Numri 46 qershor 2019

06

INVESTIGIM

Televizionet nxjerrin në shitje hapësirën editoriale në fushatë

Televizionet vijojnë të ofrojnë hapësirë editoriale me pagesë për parti politike dhe kandidatë gjatë fushatës për 30 qershorin, një praktikë që sipas ekspertëve cënon profesionalizmin dhe tradhton publikun.

08

OPINION

Pas krizës aktuale të Shqipërisë qëndrojnë krimet e pandëshkuara

Kriza aktuale e Shqipërisë i ka rrënjët në dështimin e saj për të bërë paqe me të kaluarën e përgjakshme, gjë e cila ka krijuar një klimë cinizmi dhe mosndëshkimi që po gërryen ende shpirtin e kombit.

10

INVESTIGIM

Diskriminimi dhe burokracitë pengojnë strehimin e familjeve rome dhe egjiptiane

Qindra familje rome dhe egjiptiane në Shqipëri përballen me diskriminim në përpjekjet për të përfituar nga programet e strehimit të qeverisë, ndërkohë që një ligj i ri mbetet i pazbatueshëm.

Nr.

46

Qershor 2019 E përmuajshme

TË DËBUAR DHE TË BRAKTISUR BORXHI I SHPRONËSIMEVE KAP VLERËN 56.8 MILIONË EURO/Prej më shumë se një dekade, qeveria shqiptare ka akumuluar një borxh prej 6 miliardë lekësh ndaj qindra familjeve - prona ose toka e të cilave është shpronësuar për t’u hapur rrugë projekteve për punë publike.

Zyhra dhe Halil Gjapi jetuan për 4 muaj në shkallët e një pallati, pasi qeveria i shembi shtëpinë në vitin 2014. | Foto nga : Ivana Dervishi/BIRN

2

Qershor 2019

TË DËBUAR DHE TË BRAKTISUR; BORXHI I SHPRONËSIMEVE KAP VLERËN 56.8 MILIONË EURO

04

TELEVIZIONET NXJERRIN NË SHITJE HAPËSIRËN EDITORIALE NË FUSHATË

06

PAS KRIZËS AKTUALE TË SHQIPËRISË QËNDROJNË KRIMET E PANDËSHKUARA

08

DISKRIMINIMI DHE BUROKRACITË PENGOJNË STREHIMIN E FAMILJEVE ROME DHE EGJIPTIANE

10

BANDAT E DROGËSNË BRITANI REKRUTOJNË NJERËZNGAVERIUISHQIPËRISË

13

ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE NGRENË KËMBANA ALARMI PËR LIRINË E MEDIAS NË SHQIPËRI

16

4-5

Prej më shumë se një dekade, qeveria shqiptare ka akumuluar një borxh prej gati 7 miliardë lekësh ndaj qindra familjeve - prona ose toka e të cilave është shpronësuar për t’u hapur rrugë projekteve për rrugë dhe punë publike.

6-7 Televizionet vijojnë të ofrojnë hapësirë editoriale me pagesë për parti politike dhe kandidatë gjatë fushatës për zgjedhjet e 30 qershorit, një praktikë që cënon profesionalizmin, tradhton publikun dhe i bën mediat të paafta të kërkojnë llogari.

ENGLISH EDITION EVICTED AND ABANDONED: ALBANIA’S HIDDEN DEBT TO THE EXPROPRIATED ALBANIA TV CHANNELS SELL ‘NEWS’ SPOTS DURING ELECTIONS

18 20 10-11

Publikuar nga:

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

UNPUNISHED CRIMES LIE BEHIND ALBANIA’S PRESENT CRISIS

24

UK DRUG GANGS RECRUIT IN ALBANIA’S REMOTE NORTH

26

IMAMOGLU: ISTANBUL’S MAYOR EMERGES AS RIVAL TO TURKISH STRONGMAN

30

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

ANALIZA

INVESTIGIME

T

GANGSTER’S LEAKED REVELATIONS DEEPEN ALBANIA GOVT’S WOES

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Qindra familje rome dhe egjiptiane në Shqipëri përballen me diskriminim në përpjekjet për të përfituar nga programet e strehimit, ndërkohë që një ligj i ri mbetet i pazbatueshëm për shkak të mungesës së akteve nënligjore dhe kaosit administrativ.

16 Shtatë organizata shprehin shqetësimin se autoritetet shqiptare nuk po përmbushin detyrimet për të garantuar lirinë e shprehjes, duke theksuar se ka pasur një përkeqësim të sigurisë, kushteve të punës dhe aksesit në informacion të gazetarëve.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Qershor 2019

Ngjarjet e Qershorit Drejt zgjedhjeve të njëanshme Presidenti Ilir Meta dekretoi një datë të re zgjedhjesh, tre ditë para 30 qershorit, por mazhoranca e quajti lëvizjen e tij nul, duke e çuar vendin drejt zgjedhjeve të njëanshme.

Foto: MALTON DIBRA/LSA

Meta dekreton datë të re zgjedhjesh, Rama refuzon Presidenti Meta deklaroi më 27 qershor se ka përcaktuar një datë të re për zgjedhjet e pushtetit vendor pas vendimit të tij të 8 qershorit për të anuluar dekretin e mëparshëm. Sipas Metës, zgjedhjet do të zhvillohen më 13 tetor, “sepse është dita më e shpejtë për të organizuar zgjedhjet vendore gjithëpërfshirëse.” Deklarata e Metës erdhi pas disa takimeve konsultative me drejtues të partive politike të opozitës, përfshirë Partinë Demokratike dhe ish-partinë e Metës, Lëvizja Socialiste për Integrim. Kryeministri Edi Rama, i cili kishte refuzuar më herët ftesën për konsultime me presidentin, u tall me të në një seri mesazhesh në rrjetin social Twitter, duke e quajtur presidentin “Salvador Haxhi Qametaj” dhe veprimet e tij me anulimin e dekretit dhe dekretin e ri, “çmenduri”, deklaroi se zgjedhjet do të vijojnë siç janë planifikuar. “30 qershori është e vetmja datë zgjedhjesh”, tha Rama. Duke shkruar terma juridikë në latinisht, Rama sugjeroi se përderi sa dekreti i presidentit për anulimin e zgjedhjeve ishte shpallur nul nga parlamenti, ai nuk mund të prodhonte efekte.

Përgjime të reja për manipulimin zgjedhor Një seri përgjimesh nga e ashtuquajtura “Dosja e Dibrës”, të publikuara nga tablloidi gjerman BILD paraqitën një nivel të ri të asaj që duket se është abuzim masiv me pushtetin, presion i paligjshëm mbi votuesit dhe keqpërdorim të burimeve shtetërore, duke përfshirë kësaj here, edhe nivelet më të larta qeverisë e Partisë Socialiste.Përgjimet e publikuara i përkasin asaj që prokuroria e ka etiketuar si dosja 184/2016, ku prokurorët e kohës duket se vunë nën përgjim një numër zyrtarësh me poste të ndryshme në shtet si dhe zyrtarë të Partisë Socialiste, duke sjellë krijimin e një dosjeje voluminoze me keqbërje të ndryshme, nga ofertat për blerje votash te keqpërdorimi i burimeve publike, te presioni mbi punonjësit e administratës apo te bashkëpunimi me persona me të shkuar kriminale.Përgjimet tregojnë angazhimin e zyrtarëve të ndryshëm të policisë së shtetit me synimin e pengimit të mbështetësve të Partisë Demokratike në opozitë për të ud-

hëtuar nga Kamza për në Dibër për të marrë pjesë në zgjedhje.Përgjimet tregojnë gjithashtu se si ish-ministri Damian Gjiknuri ka dërguar në Dibër në dispozicion të një drejtori policie të quajtur Arben Keshi, ata që Gjiknuri i quan “çuna problematikë”, për t’u përdorur në rast nevoje.

Lobimi në SHBA, Prokuroria ngre akuzë ndaj Bashës Kryetari i Partisë Demokratike u paraqit më 19 qershor në Prokurorinë e Tiranës për t’u njohur me akuzat ndaj tij për pastrim parash dhe falsifikim dokumentesh. Ai akuzohet sëbashku me ish-Sekretarin e Përgjithshëm të PD, Arben Ristani dhe financierin e kësaj partie për mosdeklarim në KQZ të një shume prej rreth gjysmë milioni dollarë të përdorur për lobim në SHBA dhe po ashtu qarkullimin e këtyre parave përmes kompanive offshore.Basha u tha mediave pasi doli prej prokurorisë se ishte paraqitur për të mos i dhënë mundësi qeverisë të përdorte mosparaqitjen për të shpërqëndruar vëmendjen nga skandalet e publikuara në të përditshmen gjermane BILD.“E vetmja arsye pse jam këtu është që të shërbej si shpërqendrim për ju dhe qytetarët nga skandalet që kanë plasur nga ‘Bild’ dhe nga ato që do të plasin nesër”, tha Basha.Ai pretendoi se prokuroria nuk kishte asnjë fakt dhe “asnjë provë ndryshe apo shtesë që nga 25 maji kur unë isha këtu”. Basha shtoi se akuza ndaj tij është montuar nga Edi Rama.

Dhjetëra të arrestuar për sulmet ndaj KZAZ Një sulm i pasuksesshëm ndaj Komisionit Zonal të Administrimit Zgjedhor në Kavajë duket se i dha fund një vale përplasjesh në të gjithë Shqipërinë mes maxhorancës qeverisëse dhe opozitës, ndërsa socialistët u përballën me një seri tjetër përgjimesh diskretituese të publikuara nga tablloidi gjerman BILD.Mbështetësit e opozitës u përleshën me policinë, në disa raste për orë të tëra, në Shkodër, Kukës, Bajram Curri, Burrel, Klos e Kavajë ndërsa përplasje më të

vogla u shënuan në Berat, Skrapar, Gjirokastër e Delvinë për shkak se bashkitë e kontrolluara nga partitë e opozitës PD dhe LSI kërkuan të pengojnë zhvillimin e zgjedhjeve të 30 qershorit duke i hequr të drejtën Komisionit Qendror të Zgjedhjeve për përdorimin e shkollave dhe objekteve të tjera nën pronësi bashkiake si zyra të administrimit elektoral.Në përfundim të përleshjeve, policia njoftoi se kishte arrestuar katër persona në Kukës dhe kishte shpallur në kërkim shtatë të tjerë, ka arrestuar nëntë persona dhe ka vënë në ndjekje penale 33 të tjerë në Burrel, si dhe ka vënë në ndjekje penale në gjendje të lirë 40 persona në Berat.

Një pjesë e madhe e personave të arrestuar apo të vënë në ndjekje penale janë punonjës të policive bashkiake, të cilët ishin urdhëruar të merrnin nën administrim shkollat apo objektet e tjera të përdorura për zyra elektorale.

Moisi Habilaj dënohet me 15 vjet burg në Itali Moisi Habilaj, drejtues i një organizate kriminale me bazë në Vlorë, hetimi i së cilës nga autoritetet italiane shkaktoi tronditje politike në Shqipëri një vit e gjysmë më parë, u dënua me 15 vjet heqje lirie në Itali.Drejtuesi tjetër i bandës, italiani Antonino Riela u dënua me 14 vjet burg ndërsa Meridian Sulaj mori tetë vjet e katër muaj e Nezar Seitaj mori shtatë vjet e pesë muaj burg.Vëllai i Moisiut, Florian Habilaj, vijon të jetë i shpallur në kërkim që nga tetori i vitit 2017, ndërsa të paarrestuar nga policia janë edhe tre ish-drejtues të policisë së Vlorës të akuzuar nga prokuroria shqiptare për trafik ndërkombëtar droge.Habilajt bënë bujë në arenën politike shqiptare në tetor 2017, pasi policia italiane mbylli një operacion katërvjeçar përgjimi me arrestimin e një dyzine personash të dyshuar, shqiptarë dhe italianë dhe i akuzoi ata për trafikimin e tonelatave marijuanë nga Shqipëria për në Itali.Dokumentet gjyqësore italiane, të cilat u publikuan fillimisht nga Partia Demokratike në opozitë në Shqipëri, shkaktuan tronditje të madhe politike për shkak të diskutimeve të trafikantëve mbi jetën politike në Shqipëri, përfshirë lidhjet që kishin me ish-Ministrin e Brendshëm Saimir Tahiri.Ky i fundit gjendet aktualisht nën akuzë në Shqipëri për trafik ndërkombëtar droge ndërsa deklarohet i pafajshëm.

4

Qershor 2019

INVESTIGIM

Të dëbuar dhe të braktisur; borxhi i shpronësimeve kap vlerën 56.8 milionë euro Prej më shumë se një dekade, qeveria shqiptare ka akumuluar një borxh prej 6 miliardë lekësh ndaj qindra familjeve - prona ose toka e të cilave është shpronësuar për t’u hapur rrugë projekteve për punë publike.

OLA XAMA | BIRN | TIRANË DHE MALLAKASTËR

K

ur Halil dhe Zyhra Gjapi u martuan në vitin 1981, Komiteti Ekzekutiv i Tiranës i strehoi në një ambient 30 metra katrorë në një ish-kazermë ushtarake në zonën e Selitës. Çifti u lejua të ndërtonte një shtesë, vetëm pasi u bë me fëmijë në vitin 1983.

“Shtesa që bëmë ishte ngjitur me kazermën ku jetonim. Kemi qenë pa banjo, ngroheshim me vaj guri,” thotë Zyhraja, ndërsa kujton sakrificat ekstreme për ndërtimin e shtëpisë.

“Me zor prisnim ditën që të jepnim gjak nga 300 gram secili,” shton gruaja 62 vjeçare.

Pas gjithë sakrificave ndër vite, Zyhraja dhe Halili e panë veten të pastrehë në vitin 2014, kur Inspektoriati Kombëtar i Territorit u shembi shtëpinë për t’i hapur rrugën ndërtimit të një segmenti të Unazës së Madhe të Tiranës.

Disa ditë pas shembjes, ata u kompensuan nga Autoriteti Rrugor Shqiptar me 2 milionë lekë – për një pjesë të ndërtesës së shembur të barabartë me 30 metra katrorë. Për pjesën tjetër të dëmshpërblimit për truallin, kanë vite që enden dyerve të administratës.

“Mbeta gjithë kohën nëpër zyrat e institucioneve, por nuk më japin paratë e shpronësimit. Nuk e di pse nuk i japin, sepse lista ka shkuar kudo dhe nuk e di ku ka mbetur, nuk na japin asnjë lloj sqarimi,” tha Zyhra Gjapi, e cila shpjegon se kur interesohet tek Autoriteti i Rrugëve, i thonë shko te Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë , ndërkohë tek Infrastruktura i thonë të shkojë te Ministria e Financave. Historia e çiftit Gjapi nuk është një rast i izoluar. Dy të moshuarit janë pjesë në një liste të gjatë prej qindra familjesh, që edhe përse janë shpronësuar për të ndërtuar vepra publike nga Autoriteti Rrugor Shqiptar, ende nuk kanë marrë paratë e shtëpisë ose tokës së tyre.

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se shteti shqiptar është debitor ndaj qytetarëve për shpronësimet e kryera për dhjetëra projekte rrugësh – që në disa raste datojnë përpara 15 vitesh, të cilat të mbledhura bashkë kapin një faturë financiare prej 6.08 miliardë lekësh [50.2 milion euro].

Dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë gjithashtu se shkak për zvarritjet është zgjatja e procedurave të shpronësimit – me kërkesa shpesh të paarsyeshme ndaj pronarëve nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, MIE. I pyetur nga BIRN, Autoriteti Rrugor Shqiptar u shpreh përmes një përgjigjeje me shkrim se vonesat për pagesat e shpronësimeve janë të trashëguara ndër vite dhe kanë ardhur si pasojë e problemeve të pronësisë, ndërkohë që shtoi se në dy vitet e ardhshme, ARRSH kishte kërkuar akordimin nga qeveria të një fondi më të lartë për zërin e shpronësimeve. “Pjesa e kompensimit të papaguar ka ardhur si rezultat i problematikave që kanë pasur me dokumentacionin e pronësisë. Vonesat e pagesave për mungesë fondesh

i referohen një pjese shumë të vogël të tyre dhe një periudhe kohe vetëm disa mujore,” tha ARRSH. “ARRSH është e impenjuar maksimalisht në likuidimin sa me të shpejtë të pronarëve të shpronësuar. Për zgjidhjen e kësaj problematike të trashëguar ndër vite, për vitet 2020 dhe 2021 është kërkuar akordimi i një fondi më të lartë për ARRSH për zërin shpronësime,” shtoi Autoriteti.

Ndërkohë, MIE nuk i përgjigj një kërkesë për koment mbi gjetjet e dërguara nga BIRN. Borxhi i shtetit ndaj pronarëve Në bazë të dokumenteve të siguruara nga dosjet voluminoze të shpronësimeve dhe llogaritjeve të BIRN rezulton se vlera totale që shteti duhej t’u paguante pronarëve në 15 vitet e fundit është 11.8 miliardë lekë. Nga buxheti janë paguar vetëm 5.89 miliardë lekë, ndërsa 52 % e shumës ose 6.02 miliardë lekë nuk është paguar ende në llogaritë e pronarëve të shpronësuar.

Gjysma e kësaj shume i përket projekteve për të cilat Këshilli i Ministrave ka shpallur listën dhe vlerën e pronave të shpronësuara dhe gjysma tjetër i përket segmenteve rrugore ku ka filluar ndërtimi, por ende nuk është bërë miratimi i kërkesës për shpronësim nga autoritetet dhe publikimi i vendimeve të qeverisë.

Në listën e 83 segmenteve rrugore të ndërtuara apo në ndërtim, ku shteti vijon të jetë debitor ndaj pronarëve, më e hershmja daton në vitin 2004 për rrugën që lidh Aeroportin e Kukësit.

Vendimi i Këshillit të Ministrave i datës 20 shkurt 2004 mbetet ende i paekzekutuar, duke bërë që pronarët përgjatë këtij segmenti të mos marrin asnjë qindarkë nga fondi i akorduar prej 94 milionë lekësh.

BIRN ka zbuluar edhe një listë të akseve që kanë nisur prej disa vitesh, por që ende qeveria nuk ka shpallur vendimet për shpronësim. Kështu, për lotin e parë të rrugës KorçëErsekë nuk ka dalë ende vendimi për shpronësim, edhe pse puna për hartimin e listës së shpronësimeve në këtë rrugë ka nisur në vitin 2016. Një fat të ngjashëm kanë pasur një duzinë projektesh publike nga Shkodra në Gjirokastër, për të cilat Këshilli i Ministrave nuk ka shpallur listat e shpronësimeve për interes publik. Zyhra dhe Halil Gjapi bëjnë pjesë në listën e gjatë të familjeve të shpronësuara 5 vjet më parë si pjesë e ndërtimit të Unazës së Madhe të Tiranës, që nuk janë dëmshpërblyer ende plotësisht nga qeveria. Për segmentin e Unazës së Madhe nga Komuna e Parisit tek Rruga e Kavajës, kanë dalë 4 vendime të Këshillit të Ministrave për shpronësim, dy në vitin 2014 dhe dy në vitin 2016.

Buxheti ka shlyer pronarët për vendimet e vitit 2016, ndërkohë që pagesat që rrjedhin nga vendimet e vitit 2014 nuk janë dëmshpër-

Agur Agaj nga fshati Hekal i Mallakastrës pret prej 10 vitesh që qeveria ta dëmshpërblej për tokën e shpronësuar në vitin 2009, për ndërtimin e rrugës Levan – Tepelenë | Foto nga : BIRN

blyer ende. Nga fondi i akorduar për këtë segment në vitin 2014 prej 890 milionë lekësh, shteti nuk ka dhënë ende për dhjetëra familje 150 milionë lekë të mbetura.

Ndërsa lufton prej vitesh për të marrë dëmshpërblimin, Zyhraja përballet edhe me pasojat e një koleksioni sëmundjesh. Ajo vuan nga parkinsoni, sëmundje që së fundi është bërë më agresive dhe i vështirëson të ecurën, ka nisur të verbohet dhe kurohet gjithashtu nga tensioni. Halili, bashkëshorti i saj, edhe pse 72 vjeç, është në gjendje të lëvizë. Të dy të moshuarit vuajnë edhe nga diabeti.

Gruaja e sëmurë i tha BIRN se dimrin e kaluan në qiell të hapur, dhe ka vetëm disa muaj që jeton në një shtëpi me qira sociale të mundësuar nga bashkia e Tiranës, pasi fotot e tyre si të pastrehë bënë xhiron e rrjeteve sociale. “Kam ndenjur 4 muaj te shkallët e pallatit, sepse na nxori i zoti i shtëpisë dhe shumë herë kam fjetur jashtë, sepse nuk gjeja shtëpi,” kujton Zyhraja.

E moshuara shpjegon se procedurat për shtëpi me qira sociale morën disa muaj dhe bashkia u vu në lëvizje vetëm pas protestave të qytetarëve në rrjetet sociale.

“Tre herë kam dorëzuar dokumente te bashkia, e cila më sorollati nga qershori e deri në dhjetor kur unë kam marrë bonusin e qirasë,” kujton ajo. “Kur fotot e mia u publikuan dhe erdhën e më gjetën përjashta, atëherë më bënë dokumente të përshpejtuara,” shtoi e moshuara.

E pyetur nga BIRN në lidhje me vonesat për shpronësimin e truallit të familjes Gjapi, ARRSH u shpreh se zvarritja kishte ardhur për shkak se regjistrimi i truallit të pronës në certifikatë pronësie në vitin 2014 ishte bërë disa muaj pas daljes së vendimit të Këshillit të Ministrave. “Nga ana jonë, për truallin e pasurisë … është nisur procedurë për shtesë shpronësimi,” tha ARRSH. 10 vjet pritje në Hekal Në vitin 2009 në fshatin Hekal të Mallakastrës u shpronësuan tokat e dhjetëra familjeve për ndërtimin e rrugës Levan-Tepelenë. Por

një dekadë më pas, për të shkuar në fshat duhet të marrësh sërish rrugën e vjetër të Ballshit, e cila është tejet e amortizuar.

Banorët e fshatit mblidhen rëndom në një lokal ngjitur me një pikë karburanti. Një ditë të enjte në mesin e majit, ata ishin të ulur përpara ekranit të televizorit për të ndjekur punimet e seancës plenare të Kuvendit, të cilat u kujtojnë takimet e shumta me premtime të parealizuara me deputetët gjatë fushatave zgjedhore. “Në një direktivë të kryeministrit u tha që lidhni atletet dhe shkoni poshtë në popull, pyesni çfarë halli ka populli. Por e ka të vështirë deputeti të kthehet kur nuk na i ka zgjidhur hallin që na ka premtuar,” kujtoi Agur Agaj, ndërsa dëgjonte fjalimet e deputetëve të mbledhur në seancë plenare. “Unë nuk mund të them se deputeti i ka në xhep lekët e shpronësimit, por deputeti merr hallet e popullit dhe i çon lart, se si janë gjërat atje lart, varet se kush e ka në dorë miratimin, “ shtoi ai.

Për ndërtimin e rrugës Levan- Tepelenë, në fshatin Hekal janë shpronësuar tokat bujqësore të 64 familjeve në vitin 2009. Tokat u ndanë në fillim të viteve ‘90 me ligjin 7501, dhe të gjitha kishin dokumente pronësie.

Agur Agaj thotë se vetë ai pret që të marrë një shumë të vogël prej 140 mijë lekësh si dëmshpërblim, por ka familje që presin shuma më të mëdha. “Unë kisha vetëm 350 metra katrorë, dhe ma kanë marrë metrin me 4 mijë lekë të vjetra. Por nuk bëhet fjalë për mua, këtu është një komunitet i tërë, 64 familje që i ka prekur shpronësimi,” thotë ai.

Në 10 vjet që presin për të marrë kompensimin nga qeveria, shpenzimet për të dorëzuar disa herë dokumentet, për të shkuar e për t’u interesuar në Tiranë si dhe nxjerrja në fillim e procesverbaleve, ka bërë që këta banorë të shpenzojnë në disa raste afërsisht sa shuma që ata presin të marrin dëmshpërblimin e tokës.

“Kam shkuar shumë herë për të kërkuar të drejtën. Më mirë të na thonë këto para i kemi ngrënë e mos i kërkoni kot,” shton Aguri.

E pyetur nga BIRN në lidhje me pagesat e tokave të shpronësuara si pjesë e rrugës Levan-Tepelenë në fshatin Hekal, ARRSH tha se

Qershor 2019

Zyhra dhe Halil Gjapi jetuan për 4 muaj në shkallët e një pallati, pasi qeveria i shembi shtëpinë në vitin 2014. | Foto nga : Ivana Dervishi/BIRN

Djali i Linditës dhe Florit, Dorian Protoduari është arrestuar gjatë protestave kundër zgjerimit të Unazës së Madhe të Tiranës dëmshpërblyer pronarët që preken nga projekti | Foto : Ivana Dervishi/BIRN

në 13 maj i kishte dërguar një kërkesë të re Komisionit të Shpronësimeve në Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë.

“Shkak për këto vonesa është fakti se për këto pasuri nuk ishte realizuar regjistrimi fillestar i tyre, dhe janë regjistruar me vonë,” u justifikua ARRSH. Rreth 800 metra larg fshatit Hekal ndodhet parku kombëtar i Bylisit, një zonë arkeologjike me monumente Ilire.

Ndonëse banorët e Hekalit kërkojnë që fshati të lidhet me autostradën Levan-Tepelenë, rruga 5 kilometra që lidh autostradën me fshatin është në gjendje të amortizuar dhe e pakalueshme nga mjetet e lehta dhe autobusët.

“Ne jemi fshati që kemi dhënë tokën për autostradën, por nuk po e gëzojmë dot se kemi rrugë shumë të keqe. Nuk shkojmë dot në tokat tona t’i punojmë,” tha Aguri.

“Kemi 10 vjet që vetëm bëjmë pagesa për dokumente, kanë ardhur deputetë nga më të ndryshmit, na kanë premtuar zgjidhje dhe nuk kanë bërë gjë,” përfundoi ai.

Banorët e Astirit Lindita Protoduari thotë se ajo dhe bashkëshorti kanë punuar shumë për të arritur ato që kanë sot – një shtëpi 227 metra katrorë me një bar kafe, si dhe pronësi mbi një truall prej 290 metrash katrorë në zonën e Astirit në Tiranë – për të cilat gruaja 50 vjeçare nënvizon se ka dokumente të rregullta dhe të regjistruara në hipotekë.

Lindita lëviz më vështirësi sepse ka njërën këmbë të thyer; ajo tregon se u lëndua pasi një polic e shtyu gjatë protestave që ata së bashku me fqinjët kanë bërë gjatë 7 muajve të fundit kundër projektit të qeverisë për zgjerimin e Unazës së Madhe të Tiranës.

“Më kanë futur dy herë në burg dhe më ka thyer këmbën policia; e kemi me video, më ka shtyrë polici 5 metra,” tregon gruaja 50 vjeçare. “Unë kërkoj të drejtën time, por le të vijë ta prishi shtëpinë, por të më japë vlerën reale të pronës,” shtoi ajo.

Për Linditën dhe bashkëshortin e saj, jeta nuk ka qenë e thjeshtë. Flori Protoduari, 60 vjeç, është me origjinë nga Berati, por është

rritur në Skrapar sepse familja e tij ka qenë internuar, ndërsa babanë ia kanë burgosur. Lindita tregon se edhe babai i saj ka vuajtur gjatë në burgun famëkeq të Spaçit, ndërsa thotë se persekutimi i tyre nuk po merr fund as sot.

“Babai im ka lënë kockat në Spaç të Mirditës. Ngelëm të persekutuar gjithë jetën,” tha ajo. Duke treguar dokumente e regjistrimit të shtëpisë në hipotekë, Flori kujton se është zhvendosur në Tiranë në vitin 1993 dhe ka jetuar tek ish-Shkolla e Partisë deri në vitin 1998 – bazuar në një vendim të qeverisë së përkohshme të kryeministrit Ylli Bufi në vitin 1991. Ai tregon se mbijetesën fillimisht e ka siguruar duke punuar si tregtar ambulant. Në vitin 1998 është interesuar për të blerë tokë dhe është zhvendosur në zonën e Astirit, ku ka blerë një ndërtesë të vjetër që më parë i përkiste Institutit të Perimeve dhe Patateve.

“Prona i ishte dhënë dikujt me ligjin 7501 dhe ai na i ka shitur ne,” kujton Flori. “Në atë kohë e kam blerë tokën 20 milionë lekë të vjetra,” shtoi ai. Çifti Protoduari në fillim ka hapur një kioskë dhe me fitimet e siguruara ka arritur të ngrejë shtëpinë dhe lokalin. Ndryshe nga shumë banorë të zonës ende pa dokumente legalizimi, Flori tregon se në vitin 2013 arriti që të nxjerrë hipotekën për shtëpinë dhe lokalin, për të cilin ka paguar 12 milionë lekë të vjetra. Por leja e legalizimit dhe certifikata e pronësinë nuk i zgjidhën punë 8 muaj më parë, kur topografët e ARRSH-së u shfaqën papritmas dhe i vendosën një kryq ndërtesës.

“Një ditë të bukur vjen topografi me ca inxhinierë dhe vendosin ca kryqe si në fashizëm!

I thamë na jepni paratë me vlerë tregu dhe na japin ligjin e shpronësimeve të vitit 1999 , ku ne do të na paguhet vetëm 130 milionë lekë të vjetra,” kujton Flori.

Burrë e grua e konsiderojnë qesharake vlerën e dëmshpërblimit, ndërsa shtojnë se e kanë të pamundur të blejnë me këtë shumë një apartament të bollshëm për vete, dy djemtë dhe mbesat. “Nuk blej dot asnjë apartament me atë që marr, kam dy djem, ku t’i çoj,” pyet ai. “Unë i jam edhe 30 mijë euro borxh bankës

për të larë atë që kam ndërtuar. Unë jam me minus, kam vetëm llaç e tulla dhe këto po m’i prishin, ku të shkoj?,” shtoi i Flori i dëshpëruar. Flori tregon se deri më sot nuk i ka ardhur shkresa e vlerësimit nga Komisioni i Posaçëm i Shpronësimeve, por vlerën e shpronësimit për pasurinë e tij e ka mësuar nga gazetat, çka e bën të pamundur ankimin në gjykatë.

“Nuk më ka ardhur mua si qytetar në mënyrë zyrtare, të më vijë zarfi në shtëpi!

Ndryshe nuk kam çfarë të ankimoj në gjykatë.

Kështu më kalojnë afatet ligjore! Mund të shkoj unë në gjykatë me këtë gazetën?” pyet ai. Ndryshe nga shumë projekte të tjera, kërkesa e ARRSH-së për shpronësim pranë Unazës së Madhe nga Pallati me Shigjeta te Rrethrrotullimi Shqiponja – e njohur gjithashtu si zona e Astirit nuk është bllokuar nga Ministria Infrastrukturës dhe Energjisë.

Kërkesat e Autoritetit Rrugor Shqiptar u miratuan pa vonesë nga Komisioni i Posaçëm i Shpronësimit dhe më 17 prill, qeveria kaloi vendimin për shpronësim për një vlerë prej 12 milionë USD. Vetë ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë, Belinda Balluku e pranoi shpejtësinë e miratimit të këtij vendimi gjatë një konference, duke arsyetuar se kjo nismë erdhi si pasojë e protestave të banorëve.

“Ne na është dashur të tkurrim shumë nga projektet e tjera, si Ministria e Infrastrukturës dhe ARRSH, kemi hequr disa nga projektet e tjera, pikërisht për të dëmshpërblyer njerëzit dhe për t’i hequr argumentin politik të gjithë atyre që po përdorin jetën e këtyre banorëve,” tha Balluku gjatë konferencës me kreun e Bashkisë së Tiranës, ku u prezantua projekti i ri i lotit të parë në afërsi të sheshit ‘Shqiponja.’

E pyetur nga BIRN se pse nuk i është dërguar shkresa e vlerësimit për shpronësim familjes Protoduari, ARRSH tha se grupi i vlerësimit ishte penguar të bënte matjet.

“Gjurma e shpronësimit prek edhe objektin e kombinuar, por për të cilin nuk janë hedhur të dhënat në tabelë, pasi grupit të vlerësimit nuk i janë lejuar matjet dhe verifikimi i objektit,” tha Autoriteti. “I kemi kthyer përgjigje z. Flori Protoduari që grupi i punës është i gatshëm të vijë në terren për të kryer verifikimet, matjet dhe fotografitë për të vijuar më tej me përllogaritjen e vlerës së shpronësimit, por deri në këtë moment nuk kemi marrë njoftim nga ana e tij,” shtoi ARRSH. Vlera e shpronësimit të pronës së tyre nuk është i vetmi problem që e rëndon familjen Protoduari. Lindita dhe Flori presin dita- ditës që djali i tyre Doriani, të lirohet nga burgu, pasi është arrestuar gjatë një proteste që kanë zhvilluar banorët e Astirit kundër projektit të Unazës. Ndërkohë, projekti për zgjerimin e rrugës ka ndikuar negativisht edhe në biznesin familjar, çka i ka bërë burrë e grua ta shohin të ardhmen me pesimizëm. “Djalin tim e akuzojnë për përplasje, por ja ku janë fotot që e akuzojnë, djali me duart lart, kurse këtu me cigare në dorë. Ka ndonjë dhunë këtu?” pyet Flori. “Këtu çdo gjë është shkatërruar, qiraxhinjtë po ikin,” shprehet Lindita. “Është bërë si Kabul, na hoqën ndriçimin e rrugëve, hoqën pemët, nuk po pastrojnë, është bërë pisllëk kudo, nuk jetohet!” përfundoi ajo.

Pingpong institucional Korrespondenca e siguruar nga BIRN mes Komisionit të Posaçëm të Shpronësimit në Ministrinë e Energjisë dhe Infrastrukturës dhe Autoritetit Rrugor Shqiptar dëshmon për situatën e rëndë dhe vonesat e kompensimit të shumë pronarëve në pasuritë e të cilëve janë ndërtuar dhe po ndërtohen rrugë kombëtare.

Dosjet voluminoze të korrespodencës tregojnë kthimin pambarim dhe zgjatjen e procedurave nga komisionet e ngritura nga Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë.

Në një letër dërguar më datë 4 korrik 2018, zv/ministri i Infrastrukturës dhe Energjisë, Artan Shkreli, në cilësinë edhe të kryetarit të Komisionit të Posaçëm të Shpronësimeve, kthen për rishqyrtim pranë Autoritetit Rrugor Shqiptar dhjetëra dosje për 37 akse kombëtare, paratë e të cilave nuk janë dhënë prej vitesh. “Nga shqyrtimi i deritanishëm i dokumentacionit të dosjeve për shpronësim, ku sub-

5

jekt kërkues është ARRSH, Komisionet e Posaçme të Shpronësimit të ngritura me urdhër Ministri, në të gjitha rastet kanë konstatuar mangësi e pasaktësi në dokumentacion,” thuhet në letër, ku pranohet se shumë pronarë kanë vite që nuk kanë marrë paratë për pronat e shpronësuara.

“Referuar faktit se të gjitha dosjet për shpronësim, ku Ju jeni subjekt kërkues, janë të disa viteve më parë (deri edhe më shumë se 10 vjet) dokumentacioni shoqërues nuk është sipas përcaktimeve në nenin 10, “Kërkesa dhe dokumentet shoqëruese të kërkesës për shpronësim”, të ligjit nr 8561 datë 22.12.1999 Për Shpronësimet,” vijon argumentimin Shkreli. Burime pranë sektorit të shpronësimeve në Autoritetin Rrugor Shqiptar treguan për BIRN se kthimi i dosjeve dhe vonesat kanë prodhuar procedura Kafkeske për pronarët e shpronësuar, të cilët duhet të dorëzojnë disa herë në vit dokumentacion të ri duke shpresuar se do të marrin kompensimin. “Kthimi është absurd dhe i pabazuar në ligj, pasi kërkohen shtesa dhe detajime të hartave për të cilat neni ku është referuar kthimi i dosjes nuk i përmban,” shpjegoi një zyrtari i ARRSH-së për BIRN. Përmes një verifikimi të kryer në ligjin dhe nenin ku është mbështetur kthimi i dosjeve për 37 akse rrugore nga BIRN, rezulton se kërkesat e bëra nga ky Komision janë të pabazuara. Komisioni i Shpronësimeve kërkon ndarjen e projektit ku do të kalojë rruga në harta sipas zërave kadastralë, si dhe rifreskimin e kartelave të pasurisë për të gjithë pronarët, ku kërkohen që ato të jenë të lëshuara jo më parë se 3 muaj nga data e dërgimit në ARRSH të kërkesës për shpronësim.

Të dy këto kërkesa, jo vetëm nuk kanë bazë ligjore siç citohet në shkresë, por po ashtu janë kontradiktore dhe të kushtueshme për qytetarët, të cilët duhet të paguajnë shuma parash për tërheqjen edhe njëherë të kartelave të pasurisë dhe dorëzimin e tyre sërish pranë Autoritetit Rrugor Shqiptar.

“Për ndërtimin e rrugëve të reja paguhen me miliarda lekë për studime fizibiliteti, projekt – ide e projekt- zbatime, dhe tek pjesa më sensitive ajo e kompensimit të pronarëve me atë që iu takon me të drejtë, ose nuk ka më fonde, ose krijohen vonesa pafund në të gjithë procedurat e shpronësimit,” shpjegoi zyrtari i ARRSH-së, që foli në kushte anonimati.

Sipas të njëjtit zyrtar, ka vite që portalet e “bashkëqeverisjes” mbushen plot me ankesat e këtyre pronarëve “pa pronë”, të cilët kërkojnë të drejtën e tyre, por edhe përgjigjet që i dërgojnë këto portale janë ping-pong që bëjnë institucionet me njëri-tjetrin për të justifikuar se kush e ka fajin. “Në tre vite, ministria kompetente për këto shpronësime nuk bën gjë tjetër vetëm i paketon të gjitha dosjet e prapambetura dhe i kthen pas ato te Autoriteti Rrugor Shqiptar, i cili i rishikon dhe njëherë nga fillimi dhe pas verifikimeve dhe plotësimeve të kërkuara, ia dërgon ato sërish për të vazhduar me procesin e publikimit të VKM-së,” tha zyrtari i ARRSH-së. “Nëse nuk kompensohen një nga një të gjithë pronarët që kanë vite që zvarriten dyerve të institucioneve, nuk duhet të hapet më asnjë kantier për interes ‘fushate’,” shtoi punonjësi i Autoritetit Rrugor Shqiptar.

E pyetur nga BIRN për vonesat në shpalljen e vendimeve të Këshillit të Ministrave për shpronësimet për interes publik, ARRSH tha se kishte kërkuar rritjen e bashkëpunimit ndërinstitucional. “Për zgjidhjen e kësaj problematike, ARRSH ka zhvilluar një sërë takimesh ndërinstitucionale, me të gjithë faktorët të cilët janë pjesë e procedurave të shpronësimit, për një rakordim efikas mes tyre dhe ndjekjen me përparësi të kërkesave që lidhen me shpronësimet,” tha Autoriteti.

Por ndërsa autoritetet rakordojnë me njëratjetrën, familjet e shpronësuara, vuajnë pasojat rrënuese që vonesat në pagesat e shpronësimeve kanë sjellë në jetën e tyre.

“Kam 5 vjet që po robërohem! Shtëpinë ma kanë grabitur,” tha Zyhra Gjapi. “Edhe lekët po i morëm do t’i fusim në bankë, që të na varrosin,” shtoi e moshuara, e ndërgjegjshme se dëmshpërblimi nuk do të mjaftonte për një shtëpi tjetër.

6

Qershor 2019

INVESTIGIM

Televizionet nxjerrin në shitje hapësirën editoriale në fushatë Televizionet vijojnë të ofrojnë hapësirë editoriale me pagesë për parti politike dhe kandidatë gjatë fushatës për zgjedhjet e 30 qershorit, një praktikë që sipas ekspertëve cënon profesionalizmin, tradhton publikun dhe i bën mediat të paafta të kërkojnë llogari nga politikanët.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

Z

gjedhjet lokale të 30 qershorit janë ende në pikëpyetje prej faktit që partitë kryesore të opozitës kanë refuzuar të regjistrohen si pjesë e procesit zgjedhor në formë proteste ndaj lidhjeve të qeverisë me krimin e organizuar.

Por ndërsa vetëm Partia Socialiste dhe e sapo krijuara Bindja Demokratike kanë filluar fushatën, 7 prej televizioneve kryesore në vend i kanë dorëzuar Komisionit Qendror të Zgjedhjeve ofertat për reklama gjatë fushatës elektorale.

Pesë nga mediat që kanë bërë vetëdeklarim çmimesh për reklama në KQZ, kanë përfshirë në ofertat e tyre për partitë politike dhe kandidatët për kryebashkiakë edhe mundësinë për të blerë hapësirë televizive brenda emisioneve të lajmeve, speciale ose ftesa në emisionet e debatit.

Kodi Zgjedhor e ndalon transmetimin e propagandës në atë kohë televizive të identifikuar si “edicione informative” dhe po ashtu në kod përcaktohet se debatet televizive duhet të jenë me kohë të balancuar për palët. Përzierja e informacionit me reklamën gjatë fushatës zgjedhore, shihet nga ekspertët e medias dhe ato të proceseve zgjedhore si cënim i profesionalizmit dhe një përzierje e gazetarisë me marketingun.

Të pyetur nga BIRN, drejtuesit e televizioneve dhe gazetarët – emisionet e të cilëve reklamoheshin si marketing në KQZ, reaguan në mënyra të ndryshme ndaj praktikës së shitjes së hapësirës televizive ndaj kandidatëve dhe partive politike.

Ylli Rakipi, drejtues i emisionit “Të Paekspozuarit” – i cili ishte fillimisht në listën e emisioneve që ofrohej me pagesë nga televizioni News24, mohoi të kishte dijeni dhe shtoi se nuk do të pranonte të bënte një emision të tillë. Andi Tela, drejtor i News 24, tha se oferta e dorëzuar në KQZ ishte një gabim i zyrës së marketingut, që i ishte referuar një oferte të ngjashme në vitin 2017.

Nga ana tjetër drejtues të disa televizioneve që u pyetën nga BIRN thanë se

nuk shihnin asnjë problem me këtë lloj oferte.

“S’ka rëndësi nëse është paguar, gazetari do i bëjë pyetjet”, tha Artur Zonja, kryeredaktor pranë ABC News, i cili ndër të tjera ofron edhe trasmetime live të fushatës apo profile kandidatësh. Të njëjtin qëndrim mbajti dhe Kasem Hysenbelli, administrator i Fax News.

Ndërsa Elert Yzeiri kryeredaktor pranë A2 CNN mohoi se hapësira editoriale e këtij televizioni ishte në shitje. Ai tha se oferta e identifikuar në faqen e KQZ si “përmbajtje editoriale” dhe sipas të cilës shitej “përmendja në show” për 1 mijë euro dhe “segment në show” për 5 mijë euro, ishte vetëm për hapësirën e reklamave dhe jo për emisionet.

“Nuk preket përmbajtja editoriale, pasi për ne pavarësia editoriale është shumë e rëndësishme”, tha Yzeiri.

Carlo Bollino, pronari i kompanisë Multiscreen Shpk që ka në pronësi Report TV dhe gazetën Shqiptarja.com i tha BIRN se çdo produkt qw ka lidhje me reklama, ka shenjw dallimi pwr tw informuar lexuesin dhe pwr ta diferencuar nga prodhimi redaksional.

“Unë nuk merrem me çështjen e reklamave. Parimi që kompania zbaton rreptësisht është që çdo produkt i shkruar apo audio-vizual që ka lidhje me reklama, ka shenjë dallimi për të informuar lexuesin dhe për ta diferencuar nga prodhimi redaksional, dhe nuk është prodhuar asn-

jëherë nga gazetarët tanë, kështu që pavarësia editoriale është totalisht e garantuar sipas të njëjtave standarde europiane të gazetarisë profesionale të parashikuar edhe nga ligji shqiptar,” tha Bollino.

Ndërsa zëdhënësja e KQZ-së Drilona Hoxha i tha BIRN se ishte detyrë e Bordit të Monitorimit të Mediave për të parë nëse ka apo jo propagandë në edicionet informative.

Tradhtia ndaj publikut Shitja e hapësirave ose pjesëmarrjes ne emisionet televizive gjatë fushatës elektorale nuk është një praktike e re në Shqipëri.Një investigim i BIRN i publikuar në vitin 2017, gjeti se një numër televizionesh e kanë reklamuar haptazi në KQZ në të kaluarën shitjen e hapësirës në edicionet informative dhe emisionet politike për partitë dhe kandidatët për deputetë dhe kryebashkiakë. Megjithëse kjo praktikë u kritikua nga ekspertët medias dy vjet më parë, kritikat nuk i kanë penguar pesë televizione të bëjnë oferta të ngjashme në prag të fushatës për zgjedhjet vendore të 30 qershorit.

News 24, Report TV, A2 CNN, Fax News dhe ABC News reklamojnë në vetëdeklarimet e tyre pranë KQZ-së se ofrojnë veç spoteve edhe hapësirë editoriale kundrejt pagesës. Këtë media ofrojnë ndër të tjera kundrejt pagesave nga 3 mijë deri në 5 mijë euro emisione të dedikuara, kronika, shkrime, profile kandi-

datësh dhe ftesa në studio.

Drejtuesi i Institutit për Studime Politike, Afrim Krasniqi i tha BIRN se kjo ishte një qasje tipike biznesi që injoronte “përgjegjësitë (e medias) ndaj shikuesit e lexuesit, standardet dhe vlerat e demokracisë përfaqësuese dhe konceptet e lirisë së medias apo pavarësisë së saj”.

Krasniqi nënvizoi se një situatë e tillë ishte përgjegjësi e institucioneve monitoruese që nuk kishin bërë ndonjëherë ndonjë hetim serioz mbi paratë e përdorura në fushata, ndërsa shtoi se kjo lloj parregullsie ishte edhe produkt i një konsensusi mes palëve.

“Për pasojë, ka një konsensus të heshtur për informalitetin e lartë financiar në fushata elektorale dhe një situatë e tillë paradoksale po përsëritet edhe tani, duke pamundësuar transparencën, hetimin dhe llogaridhënien financiare për subjektet, kandidatët, mediat dhe sponsorët e tjerë të përfshirë në fushatë”, tha Krasniqi.

Krasniqit shtoi kjo praktikë ishte tregues i një demokracie të brishtë dhe një shoqërie me nivel të lartë informaliteti e korrupsioni.

“Fatkeqësisht shitblerja e votës dhe e zgjedhjeve nuk ndodh vetëm në zonat e largëta e kafetë e fshatrave, por edhe në studiot kryesore televizive në Tiranë dhe redaksitë kryesore të medias në Tiranë”, tha ai.

Një qasje të njëjtë ndaj këtij fenomeni kishte edhe kreu i Këshillit Shqiptar të Medias, Koloreto Cukali, i cili tha se problemi ishte më i përhapur se sa vetëm muaji i fushatës elektorale.

“Ky fenomen nuk është aspak i ri. Lajmet e fabrikuara nga partitë politike, qeveria apo Bashkia e Tiranës e që u vinë

Qershor 2019

7

Sipas kryetarit të KSHM-së Koloreto Cukali, mediat televizive që kanë reklamuar në KQZ minimalisht do të duhej që të njoftonin publikun nëse pjesë të hapësirës editoriale ishin të shitura, pasi kjo të paktën do i bënte shikuesit të vetëdijshëm që nuk po shihnin një produkt gazetarie, por një reklamë. “Por, dhe nëse ndodh gjatë tërë këtij emisioni duhet nxjerrë njoftimi që bëhet fjalë për një program të paguar, pra reklamë”

Mikrofonë të televizioneve shqiptare të vendosura pranë një boksi zëri në Tiranë, gjatë një konference për shtyp. Foto: BIRN

shumë mediave të gatshme nuk janë gjë tjetër vetëm se “blerje” e lajmit”, tha Cukali.

Sipas Cukalit ofertat e bëra nga TV të ndryshme për fushatë ishin veç zgjerim i kësaj situate, e cila tani përpos kronikave të përgatitura shtrihej edhe në zonën e debateve. Ai tha se ofrimi për shitje i hapësirës editoriale i bënte mediat të padobishme dhe se pas kësaj ato nuk mund të kishin më aftësi të kontrollit mbi të zgjedhurit që me herët u kishin ofruar para për hapësira televizive.

“Ky fenomen konfirmon edhe një herë që një pjesë e madhe e medias ka kohë që nuk është më në shërbim të publikut por në shërbim të privatit dhe të atij që paguan më shumë. Paradoksi qëndron që asnjë nga këto media nuk do të mund të vazhdonte të ekzistonte nëse nuk do kishte shikues apo lexues, pra, ato mbahen në këmbë vetëm falë audiencës të cilën e tradhtojnë”, tha Cukali.

I pyetur në telefon për faktin që emisioni i tij reklamohej në shitje për 5 mijë euro, gazetari Ylli Rakipi reagoi i çuditur duke mohuar të ishte në dijeni të këtij fakti. Ai e dënoi këtë praktikë duke nënvizuar se cënonte lirinë e medias.

“Nuk ka lidhje fare. Unë emision të dedikuar për këtë punë nuk bëj, në mënyrë absolute jo”, tha ai, duke akuzuar qeverinë se përdorte forma të tilla për të kapur median.

Rakipi tha se ofrimi i emisioneve dhe hapësirës editoriale me pagesë nuk ishte profesional dhe akuzoi institucionet monitoruese që nuk bënin punën e tyre me qëllim, duke lejuar që kjo të ndodhte.

“Kjo është një mënyrë e fshehtë që përdoret për të kontrolluar median që është

Shitja e hapësirave ose pjesëmarrjes ne emisionet televizive gjatë fushatës elektorale nuk është një praktike e re në Shqipëri.

Një investigim i BIRN i publikuar në vitin 2017, gjeti se një numër televizionesh e kanë reklamuar haptazi në KQZ në të kaluarën shitjen e hapësirës në edicionet informative dhe emisionet politike për partitë dhe kandidatët për deputetë dhe kryebashkiakë.

Megjithëse kjo praktikë u kritikua nga ekspertët medias dy vjet më parë, kritikat nuk i kanë penguar pesë televizione të bëjnë oferta të ngjashme në prag të fushatës për zgjedhjet vendore të 30 qershorit.

e dobët, nëse do kishim media të fortë kjo gjë nuk do të ndodhte”, tha Rakipi.

Pas interesimit të BIRN oferta e News 24 në KQZ u ndryshua dhe në ofertën e dytë nuk përfshiheshin emisionet televizive “Të paekspozuarit” dhe “Dritare”.

Megjithatë televizioni informativ vijoi të ofronte hapësirë për intervistë të kandidatit, profil kandidati, transmetim të mitingjeve dhe shkrim elektoral në Ballkanweb, me çmime nga 1500 euro në 3 mijë euro.

Andi Tela tha se News 24 do t’i ofronte këto hapësira me pagesë vetëm për kandidatë të partive të vogla, për të cilët nuk kishte interes publik dhe për transmetim të mitingjeve elektorale.

E shitur dhe e fshehur Sipas kryetarit të KSHM-së Koloreto Cukali, mediat televizive që kanë reklamuar në KQZ minimalisht do të duhej që të njoftonin publikun nëse pjesë të hapësirës editoriale ishin të shitura, pasi kjo të paktën do i bënte shikuesit të vetëdijshëm që nuk po shihnin një produkt gazetarie, por një reklamë.

“Por, dhe nëse ndodh gjatë tërë këtij emisioni duhet nxjerrë njoftimi që bëhet fjalë për një program të paguar, pra reklamë”, tha ai.

Të njëjtën gjë vuri në dukje edhe zëdhënësja e KQZ-së Drilona Hoxha.Ajo i tha BIRN se Komisioni dhe ligji i detyronin mediat që të njoftonin qartësisht se materiali ishte i përgatitur nga një forcë politike apo edhe nëse përgatitej nga vetë media që ai ishte i porositur.“Duhet të ketë logo dhe identifikim të qartë”, tha ajo.

Por disa drejtues të mediave me të cilët

BIRN foli nuk e kishin këtë shqetësim.

“Jo nuk ka nevojë, përse duhet të njoftohet”, i tha BIRN drejtues i ABC News Artur Zonja.

Sipas Zonjës megjithëse emisioni do ishte paguar prej kandidatit apo prej partisë politike, gazetari do të bënte punën e vet.

“Ne garantojmë që atij do t’i bëhen pyetjet dhe që janë në interes të publikut. Në parim mund të krijohet problem, por ne garantojmë që në rast se është për shembull kryebashkiak aktual do i kërkohet llogari për premtimet e pambajtura, s’ka rëndësi nëse ka paguar apo jo”, tha Zonja.

Të njëjtën gjë tha edhe Kasem Hysenbelliu, administrator i Fax Media News.

Ai shpjegoi se duke qenë se nuk kishte fushatë për shkak të situatës politike televizioni që drejton nuk do të “krijonte një emision të tillë”, por tha se e shihte normale si sjellje, ndërsa shtoi se në një emision debati ku do jenë të ftuar dy kandidatë, “të dyve do ju kërkohet të paguajnë”.

Andi Tela i tha BIRN se këto pjesë nëse do të bëheshin nuk do të njoftoheshin si reklamë, por do të kishte një identifikim që ishin hapësirë promocionale, pra që e njoftonte shikuesin se ishin të porositura, por theksoi se do ishin të kufizuara.

Nga ana e tij kryeredaktori i A2 CNN, Yzeiri nënvizoi se hapësira do të ishte dukshëm e ndarë dhe se do të identifikohej ashtu siç kërkon KQZ. “Do të zbatojnë rregullat e KQZ për transmetimin e spoteve dhe oraret”, tha Yzeiri, i cili këmbënguli se pavarësisht se si ishte shkruar në ofertën dërguar KQZsë, këto pjesë nuk do ishin brenda emisioneve dhe as segmente të tyre, por hapësira reklamimi.

Cukali i tha BIRN se kjo formë e të bërit biznes e gjymtonte në një mënyrë median, pasi ajo nuk do kishte më “kurajon për të kritikuar politikanët, partitë apo kryebashkiakët që “e mbushin me para””.

Ai shtoi se media në këtë formë nuk do mund të ndalonte publikimin apo transmetimin e programeve apo shkrimeve “që mund të jenë keq-informuese apo dhe krejtësisht të rreme”.

Cukali thotë se kjo praktikë gjithashtu krijonte kufizime për kandidatët që nuk kishin para, pasi hapësira do blihej nga ata që ishin të pasur apo që kishin lidhje me biznesin, duke u hequr kështu mundësinë kundërshtarëve për t’u shprehur.

8

Qershor 2019

Kriza aktuale e Shqipërisë i ka rrënjët në dështimin e saj për të bërë paqe me të kaluarën e përgjakshme, gjë e cila ka krijuar një klimë cinizmi dhe mosndëshkimi që po gërryen ende shpirtin e kombit.

Opinion

Pas krizës aktuale të Shqipërisë qëndrojnë krimet e pandëshkuara GAZMEND KAPLLANI | BIRN | ÇIKAGO

S

hqipëria po kalon një ngërç politik. Është e vështirë të dish si dhe përse. Besoj, megjithatë, se burimi i krizës së fundit absurde qëndron kryesisht në faktin se partitë politike shqiptare kanë ndërprerë përfaqësimin e interesave dhe nevojave të qytetarëve shqiptarë.

Ata “përfaqësojnë”, në pjesën më të madhe, interesat dhe tekat e liderëve të tyre autokratikë dhe kleptokratikë dhe miqve që i rrethojnë ata.Opozita dhe qeveria jetojnë sot në botë krejtësisht të ndryshme, ndërsa presidenti i Shqipërisë (i cili ka bashkë-qeverisur me të dyja palët dhe gruaja e tij “zotëron” gjysmën e opozitës), është në prag të shndërrimit në një shaka politike – edhe pse shakatë politike në demokracitë e brishta zakonisht kthehen në tragjedi politike.

Nuk ka asnjë dyshim se shoqëria shqiptare ka bërë një progres të jashtëzakonshëm në këto 30 vitet e fundit. Është vërtet mrekulli që shqiptarët qenë në gjendje ti mbijetonin regjimit më mizor stalinist në Europën Lindore, i cili shkatërroi strukturën e vërtetë të vendit. Sot ata ëndërrojnë t’i bashkohen BE-së, kryesisht për shkak se duan të kapërcejnë njëherë e përgjithmonë fantazinë përndjekëse të izolimit total nga pjesa tjetër e Europës në të cilën ata jetuan për pothuajse gjysmë shekulli gjatë Luftës së Ftohtë.

Por, në të njëjtën kohë, 30 vjet pas rënies së regjimit stalinist, rivalët politikë në Shqipëri ende e shohin njëri-tjetrin jo si kundërshtarë politik me të cilët ata duhet të konkurrojnë ashpër, duke ndjekur disa norma demokratike, por si armiq të cilët duhet të asgjësohen me çdo kusht.

Kriza e demokracisë në Shqipëri këto ditë duhet të shihet edhe si pjesë e të njëjtës krizë po aq serioze që po ndodh në Europë dhe në mbarë botën. Në Shqipëri, një demokraci ende e brishtë, kriza globale e demokracisë pasqyrohet ndoshta në pasojat e saj më të zymta.

Përveç dimensionit krejtësisht politik të kësaj krize, Shqipëria duhet të përballet me një problem të thellë moral dhe ekzistencial të lidhur me konceptet e drejtësisë dhe kujtesës.

Në 80 vitet e fundit, qoftë nën totalitarizëm apo nën pluralizëm, jeta politike e

Foto ilustruese: Pixabay.

Nëse në Shqipëri u shmang gjakderdhja, kjo ishte për shkak të një akti të jashtëzakonshëm faljeje. Por në të njëjtën kohë nuk pati atë që francezët e quajnë Le devoir de mémoire – detyra morale për të kujtuar të kaluarën në mënyrë që të nxjerrin mësime politike dhe morale për të ardhmen. Narrativa mbizotërues pas rënies së regjimit, se “të gjithë ishim persekutues dhe të persekutuar” , hapi rrugën për barazimin e autorëve dhe viktimave dhe, si pasojë, për nihilizmin moral.

Shqipërisë mund të tregohet si historia e dhimbshme e një krimi të vazhdueshëm pa dënim.Kjo, nga ana tjetër, ka shkaktuar një nihilizëm dhe cinizëm mbizotërues moral që po gërryen shpirtin e kombit. Është e çuditshme që në Shqipëri viktimat e regjimit totalitar – disa prej të cilëve janë ende në kërkim të varreve të njerëzve të tyre të dashur të ekzekutuar nga regjimi i mëparshëm – nuk morën kurrë hak ndaj persekutuesve të tyre.

Nëse në Shqipëri u shmang gjakderdhja, kjo ishte për shkak të një akti të

jashtëzakonshëm faljeje. Por në të njëjtën kohë nuk pati atë që francezët e quajnë Le devoir de mémoire – detyra morale për të kujtuar të kaluarën në mënyrë që të nxjerrin mësime politike dhe morale për të ardhmen.

Narrativa mbizotërues pas rënies së regjimit, se “të gjithë ishim persekutues dhe të persekutuar” , hapi rrugën për barazimin e autorëve dhe viktimave dhe, si pasojë, për nihilizmin moral.

Organet politike post-totalitare që synonin të trajtonin krimet e regjimit shpesh drejtoheshin nga njerëz që kishin qenë pjesë e të njëjtit sistem.Ndërsa ata shpesh lëshonin fushata anti-komunizmi histerik dhe qesharak, ata nuk treguan asnjë interes të vërtetë që trajtonin seriozisht një të kaluar komplekse dhe të dhimbshme.

Sot qytetarët shqiptarë ende nuk kanë qasje të lirë në arkivat e Sigurimit famëkeq, policisë sekrete të regjimit komunist.Shqipëria nuk krijoi kurrë një Komision të së Vërtetës dhe Pajtimit për periudhën e totalitarizmit.

Shqipëria është ndoshta i vetmi komb midis vendeve ish-komuniste, ku njerëzit që duhet të ishin përjashtuar nga jeta politike janë ulur si deputetë në parlament, ende duke u mburrur me krenari se si i shërbyen një regjimi kriminal, siç bën ed-

he sot Spartak Braho, një deputet i Partisë Socialiste.

Shqipëria është ndoshta i vetmi vend ish-komunist, ku një ish-shef policie gulag, Edmond Caja, i cili udhëhoqi shtypjen e përgjakshme të kryengritjes së të burgosurve politikë në Qafë Bari në vitin 1984 (një nga gulagët më të frikshëm shqiptarë), kërcënon publikisht dhe njollos viktimat dhe të mbijetuarit në vitin 2019.

Për më tepër, shpifjet e tij të liga publikohen në gazetat kryesore të përditshme si lajme të bujshme për të argëtuar audiencën. Shqipëria është i vetmi vend në mesin e shteteve ish-totalitare ku vejusha e diktatorit Enver Hoxha, një nga diktatorët më të egër të historisë moderne europiane, mund të shfaqet e qetë në faqen e parë të një gazete të madhe, duke fyer ata që guxojnë të hetojnë krimet të regjimit.

Nuk është thjesht rastësi, besoj, se gjithçka që përmend unë po ndodh ndërsa kriza politike po thellohet.Ekziston një lidhje organike midis rrëmujës politike dhe morale të një shoqërie të tërë, e cila mendon se autorët, nën totalitarizëm ose nën pluralizëm, kurrë vihen kurrë para drejtësisë morale dhe institucionale.

Ne nuk ishim të gjithë persekutues dhe të persekutuar. Disa ishin autorë dhe disa të tjerë ishin viktima.Disa ishin ekzekutues dhe të tjerët u ekzekutuan.Sloganet si “Të gjithë jemi viktima dhe autorë krimesh”, në lidhje me të kaluarën totalitare politike, dhe, “Të gjithë jemi të korruptuar dhe viktima korrupsioni”, lidhur me të tashmen politike kleptokratike, qeverisen nga e njëjta logjikë nihiliste.

Ata përfundojnë duke eliminuar të gjithë ndjenjën e përgjegjësisë individuale, duke shpërblyer autorët e krimeve dhe duke e kthyer mosndëshkimin në një mënyrë jetese politike.

Shqipëria ka nevojë për drejtësi morale dhe institucionale që të pajtohet me veten.

Pa këtë, një kulturë dypartiake dialogu dhe bashkëpunimi nuk do të zërë kurrë rrënjë në jetën politike të kombit. Mungesa e drejtësisë është ajo që çon në një nihilizëm dhe dorëzim të shfrenuar moral që po i kthen të gjitha sukseset e shoqërisë sonë në dështime dramatike.

Opinionet e shprehura janë vetëm ato autorit dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërish pikëpamjet e BIRN. Copyright Project Syndicate.Jo për ripublikim.

Qershor 2019

Analizë

9

Në një kohë kur presionet ndaj mediave janë më të forta se kurrë – shpesh më delikate dhe më pak fizike se më parë – është tepër e rëndësishme që ata nga ne që e shohin punën tonë si në shërbim të interesit publik të qëndrojnë të bashkuar.

Gazetarët e pavarur të Ballkanit duhet të bashkohen, ose të bien të bashkuar SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | PRISHTINË

T

rendet e përkeqësuara në lirinë e medias dhe sigurinë e gazetarëve të regjistruara në Raportet e Progresit të BE-së shpesh kalojnë pa u vënë re. Por këto rënie mund të maten jo vetëm në aspektin e qasjes në dokumente zyrtare apo të të ndjerit “i lirë” në vendin e punës, por edhe në ndjenjën e lirisë përtej mureve të redaksisë dhe në mundësinë për të raportuar pa u censuruar apo vetë-censuruar.

Treguesit për lirinë e shtypit janë më të këqija për gazetarët në mediat publike, ku presioni i madh i politikës është i drejtpërdrejtë dhe i dukshëm, ku punoj edhe unë vetë.Sot, nëse gazetarët nuk sulmohen fizikisht, ata sulmohen në mënyra të tjera, shpesh me metoda të tilla si censura, presioni në punë dhe kërcënime të sofistikuara për punën e tyre. Kjo prodhon jo vetëm vetë-censurë, por edhe frikë dhe pasiguri.

Ndërkohë që unë zakonisht jam përpjekur të qëndroj jashtë këtij ambienti, ende përballem me sulme, ndonjëherë të heshtura, që po bëhen gjithnjë e më të forta.

Një ndër këshillat e mia për gazetarët e tjerë është: përpiquni të shmangni mesazhet që vijnë nga profile anonime që monitorojnë publikimet tuaja gjatë gjithë kohës. Ndonjëherë ato janë të buta dhe ndonjëherë janë të pasjellshme.Ka diçka groteske në përbërjen e këtyre mesazheve.

Në këto fjali, ndonjëherë të formuluara në mënyrë të papërshtatshme, por në raste të tjera të formuluara shumë mirë, e sheh veten teksa merr qëndrime të ndryshme.

Mesazhet më të shpeshta, sipas eksperiencës time, në Kosovë janë: “Je një marionetë ruse”, “E ke kokën në Serbi”, “Ti përbuz lirinë”, ose “Je armike e luftëtarëve të lirisë”. Në varësi të zgjedhjes së tyre, njëherë i përkas njërit grup dhe njëherë grupit tjetër.

Në fakt, akuzën se jam një “marionetë ruse” nuk e kam dëgjuar vetëm në mediat online. E dëgjova personalisht një mbrëmje vjeshtën e kaluar, me një paralajmërim se të gjithë së shpejti do të mësonin “të vërtetën” për mua, “që pretendoj se jam e pavarur”.

Ky person ishte i lidhur ngushtë me një nga partitë në pushtet në Kosovë dhe ka një portal në internet pranë strukturave në pushtet.

Në televizion, ku pushteti mbi median është më me ndikim, ai ishte një gazetar.

Ky person më tha se kishte mbledhur “mjaftueshëm gjëra” rreth meje. Disa muaj më vonë, pasi makina ime e zezë ishte lyer dy herë me ngjyrë të kuqe, ishte e vështirë të vendosja në rajonin e policisë nëse duhej ta lidhja këtë person dhe paralajmërimin e tij me atë që po më ndodhte.

Ajo që pasoi më vonë, megjithatë, ishte një kujtesë për nevojën për t’u kushtuar vëmendje sinjaleve paralajmëruese – një kujtesë se, në situatën aktuale të shtypjes së mediave të lira në Ballkan, gazetarët nuk mund të mbështeten shumë te drejtësia.

Kjo është për shkak se sistemi i drejtësisë kontrollohet nga politika dhe është shumë në shërbim të saj.

Ajo që “ndodhi më pas” është se nuk ndodhi asgjë me hetimin e sulmit ndaj makinës time, ndërkohë që ndjeva akoma më shumë presion dhe diskriminim në mënyrë direkte dhe indirekte në vendin tim të punës.

Në të vërtetë, besimi im te policia dhe prokuroria ishte shkatërruar disa vite më parë, kur, në një rast kërcënimi që e kisha raportuar në polici, një nga hetuesit e policisë ndryshoi gjendjen faktike gjatë procesit të hetimit. M’u desh të kaloja dy dy procedura gjyqësore për ta fituar këtë rast.

Duke jetuar në një vend që Freedom House e rendit midis vendeve “pjesërisht

Foto ilustruese Pixabay.

të lira” të Europës, ku gazetarët e pavarur janë pothuajse të rrethuar nga të gjitha anët, mund të ngecësh në një paradoks të menduari se nëse puna jote nuk është shumë e njohur ose nuk lexohet gjerësisht, kjo nuk do të të shkaktojë shumë probleme.

Por kërcënimet ndaj gazetarisë shpesh nuk janë dhe aq të drejtpërdrejta.Sulmet fizike ndaj gazetarëve po bëhen gjithnjë e më të panevojshme, sepse mjetet e përdorura kundër gazetarëve që refuzojnë të jenë mercenarë funksionojnë mjaft mirë për të reduktuar shumicën e tyre në heshtje.Tani ka më pak nevojë për dramë, sepse ata e kanë shpërbërë virtualisht tashmë median e lirë.

Megjithatë, kanosja apo etiketimi i gazetarëve që e kuptojnë profesionin e tyre si në shërbim të publikut, jo të pushtetit, është ende një problem i madh në mentalitetin e tyre.

Në këtë mjedis të të bërit gazetari nën presion, është zhgënjyese që shumë gazetarë, qoftë nëpërmjet oportunizmit apo në shërbim të politikës, heshtin rreth sulmeve ndaj kolegëve të tyre.Frika dhe interesi mbizotërojnë mbi solidaritetin mes shumicës së gazetarëve dhe mediave në Kosovë.

Disa nga sulmet më agresive ndaj meje kanë ardhur nga gazetarë që kanë kaluar në shërbim të politikës. Në një prej mesazheve armiqësore që kam marrë online

thuhej: “Po bëhesh si një produkt i Sputnikut”, duke iu referuar agjencisë famëkeqe shtetërore ruse. Ai mesazh erdhi nga një prej ish-kolegëve të mi që tani është pjesë e qeverisë, pas raportimeve të mia një rast të keqpërdorimit të parave publike.

Në Kosovë, referencat ndaj Serbisë dhe Rusisë janë mbulime të mira për sulme ndaj të gjithë atyre që kritikojnë korrupsionin, krimin e organizuar apo abuzime të tjera.

Njësoj si kudo tjetër në Ballkan, njerëzit në Kosovë janë shumë të ndjeshëm ndaj retorikës politike dhe propagandës.Për të dëmtuar solidaritetin midis gazetarëve, ndonjëherë ju duhet thjesht të përhapni fjalë për besueshmërinë e tyre.

Në një situatë presioni të madh, kërcënimesh dhe vështirësish të tjera, është e lehtë të ndiesh se nuk je i sigurt dhe je pa mbrojtje. Kjo është arsyeja përse gazetarët duhet të ngrihen së bashku, sepse të ndarë ne do të biem.

Ndërkohë, një numër gjithnjë e në rritje mediash në përgjithësi i janë bashkuar shtysës drejt tabloidizimit, duke reduktuar hulumtimet e duhura që sigurojnë informacione të vërtetë.Kështu, informacioni i bazuar dhe gazetaria bazuar në parimet etike janë bërë viktima.

Shkurtimisht, thirrja për të mbrojtur gazetarët dhe gazetarinë nuk është thjesht një thirrje për mbrojtjen nga lart-poshtë të lirisë së fjalës; thirrja vjen edhe nga brenda.

10

Qershor 2019

INVESTIGIM

Diskriminimi dhe burokracitë pengojnë strehimin e familjeve rome dhe egjiptiane Qindra familje rome dhe egjiptiane në Shqipëri përballen me diskriminim dhe paqartësi në përpjekjet për të përfituar nga programet e strehimit të qeverisë, ndërkohë që një ligj i ri mbetet i pazbatueshëm për shkak të mungesës së akteve nënligjore, kaosit administrativ dhe mungesës së vullnetit.

OLA MITRE | BIRN | TIRANË

P

asi dështoi të gjejënjështëpi me qira në Tiranë dhe në pritje të fëmijës së katërt, Sanija, 22 vjeç, u detyrua të kthehej në shtëpinë eprindërvepër tëkaluar ditët e fundit tështatzanisë.

Vendstrehimi i saj i përkohshëm ndodhet në rrugën periferike “Halil Bega” nëzonën e Alliasit, ngjan më tepër me njëkasolle të errët dhe lagështia e dimrit ka lënëende gjurmë në formë hartash mbi tavan dhe nëpër mure.

“Gjendja këtu është ekstrem, por s’kam ku të shkoj tjetër.Burri mbledh kanoçe nëpër plehra, ndërsa unë për momentin nuk dal më të lyp sepse jam shtatzënë,” i tha Sanija BIRN. Si anëtarë të komunitetit rom në Shqipëri, Sanija dhe familja e saj e varfër janë kandidatë për të përfituar nga ligji i ri për strehimin social, i miratuar në vitin 2018 nga qeveria shqiptare me synimin e zbutjes së plagës historike të strehimit për familjet vulnerabël dhe ato me të ardhura të pakëta në Shqipëri.

Por ndonëse e kaloi dy herë fazën e parë të aplikimit, ajo mbeti sërish në mes të katër rrugëve, pasi askush nuk pranoi t’i japë një shtëpi me kontratë qiraje; kusht ky për të përfituar subvencionin e plotë të qirasënga bashkia.

Sanija i tha BIRN se shpresat e saj u shuan pas disa muajsh kërkime në Tiranë, ku u përball me përbuzje dhe diskriminim.

Kur në fund dikush pranoi t’i lëshonte shtëpinë, ajo sërish nuk mundi të siguronte kontratën e qirasë, pasi pronarit do t’i duhej të paguante taksat në shtet.

Sanija është vetëm njëra prej qindra familjeve tëkomunitetit rom dhe egjiptian në Shqipëri që nuk mundi të kishte akses në programet e strehimit, pavarësisht se ligji ianjeh këtë të drejtë. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga 4 bashkitë kryesore të vendit tregojnëse vetëm 10% e familjeve rome dhe egjiptiane të regjistruara si të pastrehëkanë mundur të zgjidhin problemin e tyre tëstrehimit përmes njërit prej programeve të qeverisë.

BIRN intervistoi anëtarë të komunitetit rom dhe egjiptian, aktivistë të shoqërisë civile dhe zyrtarë të institucioneve përgjeg-

jëse, të cilët fajësuan burokracitë dhe diskriminimin si arsyet kryesore që pengojnëzbatimin e ligjit për strehimin social.

Ekspertët vërejnë gjithashtu dështimin e pushtetit vendor për të luajtur rol aktiv nëçështjet e strehimit, mungesën e informimit të familjeve të varfra si dhe“kaosin” legjislativ dhe mungesën e akteve nënligjore si arsye për lënien në rrugë të qindra familjeve të komuniteteve rome dhe egjiptiane në vend.

“Racizëm i madh” Komunitetet rome dhe egjiptiane në Shqipëri vazhdojnë të jetojnë të veçuara dhe në kushte shumë të këqija strehimi, sipas një raporti të Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara, PNUD me bazë në të dhënat e censusit 2011. “Frika e dëbimit dhe vështirësitë financiare për të paguar kredinë, qiranë ose për shërbimet është një veçori shumë e zakonshme midis familjeve rome,”nënvizon raporti.

Situata e rëndë e strehimit lidhet ngushtë me papunësinë mes këtyre komuniteteve.

Sipas censusit, rreth 25% e këtij komuniteti është në kërkim të një pune, ndërkohë që shkalla e papunësisë për gratë arrin në 58% për komunitetin rom dhe 73% për atë egjiptian.

Shqipëria ka adoptuar legjislacionin për strehimin social që prej vitit 2004, por aksesi në këto programe ka qenë i kufizuar dhe i keqpërdorur. Në vitin 2018, qeveria e drejtuar nga kryeministri Rama bëri ndryshime thelbësore në ligj si pjesë e të ashtuquajturës “paketa e solidaritetit”; duke premtuar ndër të tjera financim 100% të qirasë sociale nga 50% që ishte më parë.

Ligji u mbështet në parim nga aktivistët e komuniteteve rome dhe egjiptiane, organizatat e të drejtave të njeriut si dhe u vlerësua pozitivisht në progres-raportin e Bashkimit Europian për vitin 2018. Megjithatë, ndryshimet ligjore nuk i erdhën në ndihmë Brunilda Kurteshin, 39 vjeçqë të zgjidhte problemin e saj të strehimit.

Kurteshi i tha BIRN se aplikoi në mars 2019 në Bashkinë e Tiranës, por lista e gjatë e dokumentacionit dhe peripecitë për gjetjen e një shtëpie me qira e shtynë të hiqte dorëpas vetëm disa javësh.

“Në fazën e parë më thanë që u apr-

BIRN intervistoi anëtarë të komunitetit rom dhe egjiptian, aktivistë të shoqërisë civile dhe zyrtarë të institucioneve përgjegjëse, të cilët fajësuan burokracitë dhe diskriminimin si arsyet kryesore që pengojnëzbatimin e ligjit për strehimin social.

Ekspertët vërejnë gjithashtu dështimin e pushtetit vendor për të luajtur rol aktiv nëçështjet e strehimit, mungesën e informimit të familjeve të varfra si dhe“kaosin” legjislativ dhe mungesën e akteve nënligjore si arsye për lënien në rrugë të qindra familjeve të komuniteteve rome dhe egjiptiane në vend.

ovua, por pastaj nuk i plotësova dot dokumentet që më kërkonin.Kishte shumë letra që duhej t’i merrja në Shkodër dhe Lezhë, pra nga vendlindja ime dhe e burrit.Edhe kontratën e shtëpisë nuk e mora dot e si përfundim s’përfitova,” tha ajo për BIRN. Kurteshi punon në të zezë dhe thotëse e gjithë paga mujore i shkon për të paguar faturën e qirasë.Ajo shtoi se i ndodhte të shikonte deri në 15 shtëpi në muaj, pa mundur të marrë asnjërën prej tyre me qira. ”Është racizëm i madh,të përplasin derën në fytyrë. ‘Ik nga dera evgjit’ është një nga ofendimet që kam dëgjuar,” tha 39-vjeçarja për BIRN. Diskriminimi i lartë i familjeve rome dhe egjiptiane denoncohet edhe nga Gentian Sejrani, aktivist për të drejtat e minoriteteve rome dhe egjiptiane. Serjani i tha BIRN se ka pasur raste kur si aktivistë kanë rënë dakord me pronarët e shtëpive për dhënien e tyre me qira; por ata janë tërhequr sapo kanë parë qiramarrësit e mundshëm. “…Pronari ka qenë tërësisht dakord, por kur i kemi çuar familjen që donim të strehonim ata tërhiqeshin direkt dhe nuk e jepnin banesën,” tha Serjani për BIRN.“Pronarët e kanë të vështirë të pranojnë familjet e këtyre komuniteteve, fillimisht për shkak të diskriminimit, por edhe për faktin se i druhen pamundësisë për të paguar sepse dihet që këto familje janë kryesisht të varfra,” shtoi ai për BIRN. Diskriminimiështë vetëm një prej arsyeve që pengon qytetarë të ngjashëm me Sanijen dhe Brunilda Kurteshin që të gje-

Qershor 2019

Komuniteti rom në protestë për akses në arsim, shëndetësi, punësim dhe strehim të qëndrueshëm.

8 Prill 2019. Foto: Loreta Cuka

Situata e strehimi social për familjet rome dhe egjiptjane në 4 bashkitë kryesore të vendit

jnë një strehë të sigurt për familjet e tyre.

Burokracitë administrative dhe ato ekonomike konsiderohen gjithashtu probleme kryesore për të aksesuar subvencionimin e qirasë.

Brisilda Taco e organizatës ”Rromano Kham”ka ndjekur mbi 30 aplikime në ndihmë të familjeve të varfra. Por ajo thotë se procesi pengohet nga procedurat administrative dhe kërkesat e vazhdueshme për të marrë dhe depozituar dokumente.

“Gjatë punës tonë në terren kemi konstatuar mungesë të aksesit dinjitoz dhe të përballueshëm në programet sociale të strehimit si dhe kushte të papërshtatshme banimi për banesat që nuk kategorizohen si shtëpi banimi nga pikëpamja e ligjit për legalizimet,” tha Taco për BIRN. “Pavarësisht kësaj situate, familjet e komunitetit rom dhe egjiptian e kanë të vështirë të përfitojnë nga programet sociale të strehimit, ku më i përshtatshmi për kushtet e tyre është pikërisht suvbencionimi i qirasë,” shtoi ajo.

Problemet e mësipërme njihen edhe nga zyrtarët e Bashkive, përgjegjës për aplikimin e programeve të strehimit për familjet me të ardhura të pakëta.Ansel Golemi, specialist në Zyrën e Strehimit të Bashkisë së Korçës i tha BIRN se mungesa e kontratës së qirasëështë një nga pengesat kryesore që hasin familjet e këtyre komuniteteve.

“Mungesa e kontratës së qirasë është një nga dokumentet kryesore që penalizon familjet e këtij komuniteti për të përfituar subvencionimin e qirasë,” tha Golemi.“Ka

edhe probleme të tjerë që lidhen me dokumentin e zyrës së punës apo dokumente të tjera, por kryesisht kontrata e qirasë prevalon,”shtoi ai.

Pak banesa sociale Ligji i ri “Për strehimin social” parashikon 6 programe për familjet me të ardhura të pakëta, por ekspertët e intervistuar nga BIRN mendojnë se subvencionimi i qirasë dhe banesat sociale me qira - ku përfshihet krijimi i fondit publik të banesave sociale –janë më të përshtatshmet.

Ligji prezanton gjithashtu për herë të parëkonceptin e pronarit social, që është çdo person që investon në banesa sociale me qira ose që disponon banesa për t’i dhënë me qira, për familjet në nevojë për strehim.Ky pronar duhet të regjistrohet pranë bashkive dhe në këmbim mund të përfitojë lehtësi fiskale që miratohen nga këshilli i njësisë së qeverisjes vendore.

Megjithatë, bashkitë disponojnë një numër të kufizuar banesash sociale, ndërsa fondet për subvencionimin e qirasë janë të paqarta.

BIRN iu drejtua bashkive të Tiranës, Korçës, Elbasanit dhe Fierit, duke kërkuar numrin e familjeve të pastreha dhe numrin e apartamenteve sociale që disponojnë.

BIRN u kërkoi gjithashtu 4 bashkive numrin e familjeve rome dhe egjiptiane që kanë aplikuar dhe sa prej tyre kanë përfituar nga programet e strehimit.

Bashkia e Tiranës u përgjigj se disponon 385 apartamente, ndërkohë që numri to-

tal i të pastrehëve të regjistruar është 14 330. Numri i familjeve rome dhe egjiptiane që kanë aplikuar për programet e strehimit është 240, nga të cilat 140 prej tyre kanë arritur të marrin përgjigje pozitive.

Në Bashkinë e Korçës janë regjistruar si të pastrehë 2800 familje, ndërsa fondi i banesave sociale përbëhet nga vetëm 94 apartamente.Nga këto, numri i familjeve rome dhe egjiptiane është 200, ndërkohë që vetëm 14 prej tyre kanë arritur të përfitojnë bonusin e qirasë.

Bashkia e Elbasanit nuk iu përgjigj pyetjes për numrin e apartamenteve që disponon për programin e strehimit social.

Ajo tha se në këtë bashki janë regjistruar 1313 familje të pastreha, por nuk disponon të dhëna se sa prej tyre i përkasin komunitetit rom dhe egjiptian. Nga ana tjetër, Bashkia u përgjigj se kishte trajtuar me bonus qiraje 37 familje nga këto minoritete në tre vitet e fundit.

Bashkia e Fierit numëron 325 të pastrehë dhe disponon 75 banesa sociale.Vetëm 9 familje të komunitetit rom dhe egjiptian janë regjistruar si të pastrehë në Fier, ndërkohë që në 3 vitet e fundit asnjë familje nuk është trajtuar me bonus qiraje.

Të dhënat e mësipërme tregojnë se numri i banesave sociale të raportuara nga 4 bashkitë përmbush vetëm 3% të kërkesave për të pastrehët e regjistruar. Nga ana tjetër, vetëm 10% e familjeve rome dhe egjiptiane që kanë aplikuar, kanë arritur të përfitojnënga programet e strehimit.

Ndërsa të dhënat statistikore sugjerojnë nevojën urgjente të Bashkive për të rritur numrin e banesave sociale dhe fondin e subvencionimit të qirasë për të garantuar zbatimin e ligjit, zyrtarë të këtyre institucioneve i thanë BIRN se janë në pritje të miratimit të akteve nënligjore për të vepruar.

“Me anë të VKM-së nr.11, datë 23.2.2018 “Për krijimin dhe funksionimin e fondit social” Bashkia Tiranë ka marrë pjesë në procesin e konsultimit dhe aktualisht është duke pritur udhëzimet nga ministria përkatëse për të vënë në zbatim funksionimin e tyre,” tha Bashkia e Tiranës.

Edhe Bashkia e Korçës u përgjigj se ishte në pritje të plotësimit të ligjit me aktet nënligjore, ndërkohë që bashkia e Fierit identifikoi si problem kryesor mungesën e të dhënave të sakta mbi evidentimin dhe regjistrimin e familjeve rome dhe egjiptiane.

Drejtoresha e strehimit në Ministrinë e Financave, Doris Andoni i tha BIRN se aktet nënligjore janë në proces hartimi dhe se besonte se “pjesa më e madhe do të mbyllet brenda vitit”. Andoni rrëzoi pretendimet e bashkive, ndërsa shtoi se ato nuk i pengonte askush që të zgjerojnë fondin e banesave sociale apo të regjistrojnë pronarë të mundshëm socialë.

“Me ligjin e ri thuhet që subjektet private të regjistrohen në bashki, por nuk ka nevojë për akt nënligjor. Praktikisht është faji i bashkive që nuk shpërndajnë informacionin në territorin e tyre, që kush ka banesa që do t’i japë me qira, të regjistrohet pranë bashkisë,” tha Andoni për BIRN. Andoni shtoi gjithashtu se bashkitë nuk kanë asnjë pengesë ligjore që të shtojnë fondin e banesave përmes 3 përqindëshit të sipërfaqes që duhet të japin ndërtuesit, dispozitë ligjore kjo që ka hyrë në fuqi që prej dhjetorit 2018.

“Zbatimi i programeve varet edhe nga përgjegjshmëria që ka niveli vendor për t’i ardhur në ndihmë këtyre familjeve.E para të krijojnë strukturat në bashki, të hartojnë

11

programet e strehimit siç i kërkon ligji, pra të identifikohen se cilat janë nevojat në bashkitë e tyre dhe më pas të caktojnë programet që kanë qenë 1-vjeçare dhe tani janë bërë 5-vjeçare,” tha Andoni për BIRN. “Kaos” legjislativ Ndryshe nga Andoni, aktivistët dhe përfaqësuesit e shoqërisë civile e quajnë emergjente miratimin e akteve ligjore për ta bërë ligjin të zbatueshëm. Ata ankohen gjithashtu për mbivendosjen e ligjit tëri me atë të vjetrin, e cila konsiderohet pengesë serioze për familjet e varfra, të cilat kërkojnë akses në programet e strehimit.

Komisioneri për Mbrojtjen nga Diskriminimi, Robert Gajda i tha BIRN se mosnxjerrja e akteve nënligjore e kthen ligjin në një iluzion.

“Qytetarët e shikojnë që kanë të drejtën, por nuk e materializojnë për shkak të akteve nënligjore,” tha Gajda për BIRN. Drejtuesi i Lëvizjes Rinore Egjiptiane-Rome, Ervis Çota bie dakord me Komisionerin, ndërsa shton se nëse do të mungojë vullneti politik dhe institucional, ligji rrezikon të mbetet i pazbatueshëm.

“Vonesa e miratimit të akteve nënligjore normalisht që është pengesë e madhe per qytetaret, pasi nuk bën të zbatueshëm ligjin dhe si rrjedhojë nuk përfitojnë nga benefitet që ai ka parashikuar,” tha Çota.

Njëçështje tjetër që ka vështirësuar trajtimin e shtresave në nevojëështë sipas aktivistëve dispozita kalimtare, që parashikon që programet në proces dhe fondet e parashikuara për vitet 2018 dhe 2019 të shpërndahen sipas ligjit të vjetër.

“Duhet të mbarojë historia e ligjit të vjetër dhe të fillojë historia e ligjit të ri. Përsa kohë kemi dy ligje që “bashkëjetojnë” me njëri-tjetrin, kjo ka filluar të krijojë një konfuzion dhe një situatë pasigurie juridike,” tha komisioneri Gajda.

Një tjetër çështje themelore në suksesin ose jo të ligjit të ri është edhe nevoja për rritjen e buxheteve, si në drejtim të shtimit të banesave ashtu edhe të subvencionimit të qirasë. Drejtoresha e Komitetit Shqiptar të Helsinkit, Erida Skëndaj i tha BIRN se e drejta e strehimit, e sanksionuar edhe nga konventat ndërkombëtare, mund të vihet në rrezik nëse nuk vihen në dispozicion fondet e nevojshme.

“Mungesa e fondeve publike nuk mund të përdoret si justifikim për të mos ndërmarrë asnjë hap në drejtim të realizimit të së drejtës për strehim. Edhe vendet që përballen me vështirësi të mëdha financiare duhet të miratojnë programe të përshtatshme dhe me kosto sa më efektive për personat më vulnerabël të shoqërisë,” tha Skëndaj.

Aktivistët e komuniteteve rome dhe egjiptiane identifikojnë edhe mungesën e vullnetit nga ana e bashkive si pengesë për zbatimin në praktikë të ligjit të mbetur deri më tani në letër. Ervis Çota i Lëvizjes Rinore Egjiptiane Rome i tha BIRN se bashkitë nuk kanë punuar shumë në lidhje me mundësitë e strehimit, mbledhjen e të dhënave dhe parashikimin e fondeve për strehim të qëndrueshëm dhe dinjitoz.

“Pjesa më e madhe e bashkive, për mos thënë të gjitha, nuk kanë hartuar planin e mirëfilltë për strehimin, që buron si detyrim nga ligji i strehimit,” tha Çota për BIRN. “Të pakta janë bashkitë, që në buxhetet e tyre vjetore parashikojnë një zë specifikisht për strehimin, çka do të thotë se nuk e konsiderojë prioritet, pavarësisht se nevoja është shumë e madhe,” përfundoi ai.

12

Qershor 2019

INVESTIGIM

Martesat fiktive, të rinjtë martohen me gra të moshuara për t’i shpëtuar dëbimit nga BE Numri i shtuar i padive për të zgjidhur martesa mes djemsh të rinj dhe grave në moshë të thyer në Lezhë, ka zbuluar një “skemë” martesash fiktive për të siguruar dokumente identiteti me gjeneralitete të ndryshuara, të cilat ndihmojnë për të shmangur pezullimin e hyrjes në Bashkimin Europian.

Shpalljet e martesave në zyrën e gjendjes civile Lezhë : Foto nga : Elvis Hila

ERVIS HILA | BIRN | LEZHË

N

ë tetor të vitit të shkuar Gjykata e Rrethit Gjyqësor Lezhë gjykoi një padi civile për zgjidhje martese.

Kërkesa bëhej nga një grua 60 vjeçe që kërkonte të ndahej nga bashkëshorti i saj gati 40 vjet më i ri në moshë.

Edhe pse martesa me djalin e ri ka zgjatur më pak se një muaj, gruaja i tha BIRN se nuk është aspak e penduar për zgjedhjen që bëri.

“Erdhi me kontaktoi një njeri imi dhe më kërkoi të ndihmoja një shok të tijin për tu martuar në gjendje civile me të, pasi kishte probleme me dokumentet.Unë pranova, kryem të gjithë procedurat në gjendje civile dhe pas një muaj përfunduam në gjykatë për divorc”, tregoi 60-vjeçarja.

“Për këtë nder që i bëra ai më fali 50 mijë lekë dhe realisht u gëzova shumë, pasi jetoj në kushte të vështira ekonomike dhe pa asnjë të ardhur”, shtoi gruaja nga Lezha.

Historia e martesës jetëshkurtër midis gruas 60-vjeçare dhe të riut lezhjan nuk është e pazakontë.Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se gjatë 2 viteve të fundit vetëm në Gjykatën e Lezhës ka pasur rreth 50 divorce të ngjashme.

Punonjës të gjendjes civile dhe të bashkisë së Lezhës i thanë BIRN se këto martesa janë fiktive. Ato shtuan se këto marrëdhënie juridike zgjasin për pak javë dhe bëhen për të marrë një pasaportë me një mbiemër të ri. Pasaporta me mbiemër të ri i mundëson të rinjve që i është ndaluar hyrja në Bashkimit Europian të emigronin përsëri. “Është shqetësues fakti, që individë të ndryshëm, një të drejtë ligjore ngushtësisht personale, për shkak të vështirësive sociale dhe ekonomike, detyrohen ta ezaurojnë si një veprim procedural fiktiv, pa pasur si qëllim formalizmin e një raporti real martesor me qëllim krijimin e një familjeje”, tha nënkryetarja e bashkisë Lezhë Alfrida Marku.

Fluksi azilkërkuesve Shqipëria mbetet një nga vendet me numrin më të lartë të azilkërkuesve krahasuar me

popullsinë, në vendet e BE vitet e fundit. Sipas institutit evropian të statistikave ‘Eurostat’ rreth 145 mijë shqiptarë aplikuan për azil nga viti 2015-2018. Fluksi i aplikimeve ra nga 66 mijë në vitin 2015 në rreth 19 mijë në vitin 2018, kjo edhe për shkak se një pjesë e mirë e atyre që tentuan të fitonin azil u kthyen pas nga autoritet e vendeve pritëse, kryesisht prej Gjermanisë e Francës.

Megjithatë sipas Eurostat në tre muaj e parë të vitit 2019, janë rreth 5200 azilkërkues nga Shqipëria në vendet e ndryshme të BE, pjesa më e madhe në Francë dhe Gjermani.

Shumica dërrmuese e aplikimeve për azil refuzohet nga vendet anëtare të BE-së, por azilkërkuesit duket se e përdorin këtë skemë për të qëndruar disa muaj në një vend anëtar të BE-së deri në gjetjen e mundësive për punësim.

Ndërkohë kthimi i detyruar pas, për shkak të refuzimit të azilit apo tejkalimit të kohës së qëndrimit të lejuar në BE, shoqërohet shpesh me masa administrative të ndalimit të hyrjes në zonën ‘Schengen’ për periudha që shkojnë deri në 10 vjet dhe vula të posaçme në pasaportë. Këto ndëshkime kanë shtyrë të penalizuarit që synojnë të emigrojnë sërish të ndryshojnë gjeneralitetet për të shmangur ndalimet në kufi.

Vetëm gjatë 3 mujorit të parë të këtij viti në gjykatën e Lezhës janë bërë 145 padi për zgjidhje martese 68 prej të cilave kanë përfunduar. Nga një vëzhgim i bërë nga BIRN, duke iu referuar moshës së palëve në këto procese gjyqësore, rezulton se një pjesë e tyre dyshohet se kanë qenë martesa fiktive edhe pse nuk ka një statistikë zyrtare për këtë.

Ndërkohë burime nga Gjykata e Lezhës bënë me dije se duke parë fenomenin në rritje të martesave fiktive, gjyqtarët kanë vendosur që t’u rikthejnë burrave të martuar mbiemrat e paramartesorë pas divorcit.

Varfëria e martesave fiktive BIRN siguroi nga Gjykata e Lezhës dy vendime për zgjidhje martesash në dukje fiktive.

Në të dy rastet të rinj rreth 28 vjeç janë martuar me gra 30 vjet më të mëdha në moshë, të cilat më pas kanë aplikuar për divorc. Gjyka-

Azilkërkuesit shqiptarë në Gjermani kthehen në Shqipëri në aeroportin “Nënë Tereza”, 13 gusht 2015. Foto: Ivana Dervishi/BIRN.

ta në këto raste ka vendosur veç prishjes së martesës edhe ndryshimin sërish të mbiemrave të “bashkëshortëve”, duke u kthyer atyre gjeneralitete e para martesës.

Avokati Fran Lleshi i tha BIRN se ky fenomen ka marrë përhapje të gjerë, ndërsa shtoi se kjo i shtohej rasteve të të rinjve që bënin martesa fiktive jashtë vendit.

“Martesat fiktive kanë marrë përhapje të gjerë.Brenda vendit martohen vetëm për të marrë pas martesës mbiemrin e bashkëshortes, për shkak se jashtë vendit kanë probleme”, tha Lleshi.

Ai shpjegoi se në disa raste bëhej për para, por kishte sipas tij edhe raste kur “bashkëshorti” paguante vetëm paratë e divorcit, pasi palët njiheshin.Sipas tij arsye kryesore pas këtyre martesave është “pengesa ligjore për të ndryshuar mbiemrin” ose “shkeljet ligjore në vendin ku kanë emigruar”.

Të kontaktuar për këtë çështje punonjësit e gjendjes civile në qytetin e Lezhës thanë se fenomeni i martesave fiktive u bë problematik gjatë vitit 2018, por sipas tyre ka pasur më pak raste në vitin 2019.

Një punonjëse e cila foli në kushtet e anonimatit i tha BIRN se edhe pse kishin pasur dyshime se këto raste kanë qenë martesa fik-

tive ato nuk kishin mjete ligjore për ta bllokuar regjistrimin e tyre. “Është e pamundur për ta vërtetuar a po bëjnë martese fiktive apo jo, pasi i kryejnë të gjitha procedurat që parashikon ligji”, tha ajo.

Pamundësinë e punonjësve të gjendjes civile për t’i ndaluar këto martesa fiktive e pranon dhe nënkryetarja e bashkisë, Alfrida Marku, e cila nënvizon se përtej fenomenit më shqetësuese janë shkaqet që çojnë në këto lidhje bashkëshortore të pazakonta.

“Punonjësit e Gjendjes Civile kanë për detyrë kryerjen e procedurave të shpalljes dhe lidhjes së martesës, duke respektuar afatet si dhe duke verifikuar kushtet e moslejimit të lidhjes së një martese ligjore, që sipas ligjit në këtë fazë janë dy: mosha (i/e mitur) dhe mungesa e një lidhje tjetër martesore”, tha Marku.

“Megjithatë, përtej kësaj, problem shqetësues për numrin në rritje të martesave fiktive mbeten shkaqet, që për mendimin tim janë tërësisht ekonomike, prej të cilave njëra palë detyrohet të emigrojë në mënyrë të parregullt dhe pasigurt e për pasojë të përballet me probleme në dokumentacion, ndërsa pala tjetër kryen veprimin fiktiv kundrejt një pagese. Shqetësim për mua mbeten shkaqet, varfëria, emigracioni i pasigurt”, shtoi ajo.

Qershor 2019

13

Grafikët shpjegojnë zonat nga rekrutohen të rinjtë dhe numrin e të burgosurve shqiptarë në Britaninë e Madhe/BIRN.

Bandat e drogës në Britani rekrutojnë njerëz nga Veriu i Shqipërisë Bandat shqiptare të krimit po dominojnë tregun e kokainës në Britani, duke u mbështetur tek emigrantë të paligjshëm nga veriu i largët dhe malor i vendit, ku varfëria është shumë e përhapur.

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANË

I

liruar së fundmi nga në një burg britanik, Kadri Dema ka filluar të kultivojë arra në një parcelë të vogël toke që është në pronësi të familjes së tij në fshatin Patin, në juglindje të kryeqytetit shqiptar, Tirana.

Rajoni i largët malor dhe shtëpia e vogël e bardhë e familjes së tij janë shumë larg nga klubet e natës dhe skelat në breg të detit në Brighton, qyteti turistik bregdetar një orë larg nga Londra ku Dema u arrestua në qershor 2016 dhe u dënua vitin pasues së bashku me tetë shqiptarë të tjerë, duke përfshirë edhe vëllain e tij Izmirin, për “konspirim për të furnizuar me kokainë”.

26-vjeçari Dema është një nga pak më shumë se 6,200 shtetas shqiptarë të deportuar nga Britania midis prillit 2015 dhe prillit 2019, që përbën numrin më të madh të ndonjë shteti.

Numri më i madh i tyre besohet të jenë nga tri pre 12 bashkive të Shqipërisë – Shkodër, Kukës, dhe Dibër, ku edhe gjendet Patini.

Duke folur në prill të vitit të kaluar, ambasadori i Britanisë së Madhe në Shqipëri, Duncan Norman, tha “60 deri në 70 për qind” e 726 të burgosurve shqiptarë në atë kohë në Britani ishin nga këto tri bashki veriore. Duke qenë në varfëri të skajshme, rajoni është bërë një terren i përshtatshëm rekrutimi për bandat e krimit shqiptar që dominojnë tani tregun e kokainës në Britani.

“Ata u larguan si të gjithë të tjerët,” tha Kujtimja, nëna e Demajt, për djemtë e saj.“U thanë se kishte punë dhe ata paguan për të shkuar atje,” tha ajo për BIRN.Tetë nga nëntë të dënuarit në rastin e Demaj ishin ilegalisht në Britani të Madhe, njoftoi BBC. Grupi vogël me ndikim të madh Autoritetet britanike vazhdojnë të jenë të shqetësuar për rolin që luajnë bandat shqiptare të krimit në tregtinë e drogës në Britaninë e Madhe. Në qershor të vitit 2017, raporti vjetor i Agjencisë Kombëtare të Krimit të Mbretërisë së Bashkuar identifikoi bandat shqiptare si ushtrues të një “kontrolli të konsiderueshëm” mbi trafikimin e drogës në vend. “Është një grup i vogël (në numër), por i madh në ndikim”, tha zv/drejtori i Agjencisë, Matthew Horne, për BBC. Raporti i vitit 2017

tregoi se kriminelët nga Ballkani po krijonin “marrëdhënie të drejtpërdrejta” me furnizuesit e kokainës nga Amerika Latine.

Në vitin 2017, kishte 726 shqiptarë në burgjet britanike, krahasuar me 154 që ishin në vitin 2010. Kontaktet janë thelbësore për të gjetur të rinj të tjerë shqiptarë për të punuar ilegalisht në Britaninë e Madhe.

“I pari që u largua ishte Mevlan Dema; ai është pjesë e fisit tonë,” tha Kujtimja.“Djemtë e mi më thanë se atje të siguronin punë në një lavazh makinash.Njësoj si të gjithë të tjerët, djemtë e mi paguan dhe u nisën, nuk e di se si.” Mevlan Dema u arrestua së bashku me Izmirin dhe Kadri Demën në vitin 2016, i akuzuar si drejtues i bandës së drogës.

Mevlani ishte 34 vjeç në atë kohë, por shumica e bandës ishin në të njëzetat e tyre. Në një emision televiziv të transmetuar nga ITV britanik që tregonte punën e policisë së Brighton, banda u përshkrua si ajo “që kontrollonte furnizimin me drogë” në qytet; disa anëtarë, u tha aty, shfaqnin “potencial për një nivel vërtet të rëndësishëm dhune”.

Pëllumb Nako, ish-drejtor i departamentit të kufirit dhe emigracionit në Policinë e Shtetit në Shqipëri, tha për BIRN: “Britania e Madhe mbetet një destinacion për rininë shqiptare nga veriu i Shqipërisë, pasi ata kanë lidhjet e tyre atje, ata kanë njerëz atje.” “Është pikërisht kjo diasporë që ofron përkrahje për këta shtetas” për t’u futur në Britani, tha ai.

Burime të policisë në Shqipëri thonë se shqiptarët paguajnë deri në 10,000 paundë për të hyrë ilegalisht në Britani. Zyrtarë të lartë të policisë, që folën në kushte anonimiteti, thanë se këto banda kriminale shpesh synojnë të rekrutojnë të rinj shqiptarë sepse nëse kapen, gjasat janë që gjykatat britanike të treg-

ohen më të buta. “Grupet kriminale zakonisht përdorin të rinjtë, të cilët marrin parasysh rrezikun për shkak të masave më të lehta ndëshkuese,” tha një zyrtar.

“Ai u largua sapo u kthye” Kadri dhe Izmir Dema u dënuan të dy me nga tre vjet e gjysmë burg, sipas raporteve të mediave.

Nën Skemën Britanike të Largimit të Hershëm, shtetasit e huaj dërgohen në shtëpi deri në nëntë muaj para se të jenë në gjysmë të përfundimit të dënimit me burg.

Nëse të burgosurit bien dakord të largohen vullnetarisht, ata mund të marrin deri në 1,500 paund nga qeveria e Britanisë së Madhe. Nuk dihet me siguri nëse vëllezërit u kthyen sipas skemës, por kjo duket e mundshme duke marrë parasysh periudhën kohore.

Fotot e ngarkuara në profilet e Facebookut (tashmë të fshira) me emrat e tyre tregojnë vëllezërit në Tiranë dhe Patin në gjysmën e dytë të vitit 2017, në kohën kur ata do të ishin akoma duke kryer dënimin në Britani, nëse do ta kishin kryer atë të plotë.

Kadriu nuk pranoi të fliste për BIRN.Kujtimja tha se Izmiri ishte kthyer përsëri në Britani. “Ai është në Angli.U nis përsëri sapo u kthye,” tha ajo për BIRN.“Thotë se është mirë dhe flasim herë pas here në Skype.”

“Të braktisur dhe të varfër” Qyteti më i afërt i Patinit, Klosi, është pak më poshtë rrugës së ndërtuar nën Mbretin Zog I, qeverisja 11 vjeçare e të cilit përfundoi me pushtimin italian në vitin 1939, para se diktatori komunist Enver Hoxha ta kthente Shqipërinë në një shtet stalinist pas Luftës së Dytë Botërore.

Vendasit ankohen për ndriçimin rrugor

dhe furnizimin me ujë.Shumica e banorëve janë të moshuar që mbijetojnë me paratë e dërguara nga fëmijët që kanë emigruar.

“Qoftë për shkak të mungesës së infrastrukturës rrugore, ose mungesës së ujit të pijshëm dhe vaditjes, ky rajon është i braktisur dhe i varfër,” tha Basir Çupa, kryetar i bashkisë së Klosit. Përveç Skemës së Largimit të Hershëm, qeveria britanike dhe ajo shqiptare nënshkruan një marrëveshje në vitin 2013 sipas të cilës të burgosurit shqiptarë në burgjet britanike mund të riatdhesohen për ta kryer pjesën tjetër të dënimit në atdheun e tyre.

Por zbatimi i saj ka qenë i ulët.Shifrat më të fundit nga Parlamenti i Mbretërisë së Bashkuar tregojnë se vetëm 24 të burgosur shqiptarë janë transferuar sipas marrëveshjes.

Ambasadori britanik, Norman, tha se mënyra se si dënimet ishin “konvertuar” nga një sistem ligjor në një tjetër nënkuptonin që disa të burgosur mund të përballeshin me qëndrime më të gjata pas hekurave.

“Ne po punojmë ngushtë me qeverinë shqiptare për të ndryshuar marrëveshjen dhe për t’i dhënë fund asaj që shumë të burgosur e shohin si një praktikë të padrejtë,” tha Norman për BIRN. Thirrje për sekuestrim të pasurisë Ambasadori ka qenë i zëshëm në lidhje me shqetësimet e Britanisë për shtimin e bandave shqiptare në tokën britanike, duke thënë në tetor 2017 se qeveritë kanë diskutuar konfiskimin e aseteve të investuara në Shqipëri.

“Duhet të ketë bashkëpunim të mirë me autoritetet shqiptare,” tha ai në atë kohë.

Ministria e Brendshme e Shqipërisë nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN. Bashkimi Europian, të cilit Shqipëria dëshiron t’i bashkohet, ka qenë kritik në të kaluarën ndaj asaj që është perceptuar si dështim nga Shqipëria për të gjurmuar pasuritë e grupeve të krimit të organizuar dhe për faktin që po kapen vetëm peshqit e vegjël, por jo kokat e këtyre bandave.

Fabian Zhilla, profesor i drejtësisë dhe etikës në Institutin Kanadez të Teknologjisë në Tiranë dhe ekspert mbi krimin e organizuar në Ballkanin Perëndimor, tha se fakti që banda të tilla po synojnë të rinjtë e pakënaqur, paraqet një kërcënim për vendin.

“Shumë prej tyre nuk njihen si kriminelë në Shqipëri,” tha ai për BIRN, “por më tepër si emigrantë që sjellin para dhe investojnë.”

14

Qershor 2019

REPORTAZH

Arkeologët zbulojnë misterin e tempullit të Artemisës Pas 18 vitesh punë, duke inventarizuar dhe restauruar mbi 6 ton terakota, monedha dhe enë qeramike të zbuluara në Durrës në vitin 1970, një grup arkeologësh dhe studiuesish shqiptaro-francez kanë arritur të pagëzojnë tempullin për të cilin këto objekte ishin dhuruar.

Ekipi shqiptaro-francez i arkeologëve, duke studiuar objektet e Sanktuarit të Artemisës. Foto Geri Emiri

GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

K

odra e Dautës në Durrës, pranë të cilës ngrihet prej dekadash Fabrika e Tullave, e cila shfrytëzon argjilën cilësore të zonës, u popullua dendur pas viteve ‘90.Gjetjet arkeologjike megjithatë tregojnë se ajo ka qenë e populluar edhe më herët dhe me gjasë ishte një prej vendeve të shenjta të Durrësit të lashtë.

“Kur çunat kanë hapur themelet e shtëpisë, kanë dalë ca tuba dhe ca kukulla”, tregon një e moshuar, banore e zonës që nuk dëshiron të identifikohet.

“Kukullat” për të cilat zonja e shtyrë në moshë zor se ka dijeni, janë objekte rreth 2600 vjeçare. Mijëra statuja të vogla prej balte të pjekur u gjetën në këtë kodër në një zbulim masiv në vitin 1970 nga arkeologu Vangjel Toçi.

Ato janë dhurata me fyt yrën e perëndeshës së tempullit të lëna aty prej grave të Dyrrachiumit (Durrësit antik) që i luteshin asaj për t’i mbrojtur gjatë lindjes e për tu falur mirëqenien. Për vite me radhë, duke ditur lidhjen e qytetit me perëndeshën e pasionit dhe dashurisë Afërditën, u besua se faltorja i përkiste asaj. Por pas 18 viteve punë kërrusur mbi terakota të vogla sa një gisht e copa enësh qeramike, një ekip arkeologësh e studiuesish shqiptaro-francez arritën në përfundimin se tempulli i përket rivales së saj Artemisës, e njohur si perëndesha e dëlirësisë.

Ngjarjet nuk kanë rrjedhur tamam si në tragjedinë Hipoliti të Euripidit që flet për rivalitetin mes dy perëndeshave të Olimpit. Ato kryesisht janë zhvilluar në një tryezë të ngushtë në një prej zyrave të Institutit të Arkeologjisë në Durrës, 30 vjet pasi faltorja ku ishin depozituar statujat u gjet prej Toçit – i cili njihet dhe si ‘babai’ i arkeologjisë durrsake.

Aty 10 arkeologë dhe studiues nga Shqipëria dhe Franca, të udhëhequr nga arkeologu francez Arthur Muller dhe ai shqiptar, Fatos Tartari, qëndruan kërrusur

me vite mbi 6 ton gjetje arkeologjike, përfshi figurina të vogla, copa qeramike e monedha. “Është një gjetje shumë e madhe dhe kurrë nuk janë gjetur kaq terakota me figurina të botës greke”, tha për BIRN Muller.

Arkeologët besojnë se kanë arritur në fund të punës së tyre dhe “projekti model” që studioi faltoren e Artemisës ka lënë të sistemuara në sirtarë qindra objekte të zbuluara dhe datuara. Shumë prej enëve qeramike u restauruan dhe monedhat u pastruan e u rindërtuan.

“Ne po realizojmë kolaudimin dhe presim më pas gjetjen e mbështetjes financiare që të nisim botimin dhe shpresojmë që në fund të vitit të kemi vëllimin e parë”, tha arkeologu Fatos Tartari, bashkëdrejtues i ekipit shqiptaro-francez, i krijuar nga bashkëpunimi mes Institutit të Arkeologjisë, Shkollës Franceze të Athinës dhe Universitetit “Sharle de Gole Lile”.

Përgjigjet pas 18 vjetësh punë Gjëja e parë që ka lënë shenjë është volumi i gjetjeve që sipas dy studiuesve është nga më të mëdhenjtë dhe ka habitur këdo që e dëgjon!

“Janë rreth 6 ton me objekte arkeologjike.4.5 ton me qeramikë, si kategori kryesore.Më pas vijojmë me fragmente figurinash, që janë 1.8 ton”, shpjegoi Muller për

BIRN, teksa ndalon së shkruari në tastierën e kompjuterit.

Që të kuptohet më mirë ai krahason: “Unë studioj Thassos-in [ishull në Greqi], atje ka figurina nga tre faltore dhe gjetjet e të treve janë vetëm 800 kilogramë”.

Arkeologu Fatos Tartari me një farë padurimi flet nga ana tjetër e tryezës së mbushur me figurina antike dhe shpjegon se “një prodhim kaq i madh, i takon një qyteti shumë të zhvilluar, me popullsi të madhe, në kushtet kur na mungojnë raportet e sakta për popullsinë”.

Kjo është vetëm një nga përgjigjet që arkeologët kanë marrë gjatë studimit disa vjeçar. Ekipi, në të cilin përveç Tartarit dhe Muller janë edhe Shpresa Gjongecaj , studiuese për monedhat antike, Belisa Muka, studiuese e figurinave prej balte (koreoplaste), Frederik Stamati, restaurator i monedhave, Avni Alcani restaurator i terakotave dhe figurinave, Eduard Shehi, arkeolog, Marion Dufeu-Muller, historiane e artit antik, Anne Tichit, studiuese e qeramikës antike, Stephanie Huyscom-Haxhi, studiuese e figurinave prej balte (koreoplaste), ka kaluar në dorë mijëra objekte dhe ka përcaktuar se kjo faltore pozicionohej jashtë kufijve të qytetit antik. “Janë rindërtuar enë të pikturuara.Janë pastruar mekanikisht dhe kimikisht 650 monedha. Nuk mund ta themi se sa copa qeramike apo figurina janë

Objekt prej balte nga Sanktuari i Artemisës, punuar në basoreliev. Foto Geri Emiri

restauruar sepse kanë qenë në volume të ndryshme”, tha Tartari. Ata po ashtu gjetën se ndryshe nga sa hamendësohej aty nuk adhurohej Afërdita, por Artemisa.

“Përpara punës sonë ka pasur mendime se është sanktuari i Afërditës, por tashmë ne jemi të sigurt se është sanktuari i Artemisës.Ky është rezultati i parë i punës sonë.

Ne kemi tekstet antike, të cilat referojnë Artemisionin në Durrës. Autori antik Appian, që ka shkruar për luftërat e Çezarit dhe Pompeit në Durrës, jep një pasazh që na dërgon ne tek Sanktuari i Artemisës”, shpjegoi Tartari.

Gjurmë të emrit të perëndeshës “Artemisë”, shumë popullore në territorin e Ilirisë, arkeologët i kanë identifikuar pasi restauruan në mbishkrimet e pikturuara mbi enët që i dedikoheshin kësaj perëndeshe. Ata shpjegojnë se nëpërmjet restaurimit janë zbuluar mbishkrimet e Artemisit që janë punuar në fragmente qeramike dhe metalike. Objektet e zbuluara janë nga më të ndryshmet në bronz dhe në gur.Artemisa aty herë shfaqet si gjuetare dhe herë si mbrojtëse që siguronte rrugën që lidhte Durrësin me Kënetën.

Arkeologët besojnë se në faltore shkonin kryesisht femrat e qytetit, që në bazë të statusit shoqëror dhuronin figurina të punuara me baltë të pjekur, për nder të perëndeshës Artemisë, që shfaqet si ga-

Sirtar me figurinat prej balte të perëndeshës Artemisë. Foto Geri Emiri

Qershor 2019

15

Muzeu i vogël i hebrenjve të shpëtuar në Berat tërheq mijëra turistë të huaj Mbi katër mijë vizitorë nga 41 shtete të botës kanë vizituar një muze të hapur vullnetarisht prej hulumtuesit Simon Vrusho, kushtuar historisë së hebrenjve në qytetin e Beratit. Njeriu që e ideoi dhe e realizoi muzeun ndërroi jetë pak muaj më parë, por e shoqja vazhdon të mbajë dyert hapur, duke u përballur me sfidat dhe pritur vizitorët.

Vizitorë në muzeun “Solomoni” në lagjen Kala të qytetit të Beratit. Foto: Eriola Azizolli.

ERIOLA AZIZOLLI | BIRN | BERAT

L

rantuese e mirëqenies dhe martesës.

Edhe meshkujt besohet se kanë dhuruar figurina.Sipas arkeologëve dhuratat e tyre dallojnë pasi janë kryesisht enë në miniaturë për mbajtjen e pijeve.

Ata i bënin dhuratat pasi merrnin shtetësinë dhe përpiqeshin të bëheshin pjesë e shoqërisë së qytetit.

Ndërtimet cënuan “kodrat e shenjta” rreth Durrësit Megjithëse kanë kaluar 18 vjet puna nuk është përfunduar. Zbulimi i depozitës ku vendoseshin dhuratat për Artemisën nuk është shoqëruar me gjetjen e tempullit. “Çdo sanktuar kishte depozitën e tij.Tempulli nuk u zbulua, sepse Durrësi sot nuk krijon mundësi për gërmime të mëdha dhe ato më të rëndësishmet përpara viteve 90 ishin rastësore”, shpjegon i shqetësuar arkeologu Fatos Tartari. Po kjo nuk është e vetmja faltore antike kushtuar perëndive nga banorët e Durrësit që nuk është zbuluar.

Në kodrën e Stanit, pranë së cilës janë planifikuar ndërtime publike që kërcënojnë pasurinë arkeologjike, arkeologu austriak Arnold Schober gjeti që në Luftën e Parë Botërore disa rrënoja të cilat besohet se i përkisnin një tempulli të periudhës romake. Gjetjet arkeologjike kanë zbuluar një mbishkrim të skalitur në një altar varri, që dëshmon për ekzistencën e tempullit të Minervës, por që ende nuk është zbuluar. Po ashtu pak kilometra nga Kodra e Dautës, në Kodrën e Xhamallës (Spitallë), në vitin 2003 arkeologët zbuluan pjesërisht një tempull që ka qenë i shkatërruar që në antikitet. Ndërkohë një pjesë e këtyre zbulimeve kanë humbur mes ndërtimeve të reja.Deri në vitin 2017 në Spitallë, në terren identifikoheshin element arkitektonik të tempullit dhe midis barishteve dukeshin pirgjet me qeramikë, por sot aty është ngritur një ullishte dhe me ndërtimin e disa strukturave prej betoni nuk ka më gjurmë ob-

jektesh arkeologjike.

BIRN gjeti dëshmi për këtë tempull në një publikim të Institutit të Arkeologjisë (IA) për zbulimet më të rëndësishme në Shqipëri në vitet 1998-2013, ku renditet Sanktuari i Artemisës, tempulli në Spitallë dhe në Kepin e Palit. Tempulli rural në kodrat e Spitallës nga arkeologët përcaktohet si i periudhës arkaike, ndërtuar me kolona prej guri shtufi.

Ngjashëm është edhe fati i tempullit në Kepin e Palit (“Bisht Pallë”). Me vëzhgim sipërfaqësor aty ende pranë disa cisternave për hidrokarbure duken element arkitektonik të një tempulli.

Sipas një botimi të IA-së mbi këtë zbulim, ai është i një faze të hershme të zhvillimit të qytetit, kur ai ende quhej Epidamn. Ky tempull gjendet shumë pranë detit dhe datohet midis periudhës arkaike dhe asaj helenistike. Pranë tij gjenden edhe gjumë më të hershem të vendbanimit në territorin e Durrësit.

Por siç theksohet në studim, zhvillimi zonës me karakter industrial e cënon nëntokën e pasur arkeologjike.

Një tjetër tempull u gjet në zonën e ish-kënetës.Pjesë e faltores së zbuluar në këtë zonë iformale ekspozohen në Muzeun Arkeologjik Durrës.Në një artikull shkencor të vitit 1989, arkeologu Halil Mytro flet për një zonë me potencial arkeologjik që daton nga periudha helenistike, deri në shekujt e parë të Erës Sonë.

Si thotë se nga ky kompleks ndërtimesh shquhet një tempull ndërtuar me blloqe monolite, altar flijimi monumental, duke vijuar me kolona mbi të cilat qëndronin kapitele të formës “dorike”.

“Monumenti deri më sot mbetet unikal në vendin tonë”, shkruan arkeologu Mytro, duke dyshuar për një datim midis periudhës klasike dhe asaj helenistike. Ky monument ashtu si shumë përpara viteve’ 90 u shpëtua, ndërsa sot ish-këneta gjallon nga ndërtimet që i kanë ngulur thellë nëntokë themelet.

aura Cantoni nga Rovella e Italisë thotë se ka realizuar një ëndërr duke vizituar Shqipërinë dhe në ndalesën e parë pas Tiranës, mbërriti në qytetin e Beratit së bashku me bashkëshortin e saj. Ndërsa ecin në rrugën e kalldrëmtë drejt lagjies “Kala”, çifti italian i dashuruar pas udhëtimeve merr një kthesë, pasi një tabelë e vogël i fton brenda një muzeu. Çdo vizitor i huaj apo vendas habitet nga prania e muzeut “Solomoni”, i hapur në maj të vitit 2018 dhe që ngjason më tepër me një dyqan modest suveniresh. Ai ndodhet në rrugën kryesore të kalasë dhe i kushtohet kujtesës së Holokaustit dhe veçanërisht historisë së hebrenjve në qytetin e Beratit.

Një grua trup-vogël, e veshur në të zeza i fton turistët që të futen brenda.

Angjelina Vrusho, e veja e themeluesit të muzeut, Simon Vrusho nuk di të flasë gjuhë të huaja, por i mjaftojnë disa fjalë përshëndetjeje të mësuara kohët e fundit në anglisht për të afruar vizitorët kureshtarë. “Njëzet vite pune dhe shpenzimet e tre viteve të pensionit, kaq iu desh tim shoqi për të hapur muzeun,” thotë Angjelina. Kur bashkëshorti i saj u nda nga jeta në shkurt të këtij viti, Angjelina u betua se do ta mbante hapur muzeun që ai ngriti krejtësisht i vetëm, me aq dashuri, pasion dhe përkushtim. Muzeu “Solomoni” është i fokusuar kryesisht te shpëtimi dhe strehimi i mbi 600 hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore në qytetin e Beratit. Ai synon gjithashtu të sjellë dëshmi për një periudhë gati 500-vjeçare, nga viti 1520 kur mendohet se në Berat u vendosën 25 familjet e para hebreje pas mbërritjes së tyre nga Italia dhe Spanja. Muzeu i vogël është kthyer në një atraksion të ri për vizitorët vendas dhe të huaj në qytetin turistik të Beratit. Angjelina Vrusho i tha BIRN se 4 mijë vizitorë nga 41 shtete të botës janë regjistruar në librin e përshtypjeve që mbante i shoqi, ndërsa vetëm në dy muajt e fundit ajo numëron rreth 300 vizitorë të tjerë. Muzeu është i mbushur kryesisht me foto, faksimile, dokumente orgjinale dhe të dhëna mbi toponimet hebraisht; produkt i shumë viteve punë nga Simon Vrusho.

Me anë të tyre, por edhe të dëshmive të mbledhura nga hulumtuesi Vrusho, në këtë muze eksplorohet lagjja e hebrenjve në Be-

rat, lista e hebrenjve të strehuar në qytet gjatë Luftës së Dytë Botërore, foto të familjeve beratase që kanë strehuar në banesat e tyre hebrenj, foto të tyre gjatë kohës që kanë jetuar në këtë qytet si dhe nxënësit hebrenj, të cilët ndoqën shkollën në Berat.

“Punë, hulumtime, kërkime në çdo vend, për të zbuluar se ku fshiheshin të vërtetat, sepse ka dhe familje të tjera që kanë thënë që kemi mbajtur hebrenj, por nuk janë nxjerrë në këtë muze, sepse nuk kanë pasur dokumente. Sepse çdo gjë e ka të dokumentuar,” thotë Angjelina me krenari në lidhje me përmbajtjen e këtij muzeu dhe punën e të shoqit. Për kontributin e tij, studiuesi Simon Vrusho u vlerësua pak para vdekjes nga bashkia e Beratit me titullin “Njeriu i vitit 2018’, me motivacionin: “Për kontributin e tij në çeljen e muzeut “Solomoni”, i pari muze në vendin tonë kushtuar hebrenjve.

Por pas humbjes së të shoqit, e veja përballet e vetme me sfidën për t’i mbajtur dyert hapur.Angjelina thotë se qiraja është e paguar deri në muajin shtator, dhe më pas shpreson që të gjejë mbështetje. “Ndihma të vogla kam marrë, por në të ardhmen nuk di se si do të shkojë fati i këtij muzeu.Shpresoj që të më ndihmojnë,” thotë Angjelina për BIRN. Në muze vizitorët janë me guida në një pjesë të mirë të rasteve dhe për Angjelinën gjithçka është më e lehtë, pasi ajo bën ciceronen në gjuhën shqipe.Kurse për rastet kur vizitorët janë të pashoqëruar, në ndihmë i vijnë shpjegimet e vendosura në gjuhën angleze në stenda. Në hyrje të muzeut qëndon dhe një kasë e vogël, ku çdo vizitor në mënyrë modeste hedh diçka sipas dëshirës, por që për Angjelinën do të thotë shumë, pasi prej saj varet dhe fati i muzeut. Laura Cantoni dhe bashkëshorti i saj, të cilët BIRN i hasi në muze, kanë ngelur të surprizuar nga kjo pjesë e panjohur e historisë shqiptare, ndërkohë që inkurajojnë Angjelinën që ka mbajtur hapur muzeun. “Është një kërkim historik, interesant, që i përshtatet këtij vendi dhe zonja me kurajo ka marrë angazhimin e burrit të saj për ta bërë të njohur këtë pjesë të historisë së këtij qyteti të vogël për të gjithë turistët që vijnë nga e gjithë Europa,” tha turistja italiane. “Dhe sigurisht që të njihet edhe nga brezat e të rinjve, që ndoshta e kanë të vështirë që të kujtojnë këtë histori,” shtoi ajo për BIRN.

16

Qershor 2019

Media

Shtatë organizata kanë shprehur shqetësimin e tyre se autoritetet shqiptare nuk po përmbushin detyrimet ndaj ligjit vendas dhe instrumenteve ndërkombëtare për të garantuar lirinë e shprehjes dhe të medias, duke theksuar se ka pasur një përkeqësim të sigurisë, kushteve të punës dhe aksesit në informacion të gazetarëve.

Organizatat ndërkombëtare ngrenë këmbana alarmi për lirinë e medias në Shqipëri BESAR LIKMETA| BIRN | TIRANË

N

jë mision tre-ditor në Tiranë i një grupi organizatash të lirisë së shprehjes dhe medias, ka përfunduar me një raport dërrmues ndaj autoriteteve dhe klasës politike shqiptare, duke nënvizuar se Shqipëria nuk po përmbush detyrimet e saj përpara ligjit vendas, detyrimet si anëtare e Këshillit të Europës, OSBE-së dhe aspiratat si vend kandidat në Bashkimin e Evropian.

‘Delegacioni gjeti se liria e medias në Shqipëri po përkeqësohet. Sulmet e fundit fizike ndaj gazetarëve nuk janë zbardhur.

Zyrtarë të lartë publik rregullisht përdorin gjuhë fyese dhe nënvleftësuese ndaj gazetarëve kritikë. Administrata publike, duke përfshirë zyrën e kryeministrit dhe kryetarin e bashkisë së Tiranës, nuk është transparente në ndërveprimet e saj me median dhe kufizon qasjen e gazetarëve kritikë.

Legjislacioni i propozuar kohët e fundit për mediat, përfshirë një skemë rregullimi të drakoniane për mediat shqiptare dhe të huaja në internet, nuk është në përputhje me standardet ndërkombëtare të të drejtave të njeriut,” nënvizoi në një raport paraprak delegacioni.

Misioni për lirinë e medias në Shqipëri, i cili zgjati nga data 18 deri në 21 maj, përbëhej nga Qendra Europiane për Lirinë e Medias dhe të Shtypit ( ECPMF), Artikulli 19, Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve (CPJ), Federata Europiane e Gazetarëve (EFJ), Instituti Ndërkombëtar i Shtypit (IPI), Reporterët pa Kufij (RSF) dhe Organizata e Medias në Europën Juglindore (SEEMO).

“Ne jemi në mënyrë të veçantë të shqetësuar nga rritja e gjuhës fyese dhe denigruese ndaj gazetarëve nga politikanët, sepje kjo lloj sjellje i hap rrugën kërcënimeve dhe ngacmimeve,” tha Sarah Clarke, nga organizata Artikulli 19 gjatë konferencës për shtyp të mbajtur në Tiranë, ku u prezantuan gjetjet e misionit.

“Ne jemi gjithashtu të shqetësuar për vet-censurën dhe jemi të tronditur nga lidhja e ngushtë midis politikanëve, pronarëve të mediave dhe grupeve të interesit,” shtoi ajo.

Gjatë tre ditëve në Tiranë, delegacioni mblodhi informacione dhe pati takime me gazetarë, kryeredaktorë, përfaqësues të shoqërisë civile, organizata ndërkombëtare, ambasada të atashuara në Tiranë dhe zyrtarë të lartë të qeverisë, përfshirë kryeministrin Edi Rama.Kryetari i bashkisë së Tiranës Erjon Veliaj refuzoi të takohej me delegacionin.

“Fakti që ne jemi këtu tregon se ka një problem,” tha Oliver Vujovic, sekretar i përgjithshëm i Organizatës së Medias në Europën Juglindore.“Shqipëria është një nga

Attila Mong, Flutura Kusari dhe Sarah Clarke, gjatë një konference për shtyp për lirinë e medias në Shqipëri, Tiranë 21.06.2019 | Foto : Besar Likmeta

vendet e rajonit me problemet më të mëdha në media,” shtoi ai.

Koalicioni i organizatave të lirisë së medias u shpreh shumë i shqetësuar mbi amendamentet e propozuara nga qeveria për legjislacionin e medias në dhjetor 2018, të cilat parashikojnë vendosjen e regjistrimit të detyrueshëm për media online dhe krijojnë një ent administrativ me fuqinë për të gjobitur dhe mbyllur median online, si dhe me pushtetin që të bllokojë aksesin në median ndërkombëtare pa një vendim gjykate.

“Në konsideratën tonë këto masa përpiqen të fusin rregullimin shtetëror të mediave në internet, gjë që është në kundërshtim me praktikat më të mira ndërkombëtare mbi vetë-rregullimin dhe do të kishte një ndikim të dëmshëm në lirinë e shprehjes, informacionit dhe lirinë e shtypit në Shqipëri,” tha koalicioni.

Koalicioni vuri në dukje se këto amendamente ishin diskutuar gjatë takimit me kryeministrin Edi Rama, i cili është shprehur se pas kritikave ndërkombëtare të këtij draft-legjistlacioni, mundësia për të mbyllur mediat nga qeveria do të eliminohet dhe vlera e gjobave do të ulet.

Koalicioni nënvizoi se mbetet i shqetësuar për mungesën e konsultimeve për draftet ligjore të propozuara, të cilat u paraqitën gjatë periudhës festive të Krishtlindjeve dhe i kërkon qeverisë që të ndërmarrë hapa për ti konsultuar amendamentet me gazetarët dhe shoqërinë civile.

Delegacioni i organizatave të lirisë se medias gjithashtu shprehu shqetësimin për rritjen e numrit të padive për shpije të motivuara politikisht- të depozituara nga politikanë dhe që kërkojnë shuma joproporcionale për dëmshpërblim.

Ato nënvizuan se edhe pse dënimet me burg për raste shpifjeje u shfuqizuan në vitin

2012, shpifja dhe fyerja mbeten vepra penale të dënuara me gjobë dhe vitet e fundit ka pasur propozime për të rifutur në kodin penal dënimet me burg për shpifje kundër zyrtarëve të lartë shtetëror.

“Edhe pa kërcënimin e dënimit me burg, mundësia e përballjes me një dënim penal mund ti shtyjë gazetarët drejt vet-censurës,” tha koalicioni.“Ne e inkurajojmë Shqipërinë që t’i shfuqizojë të gjithë ligjet penale për shpifjen dhe fyerjen,” shtoi ai.

Koalicioni u njoftua gjatë takimeve me palët e interesuara se sulmet serioze fizike ndaj gazetarëve dhe kërcënimet mbeten të pahetuara dhe të pazbardhura nga autoritetet.Gjithashtu gjatë protestave të fundit ka pasur gazetarë që janë plagosur.Ndërkohë, delegacioni është njoftuar se gazetarët investigativë janë hequr nga puna ose kërcënuar për shkak të raportimeve të tyre, në disa raste me ndërhyrjen e dyshuar të politikanëve të partisë në pushtet.Në disa raste gazetarët nuk i kanë raportuar sulmet dhe kërcënimet tek autoritet dhe nuk kanë informuar publikun.

“Ne jemi të shqetësuar që gazetarët nuk i raportojnë sulmet dhe kërcënimet,” tha Attila Mong nga Komiteti për Mbrojtjen e Gazetarëve.

Delegacioni deklaroi se autoritetet nuk i ndjekin këto raste dhe nuk i hetojnë motivet që qëndrojnë mbas këtyre sulmeve.

“Ne jemi të shqetësuar se dështimi i autoriteteve për t’i hetuar në tërësi këto raste, kontribuon në atmosferën e pandëshkueshmërisë që mund ti jap guxim autorëve për të ndërmarrë sulme të ngjashme dhe t‘i frikësojnë gazetarët që të heshtin,” thanë organizatat. “Ne jemi gjithashtu të shqetësuar që autoritet kanë dështuar të krijojnë siguri për gazetarët që mbulojnë protesta,” ata shtuan.

Gjatë takimeve me gazetarë, delegacioni u informua se kryeministri Edi Rama u referohet shpesh medias me termin ‘kazan’ dhe gazetarëve me termin ‘kadri’, ndërkohë lideri i opozitës Lulzim Basha u referohet mediave si të ‘kapura dhe të blera.”Sipas anëtarëve të misionit kjo lloj gjuhe i denigron gazetarët dhe i bën ato shënjestra për sulme në sy të publikut, duke rritur riskun e kërcënimeve dhe dhunës ndaj tyre.

“Ne jemi të alarmuar nga një gjuhë e tillë fyese dhe propagandistike e përdorur nga liderët politik dhe politikanë të tjerë ndaj gazetarëve,” thanë ata.

Koalicioni gjithashtu shprehu shqetësim mbi aksesin e gazetarëve në informacion dhe transparencën e institucioneve.Sipas delegacionit edhe pse Shqipëria ka një ligj shumë të mirë për të drejtën për informimin, administrata publike e kufizon aksesin e gazetarëve të pavarur duke përdorur platformat e saj komunikuese si ERTV për t’i mënjanuar.

“Praktika e imponimit të një lidhje direkte video të kontrolluar nga qeveria apo të materialeve të tjera, kufizon gjerësisht aksesin e gazetarëve në informacion dhe mundësinë e tyre për të dhënë një perspektivë të pavarur mbi veprimet e personave me pushtet,” tha koalicioni.

Scott Griffen nga Instituti Ndërkombëtar i Shtypit, nënvizoi se qeveria shqiptare po i përdor këto teknologji të reja të informacionit për të kontrolluar narrativën dhe për të kufizuar aksesin e gazetarëve kritikë.

Misioni gjithashtu konfirmoi shqetësimet e ngritura më parë nga BIRN Albania dhe Reporterët pa Kufij se pronësia e medias shqiptare dhe të ardhurat nga reklamat janë shumë të përqendruara në duart e pak grupeve nën pronësi familjare, me një shkallë të lartë pronësie ndërsektoriale.

No.

46

June 2019 Monthly

Evicted and Abandoned: Albania’s Hidden Debt to the Expropriated During the past decade the government of Albania accumulated more than 50 million euros in arrears toward families whose houses it demolished or land was expropriated to make space for public infrastructure projects.

Lindita and Flori Protoduari in their property at the area of Tirana’s Outer Ring Road. | Photo: Ivana Dervishi/BIRN

INVESTIGATION

COMMENT

Albania TV channels sell ‘news’ spots during elections

Unpunished Crimes Lie Behind Albania’s Present Crisis

Several TV stations in Albania are openly offering to run ‘news’ items and interviews with parties or candidates in elections for a given price – despite the huge damage this does to the media’s credibility, BIRN can reveal.

Albania’s current disarray is rooted in its failure to come to terms with its bloody past – which has created a climate of cynicism and impunity that is still eating the soul of the nation.

18

June 2019

INVESTIGATION

Evicted and Abandoned: Albania’s Hidden Debt to the Expropriated

During the past decade the government of Albania accumulated more than 50 million euros in arrears toward families whose houses it demolished or land was expropriated to make space for public infrastructure projects.

OLA XAMA NË TIRANA DHE MALLAKASTRA

Z

yhra and Halil Gjapi were homeless for four months and lived at the doorway of an apartment block in Tirana after the government bulldozed their house in 2014.

Although more than five years have passed since they were officially expropriated to make space for Tirana’s Outer Ring Road, the Gjapis have yet to receive half of the compensation owed them by the state for the house and the land.

“I spent most of my time at various offices and I have not yet received compensation. I don’t know why and they do not provide any explanation,” Zyhra Gjapi, 62, said. “I go to the Road Authority, they say, ‘go to the Ministry of Infrastructure’, and the later says, ‘go to the Ministry of Finance.’”

The sad story of the elderly couple is not unheard off. The Gjapis are part of a long list of hundreds of local families, which have yet to receive their money, years after being expropriated of their home or land to make space for highways and roads.

Data obtained by BIRN show that the Albania has accumulated large arrears forexpropriations done in dozens of road construction projects - some going back 15 years, for a total of 50.2 million euros.

Queried by BIRN, the Albanian Road Authority in a written statement acknowledged the arrears, blaming previous administrations and property registration problems,while adding that it had asked the government to increase its budget in the next two years.

“The unpaid compensation is derived by problems with ownership documents.

Delays caused by a lack of funds are just a small part of it,” the Authority said.

“The Albanian Road Authority remains engaged to pay as soon as possiblethe expropriated owners. To resolve this problem accumulated over years, we have demanded for 2020 and 2021 a bigger budget for expropriation payments,” it adds.

The Ministry of Infrastructure and Energy did not respond to specific questions sent by BIRN on the findings of this investigation.

The hidden debt Based on documents obtained by BIRN, the government made expropria-

Based on documents obtained by BIRN, the government made expropriations worth 96.7 million euros duringthe last 15 years. However, less than half has been paid out and it still owes hundreds of local families roughly 50.2 million euros. BIRN obtained a list of 83 road projects in which the government has not yet fully paid those who lost their property. The oldest arrears belong to a road built in 2004 to link the town of Kukes with the half-finished and never used Airport of Kukes.

tions worth 96.7 million euros during the last 15 years. However, less than half has been paid out and it still owes hundreds of local families roughly 50.2 million euros. BIRN obtained a list of 83 road projects in which the government has not yet fully paid those who lost their property.

The oldest arrears belong to a road built in 2004 to link the town of Kukes with the half-finished and never used Airport of Kukes.

The Council of Ministers issued a decision on February 20th 2004, to pay 94 million lek (€770,000)in compensation for the land expropriated for the construction of the road, but this payment has yet to be cleared. BIRN also found that for a long list of road projects, where construction started years ago, there is no Council of Minister decision on the list of properties that have been expropriated. In one casereviewed by BIRN, the work for the preparation of the list of affected properties started in 2016 and has yet to be completed. The data obtained by BIRN shows that there are dozens of similar projects across the country.

Zyhra and Halil Gjapi’s property is part of a group of families expropriated five years ago as part of the construction of the Tirana Outer Ring Road project. While Zyhra struggles in the bureaucratic maze to receive the compensation for the couple’s demolished home, they also faces a deteriorating health and poor living conditions. After their home was demolished in 2015, the elderly couple rented an apartment but was evicted after coming late with payments and then homelessness followed. After a few months on the street,

Agur Agaj from Hekal in Mallakastra. | Foto nga : BIRN

the Tirana municipality was pressured to provide them socially subsidized housing after pictures of the elderly couple living on the street went viral in social media.

“I filed three requests for social housing after being evicted but only when our photos as homeless were published the municipality streamlined the procedure,” Zyrha told BIRN. Queried about the delays in the compensation of the property belonging to the Gjapi family, the Albanian Road Authority said in a statement that this was due to the late registration of the land where the house was built in the land register.

“We have started the procedure for the added expropriation value,” the Authority told BIRN. Ten years waiting in Hekal In 2009, in the village of Hekal in the region Mallakastra, the land of dozens of families was expropriated for the construction of a road linking Levan to Tepelena. However, the new highway was never connected to the village and to make it there, one has to take the old road that is full of potholes.

The residents gather for coffee in a bar next to the single gas station in the village.

On a Thursday in mid-May they were glued to the television watching the broadcast of the parliamentary session – a reminder of the many faltered promises made by area MP’s over the compensations of the expropriated land.

“In a recent directive the Prime Minister told them to roll up their sleeves, go meet the people and discuss their problems,” said AgurAgaraj referring to MPs in parliament. “But it is difficult for our MP to come back when he has not resolved our problem as he promised,” Aga-

June 2019

19

Albanian Leaders Battle Over Local Election Date Albania’s political confusion worsened on Thursday after the President set a fresh date in October for disputed local elections, due this weekend - which the Prime Minister refused to consider.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

Zyhra and Halil Gjapi were homeless for four months and lived at the doorway of an apartment block in Tirana after the government bulldozed their house in 2014.Photo: Ivana Dervishi

Flori Protoduari shows one picture of his son captured by the police during the rallies against the government project Tirana’s Outer Ring Road. Photo: Ivana Dervishi.

raj added, as he sat in front of the TV screen listening to the speeches of MPs in parliament.

To build the Levan –Tepelena highway, in 2009 the government expropriated the land of 64 families only in the village of Hekal. Agur Agaj says that the government owes him a small sum amounting to 1200 euros, but there are families in the village that are owed more.

Queried by BIRN about the expropriations in Hekal, the Albanian Road Authority said it has sent another request on May 12thto the Commission for the Expropriations at the Ministry of Infrastructure and Energy.

“The delays have been caused due to the fact that when the expropriation happened, these properties had not been registered in the land register,” it said.

Seven months of protest A few hundred meters away from the Gjapi’s now demolished house, a new ex-

pansion of the Tirana’s Outer Ring Road was greeted with protests this fall.

One of the protestors taking to the streets is 50 years old Lindita Protoduari.

She and her husband own a building with a coffee shop in the ground floor and an apartment above, which has been earmarked for demolition.

Lindita struggles to walk after breaking her leg during one of the many rallies she and her neighbors organized during the last seven months against the road expansion project, which has also been marred by serious corruption allegations.

“I was imprisoned twice and had my leg broken by the police. We have that on video, police dragged me for five meters,” she told BIRN. “I have my rights, they can demolish the house but should pay a fair price as compensation,” she added.

Lindita and her husband Flori never had it easy. Flori Protoduari, 60 years old, originally from the city of Berat, was raised in the mountainous and remote re-

gion of Skrapar, where his family was interned in gulag camp, during Albania’s former Stalinist regime of late dictator Enver Hoxha. His father was imprisoned at that time. Lindita had her own father imprisoned in the infamous prison of Spac.

She laments the family’s torments have not ended with the collapse of the regime.

The couple moved to Tirana in the early 90’ and made ends meets by trading merchandise on the streets of Tirana. The bought the land in 1997 and first erected a kiosk. With the revenues from the kiosk they build up their business and their home.

Eight months ago topographers from the Albanian Road Authority showed at their doorstop and put a red cross on the building, which mean that it was earmarked for demolition.

“One day a topographers and some engineer popped up and put a cross on the house, like we were in a fascist state,” Flori recalled. “We ask for market price as compensation,” he added.

However, the amount of money they will receive in exchange for their property is not the only worry the Protoduari’s have. Their son Dorian has been detained during one the rallies against the road project and sits in prison awaiting trial. They also complain that the road expansion project has negatively affected their business, cutting in their livelihood.

“They accuse my son of clashing with the police, but look at the photo, he is doing nothing of the king,” said Lindita, while showing a photo of the arrest on her mobile phone. “They cut the trees, took out the streets lights, don’t clean the roads; it has become like Kabul,” she lamented, adding that they neighborhood has become unlivable due to the construction.

last attempt by President Ilir Meta to persuade party leaders to resolve the political crisis in Albania caused by the opposition refusal to participate in scheduled local elections broke down on Thursday, after the Prime Minister, Edi Rama, refused to attend a meeting. After the failure of the meeting requested by the President, Meta said he was setting a new date for the local elections, due on June 30.

Meta said he had now decided that the local elections should be held on October 13. “This is the earliest date to organize inclusive local elections,” he explained.

Prime Minister Rama refused to agree, however. “June 30 is the only election date,” he said on Twitter.

Meta, who was elected President with Socialist Prime Minister Edi Rama’s support in 2017, is now under a formal impeachment procedure started by the Socialist-controlled parliament over his controversial decision to cancel the local elections. Rama has insisted the elections must go ahead as planned.

On Wednesday, Meta formally invited party leaders for negotiations over the crisis, announcing that he would “wait for the Prime Minister from 5am to 1pm”. But Rama promptly refused the invitation, saying he was busy in the local election campaign.

Albanians on Sunday will vote for new mayors and local councils. However, the main opposition Democratic Party is boycotting the elections, citing alleged collusion between the Socialist Party and organized crime networks.

In 31 out of 61 municipalities, there is just one Socialist candidate competing with no rivals. In the rest, some independent or small party candidates are standing.

Fears of violence have increased as the government claims the elections must go forward while the opposition insists they have been cancelled.

Police have referred two mayors for prosecution for “electoral crimes” for having said they will stop any elections from taking place in their respective municipalities.

Opposition supporters have started a campaign named #edheune (Me Too), offering themselves voluntary to be imprisoned, with some claiming that the country is being returned to its dictatorial past.

Government supporters have started a rival campaign, called #UneVotoj (I Vote), apparently hoping that a good turnout might help the elections appear legitimate.

20

June 2019

INVESTIGATION

Albania TV channels sell ‘news’ spots during elections Several TV stations in Albania are openly offering to run ‘news’ items and interviews with parties or candidates in elections for a given price – despite the huge damage this does to the media’s credibility, BIRN can reveal.

VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANA

T

V channels in Albania have declared their latest election campaign pricelists, with a number of them offering spots for paid appearances on editorial programmes, despite the electoral code explicitly banning broadcasters from running election propaganda as news content.

Seven TV channels in Albania have informed the Central Electoral Commission, CEC, of their advertising pricelists, with five of them – News 24, Report TV, A2 CNN, Fax News and ABC News – offering products and services ranging from “paid news” to “special profiles” or just “mentions” on TV shows.

Under the pricelists, an invitation to participate in a televised debate costs several thousand euros – and is the most costly “product” on sale. Election candidates that accept to pay participate in TV shows along with established opinion makers to impress their voters.

TV stations must declare their pricelists to the CEC before election campaigning starts, and did so in expectation of local elections on June 30. However, it is not yet clear whether Albanians will get to choose new mayors and town councillors on that date, after President Ilir Meta cancelled the polls.

Albania’s electoral code prohibits TV stations from running election propaganda as editorial content and has strict criteria on the amount of paid advertisements that political parties can buy. Networks are also obliged not to discriminate in terms of price toward certain political subjects.

The election code also contains detailed regulations on news content, on offering equal time to competing parties, and bans broadcast of political propaganda on “news shows”.

During campaigning, the CEC then monitors television broadcasts, and has the authority to impose fines.

The rules, imposed in 2003, were designed to encourage more professional media reporting in, and on, elections.

But they have not discouraged some television stations from informing the CEC that their editorial content is effectively for sale – a phenomenon experts see as deeply concerning.

AfrimKrasniqi, director of the Institute for Political Studies, told BIRN this practice flagrantly ignores the media’s responsibility to its viewers and readers as well as the values of the media’s political independence.

Koloreto Cukali, head of the Albanian Media Council, a NGO based in Tirana, said such pricelists are symptomatic of the media environment in Albania in general.

“There is nothing new here,” he told BIRN. “News fabricated by political parties, the government or by the municipality of Tirana are a year-round practice, not limited to election campaigns,” Cukali said.

“It simply shows that a large part of the media has for a long time not served the public but those who pay most. The paradox is that such media live on thanks to an audience that they have betrayed,” he added.

Channel bosses defend sales as normal: Some administrators and journalists at the networks that submitted prices for participation in their shows said it had all been a mistake, and that the pricelists

would be withdrawn.

Others were surprised by the question, and said selling airtime was normal business practice.

Ylli Rakipi, who directs the talk show “Të Paekspozuarit” [“The Unexposed Ones”] on News 24 channel, said he was unaware that invitations to participate in his show were put on sale by his channel for 5,000 euros.

Asked about the “price”, Rakipi condemned the practice as a violation of media freedom. “I do not do such shows,” he said.

News 24, the channel hosting his show, acknowledged the mistake and sent another price list to the CEC on which his show and “Dritare”, another political talk show, were no longer listed.

But the channel was still offering interviews with candidates, live broadcasting of the election campaign and candidates’ profiles for up to 3,000 euros.

Artur Zonja, editor-in-chief of ABC News, whose TV station offered 15 minutes of interview time in the studio for 3,500 euros, said the issue of payment was not that relevant to the work of journalists.

“It doesn’t matter if it [the airtime] is paid for or not; the journalist will still ask the [same] questions,” he said.

Elert Yzeiri, editor-in-chief if A2 CNN, denied that the channel’s editorial content

was for sale, and said the price published on the CEC website for a “mention on each show” or for “a [whole] segment on each show” was for advertising space and was not related to the shows. “[Our] editorial content is untouched because for us, editorial independence is very important,” he said.

Carlo Bollino, owner of Multiscreen SHPK, the company that runs Report TV and Shqiptarja.com newspaper, said his paid-up space was clearly identified as such.

Not a new practice in Albania: Sale of news space or of participation on talk shows during election campaigns is nothing new in Albania.

An investigation published by BIRN in 2017 showed how some television stations were openly advertising sales of time on their news and political talk shows to candidates running to be MPs or mayors.

While such practices have been condemned, the five television stations mentioned earlier had similar offers for this year’s electoral campaign.

Krasniqi, from the Institute for Political Studies, said it also poses serious questions about the finances of election campaigns and the source of the money used for such products.

“Clearly, vote buying doesn’t occur only in remote areas or countryside bars but also in shiny television studios of Tirana,” he said.

According to Cukali, channels offering such products should at least inform the public that they are seeing adverts, not journalistic work.

June 2019

21

Rights Mission Tells Albanian Politicians to Stop Attacking Media A mission comprising seven well known media freedom organisations has called on politicians on all sides in Albania to stop harassing and denigrating journalists and media that they do not control.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

S

Albanian TV network microphones at a press conference in Tirana. Photo: BIRN

He also said this practice undermined the media’s ability to criticise politicians, parties or mayors and damaged the chances of financially poor candidates to voice their views and programs.

CEC spokeswoman Drilona Hoxha told BIRN that by law, the media is obliged to separate news content from election propaganda and should also inform the public if a broadcasted product was prepared by its journalists or by PR agencies.

However, some media directors contacted by BIRN didn’t have such concerns.

“There is no need for that,” Artur Zonja from ABC News said. He said his shows already “guarantee that the questions will be of public interest”, which was the main thing.

“We guarantee, for example, that if a mayor comes on [the show], we will hold him accountable for any unrealised promises whether he has paid [to be on the show] or not.”

Kasem Hysenbelli from Fax Media News said that such discussions were irrelevant in the current campaign, as the opposition is boycotting the elections, but added such conduct is normal. If two candidates were invited onto the same talk show, he suggested, “both would have to pay [to be on it].”

Yzeiri from A2 CNN promised that any paid-for promotion time on his station would be clearly separated from editorial content, as requested by law.

“We will respect the CEC rules on broadcasting ads,” he emphasised, insisting that what the station’s pricelist listed as “editorial content” was separate from shows.

Koloreto Cukali, head of the Albanian Media Council, a NGO based in Tirana, said such pricelists are symptomatic of the media environment in Albania in general.

“There is nothing new here,” he told BIRN. “News fabricated by political parties, the government or by the municipality of Tirana are a year-round practice, not limited to election campaigns,” Cukali said.

“It simply shows that a large part of the media has for a long time not served the public but those who pay most. The paradox is that such media live on thanks to an audience that they have betrayed,” he added.

even international rights organisations have urged politicians of all sides in polarised Albania to stop their smear campaigns against journalists, and have urged the authorities to fully investigate recent unresolved attacks on reporters. They also urged the media community to show solidarity and report cases of threats and intimidation.

In Tirana on Friday at the end of their three-day mission, the organisationscriticised both Socialist Prime Minister Edi Rama and opposition Democratic Party leader LulzimBasha for their verbal attacks on the media.

“During meetings with journalists, the delegation was informed that Prime Minister Rama constantly refers to them as ‘garbage bins’. Likewise, the leader of the opposition, LulzimBasha, refers to media as ‘captured and bought,’” said FluturaKusari, from the European Centre for Press and Media Freedom.

“Such language denigrates journalists and makes them appear a legitimate target for aggression in the eyes of the public, increasing the risk of threats or violence against them,” she added.

The mission said that Rama had promised to stop using the term “Kazan” for journalists, meaning garbage can, following their request.

“We are deeply concerned by an increase in smear language against journalists by politicians because this conduct opens the way for threats and harassment,” Sarah Clarke, from Article 19, said.

“We are also concerned about self-censorship and are shocked by the close relationship between politicians and media owners,” she added.

The organizations repeated concerns about the initiatives of the Albanian government to change media laws and introduce mandatory registration requirements for online media and create an administrative body with the power to fine and shut down online media.

“We consider that these measures attempt to introduce state regulation of

online media, which is contrary to international best practices on self-regulation and would have a detrimental impact on freedom of expression,” the statement reads.

They also expressed concerns about the lack of regular press conferences by politicians and the practice of producing pre-packaged materials that later are presented to the public as “news”.

“During election campaigns, such as the one currently taking place, journalists are prevented from covering campaign events and are instead provided with prepared material that they are expected to use,” the statement reads.

Press offices of various government institutions and various political parties in Albania have in recent years developed their own fully fledged television studies, while rallies during electoral campaigns are increasingly “reported” by the parties’ own camera crews.

In several cases, journalists or activists have been banned by bodyguards from independently reporting from such events. Instead of live reports, television station are offered a feed from party press offices.

The mission also noted that the Mayor of Tirana, Erion Veliaj, who has been accused of censuring the media and pressuring journalists, refused to meet the delegation. Veliaj has his own video production organisation that produces content aired on different television stations.

“We are concerned that Albania, a democracy, a member state of the Council of Europe and the Organization for Security and Co-operation in Europe, OSCE, and a candidate country for the European Union, is not living up to its obligations to guarantee and safeguard freedom of expression,” the mission said.

The organisations taking part in the mission were the European Centre for Press and Media Freedom, ECPMF, Article 19, the Committee to Protect Journalists, CPJ, the European Federation of Journalists, EFJ, the International Press Institute, IPI, Reporters Without Borders, RSF and the South East Europe Media Organisation, SEEMO.

From Left: Oliver Vujovic – SEEMO, Attila Mong – CPJ, Flutura Kusari – ECPMF, Sarah Clarke – Article 19 and Scott Griffen – IPI, in Tirana on June 21. Photo: SEEMO

22

June 2019

NEWS

Gangster’s Leaked Revelations Deepen Albania Govt’s Woes Leaks of taped conversations between a notorious underworld figure and Socialist Party officials have added to the embarrassment of the government, highlighting apparent links between ruling party officials and crime gangs.

Albanian PM Vows to Sue over Leaked Tapes ‘Blackmail’ Albanian Prime Minister Edi Rama vowed to sue a German journalist, claiming he is being blackmailed by the publication of intercepted conversations allegedly implicating his ruling Socialist Party in abuses of office.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

The Avdyli brothers shown in an archive photo collage.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbanian opposition Democratic Party leader Lulzim Basha on Wednesday repeated calls for Socialist Prime Minister Edi Rama to resign, after new leaks from prosecution files shed fresh light on the involvement of a notorious crime network in the Socialist Party’s victorious 2017 election campaign.

The prosecution said it had opened an investigation into a breach of state secrets. The government has not yet commented on the case.

Earlier on Wednesday, the German tabloid BILD published six eavesdropped phone conversations from a file known in the media by its number, 339, apparently leaked from the Albanian prosecution.

In the conversations, AstritAvdylaj, a notorious underworld figure from Shijak in central Albania, and who was arrested on October 2018 on drug trafficking charges, is heard discussing the forthcoming elections with two Socialist Party mayors and several other Socialist officials.

Two of the conversations suggest that Avdylaj proposed to organise support to get Ilir Ndraxhi elected as a Socialist MP for the Durres area.

According to the conversation, Avdylaj had pushed several key figures from the party in Durres region to get Ndraxhi on the Socialist list, promising to work hard to obtain a good election result for him. Ndraxhi was placed fourth on the party list for Durres and duly became an MP. In another conversation, Avdylaj is heard ordering the director of the Durres water utility company to provide him with a list of its employees and annotation of who among them might be supporters of the opposition. The purpose of the list, according to Avdylaj, was “to shake them a bit”.

“They will give me their votes or they will go home,” i.e. be sacked, Avdulaj is heard say-

ing, while the director assures him: “The list is ready.”

After the publication of the tapes, LulzimBasha, head of the Democratic Party, said: “The country needs a political solution that includes the dismissal of the illegitimate Prime Minister Edi Rama.”

Rama has not yet commented on the case, but his spokesperson referred BIRN to a statement by Ulsi Manja, a Socialist MP, who claimed the prosecution file was being “misused for political gain” and called for an investigation into the source of the leak.

“If an electoral crime has occurred, the prosecution should finish the investigation as soon as it can, and to hold to account anybody who has broken the law,” Manja said.

The Temporary General Prosecutor, Arta Marku, said in a press release that the leaks were “not verified and not investigated information” to be used “for contaminating public opinion” or “traded … for petty benefits”.

Separately, the Office of the Serious Crime Prosecution said it was investigating the leak.

Police closed in on a vast crime network last October, arresting dozens of people. The gang based in Shijak is accused for international drug trafficking, mostly to Germany.

They had been eavesdropped for more than two years. The investigation discovered not only a network of drugs smuggling but also the involvement of various officials. Two of the arrested persons in the October operation were former Socialist Party MPs, both accused of corruption. One was then the director of the prison system.

Since then, leaks to the media and to the Democratic Party have shown that the two former MPs were not the only Socialist officials linked to the drugs gang. Several other Socialist officials, including mayors and MPs, were also found to be in close contact with the band.

The conversations leaked on Wednesday reveal a whole new level of involvement by the group in the 2017 elections, which Rama and the Socialist Party won.

lbanian Prime Minister Edi Rama claimed on Monday that he is being blackmailed by the publication of prosecution-intercepted conversations that are alleged to highlight widespread violations by scores of Socialist Party officials during local elections in the Dibra municipality in 2016.

In a series of messages on Twitter, Rama said he will sue Peter Tiede, a German journalist who published the leaked conversations in the German newspaper Bild.

“I decided to sue this journalist in German courts and in that blessed country,” Rama said in one Twitter post, hours after new 16 intercepted phone calls were published by Bild in German and English, and the audio was posted on Tiede’s Facebook page in Albanian.

Several of the intercepted conversations involve Socialist Party MPs, a minister and several public administration officials, along with a local businessman, and appear to demonstrate that there was a wide-ranging campaign of vote-buying and voter intimidation.

The intercepted calls include a school director threatening he will fire teachers who do not show enthusiastic support for the Socialist Party and a police officer acknowledging he misused his position to block buses full of opposition supporters from reaching polling stations.

In one of the conversations, Prime Minister Rama is heard asking a Socialist Party official called Arben Keshi for an update on the ongoing local elections.

Keshi, whose name appears in most of the conversations allegedly discussing vote-buying, informs Rama that he believes everything is going as planned.

According to Bild, Keshi was a police officer at the centre of the Socialist Party’s illegal operation in Dibra.

Rama confirmed that the conversation between him and Keshi was

Albania Prime Minister Edi Rama. Photo: EPA.

genuine, but denied any wrongdoing, insisting that Keshi was not a public official during the elections, just a Socialist Party supporter.

“I do confirm this conversation and I would do it again,” Rama wrote on Twitter. “AK did not work in the police force back then,” he added.

Apparently based on this detail, Rama said he would sue Bild journalist Tiede.

Albanian officials have accused Tiede, among other things, of having received bribes from the opposition Democratic Party and of publishing the leaks to damage Albania’s hopes of opening membership negotiations with the EU. The leaks published on Monday were the second tranche of intercepted conversations recorded by Albania prosecutors allegedly showing close collaboration between crime networks and the Socialist Party.

Earlier this month, Bild published another batch allegedly showed how the boss of a drug-trafficking ring in central Albania had pushed a favoured person to become a Socialist Party MP in the 2017 general elections, and how he had collaborated with public officials to threaten public employees to vote for the Socialists, who won the elections.

Earlier this year, two joint investigations by BIRN and Voice of America showed how police probes into drug smuggling had exposed organised crime networks’ involvement in the Socialist Party’s campaigns for the 2016 local elections in Dibra and the 2017 general elections, and how the investigations continue to drag on without charges.

June 2019

23

NEWS

Albania Parliament Declares Decree Scrapping Local Elections Invalid MPs loyal to Albania’s embattled Prime Minister, Edi Rama, have backed a resolution calling the President’s decision to cancel the June 30 local elections invalid.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

A

lbanian MPs loyal to Socialist Prime Minister Edi Rama adopted a resolution on Thursday declaring President Ilir Meta’s decision to cancel the local elections due on June 30 invalid.

About 100 out of 110 MPs present in the chamber on Thursday backed the resolution, which calls on public institutions to continue working in order to permit the local elections to take place on June 30 as planned. The resolution was prepared by the ruling Socialist Party.

President Meta called off the local elections, citing a planned opposition boycott and calling for compromise between the ruling Socialists and opposition parties.

The resolution called the presidential decree is “absolutely invalid” and said it breached the President’s constitutional and legal competences, “and as such, should be considered null and as if it never existed”. Rama has vowed to seek the dismissal of the President, and while the resolution is not part of formal procedures to dismiss him from office, the fact that it

Albania Parliament on 13 June 2019. Photo: Gent Shkullaku/LSA

received the support of 100 MPs is seen as a test of strength.

The opposition MPs relinquished their parliamentary mandates in February, claiming that parliament was illegitimate.

However, most of their places have since

been filled by rebels from their own parties. The question is whether these rebels will also back a push by Rama to remove Meta from office.

Under the constitution, the President can be removed if it is proved that he has

“seriously breached” the constitution.

But this requires the support of twothirds of all MPs in parliament, or 94 MPs in total. However, even if Rama obtains the support of parliament to oust Meta, he still also needs a Constitutional Court decision to validate the procedure – and the court is currently unable to issue any decisions because many posts on it are vacant. The opposition has refused to field candidates for the local elections, leaving the Socialist Party candidates with no competition in most of the 61 municipalities. A few independent candidates and small parties are running in some municipalities. Another problem is that votes must be counted by cross-party representative groups, while the opposition boycott leaves the Socialists in full control of the process.

Since Meta issued his decree cancelling the elections, the few remaining opposition representatives in the Central Electoral Commission have refused to act, and the latest meetings had been attended only by Socialist Party representatives.

Rama, meanwhile, insists the elections will go ahead and be legitimate, despite the lack of competing candidates.

Albania Opposition Leader Faces Money Laundering Charges Opposition leader LulzimBasha says money laundering allegations over a lobbying contract in the US – first revealed by a BIRN investigation – show the prosecution service has been turned into a government weapon.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

The leader of Albania’s opposition Democratic Party, Lulzim Basha, has been ordered to appear before prosecutors on Monday to answer questions in a case related to payments that his party made to US lobbying firm Muzin Capitol Partners that were not declared in Albania.

Two other members of the Democratic Party, Arben Ristani and Ilir Dervishi, have also been summoned.

Prosecutors say they have identified “elements” of money laundering and falsification of state documents during their initial investigation.

The case was first revealed in November 2017 by a BIRN investigation, which showed that the Democratic Party had paid around 825,000 US dollars for two lobbying contracts in the US but had only declared a fraction of this sum to the Central Election Commission, CEC. Most of the payments were made through an offshore company named Biniatta Trade for Muzin Capitol Partners.

Following the news about the charges

being brought against him, Basha told supporters on Facebook that prosecutors were being misused by Socialist Prime Minister Edi Rama. Basha also questioned why the same prosecutors had not acted on scores of allegations concerning Socialist Party finances.

“Albanians are now seeing the true face of the politicised prosecution of Edi Rama: an institution that protects Rama and other corrupt officials and works only to fight the political enemies of the regime,” Basha wrote on Facebook.

The investigation into Basha comes amid continuing anti-government protests in Tirana, which Basha has been leading. Thousands of people have taken to the streets since February, calling for the resignation of Rama and his ruling Socialists over allegations of corruption.

Albanian parties and politicians have spent millions of dollars over the years on lobbying firms to get US support, especially during elections. The sums spent are routinely exposed under the terms of the US Foreign Agents Registration Act, which obliges lobbyists for foreign inter-

Albanian opposition leader Lulzim Basha addressres a crowd of anti-governtment protesters.

Photo: EPA/Malton Dibra

ests to register and declare their earnings.

Albanian parties have also been obliged to declare their expenditure since 2012.

Since then, several discrepancies have appeared. In 2016, an Albanian American named Bilal Shehu pleaded guilty to helping funnel 80,000 dollars in foreign contributions to President Barack Obama’s joint fundraising committee in 2012, so that Rama, then opposition leader in Al-

bania, could attend an event and have a photo opportunity with Obama. The origin of the money paid in this case remains unresolved. The Socialist Movement of Integration, the third largest party in Albania, paid about 267,804 US dollars for lobbying services in 2016, but only declared a third of the sum to the CEC. No investigations were conducted into that case.

24

June 2019

Albania’s current disarray is rooted in its failure to come to terms with its bloody past – which has created a climate of cynicism and impunity that is still eating the soul of the nation.

Opinion

Unpunished Crimes Lie Behind Albania’s Present Crisis GAZMEND KAPLLANI | BIRN | CHICAGO

A

lbania is flirting with political impasse. It is difficult to even tell a coherent story of how and why. I believe, though, that the source of the recent absurd crisis lies primarily in the fact that Albanian political parties have stopped representing the interests and needs of the Albanian citizens.

They “represent”, in major part, the interests and whims of their autocratic and kleptocratic leaders and the cronies who surround them. The opposition and the government live today in totally different worlds, while the President of Albania (who has co-governed with both and whose wife “owns” half of the opposition), is on the verge of becoming a political joke – though political jokes in fragile democracies usually turn into political tragedies.

There is no doubt that the Albanian society has made tremendous progress in these last 30 years. It is a real miracle that Albanians were able to survive the cruelest Stalinist regime in Eastern Europe, which destroyed the country’s very fabric.

Today they dream of joining the EU, mainly because they want to overcome, once and for all, the haunting ghost of total isolation from the rest of Europe in which they lived for almost half a century, during the Cold War. But at the same time, 30 years after the fall of the Stalinist regime, political rivals in Albania still see each other not as political adversaries with whom they should fiercely compete, following some democratic norms, but as enemies who have to be annihilated by all means.

The crisis of democracy in Albania these days should be seen also as part of the same serious crisis taking place in Europe and worldwide. In Albania, a still fragile democracy, the global crisis of democracy is perhaps reflected in its sorest consequences.

Aside from the purely political dimension to this crisis, however, Albania has to face a deep moral and existential problem linked to the concepts of justice and memory.

For the last 80 years, either under totalitarianism or under pluralism, the political life of Albania can be told as the painful story of a continuous crime without punishment. This, in turn, has engendered a prevailing moral nihilism and cynicism that is eating away at the soul of the nation. It is remarkable that in Albania the

The former Sigurimi HQ in Tirana, now the Museum of Secret Surveillance. Photo: Wikimedia/Bes-ART.

victims of the totalitarian regime – some of whom are still searching for the graves of loved ones executed by the former regime – never took revenge on their persecutors.

If bloodshed was avoided in Albania, it was because of a transcendent act of forgiveness. But at the same time there was not what the French call Le devoir de mémoire – the moral duty to remember the past in order to draw political and moral lessons for the future.

The dominating narrative after the fall of the regime, that “we were all both persecutors and persecuted”, paved the way to equalizing perpetrators and victims and, as a consequence, to moral nihilism.

The post-totalitarian political bodies that were meant to address the crimes of the regime were often led by people who had been part of that same system. While they often unleashed campaigns of hysterical and ludicrous anti-communism, they showed no real interest in seriously dealing with a complex and painful past.

Albanian citizens today still do not have free access to the archives of the infamous Sigurimi, the secret police of the communist regime. Albania never established a Truth and Reconciliation Commission for

the period of totalitarianism.

Albania is perhaps the only nation among the former-communist countries where people who should have been excluded from political life are sitting as MPs in the parliament, still bragging about how proud they were to serve a criminal regime, as Spartak Braho, a Socialist Party MP, does to this day.

Albania is possibly the only former-communist country where a former gulag chief of police, Edmond Caja, who led the bloody repression of the uprising of political prisoners in Qafe Bari in 1984 (one of the most fearsome Albanian gulags), publicly threatens and smears victims and survivors in 2019.

Moreover, his vicious slurs are published in major daily newspapers like sensational news in order to entertain the audiences. Albania is the only country among the former-totalitarian countries where the widow of the dictator Enver Hoxha, one of the cruelest dictators in modern European history, can comfortably appear on the front page of a major newspaper, insulting those who dare to investigate the crimes of the regime.

It’s not just sheer coincidence, I believe, that everything that I mention is hap-

pening as the political crisis is deepening.

There is an organic link between the political and the moral disarray of an entire society, which feels that the perpetrators, under totalitarianism or under pluralism, are never brought to moral and institutional justice.

We were not all persecutors and persecuted. Some were perpetrators and some others were victims. Some were the executioners and others were the executed.

Slogans like “We are all victims and perpetrators”, regarding the totalitarian political past, and, “We are all corrupt and victims of corruption”, regarding the kleptocratic political present, are ruled by the same nihilistic logic.

They end up eliminating all sense of individual responsibility, rewarding the perpetrators and turning impunity into a political way of life.

Albania needs moral and institutional justice in order to reconcile with itself.

Without this, a culture of dialogue and bipartisan cooperation will never take root in the political life of the nation. Lack of justice is what is leading to a rampant moral nihilism and surrender that is turning all the successes of our society into dramatic failures.

June 2019

Analysis

25

The decision to again delay opening accession talks with Albania and North Macedonia is not only a betrayal but a mistake – as Europe’s own security depends on a stable southeast.

EU Policy of ‘Containing’ Balkans is Dangerous Illusion JASMINMUJANOVIC, | BIRN |

T

he decision of the European foreign ministers’ meeting to again delay the start of EU membership negotiations with Albania and North Macedonia on June 18 was disappointing but hardly a surprise.

No one who has followed the discussions within the EU, and especially the rhetoric coming from France and The Netherlands, expected either Skopje or Tirana to receive a green light to begin formal membership talks.

Some remain hopeful that, in October, North Macedonia, at least, will be permitted to begin negotiations – but hardly anyone believes Albania will receive similar news at that juncture.

France and The Netherlands – the two states most responsible for this delay – have not only opted to again ignore the recommendations of the European Commission but have chosen to subordinate a key pillar of the EU’s foreign policy – its relationship to its most immediate neighborhood – to the nativist and short-sighted attitudes of their domestic political classes and voters.

But the French and the Dutch are not the only ones to blame. Although German Chancellor Angela Merkel has come out strongly in favor of the North Macedonian bid, the German parliament was decidedly lukewarm about opening negotiations.

Indeed, it has fallen to a bizarre amalgam of the EU’s East and Central European members, plus Italy, including illiberal outliers like Poland and Hungary, t o o p e n l y c h a m p i o n c o nt i n u e d enlargement in the Western Balkans.

This bloc may have its own, not entirely benevolent, reasons for supporting the Western Balkans, but they are nevertheless advancing a policy that is at least consistent with what Brussels and the member states have maintained for nearly two decades as the foundation of the EU’s policy towards the region.

Since the 2003 Thessaloniki summit, the EU has insisted not merely on an opendoor policy towards the Western Balkans but has often characterized the region’s inclusion into the bloc as a historical inevitability.

That millennial argument was always ill advised, precisely because it served to obscure the EU’s often incoherent and languid approach to dealing with the lack of

substantive political progress in the region, especially since the 2008 financial crisis.

But it was comforting and convincing to many ordinary citizens in the Western Balkans – and hope is a powerful commodity. That is, it was, until the likes of France and The Netherlands turned that rhetoric and policy on its head.

Now, the EU’s approach the Western Balkans appears to have shifted, from “membership is inevitable” to “membership is improbable”. That is no small change. It is a reversal that can only be interpreted as betrayal, especially by those in the region genuinely committed to the broader Euro-Atlantic agenda, like the current government in Skopje.

The anti-enlargement camp in France and The Netherlands is unlikely to care.

After all, if they cared for the opinions of the Western Balkan public, they would not be taking this position in the first place.

But this is not merely a matter of fairness – a concept that has never counted for much in politics anyway. The real issue is that French and Dutch policymakers, and many of their fellow travelers in the other capitals, seem believe that the EU can switch from a policy of enlargement to so-called “containment” in the Western Balkans and suffer no real cost.

This is a dangerous illusion.

The patrimonialism and criminality

that still characterizes many of the Western Balkan polities cannot be artificially amputated from the core of the EU, no more than the EU was able to stem the Middle Eastern migration crisis through a medieval border regime.

These are fantasies that populist politicians sell to infantile mobs; it is not sober policymaking.

The whole purpose of the EU’s post-2003 policy in the region was rooted in the recognition that the bloc’s own security and stability depended on transforming the southeast of the continent. In practice, the EU often struggled to live up to its own ideals. But at least the theory behind the policy was sound, even if its execution was lackluster.

What France and The Netherlands are advancing now does not even make sense in theory. It is foolish to believe that the EU can wash its hands of the Western Balkans – either through explicitly rejecting the region, or, as appears the current course, by stringing along its peoples and leaders indefinitely.

Both approaches will have the same outcome: continued mass emigration towards the EU and the West by ordinary citizens, and worsening political dynamics for those left behind – resulting in inevitable security externalities for the EU. Worst of all, both scenarios will strengthen the hands of Russia, China,

Turkey and other malign foreign actors, already active in the region, and keen to cause chaos for Brussels and Washington in this strategically vulnerable area.

Each of these factors, and their sum, will inevitably create a multiplicity of crises for the EU. The Western Balkans will remain a part of the European mainland, nudging against the EU’s borders. Fences, walls, and travel restrictions will never change that – as a previous generation of European leaders knew. And ceding the region to the likes of Moscow and Ankara is simply a self-inflicted wound on the EU’s part.

Of course, no one claims the “Western Balkan Six” – Bosnia, Serbia, Montenegro, Kosovo, North Macedonia, and Albania – are ready for membership today. It is doubtful whether any of them will be ready in a decade’s time. But the accession process provides a vast framework to stabilize, reform, and transform the region.

However imperfect, it is the best scaffolding we have available to buttress the crumbling edifice of the state-building and democratization project in the Western Balkans.

If the EU allows the region to collapse in on itself – either through intentional or benign neglect – the resulting cloud of pandemonium will quickly wash over all the real and imagined borders on the old continent.

26

June 2019

INVESTIGATION

UK Drug Gangs Recruit in Albania’s Remote North Albanian crime gangs have come to dominate the cocaine market in Britain, drawing on illegal immigrants from the country’s remote, mountainous north where poverty is rife.

Graphic: BIRN

LINDITA ÇELA | BIRN | TIRANA

R

ecently released from a British prison, Kadri Dema has taken up nut farming on a small plot of land his family owns in the village of Patin, northeast of the Albanian capital, Tirana.

The remote mountain region and his family’s small white bungalow are a far cry from the piers and shoreline nightclubs of Brighton, the seaside resort town an hour’s drive from London where Dema was arrested in June 2016 and convicted the following year along with eight other Albanians, including his brother Izmir, of “conspiring to supply cocaine”.

26-year-old Dema is one of just over 6,200 Albanian nationals sent home from Britain between April 2015 and April 2019, the highest number of any nationality.

A disproportionate number of them are believed to be from three of Albania’s 12 counties – Shkodra, Kukes, and Diber, where Patin is located.

Speaking in April last year, Britain’s ambassador to Albania, Duncan Norman, said “60 to 70 per cent” of 726 Albanian inmates at that time in Britain were from these three northern counties.

Deeply impoverished, the region has become a rich recruitment ground for the Albanian crime gangs that now dominate the cocaine market in Britain.

“They left like everybody else,” Dema’s mother, Kujtime, said of her sons. “They told them there’s work and they paid to get there,” she told BIRN. Eight of the nine convicted in Dema’s case were in the UK illegally, the BBC reported.

Small group with big impact British authorities continue to be concerned about the role played by Albanian crime gangs in the UK drug trade.

In June 2017, the annual report of the UK National Crime Agency identified Albanian gangs as exerting “considerable control” over drug trafficking in the country.

“It is a small (group) in number, but big in impact,” the Agency’s deputy director, Matthew Horne, told the BBC. The 2017 report showed that crimi-

nals from the Balkans were forming “direct relationships” with Latin American cocaine suppliers.

In 2017, there were 726 Albanian nationals in British prisons, compared to 154 in 2010.

Contacts are key to finding new Albanian youngsters willing to work illegally in the UK. “The first one who left was MevlanDema; he is part of our clan,” said Kujtime.

“My sons told me that they secured jobs at a car wash there. Like everybody else, my sons paid and left, I don’t know how.”

Mevlan Dema was arrested along with Izmir and Kadri Dema in 2016 as the accused ringleader of the drug gang.

Mevlan was 34 years old at the time, but most of the gang were in their twenties. In a television show broadcast by British ITV looking at the work of the Brighton police, the gang was described as likely “controlling the drugs supply” in the city; some members, it said, displayed “potential for a really significant level of violence.”

Pellumb Nako, the former director of the border and migration department at the Albanian State Police, told BIRN: “The United Kingdom remains a destination for Albanian youth in the north [of Albania] as they have their connections there, they have people there.”

“It is precisely this diaspora that pro-

Photo: BIRN

Graphic: BIRN

vides support for these nationals” in entering Britain, he said.

Police sources in Albania say Albanians pay up to £10,000 to be smuggled into Britain.

Senior police officers, who spoke on condition of anonymity, said such crime gangs often targeted young Albanians as recruits because of the likelihood British courts will be more lenient if they are caught.

“Criminal groups usually utilize youths, who take the risk because of the lighter punitive measures,” said one officer.

‘He left as soon as he came back’ Kadri and Izmir Dema were both sentenced to three-and-a-half years in pris-

on, according to media reports.

Under Britain’s Early Removal Scheme, foreign nationals are sent home up to nine months before the halfway point in their prison sentence.

If prisoners agree to be removed voluntary, they can receive up to £1,500 from the UK government.

It is not known for certain whether the brothers were sent back under the scheme, but it appears possible given the timing.

Photos uploaded on now-deleted Facebook profiles in their names place the brothers in Tirana and Patin in the second half of 2017, when they would otherwise still have been serving time in Britain under their full sentence.

Kadri declined to speak to BIRN. Kujtime said Izmir had returned to Britain.

“He is in England; he left as soon as he came back,” she told BIRN. “He says he is OK and we talk time after time on Skype.”

‘Abandoned and impoverished’ Patin’s nearest town, Klos, is just down the road built under King Zog I, whose 11-year reign ended in Italian occupation in 1939 before Communist dictator Enver Hoxha turned Albania into a Stalinist state after World War Two. Locals complain bitterly about street lighting and water supplies. Most residents are elderly, surviving on cash sent home by children who emigrated.

“Be it because of the lack of road infrastructure, or the lack of drinking wa-

June 2019

27

Migrants, Refugees Beaten on Balkan Borders Migrants and refugees say they continue to face violence at the hands of police while trying to cross the Balkan peninsula.

MAJAZIVANOVIC AND ANJAVLADISAVLJEVIC | BIRN | BELGRADE AND ZAGREB

ter and irrigation, this region is abandoned and impoverished,” said BasirCupa, mayor of the Klos municipality.

In addition to the Early Removal Scheme, the British and Albanian governments signed an agreement in 2013 under which Albanian inmates in British prisons can be repatriated to serve out the rest of their sentence in their homeland.

But the uptake has been low. Latest figures from the UK’s parliament show that just 24 Albanian inmates have been transferred under the agreement.

Norman, the British ambassador, said the way sentences were ‘converted’ from one legal system to another meant some prisoners could face spending even longer behind bars.

“We are working closely with the Albanian government to amend the agreement and end what many prisoners see as an unfair practice,” Norman told BIRN. Call for asset seizures The ambassador has been vocal about Britain’s concerns over the growth of Albanian crime gangs on British soil, saying in October 2017 that the governments have discussed the seizure of assets invested in Albania. “There needs to be good cooperation with Albanian authorities,” he said at the time.

Albania’s interior ministry did not reply to BIRN questions.

The European Union, which Albania wants to join, has been critical in the pastof a perceived failure by Albania to go after the assets of organised crime groups and a preoccupation with apprehending the footsoldiers, not the bosses.

Fabian Zhilla, a lecturer on law and ethics at the Canadian Institute of Technology in Tirana and an expert on organised crime in the Western Balkans, said the fact such gangs were targeting young, disaffected Albanians represented a threat to the country.

“Many of them are not recognized as criminals in Albania,” he told BIRN, “but rather as emigrants who bring money and invest.”

I

t was supposed to have closed. But migrants and refugees from the Middle East, Asia and Africa are still crossing the Balkan peninsula en route to Western Europe. Many report brutality at the hands of the police.

In April this year, some 3,600 migrants and refugees – mainly from Afghanistan and Iran – were registered in Serbia, according to the United Nations refugee agency, UNHCR. Bosnia last year registered 25,000, though only 3,500 chose to stay in the country while the rest crossed quickly into European Union member Croatia.

No Name Kitchen, NNK, an NGO assisting migrants and refugees, says police violence is on the rise.

Between May 2017 and May last year, NNK recorded 215 reported cases of pushbacks by Croatian police to Serbia, of which 45 per cent involved physical violence.

Between May 2017 and December last year, there were 141 push-backs from Croatia to Bosnia, NNK reported, of which 84 per cent involved violence.

Croatian authorities denied police used violence against migrants and refugees, telling BIRN that such accusations were often made up. BIRN journalists spoke to a number of refugees and migrants in Serbia, Bosnia and Slovenia about their experiences with Croatian police. Most chose to be identified only by their first names.

Ahmed: ‘Nobody hears you’ “They make the music loud and start beating us, one by one. With sticks, electrical sticks…,” said Ahmed, a Moroccan who had spent the past month in a migrant camp in the small Serbian border town of Sid. Ahmed said he had tried several times to cross the nearby border into Croatia, running a gauntlet known among migrants and refugees as ‘The Game’, but had been turned back each time by Croatian police.

“I’ve been captured and they turn me back, beat me and turn me back,” he told BIRN. “They would come out from the car, one by one and they start, like that until you scream and nobody hears you,” he said.

Ali: ‘Police have no heart’ Ali and a group of friends had made it into Croatia from Bosnia in April and walked for six days in the direction of Slovenia.

“Police officers, they caught us and after that, they brought us in the police station and we were for four hours in the police station like a prisoner and after that… they beat us,” he told BIRN in the northwestern Bosnian town of Bihac, a hub for migrants and refugees trying to cross the Croatian border.

“Police have no heart. They don’t want

to see that the guys are human. It’s really horrible.”

Nue: ‘I don’t have a country’ Some of those BIRN spoke to said they were fleeing repression in their own countries. Nue, a Palestinian now also stuck in Sid, said: “My country, I don’t have a country because I am from Palestine… I have ID just to say I am from Palestine.”

Nue said that when he tried to cross the border, he was caught by the Croatian police. He pointed to a cut on his head.

“When he’s [the police officer] catching me, he does like this,” he said, imitating being beaten. “I have to just stay in the tent because maybe I have a problem in my head because [the beating was] very strong.”

Nue said he was now sleeping in the street. Another man, in the centre of Sid, said police were also violent towards his wife, who was nine months pregnant when BIRN spoke to the couple. “They don’t care if she’s pregnant or not,” he said. “There is no human qualities in them, you understand. I never seen such people.”

Muhamed: Old and new injuries Muhamed, from Tunisia, said he had been in Serbia for six weeks having been beating by police on the Croatian border.

“They done with you everything,” he said, and showed injuries he said were inflicted the day before by Croatian police.

Muhamed said he was beaten for 10 minutes and then sent back to Serbia.

“Everytime, doing this, everytime, look, this old and this new,” he said, pointing to the bruises and cuts.

Khalid: It was necessary In a migrant camp in Slovenia, Khalid, from Eritrea, said he had been deported back to Bosnia eight times.

“I came to Ljubljana by walk,” he said. “[Croatian police] deported me eight times – four times to [VelikaKladusa] and four times to Bihac. They beat us, and they take [our] phones. They make many things.”

Though he personally had not faced violence, Khalid said he knew of many others who had. “All the people now, they forget everything because they crossed the borders and also we have to tell them sorry, we cross your country… It was necessary to do it.”

Beaten around the legs In April, Swiss broadcaster SRF and the crew of the TV programme “Rundschau” spent three weeks in the fields on the Bosnian-Croatian border speaking to migrants and refugees in the moment after they were

turned back by Croatian police. “I was literally running after these people when they came down [after being deported],” SRF journalist Nicole Vögele told BIRN. “I was aware that now what we really need is a full line of evidence.” In May, SRF broadcast a piece showing Croatian police pushing back migrants and refugees into Bosnia. Vögele said many sustained injuries to their legs from being beaten by police with sticks.

“Most of them were showing me the [lower] parts of the legs,” Vögele said. “Two days later, I asked them if they have same traces because just an hour after the beating, as you can imagine you can see a bit of red. But two days later it is clearly visible.”

In the SRF report, an Afghan family, including small children, spoke of bring stopped in the forest by Croatian policemen.

“They pointed their guns at us and said ‘Stop’. We were very scared and cried,” said the oldest of the children. When the family asked for asylum, the police officers laughed and said that they would be given “Bosnian asylum” – meaning that they would be deported back to Bosnia.

Injuries The Serbian-based NGO Asylum Protection Centre has also gathered extensive evidence of Croatian police brutality.In late April, RadosDjurovic, the director of the centre, said instances of violence were on the rise. The NGO has also gathered evidence of migrant families, including children, being starved and exhausted and illegally pushed back into Serbia by Hungarian police.

Police denial The office of the Croatian ombudsperson said it had acted in more than 50 cases concerning refugees and migrants.

The cases “often involve complaints on various grounds, including police treatment,” the office said in a written reply to BIRN. Most complaints concerned Croatian and Hungarian police.

“The complaints relate to various types of violence, from hits by hands and sticks to the bite of official dogs,” the office said. The local health centre in Bihac, in northwestern Bosnia, said it saw up to 10 cases of violent injuries each month, “but injuries are done by various subjects, i.e. the internal conflicts of migrants, third parties and / or police”. Croatia’s interior ministry said it had looked into all complaints of alleged coercive measures against migrants and that none had warranted further criminal investigation. “In all these cases, detailed field inspections were carried out in police administrations, and so far in none of the cases have been found that police officers are using forced means against migrants,” it told BIRN. The ministry stressed its respect for the fundamental rights and dignity of migrants and that it used “prescribed procedure for returning to the country from which they illegally entered into the Republic of Croatia.” “Migrants are most often falsely accusing police officers of violence, expecting such accusations will help them with a new attempt to enter the Republic of Croatia and continue their journey towards the destination countries,” it said. In Bosnia, a police spokesman in the Una-Sana canton, where Bihac is located, said police had not received any complaints of violence against migrants and refugees by Bosnian police.

28

June 2019

INVESTIGATION

Illumination of Serbia, Hungarian Style As ties between Belgrade and Budapest flourish, so too do the fortunes of a group of connected companies that have come to dominate the business of Serbian street lighting.

ANA CURIC AND BLANKAZÖLDI | BIRN | BELGRADE, BUDAPEST

R

elations between Serbia and Hungary could hardly be better, flourishing on the basis of what critics say are the shared authoritarian tendencies of Serbian President AleksandarVucic and Hungarian Prime Minister Viktor Orban.

But behind the politics, business deals are thriving too.

Since 2016, a group of Hungarian, Serbian and Slovenian companies have won public contracts worth more than 25 million euros to refurbish the street lighting in a number of Serbian towns and municipalities where the country’s ruling Progressive Party, SNS, was or still is in power.

An investigation by BIRN and Direkt36 shows that the companies that led the process are connected to businesspeople close to the inner circles of Orban, Vucic and Serbian Prime Minister Ana Brnabic.

The group includes Balint Erdei, a friend and former business partner of Orban’s son-in-law, Istvan Tiborcz, as well as Radovan Đumić, whose company Keep Light is prospering thanks to the public contracts it is winning, Dragoljub Zbiljić and Nenad Kovač, businessmen with links to SNS, and Mark Crandall, a former boss of Brnabic.

The arrangement has echoes of a scheme investigated by the European Union’s anti-corruption arm, OLAF, in which Hungarian public lighting was refurbished by Elios Innovativ, a company once run by Tiborcz and Erdei.

33-year-old husband of Orban’s eldest daughter, Rahel – and his friend Balint Erdei.

OLAF investigated 35 projects carried out by the company, and concluded that there had been “serious irregularities” and “conflicts of interests” in all of them, with “mechanisms of organised fraud” in almost half of them.

Hungarian authorities launched an investigation into the ELIOS case, but police said last year that they “had uncovered no crime.” The government, nevertheless, decided against invoicing the EU for funds originally earmarked to support the upgrade.

One of the irregularities OLAF uncovered was that the technical requirements and prior experience required under the tender “were often unnecessarily high and/ or not related to the subject of the contract”.

ELIOS was also often the only bidder, and when it did face competition, those companies often later appeared as subcontractors to ELIOS, raising further questions about the competitiveness of the bidding process.

Tiborcz cut his ties to ELIOS in April 2015 after OLAF began probing the lighting projects, but that did not stop him from debuting this year on a list of the 100 wealthiest Hungarians.

In 32nd place, Tiborcz is the youngest, with a fortune estimated at 35 billion forints (108 million euros).

‘No crime took place’ Hungary’s street lighting upgrade, which the EU had planned to help finance, began in the early 2010s.

Since then, dozens of Hungarian towns have started to switch to LED lighting, with the rationale that electricity costs would be reduced. The project didn’t live up to expectations, as Direkt36 reported, but this was not the only concern.

A lead role in the refurbishment was played by a Hungarian company called ELIOS InnovativZrt, established in 2009 and originally run by Istvan Tiborcz – the

Serbia calling Before Tiborcz and ELIOS parted ways, the company opened a Serbian branch in December 2014, a matter of months after Orban and Vucic, then Serbian prime minister, held their first joint government session.

BIRN/Direkt 36 asked both Vucic and Orban whether their warm political relationship had helped smooth cooperation between companies close to them and their political parties.

Vucic’s press chief replied that the president “does not decide on tenders, does not

Hungarian Prime Minister, Victor Orban and Serbian President, Aleksandar Vucic. Photo: BETA

deal with lighting.”

“There are legal procedures that need to be followed during the tender so if there are any suspicions about that, I ask that you address the questions to the institution that issued the tender call.”

Orban’s cabinet responded that “the Prime Minister does not deal with business issues.”

Soon after Hungarian ELIOS established ELIOS SRB, Tiborcz left the company, followed by Erdei seven months later.

However, in February 2016, ELIOS SRB was taken over by another of Erdei’s companies – Woody Holding, later renamed to Redwood Holding.

Besides ELIOS SRB, an array of businesses was established in Serbia to channel the public funds being spent on the lighting projects.

The BIRN/Direkt36 investigation found close links between the original ELIOS and four other companies – ELIOS SRB, ESCO ELIOS, ENEF-EnergetskaEfikasnost, and U Light, a Serbian branch of the Hungarian company of the same name.

Almost every Public-Private Partnership street lighting tender in Serbian towns since

2016 has been won by one of these companies, starting with Ada, a town in the north of Vojvodina.

There, a consortium created to bid for the contract in July 2016 included ELIOS SRB, Hungarian U Light Kft, ENEF Energetskaefikasnost, a private company called Energoinvest 023 and a 100 percent stateowned company, Odrzavanjeiusluge. A second bidder was rejected.

Odrzavanjeiusluge declined to answer how, as a state-owned firm, it came to cooperate with the group of companies linked to EliosInovativ and people whose businesses were under OLAF investigation.

Arpad Kosh, who was in charge of the LED project in the Ada municipality, told BIRN/Direkt36: “Serbian and Hungarian companies appeared as a group in the tender in Ada. As a new company, ELIOS SRB could not have its own experience, so a Hungarian company submitted its experience from Hungary.”

Ruling party connection Following Ada, these companies signed a string of contracts backed by Serbian companies close to the ruling SNS and, in

June 2019

the case of one company, with a connection to Brnabic.They were Energotehnika Juzna Backa, Resalta, Keep Light, Elektromontaza Kraljevo and Somborelektro.

Energotehnika – Juzna Backa is owned

by Maneks, a company of Dragoljub Zbiljic, who was the guarantor of a bank loan SNS took for its election campaign in 2012.

Zbiljic has been investigated for business related crimes in the cities of Novi Sad and Kragujevac. The Novi Sad prosecutor dropped the case, while Zbiljic remains on trial in Kragujevac.

The Slovenian company Resalta, previously called GGE Družbazaizvajanjeenergetskihstoritev, is co-owned by PostScriptum, an investment fund of American businessman Mark Crandall.

Brnabic was a director at Crandall’s company Continental Wind Serbia until she became minister of public administration and local government in August 2016 and then, in June 2017, prime minister.

Six weeks after she took office as PM, companies now linked to her previous boss won a PPP contract along with companies owned by Hungarian partners in the eastern Serbian town of Petrovacna Mlavi.

Resalta won three more contracts and will be in charge of another two, previously won by ENEF Energetskaefikasnost, which Resalta took over in late 2016.

Asked about Resalta’s involvement and her connection to Crandall, Brnabic told BIRN/Direkt36 she knew nothing about the tenders: “This is the first time I’m hearing about this, and that has nothing to do with me,” Brnabic said.

“I cannot tell local governments what to do and how to do it, I don’t have that kind of power, so I can not speak about specific cases. The only thing is, I think it’s good that local governments are considering energy efficiency. That’s what’s positive. I have worked with Mark Crandall and that’s no secret […] I really don’t understand, does that mean that Mark Crandall cannot work in Serbia anymore?”

Crandall, likewise, told BIRN/Direkt36 he had no knowledge of Resalta’s work in LED lighting: “My only involvement in the LED lighting market is very indirect, through the shareholding that Postscriptum Ventures SARL has in the Slovenian company called Resalta (originally called GGE),” he said.

“I am not even a member of the Board at Resalta although Postscriptum has nominated one member of the Board. PostScriptum does not own much of Resalta – something like 17 percent or thereabouts.

And on the subject of LED lights I know absolutely nothing about what Resalta does, really nothing.”

Keep Light joined the group in September 2017.

Keep Light shot to notoriety last winter when it sold an 18-metre plastic Christmas tree to the SNS-run City of Belgrade for 83,000 euros. Vucic justified the outlay.

ElektromontazaKraljevo, that partnered with Somborelektro and ELIOS SRB in Bor, is fully owned by NenadKovac, a business partner of Nikola Petrovic, the former director of the Serbian Electric Power Company and one of Vucic’s closest friends.

In a written answer, Elektromontaza said they won the contract because they “offered the best price in a lawful, transparent procedure.”

“But, you’ll continue to believe whatever you believe in, while we’ll continue to do what we do” they added.

Somborelektro, meanwhile, according to its financial reports, loaned around 577,000 euros in 2017 to Prointer IT, a SNS-linked business that, as BIRN previously reported, provided SNS with the infrastructure for election campaign phone calls to voters. Somborelektro didn’t respond to BIRN/Direkt 36 questions.

In a written response, Mayor’s office of the city of Bor said: “service providers were selected in an open public procurement procedure and there was no political influence.”

Questionable tenders specifications Most of the Serbian towns and municipalities concerned did not respond to BIRN/Direkt36 questions about whether private partners for their lighting projects were chosen because of their political connections. Boban Miličić, who runs Lapovo municipality, said in a written response: “No one had any influence over the choice of firms, nor did anyone contact me regarding this. The public procurement was carried out according to the law” “I was not informed about the ELIOS investigation in Hungary,” he said.

Similar to the Hungarian projects criticised by OLAF, the Serbian tender conditions were very narrow, attracting little competition.

Tenders either did not have any other

29

bidders, or the competition was rejected for formal reasons.

Project requirements in some cases insisted on a multi-million euro annual income or several years of experience in a type of contract that is new to Serbia.

In Krusevac, for example, a tender for the replacement of 12,545 bulbs required applicants to have changed double that number in the previous three years.

“It is difficult to say that in a certain case what conditions are considered as ‘too narrow’, but it certainly seems excessive to ask for a reference which is double the amount of the planned investment,” said Gabriella Nagy, head of Public Funds Programs of Transparency International Hungary, which has closely followed ELIOS operations in Hungary.

The press office of the City of Krusevac told BIRN/Direkt36 that the law on public procurement allows for tenders to stipulate a requirement of double the amount of the planned investment.

“As we were among the first cities which started reconstruction of public lighting in this way, the requirement of experience of changing double the number of bulbs was one part of the evidence of the seriousness of the offer,” the press office said by email.

Zoran Stipanovic, a private contractor hired as a consultant and who wrote the tender requirements for Krusevac and for a number of other LED lighting tenders in Serbia, said the documents were written according to European standards and the information supplied by the municipalities “Krusevac was one big and serious project that cost more than 5 million euros, so it was important that the private partner knows how to do it – to replace and maintain more than 12,000 lights,” Stipanovic explained. “I don’t have any contact with the private partners because that wouldn’t be professional as I am engaged by the local side,” he said, and denied having any political connections.

Given that in Serbia 80 per cent of PPP projects in public lighting were won by the same group of companies, in several cases without any other bidders, Nagy said “it indicates a distorted competition if only 1 or 2 companies bid for the tender, and it can be supposed that it is due to the overly strict tender requirements.”

Nagy cautioned it was difficult to say to what extent the Serbian tenders mirrored the problematic Hungarian tenders, but that, “with regards to the lack of competition and the strict tender requirements, they are similar.”

30

June 2019

PROFILE

Imamoglu: Istanbul’s Mayor Emerges as Rival to Turkish Strongman After Ekrem Imamoglu won the second mayoral election in Istanbul – with the help of the city’s big Bosniak-origin community – he has become the face of popular opposition to Recep Tayyip Erdogan.

HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN |

E

krem Imamoglu’s sensational victory in the re-rerun mayoral election in Istanbul on June 23, as the joint candidate of the Turkish opposition, has made him a rising star in Turkish politics – which has long lacked serious alternatives to long-time strongman Recep Tayyip Erdogan.

He won a clear victory in the re-run election after his first win on March 31 was controversially annulled.

The decision to order a re-run was seen as a political favour to President Erdogan’s ruling coalition, which had suffered major defeats and lost key cities and towns in the March 31 local elections.

Many suspect that Imamoglu (49) will run in the next presidential elections in 2023 against Turkey’s strongman for 17 years, who was mayor of Istanbul before he became prime minister and then President.

“What we have seen in the elections, the second round especially, is a preparation for the 2023 presidential elections. Imamoglu is now the main rival to Erdogan and is what Erdogan is not – a real alternative,” Gozde Kilic-Yasin, a political analyst told BIRN.

New face of the opposition: When Kemal Kilicdaroglu, head of the main opposition Republican People’s Party, CHP, announced Imamoglu as the united opposition’s joint candidate for the Istanbul mayoral race, few imagined that he would soon be the new face of the opposition.

Few knew that much about him, and many criticized the decision to put him forward.

Partly this was because Binali Yildirim, the candidate of Erdogan’s ruling Justice and Development Party, AKP, was one of the senior figures in Turkish politics, as a former prime minister and speaker of parliament.

“It was a surprise for many when CHP announced his candidacy, but from that day he followed a good strategy and the controversial re-run only increased his popularity,” Kilic-Yasin noted.

Imamoglu won over his doubters and became popular in a short period of time.

He went on to deal the ruling coalition not one but two blows, twice taking control of Turkey’s main political and economic pow-

erhouse from the hands of President Erdogan.

Imamoglu is the son of a family that originates from Turkey’s Black Sea region, just like President Erdogan. The family started out poor in a distant village in Trabzon province, but later on, in the big city, obtained some wealth.

Imamoglu earned his bachelor’s and master’s degrees in Istanbul University after the family migrated to the city.

In 2010, as a young and successful businessman, he became the head of the CHP in Beylikduzu, a new municipality in Istanbul that has doubled in size over the last two decades.

Before entering politics, he was the director of his family’s construction company, which run several major construction projects, mainly in Beylikduzu.

As the new head of the CHP, Imamoglu became a well-known figure locally. In the next local elections in 2014 he became mayor of the town, defeating the AKP – his first but not his last victory against the ruling party.

As mayor of Beylikduzu, he oversaw several infrastructure projects and changed the face of the district, which is now seen as one of the most modern and favourable parts of Istanbul.

Newly elected Istanbul Mayor Ekrem Imamoglu. Photo: Facebook

Ekrem Imamoglu. Foto: Facebook.

Breath of fresh air in stale political scene: Kilic-Yasin said Turkish politics has been suffering from polarization and an excess of hate speech, which he said the ruling party had used as a base for its Islamist policies.

“Turkish society is bored of polarizing politics. Aware of that, Imamoglu rejects those policies and tries to hold a dialogue with all layers of the society. People like his way of doing of politics. He has brought a breath of fresh air,” Kilic-Yasin added.

“He is seen as a democratic, modern leader. He is a conservative man but also very secular, with a very modern family. People see him as one of them,” he continued.

Imamoglu has often criticized the polarization of society and has insisted that both Istanbul and Turkey need more societal peace.

“We came to make peace; we came to make a deal. We came here to love each other. We came here for everyone. We do not care about people’s way of life, clothing, beliefs and ethnic backgrounds. I love all the people of my homeland, without making any difference,” he said in his victory speech

on June 23 in Istanbul.

According to the results of the election, Imamoglu came first not only in those districts where opposition parties already have a majority, but also in some districts that traditionally support the ruling party, including Uskudar, Eyup Sultan and Beykoz.

Imamoglu won a majority of the votes in 28 of the 39 districts of the city overall, with 54 per cent of the votes cast, and 800,000 more votes than his rival. In round one, the difference was only 13,000 votes.

“Imamoglu’s convincing victory in the second round proved that people from many different backgrounds have accepted his message about living together in peace,” Kilic-Yasin concluded.

Faithful follower of Ataturk’s values: Unlike President Erdogan, who is a true political islamist politician, Imamoglu remains faithful to the staunchly secular values of the modern Turkish state’s founder, Mustafa Kemal Ataturk.

Both he and his party have paid special

interest to Istanbul’s large community of Bosniak and Balkan origin – many of whom feel they have suffered from the rise of socalled identity politics and have welcomed Imamoglu’s conciliatory approach.

“We know what a homeland, and what losing a homeland, means. The priority of Turkish Bosniaks and also other Balkan peoples are a homeland and Mustafa Kemal [Ataturk] who established this beautiful country,” Erdogan Erden, president of the Anatolian Bosna-Sancak Association in Pendik district told BIRN. “Thanks to Ataturk’s republic, a village boy can become mayor of Istanbul. I owe everything to Ataturk and to the republic that was established by him,” Imamoglu said on more than one occasion.

During his campaign, Imamoglu visited Balkan migrant NGOs and met people and Balkan diaspora leaders several times.

“We have incredible and ancient bonds with Bosnia and Sandzak [a mainly Bosniak region straddling Serbia and Montenegro].

Bosniaks from Bosnia and Sandzak are a

June 2019

31

Balkans’ Independent Journalists Must Unite, or Fall Together At a time when pressures on the media are stronger than ever – if often more subtle and less physical than before – it is vital for those of us who see our work as serving the public interest to stand together.

SERBEZE HAXHIAJ, | BIRN | PRISTINA

W

proud and important part of Turkish society,” he said on June 14, on a visit to the Bosna-Sandzak Association in the city’s Bayrampasa district, which hosts several hundred thousand people of Bosniak and Balkan descent.

Many Turkish Bosniaks celebrated Imamoglu’s victory on the streets with Bosnian songs and traditional dances.

Erdogan Erden, the head of one of the biggest Bosniak Diaspora NGOs in Turkey, told BIRN that his community admired Imamoglu’s secular values.

“Islam is very important for us, but not politics based on Islam. We live our religion in our private life,” he said.

His association also hosted Imamoglu and other CHP officials several times during the mayoral campaign.

Erden calls Imamoglu a worthy product of the state that Ataturk tried to build, which he said Erdogan had undermined.

“We are tired and suffering because of this rotten politics in Turkey, which only polarises society; Bosniaks and Balkan people have also suffered because of those policies,” he said.

“That is why Imamoglu is a good alternative for those people; he showed that there is an alternative,” he continued.

Erden underlined also that Imamoglu is well aware of the importance of the Turkish Bosniak community, and has at least three Turkish Bosniaks in his personal office.

In return for the community’s support, Imamoglu has promised to make his first visit abroad to the Balkans.

According to leaders of Bosniak NGOs in Turkey, that visit will likely be to the Bosnian capital, Sarajevo, and/or to the main town in the Sandzak region – Novi Pazar, in southwest Serbia.

Imamoglu has already received an invitation to Novi Pazar from Mujo Mukovic, head of the Bosniak People’s Party, BNS, and a former MP and minister in Serbia.

orsening trends in media freedom and security of journalists registered in EU Progress Reports often go unnoticed.

But these declines can be measured not only in terms of getting access to official documents, or feeling “free” in the work place, but also in the feeling of freedom beyond the newsroom walls – and in being able to report without being censored or self-censored.

The indicators for press freedom are worst for journalists in the public media, where the immense pressure of politics is direct and visible, which is where I myself work. Today, if journalists are not attacked physically, they are attacked in other ways, often with such methods as censorship, pressure at work and sophisticated threats to their jobs. This produces not only self-censorship but also fear and uncertainty.

While I have usually tried to stay out of this environment, I still face attacks, sometimes silent ones, that are getting stronger and stronger.

Among my tips for fellow journalists is: try to avoid messages that come from anonymous profiles that monitor your publications all the time. Sometimes they are soft, and sometimes they are rude.

There is something grotesque in the composition of these messages. In these sentences, sometimes clumsily worded, but in other cases very well formulated, you see yourself taking different guises.

The most frequent messages in my own experience in Kosovo are: “You are a Russian puppet”, “Your head is in Serbia”, “You despise freedom”, or “You are “the enemy of the freedom fighters”. Depending on their choice, I belong at one time to one group and then to the other.

In fact, I have not heard the accusation that I am a “Russian puppet” only in the online media. I heard it in person one evening last autumn, with a warning that everyone would soon know “the truth” about me, “who pretends to be independent”.

This person was clearly affiliated with one of the ruling parties in Kosovo and has a web portal close to the structures in power.

On television, where power over the media is most influential, he was a columnist. This person told me he had collected “enough things” about me. A few months later, after my black car had twice been painted with a red colour, it was difficult to decide in the police station whether I should link this person and his warning with what was happening to me.

What followed later, however, was a reminder of the need to pay attention to warning signals – a reminder that, in the current situation of suppression of free media across the Balkans, journalists

Serbeze Haxhiaj. Photo: BIRN

cannot rely much on justice. This is because the justice system is controlled by politics and is pretty much in its service.

What did “follow later” was that nothing at all happened with the investigation into the attack on my car, while I felt even more pressure and discrimination directly and indirectly at my work place.

Indeed, my trust in the police and the prosecutors had been shattered years earlier, when, in the case of a threat that I had reported to the police, one of police investigators changed the factual situation during investigation process. I had to go through two court proceedings to win that case.

Living in a country that the rights watchdog Freedom House lists among the “partly free” countries of Europe, where independent journalists are almost under siege, you can be trapped in a paradox of thinking that, if your work is not that popular or widely read, it will not cause you many problems.

But the threats to journalism are often not that direct any longer. Physical attacks on reporters are becoming increasingly unnecessary, because the tools used against journalists who refuse to be mercenaries work very well enough to reduce the majority of them to silence.

There is less need for drama now, because they have virtually dismantled the free media already.

Intimidating or branding journalists who understand their profession to be in the service of the public, not of power, is still a big matter in their mindset, however.

In this environment of doing journalism under pressure, it is disappointing that so many journalists, either through opportunism or in the service of politics,

are silent about attacks on their colleagues. Fear and interest prevail over solidarity among most journalists and media in Kosovo.

Some of my most aggressive attacks have come from journalists who have moved into the service of politics. Among one of the hostile online messages I received was one reading: “You are becoming like a Sputnik product”, referring to the notorious Russian state news agency. It came from my one of former colleagues who is now part of the government, following my reports on a case of misuse of public money.

In Kosovo, references to Serbia and Russia are good covers for attacks on all those who criticize corruption, organize crime or other abuses. Like everywhere else in the Balkans, people in Kosovo are very susceptible to political rhetoric and propaganda. To undermine solidarity among journalists, sometimes you need only spread a few rumours about their credibility.

In a situation of immense pressure, threats and other difficulties, it is easy to feel that you are not safe and without protection. This why journalists have to stand up together, because divided we will fall.

Meanwhile, a growing number of media outlets have generally joined the push towards tabloidization, reducing the proper research that provides real information. Thus, grounded information and journalism based on ethical principles has become victims.

In short, the call to protect journalists and journalism is not just a call for the top-down protection of freedom of speech; the call comes from within as well.

PUSHTETI VENDOR PUSHTETI VENDOR

Lajme, analiza, reportazhe, por edhe informacione të rëndësishme mbi decentralizimin dhe demokracinë vendore si dhe aktorët e ndryshimit në komunitet.

Mësoni më shumë mbi profilet dhe karakteristikat e bashkive të reja që rezultuan nga reforma administrativo-territoriale në Shqipëri në

http://pushtetivendor.reporter.al.