administrimit, Transparencës dhe Antikorrupsionit në Këshillin e Ministrave, Pirro Vengu sqaron se lista e bërë publike përfshin ‘sende dhe objekte’ që i janë dhuruar kryeministrit në kuadër të ushtrimit të detyrës shtetërore. Ato konsiderohen ‘dhurata të çmuara’ dhe janë pjesë e kujtesës së institucionit.

Dhuratat e ‘çmuara’ Edhe pse klasifikohen si dhurata të çmuara për shkak të rëndësisë që ato kanë në protokollin diplomatik, jo të gjithë sendet dhe objektet që iu dhuruan kryeministrit gjatë ushtrimit të detyrës kanë një vlerë të lartë monetare. Ndryshe, nga disa vende si për shembull Shtetet e Bashkuara të Amerikës, protokolli i Këshillit të Ministrave nuk i jep një vlerë monetare dhuratave diplomatike gjatë katalogimit të tyre.

Duke u nisur nga materiali dhe lloji i objektit, BIRN përzgjodhi disa nga dhuratat që sipas përshkrimit të ofruar nga Kryeministria përbëhen nga materiale të çmuara.

Me 5 nëntor 2013, pak muaj pas inau-

Shkurt 2019

Kryeministri serb raportohet t’i ketë dhuruar Ramës për ditëlindje edhe një shishe raki kumbulle gjatë një takimi në Paris në korrik 2016.

Megjithatë, kjo dhuratë e çmuar për shpirtin ballkanas nuk gjendet në listën e dërguar nga Këshilli i Ministrave

Shishe me raki kumbulle, dhuratë e presidentit serb, Aleksandër Vuçiç për Edi Ramën.

gurimit si kryeministër Rama ndërmori një vizitë zyrtare në Maqedoni, gjatë së cilës takoi dhe ish-kreun e parlamentit maqedonas, Trajko Veljanovksi. Gjatë kësaj vizite kryeministri shqiptar mori nga Veljanovski si dhuratë dy maska prej ari, si dhe 2 medalje ‘simbol i përjetësisë’ në kornizë.

Në një takim të mbajtur me 13 tetor 2013 me zëvendëskryeministrin dhe ministrin e Jashtëm grek të kohës, kryeministrit Edi Rama iu dhurua një pjatë argjendi. Rama do të merrte dy dhurata të ngjashme pak javë më vonë në takime me presidentin turk, Recep Tayip Erdogan dhe presidentin grek, Karolos Papulias, respektivisht një pjatë me kapak argjendi dhe një pjatë argjendi.

Pjatat e argjendit duket se janë një dhuratë e parapëlqyer edhe për zyrtarët francezë, të cilët i dhurojnë ato me stemën e Republikës. Kryeministri shqiptar ka marrë dy të tilla; një nga ish Pres-

identi i Senatit të Francës, Jean Pierre Bell në mars 2014 dhe një tjetër nga ishpresidenti Francois Hollande në nëntor 2014.

Presidenti Austriak Heinz Ficher i ka dhuruar kryeministri shqiptar një pjatë argjendi me simbolin e Theresias, ndërkohë ministri i Jashtëm grek, Nikos Kotzias një pjatancë argjendi me vegël muzikore.

Ndërkohë, Milan Stech, kryetari i Senatit të Republikës Çeke i ka dhuruar kryeministrit shqiptar dy kupa kristali Bohemie me buzë me rreth ngjyrë ari.

Piktura për piktorin E kaluara e kryeministrit Rama si artist dhe pedagog arti duket se ka ndikuar gjithashtu në përzgjedhjen e dhuratave që i kanë bërë personalitete dhe diplomatë të huaj. Në total gjatë viteve 20132018, Rama ka marrë si dhuratë 10 piktura dhe 1 ikonë nga personalitete të

shquara si kancelarja gjermane, Angela Merkel, homologu i tij serb, Aleksander Vuçiç apo ish ministri i Jashtëm gjerman, Frank Walter Steinmeier, i cili tani mban postin e Presidentit të Gjermanisë dhe njihet për pasionin e tij për futbollin.

Në vizitën në Shqipëri si ish ministër i Jashtëm, ai i dhuroi kryeministrit shqiptar një pikturë futbollisti. Edhe kancelarja gjermane, Angela Merkel i ka dhuruar Ramës një pikturë prej akuareli gjatë së njëjtës vizitë, por detajet mbi këtë vepër arti mungojnë në përshkrimin e ofruar nga Këshilli i Ministrave.

Kryeministria mund të udhëhiqet nga një ish pedagog arti, por zyra e protokollit të Këshillit të Ministrave nuk shquhet për përshkrimin artistik të veprave që ka marrë dhuratë kreu ekzekutivit dhe janë arkivuar në fondin e këtij institucioni.

Piktura që iu dhurua nga homologu i tij Serb gjatë vizitës në Tiranë në maj 2015 është kataloguar me përshkrimin e thjeshtë ‘pikturë.’ Të njëjtin fat ka pasur dhe një vepër arti e dhuruar nga Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi një vit më vonë.

Kryeministri serb raportohet t’i ketë dhuruar Ramës për ditëlindje edhe një shishe raki kumbulle gjatë një takimi në Paris në korrik 2016. Megjithatë, kjo dhuratë e çmuar për shpirtin ballkanas nuk gjendet në listën e dërguar nga Këshilli i Ministrave. Me gjasë do të ketë avulluar pa arritur në zyrën e protokollit.

Pak më shumë vëmendje nga protokolli ka marrë një pikturë e dhuruar nga Norbert Kartmann, kryetari i parlamentit të landit gjerman të Hessenit, e përshkruar si ‘luan dhe objekt me ngjyra të kuqe”. Ndërsa një dhuratë nga princi i kurorës së Abu Dhabit, Sheik Mohammed bin Zayed Al Nahun është përshkruar në mënyrë minimaliste si ‘pikturë kal”.

Në listën e pikturave që i janë dhuruar kryeministrit Rama përfshihen dhurata nga një delegacionin i Partisë Komuniste Kineze, Presidentja e Maltës Marie Loise Coilero-Preca, Kryeministri Sllovenisë, Miro Cerar, si dhe një tjetër delegacion kinez, i kryesuar nga zëvendëskryeministri i parë Zhang Gaoli.

Libra dhe medalje Gati 1/4 e 183 dhuratave diplomatike të marra nga kryeministri Edi Rama gjatë viteve 2013-2018 përbëhet nga libra, me tema dhe autorë të ndryshëm, por që mund të përmblidhen në disa kategori

13

kryesore, ku përfshihen biografi dhe libra me autorë personalitete të shquara, libra mbi marrëdhëniet dypalëshe midis Shqipërisë dhe vendit që përfaqëson dinjitari i huaj, si dhe libra që kanë si temë kulturën apo bukuritë natyrore të vendeve të ndryshme.

Dhuruesi më i madh i librave për kryeministrin Edi Rama ka qenë Princi Ghazi i Jordanisë në një vizitë zyrtare në Aqaba në qershor 2018. Librat e dhuruar nga Princi Ghazi për Ramën kanë si temë botën dhe fenë Islame, si dhe mënyrat se si një vend mund t’u përgjigjet ekstremistëve fetarë.

Një kategori e veçantë në librat që ka marrë si dhuratë Edi Rama përbëjnë dhe biografitë apo veprat e personaliteteve të ndryshme. Për shembull, në tetor 2013, ish ministri i Jashtëm turk Ahmet Davutoglu i ka dhuruar kryeministrit shqiptar një botim të tijin në shqip. Ngjashëm Patriarku i Moskës dhe Rusisë, Kirill i ka dhuruar Edi Ramës librin e tij “Freedom and Responsability’ – gjatë vizitës në Tiranë në maj 2018.

Bibliotekës së Këshillit të Ministrave nuk do t’i mungojë as biografia e Hashim Thaçit “New State, Modern Statesmen” – e shkruar nga Roger Boyes dhe Suzy Jagger, e cila ka ardhur me një dedikim nga presidenti i Kosovës. Libra biografikë i kanë dhuruar Ramës edhe Simeoni II i Bullgarisë si dhe sipërmarrësi spanjoll, Migel Fluxa, të cilin Rama e takoi në qershor 2018.

Listës së dhuratave për kryeministrin shqiptar nuk i kanë munguar dhe medaljet, si për shembull ajo e dhuruar nga Hashim Thaçi në shkurt 2018, me rastin e 10-vjetorit të pavarësisë së Kosovës. Patriarku Kirill i Moskës dhe Rusisë i ka dhënë Ramës një medalje në nder të 45-vjetorit të shugurimit të tij, ndërsa kryebashkiaku i ‘Maire de Moulins’ në Francë i ka dhuruar medalje që paraqet Virgjëreshën e Mullirit.

Dhuratat e pazakonta Një dhuratë diplomatike midis dy vendeve mund të marrë shumë kuptime; ajo mund të jetë një simbol paqeje ose mirënjohjeje, madje dhe një deklaratë simbolike për superioritetin e një vendi mbi tjetrin. Por, ka raste që dhuratat e sjella nga dinjitarët e huaj janë thjesht të çuditshme. Kjo kategori dhuratash nuk i ka munguar edhe kryeministrit shqiptar.

Në 18 shkurt 2016, ish kryeministri rumun, Viktor Ponta i dhuroi homologut të tij shqiptar një “shportë me produkte vendase, bio.” Një dhuratë e tillë do të ishte pak e vështirë për t’u arkivuar në Kryeministri.

Në gusht 2018, gjatë një vizite në Tiranë, Princi Saudit Sultan bin Selman bin Abdulaziz Al-Saud, i dhuroi Edi Ramës një shpatë të vogël. Një shpatë e vogël me ngjyrë të verdhë iu dhurua Ramës edhe në 2018 nga zv. presidentja bullgare, Ilirjana Jetova.

Një delegacion nga parlamenti britanik u mjaftua me një set prej 2 gotash dhe një pako letrash, ndërkohë që protokolli i Republikës së Sllovenisë i dhuroi kryeministrit shqiptar një vazo të vogël 3 centimetra. Megjithatë, dhurata më festive duket se ka ardhur nga kryeministrja polake Beata Szdlylo, e cila gjatë një takimi në dhjetor të vitit 2016 në prag të festave, i dhuroi kryeministrit shqiptar 4 topa për të zbukuruar pemën e Krishtlindjeve.

14

Shkurt 2019

INVESTIGIM

Gjuetarët e mbeturinave: grumbulluesit e shfrytëzuar të skrapit në Kosovë Skrapi për riciklim është eksporti më i madh i Kosovës.

Kjo është një industri 40 milionë euroshe e ngritur në kurriz të minoriteteve të margjinalizuara dhe fëmijëve Burrat po klasifikojnë plastikën në një pikë grumbullimi në Fushë Kosovë. Foto nga Arben Llapashtica.

LEONIDA MOLLIQAJ | BIRN | GJILAN, FUSHË KOSOVË, PRISHTINË

D

ymbëdhjetëvjeçarja Resmija është tepër e shkurtër për të arritur mbeturinat kështu që ajo ngjitet mbi kazan dhe hyn brenda në të.

Pasi shqyen qeset me mbeturina shtëpiake dhe me ushqime që po kalben, ajo nxjerr mënjanë çdo gjë me vlerë: shishe plastike, kanoçe pijesh joalkoolike, kabllo elektrike. Të gjitha çohen te një karrocë druri që shtyhet nga xhaxhai i saj.

Të dy kanë dalë që herët në mëngjes për të gërmuar mbeturinat e të tjerëve në rrugët e Fushë Kosovës, një qytezë në jug të Prishtinës e njohur si qendra e industrisë së riciklimit në Kosovë. “Mund të fitoj gjashtë apo shtatë euro në ditë,” thotë Resmija, me krenari. Ajo ka flokë të zinj të shkurtër dhe një bluzë të hirtë me rozë ku shkruhet “Love Fashion” – “Dashuro modën”.

Për mijëra punëtorë informalë në tregtinë në lulëzim të materialeve të riciklueshme në Kosovë, pak euro është gjithçka që ata presin të fitojnë nga një ditë e gjatë pune nëpër kazanët e mbeturinave apo fushat e plehrave.

Ata shesin metalin, plastikën, najlonin dhe letrën që rikuperojnë nga mbeturinat tek tregtarët ndërmjetës në pikat e grumbullimit të lagjeve, ku materialet klasifikohen para se të rishiten te kompanitë për eksport. Kosova nuk ka program publik të riciklimit. Ajo çfarë shpëtohet nga kazanët e plehrave përfundon e ripërdorur në produkte të ndryshme në të gjithë botën: materialet sintetike përdoren për veshje, shishet plastike për arka plastike, skrapi për hekur ndërtimi. Çdo gjë nga polietileni deri te hekuri i derdhur apo aliazhi i çelikut është material i kërkuar.

Kjo është një industri që mesatarisht qarkullon më shumë se 40 milionë euro në vit dhe skrapet metalike për riciklim përbëjnë eksportin më të madh të Kosovës, sipas të dhënave të doganave të marra nga Rrjeti Ballkanik për Gazetari Hulumtuese, BIRN. Është një industri e ndërtuar në kurriz të komuniteteve shumë të varfra – veçanërisht

komuniteteve të margjinalizuara rom, ashkali dhe egjiptan. Diskriminimi, analfabetizmi, papunësia dhe siguria shoqërore e kufizuar do të thotë se grumbulluesit e skrapit kanë pak mundësi të tjera përveç punës së rrezikshme dhe të pistë.

Dhe njësoj si Resmija, shumë fëmijë janë të detyruar të ndërpresin shkollimin.

Elizabeth Gowing, drejtuese e The Ideas Partnership, një organizate për të drejtat e minoriteteve me bazë në Prishtinë, e përshkroi tregtinë e skrapit si një rreth vicioz që zë në kurth njerëzit gjeneratë pas gjenerate.

“Prindër të paarsimuar dalin në kontejnerë për të nxjerrë jetesën ndërsa fëmijët e tyre mbeten të paarsimuar kështu që i njëjti fat i pret edhe ata,” tha ajo.

Hilmi Jashari, Avokati i Popullit i Kosovës tha se vuajtjet e fëmijëve që mbledhin mbeturina përbëjnë sfida të shumëfishta për të drejtat e njeriut. “Ata jetojnë në kushte të papranueshme fizike, shoqërore dhe psikologjike,” tha ai për BIRN. “Ata nuk shkojnë në shkollë dhe shpesh janë viktima të formave të ndryshme të dhunës, shfrytëzimit dhe abuzimit.” Ai shtoi : “Autoritetet e Kosovës duhet të bëjnë më shumë për të trajtuar këtë problem.”

Rreziqe në punë Ndërsa dita zbardh në shtëpitë e varfra të lagjes së komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian në qytezën e Fushë Kosovës, puna e përditshme fillon.

Burra, gra, djem dhe vajza dalin në rrugë me thasë të zbrazët. Disa shtyjnë karroca dore apo qerre të improvizuara. Disa kanë biçikleta të lidhur me rimorkio ose minitraktorë. Ata shkojnë në vendet që e dinë se ka plehra të pasurish. Kazanë pranë blloqeve të pallateve në Prishtinë, gjashtë kilometra në veri. Bakri, alumini dhe bateritë janë gjetje me leverdi.

Vahide Dibrani, nëna e tre fëmijëve, ka një traktor me të cilin udhëton bashkë me bashkëshortin e saj ndërsa djali tetëvjeçar kujdeset në shtëpi për motrat më të vogla. Disa ditë janë

më të mira se të tjerat. Gjetjet e sotme përfshijnë qilima të vjetër dhe një kukull plastike. “Ti mbush një nga këto thasët e mëdhenj dhe merr pesë apo gjashtë euro,” tha ajo. “Çfarë mund të bësh me kaq para?”.

Dibrani kishte një të gërvishtur në ballë nga një aksident i kohëve të fundit. Ajo ishte zgjatur tepër për të kapur shishet plastike dhe grumbujt e najlonit aq sa kishte rënë brenda në kazan. Këto janë telashet e zakonshme të kësaj pune.

Mustafa Bajrami, një burrë në të pesëdhjetat me mjekër të thinjur ka grumbulluar skrap që prej 30 vjetësh ndërsa tregon një plagë në dorën e tij të djathtë.

Ai u lëndua kur po gërmonte në plehra për kanoçe. Një gastare ia preu gishtin e madh. Ai e lidhi me lecka derisa plaga u shërua duke lënë pas një shenjë të thellë. Por këto konsiderohen si probleme të vogla në këtë punë.

Vitin e kaluar, Elbasan Isufi, 24 vjeç, vdiq pasi u godit nga një buldozer ndërsa grumbullonte fshehurazi mbeturina në një landfill në lindje të Kosovës, raportoi media vendëse.

Në Fushë Kosovë, një fëmijë rom shtatëvjeçar, Driton Jashari, u kafshua për vdekje nga një qen derisa grumbullonte kanoçe në vitin 2014. Në anën tjetër të kufirit në Shqipëri, mediat kanë raportuar tragjedi të ngjashme.

Në korrik, Dashamir Jahja, 22, dhe Drilon Lamaj, 27, vdiqën pas rrëzimit të një muri përderisa ata po grumbullonin skrap në ish-fabrikën e superfosfatit në Laç. Një vit më herët, një buldozer vrau 17-vjeçarin Ardit Gjoklaj në landfillin e Sharrës në Tiranë.

Pastaj janë edhe rreziqet për sëmundje.

“Nëse punon gjithë ditën në plehra, vështirë se mund të ruash shëndetin,” thotë Driton Kovaqi, një grumbullues nga qyteti i Podujevës/Besianës në verilindje të Kosovës.

Një herë në muaj, Kovaqi ndërpret punën në kërkimin e vendgrumbullimit të mbeturinave për veshje dhe mobile për të shkuar në spital për transfuzion gjaku për të trajtuar sëmundje të mëlçisë, thotë ai.

Shumica e grumbulluesve të skrapit punojnë me orë të gjata pa pajisje ndërsa lëvizin me duar çdo gjë, nga pelenat e përdorura te hek-

urishtet e ndryshkura apo mishi i kalbur.

Dile Rrusta, mjeke e përgjithshme e interesuar për shëndetin publik në qytezën e Drenasit në qendër të Kosovës, tha se grumbulluesit e mbeturinave rrezikohen nga infeksionet, përfshirë ato të gastroenteritit, tifos, salmonelës apo kolerës.

“Kazanët e plehrave frekuentohen nga insektet që ushqehen me mbeturina dhe përhapin infeksionet përreth,” tha ajo. “Për më tepër, këto insekte lëshojnë larvat e veta aty.”

Ekspertët thonë se nuk janë vetëm mbledhësit ata që rrezikojnë. Edhe familjet e tyre janë vulnerabël veçanërisht për shkak se në vendbanimet e të varfërve ka pak ujë të rrjedhshëm.

“Rreth një e treta e grave rome lindin fëmijët e tyre në shtëpi,” tha Gowing nga Idea Partnership. “Imagjinoni se si një burrë që sapo ka ardhur nga kazani [i mbeturinave] ndërsa bashkëshortja e tij lind në të njëjtën dhomë, në një shtëpi të vogël ku çdo gjë ndodh në të njëjtën hapësirë. Nuk është çudi që të ndodhin infeksione.” Ministria e Punës dhe Mirëqenies nuk iu përgjigj kërkesave për intervistë apo pyetjeve me email mbi kushtet e punës së grumbulluesve të mbeturinave.

Operatorë të paqëndrueshëm Në një parcelë toke të zbrazët të rrethuar nga një mur me tulla betoni në zemër të lagjes RAE në Fushë-Kosovë, grumbulluesit e skrapit po shisnin atë që kishin grumbulluar atë ditë për ca euro dhe ca cent.

Një tregtar godiste një makinë llogaritëse me butona të mëdhenj rozë dhe shënonte shumat në një bllok shënimesh. Një tjetër burrë drejtonte një makineri që shërbente për të ngjeshur shishet plastike.

Pikat e grumbullimit si kjo janë të pa licencuara – dhe për rrjedhojë të paligjshme.

Sipas ligjit Për Mbetjet në Kosovë, penalizimet për menaxhimin e mjediseve të mbeturinave pa licencë përfshijnë gjoba deri në 500 mijë euro. Çdokush i përfshirë në transaksione refuzoi të komentojë por grumbulluesit thonë se një kilogram hekur zakonisht shitet për 16 centë ndërsa një kilogram plas-

Shkurt 2019

Një fëmijë mbledh plastikë në Fushë-Kosovë. Foto nga Arben Llapashtica

Një minitraktor tërheq ngarkesën me materiale të riciklueshme në Prishtinë, e cila do të shitet te një nga pikat e grumbullimit. Foto by Arben Llapashtica

tikë për 12 cent. Kanoçet shiten për katër centë për kilogram.

Ricikluesit e mbeturinave thonë se pikat e pa licencuara të grumbullimit nëpër Fushë-Kosovë janë të vetmet në vend që drejtohen nga persona nga RAE. Minoritetet RAE përbëjnë 2 për qind të popullsisë së Kosovës – afërsisht 36,000 njerëz, sipas censusit të vitit 2011.

Një vrojtim mbi bashkësitë e margjinalizuara rome i kryer vitin e kaluar nga Programi i OKB-së për Zhvillimin, UNDP, gjeti se 78 për qind e romëve nuk kishin punësim formal, arsim apo trajnim. Kjo krahasohet me 47 për qind të popullsisë jo-rome. Shifra ishte më e lartë për gratë e reja rome – 88 për qind.

Ndërkohë, vetëm 10 për qind e romëve mbi 16 vjeç kishin sigurime shëndetësore.

Deri në maj, rreth 2,600 familje RAE merrnin ndihmë ekonomike që varion nga 60 deri në 180 euro në muaj, në varësi të numrit të anëtarëve të familjeve, sipas shifrave të Ministrisë së Punës dhe Mirëqenies Sociale.

Të gjitha këto tregojnë se familjet RAE kanë pak ose aspak siguri sociale duke e bërë punësimin informal në riciklimin e mbeturinave mjetin e vetëm të mbijetesës, thonë aktivistët e të drejtave.

Fëmijët shpesh ndihmojnë, megjithëse puna e fëmijëve nën 15 vjeç është ilegale.

“Dështimi i institucioneve tona për të ndërmarrë masat e duhura për të ndaluar praktikën e vazhduar të përdorimit të punës së fëmijëve në grumbullimin e mbeturinave përbën një dhunim të drejtpërdrejtë të të drejtave të fëmijëve për të mos u shfrytëzuar, për të drejtën e tyre për t’u arsimuar dhe të drejtën për siguri shoqërore,” thotë Rina Kika, avokate e të drejtave të njeriut me bazë në Prishtinë. Derisa sheshin atë që mbledhin ditë pas dite te pikat e grumbullimit – pa kontrata apo siguri në punë – ricikluesit e të gjitha moshave janë në mëshirë të operatorëve hileqarë.

“Ata i ndryshojnë çmimet çdo ditë,” thotë Egzoni, një adoleshent nga lagjja Dardania e Prishtinës, i cili ka kërkuar për mbeturina që kur e la shkollën fillore në moshën tetëvjeçare.

Me një kapele bejsbolli dhe atlete Nike, ai re-

fuzoi të japë emrin e plotë.

Njëzet e tre biznese janë licencuar për grumbullimin dhe përpunimin e skrapit në Kosovë, sipas Ministrisë së Mjedisit.

Një zëdhënës i ministrisë i tha BIRN se ministria ka identifikuar 58 pika të paligjshme grumbullimi në të gjithë vendin dhe i ka dërguar operatorët në gjykatë.

Biznes në lulëzim Pavarësisht se si mblidhet, shumica e mbeturinave përfundon te kompanitë e eksportit të etura për të përfituar nga një tregti ndërkombëtare riciklimi në lulëzim – veçanërisht sa i përket metaleve.

“Eksportet e metaleve bazë të papërpunuara dhe produkteve minerare janë eksportet kryesore të Kosovës dhe përbëjnë deri 55 për qind të të gjitha eksporteve sipas shifrave të vitit 2017,” thotë Zef Dedaj, kreu i divizionit të politikave tregtare në Ministrinë e Tregtisë dhe Industrisë, në një intervistë për BIRN në Prishtinë. Dedaj pranoi se një pjesë e materialit të eksportuar vjen nga pika grumbullimi të paregjistruara dhe nga biznesi me grumbulluesit individualë të rrugës.

“Ne kemi parë oborre shtëpish që përdoren për të grumbulluar skrap,” tha ai.

Të dhënat e doganave të siguruara nga BIRN përmes një kërkese për të drejtë in-

formimi tregojnë përmasat e industrisë së skrapit në Kosovë.

Mes viteve 2010 dhe 2017, vendi eksportoi pothuajse 820 mijë tonë mbeturina – më së shumti metale dhe plastikë – me vlerë mesatare prej 43 milionë eurosh në vit. Konsumatorët më të mëdhenj të mbeturinave të Kosovës janë Shqipëria, Maqedonia, Italia, India dhe Turqia.

Të dhënat e doganës nuk përfshijnë emrat e kompanive eksportuese për shkak të rregullave mbi sekretin tregtar, por një investigim i vitit 2015 nga Preportr, një publikim i Qendrës Kosovare për Gazetari Hulumtuese, identifikoi më shumë se 60 kompani me aktivitet eksportin e mbetjeve.

Kompania më e madhe quhet Nderimi, e cila eksportoi gati 22 milionë euro mbetje mes viteve 2010 dhe 2015, sipas të dhënave të doganave të cituara nga Preportr.

Nderimi nuk iu përgjigj kërkesave të BIRN për intervistë, por një zëdhënës konfirmoi në telefon se kompania blen mbetje si nga grumbulluesit individualë ashtu edhe nga pikat e grumbullimit. Sipas faqes së internetit të Nderimi, kompania shet skrap për Kurum International, një prodhues çeliku dhe hekuri për ndërtim në Shqipëri. Kurum nuk iu përgjigj pyetjeve për intervistë mbi përdorimin e skrapit nga Kosova. Në të gjithë Ballkanin, ekspertët thonë se më të varfrit e të varfërve punojnë në grumbullimin e skrapit, me rregulla të pakta dhe me shfrytëzim të gjithëpërhapur të ushqyer nga varfëria.

Në Maqedoni, një studim i kohëve të fundit nga organizata jofitimprurëse Maqedonia Pa Plehra, vlerësoi se deri në 5 mijë grumbullues informalë të plastikës, letrës dhe materialeve të tjera trajtojnë rreth 80 për qind të të gjitha mbetjeve të riciklueshme.

Por Kosova ka rol më të madh në termat e furnizimit të skrapit në tregun ndërkombëtar të riciklimit. Vitin e kaluar, Kosova eksportoi gjashtë herë më shumë skrap se sa Shqipëria fqinje – 108 mijë tonë përkundrejt 18 mijë tonëve, sipas të dhënave të doganave të Shqipërisë.

Jeta në landfill Jo të gjithë ata që gërmojnë në vendgrumbullimet e plehrave të Kosovës vijnë nga minoritetet e margjinalizuara.

Rreth një e treta e popullsisë së Kosovës jeton nën vijën e varfërisë, duke mbijetuar me më pak se një euro e 72 cent në ditë, sipas statistikave të qeverisë të vitit 2016. Disa prej tyre mbështeten te riciklimi për të mbijetuar.

Rreth 10 minuta larg qytezës së Gjilanit në Kosovën lindore, duzina me njerëz gërmojnë në vendin e grumbullimit të mbeturinave, i cili është sa dy fusha futbolli bashkë.

Ata janë shqiptarë nga fshatrat përreth, sipas Abdullah Haxhiut, drejtor të kompanisë publike që menaxhon landfillin, Kompania e Menaxhimit të Landfilleve të Kosovës.

Ndërsa ajri ishte i rëndë mbi një det me

15

mbeturina nën diellin e mesditës, era e keqe të mbyste. Në vende të ndryshme kishte oxhaqe që dilnin nga dheu. Ato janë instaluar për të lejuar çlirimin e gazit metan nga nëntoka në mënyrë që të shmanget rreziku i shpërthimeve.

Të gjithë grumbulluesit e skrapit që kërkonin në landfill ishin burra apo djem që kishin çarë gardhin rrethues duke injoruar tabelat që njoftojnë ndalimin e hyrjes. Një pasdreke, BIRN numëroi rreth 80 njerëz që punonin në landfill. Ndërsa kamionët e shkarkimit mbërrinin me mbeturina, grumbulluesit përlesheshin për të qenë sa më pranë mbetjeve të freskëta. Nga larg disa fëmijë dukeshin aq të vegjël sa siluetat e tyre mesi dalloheshin nën rrezet e diellit që përplaseshin në xham dhe metal.

Haxhiu tha se ai ishte përpjekur vazhdimisht të mbante grumbulluesit larg, duke kërkuar ndihmën e policisë, ministrisë së mjedisit dhe autoriteteve vendore – por pa sukses.

“Për shkak se institucionet e tjera nuk veprojnë, ne duhet të vijojmë punën pavarësisht rreziqeve [për njerëzit] në landfillin e Gjilanit,” tha ai. Policia e Gjilanit tha se kishte bërë 11 referime për aktivitetin e paligjshëm në landfill nga të cilat pesë i ishin përcjellë me procedime.

Ismet Hashani, një oficer policie në Gjilan tha se policia kishte identifikuar “një pikë grumbullimi mbetjesh të ndryshme” 200 metra larg vendit të depozitimit dhe kishte dorëzuar një raport te autoritetet e komunës “për shkak se ajo operonte pa dokumente të vlefshme”. “Në lidhje me të njëjtën pikë, njësitë e stacionit policor të Gjilanit kanë marrë shumë ankesa nga njerëzit që banojnë në zonë për shkak të erës së keqe nga mbeturinat dhe pamjes së pakëndshme,” tha ai.

Jashtë derës kryesore të landfillit, BIRN pa grumbulluesit të zënë me punë në një zonë të improvizuar klasifikimi. Të tjerë hanin ose pushonin në çadra të improvizuara.

“Punë të lehtë nuk ka, por kjo është më e keqja,” tha Salihu, 54 vjeç, derisa ndante mbetjet e grumbulluara atë ditë: shishet e plastikës, kartonin, dhe veshjet veç e veç.

Si të gjithë punonjësit informalë në landfill, ai refuzoi të japë emrin e plotë. Disa kishin frikë se mos ngacmoheshin nga policia. Të tjerë kishin siklet për shkak të stigmës.

“Kur dal për kafe me shokët nuk i them se çfarë pune bëj,” tha një adoleshent.

Një kamion jeshil mbërriti te pika e ndarjes dhe burrat filluan të ngarkojnë me kujdes thasët me materiale të riciklueshme. Paratë ndërruan duar dhe kamioni u largua.

Shumë grumbullues mbeturinash thonë se ata ëndërrojnë të ikin jashtë vendit për të nisur një jetë të re larg erës së qelbur të mbeturinave. Por për të emigruar duhen para – dhe paratë e pakta që fitojnë nuk mjaftojnë as për të vënë bukë në tavolinë. “Është pikërisht mungesa e mirëqenies sociale që detyron këta njerëz të shkojnë në lanfill çdo ditë dhe të rrezikojnë jetën në përpjekje për të mbuluar nevojat e tyre bazë,” thotë avokatja Kika. “Unë besoj se lejimi i grumbullimit të mbeturinave në një mënyrë të pakontrolluar dhe pa mbikëqyrje e pa asnjë masë mbrojtëse për të siguruar kushte shëndetësore për ata që mbledhin mbetje, është një dhunim i vazhduar i të drejtave të njeriut dhe një dështim për të mbrojtur dhe siguruar të drejtat e grumbulluesve të mbeturinave në landfill.”

Gowing nga The Ideas Partnership tha se njerëzit që rraskapiten duke grumbulluar mbeturina duhet të gëzojnë të njëjtat të drejta dhe mbrojtje si të gjithë të tjerët pasi ofrojnë një shërbim publik me rëndësi të madhe.

“Fakti është që ricikluesit informalë janë ata që na shërbejnë ne si qytetarë për shkak se nuk ka riciklim publik në Kosovë, kështu që ata rikuperojnë mbetjet e riciklueshme dhe i kthejnë në gjëra të ripërdorshme,” tha ajo.

16

Shkurt 2019

Blog

Të pranosh se jeton në një shoqëri patriarkale, nuk do të thotë të dorëzohesh, por së pari të kuptosh si ndikon kjo në prodhimin e ngjarjeve si ajo e Kavajës, dhe më tej të flasësh sesi dilet prej kësaj

Kultura e dhunës fshihet pas perdes së patriarkatit

IZELA TAHSINI| BIRN | TIRANË

N

ë ditët në vijim të ngjarjes së rëndë në Kavajë – ku një grup djemsh adoleshentë akuzohen për përdhunimin e një vajzë minorene, tronditja vihej re dukshëm në të folurin rreth saj, në media dhe shoqërisht, me reagime vajtuese (ububu, e tmerrshme), fajtor-kërkuese (po nëna si nuk e kuptoi?…,) apo mohuese (mos ma hap fare këtë temë/ dua të qaj në emision), etj. Shumë biseda e talk-showrrotulloheshin e i riktheheshin pyetjes: Si ka mundësi? Nganjëherë dukej sikur dëshironin ta kthenin ngjarjen në një përjashtim, si një anomali, që duke qenë e tillë nuk përsëritet më.

Kjo dëshirë për zhbërje, një mekanizëm mbrojtës i mirënjohur për shoqërinë tonë, në fakt është nga çështjet e para të nevojshme për t’u adresuar, që mundësia për ngjarje të tilla të minimizohet në të ardhmen. Qëndrimet fataliste të llojit kjo shoqëri jemi/edhe në botë ndodhin gjëra të tilla/prapë do të ndodhin, nuk i hyjnë në punë kujt. Pra, duhet të flasim. Duket sikur media e ndihmon këtë të folur përmes emisioneve të pafundme të këtyre ditëve, por pas kësaj vijnë pyetjet: si jemi duke folur për këtë që ndodhi? Cili është diskursi dominant? A ka një mënyrë të re, më ndihmuese e jofataliste për ta bërë këtë?

Së pari, dua të theksoj se të trajtuarit e ngjarjeve si ‘scoop,’ të ngecurit tek ngjarja si kuriozitet, e të mos zhvendosurit tek të folurit për fenomenin, e për më tepër rrjedhja e vazhdueshme e të dhënave identifikuese për rastet në emisione, ndonjëherë dhe nga profesionistët, nuk është vetëm joetike, por e pafalshme. Në lidhje me ngjarjen në fjalë, Këshilli Shqiptar i Medias publikoi një deklaratë ku i tërhoqi veshin gazetarëve për një sërë shkeljesh etike. Gjithsesi, nëse nuk do të ketë asnjëherë penalitete në këtë drejtim, nuk mund të ketë ndryshim.

Megjithatë, përtej trajtimit mediatik të ngjarjes, besoj se ka ardhur koha që të pranojmë plotësisht dy të vërteta të rëndësishme: jetojmë në një shoqëri patriarkale dhe reagimi institucional është i pamjaftueshëm.

Të pranosh se jeton në një shoqëri patriarkale, nuk do të thotë të dorëzohesh, por së pari të kuptosh si ndikon kjo në prodhimin e ngjarjeve të tilla, dhe më tej të flasësh sesi dilet prej kësaj. Tashmë, me gjithë variacionet, ka një marrëveshje të përbashkët, jo vetëm në literaturën përkatëse, por edhe në të folurin publik dhe shoqëror në Europë e më gjerë, rreth të kuptuarit të patriarkatit si një shoqëri e dominimit mashkullor dhe shpërndarjes së pabarabartë të pushtetit mes burrave e djemve, përkundrejt grave e vajzave, duke

Qytetarët protestojnë kundër dhunës ndaj grave dhe për barazi gjinore, Tiranë, 10 qershor 2016. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

rezultuar në norma shoqërore dhe praktika shtypëse.

Në një shoqëri të tillë, një vajzë në përballje me fillimet e seksualitetit të saj, mund të mos t’i drejtohet asnjëherë prindërve për informim e mbështetje, për të cilat mund të ketë aq nevojë, për të ditur se trupi i saj është i saji, se ajo do ta ndajë me atë që dëshiron, vetëm kur dëshiron e është gati, e jo prej presionit të të dashurit apo të moshatarëve, apo aq më shumë, jo prej shantazhit. Biseda të tilla mund të mos të bëhen as në klasë. Rrjedhimisht, aq më pak kjo vajzë nuk do të drejtohet për ndihmë, kur është në telashe, nëse shoqëria e konsideron seksualitetin femëror, veçanërisht në këtë moshë, tabu. Ajo trembet se në vend të mbështetjes, telashet do të shumëfishohen. Kjo është një ndër arsyet kryesore që shumë gra e vajza sjellin për herë të parë në terapi, pas dekadash, histori të abuzimit seksual të hershëm. ‘Po t’ia thoja familjes/të rriturve do të bëhej më keq, jo më mirë’.

Në një shoqëri patriarkale, të folurit me djemtë rreth marrëdhënieve me vajzat, nuk është pjesë e zakonshme e bisedave familjare. Një baba dhe nënë mund të mos të ulen me të birin për të folur herë pas here, sesi duhet ta trajtosh një shoqe me respekt, sesi nuk mund ta prekësh asnjëherë pa dëshirën e saj, as ‘me shaka’; sesi ‘jo do të thotë jo’ dhe nuk duhet të shtysh më tej, sesi të gjitha këto nuk janë opsionale, po të palejueshme. Biseda të tilla mund të mos të bëhen as në klasë. Po kështu, edhe një djalë që mendon ndryshe, në këtë shoqëri, nuk do të flasë kur shokët e tij po tallen në një gjuhë seksuale me një nga vajzat e klasës apo në rrugë.

Në një shoqëri patriarkale, të folurit me djemtë rreth marrëdhënieve me vajzat, nuk është pjesë e zakonshme e bisedave familjare. Një baba dhe nënë mund të mos të ulen me të birin për të folur herë pas here, sesi duhet ta trajtosh një shoqe me respekt, sesi nuk mund ta prekësh asnjëherë pa dëshirën e saj, as ‘me shaka’; sesi ‘jo do të thotë jo’ dhe nuk duhet të shtysh më tej, sesi të gjitha këto nuk janë opsionale, po të palejueshme.

Në një shoqëri patriarkale, përfitojnë privilegje si burrat edhe gratë patriarkale, dhe këta e kanë shumë të vështirë apo nuk duan ta shohin realitetin me këto syze. Po kështu, në këtë shoqëri, nga këto biseda të pabëra vuajnë vajzat e gratë, por edhe burrat e djemtë. Këto janë çështjet për të cilat kemi nevojë të flasim dhe gjuha që kemi nevojë të ndërtojmë, për të krijuar një realitet të ri, në shtëpi, me fëmijët, në kafe, me miqtë dhe kolegët, në media e kudo.

Krahas një gjuhe të re, patjetër që ka nevojë për ndërhyrje të reja. Sistemi i mbrojtjes së fëmijëve në Shqipëri, me gjithë përpjekjet e punën e vazhdueshme të shumë punonjësve individualë, organizatave, por dhe disa institucioneve të

përkushtuara, mbetet ende në nivelin e ndërhyrjeve terciare, kur ngjarja tashmë ka ndodhur. Për më tepër, edhe në këtë nivel, për shumë nga arsyet e lartpërmendura e të tjera, identifikimi dhe raportimi i rasteve në kohë çalon. Nga ana tjetër, ndërhyrjet parandaluese (para se ngjarja të ketë ndodhur), mbeten shpesh pjesa ‘teorike’ e çdo dokumenti. Janë të nevojshme aktivitetet e vazhdueshme ndërgjegjësuese në klasë, në komunitet, në media, në çdo hapësirë publike, mbi të drejtat e vajzave dhe grave, abuzimin seksual në rrethin e besimit, mbrojtjen e fëmijëve, detyrimet ligjore të institucioneve, mbi patriarkatin, etj. Këto ndërhyrje i drejtohen si popullatës së gjerë, ashtu dhe fokusohen tek grupe të caktuara, si baballarët, nënat, mësuesit, etj.

Studimet e politikat nuk mungojnë, e në veçanti relevante janë një studim i vitit 2015 mbi abuzimin seksual në rrethin e besimit dhe një dokument politikash bazuar mbi të. Gjithashtu, praktikat e mira në këtë fushë nuk mungojnë në vendet rreth nesh, por zbatimi i tyre në vend kërkon planifikim të mbështetur nga një buxhet ekzistent, si në nivel qendror, ashtu dhe vendor. Vajzat dhe djemtë nuk mund të presin dhe koha është tani.

Izela Tahsini është pedagoge në Departamentin e Punës Sociale dhe Politikës Sociale, pranë Fakultetit të Shkencave sociale, të Universitetit të Tiranës që nga viti 2002 dhe psikoterapiste e certifikuar nga Shoqata Europiane e Psikoterapisë në vitin 2007. Fushat e saj kryesore të interesit dhe përfshijnë çështjet e mbrojtjes së fëmijëve, çështjet gjinore dhe ato të shëndetit mendor, ku kontribuon si studiuese dhe eksperte.

No.

42

February 2019 Monthly

Money Laundering Hides Behind Euros Fall Against the Lek Data and documents obtained by BIRN show that legal flows of foreign currency cannot explain lek’s appreciation against the euro in the currency exchange market in the last few years, a fluctuation that has brought added costs and cut through profit margins of Albanian exporters.

Central Bank Guvernor, Gent Sejko during a press conference in Tirana . | Photo : LSA

NEWS

INVESTIGATION

Albania, Montenegro, Serbia Oppositions Refuse to Return to Parliament

Albania’s Faded ‘Stalin Town’ Eyes Revival Under NATO

Opposition parties rejected European Commission’s appeal to end their boycotts and return to their parliaments.

A decaying former industrial town in central Albania hopes a 51-million-euro NATO investment in its disused military airfield will revive its fortunes.

18

February 2019

INVESTIGATION

Money Laundering Hides Behind Euros Fall Against the Lek Data and documents obtained by BIRN show that legal flows of foreign currency cannot explain lek’s appreciation against the euro in the currency exchange market in the last few years, a fluctuation that has brought added costs and cut through profit margins of Albanian exporters.

OLA XAMA | BIRN | TIRANA

I

n the end of December, the representatives of the garment industry in Albania – which accounts for the lion share of the exporting enterprises in the country, held a press conference raising the alarm bells on the economic difficulties they are facing.

“The average profit of a garment company is about 15 per cent, which means that profits have fallen by two-thirds just because of the exchange rate,” said Saimir Bitaj, member of the National Chamber of Shoe and Apparel Manufactures.

“Lek’s appreciation against the euro has brought large loses for all apparel manufactures, because their revenue is in euro and their expenses are in lek,” he added.

Central Bank data on the exchange rate show that the European currency has lost 6 percentage points against the lek in the last three years, a depreciation that is not directly linked to the so called economic fundamentals. Statistics show that in the last four years there has been a record increase of the money circulating outside the banking system, which according to experts is a side effect of criminal activity - mainly the traffic in narcotics and corruption, which has led to the appreciation of the local currency in the exchange market.

A classified report for 2015 of the General Directorate for the Prevention of Money Laundering, GDPML, a copy of which was obtained

by BIRN, shows that a number of key sectors of the economy like banking, construction and gambling were not prepared to stave the flow of dirty money from illegal activities, permeating a culture of impunity.

As a result of the laundering of cash from criminal activities, the Committee of Experts on the Evaluation of Anti-Money Laundering Measures and the Financing of Terrorism of the Council of Europe - known as Moneyval, has put Albanian again under monitoring.

Queried by BIRN the Bank of Albania said that the appreciation trend of the lek against the euro was due to the improved economic indicators and in some periods due to the imbalance in demand and supply of foreign currency based on specific factors.

The overvaluation of the lek Data obtained by BIRN from the Central Bank through a freedom of information request show that the trading volume of euros exchanged in the market increased dramatically in the last two years. From 2010 to 2014, the volume of euros exchanged in the currency market ranged around 5.5 billion euro per year. However, the exchange volume saw a gradual increase from 2015 to 2017, reaching

record numbers in 2018. The volume of trading increased with 590 million euros in 2015, with 437 million in 2016 and 227 million euros in 2017. In 2018 the volume of trading surpassed 2 billion euros per quarter, setting a record for the local market. For the first 9 month if 2018, the trading volume between lek and euro increased by 1.384 billion euro more than the same period of 2017, equal to an increase of 30.5 per cent.

From 2014 to 2017 the currencies exchange volume in the local market increased by 1.254 billion euro. If in the first 9 months of 2014 are compared with the first nine months of 2019, the exchange volume registers an increase of trading volume of 48.5 per cent. The appreciation of the national currency in the last three years can hardly be explained though economic fundamentals, a thesis pushed in the public debate by the Bank of Albania. Economic fundamental factors in an economy refer to exports, foreign direct investments, remittances and other secondary revenues from tourism and agents that bring foreign currency into the economy.

The statistics of all foreign currency inflows are published by the Bank of Albania every three months through the payments balance sheet, which shows the relation between the inflows and outflows of money in the market through formal channels.

When there is a positive balances payment, it means the economy is exporting more than importing. The less negative this report is, the more successful the economy is considered in its ability to attract foreign funds through its mainstream economic potential.

In the balance of payments report of the last three years, a period when the euro has lost 6 per cent of its value in the local exchange rate, the level of euros entering and leaving the market through formal channels has remained the same, which means that it’s not the cause for the increased demand and its eventual depreciation. In 2014, the current account deficit was high, in the level of 1.076 billion euro, while in 2015 this deficit was reduced by 192 million euro, reaching the level of 884 million euro. However, even though the inflow of euros through formal channels increased by 192 million euros years on year, the exchange rate in 2014-2015 remained at about the same rate – 1 euro was exchanged with 140 lek.

In several public appearances, the governor of the Central Bank Gent Sejko, has blamed the depreciation of the euro against the lek after 2015 on the economic fundamentals. However, for the appreciation in 2018, Sejko admitted that there were reasons that went beyond economic fundamentals, with the new exchange rate equilibrium at 124 lek for 1 euro. “Even through the fundamental fac-

tors have not changed, the one sided shortterm expectations on the exchange rate, risk in turning into long term expectations,” said Sejko on June 6th 2018.

“The consolidation of this expectations and their self-fulfilling dimension can create a vicious cycle, with a negative impact on inflation and other economic indicators,” he added.

According to the statistics of the Central Bank, the volume of euros entering through formal channels between 2015 and 2016 increased with 71 million euro, which does not explain the euros depreciation from 138 lek per 1 euro to 135 lek.

In 2017, when 53 million euro less than the previous year entered the market, the exchange rate stabilized at 133 lek for 1 euro in December, setting a new equilibrium for the market. Central Bank data show that in the first 9 months of 2018, 67 million euros more entered the market compared with the same period of the previous year.

Zef Preci, executive director of the Center for Economic Research, underlines that the appreciation of the national currency is not the result of economic grow but the side effect of the increase of cash from informal sources in the market. “The appreciation of the lek it’s not the result of a bright local economy, the acceleration of growth and increase in employment, because otherwise the productivity has collapsed,” he said.

According to Preci there are three sources that can bring in this kind of money, first are the remittances from migrants that for years have maintained the same trend. The second factor could be large transactions from corporations or public debt in another currency.

However, the most important factor is linked with revenues from criminal activities.

“In this regard I refer to the fact that Albania is a big reservoir for the cultivation and processing of marijuana and a transit country for cocaine and other hard drugs,” he explained.

In an official response for BIRN, the Central Bank linked the appreciation if the lek with the improvement of the local economy and the increased currency offer in 2018 as a result of the exchange of the capital of commercial banks and a loan from EBRD. “Based on the model of empirical studies and based on the judgement of our field experts and specialists in the Bank of Albania, our conclusion is that the appreciation trend of the exchange rate reflects the improvement of fundamental factors,” the bank said. “On the other hand, all models suggest that acceleration of the trend of appreciation in the first six months of 2018, includes also the effects of factors not included in the model; hinting at specific developments in the exchange market during this period,” the bank added.

Money outside the banks In the last four years the money in circulation outside the banking system has reached the level of 2.17 billion euro, the highest in the history of Albania. The money outside depositing corporations in the statistics of the Bank of Albania, shows the cash that circulates in the economy, which sits outside the banks or other accounts of financial institutions. In the period December 2013- December 2018, the cash outside the banking system increased with 560 million euro, showing an upward trend outside the long-term historical cycles.

Moving in an opposite trend to the government’s proclaimed war on the informal economy, in 2014 and 2015, 259 million euro circulated outside formal channels. Meanwhile in 2016-2017 the figure was 284 million euro.

In 2018 the amount of money outside regular banking channels increased with 81 million euro more compare to the previous year.

The upward trend of money circulating outside official channels in the last five years is seen as unusual by economic experts, because in other periods the curb of this indicator fluctuated little year on year, edging toward equilibrium. “After 2012 the money coming from criminal activities has gain traction. Nobody can say how much money travels with this so called Toyota Yaris and no one keeps count,” said Preci, referring to an incident in the Port of Durres where in February 2018 3.4 million in cash were sized in a Toyota Yaris automobile. According to Preci, such an increase of money outside of the banking system has not been seen since 2008, when there was a bank run of massive withdraws due to fears of contagion from the global financial crises, money that later returned in the banking system.

The euro nosedives According to Central Bank Governor Gent Sejko, the main cause for the depreciation of the euro is the merger between two banks- Intesa San Paolo and Venetto Bank, as well as a loan from the European Bank of Reconstruction and Development in euro for the Albania Power Corporation. The Central Bank maintains that the merger and the loan together produced an inflow of 300 million euros during a short period and served as mitigating factors

February 2019

Central Bank Guvernor, Gent Sejko during a press conference in Tirana . | Photo : LSA

for the intervention in the currency market of the Bank of Albania. “There have been other specific factors that have forced the Bank of Albania to undertake an intervention programme, particularly during the summer.

These factors have been the exchange of the capital from some banks and a big loan from the European Bank of Reconstruction and Development, which amounted to nearly 300 million euro at some point,” said. “This sum of foreign currency put pressure on the exchange rate and stacked up expectations in the financial markets,” he added. However, differently from what the governor claims, BIRN has learned that the transfer of the EBRD loan to KESH was done in lek and not in euro.

“The discussion for the disbursement of the loans between the Central Bank and KESH in lek started in early May, a few week before the disbursement of the loan. The loan did not have a psychological impact on the expectations of second tier banks, because there were no requests forwarded to them for the exchange of the sum,” a source from KESH told BIRN. According to a request from KESH, forwarded to the European Bank of Reconstruction and Development, the agreement for the disbursement of the loan in the national currency and not in euro, was signed on May 16th 2018 – two weeks before the governor of the Central Bank declared that the exchange of this loan had created expectations among economic agents. On June 11th 2018, as a result of the EBRD loan, 14.5 billion lek were infused in the currency market. In response the Bank of Albania bought in the market 116.82 million in euro to stabilize the currency exchange. In a written statement to BIRN, the Central Bank insisted that the expectations of currency traders increased the demand for lek in this period. “The specific factors that have influenced the exchange market are linked with the exchange of the capital of some second tier banks, the disbursement of the EBRD loan and behavior of agents in the market who expected a stronger lek. It was this factors the brought the appreciation of the lek at a higher rate than previous years,” the Central Bank said. However, the EBRD loan scenario was not the first time the Central Bank intervened in the currency exchange market during 2018.

According to officials statistics the Central Bank bought 257.95 million euro in the currency market in the first 9 months of the year – good part of this transaction was an effort to stabilize the currency exchange rate. Out of this sum, 221.25 million euro were used to stave the fall of European currency for the months June, July and August, while 36.7 million euro increase the foreign currency reserve. According to economics professor Selami Xhepa there are several factors that led to the depreciation of the euro in 2018, including the increase of available euros in the market with the same trend as previous years due to the informal economy, the conversion of the capital of commercial banks which changed shareholders. Xhepa added that cannot be excluded that also speculation plaid a part. He underlined that fundamental factors in the economy have not changed enough to explain the shift in the currency market.

“What are left in my opinion are the factors that go beyond the reach of authorities, like money laundering,” he said. “A role could have been played also by the expectations of economic agents on the exchange rate, due to the restrictive policies for the use of the euro in the economy,” Xhepa added.

Gjergj Buxhuku, administrator of ‘Konfindustria’ – the local union of industrialists, believes that in 2018 the justice reform might also have played a role in the strength of the lek against the euro. According to Buxhuku many judges who had offshore accounts have started to repatriate their money, afraid of the vetting process. “The vetting process has set alarm bells for all those who had stored illegal cash in offshore accounts that they thought were safe and now fear the long reach of international [law enforcement] agencies,” he said.

Buxhuku says that he has seen credible reports that considerable amounts of money have been repatriated out of fear that they will be sequestered elsewhere.

“It’s believed that there were 30 billion lek of Albanian money deposited abroad,” he said.

“Because the vetting process is being carried out with international assistance, many of these officials do not consider deposits abroad as safe and have repatriated money to find them safe haven at home,” Buxhuku added.

Sectors at risk A classified national risk assessment report of the General Directorate for the Prevention of Money Laundering, GDPML, highlights gambling, exchange offices and the banking system as sectors at risk of money laundering in Albania. The report produced in 2015, is based on a methodology used to this day in the field of money laundering.

“The way money was laundered in Albania has been extravagant, with few attempts to hide it and in disregard of the law, which has led to a lack of trust of the public in the state and the justice system, has propagated impunity and a generation now fails to perceive corruption and money laundering as negative activities,” the report reads.

With a law approved by parliament at the end of 2018, Albania closed down betting parlors and low-rent electronic casinos. The bill faced resistance from the gambling companies, which are reported to have threatened several MPs part of the parliamentary commission on the economy and finances.

BIRN has learned that four MPs part of this commission received threating messages from no caller ID numbers, from people reported to be the gambling bosses, who made threats against the parliamentarians and their children. The threats have been confirmed in public statements by the head of the commission at the time Erion Brace – now deputy premier and Prime Minister Edi Rama.

One of the reasons behind the decision of the government to close down gambling parlors relates also to money laundering. According to the report the risk assessment for money laundering in this sector is very high.

“Sporadic cases show that the owners of the gambling parlors are involved in money laundering and in specific cases have attempted to allow considerable sums of money from crime through players,” the report reads.

The use of cash in the gambling sector is also highlighted as a risk and the fact that suspicious transactions are not reported in the General Directorate for the Prevention of Money Laundering, which admits difficulties tracing them. However, gambling is not the only sector viewed as problematic in the report. The banking sector is also seen as risky in terms of money laundering by the GDPML. BIRN has learned that GDPML has fined several second tier banks in 2017, because they had failed to report suspicious transactions. The banking system in Albania is seen at risk also by Moneyval, the anti-monitoring body of the Council of Europe. “The penetration of OC into the political and administrative functions facilitates major predicate offences to be committed in Albania and the proceeds of crime to be remitted and laundered in Albania with success,” writes Moneyval. Lately the anti-money laundering committee has placed Albania in the list of countries under monitoring due to the risk of money laundering, calling on local authorities to take several measures. With the same risk as gambling parlors are also considered exchange offices by the report of the GDPML. In the last two years the Bank of Albania revoked the licenses of 61 exchange offices, mainly for failing to report suspicious transactions. The average number of licenses revoked by the Central Bank in previous years was five. “There are many exchange offices that have gone out of business and licenses that are sold and bought, they end their mission and shut down, because they are created simply to launder some money,” said Zef Preci.

Construction boon After several years in crises the construction sector has seen in the last years a boon in Albania. The value of the building permits approved in 2017 reached 400 million euros, with 70 % of this sum coming from private investments. The same trend was registered in 2018, where in the first nine months the value of building permits approved was 300 million

19

euros. The secretary general of the construction association, Arben Dervishaj, says that new actors that have entered the market are pushing the upward trend, but underlines that their background is the job of authorities to investigate. “The interests to build comes to the gap created in the award of building permit as a result of the approved of municipal regulatory plant in the last few years,” he said. “There has been interest in tourists’ areas, apart from urban areas. We have new companies and investors in the market, which have to be vetted by authorities in order to be licensed,” Dervishaj added. However, against the trend to invest large sums of money in real estate, the credit toward the construction business has remained flat between 2016 and 2018 at the level of 46 billion lek. Compared to 2012-2013 the loans toward the construction sector have seen a reduction by 15 billion lek, which does justify the demand from business for building permits. Dervishaj told BIRN that from the informal economy everybody losses and such investments are not in the interests of the association. “It’s the job of authorities to verify if the money of the citizens buying these buildings are clean or not,” he said. “We cannot comment on the new companies popping up, particularly of those who are not member of our association,” Dervishaj added.

Almost one-third of the cases referred to prosecutors by the General Directorate for the Prevention of Money Laundering are linked with suspect real estate transactions. According to the anti-money laundering agency this cases are not very sophisticated and often people simply buy real estate in order to wash dirty cash. According to Zef Preci is this dirty cash circulating in several sectors of the economy that has deformed the exchange rate between the lek and the euro. “The fact that some saturated sectors like construction or poorly regulated sectors like gambling have circulated huge sums of money, means that the economy has had favorite conditions for these kind of money to be laundered,” he said. “As a result the relation between the euro- with a high offer and the lek with a normal demand based on the modest economic growth has been deformed,” he added.

Effects on industry In December the national currency reached a level of appreciation against the euro of 9 per cent, setting an exchange rate of 123 lek for 1 euro. As a result different group of manufacturers have started to worry on the long-term effects on the local industry.

“The fluctuation of the euro has been hard on local producers. It has devalued the bank deposits of Albanians because most saving are in euros, due to remittances from abroad, but above all local industry has been hit hard, the industries that work for the development of the country,” said Gjegj Buxhuku.

Buxhuku is worried that the local producers will fail with no chance of recovery in the future. “Currency devaluation policies weaken exports and in this case imports have been strengthened. This means that local production will face an existential threat for survival.

If an industry closes down it won’t reopen again, that segment of the market is replaced by imports,” he explained.

The request of exporting industries to intervene in the currency market in order to stabilize the exchange rate is supported also by Selami Xhepa, who says that the although the Bank of Albania will have difficulties to continue buying euros doe the cost and the increase of foreign currency reserves, the authorities must do what they can to save the exporters.

“I believe that that in the current conditions that the local economy is, attention should be paid to the exporting sector,” he said. “The garment industry hold the lion share of exports and we all know this industry is operating at very low profit margins,” Xhepa concluded.

20

February 2019

NEWS

Protests Against Rama’s Government Turn Violent in Albania Thousands of opposition supporters on Saturday clashed with police in an anti-government rally against PM Edi Rama’s cabinet, demanding its resignation and early elections.

Opposition MPs Quit Parliament Concerns that Thursday’s opposition rally could end in widespread violence ebbed as supporters rallied peacefully in Tirana – while MPs delivered their resignation letters to the country’s parliament.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

O

Opposition suporters protest against government in Tirana. Photo: BIRN

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

group of protesters managed to break through the police cordon to reach the entrance of the Prime Minister’s office in Tirana on Saturday, but were soon dispersed once police threw tear gas.

Protesters managed to reach the gates and tried to break them but failed after tear gas was thrown from the terrace of the building, forcing them to retreat.

After the police used gas bombs, protesters ran away for several minutes but returned soon after in an attempted second attack. Several times protesters tried to break down through the gate’s glass windows but failed. The glass, which was apparently bullet proof, was left with only scratches.

Police aired pre-recorded messages over megaphones, which were tied to light pylons, on the other side of the boulevard, urging protesters to refrain from violence. One of the protesters managed to climb up the pole and destroyed the megaphones.

Tens of thousands of opposition supporters flooded the streets of Tirana on Saturday coming from across the country in what is considered as one of the biggest protests that the country had seen in years.

Billed by the opposition leaders as “the protest that will bring down the government of thugs”, it also stirred condemnation from EU and US embassies in Tirana and as well as fear for future instability in the country.

The US Embassy issued a press statement on Saturday after the violence

Police aired pre-recorded messages over megaphones, which were tied to light pylons, on the other side of the boulevard, urging protesters to refrain from violence. One of the protesters managed to climb up the pole and destroyed the megaphones.

Tens of thousands of opposition supporters flooded the streets of Tirana on Saturday coming from across the country in what is considered as one of the biggest protests that the country had seen in years.

flared: “The United States Embassy strongly condemns the violence and destruction taking place during today’s protests in Tirana,” it reads.

In its reaction, OSCE Albania called the instigators and the perpetrators to “bear the responsibility for today’s incidents”.

Opposition leaders said the violence was result of “provocateurs”.

Speaking to the journalists while in protest, leader of the main opposition Democratic Party Lulzim Basha said: “Violent acts have been committed as part of Edi Rama’s scenario for violence. I call on the police to protect the life of citizens and not make themselves tools of a narco-government and a narco-Prime Minister.”

He added that the aim of the protest is to have a government, which is not “captured by crime”.

“This is the people’s reaction and the solution is Edi Rama’s departure. We cannot continue and will not continue [with Edi Rama in power]. Now it is in the hands of people,” he said.

“We did not come here to support any act of violence,” Basha added.

Gazmend Bardhi, secretary general of the Democratic Party wrote in Facebook: “[Minister of Interiors] Sander Lleshaj stop provoking peaceful protesters under orders of the thief in chief Edi Rama.”

Rama, who on Saturday was in southern town of Vlora, lamented the destruction of an artwork by the German Artist Carsten Holler, installed there.

Publishing the photo of the pieces of the artwork that showed a mushroom, he wrote: “Sorry Carsten, this is not Albania, these are not Albanians”.

pposition supporters in Albania hailed the decision of their MPs to quit the country’s parliament, as the European Commission and European Parliament criticized what they called decisions that “undermine democracy”.

Opposition parties summoned their protesters on Thursday morning to near the parliament in Tirana, where police deployed about 1,000 officers, equipped with gas masks and some in full anti-riot gear.

Police warned on Wednesday about “plans to storm the parliament” and ordered telecommunication companies to switch off signals at the area of the protest.

But no violence occurred and opposition supporters created their own cordon to separate the protesters from the police.

Some youngsters threw flares at the police before Lulzim Basha, head of the main opposition Democratic Party, led protesters toward the parliament, a few hundred metres away and near the Prime Minister Edi Rama’s office, which protesters attacked last Saturday.

As police struggled to reposition forces on Tirana’s Heroes of the Nation boulevard, the protesters dispersed peacefully.

Announcing more protests, Basha told his supporters: “Today, our journey of hope begins. Today we put a padlock on the parliament of the crime.”

Before the protest, Albania’s US and EU allies issued several statements calling for peace. The EU High Representative Federica Mogherini and Commissioner Johannes Hahn issued a joint statement.

“In view of the protests in Albania today, we reaffirm the right of citizens to engage in peaceful demonstrations as an essential feature and a core value of democracy, but we strongly denounce any rhetoric by political leaders calling for violence,” it read.

The US embassy said: “The United States urges all participants in today’s demonstrations to peacefully exercise their right of assembly and reject violence, and calls on the government and security forces to practice restraint”.

The Secretary General of the Council of Europe, Thorbjørn Jagland, added: “All parties should refrain from violent rhetoric and violence on the streets.”

Albania has entered unknown political territory after the opposition decided to relinquish its MPs’ mandates. Previously, opposition parties had boycotted the parliament but not given up their mandates.

February 2019

21

NEWS

Albania, Montenegro, Serbia Oppositions Refuse to Return to Parliament Opposition parties in Albania, Montenegro and Serbia rejected European Commission spokesperson Maja Kocijancic’s appeal to end their boycotts and return to their parliaments.

MAJA ZIVANOVIC, GJERGJ EREBARA

O

pposition MPs from Albania, Montenegro and Serbia have told BIRN that they will not return to their countries’ parliaments and will maintain protest boycotts against alleged abuses of their political systems, despite an appeal from European Commission spokesperson Maja Kocijancic.

“Mrs. Kocijancic would do the same as us if she thought about it and if she was in our place,” Serbian opposition MP Marinika Tepic told BIRN. Tepic is part of a group of opposition MPs called the Alliance of Serbia, which decided this month they will not participate in parliamentary sessions or sessions held by assemblies at other levels of government across the country.

The Alliance of Serbia justified the decision by listing alleged abuses of the various assemblies by the ruling Serbian Progressive Party, led by President Aleksandar Vucic.

“There is no more political dialogue in the parliament, which has been turned into a theatre of the absurd,” Tepic said.

She accused the ruling party of turning the microphone down whenever an opposition lawmaker is about to speak and of obstructing debate in parliament by filing hundreds of meaningless amendments to bills that serve to prevent proper discussion.

In Albania, Izmira Ulqinaku, who was an MP for the Democratic Party but relin-

Opposition protesters throw flares while police officers protect Albania’s Parliament. Photo:Ivana Dervishi/ BIRN

quished her mandate in protest on February 21, blamed the EU for not speaking out against “corruption and crime” in Albania.

“For too long, senior figures of EU institutions have kept silent about corruption, state capture by criminal interests and the autocratic rule of [Prime Minister] Mr. [Edi] Rama,” she said when asked by BIRN to respond to asked Kocijancic’s comments.

“Western media have published judicial evidence of government’s cooperation with criminal organisations to rig the 2017 elections, but there has been no reaction whatsoever from the [European] Commission,” she added, referring to a joint investigation by BIRN Albania and Voice of America over collusion between organised crime networks and various officials of Rama’s governing Socialist Party at the last parliamentary elections.

“Thousands of Albanians migrate every

year to EU countries to escape endemic corruption, crime and insecurity in Albania. Albanians have finally decided to raise their voice and protest for democracy, freedom and good governance, instead of migrating,” she added.

Kocijancic told a press conference on Monday that the European principle that “parliament is a place for discussion about political and other issues” should also apply to the countries of the Western Balkans, Beta news agency reported.

She said that the protests in Tirana, Podgorica and Belgrade each have their own characteristics “and I would not compare these situations”, according to Beta.

A journalist at Kocijancic’s press conference asked her why the European Commission was “praising governments in the Western Balkans although they are breaking fundamental rights and the rule of law”.

Kocijancic responded by insisting that

the EU’s progress reports on Western Balkan states are balanced.

“We praise when praise is needed and deserved and if this is not the case… we are also extremely critical and in this sense give very concrete and precise recommendations,” she said.

In Montenegro, the majority of opposition MPs stopped attending parliamentary sessions after general elections in October 2016, alleging poll violations and demanding a fresh vote.

In June 2018, the main Montenegrin opposition party, the Democratic Front, returned to parliament, but some smaller parties have continued the boycott.

The leader of Montenegro’s opposition URA movement, Dritan Abazovic, told BIRN that Kocijancic’s appeal will not convince his party to return to the legislature.

“We in the Balkans understand the position of Brussels and developed EU countries that don’t have problems with democracy, but at the same time I call on EU representatives to see it from our perspective, and even see their responsibility for why there is no democratic spirit in the Balkans,” Abazovic said.

He listed alleged election fraud, pressures on voters and media in the country as the main reasons for the continued boycott.

“The demands of people in Belgrade, Podgorica and Tirana are to defend the fundamental values of the EU and common sense, so if they [EU representatives] don’t see that, they have a problem with their own values,” Abazovic added.

Albania Police Raid Judges’ Homes After Controversial Ruling Albanian police have pounced on the homes of three judges whose controversial ruling, slashing the prison term of a convicted police killer, sparked an outcry – and suspicions of corruption.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbanian police raided on Friday the houses of three judge s w ho s e r e c ent r u l i ng sparked an outcry, and said they had found “ammunition and thousands of euros” in the home of one of them, Judge Skender Damini.

The judges caused national uproar last month after slicing a third off a convicted police killer’s prison sentence.

The Court of Serious Crimes in Tirana authorised the raids after the verdict raised suspicions of collusion and corruption.

Dritan Dajti had killed four police officers in 2009 during a shootout.

Journalists were tipped off about the

raids on the homes of Petrit Aliaj, Skender Damini and Aleks Nikolla, in Tirana, Vlora and Lezha. Main television stations reported live from their homes.

“State police can confirm the operation conducted by special forces … to raid the houses of the three judges who had given Dritan Dajti a lenient sentence,” police said later that day.

“The operation is ongoing but we can confirm that up till now they have found a quantity of ammunition and thousands of euros,” it added.

Albania was shocked last week by the judges’ decision. Politicians on all sides condemned it as criminal.

BIRN was unable to contact the judges for their response to this claim.

Gerd Hoxha, head of the Judges

Serious Court Crime in Tirana. Photo:LSA

Union of Albania, told BIRN he could not comment on specific cases but said the union believes its members must be accountable for their actions.

Dajti was arrested in 2009 after a shootout left four police officers and one of Dajti’s friends dead. Dajti was only

injured. He had been on the run since 2004 after escaping from his trial for the murder of a businessman in 1999.

His case turned into an ordeal for the judiciary. The first-instance trial took almost five years after Dajti refused to nominate a defence lawyer – and after his court-appointed lawyers refused to defend him.

In 2014, the court finally sentenced him on four counts of murder to four life sentences.

The case ended before the High Court of Albania, which ruled that his right to a defence lawyer had been violated. It then turned the case over to the Serious Crimes Appeals Court. Its five-member panel last Friday accepted an “expedited trial” and scrapped a third of his life sentence.

22

February 2019

FEATURE

Guns and Apartheid – an Albanian King in South Africa Albanians mostly remember Leka Zogu for his eccentric bid to grab a non-existent throne in the 1990s; few are aware of his strange, privileged life, first in Franco’s Spain and then in white-run South Africa.

MARCEL GASCÓN BARBERÁ | BIRN | JOHANNESBURG

I

t was April 1999. NATO was bombing Yugoslavian military targets to stop Serbian forces from attacking ethnic Albanians in Kosovo, who fled in their tens of thousands to neighbouring Albania.

More than 10,000 kilometers away in South Africa, an eminent Albanian spoke about the crisis to the Associated Press. From his residence in Johannesburg, wearing a sky blue safari suit, he pleaded for the continued air military operations, and for the deployment of ground troops against the Serbian regime of Slobodan Milosevic.

“As an Albanian I would like to pick up a rifle and go and join them, but that’s not my job, primarily,” he said about the Kosovar fighters.

That eminent Albanian was Leka Zogu, or as he would have called himself, King Leka I of Albania.

Leka Zogu was the only son of the late Zog I, the only monarch to reign in Albania. The Albanian monarchy had an unusually short history. The founder of the royal house, Zog, was a wealthy landowner and politician who, after Albania’s independence in 1913, first became prime minister and then president before proclaiming himself king in 1928.

Zog I came from a noble Albanian family.

He claimed descent from the Albanian national hero Skanderberg, who led the resistance to the Ottoman Empire in the 16th century.

Zog I and his wife, Geraldine, went into exile on April 7 1939, when Mussolini’s Italy invaded Albania. Little Leka Zogu was only two days old. After escaping through Greece, the royal family toured several European countries until they settled in England, from where they moved to Egypt to enjoy the protection of King Farouk I. The fall of Farouk led the family back to Europe. Leka Zogu continued his education in Switzerland and studied economics and political science at the Sorbonne. He had previously graduated from Sandhurst, the prestigious British military academy. After Zog I died in France in 1961, an exiled “national assembly” proclaimed Leka “the new king of the Albanians” in a Paris hotel.

Bearing the name of Leka I, the young pretender intensified a long campaign against the Communist regime that prohibited him from entering his country.

Spain was his first operations centre. Leka had the sympathies of Spain’s anti-Communist dictator, General Francisco Franco. The idyll with the Spanish authorities faded after Franco’s death, however, and in 1979 he was expelled after the Spanish discovered an arsenal of weapons in his home.

Leka would later assert that, at the moment of his expulsion, they were “very close” to overthrowing Enver Hoxha’s Stalinist regime through “military activity”. According to him, the Western powers feared that the fall of a

Communist government in the region would destabilize the Balkans, and pressured Spain to expel the troublemaker.

African adventure begins There began his African odyssey. Leaving behind a debt of “millions of pesetas”, Leka and his bodyguards left Madrid for what was then white-ruled Rhodesia.

During a technical stopover in Gabon, local troops threatened to arrest and extradite him to Albania, but desisted when they saw Leka wielding a bazooka. Shortly after his arrival, the charismatic Marxist guerrilla Robert Mugabe took power in Rhodesia, which would then change its name to Zimbabwe.

Leka left. “We would have been the best gift Mugabe could have for the government in Tirana,” he told The Independent journalist Matthew Sweetabout his hasty subsequent exit to South Africa.

Apartheid South Africa was now the only African country still governed by a white minority, and was also the most developed on the continent.

Hundreds of thousands of whites fleeing black independence movements in Zimbabwe, Angola and Mozambique had taken refuge there. Anti-Communism was one of the central beliefs of the Pretoria government.

South Africa invoked the red threat to cling to a system of racial segregation that denied the black majority their basic rights.

It was a natural destination for Leka. As he did in Franco’s Spain, the son of King Zog I obtained diplomatic and other privileges in South Africa. This good relationship bore fruit in 1982. When Leka’s wife gave birth to their only son in a hospital in Johannesburg, the government declared the maternity ward temporary Albanian soil to ensure the crown heir was born on Albanian territory.

South African journalist Chris Barron said the apartheid government thought Leka had a chance to rule Albania once the Communist regime fell. “They reasoned that, if this happened, Albania would be a useful friend in an increasingly hostile world,” the journalist wrote, referring to the international sanctions imposed against South Africa.

Besides diplomatic immunity, Leka was exempted from paying tax in South Africa and allowed to import cars, cameras, and “what-

Ahmet Zogu and Queen Geraldina.

Photo: Facebook

Leka Zogu I.

ever else he wanted without paying import duties”.

The Pretoria government called Leka “Your Highness”, and he visited the Union Buildings from time to time to talk about politics with Foreign Minister Pik Botha. The local press considered him an exotic species, and wrote regularly about him.

He settled in the Bryanston, a wealthy suburb in Northern Johannesburg where he lived under strict security measures. Leka feared he might be assassinated by the Sigurimi, the Albanian political police, and claimed that Albanian agents followed him everywhere.

The pretender to the throne was surrounded by loyal bodyguards. “Leka’s royal guard is a mix of foreign mercenaries and hard-bitten Albanian mountain men – the sort of blood-feuding thugs that the lowland Albanians like to call ‘Chechens,”’ wrote Sweet for the Independent.

Leka had loved weapons since childhood.

In another interview with Associated Press in his Bryanston house, he can be seen wearing a gun in a holster attached to his belt. In these images he looks more like a military commander than a king. Military maps of the Balkans hang on the walls of his office. An Albanian flag presides over the courtyard of the residence, a sober, rectangular bunker-like building. Leka speaks for the camera while smoking, a habit he shared with his wife and inherited from his chain-smoking father.

“Zog was said to have regularly consumed 200 cigarettes a day, giving him a possible claim to the dubious title of the world’s heaviest smoker in 1929,” reads the official website of the Albanian royal family.

After Albania got rid of its Communist dictatorship in the early 1990s, in 1993, Leka made an attempt to return to his country. He was refused entry. His passport was issued by his own royal court in exile and listed his occupation as “King of the Albanians”.

Four years later, when the Albanian government called a referendum on the restoration of the monarchy, Leka was allowed to go back and campaign. But 70 per cent of voters opted for a republic. Leka denounced the

result as a fraud and led a protest dressed in camouflage fatigues and brandishing an Uzi submachine gun and a pistol.

One person died in armed clashes between his supporters and the police. Leka, who had returned to Johannesburg in a private jet, was sentenced in absentia to three years in prison for attempting to organize an armed insurrection.

Back in South Africa, the white government lost power in 1994, and the new black leftist administration was not sympathetic to the would-be king.

In 1999, he was arrested for possessing illegal weapons after police found an impressive arms cache that included grenade launchers, anti-personnel mines and 14,000 rounds of ammunition in his Johannesburg house.

“It was suspected for a long time that this guy was involved in some shady dealings,” a South African official told the Los Angeles Times. “This guy had connections all over the place.” One of those connections was Dirk François Stoffberg, as the South African investigative journalist Jacques Pauw revealed in his book, Into the Heart of Darkness: Confessions of Apartheid’s Assassins.

Pauw described Stoffberg as a “former bank clerk and Sunday school teacher who became and international gunrunner”, but also as a “murderer, fraudster, smuggler, money launderer, spy and self confessed apartheid assassin”.

According to Pauw, Stoffberg and Leka had several meetings to discuss arming and training a guerrilla army that would invade Albania and overthrow the regime.

“In a letter to Stoffberg, Leka wrote about ‘the feasibility of training a unit of 300 men with a possibility of eventually accepting 1,500.’ Nothing ever came of it.”

The Albanian government eventually pardoned Leka. In 2002, he returned to his home country – not without 11 cases of grenades and automatics weapons that were seized on arrival.

Leka never gave up on his claim to the Albanian throne, but led an unusually quiet life in Tirana until his death in 2011.

February 2019

23

FEATURE

Albania’s Faded ‘Stalin Town’ Eyes Revival Under NATO A decaying former industrial town in central Albania hopes a 51-million-euro NATO investment in its disused military airfield will revive its fortunes.

Viktor Vangjeli, former pilot. Photo: Erjona Azizolli/BIRN

ERJOLA AZIZOLLI | BIRN | KUCOVE

A

t the “House of the Military”, a former cultural centre in Kucova, a small, decaying town in central Albania, Viktor Vangjeli, 79, a former fighter pilot, spends his days drinking coffee, playing dominoes and discussing the news.

His playing friends include fellow army officers, oil industry specialists and teachers. Like him, most of the town’s population is elderly now.

“I was trained in the former Soviet Union and served in the military from 1963 to 1990,” Vangjeli told BIRN with pride last week.

The big topic that day was NATO’s decision to invest some 51 million euros in transforming the local airbase into a refuelling station for its fighter jets, which promises to provide the struggling town with a new lifeline.

A few miles away, dozens of fighter planes stand in rows in an airfield in complete silence.

They serve as a reminder of an era when the Albanian military had a fleet of almost 200 planes, and Kucova was the country’s most important military base.

Most of them are MIG-15s and MIG-17s.

First produced in the 1950s and 1960s, they saw their last flights in the early 2000s.

Its fighter jets once supposedly so frightened NATO that a nuclear bomb was specially reserved for the town in a 1956 US plan for all-out war against the Soviet Union and its then allies.

However, the airfield, one of many Cold War relics in Albania, has not been in use for years.

The last Albanian fighter jet took off in 2004, when Jani Tarifa, a veteran air force pilot, lost his life in an accident near Tirana.

Many things in Kucova, including the town’s original development and its later fall from grace, were linked with the military.

The town first developed due to a nearby oilfield. It had grown to house about 20,000 inhabitants by the late-1980s, when fighter jet maintenance and petroleum industry services formed its core activities.

The airbase was built in the 1950s, when Albania was part of Warsaw Pact.

Kucova was renamed Stalin Town in honour of the Soviet strongman.

“The air force was the pride of Stalin Town. We had 200 jets and scores of specialists educated abroad,” Vangjeli recalled.

Andrea Rafaeli, a former teacher, adds that the town once had about 15 companies. They included a thermal power plant and an oil and petrochemical industry, employing thousands of workers.

Since its heyday, the town has fallen on hard times. The oilfield was drained, while the country’s oil extraction industry was privatized. The jets were grounded. The population of Kucova tumbled from 20,000 to just 12,000 within two decades, from 1991 to 2001.

With no future, those who were able to move have long since left, leaving only those who are too old to start a new life elsewhere, in Albania or abroad.

Viktor Vangjeli’s wife, Elsa, a civil society activist, cites the example of her own children.

They serve as a reminder of an era when the Albanian military had a fleet of almost 200 planes, and Kucova was the country’s most important military base.Most of them are MIG-15s and MIG17s. First produced in the 1950s and 1960s, they saw their last flights in the early 2000s.

“They went to the university but never came back,” she said. “Most of the townsfolk do not see hope here, so they leave,” she added.

That may now change. Almost six months ago, Prime Minister Edi Rama announced what he called “great news”.

NATO’s Security Investment Programme, the joint budget of the allies, de-

Kucova Military Airport is expected to have a second lease of life thanks to NATO. Photo: Erjola Azizolli.

cided to invest some 51 million euros on modernizing the facilities at Kucova airbase. Albania joined NATO in 2009.

The money will go on improving the infrastructure at the base, including fuel storage.

In January, General Tod Walters, NATO’s Allied Air Commander, visited Albania and told journalists that Kucova had good geographical and atmospheric conditions.

The locals are thrilled by news of the investment.

Mayor Selfo Kapllani says it will bring new blood to the town. “Aviation is returning home,” he said. “The people here had grew up with fighter jets.”

“This investment shows that Kucova and Albania are of strategic importance for NATO,” former pilot Vangjeli believes.

Still nostalgic for the era when the town could feel the force of blasts of the jet engines, he hopes Albania will have its own fighter planes once more.

“This investment could help youngsters to seek a future here. Perhaps some of them could become pilots again,” he said.

24

February 2019

Opinion

Britain and Greece are very different – but the anti-establishment flavour of the referendums in both countries hold lessons for supporters of a second EU vote in the UK

Greek and UK Referendums Have Important Parallels anti-system card, as the name of the movement, “The People’s Vote”, implies.

After all, Brexit is now the official position of both the main parties in the UK. However, the Brexit vote is very still very recent, so it will take years to be perceived as the position of the establishment.

THIMOS TZALLAS | BIRN | LONDON

W

hen I returned to Greece for a holiday in July 2015, a few days after the EU bailout referendum at the height of the country’s confrontation with the EU, I tried to organise our usual gathering of friends.

Two people refused the invitation, however, when they learned that supporters of the SYRIZA government would be at the dinner.

The SYRIZA supporters had no such qualms. They were more relaxed, almost enjoying the frustration of their “moderate” friends.

I was reminded of that incident when I saw one of British academic Matthew Goodwin’s latest tweets: “Only 9 per cent of Leavers would mind if a relative married a strong Remainer. But 37 per cent of Remainers would mind if a relative married a strong Leaver.”

In both referendums, the vote was a very personal thing. In Britain, your friend’s or relative’s choice might threaten your status in the country. In Greece, it could decide whether you could access your savings account.

The matter of who the other guests at a dinner party might be was suddenly acquiring a whole new significance.

Britain and Greece could hardly be more different. The UK has a strong, vigorous economy and its own currency, outside the Schengen Area. It has contributed generously to the EU budget. It also plays a major role in European security.

Its political institutions boast a history of admirable continuity over several centuries, and its political system stands to the right of Europe, with a strong liberal tradition and no historical connection with Communism.

Greece is a bankrupt state. Its membership of the common currency and the elimination of borders with European countries are directly linked to its security.

Its political institutions are historically young, and were sorely tried until a few years, before it joined the then European Economic Community.

In recent years, a neo-Nazi party, Golden Dawn, has consistently polled third in elections. It is the only country in the European Union governed by a coalition of the radical left with [another] far-right group.

It is precisely because the differences be-

Greek Prime Minister, Alexis Tsipras and his counterpart, Zoran Zaev.

tween the two countries are so marked that the similarities between Brexit and Grexit are fascinating.

Greece’s 2015 bailout referendum has resurfaced in Britain’s public discourse as a case study for a second EU referendum.

“If Greece managed to hold a referendum in eight days in 2015, why can’t we?” the well-known political commentator John Rentoul wrote in the UK Independent.

The UK’s Institute for Government think tank estimates at least five months of preparations [Bill passage, public consultation on the question, etc.,] are needed for a second referendum on the EU in the UK. The hasty, hurried nature of the Greek referendum and the transgression of basic rules in conducting it – only five days of campaigning were available to answer a long technical question with the “No” box placed above the “Yes” box on the ballot papers – render most comparisons between the two procedures irrelevant.

However, although the Greek referendum was so unorthodox, the anti-establishment vote of 2015 was similar to the Brexit vote, and so holds lessons for supporters of a second EU vote in the UK. Who really governs these countries?

Those who advocate referendums lend them an emotional dimension, describing

them as unique opportunities for genuine popular expression against the establishment.

According to this narrative, they would allow citizens in Greece and the UK to decide on an austerity program and on EU membership terms respectively, which the “directory” in Brussels had concocted.

This anti-establishment narrative is part of a broader sentiment of dissatisfaction with traditional politics: supposedly, a spontaneous movement from below seeks to shake up the established order, which in turn reacts, devaluing the genuine will of the people.

This approach sees those that are negatively disposed towards such referendums as sceptical about direct democracy.

When pro-European ministers in the UK government warned that pulling out from the EU would lead to a fall in household incomes, Euro-sceptics replied that it was time for people to ignore all this talk of danger and demonstrate “who really governs this country”.

Correspondingly, those in Greece who warned that the referendum would put the country’s European identity at risk were accused of ignoring the people’s right to decide their future.

One would expect supporters of a second EU referendum in the UK to play a similar

Yes, subject to conditions: It is interesting to see when the same people who praise referendums as conclusive, non-negotiable expressions of popular end up downgrading those same referendums.

The Greek referendum has already gone down in the collective consciousness as the Greek government’s ultimate, and failed, negotiating tactic.

Prime Minister Alexis Tsipras had hoped that a Greek rejection of the agreement in a referendum would compel the EU to defer to Greek objections to the memorandum.

The Greeks did indeed reject the bailout agreement, but the government then signed it regardless – ignoring the will of the people.

In Britain, many Brexit supporters in the Conservative Party approached the EU referendum with a similar reasoning. Their initial argument was that if people voted for Brexit, the EU would retreat and propose new terms for it to remain.

The British people would then have to agree again on these terms, and would be called on to vote, this time affirmatively, in a second, this time binding, referendum.

Thus, the “No” of the first referendum would suddenly become, the “Yes” of the second, “subject to conditions”.

After two years of unsuccessful negotiations, some opposition Labour Party members are coming back to the Conservative idea, to end the Brexit deadlock.

They are now ready to back Prime Minister Theresa May’s Brexit deal in return for her guaranteeing another, this time conclusive, referendum.

But it is hard in such a divided country to see how any referendum can be conclusive. In the words of Tsipras to May’s predecessor, David Cameron, in 2016: “Only two outcomes are possible, and you need to be prepared for both.”

Today, we know how well prepared was Tsipras for one of the outcomes. People said “No” to another bailout agreement with the EU – and the Greek Prime Minister simply ignored them. And this was conclusive.

February 2019

Analysis

25

The idea of the ruling party’s nemesis taking up the new chief prosecutor’s post in Europe horrifies Romania’s Social Democrats – which is why they are desperate to stop it from happening.

Romania’s Leaders Will Risk Everything to Stop Kovesi At the hearing, Kovesi was informed the Romanian government to pass an that she was a suspect in a criminal inves- “Emergency Ordinance” on the selection tigation for abuse of office, bribery and un- of the Romanian Prosecutor that will be omania’s governing Social true testimony. sent to the European Public Prosecutors Democrats have gone into a The allegation is that she took a bribe Office. frenzy since Laura Codruta from Ghita in the form of covering transThe selection would be made by a comKovesi, the ousted former chief prosecu- port costs to extradite a businessman con- mission that he led, and where he would tor of the National Anti-corruption Direc- victed of embezzlement in another case, choose the members or approve their cretorate, the DNA, was put on the short list Nicolae Popa, from Indonesia. dentials; the last vote would be his as well. for the new post of head of the European The initial investigations in this case This would apply also to the prosecuChief Prosecutor’s Office, EPPO. had been closed, and the main body that tors working under the EU Chief ProseKovesi has been the subject of outrage had managed the extradition, the police, cutor in Romania. and controversy in Romania since Justice declared that it had covered the costs. The Investigating Kovesi has two nuances Minister Tudorel Toader went out of his file was now being re-opened after Ghita as far as the PSD is concerned. On the way to oust her last year – and forced a re- had issued a complaint from Serbia, since one hand, there is a personal issue. This luctant President Klaus Iohannis into sign- being convicted. is because, while she led the DNA, a lot Kovesi called the investigation “politi- of senior PSD members were convicted ing off her removal.

When Kovesi’s candidacy and short-list- cal retribution”. She also noted ironically of corruption. ing for the European Chief Prosecutor’s that, “it must be a coincidence that I reThat includes party leader Liviu Dragpost was announced, Toader announced ceived this subpoena exactly on the day I nea, whose successful prosecution for that Romania would not support her can- was supposed to leave for Brussels”. election fraud ultimately prevented him didacy.

She added: “It is an obvious attempt to from becoming prime minister.

He even accused EU officials of being stop me from gaining this post for which Moreover, Kovesi’s detailed knowl“misinformed” and unaware of the abus- I am the favourite.” edge of the Romanian political underes she had committed in Romania.

Civil society groups in Romania sav- world would make her even more dangerHe also told the European Parliament aged the hearing. ous as EU Chief Prosecutor; its members that it was not him that had revoked KoveMeanwhile, Ulrike Haberl-Scwartz, could be brought before a court that is imsi but the President – which is only tech- head of the committee selecting the new mune to political influence and where nically correct; he lacked the power to EU Chief Prosecutor, wrote to minister stalling and changing the justice laws is make that decision.

Toader, listing the reasons why Kovesi was not an option.

After Kovesi’s candidacy drew much on the short list.

But personal and political retribution support throughout the EU, with France Among them, the message mentioned is not the main factor here; the PSD would and Germany stating that they might pull her “impressive accomplishments in the not risk antagonizing the EU, and even their candidates from the race, the PSD offices she led”, and her “capacity to with- more so Romanian voters, just three stepped up its efforts. stand considerable pressure”. months before the May European elecThrough one of its MEPs, Emilian The Romanian minister did not answer tions, for such a whim.

Pavel, it emailed allegations to all MEPs the letter. But in a later statement, he urged On the contrary, the Social Democrats about Kovesi in the hope of containing the support she had gathered.

The email claimed she would employ the same allegedly abusive methods in her new post as she had done in Romania.

The domestic drama peaked last Friday when Kovesi was subpoenaed before the Department for the Investigation of Criminal Offences in the Judiciary.

This is a new government agency dealing with corruption amongst the judiciary, and is widely regarded as a tool to control the magistracy.

The subpoena came on the same day that Kovesi was supposed to depart for Brussels for her interview.

It followed a complaint from a fugitive media tycoon and former MP, Sebastian Ghita, who, following his conviction for corruption, had fled to Serbia and obFormer chief prosecutor of the National Anti-corruption Directorate, Laura Coduta Covesi. tained asylum.

BOGDAN NEDEA | BIRN | BUCHAREST

R

see an opportunity to hit two birds with one stone: if they can get the nation’s anti-corruption icon convicted of abuse of office, they hope to reveal the entire anti-corruption movement in the country as a sham.

That would fit right in with the PSD’s talk over the last three years about the existence of a hostile and shadowy “parallel state”.

And if, despite all her legal problems, she does obtain the European prosecutor’s post, the narrative delivered to the Romanian electorate will be that the EU is again using double standards and treating Romania as a second-class country.

Delegitimizing the EU among the voters is a key goal that could help the PSD recover some of its lost ratings and re-legitimize itself as a patriotic force.

Moreover, it would give the Romanian government just cause to ignore any further criticism from Brussels about corruption.

In the end, it boils down to a simple equation: the party leaders need to avoid prison by changing the justice laws, and retain power at the same time.

It is clear that while the party can survive anything the EU throws at it, it cannot survive the popular vote. This realization comes after two presidential runoffs that the PSD lost despite having the upper hand.

Meanwhile, the investigation into, and attacks on, Kovesi – based on the testimony of a convicted fugitive – have refreshed the mood of protest in Romania that had dialled down in the last few months.

That outrage could create an emotional charge with a capacity to coagulate mass protests that would surpass anything that the planned “Emergency Ordinance on Justice” could create.

The PSD wishes to avoid this, three months before European elections that will be an important marker for the outcome of the later presidential elections in November or December.

Even if mass protests can be avoided, there will surely be a reaction at the ballot boxes, which an ever-declining PSD is trying to avoid.

For this purpose, no risk is too great – even if it does triggers the deployment of Article 7 against Romania – as Gunther Krichbaum, president of the Foreign Affairs Committee of the German parliament, requested last week.

26

February 2019

INVESTIGATION

Scavenger Hunters: Kosovo’s Exploited Scrap Collectors Scrap for recycling is Kosovo’s number one export.

It is a 40-million-euro industry built on the backs of exploited minorities and children.

Men sort through plastic bottles at a collection point in FusheKosova/Kosovo Polje. Photo by ArbenLlapashtica

LEONIDA MOLLIQAJ | BIRN | GJILAN, KOSOVO POLJE, PRISTINA

T

welve-year-old Resmije is too short to reach into the skip, so she climbs over the side and jumps right in .Tearing open bags of household waste and rotting food, she plucks out anything of value: plastic bottles, soft drink cans, electric cables.

It all goes into a wooden cart pushed by her uncle.

The two of them have been at it since dawn, picking over other people’s garbage on the streets of Fushe Kosova/Kosovo Polje, a town just south of Pristina known as the centre of Kosovo’s recycling industry.

“I can earn six or seven euros a day,” Resmije says, beaming proudly. She sports a crooked black bob and a pink and grey shirt that says “Love Fashion”.

For thousands of informal workers in Kosovo’s booming trade in recyclable materials, a handful of euros is all they can expect for a full day’s work sifting through bins or landfills.

They sell the metal, plastic, nylon and paper they salvage to middlemen at neighbourhood collection points, where it is sorted before being resold to companies for export.

Kosovo has no public recycling programme.

What is rescued from rubbish bins ends up reincarnated in products all over the world: synthetic fabrics for clothing, plastic straps for shipping boxes, steel rods used to reinforce concrete, to name just a few uses.

Everything from polythene to cast iron and steel alloy is in demand.

Worth on average more than 40 million euros a year, scrap material for recycling is Kosovo’s number one export, according to customs data obtained by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN. It is an industry built on the backs of desperately poor communities — especially marginalised RAE — Roma, Ashkali and Egyptian — minorities.

Discrimination, illiteracy, joblessness and limited social security mean the scrap collec-

tors have little choice but to do the dirty, dangerous work.

And like Resmije, many are children forced to drop out of school.

Elizabeth Gowing, head of the Ideas Partnership, a Pristina-based minority rights group, described the scrap trade as a vicious circle that ensnares generations.

“Uneducated parents go to the bins to eke out a living while their children remain uneducated, so the same fate awaits them as well,” she said.

Hilmi Jashari, Kosovo’s independent ombudsman, said the plight of child scrap collectors poses serious human rights challenges.

“They live in unacceptable physical, social and psychological conditions,” he told BIRN. “They don’t go to school and often are subject to different forms of violence, abuse and exploitation.”

He added: “The Kosovo authorities should have done more to handle this problem”.

Occupational hazards As dawn breaks over ramshackle houses in the RAE neighbourhood in central Fushe Kosova/Kosovo Polje, the daily commute begins.

Men, women, boys and girls head out onto the streets holding empty sacks. Some push wheelbarrows or pull rickety carts. A few pedal bicycle trailers or chug along on mini tractors.

They head to places where they know the pickings are rich. Bins near big apartment blocks in Pristina, six kilometres to the north, are best. Copper, aluminium and batteries are welcome finds.

Mother-of-three Vahide Dibrani rides a tractor with her husband while her eight-yearold son stays home with his younger siblings.

Some days are better than others. Today’s haul includes soggy carpets and a plastic baby doll.

“You fill one of these big bags and you get five or six euros,” she said. “What can you do with that?”

Dibrani had a bruise on her head from a recent accident. She had been reaching so far into a skip to grab bottles and nylon tights that she tumbled right in, she said. Such hazards come with the territory.

Mustafa Bajrami, a man in his fifties with a salt and pepper beard who has been collecting scrap for 30 years, showed off a scar on his right hand.

He got it when he was rooting around in garbage for cola cans. A shard of glass gashed the flesh under the ball of his thumb. He bound it up with rags and it healed like a jagged smile.

As far as accidents go, these are minor scrapes.

Last year, Elbasan Isufi, a 24-year-old scrap collector, died after he was hit by a bulldozer while trespassing on a landfill site in eastern Kosovo, local media reported.

In Fushe Kosova/Kosovo Polje, a sevenyear-old Roma boy named Driton Jashari was mauled to death by a dog while collecting cans in 2014.

Across the border in Albania, news sites report similar tragedies.

In July, Dashamir Jahja, 22, and Drilon Lamaj, 27, were killed after a wall collapsed on them while they were gathering scrap metal at a former superphosphate factory in the north-western Albanian town of Lac. A year earlier, an earth mover crushed 17-year-old Ardit Gjoklaj at the Sharra Waste Dump Site in Tirana.

Then there are the disease risks.

“If you work all day in garbage, there’s no way you can stay healthy,” said Driton Kovaqi, a waste comber from the north-eastern Kosovo city of Podujeva/Besiana.

Once a month, Kovaqi takes time off searching rubbish sites for clothes and furniture to go to hospital for a blood transfusion to treat jaundice, he said.

Most scrap collectors work long hours without gloves, masks or protective equip-

ment as they handle everything from used diapers and rusty iron to putrid meat.

Dile Rrusta, a general doctor with an interest in public health in the central Kosovo town of Drenas, said waste collectors risked infections including gastroenteritis, typhoid fever, Salmonella and cholera.

“Garbage bins are frequented by insects that feed on waste and spread infections in the surroundings,” she said. “What’s more, they deliver their larvae there.”

Experts say it is not only the collectors who are exposed to danger. Their families are also vulnerable, especially in poor communities where many dwellings have limited running water.

“About a third of Roma women give birth to children in their homes,” said Gowing from the Ideas Partnership. “So you can imagine a man who has just come out of a [garbage] container and his wife who delivers in the same room, in a small house where everything happens in the same space. It’s not surprising there might be infection.”

The ministry of labour and welfare did not respond to interview requests or emailed questions about working conditions for scrap collectors.

Fickle operators In a vacant lot surrounded by a cinder block wall in the heart of the RAE neighbourhood in Fushe Kosova/Kosovo Polje, scrap collectors were selling their daily haul for euros and cents.

A dealer punched a calculator with large pink buttons and scrawled sums in a notepad.

Another man operated a machine to crush plastic bottles.

Collection points like these are unlicensed — and therefore illegal.

Under Kosovo’s Law on Waste, penalties for running waste management facilities without a licence include fines of up to 500,000 euros.

Everybody involved in the transactions declined to comment but street scavengers say a kilogram of iron typically fetches 16 cents

February 2019

A boy collects plastic in FusheKosova/Kosovo Polje. Photo by ArbenLlapashtica

A mini tractor pulls a rich haul of recyclable material in Pristina to be sold at one of the collection points. Photo by ArbenLlapashtica

while the same amount of plastic gets 12 cents. Cans go for four cents a kilogram.

Scrap collectors say the unlicensed collection points dotted around Fushe Kosova/ Kosovo Polje are the only ones in the country run by RAE operators.

RAE minorities make up two per cent of Kosovo’s population — roughly 36,000 people, according to a 2011 census.

A survey of marginalised Roma communities last year by the UN Development Programme, UNDP, found that 78 per cent of Roma were not in formal employment, education or training. That compared with 47 per cent of their non-Roma peers. The figure was higher for young Roma women — 88 per cent.

Meanwhile, only 10 per cent of Roma over the age of 16 had access to health insurance.

As of May, around 2,600 RAE families were receiving social assistance benefits of between 60 and 180 euros a month, depending on family size, according to figures from the ministry of labour and social welfare.

All of which means many RAE families have little or no safety net, making informal work in the scrap trade their sole means of survival, rights activists say.

Children often help out, although it is illegal for children under 15 to work.

“The failure of our institutions to take adequate measures to halt the continuous practice of using child labour for collecting waste is a direct violation of children’s right to be free from exploitation, their right to education, their right to social welfare as well as other rights and freedoms,” said Rina Kika, a Pristina-based human rights lawyer.

Toiling day in, day out for the same collection points — without contracts or job security — scrap salvagers of all ages are at the mercy of fickle operators.

“They change the prices every day,” said Egzon, a teenager from Pristina’s Dardania neighbourhood who has been rummaging through bins since he dropped out of primary school aged eight. Wearing a baseball cap and Nike sneakers, he declined to give his full name.

Twenty-three business are licensed for scrap collection and treatment in Kosovo, according to the environment ministry.

A ministry spokesperson told BIRN it had identified 58 illegal collection points around the country and taken their operators to misdemeanour court.

Booming business However it is collected, much of the waste ends up at export companies keen to cash in on the thriving international trade in recyclables — especially metals.

“Exports of base unprocessed metals and mineral products are major exports for Kosovo, comprising up to 55 per cent of all exports in 2017,” Zef Dedaj, head of the trade policy division of the ministry of trade and industry, told BIRN in an interview in Pristina.

Dedaj conceded that some of the exported material comes from unregistered collection points that do business with individual street scavengers.

“We’ve seen the gardens of homes being used for collecting scrap metal,” he said.

Customs data obtained by BIRN through a freedom-of-information request showed the scale of Kosovo’s scrap industry.

Between 2010 and 2017, the country ex-

ported almost 820,000 tonnes of scrap material — mainly metal and plastic — worth an average of just under 43 million euros a year.

The biggest consumers of Kosovo scrap are Albania, Macedonia, Italy, India and Turkey. The customs data did not include the names of exporting companies due to rules on trade secrets, but a 2015 investigation by Preportr, a publication of the Kosovo Center for Investigative Journalism, identified more than 60 firms involved in shipping scrap abroad.

The biggest is a company called Nderimi, which alone exported almost 22 million euros worth of scrap between 2010 and 2015, according to customs data cited by Preportr.

Nderimi did not respond to BIRN’s requests for an interview, although a spokesman did confirm on the phone that the company buys scrap from both individual scavengers and collection points.

According to Nderimi’s website, the company sells scrap to Kurum International, a Turkish maker of steel and iron products for the construction industry that is based in Albania. Kurum did not respond to questions or interview requests about its use of scrap from Kosovo.

All across the Balkans, experts say the poorest of the poor are engaged in the scrap trade, with lax regulation and poverty fuelling widespread exploitation.

In Macedonia, a recent study by non-governmental organisation Macedonia Without Waste estimated that up to 5,000 informal collectors of plastic, paper and other materials handled around 80 per cent of all recycled waste.

But Kosovo punches above its weight in terms of supplying scrap to the international recycling market.

Last year, Kosovo exported six times more scrap than neighbouring Albania — 108,000 tonnes versus almost 18,000 tonnes, according to data from Albanian customs.

Life on a landfill Not everybody who scours Kosovo’s trash sites is from marginalised minorities.

Around a third of people in Kosovo live below the poverty line, subsisting on less than one euro and 72 cents a day, according to 2016 government statistics(in Albanian).

Some of them also rely on scrap to get by.

About 10 minutes from the town of Gjilan in eastern Kosovo, dozens of figures crisscrossed a landfill site as big as two football pitches.

They were ethnic Albanians from villages nearby, according to Abdullah Haxhiu, director of the public company that runs the site, the Kosovo Landfill Management Company.

As the air shimmered over a sea of rubbish in the noonday sun, the stench was overwhelming. Here and there, chimneys poked

27

out from the dirt. Installed to allow methane gas to escape from under the surface, they prevent explosions.

All the scrap collectors pouring over the site were men or boys who had wormed their way through holes in the wire fence, ignoring signs forbidding entry. On one afternoon, BIRN counted around 80 people combing the landfill.

As dump trucks arrived to disgorge their loads, the collectors scrambled to be the first to pick over the fresh garbage. From a distance, some of the boys looked so small that their silhouettes were almost lost in the glare of sunlight on glass and metal.

Haxhiu said he had tried repeatedly to keep the collectors out, asking for help from police, the environment ministry and local authorities — but to no avail.

“Since other institutions don’t act, we have to continue our operations despite the dangers [to people] in Gjilan landfill,” he said.

Gjilan police told BIRN they had files on 11 cases related to illegal activity at the landfill, with five proceeding to prosecution.

Ismet Hashani, a Gjilan police lieutenant, said local officers had identified “a collection point for various types of waste” 200 metres from the dump and submitted a report on it to municipal authorities “since it operates without any valid documents”.

“Related to the same waste plant, units from the Gjilan police station have received many complaints from people living in the area due to the bad smell from the waste and also the unpleasant sight,” he said.

Outside the main gate of the landfill, BIRN saw scrap collectors hard at work in a makeshift sorting area. Others ate or napped under tarpaulins.

“There’s no such thing as easy work, but this is the worst,” said Salihu, 54, as he divided the day’s haul into piles: plastic bottles, paper plates, torn fabrics.

Like all the informal workers at the landfill, he declined to give his full name. Some were afraid of harassment from police. Others worried about stigma.

“I’ll go out for a coffee with friends, but I don’t tell them where I work,” one teenager said.

A green truck drove up to the sorting area and men started loading carefully bundled sacks of materials for recycling. Money changed hands and the truck drove away.

Many scrap collectors say they dream of moving abroad to start new lives far from the nauseating stench of the dump. But to emigrate takes money — and the loose change they make from scavenging barely puts food on the table.

“It is precisely the lack of basic social welfare that forces these people to go to the waste landfills every day and endanger their lives in an effort to ensure their basic needs,” lawyer Kika said.

“I believe that permitting the collection of waste in an uncontrolled, unsupervised manner without any preventive measures to ensure safe conditions for those who collect the waste is a continuous violation of human rights and a failure to protect and ensure human rights of the people collecting scrap from the waste landfills.”

Gowing from the Ideas Partnership said people who toil in the waste sector should get the same rights and protections as anybody else who provides a vital public service.

“The fact is that the informal waste recyclers are those who serve us as citizens because there is no public recycling in Kosovo, so they are the ones who recover recyclable waste and turn it into reusable things,” she said.

28

February 2019

INVESTIGATION

Vanishing Sands: Montenegrin Island Threatened

by State Inaction Nature’s delicate balance disrupted by construction, Montenegro risks losing an iconic island of 515 hectares and kilometres of sandy beaches. The shrinking of Ada Bojana threatens a unique ecosystem.

MUSTAFA CANKA | BIRN | PODGORICA

S

hyqyri Kahari once made a living sailing the world – until marriage in 1979 brought him home to the Montenegrin town of Ulcinj and a job on a triangular-shaped island called Ada Bojana.

Located at the border between Montenegro and Albania, Ada Bojana is carved out on two sides by the river Bojana, while the third is blessed with a 2.9-kilometre sandy beach lapped by the Adriatic Sea. With strong winds and a laid-back vibe, it is popular with kitesurfers, nudists, Belgrade twentysomethings and a growing number of foreign tourists. But it is also shrinking.

“When I started working, my little house, from which I rented out beach furniture, was 85 metres from the sea,” Kahari, a 76-year-old pensioner, recalled.

“But today, it’s gone. It would be under water. The beach is 85 metres shorter.”

And it’s not only Kahari’s old house.

“The popular restaurant ‘Disko’ on Ada used to be about 100 metres from the sea, and today it is literally in the sea,” said veteran tourist guide and Ulcinj publicist Ismet Karamanaga.

“We should be alarmed by all of this,” he said. “I don’t know whether future generations will live to see the beach on Ada.” Satellite confirmation Schoolchildren in the former Yugoslav republic grow up learning that Montenegro is 13,812 square km in size, bigger than Lebanon or Cyprus, but slightly smaller than the Bahamas. But this land of soaring mountains, bays and beaches is getting smaller by the day.

Erosion by the sea, the damming of rivers and rampant construction have combined to create a perfect storm threatening Montenegro’s beaches. At greatest risk are those where developers have dammed or diverted mountain streams that feed the coastline with sand and gravel.

According to the findings of an investigation by the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, and the Centre for Investigative Journalism of Montenegro,

CIN-CG, the measures taken by the state to halt the process have been sporadic and, so far, insufficient.

Ada Bojana’s disappearing act is visible to the naked eye.

“Satellite images confirm that over about thirty years the beach on Ada has been reduced by about 80 metres, while on the eastern part of the island it practically doesn’t exist anymore,” said Ulcinj ecologist Dzelal Hodzic, executive director of the environmental NGO Green Step.

“The influence of strong southern waves, sea currents, reduced flows of sediment and water, the removal of sand and the lack of regard shown by the responsible institutions – all theseare influencing the accelerated disappearance of one of the most beautiful beaches on our coastline,” Hodzic told BIRN/CIN CG. Fatmir Gjeka, director of the Ulcinj tourist office, said: “For all of us in Montenegro, and especially in the Ulcinj municipality, with its greatest resource being just these sandy beaches, this should serve as an alarm bell. We must focus on the causes in order to stop these processes.”

Unique ecosystem The threat to Ada Bojana represents a threat too to a unique ecosystem in the wider area around the mouth of the Bojana River.

The island and an adjacent beach, the 12-km Great Beach that runs to Ulcinj town, are home to some 500 plant species, 23 of which are protected under national legislation.

Of some 250 different types of bird, most are protected and 57 feature in the European Union’s Birds Directive, which defines standards of protection and preservation of wild birds and their habitats throughout Europe.

Over 100 different species of fish are present in the area and the river delta represents one of the last areas of the Mediterranean with psammophyte vegetation characteristic of dry, sandy habitats.

The Albanian side of the river is included in the 1971 Ramsar List, an international convention on the protection of wetlands. The river itself is the second biggest tributary to the Adriatic in terms of dis-

Photo: Mustafa Canka

ShyqyriKahari. Photo: Mustafa Canka

Erosion by the sea, the damming of rivers and rampant construction have combined to create a perfect storm threatening Montenegro’s beaches.

At greatest risk are those where developers have dammed or diverted mountain streams that feed the coastline with sand and gravel.

charged water, after the Po in Italy.

It is said that Ada Bojana was born in the mid-19th century when a ship called the Merito, owned Antun Alegreti of Trogir and steered by Captain Naporeli, sank between two small islands, blocking deposits flowing from the river into the sea and, by around 1882, creating one larger island of about 515 hectares.

Nature struck a balance between the erosive forces of the sea and the flow of deposits from the Bojana River.

That balance, however, was first disrupted by the construction of a number of dams and hydropower plants on the main tributary of the Bojana, the river Drim in Albania during the 1960s, 1970s and the early 2010s.

Experts estimate the flow of deposits to the sea has been cut by about 30 per cent, and sand has been excavated indiscriminately. The capacity of the Bojana’s riverbed is now 2.5 times less than three

February 2019

decades ago, its flow disrupted by dumped waste and the construction of some 600 holiday homes along the Montenegrin side.

“By creating large accumulations, the natural regime of the riverDrim has been completely altered,” Belgrade-based Professor Sava Petkovic told the Montenegrin daily Vijesti in October last year. “Inherently, the regime of depositing has changed.”

In 2009, the renowned German biologist Martin Schneider-Jacoby, who died in 2012, also told Vijesti: “It can be realistically expected that, should this continue and no action is taken, in 50 to 60 years, Ada will be gone. Optimists will say this will happen in 100 years, but that’s tomorrow.”

Need for systematic, coordinated response For years, however, the response of the

It is said that Ada Bojana was born in the mid-19th century when a ship called the Merito, owned Antun Alegreti of Trogir and steered by Captain Naporeli, sank between two small islands, blocking deposits flowing from the river into the sea and, by around 1882, creating one larger island of about 515 hectares.

state has been to do nothing, despite the threat to a tourism industry that directly accounts for 11 per cent of Montenegro’s economic output and roughly 25 per cent indirectly.

The state-run body in charge of managing Montenegro’s beaches, Public Company for Management of Sea Assets of Montenegro, warned in July 2018that the shrinking and disappearance of beaches may have “endless negative effects on the development of tourism.”

But, it said in a press release, “the fight against beach erosion has up till now… reflected a strategy of ‘do nothing.’”

In 2015, Montenegro’s National Strategy of Integrated Coastal Area Management said that it was not possible to ascertain how fast the beaches were eroding “due to a lack of systematic monitoring.”

Predrag Jelusic, the director of the Public Company for Management of Sea Assets, confirmed that in some parts of Ada Bojana the beach had shrunk by “up to 80 metres”.

“A considerable loss of beach area at Ada Bojana is ongoing,” Jelusic told a meeting of the Tourism, Agriculture, Ecology and Spatial Planning Board of the Montenegrin parliament in December last year.

“This significant shortage of bathing area… may certainly be detrimental” to efforts to improve the tourist offering of Ada Bojana, he said.

Environmental groups say the lack of action amounts to grave negligence.

“The state should approach the protection of beaches systematically, because it is undisputable that tourism holds great potential for us and I guess no rational person can think that tourism without beaches and the beauty disappearing before our eyes is possible,” said Hodzic.

Jelena Marojevic, program coordinator at the environmental NGO Green Home, said the root of the problem was in the lack of an integrated approach to water management in the Drim basin.

Civil society in both Montenegro and Albania “have tried on several occasions to alert both the authorities… and the general and scientific public by continuously organising camps and educational events over the past five years,” Marojevic told BIRN/CIN-CG. Petkovic, speaking to Vijesti, called for “large-scale” efforts to clean the Bojana riverbed, “because only the increase of river deposit feeding to the sea can partially halt the process of beach erosion on the Ulcinj Riviera.”

Island-turned-peninsula The effects of decades of neglect were thrown into stark relief in August 2017 when the flow of water along the right branch of the river Bojana slowed so much that the river trickled to a halt before it could reach the sea and the island of Ada Bojana temporarily became a peninsula.

Work began in mid-2018 to pump out surplus material and deepen the riverbed and was due to run until the end of the year, but was continuing as of this month.

The intervention has increased the amount of discharge from the right branch from three per cent to 10 per cent of the river’s total outflow into the Adriatic. It should be twice this level, according to an agreement between the govern-

29

ments of Montenegro and Albania signed last year.

About 5,000 cubic metres of deposit extracted from the closed mouth was used as so-called ‘beach nourishment’ for Ada and the Great Beach.

Milutin Simovic, Montenegro’s Minister of Agriculture and Rural Development, said in July that the government was taking “an active stand, a stand that means the state is acting prudently through projects in coordination with the local self-government.”

Simovic said that both Montenegro and Albania would work on water quality, flood protection and regulation and maintenance of the watercourse, “with special focus on the river Bojana.”

Hodzic, the Ulcinj ecologist, said coordination between the two countries would be essential to protecting the ecosystem.

“Let us hope that after decades of neglect this will be a turning point in the attitude towards the unique beauty of the river Bojana delta,” he said, and urged Montenegro to make use of EU funds available to the country as a candidate for accession to the bloc.

“If Spain managed to revive its natural beaches in more than 400 locations, hopefully Montenegro can renew its own with the support of the EU.” Some want the countries to go further.

In mid-2008, Dr Stephan Doempke, a German expert, called in a World Bank-financed study for the creation of a Regional Park of the River Bojana Delta, “a unique protected region with complex zoning and administration on the local level.”

Describing the delta as the most important natural swamp in the eastern Mediterranean, Doempke warned that, “if this area is not protected, this will seriously compromise the constitutional status of Montenegro and its international reputation as a tourism-oriented country and ecological state.”

Nothing ever came of it, but calls for such protection continue.

“This cannot be left at the level of meetings and signed memorandums of understanding and cooperation,” said Karamanaga.

“We need to take specific and certain steps towards forming one Euro-region.

We must do everything to preserve our beaches, without which there is no tourism.”

Albania no better Out of 427 kmof Albanian coastline, one third faces erosion, according to the Albanian Ministry of Tourism and Environmental Protection.

Speaking in November last year, Minister Blendi Klosi said that the sea was reclaiming on average some 20 metres of beachevery year, while near the border with Montenegro as many as 400 metres of shoreline had disappeared over a 15-year period.

“The sea is scraping away the shore,” Sherif Lushaj, an environmental expert at Tirana’s Polis University, told Albanian Top Channel TV. “This is nature’s revenge against man for destroying it.”

Klosi said the European Commission, the EU’s executive arm, expected Albania, Montenegro and Croatia to come up with a joint project to protect the coastline.

30

February 2019

FEATURE

‘Macedonia’s Capital Needs Freeing From Skopje 2014’ Architect Dejan Ivanovski says his team has a plan to liberate some of the public space swallowed by the gargantuan ‘Skopje 2014’ project – now the government needs to apply it.

GOCE TRPKOVSKI | BIRN | SKOPJE

T

his is now the main postcard of Skopje. When Skopje is shown on foreign TVs, this is what can be seen,” muses Macedonian architect Dejan Ivanovski, standing on Skopje’s landmark Stone Bridge, facing a line of several recently built faux-baroque buildings along the banks of the Vardar River.

Closest to the Stone Bridge is the Archaeological Museum with its tall neo-classical columns. A line of similar buildings that form a sort of wall along the river stretches for several hundred metres all the way to the Foreign Ministry whose façade is lavishly decorated with dozens of statues.

Ivanovski is one of the authors of a project that Macedonia presented at the architectural bienniale in Venice in May last year to deal with this architectural headache.

The title, “Free Spaces”, was spot on for a country like Macedonia, where public space has routinely been captured for private interests.

The centre of Skopje became a prime example of this usurpation under the former right-wing government of Nikola Gruevski.

Around 2011, it launched a project to massively revamp the capital, “Skopje 2014”, which aimed to cover the city centre in classically inspired buildings and monuments.

Despite the opposition of architects and many of the city’s residents, by the time Gruevski’s government fell in 2017 dozens of grandiose buildings and hundreds of monuments and statues had been erected.

Most of them covered what was had been public space, or small parks.

That inspired Ivanovski, in collaboration with Filip Jovanovski, Sanja Avramoska, Valbona Feiza and Miroslav Pejovski, with the idea of “liberation of space”.

“Many ideas have been floated, but we are the first to draw out concrete solutions to dealing with the heritage of ‘Skopje 2014’, so that we can free the space, he says.

“It would be a pity [for this plan] to remain only on paper because 100,000 euros were invested in the project and in its presentation at the bienniale,” Ivanovski adds.

The Ministry of Culture covered most of this, above all the expenses of presenting the project in Venice.

Some of the costs were covered by other funds, and part by the authors themselves. The work and the time taken up by the drawing were also their investment.

“The bienniale has passed and we have the project. But not only has no one [from the authorities] asked us about implementing it, we do not see any serious readiness [from them] to deal with this heritage [from Skopje 2014],” the architect complains.

Wholesale demolition is not the plan Ivanovski starts a tour through his project from the middle of the Stone Bridge.

On the right bank of the Vardar is a notica-

ble space between the first row of buildings and the river, filled with greenery, pedestrian space and cafes.

But on the left bank, which saw heavy construction as part of Skopje 2014, five tall new buildings form a kind of wall that is much closer to the river; only small passages remain between them.

“This cannot be demolished. Although there are such ideas, it is illusory to think it could be easily removed. The job would be too expensive and complex … it would take a very long time and would cause much noise and pollution. We would fill the whole of Drisla [Skopje city’s waste dump] with the debris, and we would even need more space [for the debris],” the architect says.

Their project envisages redesigning the entire area with far less intervention.

The core idea is to remove all the decorative facades and all the other unnecessary elements that increase the volume of the buildings to release some space, primarily on the ground floor, without disturbing the work of the institutions and their employees.

As Ivanovski notes, some of these people worked in substandard conditions before, in various administrative offices, and should not be returned there.

The project focuses on fixing four areas, one of which is this tall row of buildings. Another is the government building, once a glass-covered Modernist icon, but now covered with in same faux-baroque decorations as the rest of Skopje 2014.

The third area in focus is also located along the riverbank and is the headquarters of Skopje post office. The complex of several buildings there were icons of the Brutalist movement of the 1960s and 1970s.

Now most of them are covered in tall columns and the space between them, designed for pedestrians, is occupied by new multi-storey car parks that, curiously, are also embellished with faux-baroque facades.

The fourth area is Skopje’s NA-MA department store, an old building overlooking the city’s main Macedonia Square. Its new façade,

designed to fit the vision of Skopje 2014, swallowed several metres of the square itself.

Opening up instead of pulling down We continue our walk along the new pedestrian Bridge of Civilizations, on which dozens of bronze statues of historical figures form a row along its quasi-baroque fence.

“The bridge ends directly in a building [the Archaeological Museum] which is unnatural.

To the left and right are narrow passages, so when a larger group has to pass, there is a standstill,” he notes.

“Movement by bicycle is unsafe. And inside a whole lobby is unused. The pillars are 1.40 metres wide, so we anticipate removing the entire decoration, which would reduce the pillars to 70 centimeters, just the concrete foundations, while the lobby would be opened up as a passage through the building on the other side,” explains Ivanovski. He and his team took the original projects for the buildings and, on this basis, as well as on the basis of their own field research, drew up their own ideas.

We are now walking towards the former headquarters of the Macedonian Commercial Bank, which is now surrounded and overshadowed by Skopje 2014 buildings.

Originally, from its triangular terrace, onlookers could see the river. But now the tall and narrow structure that forms the new headquarters of the Agency for Electronic Communications, AEC, is squeezed between it and the river, completely blocking the view and rendering the terrace unusable.

To add to the grim picture, the builders of the new building left the offices that face this terrace without any windows.

“Why should an unused space be left standing like this, when instead it could be opened at least on the ground floor, and be transformed into a covered public space, which will be available to be used for rest if it’s raining, if it’s very warm and similar?” adds Ivanovski.

Memento’s of a best forgotten era One object, however, will have to be demolished, he says – the massive colonnade called

“Independent Macedonia”, that is decorated with huge bronze lions and statues of muses of the arts, placed between the AEC building and and the Public Prosecutor’s Office.

Ivanovski says it is a barrier between two open spaces, the river bank and the square behind the row of new buildings, because it has been made in such a way that passage between the pillars and the statues is very difficult; they must be circumvented.

“Here we can connect the entire space with the stairs to go down to the river, as an amphitheater where events could be held. Here we have institutions like the Macedonian Opera and Ballet, the Philharmonic and the music school, and such a space would certainly be used,” he says.

The statues, he adds, do not have to be thrown away. Part of the huge underground car park built below these buildings could be rented and the statues placed there, as a reminder of a plan to redesign the city, like the Memento Museum in Budapest, where statues from the communist era removed from public spaces are kept.

Further on, another pedestrian bridge, the Bridge of Arts, also ends directly in a building, in the Public Prosecutor’s Office.

Although he did not receive the plans for this object for security reasons, Ivanovski says you can see how much empty space the ground floor has; this could also be opened up to the public following the same principle.

The idea for the adjacent Foreign Ministry is similar. The amphitheatre that is now closed on the ground floor could be turned into an available space where video projections could be made and other events held.

For now, these projects are only concepts.

If authorities ever implement them, more work on the details will be needed until actual ground works begin.

The architect says that whether someone likes or dislikes the architectural styles of these buildings is not that relevant. What is important is that they took away and block too much space – and every effort should be made to free it.

February 2019

31

INTERVIEW

Jamie Shea on BIRN Kosovo’s ‘Jeta ne Kosove’ programme.

Jamie Shea: NATO Feared Russia Might Seize Kosovo In an interview with a BIRN Kosovo TV programme, former NATO spokesperson Jamie Shea reflected on the tensest moment of the alliance’s air campaign against Serbia – when Russian forces suddenly showed up in Kosovo.

JETA XHARRA | BIRN | PRISTINA

J

amie Shea was the public face of the NATO campaign to drive Serbian forces out of Kosovo in 1999.

Admired in Kosovo and reviled in Serbia, his was an inescapable presence on TV for months.

Today, the now-retired NATO veteran has a lower public profile as Professor of Strategy and Security at Exeter University in south-west England.

In an interview with BIRN Kosovo’s TV programme ‘Jeta Ne Kosove’ about the NATO campaign, which terminated Serbian rule in Kosovo, he recalled “shocked and tense moments” in June 1999 when Russian troops entered Kosovo from Bosnia and seized Pristina airport before NATO troops had even arrived.

For days, there was talk of a showdown, or even war, between NATO and Russia over the then Serbian province.

“The real danger that we had on that particular day was the worry that the Russians would send in specialised forces, more forces, directly from Russia, over Eastern Europe and in to Kosovo to reinforce the Russian troops that had moved in, so we would be dealing with a much larger Russian contingent, which could occupy the northern part of Kosovo or another sector,” Shea recalled.

That prospect made NATO planners worry that Kosovo was about to be divided like Germany between Russian and Western zones.

“Think of Berlin in the Second World War,” Shea explained, recalling the East-

West partition of the German capital after the war, which continued for almost half a century.

For Shea, that particular tense moment ended when the Czech Republic, Hungary and Poland, which had just joined the North Atlantic alliance, blocked their airspace and so prevented Russia from sending in additional troops by land or air.

Ultimately, the contingent of Russian troops withdrew in a matter of months, Shea recalled, leaving NATO in sole control of Kosovo’s territory. The stand-off ended.

Thousands of Serbs fled Kosovo in the aftermath of the collapse of Serbian rule, but Shea says NATO prevented full-on ethnic cleansing of the type that happened in Bosnia.

“I’m glad that NATO was able to stop the ethnic cleansing in Kosovo and learned the lessons of Bosnia that were very tragic indeed,” Shea said.

Twenty years on, Shea does not underestimate the risk of Russia extending its influence in the region.

But he also insists that the Balkans is well oriented towards Euro-Atlantic integration overall and Russia has gained little.

“If you take a step back, particularly over these 20 years, and look at what the general direction has been, it’s been overwhelmingly 99 per cent of the region coming closer to the NATO, EU structures and Euro-Atlantic integration,” he said.

“If I were President [Vladimir] Putin, I would certainly not see that I am the win-

ner in this process,” he stated firmly.

Shea expressed pride that he contributed to what he calls bringing freedom to Kosovo Albanians.

But he does not support all recent developments in the country, especially related to the formation of a Kosovo army, which NATO has criticised.

He expressed doubts before about the wisdom of transforming the lightly armed Kosovo Security Forces, KSF, into a regular army back in 2017, in another interview for BIRN. He remains sceptical today about how things have been done.

Instead of changing the constitution to form an army, which would have required the support of Serb minority MPs, Kosovo opted for a backdoor route, merely changing the existing KSF’s powers.

Shea said he would have preferred a regular constitutional transformation of the KSF instead of the process that was used – transformation of the KSF via a special law adopted in December last year.

He said that sticking to the normal procedure, which involves wide-ranging consulation with NATO, local stakeholders and minorities, would have made for a more “multi-ethnic force”.

However, Shea insisted that Kosovo is internationally secure and hopes that Kosovo society will concentrate more on issues like education rather than security.

“There are some NATO members that would be happy to have 5,000 NATO troops on their territory, so Kosovo is an internationally protected country,” he concluded.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org