Reporter.al Numri 47 by Reporter.al

INVESTIGIM

Nga fushata në fushatë; saga e legalizimeve mban në pasiguri mijëra familje në Shqipëri

Një nga proceset më komplekse të tranzicionit në Shqipëri –ai i legalizimeve –u përdor si mjet për rritjen e mbështetësve nga politika, duke mbajtur peng dhe zvarritur të drejtën mbi pronën për dhjetra mijëra familje në vend.

REPORTAZH

15 orë rrethim: Tension, përplasje dhe paradokse në betejën për Teatrin

Policia u përplas me artistë dhe protestues, duke marrë paradoksalisht në mbrojtje godinën që qeveria e ka dënuar me shembje, ndërkohë që protestuesit vazhdojnë betejën për mbrojtjen e Teatrit.

ANALIZË

‘Rasti Malaj’; vetingu ndërlikon zgjedhjen e shpejtë të Inspektorit dhe Gjykatës Kushtetuese

Kandidatët për Inspektorin e Lartë dhe Gjykatën Kushtetuese vazhdojnë garën, por vlerësimi dhe renditja në mungesë të vendimeve të formës së prerë nga vetingu rrezikon të sjellë rezultate kontradiktore.

Nr.

Korrik 2019 E përmuajshme

LIGJ CENSURE

‘Paketa anti-shpifje’ e qeverisë/ Organizatat vendase dhe ndërkombëtare të medias kritikuan projektligjet e miratuara nga qeveria e Edi Ramës si “paketë censure” dhe i bënë thirrje kryeministrit që t’i tërhiqte ato. Edhe OSBE kërkon ndryshime rrënjësore të projektligjeve.

Mikrofonë gjatë një konference për shtyp. Foto: BIRN

Korrik 2019

ORGANIZATAT DHE OSBE U THONË JO DRAFTEVE TË RAMËS PËR MEDIAN ONLINE

NGA FUSHATA NË FUSHATË; SAGA E LEGALIZIMEVE MBAN NË PASIGURI MIJËRA FAMILJE NË SHQIPËRI

BE DUHET TË REAGOJË NDAJ LIGJEVE DRAKONIANE TË MEDIAS

TENSION, PËRPLASJE DHE PARADOKSE NË BETEJËN PËR TEATRIN KOMBËTAR

‘RASTI MALAJ’; VETINGU NDËRLIKON ZGJEDHJEN E INSPEKTORIT DHE GJYKATËS KUSHTETUESE

LUFTËTAR, POLITIKAN, I DYSHUAR – BETEJAT LIGJORE TË RAMUSH HARADINAJ

4-5

Organizatat vendase dhe ndërkombëtare të medias kritikuan projektligjet e miratuara nga qeveria e Edi Ramës si “paketë censure” dhe i bënë thirrje kryeministrit që t’i tërhiqte ato. Edhe OSBE kërkon ndryshime rrënjësore të projektligjeve.

6-7 Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se si një nga proceset më komplekse të tranzicionit në Shqipëri –ai i legalizimeve –u përdor si mjet për rritjen e mbështetësve nga politika, duke mbajtur peng dhe zvarritur të drejtën mbi pronën për dhjetra mijëra familje në vend.

ENGLISH EDITION ALBANIA ANTI-DEFAMATION LAWS CONDEMNED AS ‘CENSORSHIP PACKAGE’

AFTER FAILED COUP, JOURNALISM IN TURKEY OFTEN MEANS JAIL

19 11

HARADINAJ RESIGNATION LEAVES KOSOVO AT CROSSROADS

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

EU MUST RESPOND TO ALBANIA’S DRACONIAN MEDIA LAWS

HOW A HOLOCAUST MASS GRAVE WAS DISCOVERED IN ROMANIA

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

CROATIA KEY TO UKRAINIAN FAR-RIGHT’S INTERNATIONAL AMBITIONS

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Policia u përplas me artistë dhe protestues, duke marrë paradoksalisht në mbrojtje godinën që qeveria e ka dënuar me shembje nga protestuesit vazhdojnë betejën për mbrojtjen e Teatrit. Pas këmbënguljes për të marrë godinën, policia u tërhoq në mënyrë të bëftë në mbrëmje nga sheshi.

16 Gjashtë kandidatë për Inspektorin e Lartë dhe 12 kandidatë për Gjykatën Kushtetuese vazhdojnë garën në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi; ku vlerësimi dhe renditja pa vendime të formës së prerë nga vetingu rrezikon ta ekspozojë procesit ndaj rezultateve kontradiktore.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Korrik 2019

Ngjarjet e Korrikut Përplasja për Teatrin Kombëtar Aktorë, anëtarë të Aleancës për Mbrojtjen e Teatrit, ish-deputetë të Partisë Demokratike në godinën e Teatrit Kombëtar duke protestuar për nxjerrjen e objekteve që ndodhen brenda në Teatër. Situata u tensionua teksa protestuesit u përplasën me policinë, ndërsa jashtë godinës protestuesit kanë hedhur edhe kapsolla. Foto nga : LSA

Shkarkohet në Kolegj kryegjyqtari Xhezair Zaganjori Kolegji i Posaçëm i Apelimit pranoi të gjitha pikat e ankimit të Komisionerit Publik dhe vendosi shkarkimin nga detyra të kreut të Gjykatës së Lartë, Xhezair Zaganjori. Gjatë leximit të dispozitivit kryesuesja e trupës që shqyrtoi çështjen, vuri në dukje se vendimi ishte bazuar në vendimarrjen e mëparshme të KPA, duke bërë të qartë se Kolegji nuk do të pranonte si burim pasurie të ardhura për të cilat nuk provohej se ishin paguar tatimet. Zaganjori, deri tani kryetar i Gjykatës së Lartë, u konfirmua më 24 korrik 2018 në një vendim kontravers të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, nga një treshe e kryesuar prej Olsi Komici dhe me anëtarë Roland Ilia dhe Pamela Qirko. Vendimi i KPK që u kundërshtua nga Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit dhe u apelua më pas nga Komisioneri Publik, justifikoi disa veprime të Zaganjorit duke përdorur arsyetime kontradiktore të tipit “evazion tatimor të ligjshëm” apo “shfrytëzim boshllëqesh ligjore”. Komisioneri Publik i cili kërkoi shkarkimin e Zaganjorit këmbënguli se këto arsyetime të KPK nuk qëndronin dhe kreu i Gjykatës së Lartë kishte bërë shkelje të ligjit. KPA në një përmbledhje të vendimit të saj bën me dije se gjeti të provuara pretendimet e Komisionerit.

Ciko shpallet fajtor për komentin në Facebook Gjykata e Tiranës tejkaloi kërkesën e Prokurorisë dhe vendosi të shpallë fajtor pedagogun Ilir Ciko për një koment të tijin në Facebook, ku ankohej për ndryshimin e datës së skandencës së një produkti të blerë në supermarketin Conad në pronësi të kompanisë “Food Trade”. Vendimi u shpall të enjten nga gjyqtari Artan Gjermeni, i cili i dha të drejtë padisë penale të ngritur nga kompania për shpifje dhe e dënoi Cikon me gjobë. Një seancë më parë, përfaqësuesi i Prokurorisë kishte kërkuar pafajësi për Cikon, duke argumentuar se qëndrimi i tij ishte individual dhe se nuk kishte për qëllim dëmtimin e imazhit të kompanisë. Profesori Ilir Ciko i tha BIRN se vendimi ishte “thellësisht i shëmtuar por jo surprizë” dhe se do ta apelonte atë. “Këtu është e drejta e shprehjes dhe e

konsumatorit që nëpërkëmben. Nuk ka çmim,” pohoi Ciko i cili shtoi më tej se ky proces nuk ka trajtuar problematikën e vërtetë. “Raporti me Conad për gjyqin për shpifje është i papërfillshëm krahasuar me të drejtën që kërkoj për abuzimin që kanë kryer. Ky është thelbi! Gjyqi ka tentuar të zhvendosë vëmendjen nga problemi dhe si formë presioni ndaj meje. Unë provat i kam dhe e kam thënë publikisht që do shkoj deri në gjykatën e Hagës për krime ndaj njerëzimit,” tha ai.

KLGJ delegon gjyqtarë Apeli në Gjykatë të Lartë Këshilli i Lartë Gjyqësor vendosi të ndjekë të rrugë të shkurtër për mbushjen e vakuumit të krijuar nga mungesa e Gjykatës së Lartë, përmes caktimit të gjyqtarëve të Apelit për çështje që kanë të bëjnë ekskluzivisht me ekstradimet apo transferimet jashtë shtetit të personave të dënuar. Përmes një njoftimi për shtyp, KLGJ e cilësoi këtë vendim “një masë të jashtëzakonshme”, që sipas saj synon t’i paraprijë çdo situate që mund të çonte në cenimin e marrëdhënieve ndërshtetërore të Shqipërisë apo të cënonte detyrimet nga konventat ndërkombëtare. “Kjo masë u vlerësua si mundësia më e mirë ligjore, që mund të përdoret shumë shpejt dhe në mënyrë sa më efikase për të bërë të mundur daljen nga ngërçi në të cilën ndodhet Gjykata e Lartë. Ndërkohë, është detyrë funksionale e Këshillit për të zgjidhur problemin e krijuar, për emërimin sa më të shpejtë të anëtarëve të Gjykatës së Lartë,” thuhet në njoftimin e KLGJ-së. Jofunksionale prej thuajse një viti, Gjykata e Lartë numëron tashmë mbi 32 mijë dosje që presin për t’u gjykuar. Megjithatë, skema e caktimit të gjyqtarëve të Apeleve me short pritet të shkaktojë debat për shkak se nuk gjen mbështetje në Kushtetutë.

Harresa e qeverisë lë mijëra familje në errësirë Adile Gusholli, 51 vjeç nga Cërriku thotë se tashmë ka shtatë vjet e shkëputur nga rrjeti i energjisë elektrike. “Që të bëj kontratë kërkohet 400 mijë lekë [të vjetra]”, i tha ajo BIRN ndërsa protestonte para derës së kryeministrisë në Tiranë,

ku disa dhjetëra aktivistë i kërkuan me ngulm qeverisë një përgjigje mbi një peticion të firmosur nga 3,500 vetë. Vlerësohet se mijëra familje shqiptare janë zënë nën kurthin e detyrimeve të prapambetura të larta, apo janë shkëputur prej vitesh nga rrjeti i furnizimit me energji. Këta janë shqiptarët e varfër, të cilët nuk kanë mundësi reale për të paguar lidhjen me rrjetin apo faturën mujore të energjisë. Duke qenë të vetëdijshëm për këtë realitet, qeveria shqiptare dhe kuvendi i Shqipërisë përfshinë disa klauzola që parashikonin krijimin e një sistemi në ndihmë të familjeve si ajo e Adiles. Disa dhjetëra aktivistë të të drejtave të njeriut organizuan shqiptarët në nevojë të premten më 19 korrik për një protestë para Ministrisë së Shëndetësisë dhe Çështjeve Sociale si dhe para kryeministrisë. Ervis Çota, aktivisht nga Elbasani tha para protestuesve se aktivistët kishin dërguar mbi 150 ankesa në të ashtuquajturën “platformë e bashkëqeverisjes” në lidhje me këtë problem por nuk kishin marrë asnjë përgjigje.

Gjykata çel shqyrtimin për ish-ministrin Tahiri Gjykata hapi shqyrtimin gjyqësor për ish-ministrin e Brendshëm, Saimir Tahiri, por dakordësia mes gjykatës, mbrojtes dhe prokurorisë u pasua me leximin e shkurtuar të kërkesës për gjykim, duke bërë publike vetëm akuzat. Ish-ministri Tahiri ishte i pranishëm në sallë, ndërsa i pandehuri Jaeld Çela ka depozituar deklaratë se është në dijeni për zhvillimin e seancës dhe se do të përfaqësohet nga mbrojtësi i tij ligjor, Gentian Rumano. Gjatë seancës u identifikua nga gjykata edhe mungesa e disa akteve të përkthimeve të deklaratave të tre personave të pyetur në Itali, që krijuan një situatë shqetësuese për prokurorët të cilët nuk arritën t’i siguronin ditën e mërkurë, gjatë kohës që iu la në dispozicion. Pasi kryesuesi i trupës, gjyqtari Ardit Mustafaj pyeti Tahirin dhe mbrojtësit e dy të pandehurve nëse vazhdonin t’i qëndronin kërkesës për gjykim të shkurtuar, ish-Ministri i Brendshëm tha se ishte dakord, por se kërkesa për vazhdimin e gjykimit në gjendjen e akteve nuk konsistonte në praninë e fajit. “Mendoj se provat për pafajësinë time janë provat e prokurorisë. Kam menduar t’i dal përballë, edhe për ekonomi gjyqësore, edhe të mbarojë sa më shpejt”, pohoi Tahiri.

Korrik 2019

MEDIA

OSBE kritikon ligjet “Rama” për median: AMA nuk mund të zëvendësojë gjykatën Projektligjet e publikuara nga qeveria kanë pësuar vetëm ndryshime kozmetike ndaj drafteve fillestare të shumëkritikuara; ndërkohë që OSBE kërkon ndryshime të reja të tyre për shkak të pikave që mund të cënojnë lirinë e medias. ALEKSANDRA BOGDANI, GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

y projektligjet kyçe të së ashtuquajturës “paketa antishpifje” e qeverisë Rama e vendosin median në internet nën policimin e Autoritetit të Mediave Audiovizive, AMA dhe Autoritetit të Komunikimeve Elektronike dhe Postare, AKEP si dhe ekspozojnë atë ndaj gjobave të dyfishta nga të dy institucionet. Të publikuara më 5 korrik në faqen e Këshillit të Ministrave, draftet kanë pësuar vetëm ndryshime kozmetike nga variantet fillestare, të cilat u kritikuan gjerësisht nga organizatat vendase dhe ato ndërkombëtare të medias si “antikushtetuese dhe drakoniane”. Ndryshimet e ligjit “Për median audiovizive..” i qëndrojnë konceptit të regjistrimit të mediave në internet, ndonëse nuk e bëjnë atë të detyrueshëm. “Ofertuesit e shërbimeve të medias që nuk janë regjistruar në këtë regjistër…nuk do të përfitojnë lehtësira fiskale apo të ndonjë lloji tjetër,” sugjeron projektligji. Draftet janë kufizuar gjithashtu në parashikimet fillestare drastike për mbylljen e mediave, por i lënë AKEP-it kompetenca të gjera për ndërhyrjen në përmbajtje si dhe i vendosin ato nën thundrën e gjobave marramendëse që AKEP aplikon ndaj kompanive të telekomunikacionit. Autoriteti i Mediave Audiovizive ndryshon emërtimin në Autoritetin e Mediave Shqiptare dhe e zgjeron fushën e vet të veprimit mbi çdo publikim elektronik me përmbajtje editoriale; ku përfshihen portalet, faqet në internet të mediave të shkruara apo edhe blogjet individuale. Projektligjet u imponojnë publikimeve online një sërë detyrimesh, duke përfshirë parimet etike të respektimit të privatësisë, dinjitetin e qytetarëve dhe mbrojtjen e integritetit të të miturve. Në qendër të projektligjit vendoset rregullimi nga AMA i ankesave, korrigjimit të informacionit apo i të drejtës për përgjigje – çështje këto që sipas standardeve ndërkombëtare i përkasin vetërregullimit të medias apo zgjidhen në instancë të fundit në gjykatë. Ndërkohë, sesionet e hapura të Kuven-

dit apo të organeve të tjera shtetërore përjashtohen nga detyrimet për ankesat; duke prezumuar se raportimet rreth tyre janë të vërteta. Projektligji detyron çdo publikim online që të shqyrtojë çdo ankesë me shkrim nga çdo person për programet e publikuara prej tij, përfshirë dhe kërkesa për heqje të përmbajtjes. Në rast se mediat online e rrëzojnë ankesën ose nuk kthejnë përgjigje brenda 72 orësh, e drejta për shqyrtimin e saj i kalon Këshillit të Ankesave në AMA. Nëse Këshilli i Ankesave merr një vendim të ndryshëm nga media përkatëse, vendos sanksione, ndërkohë që media detyrohet brenda 48 orësh të publikojë konkluzionin e Këshillit të Ankesave, në mënyrë të ngjashme dhe kohë të njëjtë me shkrimin. Projektligji i qeverisë shkon edhe më tej duke futur në lojë Autoritetin e Komunikimeve Elektronike dhe Postare, AKEP. Në nenin 132 të ligjit, mediat jo vetëm që detyrohen të publikojnë “formulën e ndjesës” sipas formës dhe përmbajtjes së përcaktuar nga AMA dhe heqjen e shkrimit të mëparshëm, por në faqen e tyre do të shfaqet përmes AKEP-it njoftimi i më-

sipërm në formën e një “pop up”-i. Projektligjet i japin të drejtë AKEP-it të bllokojë aksesin në internet, në rastet kur evidenton “pornografi me fëmijë; vepra për qëllime terroriste apo shkelje të sigurisë kombëtare”.AKEP merr gjithashtu përsipër të zbatojë vendimet e AMA-s përmes vendosjes së “pop up”eve në faqet përkatëse të internetit. Seksioni i penaliteteve është i paqartë, por i ekspozon mediat në internet ndaj gjobave marramendëse prej të dyja autoriteteve. Sipas projektligjit “Për mediat audiovizive…”, gjobat shkojnë nga 100 mijë deri në 1 milion lekë për konkluzionet e Këshillit të Ankesave për shkelje të privatësisë, dinjitetit, integritetit të të miturve dhe 800 mijë lekë për mosrespektimin e vendimit të Këshillit të Ankesave. Ndërkohë, mediat online penalizohen edhe nga ndryshimet në ligjin “Për komunikimet elektronike..”, me gjoba të parashikuara në nenin 137 të tij për personat fizikë deri në 10 milionë lekë dhe për personat juridikë deri në 100 milionë lekë. BIRN i kërkoi zyrës së shtypit të kryeministrit Rama që të qartësonte nivelin e gjobave të parashikuara nga projektligjet për median online, por nuk mori përgjigje.

Desir-Ramës: Ndrysho projektligjet për mediat Përfaqësuesi i OSBE-së për Lirinë e Medias, Harlem Desir i kërkoi kryeministrit Edi Rama amendime të reja të projektligjeve për mediat në internet, përfshirë heqjen e kompetencës së Autoritetit të Mediave Audiovizive për të trajtuar rastet e shpifjes.Përmes një letre dërguar kreut të qeverisë të martën, së bashku me analizën ligjore mbi projektligjet e së ashtuquajturës “paketa antishpifje”, përfaqësuesi i OSBE-së theksoi një sërë çështjesh të mbetura, të cilat rrezikojnë të ndikojnë në lirinë e shprehjes.Një ndër shqetësimet kryesore lidhet me përkufizimet e gjera për “respektimin e privatësisë dhe dinjitetit të qytetarëve” në draftin për median audiovizive, që sipas përfaqësuesit të OSBE-së i japin AMA-s fuqi të reja të mëdha që mund të ndikojnë në lirinë e shprehjes.“AMA ose çdo organ administrativ apo rregullator nuk duhet të trajtojë rastet e shpifjes, të cilat duhet të mbeten nën kompetencat e gjykatave,’ shkruan Desir në letrën dërguar Ramës. Duke iu referuar analizës ligjore të kryer nga eksperti i pavarur, Dr. Joan Barata Mir, kërkohet gjithashtu modifikimi i nenit 132/1, i cili i jep pushtet AMA-s për të detyruar median në internet të publikojë letra ndjese, të heqë përmbajtje apo të vendosë një njoftim të formatit pop-up në rastet e shkeljes së dispozitave të parashikuara në këtë nen.Shqetësime ngrihen gjithashtu për kompetencat e reja që i jepen AKEP-it si “gardian” i nocioneve të gjera dhe të diskutueshme mbi mbrojtjen e interesave të vendit, të sigurisë publike apo të të drejtave themelore.“Këto nocione përkufizohen shumë gjerësisht dhe mund të bien në kundërshtim me standardet ndërkombëtare të sigurisë juridike, proporcionalitetit dhe domosdoshmërisë, si dhe nuk përfshijnë rregulla specifike për të garantuar mbrojtjen e lirisë së shprehjes,” thuhet në analizën ligjore.

Përfaqësuesi i OSBE-së për Lirinë e Medias, Harlem Désir. Foto Kortezi: OSBE

Kritikat e OSBE Të enjten më 11 korrik, pas kërkesave të shoqërisë civile shqiptare, përfaqësuesi i OSBE-së për lirinë e medias Harlem Desir publikoi vlerësimin që zyra e tij kishte porositur mbi ligjin e propozuar nga qeveria nga një ekspert i pavarur si dhe një deklaratë shoqëruese. Deklarata dhe analiza ligjore vënë në dukje mospërputhje të konsiderueshme mes projektligjeve të miratuara dhe standardeve ndërkombëtare në fushën e lirisë së medias. Sipas deklaratës, “Autoriteti i Medias Audiovizive nuk duhet të jetë një zëvendësues i gjyqësorit të pavarur dhe as të zëvendësojë një mekanizëm të përshtatshëm vetë-rregullues në lidhje me lirinë e shprehjes”. Ndërkohë vlerësimi i kryer nga eksperti Joan Barata Mir thekson se këto ligje janë tepër të vagullta në përkufizime ndërsa gjobat janë tepër të larta dhe disproporcionale dhe si të tilla, mund të vënë në pikëpyetje mbijetesën e medias. “Referenca e përfshirë në nenin 33/1 për ‘respektimin e privatësisë dhe dinjitetit të qytetarëve” është tepër e gjerë dhe e përkufizuar shumë keq e për rrjedhojë mund të interpretohet si një fuqizim i rregullatorit për të miratuar vendime shumë restriktive (përfshirë heqjen e përmbajtjes) në një mënyrë pothuajse diskrecionare dhe në fusha (për shembull, shpifja) ku një vendim duhet të ndërmerret nga një gjykatës kompetent dhe jo nga një organ administrativ,” shkruhet në vlerësimin ligjor të projektligjit. “Për rrjedhojë rekomandohet se kjo duhet të eliminohet”. Vlerësimi ligjor i OSBE shpreh shqetësim edhe për të ashtuquajturën “të drejtë për përgjigje” dhe në veçanti, detyrimin që ligji i ngarkon medias që të publikojë një kërkesë ndjese me urdhër nga AMA. “Rregullimi i të ashtuquajturës të drejtë për t’u përgjigjur në nenin e ri 53/1 i jep AMA të miratojë vendime detyruese për ofruesit e shërbimeve. Duhet të theksohet se pavarësisht faktit se nuk ka standarde specifike ndërkombëtare në lidhje me përgjegjësinë e një enti për të marrë

Korrik 2019

“Ligj Censure”! Shoqatat e medias i kërkojnë Ramës të tërheqë projektligjet Dhjetë organizata shqiptare të medias, përfaqësues të gazetarëve apo organizata të të drejtave të njeriut, publikuan një deklaratë kritike ndaj nismës së kryeministrit Edi Rama për “disiplinimin” e medias online, duke i quajtur projektligjet një mjet censure dhe duke kërkuar tërheqjen e menjëhershme të tyre. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

vendime në këtë fushë, mosmarrëveshje të këtij lloji zakonisht ndërmjetësohen, në praktikat më të mira ndërkombëtare të krahasueshme, nga një gjyqtar ose në kontekstin e një mekanizmi vetërregullues, dhe jo nga një organ rregullues administrativ,” thuhet në vlerësim. Vlerësimi i ekspertit ngre shqetësim edhe për masat e gjobave të parashikuara dhe rrezikut që këto gjoba të shërbejnë si mekanizëm indirekt për mbylljen e medias në internet. “Nëse marrim parasysh përmasat dhe karakteristikat e shërbimeve të publikimit në internet të cilat mund të bëhen subjekt i ligjit, sasia e gjobave do të jetë dukshëm e tepruar për pothuajse të gjithë ofruesit e shërbimeve në Shqipëri. Për rrjedhojë, këto gjoba mundet në fakt të shihen si një mënyrë indirekte për të detyruar mbylljen e medias apo për të krijuar probleme mbijetese për operatorë të tillë. Kjho masë dukshëm përbën dhunim të parimit të proporcionalitetit”. Qeveria shqiptare miratoi javën e kaluar dy projektligje mbi median në internet, ku përfshihen të gjitha klauzolat e kritikuara në këtë raport të OSBE, përfshirë edhe disa klauzola, të cilat nuk janë komentuar nga OSBE. OSBE mësohet se ka vlerësuar një draft pune të qershorit, por nuk bëhet e ditur nëse drafti mbi të cilin ka punuar eksperti i OSBE është i njëjtë apo i ndryshëm me draftin e miratuar në Këshillin e Ministrave. Projektligjet e propozuara nga qeveria parashikojnë krijimin e një strukture administrative me fuqi për të gjykuar lajmet e medias dhe për t’i gjobitur mediat pa të drejtë ankimimi në gjykatë.Sipas projektligjit, nëse një qytetar ndjehet i cënuar në dinjitet nga një raportim mediatik, ai kërkon pranë Autoritetit të Medias Audiovizive ndëshkimin e medias në fjalë. Projektligji përjashton në mënyrë eksplicite deputetët, partitë politike dhe qeverinë, duke sanksionuar se një person nuk mund të ankohet për raportimet në media nga fyerjet që mund të bëhen nga foltorja e kuvendit, apo nga zyrat e një partie politike apo nga zyrat e qeverisë.

rojektligjet e propozurara nga kryeministri Edi Rama për “disiplinimin” e medias në internet u publikuan të enjten në faqen e Kuvendit të Shqipërisë duke shënuar nisjen e shqyrtimit parlamentar, por dhjetë organizata shqiptare publikuan një kritikë të ashpër të nismës duke kërkuar “tëheqjen e menjëhershme të tyre”. Organizatat BIRN Albania, Civil Rights Defenders, Instituti Shqiptar i Medias, Instituti Shqiptar i Shkencave, Këshilli Shqiptar i Medias, Qendra Res Publica, Qendra Shqiptare MediaLook, Qendra Shqiptare për Gazetari Cilësore, Shoqata e Gazetarëve Profesionistë të Shqipërisë dhe Unioni i Gazetarëve të Shqipërisë thonë se projektligjet në fjalë, jo vetëm që janë të paprecedenta si nisma ligjore në vendet e botës demokratike, por edhe të gabuara në thelb, të tilla që rrezikojnë vendosjen e një regjimi censure për fjalën e lirë në internet. “Projektligjet në mënyrë të paprecedentë në vendet demokratike, synojnë të

krijojnë një regjim kontrolli administrativ mbi median online,” shkruhet në deklaratë. “Projektligjet i japin fuqi një enti administrativ shtetëror për të rregulluar përmbajtën e mediave online, ndërkohë që nuk adresojnë problemin e gjithpërhapur të propagandës së kamufluar si informacion dhe dizininformimit të sponsorizuar nga qeveria, njësitë e qeverisjes vendore dhe partitë politike,” vijon më tej deklarata. “Ne inkurajomë Qeverinë Shqiptare të tërheqë dy projektligjet si dhe i bëjmë thirrje Kuvendit të Shqipërisë të mos i miratojë ato,” shkruhet në deklaratë. Kryeministri Edi Rama ka nisur prej kohës një fushatë denigrimi ndaj medias, shpesh

duke akuzuar median si përgjegjëse për skandalet e ndryshme që kanë shpërthyer përreth qeverisë së tij. Kjo është nisma e pestë ligjore përgjatë një periudhe pesëvjeçare, përmes të cilave është synuar krijimi i një regjimi kontrolli ndaj “komenteve online”, medias në internet apo lirisë së shprehjes. Të katër nismat e mëparshme, të njohura si “Nisma Rama” për kriminalizimi i shpifjes ndaj zyrtarëve të lartë, Amendamenti “Bregu” kundër komenteve online, “projektligji Harito” për tregtinë elektronike dhe “propozimi Balla” për regjistrimin e portaleve në kohë zgjedhjesh, kanë dështuar të miratohen pas protestave vendëse dhe ndërkombëtare. Por asnjë nga këto nisma nuk mbërriti deri në fazën e dorëzimit si projektligj në parlament, siç është rasti i dy projektligjeve të fundit. “Miratimi i këtyre projektligjeve në formatin aktual apo me ndryshime kozmetike do të ishte një hap pas për demokracinë dhe liritë themelore në Shqipëri dhe procesin e integrimit të vendit në familjen evropiane,” shkruajnë organizatat.

Organizatat ndërkombëtare: Jo kontrollit shtetëror mbi median online Katër organizata ndërkombëtare të lirisë së medias i bënë thirrje qeverisë shqiptare që të tërheqë projektligjet e së ashtuquajturës “paketa antishpifje” si dhe parlamentit që të mos i miratojë ato, duke e konsideruar regjimin e kontrollit mbi mediat si të paprecedentë për vendet demokratike. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

atër organizata ndërkombëtare të lirisë së medias i kërkuan të premten qeverisë shqiptare që të tërheqë të ashtuquajturën “paketa antishpifje”, duke i kritikuar projektligjet e rishikuara se mbeten larg praktikave më të mira ndërkombëtare, atyre të OSBE-së dhe Këshillit të Europës. Në një deklaratë të përbashkët, ARTICLE 19, Qendra Europiane për Liri të Shtypit dhe të Medias, ECPMF, Reporterët pa Kufij dhe Organizata e Medias së Europës Juglindore, SEEMO i bënë gjithashtu thirrje parlamentit që të mos i miratojë projektligjet, duke e konsideruar paketën legjislative “një rishikim kozmetik i amendamenteve të shumëkritikuara të dhjetorit 2018”. Organizatat e mësipërme ishin pjesë e një misioni tre-ditor të zhvilluar në qershor në Tiranë, ku gjatë një takimi me kryeministrin Edi Rama i kërkuan atij që nisma ligjore të sillej në standardet ndërkombëtare të lirisë së medias. “Amendamentet e rishikuara të 3 korrikut vazhdojnë të jenë larg standardeve të OSBE-së, Këshillit të Europës dhe praktikave më të mira ndërkombëtare,” thuhet në deklaratë. “Ne i bashkohemi shoqërisë civile në Shqipëri dhe mediave të pavarura në thirrjet ndaj qeverisë për t’i tërhequr këto dy drafte dhe i bëjmë thirrje parlamentit që të mos i miratojë ato,” shtohet aty.

Organizatat ndërkombëtare të mbrojtjes së lirisë së medias ngrejnë shqetësime serioze mbi fuqinë që u jepet organeve administrative shtetërore mbi përmbajtjen e mediave në internet si dhe përmbysjen e parimeve të vetërregullimit përmes kufizimit të rolit të gjykatave. Shqetësime serioze janë ngritur mbi mundësinë e kthimit të Këshillit të Ankesave në AMA në një “këshill censure”, i cili mund të urdhërojë heqjen e përmbajtjes në mënyrë thuajse diskrecionale dhe pa një vendim gjykate. “Këto projektligje kërkojnë të imponojnë regjimin e kontrollit administrativ mbi mediat në internet përmes AMA-s, e cila është e paprecedentë në shtetet demokratike,” thuhet në deklaratën e përbashkët të katër organizatave. Katër organizatat theksojnë gjithashtu ndikimin politik mbi anëtarët e bodit të AMA-s dhe kërkojnë që çështje të shpifjes të trajtohen vetëm nga gjykatat. “Një organ administrativ siç është AMA nuk mundet dhe nuk duhet të ngarkohet me kompetenca për të shqyrtuar shpifjen, e cila duhet të shqyrtohet nga gjykatat përmes procedurave penale dhe civile,” shtohet në deklaratë. Ndryshimet në ligjin “Për median audiovizive” dhe atë “Për komunikimet elektronike” u miratuan në mbledhjen e 3 korrikut 2019- disa muaj pasi qeveria “Rama” prezantoi draftet fillestare që u përballën me kritika të forta nga gazetarët, shoqëria civile dhe organizatat ndërkombëtare. Kjo është përpjekja e pestë në vitet e fundit për “të disiplinuar”

median në internet dhe e vetmja që mbërriti deri në parlament, pavarësisht kritikave. Projektigjet parashikojnë gjithashtu gjoba nga 100 mijë lekë deri në 1 milion (820 deri në 8200 euro) për shkelje të parashikuara në projektligjin e AMA-s si dhe i ekspozon ato ndaj gjobave marramendëse prej 100 milionë lekësh, nëse nuk i binden urdhrave të AKEP-it lidhur me zbatimin e vendimeve të Këshillit të Ankesave në AMA. Organizatat ndërkombëtare të lirisë së medias theksojnë se projektligjet nuk i diferencojnë gjobat mes qytetarëve privatë apo televizioneve kombëtare, duke ngritur shqetësime për proporcionalitetin. Ato i kujtojnë gjithashtu qeverisë praktikat më të mira ndërkombëtare për lirinë e medias dhe i kërkojnë që në vend të rregullimit për shpifjen, të kërkojë dekriminalizimin e plotë të saj. “Të dyja draftet e propozuara shkojnë kundër praktikave më të mira ndërkombëtare që synojnë vetërregullimin e medias online dhe jo rregullimin e saj nga shteti, përmes organeve administrative të censurës,” theksohet në deklaratë, duke kujtuar edhe mungesën e konsultimeve transparente me të gjithë aktorët e interesuar. “Ne i bëjmë thirrje qeverisë së Shqipërisë që të tërheqë dy projektligjet dhe parlamentit që të mos i miratojë ato, për shkak të kundërshtimeve të ngritura nga gazetarët, shoqëria civile dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë, OSBE,”përfundon deklarata.

Korrik 2019

INVESTIGIM

Nga fushata në fushatë; saga e legalizimeve mban në pasiguri mijëra familje në Shqipëri Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se si një nga proceset më komplekse të tranzicionit në Shqipëri –ai i legalizimeve –u përdor si mjet për rritjen e mbështetësve nga politika, duke mbajtur peng dhe zvarritur të drejtën mbi pronën për dhjetra mijëra familje në vend. SEBI ALLA | BIRN | TIRANË

re ditë para zgjedhjeve të 30 qershorit, një ekip i Agjencisë Shtetërore të Kadastrës u shfaq në tunelin e një kompleksi pallatesh në kryqëzimin e rrugëve “Him Kolli” dhe “Mujo Ulqinaku” në Tiranë, për të shpërndarë leje legalizimi për apartamentet e ndërtuara gati dy dekada më parë. Një grup i vogël prej 40 banorësh sfiduan temperaturat e larta për të marrë në duar dokumentet, por Qani Basha, 74 vjeç vendosi të qëndronte indiferent në shtëpi. Kirurg stomatolog në pension, Basha i tha BIRN se e kishte blerë apartamentin në vitin 2004 dhe priste ende pas 15 vitesh hipotekën e shtëpisë. Por ndryshe nga fqinjët e tij, i moshuari nuk beson te fushata e nisur në Tiranë për legalizimin dhe më pas hipotekimin e qindra gjigandëve prej betoni që konsiderohen me shkelje të lejes së ndërtimit. “Ato dokumente [lejet e legalizimit] janë kot, mashtrim. Në radhë të parë mashtrim për zgjedhjet dhe më pas për drejtorinë e re që kanë krijuar,” tha Basha për BIRN, duke nxjerrë nga një dosje blu me dokumentet e apartamentit të tij. Legalizimi është një ndër fjalët më të përdorura në tre dekadat e tranzicionit në Shqipëri dhe për qindra mijëra familje shqiptare, nënkupton pronësinë juridike mbi shtëpitë që ata i zotërojnë prej vitesh. Megjithatë, procesi i nisur që në vitin 2006 është ende në gjysmë të rrugës, ndërkohë që partitë politike nga të dyja krahët e kanë përdorur atë në luftën për të shtuar radhët e mbështetësve të tyre. BIRN intervistoi banorë të zonave informale në Durrës dhe Tiranë, të cilët pas vitesh të tëra pritje u legalizuan në kohë fushatash dhe pohuan se “ua dinë për nder” zgjedhjeve që u bënë pronarë me letra të shtëpive të tyre. Ndërkohë, përfaqësues të shoqërisë civile të specializuar në vëzhgimin e proceseve zgjedhore në vend e kritikojnë këtë fenomen si një ndër format e korrupsionit

elektoral në Shqipëri. Të dhënat mbështeten edhe nga një raport statistikor i ALUIZN-it, të cilin BIRN e disponon, e që tregon se pavarësisht premtimeve dhe propagandës, vetëm 51% e ndërtimeve ilegale janë legalizuar në Shqipëri përgjatë 12 viteve. Raporti tregon gjithashtu fluksin në rritje të lejeve të shpërndara në kohë fushatash elektorale, si në peridhën e qeverisjes së Berishës, ashtu edhe në atë të Ramës. Premtime dhe zvarritje Pas rënies së sistemit komunist në vitet ’90 në Shqipëri, gati një e treta e popullatës migroi nga zonat rurale drejt zonave urbane, peri-urbane dhe bregdetare në kërkim të punës dhe të një jete më të mirë. Një raport i EURALIUS për të të drejtën e pronës në Shqipëri vlerësonte në vitin 2018 se gati 1/3 e ndërtimeve në Shqipëri ishin të paligjshme “për shkak të mungesës së një certifikate pronësie të qartë dhe të lejeve të ndërtimit”. Procesi i legalizimit dhe integrimit të zonave informale nisi zyrtarisht në vitin 2006, vetëm pak muaj pas ardhjes në pushtet të qeverisë së djathtë të kryeministrit Sali Berisha.Legalizimet ishin gjithashtu një ndër kuajt kryesorë të betejës së Partisë Socialiste në rrugën e saj drejt pushtetit në vitin 2013; kur u premtua përmbyllja e procesit dhe legalizim falas për të gjitha

objekteve informale. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë megjithatë se procesi u zvarrit përgjatë 12 viteve dhe mijëra familje në Shqipëri nuk e kanë zgjidhur ende çështjen e tyre të pronësisë. Një raporti statistikor i ALUIZN-it, i siguruar nga BIRN, tregon se nga viti 2006 deri në vitin 2013 u grumbulluan aplikime që përfshijnë 323,082 objekte në të gjithë Shqipërinë. Nga këto, ALUIZN-i ka shpërndarë 166,745 leje legalizimi deri në fund të vitit 2018, duke i dhënë përgjigje pozitive vetëm 51% të aplikuesve. Mbi 94 mijë objekte ose 29% e totalit janë klasifikuar të palegalizueshme, por fati i tyre mbetet ende i paqartë.Në proces mbeten ende edhe 62,206 objekte për t’u legalizuar, të cilat përfshijnë 19% të numrit total të aplikimeve. BIRN analizoi gjithashtu kurbën e shpërndarjes së lejeve të legalizimit ndër vite dhe rezultoi se rekordet përkojnë me vitet zgjedhore në Shqipëri, si në kohën e qeverisjes së Berishës, ashtu edhe në atë të Ramës. Tirana, qyteti më numrin më të lartë të ndërtimeve informale në vend ka legalizuar rreth 6466 objekte në vitet 2006-2013 dhe 42 639 objekte gjatë viteve 2014-2018. Megjithatë, rreth 90% e lejeve të shpërndara gjatë qeverisjes së Berishës i përkasin harkut kohor mes dy fushatave elektorale të viteve 2011-2013, ndërsa gjatë qeverisjes

aktuale, rreth 60% e banorëve të rinj të kryeqytetit u legalizuan mes dy fushatave elektorale 2015-2017. Durrësi, qyteti i dytë me numrin më të lartë të ndërtimeve informale ndjek të njëjtin trend. Gjatë viteve 2006-2013 në këtë qark u shpërndarë 2728 leje legalizimi, ndërsa në vitet 2014-2018 u shpërndanë 30 447 leje ose 11-fish më shumë. Por përtej diferencës në shifra, administrata “Berisha” rezulton të ketë shpërndarë rreth 90% të lejeve në Durrës përgjatë fushatave 2011-2013; ndërsa mbi 70% e lejeve të shpërndara nga administrata “Rama” i përkasin viteve 2015-2017. Në zonën e rrëmujshme të ish-Kënetës në Durrës, ku rrugët fillimisht të asfaltuara përfundojnë në gropa të thella dhe pirgje inertesh, memoria për fushatën e zgjedhjeve lokale të vitit 2015 është ende e freskët. Më 11 prill 2015, eskorta e kryeministrit Edi Rama, e shoqëruar edhe nga një furgon i mbushur dëng me dosje legalizimesh i ALUIZN-it mbërritën në zonë, duke i dhënë fund pasigurisë për qindra familje. Ndërsa punon në oborrin e vogël të shtëpisë së tij trekatëshe, Rasim Doda, 67 vjeç, kujton katër vjet më vonë se ajo ditë i dha fund ankthit të tij 19-vjeçar. “Legalizova shtëpinë tre kate. E ndërtuan djemtë për 15 vite më shumë mund pasi janë në emigracion, njëri në Itali dhe tjetri në Greqi,” tha Rasimi për BIRN në mesin e qershorit. “U bënë shkak ato zgjedhje që përfituam edhe ne,” shtoi 67-vjeçari. Pjesa më e madhe e banorëve të ishKënetës me të cilët BIRN bisedoi, janë pajisur me leje legalizimi mes viteve 20152017, ndonëse kishin aplikuar në dy thirrjet e hapura në vitet 2006 dhe 2013. Banorët treguan gjithashtu se kishin zbritur në zonë në fillim të viteve ’90, kur nuk kishte ende rrugë dhe as energji elektrike dhe pasi i ndërtuan shtëpitë tullë pas tulle,

Korrik 2019

Qani Basha, kirurg stomatolog në pension e ka blerë apartamentin e tij në rrugën “Mujo Ulqinaku” në vitin 2004 dhe nuk e ka hipotekuar ende pas 15 vitesh. Foto: A.Bogdani

priten me vite të tëra për t’u pajisur me dokumentin e pronësisë. “Aty kam mundin tim dhe të djemve. Sot e gëzoj me tapi dhe më vjen mirë që nuk i kam rënë kujt në qafë për t’i zënë tokën, pasi kjo e gjitha ka qenë pronë shtetërore,” thotë Rasimi, ndërsa drejton gishtin tregues nga shtëpia. Njësoj si 67-vjeçari, edhe fqinji i tij Gjovalin Ndoi e legalizoi shtëpinë në prill të vitit 2015, ndonëse kishte aplikuar për dokumentin që në vitin 2007. “Këtë banesë e kam ngritur kur dy djemtë ishin ende të vegjël dhe bashkëshortja e papunë. Ikja që në mëngjes në Durrës dhe punoja në ndërtim si usta, për një kohë në vitet 2002-2004 kishte shumë punë, kryesisht në bregdet,” tha Ndoi, ndërsa shtoi se truallin e kishte blerë dyfish te një person privat dhe te ALUIZN-i. Shtëpisë së Ndoit i erdhi radha për legalizim, tetë vite pas aplikimit. “U interesova disa herë dhe në fillim të vitit 2015 ata të ALUIZNI-it më thanë se ‘dosja është gati dhe do shpërndahen këto ditë nga kryeministri,” kujtoi ai për BIRN. Ceremonia e shpërndarjes së 1001 lejeve të legalizimit në rrethinat e Durrësit nga kryeministri Edi Rama u transmetua “live” në televizione. Vetë kryeministri e quajti pak javë më vonë të gabuar shpërndarjen e tyre gjatë fushatës elektorale, por kjo nuk i pengoi disa banorë të zonës së ishKënetës që ta shpërblenin atë me votë. “Atë votë e kam dhënë me bindje për Dakon, pasi u bënë shkak zgjedhjet lokale që të merrte fund ankthi im,” tha një banor i zonës në kushtet e anonimatit. “Legalizova shtëpinë dhe një dyqan të vogël,” shtoi ai. “Tjetër punë legalizimi, e tjetër hipoteka” Ndërkohë që dhjetra mijëra banesa presin ende të legalizohen në periferi, Agjencia Kombëtare e Kadastrës ka nisur një

tjetër fushatë për apartamentet e pahipotekuara në zemër të qyteteve të mëdha. Sipas Agjencisë Shtetërore të Kadastrës, mbi 30 mijë apartamente të ndërtuara gjatë dy dekadave të fundit nuk janë hipotekuar ende në të gjithë Shqipërinë, për faj të ndërtuesve, që sipas saj kanë shkelur fillimisht lejet e ndërtimit dhe që më pas kanë braktisur godinat pa përmbyllur ende procedurat. Numri më i lartë i pallateve me probleme është në Tiranë me 1230 të tilla. Në pamundësi për t’i zgjidhur problemet e mbartura me kompanitë ndërtuese, Kadastra u ka bërë thirrje banorëve që të bëhen bashkë, të zgjedhin një përfaqësues dhe të plotësojnë një listë të gjatë me 13 pika, për të legalizuar dhe më pas hipotekuar apartamentet e tyre. Por lista përmban dokumente që i tejkalojnë pronat e banorëve, të tilla si leja e ndërtimit e miratuar nga organet e qeverisjes vendore, një akt-ekspertizë për qëndrueshmërinë e pallatit si dhe projektin e gjendjes ekzistuese të godinës. Në apartamentin e tij në rrugën “Mujo Ulqinaku” në Tiranë, Qani Basha i tha BIRN-it se thirrjet publike të Agjencisë

Shtetërore të Kadastrës i kanë ndarë banorët e pallatit të tij në dy grupe; ata që e presin hipotekën nga ndërtuesi dhe të tjerët që përmes administratorit u pajisën së fundmi me leje legalizimi. Basha vetë tha se nuk ishte përfshirë në procesin e ri, pasi i ka shlyer të gjitha detyrimet ndaj kompanisë së ndërtimit, ka paguar madje edhe 120 mijë lekë për hipotekën në maj 2018 dhe pret nga ndërtuesi që të përmbushë pjesën e tij të detyrimeve. Në dosjen e tij blu gjendet numri i aplikimit në ALUIZNI si dhe një deklaratë e shkruar me dorë nga ndërtuesi, përmes së cilës pranon marrjen e pagesës për hipotekimin e apartamentit të Bashës. “Presidenti i kompanisë ka çuar emrat e banorëve që kanë shlyer të gjitha detyrimet te Agjencia dhe më thotë ‘tani shkoni kërkojani Artan Lames’. Shkova vetë te Hipoteka dhe bëra debat me atë zonjën atje; ajo më dha të drejtë por më tha se ‘nuk kam ku t’i gjej dokumentet e tua sepse po zhvendosemi te Kadastra,” tha Basha për peripecitë me të cilat po përballet. Në një zonë tjetër të Tiranës, atë të Kasharit, banorët e tre kullave të ndërtuara nga kompania “Lorena” sh.p.k i thanë BIRN se dolën duarbosh nga një takim i organizuar në shkurt 2019 me drejtorin e Agjencinë Shtetërore të Kadastrës, Artan Lame, ku ishin njoftuar se do të merrnin lejet e legalizimit. Në faqen e saj në Facebook, Agjencia deklaroi në shkurt 2019 se legalizoi tre kulla me mbi 300 apartamente dhe 60 dyqane në to, si dhe u bëri thirrje banorëve që të vijojnë procedurat për hipotekimin e tyre. Por banorët e këtyre pallateve i thanë BIRN se pesë muaj pas takimit, nuk kanë mundur të marrin ende asnjë dokument dhe se hipotekimi i apartamenteve të tyre vazhdon të jetë i bllokuar. Banorët i thanë BIRN në kushtet e anonimatit se problemi qëndron sërish te ndërtuesi, i cili duhet të paguajë detyrimet përpara se banorët të nisin procedurat. Të pyetur për takimin me Lamen, ata u përgjigjën “U legalizuan pallatet, po tjetër punë legalizimi, e tjetër hipoteka”. Mungesa e hipotekës për apartamentet e blera vite më parë i mban të pasigurtë banorët, ndërkohë që pronat e tyre vazhdojnë të qëndrojnë të ngrira për vite të tëra. Qani Basha i tha BIRN se apartamenti i bollshëm, i blerë në vitin 2004 nuk i hyn më në punë, por mungesa e hipotekës i mban prej vitesh peng planet e tij. “Interesi ynë ka qenë që të merrnim hipotekën dhe ta shisnim apartamentin.Unë e bëra gjithë këtë për fëmijët, por ata nuk duan të jetojnë në Shqipëri dhe mua s’më

Zona e ish-Kënetës në Durrës, ku pjesa më e madhe e banorëve u pajisën me cerifikata legalizimesh mes dy fushatave zgjedhore 2015-2017. Foto: Sebi Alla.

duhet më,” tha ai.“Kam pasur shumë kërkesa, por vetëm për shkak të hipotekës nuk e shes dot.Presidenti [i kompanisë] bashkë me hipotekën duhet ta zgjidhin këtë çështje,” shtoi ai i irrituar. Përdorimi politik Fushatat politike me procesin e legalizimeve i kanë shkrirë shpesh kufinjtë mes shtetit dhe partisë në Shqipëri, ndërkohë që kritikohet si një nga mënyrat për ndikimin e votuesve.Raporti i OSBE/ODIHR që analizon zgjedhjet lokale të vitit 2015 u binte këmbanave të alarmit për këtë shqetësim. “Personalitete kryesore të PS-së dhe LSI-së shpërndanë certifikata për legalizimin e pronës në aktivitete zgjedhore, dhe një numër kandidatësh të Aleancës për Shqipërinë Europiane përdorën aktivitete dhe burime shtetërore për qëllime fushate,” thuhet në raportin e OSBE/ODIHRit. “Këto zbehën ndarjen midis shtetit dhe partisë, dhe shkelën paragrafin 5.4 të Dokumentit të Kopenhagenit të OSBE-së të vitit 1990, i cili parashikon një ndarje të qartë midis shtetit dhe partive politike,” shtohet në raport. Raporti i vitit 2015 sjell për ilustrim tre raste, ku kreu i qeverisë, Edi Rama, ishkreu i Kuvendit, sot Presidenti Ilir Meta dhe kryetari i Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj shpërndanë certifikata legalizimesh në kulmin e fushatës elektorale të kohës në maj 2015. Fenomeni kritikohet edhe nga vëzhguesit vendorë në Shqipëri, të cilët pohuan për BIRN se për shkak të numrit të lartë të familjeve shqiptare të interesuara për legalizimet, të gjitha palët e kanë përdorur atë për përfitime politike. “Shifra për legalizime është shumë e madhe, është përdorur haptazi jo vetëm në zgjedhje kombëtare por edhe lokale, i kanë përdorur të gjitha këto aspekte në mosrespektim të fushatës,” tha Premto Gogo, përfaqësues i KRIIK Albania, duke shtuar se të gjitha kompetencat shtetërore vihen në funksion të përfitimit elektoral. Edhe Gerta Meta, përfaqësuese e Koalicionit të Vëzhguesve Vendorë i tha BIRN se procesi i legalizimeve është përdorur deri edhe nga krerët më të lartë të shtetit për të mikluar votuesit në kohën e fushatave elektorale. “Taktika të tilla që bëjnë institucionet shtetërore, përfaqësuesit e lartë të politikës apo mazhoranca në fuqi, është një nga metodat për të joshur votuesit shqiptarë në lidhje me iniciativa sensitive që prekin dretpërdrejt jetën e qytetarëve apo votuesve,” tha Meta për BIRN. “Natyrish është një lloj mesazhi që i jepet qytetarëve për të ndikuar ata të përqafojnë politikat që ka…për të përqafuar partinë në fjalë apo partinë qeverisëse,” shtoi ajo. Vëzhguesit vendorë e rendisin këtë fenomen në listën e gjatë të ndikimeve mbi votuesin në Shqipëri; një proces ky që vazhdon t’i mbajë zgjedhjet ende larg standardeve ndërkombëtare. “Korrupsioni zgjedhor fillon që nga pjesa e ndërtimit të një sistemi që favorizon pushtetarët, që nga ndarja e zonave, mënyra si ndërtohet infrastruktura zgjedhore, mënyra se si menaxhohet administrata publike, pushteti qendror dhe lokal… Nga kjo pikëpamje, këto [legalizimet] janë mirëfilli me qëllim të drejtpërdrejtë për të përfituar elektoralisht,” përfundoi Premto Gogo.

Korrik 2019

Opinion

Ligjet e reja për të imponuar kufizime për median online që janë propozuar nga kryeministri i Shqipërisë Edi Rama duket se janë nxjerrë nga libri i udhëzimeve të Vladimir Putinit.

BE duhet të reagojë ndaj ligjeve drakoniane të medias BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ë premten më 5 korrik, qeveria e Shqipërisë zbuloi një seri amendimesh ligjore në ligjin për median audiovizuale të vendit si dhe në ligjin për komunikimet elektronike, me synimin për të rregulluar atë që e quan ‘epidemi’ të lajmeve të pavërteta në median në internet. Legjislacioni i propozuar synon të krijojë një regjistër të mediave në internet në Autoritetin e Medias Audiovizuale dhe të rregullojë përmbajtjen e saj përmes një organi administrativ të etikës të zgjedhur politikisht, i cili do të tetë fuqinë të vendosë gjoba deri në 8,250 euro mbi median vendëse për dështim për të respektuar një detyrim të përkufizuar në mënyrë të mjegullt si ‘dinjiteti dhe privatësia’ e qytetarëve. I njëjti këshill etike do të policojë ankesat, korrigjimet dhe të drejtën për t’u përgjigjur për palët e prekura, të cilat zakonisht media ia jep njerëzve apo institucioneve që janë shënjestër kritikash të ashpra, duke bërë të detyrueshme dhe një çështje publike atë që është vetëm politikë editoriale. Bazuar në legjislacionin e propozuar, i ashtuquajtiri komision etike do të ketë fuqinë të urdhërojë publikimin e korrigjimeve dhe ankesave në mediat online, të cilat do të shfaqen në faqen e internetit përmes një dritareje po-up, e ngjashme me ato që përdoren nga reklamuesit online dhe krijuesit e viruseve dashakeqe në interne. Teksti i korrigjimeve dhe ankesave do të hartohet nga komisioni i etikës dhe dështimi për ta respektuar atë do të sjellë një gjobë prej 6,598 eurosh. Nëse media online refuzon të pranojë vendimet e organit administrativ të etikës, ata mund të përballen gjithashtu me gjoba nga Autoriteti i Komunikimeve Elektronike e Postale, të cilat arrijnë deri në 825,000 euro dhe në origjinë janë konceptuar për operatorët e mëdhenj të telekomunikacionit. Të gjitha gjobat e vendosura nga komisioni i etikës do të duhet të paguhen menjëherë, dhe vetëm pasi paratë të jenë dorëzuar, media mund të kërkojë një rishikim ligjor nga gjykatat të vendimeve të këtij organi administrativ. Projektligjet nuk diskriminojnë mes

Kryeministri, Edi Rama, duke folur gjatë një seance parlamentare / Fotot: LSA

Rama dhe lakejtë e tij pretendojnë se media në internet në Shqipëri është bërë një djep për shumimin e lajmeve false; gjithsesi, ka shumë pak prova për të mbështetur një pretendim të tillë. Mediat vendëse janë të goditura nga lajmet protokollare, lajmet e stisura dhe fushatat disinformative të prodhuara në zyrat e qeverisë dhe partive politike dhe që shpërndahen më së shumti përmes televizioneve kryesore publikimeve online të kompanive të fuqishme mediatike dhe blogjeve personale, dhe pritet të kenë një efekt pengues mbi gazetarët vendës, duke rritur vetëcensurën, e cila sakaq është e gjithëpërhapur. Që t’i vendosim gjobat në bazë krahasuese, dikush duhet të mendojë se shumica e gazetarëve marrin më pak të ardhura vjetore nga sa janë sanksionet për një lajm të vetëm. Kjo është arsyeja se pse, në fillim të qershorit, një mision faktmbledhës i përbërë nga shtatë organizata të mirënjohura

ndërkombëtare të lirisë së medias i përshkruan propozimet ligjore si “skema rregulluese drakoniane” të cilat bien ndesh me praktikat më të mira ndërkombëtare. Përgjigjja në Shqipëri ndaj legjislacionit të propozuar ka qenë e përzjerë, me mediat kryesore që mbajnë vijën e qeverisë dhe që kanë dalë në mbështetje të tyre, ndërsa ato kritike e kanë quajtur propozimin një hile propagandistike nga një qeveri e zënë në skandale korrupsioni, akuza për lidhje me krimin e organizuar dhe protesta të dhunshme në rrugë të organizuara nga opozita. Legjislacioni i propozuar vjen në një kohë klime kërcënimesh në rritje, sulmesh verbale dhe fizike kundër gazetarëve si dhe përkeqësim të përgjithshëm të lirisë së medias në vend. Pavarësisht kritikave dhe pak ndryshimeve kozmetike, kryeministri i Shqipërisë Edi Rama ka vijuar luftën, duke kërkuar ndëshkim për atë lloj mediash online që ai në mënyrë rutinë sulmin si “kazan’ – një fjalë turke me kuptimin ‘kazan plehrash’. Rama ka pretenduar në parlament se ligjet që ai ka propozuar po vlerësohen dhe dakordësohen nga Zyra për Lirinë e Medias në Organizatën për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë, OSBE.

Megjithëse OSBE duket se ka ofruar opinion ligjor mbi projektligjet e propozuara, duket e paqartë nëse rekomandimet e saj janë reflektuar nga qeveria shqiptare në projektligjet e propozuara.BIRN ka mësuar gjithashtu se Komisioni Europian ka dhënë opinionin e vet mbi projektigjet e propozuara; gjithsesi, fjala e Brukselit mbi regullimet e propozuara nuk është artikuluar publikisht. Rama dhe lakejtë e tij pretendojnë se media në internet në Shqipëri është bërë një djep për shumimin e lajmeve false; gjithsesi, ka shumë pak prova për të mbështetur një pretendim të tillë. Mediat vendëse janë të goditura nga lajmet protokollare, lajmet e stisura dhe fushatat disinformative të prodhuara në zyrat e qeverisë dhe partive politike dhe që shpërndahen më së shumti përmes televizioneve kryesore, pronarët e të cilëve janë më së shumti oligarkë të lidhur me industri të rregulluara dhe që përshtasin vijën editoriale të medias së tyre me interesat politikë dhe ekonomikë. Ka shumë pak prova se qeveria synon të kontrollojë një propagandë të tillë të financuar me paratë e publikut, lajmet e stisura apo fushatat dizinformuese, dhe është e dallueshme se në këto projektligje të propozuara, përjashtohen nga këshilli i etikës ato raportime nga seancat parlamentare apo institucionet e tjera qeveritare, të cilat, projektligji në mënyrë të çuditshme i cilëson si “të vërteta”. Asnjë vend në Europë, me përjashtim të Rusisë së Vladimir Putinit, nuk përdor organe administrative për të rregulluar përmbajtjen e mediave në internet dhe nuk vendos gjoba të tilla drakoniane. Moska nuk është e mirënjohur për kredencialet e saj për lirinë e medias dhe dukshëm nuk është një vend kandidat që po troket në derën e Brukselit për anëtarësim në BE, siç është Shqipëria. Nëse qeveria shqiptare e ka seriozisht kërkesën për hapjen e bisedimeve për anëtarësim në BE këtë vjeshtë, ajo duhet të ndërpresë përpjekjet për të miratuar ligje që kufizojnë lirinë e medias dhe lirinë e shprehjes. Në mënyrë të ngjashme, nëse Brukseli mbetet i angazhuar për të zgjeruar liritë dhe të drejtat që janë themelore për BEnë në Ballkanin Perëndimor, ajo nuk duhet të mbyllë njërin sy ndaj ligjeve të tilla të hartuara keq si dhe përkeqësimit të përgjithshëm të lirisë së medias në rajon.

Korrik 2019

Analizë

Tregjet e basteve politike tani vënë në 30% shansin për një Brexit pa marrëveshje. Por, pavarësisht nga premtimet e pakujdesshme ndaj eurofobëve që e bënë Boris Johnson kryeministër, një Brexit i rregullt, i negociuar do të jetë opsioni i favorizuar për një të shthurur politik, parimi i vetëm i qëndrueshëm i të cilit ka qenë paqëndrueshmëria.

Brexit-i i Boris Johnson Anatole Kaletsky | Project Syndicate | Londër

ani që Boris Johnson ka arritur ambicien e tij të jetës për t’u bërë kryeministër i Mbretërisë së Bashkuar, tragjikomedia e Brexit po i afrohet kulmit të tij.Ndërsa pjesa tjetër e Bashkimit Europian e ka parë këtë gjë me një lloj tmerri, ka lajme të mira dhe lajme të këqija në apoteozën e Johnson. Lajmi i keq është se largimi pa një marrëveshje nga Bashkimi Europian, që Johnson e mbështeti për të fituar udhëheqjen e Partisë Konservatore Eurofobike, mund të shkaktojë një ndalesë të papritur në veprimtarinë ekonomike në krahasim me katastrofën që pasoi dështimin e Lehman Brothers në vitin 2008. edhe pse kjo ndalesë ekonomike mund të prekë vetëm bizneset tregtare në Britani, dhe të prodhojë një lloj kompromisi BEMbretëri e Bashkuar brenda disa javësh apo muajsh, në krizën financiare të vitit 2008 mësuam se edhe një ndërprerje e shkurtër e marrëdhënieve normale tregtare në një pjesë e ekonomisë mund të kumbojë për shumë vite. Lajm i mirë është se Johnson është një politikan shumë i zgjuar dhe më i shkathët sesa paraardhësja e tij, Theresa May. Dhe pesimizmi rreth perspektivave të Britanisë është bërë kaq i përhapur, saqë çdo përfundim i Brexit përveçse një largimi pa marrëveshje tani do të ishte një surprizë pozitive, duke shkaktuar një rilindje ekonomike jo vetëm në Britani, por në të gjithë Europën. Po, Britania do të vuajë në afat të gjatë nga çdo version i Brexit. Por në çdo version të Brexit, përveç atij pa “asnjë marrëveshje”, dëmi afatshkurtër do të kompensohej nga një rimëkëmbje të biznesit dhe konsumatorit, pasi rreziqet e shkëputjes totale u zëvendësuan papritur nga siguria e një periudhe të gjatë tranzicioni në të cilën marrëdhëniet ekonomike të Britanisë me Europën do të mbeteshin pothuajse të pandryshuara. Në këtë skenar, ndryshimet e politikave në të dyja anët e Kanalit mund të jenë më të mëdha sesa dëmi strukturor i Brexit në Britani dhe te partnerët e saj tregtarë. Mbretëria e Bashkuar do të përfitonte nga një stimul ciklik i premtuar nga Johnson në formën e shpenzimeve më të larta publike dhe shkurtimeve të taksave. Pjesa tjetër e Europës, veçanërisht Gjermania dhe Franca, do të përfitonin nga mundësitë tregtare nga politikat e reja të BEsë që do t’i nxirrnin konkurrentët britanikë jashtë tregut të vetëm në industri fitimprurëse si financa, media, farmaceutika, mbrojtja dhe industria e automobilave. Atëherë, cili është probabiliteti i një rezultati të rregullt dhe i një periudhe të gjatë tranzicioni, në krahasim me një largim të paprit-

ur katastrofik? Tregjet e basteve politike tani shprehen se shanset për një largim pa marrëveshje janë 33% dhe disa analistë financiarë e vlerësojnë atë deri në 50%. Kjo nuk është ndonjë surprizë, pasi Johnson ia kushtoi shumicën e fushatës së tij normalizimit të idesë për largimin nga BE-ja pa asnjë marrëveshjeje. Megjithatë, ka të paktën tre arsye pse një Brexit pa marrëveshje mbetet shumë i vështirë, pavarësisht Johnson-it – ose ndoshta për shkak të tij. Fillimisht, votat parlamentare janë më të larta se kurrë kundër një rezultati pa marrëveshje. Të gjitha partitë e opozitës janë më të bashkuara kundër Johnson-it sesa ishin kundër Theresa May, ndërsa shumica e tij parlamentare efektive është reduktuar në vetëm dy ose tre deputetë. Pra, në parim, do të duheshin vetëm dy konservatorë dezertues për të rrëzuar qeverinë e Johnson dhe të shkaktuar një zgjedhje të përgjithshme. Me 40 deputetë konservatorë që votuan këtë muaj për të dobësuar taktikat negociuese të Johnson, ka mjaft disidente të mundshme për të rrëzuar qeverinë e tij, nëse kjo është e nevojshme për të shmangur një largim pa “asnjë marrëveshje”. Dhe nëse do të mbaheshin zgjedhje përpara se Johnson të mund të ri-bashkojë partinë e tij duke dhënë një version të Brexit, ai me shumë gjasa do të humbiste, duke u bërë kryeministri me periudhën më të shkurtër në këtë post në historinë britanike. Provokimi i një rebelimi midis kundërshtarëve të një Brexit pa marrëveshje është një rrezik shumë më i madh për Johnson sesa mërzitja e eurofobëve që sabotuan ish-kryeministren May. Së dyti, Johnson ka një mjet për të shmangur një këputje që nuk ishte në dispozicion

Boris Johnson, kryeministri i ri i Britanisë

për Theresa May. Nëse ai do të mund të bindte udhëheqësit e BE-së që të ofronin disa ndryshime të vogla kozmetike në marrëveshjen e largimit të Theresa May, Johnson pothuajse me siguri do ta bindte parlamentin të miratojë marrëveshjen e tij “të re”. Kjo është për shkak se euroskeptikët fanatikë të vendosur për ta zëvendësuar ish-kryeministren May me një “pro-Brexit” të vërtetë, tani nuk do të kishin zgjedhje tjetër përveçse të votonin për marrëveshjen e Johnsonit ose të rrezikonin një zgjedhje në të cilën ata mund ta humbnin plotësisht Brexit-in. Ndërkohë, shumë pro-europianë në të dyja partitë kryesore që kishin shpresuar më parë për ta parandaluar Brexit-in, tani do të mbështesin pothuajse çdo marrëveshje të negociuar, vetëm për të shmangur një makth të pafavorshëm. Prandaj kërcënimi kryesor vjen nga ana e BE-së.A do t’i japin liderët europianë Johnson-it mjaftueshëm lëshime për ta kthyer “derrin e marrëveshjes së Theresa May” në “Boris sjell në shtëpi proshutën”?Përgjigjja është ndoshta po. Udhëheqësit e BE-së janë pothuajse po aq të dëshpëruar sa Johnson për t’i dhënë fund sagës Brexit – dhe Johnson ka nevojë vetëm për një lëshim të vogël: një ndryshim në “pengesën irlandeze” e projektuar për të garantuar një kufi të hapur në Irlandën e Veriut. Për shkak se çështja e kufirit i intereson vetëm Irlandës, BE-ja do të udhëhiqet nga interesat e qeverisë irlandeze. Dhe është e vështirë të kuptohet pse qeveria irlandeze do të preferonte sigurinë e dëmtimit të menjëhershëm të interesave ekonomike dhe të sigurisë të Irlandës në një Brexit pa marrëveshje sesa një zbutje të lehtë të “pengesës irlandeze” që do të garantonte një periudhë të gjatë tranzi-

cioni në të cilën asgjë nuk do të ndryshonte. Siç theksoi së fundmi Pat Leahy, një komentues i njohur i Irish Times: “A nuk është mundësia e kontrolleve kufitare për disa vjet më e mirë sesa siguria e kontrolleve më 31 tetor?” Më mirë akoma nga pikëpamja irlandeze, gjatë periudhës së tranzicionit që pas një Brexit të rregullt, Britania do të ishte e etur për të negociuar një marrëveshje të përhershme tregtare me BE-në, e cila do ta vendoste Irlandën në një pozitë edhe më të fortë për të këmbëngulur për kushtet për një kufi të hapur. Kjo çon në një arsye të tretë për të vënë bast kundër një rezultati pa marrëveshje: deklaratat dhe stilin politik të vetë Johnson. Ndërsa Johnson ka premtuar në mënyrë të përsëritur largimin nga BE-ja në tetor “me ose pa një marrëveshje”, ai gjithashtu është shprehur se mundësia e një largimi pa marrëveshje është “një në një milion”, sepse ai është i sigurt për një negociatë të suksesshme me BE-në. Pse bota e pranoi premtimin e Johnson-it për “me ose pa marrëveshje” si një të vërtetë absolute, duke e hedhur poshtë parashikimin e tij për një Brexit të dakorduar si dëshirë të pavend?përqendrimi në ambiciet personale dhe minimizimi i premtimeve, që zakonisht ka qenë mënyra më e mirë për të parashikuar veprimet e Johnson, sugjeron një përfundim të kundërt. Nëse Johnson zgjedh për një Brexit pa marrëveshje, ai rrezikon fatkeqësinë çfarëdo që të ndodhë: një shkrirje ekonomike nëse ai arrin të anashkalojë opozitën parlamentare dhe të ofrojë largimin e premtuar dhe zgjedhje të përgjithshme të parakohshme, nëse parlamenti e bllokon atë. Nëse, nga ana tjetër, ai vërtet përpiqet të negociojë një marrëveshje të rregullt largimi, Johnson mund të ofrojë ende një Brexit simbolik deri në afatin që ai ka vendosur, në tetor, por gjithashtu të sigurojë periudhën e tranzicionit që i nevojitet dëshpërimisht Britanisë. Ringjallja e besimit të biznesit që vjen nga kjo do të lejonte atëherë një buxhet bujarë shkurtimi taksash, dhënien e shpenzimeve publike dhe stimul fiskal kejnesian, duke hapur rrugën për zgjedhje të përgjithshme pranverën e ardhshme që Johnson do të ishte pothuajse i sigurt se do t’i fitojë me një shumicë të madhe. Për një të shthurur politik parimi i vetëm i qëndrueshëm i të cilit ka qenë paqëndrueshmëria, një Brexit i rregullt, i negociuar me siguri do të ishte opsioni i preferuar, pavarësisht premtimeve të pakujdesshme ndaj eurofobëve që e sollën atë në pushtet. Marrë me autorizim nga Project Syndicate.Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. Boris’s Brexit

Korrik 2019

INVESTIGIM

Përmbytja nga shiu i gjeti të papërgatitura institucionet shtetërore Gjatë dy viteve të fundit katër institucione publike, mes të cilave edhe Biblioteka Kombëtare, u përmbytën kur uji depërtoi në bodrume duke shkaktuar miliona lekë dëme, ndërsa reshjet nxorën në sipërfaqe mungesën e masave parandaluese. GERI EMIRI | BIRN | TIRANË

ë dhjetor 2017, Ministria e Kulturës në Tiranë shpenzoi rreth 1.3 milionë lekë nga paratë e taksapaguesve për një blerje të veçantë.U blenë tharëse të lagështirës dhe tharëse flokësh, letra thithëse që zakonisht përdoren në kuzhinë, adezivë, qese, dosje dhe rafte metalike. Shpenzimi ishte për një urgjencë të pazakontë. Më 1 dhjetor, uji depërtoi në bodrumin e Ministrisë së Kulturës, në ndërtesën e ish-Kinostudios “Shqipëria e Re” në pjesën lindore në Tiranës, duke lagur 40 kuti me dokumente që ishin magazinuar aty. Përmbytja e Ministrisë së Kulturës ishte një nga disa raste në dy vitet e fundit kur arkiva të rëndësishme publike, përfshirë Bibliotekën Kombëtare, u përmbytën nga uji. Përmes një serie kërkesash për të drejtë informimi, BIRN analizoi pasojat e përmbytjeve në dy periudha të veçanta, dhjetori 2017 dhe qershori 2018, përmbytje që shkaktuan dëme të konsiderueshme materiale, por zbuluan gjithashtu dobësi në infrastrukturën publike, ndërsa ngritën pikëpyetje nëse investimi i qeverisë në sheshin Skënderbej ka ndikuar apo jo në nivelin e ujërave nëntokësore në ndërtesat publike përreth. Të dhënat e siguruara nga BIRN zbulojnë se përveç dëmeve financiare, përmbytjet ekspozuan edhe mungesën e masave parandaluese edhe në institucione me rëndësi të veçantë. BIRN zbuloi gjithashtu se Instituti i Ndërtimit, institucioni i specializuar për analiza të këtyre situatave, është thirrur për të shqyrtuar shkaqet e mundshme të përmbytjes në Bibliotekën Kombëtare, por nuk është ftuar të bëjë të njëjtën gjë për rastet e përmbytjes tek bashkia e Tiranës apo te Ministria e Kulturës. Ekspertë ngritën shqetësimin se mungesa e analizës së shkaqeve rrezikon përsëritjen e përmbytjeve në institucione që kanë rëndësi të veçantë si për kulturën kombëtare, ashtu edhe për jetën e përditshme të qytetarëve, përveç kostove financiare mbi taksapaguesit. Përmbytje në mes të verës Më 22 qershor 2018, për rreth 10 orë, zjarrfikësit u stacionuan pranë Bashkisë Tiranë.Jo për të shuar flakët, por për të nxjerrë ujin që përmbyti bodrumin ku gjendeshin materiale, që sipas përllogaritjeve të institucionit, dëmi kap vlerën rreth 6 milionë lekë. Teksa qytetarët e Tiranës përjetonin ditë

të nxehta qershori, papritur në rrugët e Tiranës vërshuan përrenj të vegjël me ujë, si pasojë e reshjeve të shiut që nisën me intensitet të lartë. Në Buletinin mbi Rreziqet Natyrore, përgatitur nga Instituti i Gjeoshkencave, Energjisë, Ujit dhe Mjedisit, megjithëse nuk parashikoheshin përmbytje, evidentohej se në Tiranë do të kishte shi me intensitet “mesatar” dhe mot me “shtrëngata”. Në orën 14:55 minuta, Shërbimi Zjarrfikës mori njoftimin se janë përmbytur bodrumet e “Bashkisë së Madhe”. Njëra pas tjetrës u nisën automjetet zjarrfikëse për nxjerrjen e ujit nga bodrumet e bashkisë Tiranë, në një operacion që sipas përllogaritjeve mbi“komunikatat ditore” të datës 22 qershor, zgjati rreth 10 orë. Pavarësisht përmbytjes së shumicës së rrugëve të Tiranës, në raportin e Shërbimit Zjarrfikës konstatohet se 3 raste përgjatë ditës lidhur me ndërhyrjen për nxjerrjen e ujit janë në bodrumet e bashkisë dhe vetëm 1 rast ka qenë në një pallat përbri Rrugës së Elbasanit. “Përmbytjet natyrore janë të paparashikueshme, por për reshjet atmosferike ka monitorime dhjetëra vjeçare në vendin tonë, të cilat pasqyrojnë kohën në vite, muajin dhe ditët, për çdo qytet të vendit,” shprehet gjeologu Adem Hyseni. “Duhet parë sa njihen e vihen në zbatim këto të dhëna gjatë hartimit të projekteve komunale konkrete, për të llogaritur diametrin e tubave të shkarkimit, seksionet e kanaleve kulluese etj.”, shton ai. Përmbytja solli dëmtimin e murit ndarës në dhomën ku është vendosur kaldaja, duke vijuar me dëmtimin e sistemit të ventilimit, kondicionimit, pajisje që gjendeshin në ambientet e magazinës (printera, telefona, elektromotor, medaljone etj.), si edhe pajisje (trapanë, aparat saldimi, korrëse bari etj.), që përdoreshin nga punonjësit e shërbimeve mbështetëse, evidenton bashkia në përgjigjen zyrtare për BIRN. Vlera e dëmeve sipas saj është rreth 6 milionë lekë. Në “fletët e njoftimit” të Shërbimit Zjarrfikës, si shkak i mundshëm i ngjarjes evidentohet përmbytja nga ujërat e shiut. Në mungesë të kushteve për parandalimin e përmbytjeve, duket se është shfaqur nevoja që, sipas raportit, një mjet i shërbimit zjarrfikës të shkojë dhe të qëndro-

jë në gatishmëri në rast se bodrumi do të mbushej përsëri me ujë. “Stuhia e rrëmbyeshme la pasoja në disa akse rrugore! Skuadrat janë në terren për të bërë evadimet! Ju lutem kujdes në trafik deri sa të jenë pastruar të gjithë akset! Të gjitha pemët e dëmtuara do të rimbillen!”, shkruante në llogarinë e tij në“Instagram” kreu i bashkisë, Erion Veliaj, pa përmendur përmbytjen e rrugëve apo të vetë institucionit që drejton. Për të shmangur raste të ngjashme, bashkia përgjigjet se po punon për përfundimin e drenazhimit dhe sistemimin e trotuarit rreth Xhamisë Et’hem Beu, vendosjen e kapakëve hermetikë në dritaret e ajrimit, rritjen e bordurës, krijimin e një ujëmbledhësi në katin nëntokë me pompë zhytëse për tërheqjen e ujit dhe vendosjen e sensorëve për prezencën e ujit, elementë që mungonin deri në përmbytjen e qershorit 2018. Kryetari i Bashkisë Tiranë ka lëshuar urdhrin me numër 25000 (27.06.2018) për “Ngritjen e grupit të konstatimit dhe verifikimit të dëmeve” dhe më pas është hartuar, e vendosur në dispozicion një raport përfundimtar. BIRN për 7 muaj kërkoi të merrte zyrtarisht nga bashkia këto 2 dokumente publike, por bashkia refuzoi t’i jepte.Bashkia nuk i dha dokumentet edhe pasi u urdhërua nga Komisioneri për të Drejtë Informimi. Ndërsa Bashkia Tiranë u përmbyt më 22 qershor, uji dëmtoi 12 mijë libra në katin e nëndheshëm të Bibliotekës Kombëtare, institucionit më të rëndësishëm kulturor në vend. Raporti teknik i përgatitur nga Instituti i Ndërtimit, ia hodhi fajin për përmbytjen shkaqeve natyrore konkretisht rritja e nivelit të ujërave nëntokësore për shkak të intensitetit të reshjeve në vitet 2017 dhe 2018. “Arsye kryesore që ka ndodhur evadimi [mbledhja] i ujërave në ambientet e bodrumeve, është vjetërsia e objektit, dëmtimet që ka pasur objekti në dyshemenë e tij dhe mosmarrja e masave mbrojtëse që në projektimin e tij”, shkruhet në raportin e publikuar nga Instituti i Ndërtimit. Në të treja rastet, autoritetet thonë se kanë arritur të rikuperojnë pa shumë dëme dokumentet e dëmtuara si dhe librat. Në përmbytjen e dhjetorit 2017 në bodrumet e Ministrisë së Kulturës, u

Librat e prekur nga vërshimi i ujit në Bibliotekën Kombëtare nxjerrë për të tharë.

dëmtuan 40 kuti me dokumente që i përkisnin arkivit të ministrisë.Në një përgjigje me shkrim, Ministria i tha BIRN se dokumentacioni i dëmtuar u arrit të rikuperohej me sukses. “Është kryer me sukses procesi i rikuperimit në një masë të madhe të dokumenteve të dëmtuara (pjesa më e dëmtuar prej tyre, afro 15 kuti u transferua në ambientet e Bibliotekës Kombëtare, për tu trajtuar në mënyrë më të specializuar)”, shkruhet në përgjigje. Po kështu, Biblioteka Kombëtare bëri të ditur se të gjitha librat e lagur janë në proces rikuperimi. Biblioteka Kombëtare deklaron se dëmi financiar në njësi bibliotekare është me vlerë zero.“Të gjitha njësitë bibliotekare janë tharë plotësisht dhe tashmë janë përfshirë në procesin e restaurimit dhe të trajtimit specifik të tyre, sipas standardeve të bibliotekonomisë”, shkruhet më tej në përgjigjen e këtij institucioni për BRIN. Mungojnë masat parandaluese Instituti i Ndërtimit në analizimin e shkaqeve të përmbytjes së Bibliotekës Kombëtare vuti në dukje se ndërtesë tepër e vogël për funksionin që ka dhe se ndërtimi i saj në vitet ’70 është kryer pa studime të nevojshme hidrologjike ndërsa amortizimi i dyshemesë së bodrumeve ka ndikuar në depërtimin e ujit. Në një përgjigje me shkrim për BIRN, Instituti bëri të ditur se ai nuk është thirrur për të bërë një vlerësim të situatës në tre rastet e tjera të përmbytjes, përfshirë Bashkinë Tiranë dhe Ministrinë e Kulturës.Mungesa e analizës për këto raste ngre shqetësimin se shkaqet e përmbytjes nuk po analizohen siç duhet, duke rrezikuar edhe përsëritjen e saj. Prof. As. Dr. Adem Hyseni, gjeolog në pension dhe ish-profesor në Fakultetin e Gjeologjisë dhe Minierave, i tha BIRN se analizimi i situatës aktuale është parakusht për të shmangur përmbytjet në të ardhmen. “Pushteti vendor apo edhe vetë institucionet e rrezikuara nga fenomene të tilla, duhet të evitojnë defektet [teknike apo në projek-

Korrik 2019

Tension, përplasje dhe paradokse në betejën për Teatrin Kombëtar Policia u përplas gjatë gjithë ditës me artistë dhe protestues, duke marrë paradoksalisht në mbrojtje godinën që qeveria e ka dënuar me shembje, ndërkohë që protestuesit vazhdojnë betejën për mbrojtjen e Teatrit. Pas këmbënguljes për të marrë godinën, policia u tërhoq në mënyrë të bëftë në mbrëmje nga sheshi. VLADIMIR KARAJ| BIRN | TIRANË

tim] dhe ndaj situatave konkrete, të marrin masat përkatëse për të paraprirë dhe rritur shkallën e sigurisë nga përmbytjet e reshjeve atmosferike”, tha ai. BIRN mësoi gjithashtu se masat parandaluese për mbrojtjen e dokumenteve shtetërore apo atyre me rëndësi kombëtare, nga raportimet ishin pothuajse inekzistente. “Papërgjegjshmëria për t’iu paraprirë në kohë këtyre ngjarjeve, punët pa cilësi në ndërtim, mosfunksionimi i kanaleve mbrojtës në qytetet fund kodrash apo neglizhenca e kontrollit dhe mirëmbajtjes së argjinaturave në qytetet veriore”, parashtrohen nga profesor Adem Hyseni si disa prej faktorëve që rëndojnë përmbytjet në vend. Çarja në 45 gradë e mureve që kanë lidhje me murin “interkarpet’, i cili kryen mbrojtjen ndaj ujërave sipërfaqësorë e nëntokësorë, mungesa e hidroizolimit dhe rritja e nivelit të ujërave nëntokësore si pasojë e shirave të dendur, sollën sipas raportit depërtimin e ujit në ambientet që gjenden 4.5 metra nën nivelin e rrugës. Për njohësin e nëntokës shqiptare, Adem Hysenin, përveç koeficentëve standarde të përllogaritjes së masave për parandalimin e përmbytjeve, në terrene fushore si Tirana, duhen marrë parasysh edhe koeficente rezervë nga vlera maksimale në përzgjedhjen e diametrave të tubave, ndërtimin e kanaleve kulluese etj. Në kushtet kur Instituti i Ndërtimit thekson se ambientet e Bibliotekës Kombëtare janë jashtë standardeve, biblioteka pas përfundimit të situatës së emergjencës, ka ndërmarrë masat e para paraprake, me zhvendosjen një pjese të njësive bibliotekare të sistemuara në Sallën P 300, duke ngritur nivelin e librave në raft në 60 cm nga dyshemeja dhe me anë të fondit 2 milion lekë po zbaton projektin e përgatitur nga instituti. BIRN e pyeti zyrtarisht Institutin e Ndërtimit nëse ka realizuar inspektim apo hartuar raport për përmbytjen apo gjendjen e godinës së Ministrisë së Kulturës dhe Bashkisë Tiranë, por u konfirmua se një punë e tillë nuk ishte realizuar.

reth orës 10.30 të mëngjesit të së mërkurës, ndërsa kordonët e policisë ruanin portën kryesore të Teatrit Kombëtar, artistë, qytetarë dhe përfaqësuesit e opozitës zbuluan një hyrje të dytë. Ata hapën një derë anësore prej xhami dhe dhjetra protestues hynë në sallën e shfaqjeve, madje hapën derën kryesore duke i mundësuar kreut të PD-së, Basha dhe disa ish-deputetëve të futeshin përmes saj. Policia që u duk në këtë moment si personazh i anekdodave me Nastradin, vijoi megjithatë të ruante derën kryesore, prej nga vetëm mund të dilje, por jo të hyje. Situata që filloi me tension dhe përplasje mëngjesin e të mërkurës, u duk se u qetësua ndërsa palët ranë në një “marrëveshje të heshtur” se qytetarët dhe artistët protestues mund të kalonin nga një derë dhe të dilnin nga tjetra. Një grup qytetarësh dhe artistësh (kryesisht aktorë e regjisorë të TK), protestojnë prej më shumë se një viti kundër një projekti kontrovers për prishjen e godinave ekzistuese të Teatrit dhe ndërtimin e një teatri të ri, i cili përfshin sipas dokumenteve që BIRN ka siguruar edhe dhënien e një pjesë te hapësirës publike për ndërtim kullash. Rezistenca që është zhvilluar me protesta të përditshme në sheshin para teatrit u përshkallëzua tre ditët e fundit. Aktori Neritan Liçaj i tha BIRN se ata ishin informuar nga persona të brendshëm se do të fillonte zbrazja e reatrit nga objektet me vlerë, për t’i hapur rrugë prishjes së tij. “Një veprim skuthash”, tha Liçaj, duke akuzuar qeverinë se tentonte ta prishte teatrin fshehurazi. Aktivistët kundër shembjes gdhinë disa netë në oborrin e Teatrit Kombëtar dhe mëngjesin e të mërkurës dhanë alarmin se ishin rrethuar nga policia dhe se po tentohej të zbrazej teatri. Dhjetra qytetarë iu bashkuan atyre në orët në vijim, përfshi drejtues të lartë të opozitës. Pas disa përplasjeve me policinë gjatë të cilave u lëndua një qytetar, artistët morën nën kontroll sallën e shfaqeve, ndërsa policia u duk se nuk do ndërhynte. Punëtorë që dukej se kishin hyrë për të nxjerrë materiale nga godina u larguan mes turmës së irrituar, që pretendonte se ata nuk ishin punonjës të teatrit. Kreu i PD-së Lulzim Basha akuzoi kryeministrin se donte të prishte teatrin “vetëm grabitjen dhe pastrimin e parave të bandës” së tij. Ndërsa Presidenti Ilir Meta eci në këmbë nga zyra e tij deri në zyrat e boshatisura të Gjykatës Kushtetuese, për të dorëzuar një padi kundër ligjit të Kuvendit që mundëson shembjen e teatrit. Meta akuzoi kryeministrin dhe ndërkombëtarët për situatën dhe tha se drejtësia do vepronte “mbi rilindas lokalë e ndërkombëtarë”. Në padinë e publikuar, Presidenti thotë se ligji bie ndesh me kushtetutën, është diskriminues dhe cënon parimin e sigurisë

Protestues në skenën e Teatrit Kombëtar gjatë protestës. Foto:Vladimir Karaj/BIRN

juridike. Ndërkohë në teatër situata vijoi e qetë për 1 orë pas hyrjes së artistëve në sallë, por në mesditë, pas deklaratave publike të kryebashkiakut Erjon Veliaj ku lihej të kuptohej se nuk do kishte tërheqje nga projekti, duke akuzuar PD dhe LSI për protestën dhe cilësuar aktivistët si “i njëjti grup” kundër progresit, “PD dhe LSI me mashat”, polica tentoi të merrte në kontroll të gjitha hyrjet. Protestues, përfshi ish-deputetë të PD e ndaluan këtë përpjekje dhe madje ngritën barrikadë në derën kryesore të teatrit. Shpesh përplasja përshkallëzoi në dhunë, në një rast duke përfshirë rojet e një kompanie private, që nuk u kuptua se pse morën rolin e policisë. Pas diskutimeve, palët ranë sërish dakord.Barrikada u hoq nga policia, ndërsa protestuesit u lanë të përdorin portën e dytë.Menjëherë pas kësaj policia zgjeroi rrethimin, duke vendosur pengesa në oborrin e jashtëm mes Ministrisë së Brendshme dhe TK dhe bllokuar hyrjet nga pedonalja dhe nga krahu i Bashkisë së Tiranës. Ndërkohë brenda teatrit gjithçka të jep përshtypjen e një shtëpie të braktisur prej vitesh. Kthinat, llozhat, tualetet dhe shkallët duken sikur askush nuk ka shkelur në to dhe as janë fshirë e as janë larë.Pjesë të tëra të godinës duken si magazina të braktisura ku ishin hedhur pjesë skenografie dhe mobilje. Në dhoma të braktisura të hedhura në rrëmujë gjenden materiale të përdorura në teatër, përfshi kapakë veprash të diktatorit Enver Hoxha, pushkë druri, helmeta e një mori copëzash të hedhura njëra mbi tjetrën. Në hyrjen kryesore ndodheshin dhjetra kuti me rekuzita nga shfaqet, përfshi ato të “Romeo dhe Zhuljeta” e “Henri V”, që duket se ishin bërë gati për t’u trasferuar jashtë tij. Megjithatë situata jashtë nuk i ngjan as dramave as komedive të Shekspirit. Dhjetra policë qëndrojnë kryesisht pa bërë asgjë dhe struken në rrëzë të godinës për t’u ruajtur nga zhegu i mesditës. Herë herë mes tyre ka debate me zë të lartë për ndërrime turnesh. Ndërsa artistë e protestues ulen brenda ose në sheshpushimin nën pemët rreth teatrit. Palët furnizohen me pica e ushqime

për drekën dhe për orë të tëra situata u duk e qetë. Pati për ca kohë edhe muzikë dhe turistë që u ra rruga, në padijeni për “çka luhej” e shfrytëzuan për të kërcyer, derisa policia vendosi të ndërpresë dritat në njërën prej godinave. Në mbrëmje gjendja u tensionua sërish. Të tjerë protestues tentuan të hynin në oborrin e teatrit u ndaluan nga policia.Pas përplasjeve, një pjesë e pengesave metalike u shembën, por policia vijoi të mos lejonte kalimin. Një prej aktivistëve që ndodhej brenda zonës së rrethuar shkroi se pas rrethimit nga policia protestuesit, përfshi të moshuar ishin pa ujë dhe ushqim. Rreth orës 20.00, aktori Gentjan Zenelaj dhe një grup qytetarësh thyen pengesën e policisë, e cila përdori lotsjellës ndaj tyre, dhe futën ujë për personat e rrethuar në teatër. Gentian Gaba, një prej protestuesve i tha BIRN se megjithë këtë ndihmë, aktivistëve brenda teatrit u duhej ujë. “Nuk kemi ujë dhe drita”, tha Gaba, ndërsa shpjegoi se policia kishte penguar futjen e ujit brenda rrethimit. Por pak minuta pas kësaj bisede telefonike, policia në mënyrë të papritur braktisi pozicionet që kishte ruajtur aq fort gjatë ditës dhe u largua.Protestues i thanë BIRN se askush nuk e kuptoi se çfarë po ndodhte. Qytetarët që ishin jashtë barrikadave u futën në sheshin e teatrit duke thirrur “Poshtë diktatura”, ndërsa punonjësit e policisë u larguan nga sheshi, por edhe nga dera kryesore të cilën e kishin ruajtur gjatë gjithë ditës. I pyetur nga BIRN, regjisori Robert Budina tha se pasi ishte refuzuar kërkesa për tërheqje të protestuesve, policia u kishte thënë se ua linte atyre në administrim godinën.“Nuk e di çfarë vendimi do marrin, por për sot na e lanë ne në administrim,” tha Budina. Largimi i beftë i policisë duket se e bëri edhe më paradoksale situatën, e cila që në fillim ishte e tillë; me policë që ruanin një godinë të dënuar nga qeveria me shembje nga protestuesit kundërshtojnë planin për rrënimin e saj. Kontribuoi në raportim edhe gazetarja Fjori Sinoruka

Korrik 2019

ANALIZË

‘Rasti Malaj’; vetingu ndërlikon zgjedhjen e shpejtë të Inspektorit dhe Gjykatës Kushtetuese Gjashtë kandidatë për Inspektorin e Lartë dhe 12 kandidatë për Gjykatën Kushtetuese vazhdojnë garën në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi; ku vlerësimi dhe renditja me shpejtësi dhe në mungesë të vendimeve të formës së prerë nga vetingu rrezikon ta ekspozojë procesit ndaj rezultateve kontradiktore. Mbledhje e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi | Foto : LSA

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

jyqtari Artur Malaj po përballet në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit me kërkesën për shkarkimin e tij, por në një proces paralel që po zhvillohet në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi, Malaj hodhi një hap përpara drejt ambicies për t’u zgjedhur Inspektor i Lartë i Drejtësisë. KED njoftoi të enjten se gjyqtari i Gjykatës Administrative të Apelit është lejuar të vazhdojë garën, pas verifikimeve të kryera mbi kushtet ligjore të kandidimit. Ndryshe nga Malaj, dy kandidatë të tjerë – Altin Hazizaj dhe Mimoza Qinami u skualifikuan nga kandidimi për të njëjtin post. Gara për Inspektorin e Lartë të Drejtësisë- një ndër institucionet kyçe të arkitekturës së re të drejtësisë është rrudhur tashmë mes 6 kandidatëve, nga 13 që shprehën interesin në fillim të vitit. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se gjyqtari Artur Malaj konkuron me Avokatin e Shtetit, Artur Metani, avokaten Eris Hysi, sekretarin e Përgjithshëm të Kuvendit, Genci Gjonçaj, ish-kryeinspektoren Marsida Xhaferllari dhe me ish-gjyqtarin, aktualisht ekspert i EURALIUS, Klodian Rado. Rasti i gjyqtarit Malaj, i cili lufton njëherazi kundër shkarkimit në KPA dhe në kërkim të promovimit nga KED reflekton

kontradiktën e proceseve në kundërkohë që po zhvillohen aktualisht në kuadër të reformës në drejtësi. Njësoj si Malaj, edhe dy kandidatët magjistratë për Gjykatën Kushtetuese, prokurori Besnik Muçi dhe gjyqtarja Regleta Panajoti u kaluan për në fazën tjetër pa një vendim përfundimtar të vetingut – dhe sipas kreut të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, Ardian Dvorani, procesi do të ecë përpara në mungesë të tyre. “Dilema në rastin e Z.Malaj ishte se çfarë do të bëjmë; të ndërpresim procesin deri në vendimin e Kolegjit apo do të vazhdojmë,” tha Dvorani për BIRN në një bisedë telefonike. “Ne nuk kemi verifikuar asgjë mbi pasurinë dhe figurën e kandidatëve magjistratë, pasi vendimin për ta do ta japin institucionet e vetingut. Por Këshilli ka afate ligjore për të përfunduar procesin dhe ndryshe nga SPAK, dispozitat për dy postet nuk parashikojnë vendim të formës së prerë nga vetingu,” tha Dvorani i keqardhur për vonesat. Lejimi ose ndalimi i kandidimit vendoset nga Këshilli pas një procedure të gjatë vlerësimi mbi kriteret formale, pasurinë, figurën dhe profesionalizmin si dhe aspekte të tjera ndaluese, të tilla si bashkëpunimi me ish-Sigurimin e Shtetit.Procesi megjithatë është i ndryshëm për juristët dhe kandidatët magjistratë; të cilët vlerësohen për tre prej kritereve nga insti-

Kandidatët në garë për Inspektoriatin e Lartë 1-Artur Malaj 2-Artur Metani 3-Eris Hysi 4-Genci Gjonçaj 5-Klodian Rado 6-Marsida Xhaferllari Kandidatët për Gjykatën Kushtetuese 1-Arta Vorpsi 2-Besnik Muçi 3-Elsa Toska 4-Fiona Papajorgji 5-Gëzim Allaraj 6-Klodian Rado 7-Marsida Xhaferrllari 8-Petrit Kaja 9-Regleta Panajoti 10-Rexhep Bekteshi 11-Sinan Tafaj 12-Zhaklina Peto

tucionet e vetingut. Pasi të përfundojë procedura e verifikimit për të gjithë kandidatët, KED pritet të kryejë brenda një kohe të shkurtër procesin e pikëzimit dhe më pas të renditjes së kandidatëve, ndonëse Dvorani pranon rrezikun potencial të rezultateve të kundërta –nga Kolegji dhe KED për kandidatët magjistratë. I pyetur se çdo të ndodhte nëse kandidatët e zgjedhur nga KED do të shkarko-

heshin më pas nga Kolegji, Dvorani u përgjigj se kjo me siguri “sdo t’i bënte nder procesit”. Ai shtoi megjithatë se vendimi i Kolegjit do ta bënte të papajtueshëm kandidatin ndaj çdo pozicioni në drejtësi. Gjykata Kushtetuese Mungesa prej më shumë se një viti e Gjykatës Kushtetuese përbën një ndër debatet më të nxehta politike në vend mbi pasojat e reformës në drejtësi dhe në shtetin e së drejtës, ndërkohë që presioni për ringritjen e shpejtë të saj është i gjithanshëm. Njësoj edhe mungesa e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë; një institucion përgjegjës për procedimet disiplinore të njerëzve të drejtësisë. Procesi për zgjedhjen e anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe Inspektorit të Lartë të Drejtësisë u fut në shina pranverën e këtij viti në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi, pasi Këshilli i vitit 2018 nuk arriti të kryente asnjërin prej funksioneve të veta. Në garën për Inspektorin e Drejtësisë kandiduan fillimisht 13 persona, ndërsa në nëntë thirrjet paralele për Gjykatën Kushtetuese u regjistruan fillimisht 87 kandidatura nga 41 juristë dhe magjistratë (pjesa më e madhe kanë kandiduar në disa thirrje paralele). Njësoj si për Inspektorin e Lartë të Drejtësisë, edhe kandidatët për Gjykatën Kushtetuese firuan rrugës- një pjesë të lar-

KLP shmang nga SPAK krerët e Krimeve të Rënda Këshilli i Lartë i Prokurorisë ka lënë jashtë listës së prokurorëve të përzgjedhur për të qenë pjesë e Strukturës së Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, SPAK, kreun aktual të Prokurorisë për Krime të Rënda dhe paraardhësin e saj. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

ëshilli i Lartë i Prokurorisë bëri publik të martën emrat e 15 prokurorëve që janë përzgjedhur si kandidatë për të qenë pjesë të Strukturës së Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, SPAK.Në listën e miratuar nga KPK, mungon kreu i Prokurorisë për Krime të Rënda, Donika Prela dhe paraardhësi i saj Besim Hajdarmata. Jashtë liste kanë ngelur edhe dy prokurorët e dosjes së famshme 339, Vladimir Mara

dhe Dritan Prençi.Vlerësimi i kandidatëve është bërë nga Komisioni i Posaçëm i ngritur nga KLP për vlerësimin e kandidatëve për Prokurorinë e Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar.“Komisioni i Posaçëm ka vlerësuar letrën e motivimit, aktet rreth procedimeve penale të kandidatëve, [dhe] informacionet nga burimet e hapura , përveç dokumenteve të prezantuara nga kandidatët,” tha KLP nëpërmjet një komunikimi me median.“Komisioni i Posaçëm ka vlerësuar kriterin profesional dhe të integritetit të kandidatëve dhe të ven-

dosmërisë së kandidatëve,” shtoi KLP. Raportet e Komisionit të Posaçëm janë dërguar në mënyrë nominale në Këshillin e Lartë të Prokurorisë, ku është miratuar lista prej 15 kandidatësh.Në kandidatët e përzgjedhur nga KLP, e cila pretendon se e ka bërë vlerësimin duke u bazuar në kriterin e integritet dhe profesionalizmit, bie në sy prokurori Ened Nakuçi, i cili u cilësua si ‘joprofesional’ nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit gjatë procesit të rivlerësimit.Edhe pse KPK e konfirmoi Nakuçin në detyrë ai u referua për procedim disiplinor.Përveç

Nakuçit lista e prokurorëve të përzgjedhur si kandidatë për SPAK përfshin Altin Dumanin, Anton Martinin, Elisabeta Imeraj, Arben Kraja, Doloreza Musabelliu, Klodian Braho, Enkeleda Millonai, Manjola Kajana, Edvin Kondili, Elida Kackini, Behar Dibra, Anita Jella dhe Bensik Muçi.Nga lista e kandidatëve për SPAK të konfirmuar nga KPK janë Ended Nakuçi, Arben Kraja, Enkeleda Millionai, Behar Dibra, Manjola Kajana, Edvin Kondili dhe Bensik Muçi. Vendimi për Muçin është ankimuar nga Komisioneri Publik në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit.

Korrik 2019

Analiza financiare e gjyqtarit Artur Malaj: KPK fshehu aktet nga Komisioneri Publik Kolegji i Posaçëm i Apelimit pranoi të premten një kërkesë për rivendosjen në afat të një shtese ankimi ndaj gjyqtarit Artur Malaj të kërkuar nga Komisioneri Publik, pasi ky i fundit u shpreh se ishte vënë në dijeni për ekzistencën e dy analizave financiare të cilat nuk ishin përcjellë me dosjen e subjektit nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit. reja.” Kolegji e ka pranuar kërkesën e Komisionerit Publik për rivendosjen në afat të shtesës së ankimit, dhe seanca dëgjimore ka vazhduara me parashtrimet e Komisionerit Publik, Dariel Sina.

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

guar me dorëheqje dhe pjesa tjetër u skualifikua nga vetingu ose u ndalua të kandidonte nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi. BIRN mësoi se aktualisht në garë kanë mbetur 12 kandidatë për 6 poste, ndërkohë që numri rrezikon të rrudhet edhe më tej për shkak të vlerësimeve që po kryhet në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi. Ndërkohë, tre prej karrigeve të Gjykatës Kushtetuese do vazhdojnë të mbeten sërish bosh, pasi Gjykata e Lartë është njësoj e paralizuar për shkak të shkarkimeve masive nga vetingun. Garën për Gjykatën Kushtetuese e vazhdojnë tre këshilltaret ligjore, Arta Vorpsi, Fiona Papajorgji dhe Elsa Toska, gjyqtarët Rexhep Bekteshi dhe Regleta Panajoti, prokurori Besnik Muçi, avokatët Gëzim Allaraj, Petrit Kaja dhe Sinan Tafaj si dhe pedagogia e drejtësisë, Zhaklina Peto. Në konkurim mbeten gjithashtu edhe ish-kryeinspektorja Marsida Xhaferllari si dhe eksperti Klodian Rado, të cilët garojnë njëkohësisht edhe për postin e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Nga kandidatët magjistratë për Gjykatën Kushtetuese, Vorpsi, Papajorgji, Toska dhe gjyqtari Rexhep Bekteshi janë konfirmuar me vendim të formës së prerë.Konfirmimi i prokurorit Besnik Muçi u apelua në Kolegj dhe seanca e parë është caktuar më 3 shtator, ndërkohë që gjyqtarja Regleta Panajoti u konfirmua me shumicë votash në KPK, por nuk ka ende një vendim nga Komisioneri Publik. Detyra e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi është verifikimi i një sërë kriteresh që duhet të plotësojnë kandidatët; mes të cilëve edhe pasurinë dhe figurën e kandidatëve jo-magjistratë si dhe vlerësimi i tyre me pikë dhe dalja me një renditje për secilën prej vakancave të hapura. Më pas, tre prej anëtarëve do të zgjidhen nga Presidenti i Republikës, tre nga Kuvendi me 3/5 e votave dhe tre anëtarë të tjerë i takojnë Gjykatës së Lartë. Në nenin 125 të saj, Kushtetuta përcakton se zgjedhjet bëhen mes tre kandidatëve të renditur të parët nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi, por nisur nga numri i ulët i pretendentëve në garë dhe kandidimi i tyre për disa thirrje radhazi, shansi për t’u zgjedhur për secilin prej tyre është 50 me 50.

ë 19 korrik në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit u mbajt seanca e parë si pjesë e ankimit të Komisionerit Publik, Dariel Sina kundër vendimit të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit për konfirmimin në detyrë të gjyqtarit të Gjykatës Administrative të Apelit, Artur Malaj. Ankimi po dëgjohet nga trupa e Kolegjit e përbërë nga Rezarta Schuetz si kryesuese, Sokol Çomo relator, Luan Daci, Ardian Hajdari dhe Ina Rama anëtarë. Pjesë përbërëse e kësaj trupe më parë ishte shortuar dhe kryetarja e KPA-së Natasha Mulaj, por kjo e fundit dha dorëheqjen nga ankimi pasi BIRN zbuloi se subjekti gjykoi një çështje në favor të familjarëve të saj në Gjykatën Administrative të Apelit, duke ngritur shqetësime për konflikt interesi. Seanca e të premtes u hap me një kërkesë të Komisionerit Publik për rivendosjen e afateve për një shtesë ndaj ankimit fillestar të dorëzuar në KPA, pasi Sina pretendoi se vetëm një muaj më parë ishte vënë në dijeni të fakteve të reja të cilat nuk ishin përfshirë në dosje nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit. “Komisioneri Publik, ashtu sikurse e ka parashtruar dhe në kërkesën për rivendosje në afat, më datë 21.06.2019, u njoh me dy analiza financiare të realizuara nga Komisioni gjatë hetimit administrativ, të cilat paraqesin rezultate të ndryshme mbi vlerësimin e pasurisë së subjektit të rivlerësimit,” tha Sina. “Komisioneri Publik, në kohën e përgatitjes së ankimit të datës 26.10.2018, nuk ka qenë në dijeni të ekzistencës së këtyre analizave financiare dhe qëndrimit të Komisionit ndaj rezultateve të tyre, pasi këto analiza nuk kanë qenë pjesë e akteve të administruara në dosjen e përcjellë nga Komisioni,” shtoi ai. Sipas Komisionerit Publik aktet e reja janë dorëzuar në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit nga Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit dhe dëshmojnë për faktin se nga KPK është përdorur një ‘analizë në funksion të vlerësimit të kriterit të pasurisë, e cila nuk është pjesë e akteve në dosjen e përcjellë pranë Komisionerit Publik. Pjesë të ankimit shtesë Komisioneri Publik ka përfshitë dhe dy denoncime që kanë ardhur në Komisionin e Pavarur të Kualifikimit pas dhënies së vendimit, të cilat janë referuar në Kolegj gjithashtu nga ONM. Gjyqtari Artur Malaj e kundërshtoi kërkesën e Sinës për rivendosjen në afat të shtesës së ankimit duke pretenduar se dy dokumentet e reja nuk përbënin një analiza financiare të mirëfilltë, ndërkohë ato ishin tabela me informacion të përpiluar nga dokumente të cilat Komisioneri Publik kishte pasur akses gjatë ankimit fillestar. Me vendim të ndërmjetëm, Kolegji i Apelimit vendosi ta pranonte kërkesën e Komisionerit Publik për rivendosjen në afat të shtesës së ankimit të paraqitur.I pyetur nga BIRN nëpërmjet një zëdhënësi, KPK nuk komentoi mbi akuzën e bërë nga Komisioneri Publik se aktet e analizës financiare nuk ishin përcjellë nga Komisioni. Rivendosja e afateve Gjyqtari Artur Malaj u konfirmua në detyrë më 3 gusht 2018 nga trupa gjykuese e drejtuar nga Genta Tafa Bungo, realtore Suela Zhegu dhe Pamela Qirko anëtare. Malaj, 50 vjeç, ka një karrierë të gjatë si gjyqtar dhe më pas kryetar i Gjykatës së Vlorës.Në vitin 2013 ai është emëruar nga ish-Presidenti Bujar Nishani gjyqtar në Gjykatën Administra-

Gjyqtari Artur Malaj gjatë seancës në Kolegjin e Posaçëm të Apelimit | Foto: Besar Likmeta| BIRN

tive të Apelit.Malaj u përfshi në listën prioritare të rivlerësimit pasi kandidoi për postin e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë. Pas vendimit të KPK-së për konfirmimin e tij në detyrë, Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit bëri publik kundërshtimin, duke i kërkuar Komisionerit Publik që ta apelonte. Në rekomandimin e bërë publik, ONM thotë se konfirmimi i gjyqtarit Malaj ishte “i pajustifikueshëm”. “Në të kundërt, rezultatet e hetimit rivlerësues të KPK-së çojnë vetëm në një përfundim: shkarkimin nga detyra,” argumentojnë vëzhguesit ndërkombëtarë në rekomandimin e dorëzuar në institucionin e Komisionerit Publik. Në konsideratë dhe të rekomandimit të marrë dhe nga ONM, me datë 26 tetor 2018, Komisioneri Publik ka ushtruar ankim ndaj vendimit të Komisionit të Pavarur të Kualifikimi për konfirmimin në detyrë të subjektit të rivlerësimit, Artur Malaj. Ankimi është bazuar tek aktet dhe provat e depozituara të përcjella nga KPK tek Institucioni i Komisionerit Publik në format elektronik dhe është përqendruar vetëm tek kriteri i pasurisë. Megjithatë, 8 muaj pas dorëzimit të ankimit, në qershor 2019 Kolegji i Posaçëm i Apelimit ka përcjellë tek Institucioni Komisionerëve Publike dy gjetje të reja të Operacionit Ndërkombëtar të Monitoritmit, që lidhen më ankimin kundër gjyqtarit Artur Malaj. Gjetja e parë lidhet me dy denoncime/informacione ndaj subjektit të dorëzuara në KPK pas dhënies së vendimit ndaj gjyqtarit Malaj. Edhe pse këto denoncime/informacione nuk lidhen me kriterin e pasurisë, Komisioneri Publik çmon se duhet të trajtohen nga Kolegji në funksion të garantimit të funksionimit të shtetit të së drejtës dhe rikthimit të besimit të publikut te sistemi i drejtësisë Ndërkohë gjetja e dytë lidhet me një fakt për të cilin Komisioneri Publik nuk ka qenë në dijeni. Kjo gjetje lidhet me dy dokumente. Dokumenti i parë paraqet një analizë financiare që është vënë në dispozicion të ONM-së nga relatorja e çështjes në KPK, Suela Zhegu, por mbetet e paqartë nëqoftëse kjo analizë është përfundimtare. Ndërkohë, dokumenti i dytë është nga arkiva dixhitale e ONM-së dhe paraqet një analizë tjetër financiare. “Këto dy dokumente së bashku me shënimin e numërtuar 10 ”Nga analiza financiare e bërë”, në vendimin nr.62/2018, dëshmojnë faktin që Komisioni ka realizuar dhe përdorur një analizë financiare në funksion të vlerësimit të kriterit të pasurisë, e cila nuk është pjesë e akteve në dosjen e përcjellë pranë Komisionerit Publik,” shprehet Komisioneri Publikë në kërkesën për rivendosjen në afat të ankimit shtesë. Sina argumenton se ankimit fillestar të paraqitur në tetor, i cili ishte bazuar në aktet dhe provat e administruara nga KPK, i mungojnë dokumentet e përcjella nga ONM që paraqesin “fakte dhe rrethana të rëndësishme për vlerësimin e kriterit të pasurisë të subjektit të rivlerësimit dhe përbëjnë fakte dhe prova të

Parashtrimet e Komisionerit Publik Pas vendimit të Kolegjit për pranimin e rivendosjes në afat të shtesës në ankim, Komisioneri Dariel Sina ka paraqitur përpara Kolegjit parashtrimet e ankimit të tij kundër konfirmimit në detyrë të subjektit të rivlerësimit, Artur Malaj. Ankimi i Komisionerit Publik kundër Malajt përqendrohet në burimet e ligjshme, deklarimet e pamjaftueshme, si dhe dyshimet për pasuri të fshehur që lidhen me dy pasuri të paluajtshme në Vlorë dhe Tiranë, si dhe vlerësimin si person të lidhur të motrës, kunatit dhe nipit të subjektit. Sipas Komisionerit Dariel Sina subjekti i rivlerësimit ka kryer deklarim të pasaktë dhe të pamjaftueshëm si dhe ka mungesë burimi të ligjshëm për krijimin e të ardhurave të ligjshme, që kanë shërbyer për blerjen e një apartamenti dhe garazhi në rrugën Irfan Tomini në Tiranë në vitin 2005. Komisioneri Publik ka kërkuar gjithashtu cilësimin si persona të lidhur të motrës, kunatit dhe nipit të subjektit, pasi ekziston dyshimi i arsyeshëm se me anë të burimeve financiare jo të ligjshme, gjyqtari Malaj është kontribuesi kryesor në krijimin e pasurive të tyre. Ky dyshim bazohet në raportimet e organeve ligjzbatuese. Ndryshe nga KPK, komisioneri i ka kërkuar KPAsë që ta trajtojë kunatin, nipin dhe motrën e subjektit si persona të tjerë të lidhur për shkak të lidhjes pasurore dhe afektive të subjektit të rivlerësimit me to. Sipas Komisionerit Publik kunati dhe e motra e subjektit kanë pasuri të konfirmuara në Vlorë dhe Tiranë, si dhe kanë shpenzuar dhe investuar në pasuri të paluajtshme gjatë periudhës 20052016, me një vlerë totale prej gati 40 milionë lekë.Gjithashtu nga hetimi ka rezultuar se nipi i subjektit ka në bashkëpronësi pasuri të llojit truall në Vlorë dhe vetëm në vitin 2013 ka investuar 10.8 milionë lekë. Gjithashtu, nga aktet në dosje ka rezultuar se nipi i subjektit ka qenë i punësuar pranë zyrës së avokatisë së bashkëshortes së gjyqtarit, si dhe i ka shitur subjektit një automjet.E motra e gjyqtarit dhe kunati ndërkohë kanë shërbyer si garantor të kredisë në Raiffeissen Bank për blerjen e apartamentit në rrugën Irfan Tomini në Tiranë. “Nga analiza e provave të administruara në dosje të Komisionit, mbi mundësinë financiare të personave të tjerë të lidhur, për të justifikuar me të ardhura të ligjshme pasuritë e vëna, konstatojmë se subjekti nuk rezultoi të ketë provuar me dokumentacion të ardhurat e realizuara në justifikim të investimeve të kryera,” u shpreh Komisioneri Publik. “Subjekti i rivlerësimit nuk arriti të provojë dhe të justifikojë bindshëm krijimin më të ardhura të ligjshme të pasurive të personave të tjerë të lidhur,” shtoi ai. Pjesa e tretë e ankimit të Komisionerit Publik lidhet me dyshimet se subjekti i rivlerësimit ka pasuri të fshehura dhe më konkretisht një vilë trekatëshë në qytetin e Vlorës.Në vlerësim të provave të administruara gjatë hetimit administrativ Komisionerit Publik, shprehet se subjekti i rivlerësimit është përpjekur të fshehë dhe të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasurinë në përdorim të tij. Në përfundim të parashtrimit Sina ka kërkuar nga Kolegji ndryshim të vendimit të KPK-së dhe shkarkimin e gjyqtarit Artur Malaj nga detyra.

Korrik 2019

INVESTIGIM

Urdhri sekret i kryepolicit; shkatërrimi i përgjimeve prishi hetimet për fushën e kanabisit Shkatërrimi i përgjimeve ambientale nga Policia e Shtetit dëmtoi një hetim të Prokurorisë së Fierit për të zbuluar se kush ishin pronarët e një parcele të madhe me mijëra bimë kanabisi, e zbuluar në Mallakastër në verën e vitit 2016.

EDMOND HOXHAJ | BIRN | DURRËS

ë 28 korrik 2016, forcat e policisë së komisariatit të Mallakastrës ndërmorën një operacion antidrogë në fshatin Aranitas, pas informacioneve të marra në rrugë operative. Në mes të një pylli me dëllenja dhe koçimare në vendin e quajtur ‘Përroi i Çekut’, polica zbuloi një zonë të shpyllëzuar rishtazi me sipërfaqe 80×30 metra, e cila ishte mbjellë me 4000 bimë ‘cannabis sativa.’ Bimët e kanabisit ishin mbjellë dhe punuar në rrënjët e tyre, ndërkohë që ato ujiteshin nëpërmjet një tubacioni, që e merrte ujin nga një përrua në afërsi të vendit ku ato ishin kultivuar. Në cepin perëndimor të sipërfaqes ku ishin kultivuar bimët e kanabisit ndodhej një tendë me konstrukt druri e mbuluar me plastmas, në të cilën ishin hapur për t’u tharë rreth 1500 degë të prera kanabisi dhe në afërsi të saj rreth 300 degë të tjera. Brenda tendës policia gjeti asokohe duke fjetur tre të dyshuar, të cilët pasi u ndaluan, u transferuan në komisariatin e Mallakastrës.Me qëllim zbulimin e pronarëve të parcelës së kanabisit – me urdhër verbal të prokurores së Rrethit Gjyqësor Fier, Elida Hoxhaj, tre të dyshuarit e ndaluar në fshatin Aranitas janë vënë nën përgjim. Por përgjimet e bisedave midis të ndaluarve në qelitë e paraburgimit u shkatërruan një ditë më vonë nga oficerët e policisë së Mallakastrës, të cilët vlerësuan se përgjimi nuk përmbante të dhëna të vlefshme hetimore. Vlerësimi i bërë nga oficerët e policisë është cilësuar si i paligjshëm nga prokurorja e çështjes, e cila i kallëzoi oficerët penalisht për shpërdorim detyre. Të vendosur nën hetim nga Prokuroria e Fierit, 4 oficerët e kallëzuar u mbrojtën

me një urdhër sekret të ish-drejtorit të Policisë së Shtetit, Haki Çako, i cili i jepte të drejtë policisë të shkatërronte përgjimet ambientale nëse autorizimi me shkrim nga prokurori nuk shkonte brenda 24 orësh. Veprimet e oficerëve dhe urdhri i Çakos janë cilësuar si të paligjshëm nga gjykata dhe prokuroria, e megjithatë, organi i akuzës i pushoi akuzat ndaj 4 policëve, duke arsyetuar se ata nuk mund të vlerësonin ligjshmërinë e urdhrit të eprorit të tyre. I pyetur nga BIRN, ish-drejtori i Përgjithshëm i Policisë, Haki Çako tha se çështja gjyqësore ishte komplekse, por shtoi se vendimet e nxjerra nga drejtori i policisë bazohen në aktet nënligjore në fuqi. “Të gjithë aktet normative të nxjerra nga autoriteti i Drejtorit të Përgjithshëm i Policisë së Shtetit, hartohen në përputhje me legjislacionin ne fuqi dhe Ligjin për Policinë e Shtetit, nga stafe specialistësh në departamentet përkatëse, qofshin këto edhe procedurat standarde të funksionimit të strukturave,” tha Çako nëpërmjet një përgjigjeje me shkrim. Piknik në parcelë Gjatë vitit 2016 në Shqipëri u konstatua një masivizim i kultivimit të bimëve narkotike të llojit ‘cannabis sativa’ në gjithë territorin e vendit.Në raportin vjetor mbi luftën ndërkombëtare kundër drogës të Departamentit amerikan të Shtetit vërehej se në Shqipëri gjatë vitit 2016, sipërfaqja e kultivuar me kanabis ishte shtuar me pesë herë në krahasim me vitin paraardhës. Sipas raportit vjetor të Prokurorisë së Përgjithshme, gjatë vitit 2016 ka pasur 1606 procedime penale për veprën penale “kultivim i bimëve narkotike” me 380 të pandehur të dërguar për gjykim. Një prej këtyre procedimeve është edhe ai i regjistruar nga Prokuroria e Rrethit Gjyqësor Fier ndaj tre të pandehurve Bed-

Ish-kreu i Policisë së Shtetit, Haki Çako gjatë një konference për shtyp. Foto arkiv: Policia e Shtetit.

Urdhri i prokurores është zbatuar nga oficeri i policisë gjyqësore Spartak Gjicali dhe specialisti Vasillaq Tanuçi, të cilët kanë vendosur aparat përgjues në dhomën e paraburgimit ku janë mbajtur tre të pandehurit. Sipas Gjicalit, pas disa minutash përgjimi të bisedave të tre të ndaluarve, ato nuk kanë paraqitur interes dhe përgjimi është ndaluar. Më tej, Gjicali ka shpjeguar se ka urdhëruar Tanuçin që ta hidhte bisedën në një CD. Një ditë më vonë, Tanuçi ka vendosur së bashku me eprorin e tij Islam Haka dhe specialisten Enkelejda Allkanjari ta asgjësojnë përgjimin ambiental të tre të pandehurve.

ri Alla, Ardit Gjini dhe Enian Dhima, të cilët u ndaluan pranë parcelës së kanabisit të zbuluar në fshatin Aranitas në fund të korrikut të vitit 2016. Të tre të ndaluarit janë proceduar nga Prokuroria e Fierit për veprat penale të moskallëzimit të krimit dhe prodhim të lëndëve narkotike. Nga raporti i shërbimit i Forcave të Ndërhyrjes së Shpejtë që kanë marrë pjesë në operacionin anti-kanabis në fshatin Aranitas, shtetasi Bedi Alla është gjetur te parcela ku ishin kultivuar bimët, ndërsa Ardit Gjini dhe Enian Dhima në afërsi të saj. Sipas deklarimeve të dhëna nga një prej oficerëve të FNSH Fier, tre të dyshuarit janë pikasur tek kasollja ku thahej kanabisi.Ata i kanë thënë fillimisht oficerëve të policisë se ruanin dhe kujdeseshin për bimët e kanabisit për shkaqe ekonomike. Në deklarimit e dhëna përpara policisë

Korrik 2019

Fotografi e një plantacioni me kanabis në Shqipërinë e Veriut, publikuar nga policia në gusht 2016. Foto: Policia e Shtetit.

Gjykata e Fierit | Foto nga : Edmond Hoxhaj

gjyqësore, shtetasi Bedri Alla ka pranuar se është kujdesur për parcelën me kanabis, por ka pretenduar se nuk e dinte se ato ishin bimë narkotike. Alla i ka thënë oficerëve se në parcelën me kanabis ai ka kryer punë të ndryshme si ujitje apo pastrim barërash. Ai është shprehur se personi që e ka punësuar është një djalë i ri 26 vjeç, trup mesatar, flokë te zeza, i cili ia ka ofruar këtë punë kundrejt pagës 1.700 lekë në ditë, por nuk e kishte paguar ende në momentin e arrestimit. Sipas Allës, bimët narkotike nuk i ka mbjellë ai, por i ka gjetur të mbjella dhe se ai kujdesej vetëm për vaditjen e parcelës dhe pastrimin e saj.Ai ka shpjeguar se nuk largohej nga parcela për ditë të tëra, ndërsa ushqimin dhe ujin ua sillnin te puna disa persona që vinin me makinë, por të cilët ai nuk i kishte fiksuar. Ndërkohë, dy të dyshuarit e tjerë kanë mohuar të kishin dijeni për parcelën e

kanabisit dhe janë shprehur se nuk e njihnin Bedri Allën. Ata i kanë thënë oficerëve të policisë se ditën që u arrestuan kanë qenë në pyll për piknik.Aty ata kanë shkuar në këmbë duke marrë ushqime me vete.Pas piknikut, kanë fjetur në një kasolle me degë dhe të mbuluar me plastmas ku i kanë gjetur punonjësit e policisë. Me 27 mars 2017, tre të dyshuarit u dënuan nga Gjykata e Rrethit Gjyqësor Fier për moskallëzim krimi. Asgjësimi i përgjimeve Pas arrestimit në fshatin Aranitas, tre të dyshuarit Bedri Alla, Ardit Gjini dhe Enian Dhima janë transferuar në dhomat e paraburgimit të komisariatit të Ballshit. Në të njëjtën ditë nëpërmjet telefonit, prokurorja Elida Hoxhaj ka urdhëruar shërbimet e policisë të Komisariatit Ballsh dhe Sektorin e Përgjimeve të Drejtorinë e Policisë së Qarkut Fier, për të kryer përgjim ambiental të tre personave

të ndaluar. Një ditë më pas, më datë 29 korrik, Hoxhaj ka paraqitur një kërkesë në Gjykatën e Fierit për vleftësimin e lejimit të përgjimit ambiental ndaj tre të ndaluarve dhe po atë ditë, gjykata e ka vleftësuar të ligjshëm autorizimin. Urdhri i prokurores është zbatuar nga oficeri i policisë gjyqësore Spartak Gjicali dhe specialisti Vasillaq Tanuçi, të cilët kanë vendosur aparat përgjues në dhomën e paraburgimit ku janë mbajtur tre të pandehurit. Sipas Gjicalit, pas disa minutash përgjimi të bisedave të tre të ndaluarve, ato nuk kanë paraqitur interes dhe përgjimi është ndaluar. Më tej, Gjicali ka shpjeguar se ka urdhëruar Tanuçin që ta hidhte bisedën në një CD. Një ditë më vonë, Tanuçi ka vendosur së bashku me eprorin e tij Islam Haka dhe specialisten Enkelejda Allkanjari ta asgjësojnë përgjimin ambiental të tre të pandehurve. Asgjësimi i përgjimeve u cilësua i paligjshëm nga prokurorja Elida Hoxhaj, e cila ka bërë kallëzim penal ndaj 4 oficerëve të policisë për shpërdorim detyre. Hetimi kundër 4 efektivëve të komisariatit të Ballshit është udhëhequr nga prokurori Asllan Bajramaj. Në deklarimet e dhëna përpara prokurorit, oficeri Vasillaq Tanuçi është mbrojtur duke shpjeguar se vendimi për shkatërrimin e përgjimit ambiental është bazuar në urdhrin sekret nr.286, datë 23 prill 2015 të Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë. Sipas këtij urdhri, nëse autorizimi me shkrim nga prokurori nuk shkonte për 24 orë, çdo material dhe e dhënë për përgjimet e kryera duhej të asgjësohej. Tanuçi ka deklaruar se mungesën e urdhrit të shkruar të prokurorit e ka konfirmuar me eprorin e tij Islam Haka dhe kolegen Enkelejda Allkanjari. Haka gjithashtu ka pretenduar se i ka kërkuar oficerit të policisë gjyqësore, Spartak Gjicali që t’i jepte autorizimin me shkrim të prokurorit, por nuk kishte mar-

rë përgjigje prej tij dhe se në këto kushte ka tentuar të flasë me prokuroren e çështjes, por ajo e kishte pasur telefonin të mbyllur.Ndërkohë, oficerja Enekelejda Allkanjari ka shpjeguar se ajo ka qenë e pranishme kur nga ana e shefit dhe ndihmës specialistit ishte asgjësuar një bisedë e përgjuar, por se nuk kishte dijeni për përmbajtjen. Me datë 14 qershor 2019, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Fier ka pranuar kërkesën e prokurorit Asllan Bajramaj për pushimin e çështjes ndaj 4 oficerëve të policisë. Gjykata ka gjetur se me vendimin për asgjësimin e përgjimit, 4 efektivët e policisë kanë vepruar në kundërshtim me ligjin Procedural Penal, duke sjellë pasoja të rënda për hetimin. Në vendim, gjyqtarja Odeta Lice shprehet se ekziston vetëm një ligj që rregullon kryerjen e përgjimeve për efekt të një procedimi penal, që është Kodi i Procedurës Penale. Ajo argumenton më tej, se në asnjë nen të Kodit të Procedurës Penale nuk përcaktohet se shërbimet e policisë që kryejnë përgjimin, kanë të drejtë të kryejnë vetë asgjësimin e tij pa një vendimmarrje nga gjykata. “Pra, fillimisht oficerët e Policisë Gjyqësore duhet të zbatojnë ligjin dhe më pas akte të tjera nënligjore si rregullore, urdhra apo udhëzime,” shkruan Lice. “Mbajtja parasysh e Urdhrit nr.286, datë 23.04.2015 e Drejtorit të Përgjithshëm të Policisë së Shtetit dhe zbatimi duke u konsideruar mbi parashikimet e Kodit të Procedurës Penale nga ana e oficerëve të Policisë Gjyqësore është një veprim jo ligjor,” shton ajo. Por megjithatë, gjykata ka çmuar se nuk mund të përcaktohet nëse veprimi i kundërligjshëm i oficerëve ka qenë i qëllimshëm. Gjykata vlerëson se në këtë rast ka pasur një sjellje neglizhente dhe të pakujdesshme prej të gjithë anëtarëve të grupit hetimor, duke mos u koordinuar.

Korrik 2019

Analizë

Ramush Haradinaj bëri një kalim të suksesshëm nga ish-komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në kryeministër të kësaj të fundit, por prokurorët në Hagë e kanë ndërprerë tashmë për herë të tretë karrierën e tij politike.

Luftëtar, politikan, i dyshuar - Betejat ligjore të Ramush Haradinaj MARIJA RISTIC, BLERTA BEGISHOLLI| BIRN | BERLIN, PRISHTINË

ë një kthesë të papritur ngjarjesh, kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj mbajti një konferencë të jashtëzakonshme shtypi të premten për të njoftuar se po jepte dorëheqjen sepse ai nuk mund të ishte njëkohësisht kryeministër dhe një i dyshuar për krime lufte. “Nderi i rolit të kryeministrit dhe shtetit duhet të ruhet dhe unë kurrë nuk do ta poshtëroj atë. Do të shkoj në Hagë si Ramush Haradinaj,” tha ai pasi u ftua për t’u marrë në pyetje nga Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë, e cila është ngarkuar me hetimin e krimeve të dyshuara të kryera nga pjesëtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës nga fillimi i vitit 1998 deri në fund të vitit 1999. Deri më tani, prokurori i specializuar Jack Smith dhe ekipi i tij kanë marrë në pyetje dhjetëra ish-luftëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, por Haradinaj është emri më i madh në listë dhe i pari që jep dorëheqjen pasi u thirr si i dyshuar.Ai pritet të paraqitet para prokurorëve këtë javë. Për shumicën e elitës politike në Kosovë, veprimi i Haradinajt ishte i guximshëm dhe fisnik, edhe pse shumë e konsiderojnë atë një veprim taktik për të rritur popullaritetin e tij përpara zgjedhjeve të parakohshme që ka gjasa të mbahen në vjeshtë. Por ftesa e tij për t’u marrë në pyetje nuk duhet të vijë si një surprizë, duke marrë në konsideratë faktin se ai ishte një komandant i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në zonat ku ndodhën vrasje, rrëmbime dhe tortura të serbëve, romëve dhe shqiptarëve si armiq politik. Emri i tij del në shumicën e dokumenteve, raporteve dhe hetimeve që çuan në krijimin e Dhomave të Specializuara të Kosovës, të cilat do të gjykojnë të dyshuarit e paditur nga Zyra e Prokurorit të Specializuar. Nga ana e tij, Haradinaj pohon se lufta e tij ishte e drejtë dhe e ndershme. Ai gjithashtu është liruar dy herë nga akuzat nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë, ICTY – të cilën shumë shqiptarë të Kosovës e shohin si një nga argumentet kryesore pse ai nuk duhet të gjykohet përsëri nga gjykata e re. Një rast gjyqësor déjà vu Nuk ishte hera e parë që Haradinaj mbajti një konferencë të jashtëzakonshme për shtyp për të njoftuar se po largohet nga rolit i tij si kryeministrit i Kosovës, pasi u thirr për t’iu përgjigjur akuzave për krime lufte. Në vitin 2005, pas vetëm 100 ditë në krye të qeverisë, karriera politike e Haradinajt u prish nga ICTY. Më 4 mars 2005, gjykata e OKBsë ngriti një aktakuzë kundër tij dhe dy ish-kolegëve të tij luftëtarë të UÇK-së, Idriz Balaj dhe Lahi Brahimaj. Haradinaj dha dorëheqjen dhe u dorëzua vullnetarisht. Në prill 2008, ICTY e liroi atë nga akuzat për torturë, vrasje, përdhunim dhe dëbim dhe ai u kthye në Kosovë për t’u mirëpritur një hero. Turmat brohorisnin “Ramush, Ramush, Ramuush!” në aeroportin e Prishtinës. Në hyrje të aktgjykimit të saj, dhoma gjyqësore e ICTY-së theksoi se edhe pse kishte marrë dëshmi nga pothuajse 100 dëshmitarë, ajo kishte “hasur vështirësi të mëdha në sigurimin e dëshmisë së një numri të madh dëshmitarësh”. Shumë dëshmitarë përmendën frikën si një arsye për dhënien e provave dhe gjykimi dha një përsh-

typje të fortë se po zhvillohej në një atmosferë në të cilën dëshmitarët ndiheshin të pasigurt. Në korrik të vitit 2010, dhoma e apelit e ICTY-së rrëzoi pjesërisht lirimin nga akuzat dhe urdhëroi një rigjykim të pjesshëm pasi prokuroria bindi një gjyqtar të apelit se nuk i ishte dhënë kohë për të dëgjuar prova nga dy dëshmitarë kyç. Por rezultati qe përsëri në favor të Haradinajt dhe dy komandantëve të tjerë të UÇKsë, dhe ata u liruan nga akuzat në nëntor 2012. “Dëshmitarët kishin frikë të flisnin” Sipas ish-prokurores së ICTY-së Carla Del Ponte, “hetimi i luftëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dukej se ishte më frustruesi nga të gjitha hetimet e kryera nga ICTY-ja”. Aktakuza ndaj Haradinajt erdhi gjithashtu në momentin e fundit për prokurorët e ICTY-së – mandati i tyre për të ngritur aktakuza po përfundonte dhe provat që ata mblodhën nuk përmbushnin standardet e gjykatës, sidomos pasi shumë dëshmitarë i tërhoqën dëshmitë e tyre. Si përfundim, Haradinaj dhe dy komandantët e tjerë u paditën vetëm për krime të pretenduara të kryera nga 1 marsi deri më 30 shtator 1998. Aktakuza pohoi se, pas 24 marsit 1998, forcat e UÇK-së nën komandën dhe kontrollin e Haradinajt organizuan një fushatë ushtarake për të marrë kontrollin e zonës midis fshatrave të Gllogjanit dhe Deçanit, dhe sidomos të fshatrave Dubrava, Irzniq dhe Ratishe dhe për të dëbuar që aty serbët e Kosovës. Në aktakuzë gjithashtu thuhej se forcat e UÇK-së nën komandën dhe kontrollin e Haradinajt, duke përfshirë njësinë “Shqiponjat e zeza” nën komandën e drejtpërdrejtë të të bashkë-akuzuarit Idriz Balaj, ngacmuan, rrahën ose dëbuan civilë serbë dhe romë/egjiptianë nga këto fshatra, vranë ata që mbetën pas apo refuzuan të braktisnin shtëpitë e tyre dhe më pas vazhduan të organizonin sulme të ngjashme ndaj civilëve serbë, kosovarë dhe romë/egjiptianë të Kosovës. Sipas aktakuzës, një qendër e improvizuar paraburgimi në selinë e UÇK-së në Jabllanicë u krijua në mes të majit 1998. Gjatë ndalimit të tyre, të paraburgosurve u jepej shumë pak ushqim ose ujë, rriheshin rregullisht dhe iu nënshtruan formave të tjera të keqtrajtimit fizik, si edhe iu mohua trajtimi mjekësor për lëndimet e tyre. Një sërë të burgosurish në njësinë e paraburgimit vdiqën si pasojë e lëndimeve të tyre, ose dyshohet se u ekzekutuan me urdhër të të akuzuarit. Por provat e paraqitura nga prokuroria nuk i bindën gjyqtarët. Shumica e akuzave që Del Ponte nuk i përfshiu në aktakuza janë botuar në librin e saj të vitit 2009 “Madame Prosecutor”, në të cilën shkruan se “dëshmitarët kishin aq shumë frikë, saqë druheshin madje të flisnin edhe për praninë e UÇK-së në disa zona, për të mos përmendur krimet aktuale”. Përveç kanosjes së dëshmitarëve, Del Ponte pohoi në libër se ish-komandantët kryesorë të Kosovës janë përgjegjës për dhunën e pasluftës dhe se rrëmbimet ndodhën nën vëzhgimin e tyre.Ajo përmendi si prova raporte nga UNMIK-u, dëshmitarë, diplomatë dhe gazetarë. Ajo zbuloi se ekipet e ICTY-së dhe të OKB-së udhëtuan në Shqipëri, ku u zhvilluan rrëmbimet dhe torturat dhe mblodhën prova që më vonë shkatërruan nga gjykata pas ndërprerjes së hetimit. Pasi Del Ponte botoi librin

Kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj

e saj, Këshilli i Europës ngriti një ekip të udhëhequr nga raportuesi Dick Marty, i cili në vitin 2011 publikoi një raport duke thënë po kishte prova se grupe, duke përfshirë guerilasit e lartë të UÇK-së, kishin qenë pjesë e rrjeteve kriminale, duke detajuar shkeljet e të drejtave të njeriut nga elementë që kishin lidhje me UÇK-në, si dhe “një lidhje” midis elementëve të UÇK-së dhe krimit të organizuar. Pas raportit, BE-ja ngriti një task forcë që kreu një hetim trevjeçar mbi akuzat dhe hartoi raportin e vet, i cili tha se kishte prova për të ndjekur penalisht zyrtarë të lartë të paidentifikuar të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës për krime kundër njerëzimit përfshirë rrëmbime dhe vrasje të kryera pas konflikti i vitit 1999. Këto gjetje kanë ofruar bazën për hetime dhe ndjekje të mundshme penale në Gjykatën Speciale të Kosovës. Tashmë po shtohen spekulimet që Haradinaj mund të jetë një nga ish-luftëtarët që do të paditet. I arrestuar dy herë me kërkesë të Serbisë Përveç se është hetuar dy herë nga gjykata ndërkombëtare, Haradinaj është arrestuar dy herë ndërsa udhëtonte jashtë Kosovës me kërkesë të Prokurorisë së Krimeve të Luftës në Serbi. Policia sllovene e arrestoi Haradinajn në qershor 2015, por ai u lirua së shpejti pas presionit diplomatik mes pretendimeve se prokurorët serbë nuk mund të ishin të paanshëm dhe ishin nën presion politik. Në janar të vitit 2017, Haradinaj u arrestua nga policia kufitare franceze dhe ndenji në Francë deri në prill ndërsa merrej në shqyrtim një kërkesë për ekstradim në Serbi. Por gjykata franceze e refuzoi kërkesën e Serbisë për ekstradimin e tij dhe e liroi Haradinajn, duke cituar arsye të ngjashme me incidentin slloven. Nga fronti i luftës në sallën e gjyqit Haradinaj dhe politikanë dhe ekspertë të tjerë të Kosovës shpesh shprehen se nëse ai do të ishte përgjegjës për krime lufte, do të ishte dënuar nga ICTY-ja dhe citojnë vendimin non bis in idem – një frazë ligjore që do të thotë se procedurat ligjore nuk mund të jepen dy herë për të njëjtin akt. Megjithatë, sëra e krimeve për të cilat Haradinaj u gjykua nga ICTY-ja janë mjaft të ngushta në krahasim me mandatin që kanë tani Dhomat e Specializuara të Kosovës.Rasti në fjalë i ICTY-së u fokusua në një periudhë prej gjashtë muajsh në vitin 1998 dhe në zonën specifike të Kosovës perëndimore. Duke shqyrtuar legjislacionin dhe dokumentet bazë që themeluan Dhomat e Specializuara me bazë në Hagë, prokuroria e re

me bazë në Hagë mund të shqyrtojë një periudhë më të gjatë prej dy vitesh dhe një fushatë më të gjerë të dhune, rrëmbimesh, torture dhe vrasjesh kundër serbëve, romëve dhe shqiptarëve, duke përfshirë edhe gjatë muajve të pasluftës. Në pranverën e vitit 1998, UÇK-ja kishte një Shtab të Përgjithshëm, por asnjë komandant suprem nuk u identifikua si personi që jepte urdhra.Çdo fushë operative e UÇK-së në Kosovë funksiononte në mënyrë të pavarur nga autoriteti i lartë komandues. Haradinaj ishte një nga komandantët më të pavarur të zonave të ndryshme operacionale të UÇK-së. Ai i bazoi operacionet e tij ushtarake në kompleksin e familjes së tij në Gllogjan, i cili u bë selia e UÇK-së për Zonën Operacionale të Dukagjinit. Në fund të qershorit 1998, ai e kishte zgjeruar kontrollin e tij në komunat fqinje të Pejës, Istogut dhe Klinës. Prokurorët e Hagës kanë arritur deri më tani t’i mbajnë sekret krimet për të cilat do të ngrenë aktakuza. Që nga viti i kaluar, ata kanë marrë në pyetje më shumë se 35 ish-luftëtarë të UÇK-së.Shumica e tyre janë përmendur në lidhje me shkelje të pohuara në disa dokumente të OKB-së dhe raporte të pavarura, si nga organizatat për të drejtat e njeriut dhe nga vëzhguesit ndërkombëtarë, plus lidhjet diplomatike dhe burime të tjera të përdorura nga Dick Marty për të përpiluar raportin e tij për Këshillin e Europës. Sipas një prej këtyre dokumenteve, një memo e vitit 2003 3 UNMIK-ut dërguar në ICTY-së, që më pas çoi në hetimin e Haradinajt dhe bashkëluftëtarëve të tij, Haradinaj “u dha urdhra strikt të gjithë komandantëve lokalë që t’i raportonin atij nëse arrestonin serbë”. Komandantët e tij lokalë, sipas të njëjtit memo, vepruan në zonat rreth qyteteve të Pejës, Prizrenit, Suharekës dhe Rahovecit dhe po ashtu drejtonin kampin e paraburgimit në Tropojë në Shqipëri. Memoja e UNMIK-ut pohoi, në bazë të intervistave me njerëz të brendshëm, se shumë njerëz që u rrëmbyen nga komandantët e Haradinajt u dërguan në kampe në Shqipëri.I njëjti memorandum përmendi Naim Malokun, një këshilltar aktuali Haradinajt, i cili gjithashtu është ftuar për t’u marrë në pyetje nga prokurorët e Hagës. Kërkimi për shumë prej viktimave të përmendura në memorandum vazhdon ende dhe rreth 400 jo-shqiptarë ende renditen si të zhdukur. Një kërkim për trupat e tyre apo varret e mundshme masive kurrë nuk është organizuar kurrë në zonën rreth kampeve të UÇKsë në Shqipëri, sepse EULEX nuk kishte autoritet për të kryer gërmime, ndryshe nga Dhomat e reja të Specializuara. Në vitin 2013, gjyqtarët e EULEX-it dënuan ish-anëtarët e UÇK-së Sabit Geci, Riza Alija, Haki Hajdari, Shaban Hoti dhe Sali Rexhepi për keqtrajtimin e të burgosurve civilë në kampet e burgimit të drejtuar nga UÇK-ja në Kukës dhe Cahan në Shqipëri.Sipas ligjit që krijoi Dhomat e Specializuara, prokuroria mund të mbështetet në jurisprudencën dhe provat e mbledhura nga gjykatat e tjera kundër ish-zyrtarëve të UÇK-së – përfshirë ICTY, EULEX dhe UNMIK – por do të duhet të bëjë shumë më tepër punë për të ndërtuar raste të suksesshme ku paraardhësit e tyre dështuan. Thirrja e Haradinajt mund të ketë ndërprerë përsëri karrierën e tij politike, por nëse ai do të paraqitet para gjykatës si i pandehur apo si dëshmitar, kjo mbetet ende për t’u parë.

No.

July 2019 Monthly

Albania Anti-Defamation Laws Condemned as ‘Censorship Package’ Local and international rights groups, as well as the EU and the OSCE Representative on Freedom of the Media, have joint ranks to raise serious concerns on a government proposal to regulate online media, some warning that it amounts to a censorship package that does not meet international standards.

Prime Minister Edi Rama. Photo: LSA

ANALYSIS

COMMENT

Guerrilla, Politician, Suspect: The Battles of Kosovo’s Haradinaj

EU Must Respond to Albania’s Draconian Media Laws

RamushHaradinaj made a successful transition from Kosovo Liberation Army guerrilla commander to prime minister – but now prosecutors in The Hague have interrupted his political career for a third time.

New legislation to impose restrictions on online media that has been proposed by Albanian Prime Minister Edi Rama appears to have taken from Vladimir Putin’s playbook.

July 2019

MEDIA

en human rights organizations in Albania, four international media watchdogs, the EU and the OSCE Representative on Freedom of the Media, Harlem Desir have called on the Albanian government to withdraw or amend two proposed bills that aim to regulate the content of online media outlets. The so called ‘anti-defamation package’ foresees a series of amendments of the law on Audio Visual Media and the law on Electronic Communications, empowering an administrative body to regulate the content of online media outlets, by imposing ‘draconian’ fines in cases of breaches to the ‘dignity and privacy’ of citizens. The proposal pushed forward by the center-left government of Prime Minister Edi Rama, which was approved by the Council of Ministers on July 3rd and is expected to go for a vote in parliament in September, has received a cold shoulder by local and international media rights organizations that have denounced the bills as a threat to media freedom and democracy. The concerns expressed by media organizations have also been echoed by the Office of the OSCE Representative on Freedom of the Media and the EU delegation in Albania, which have underlined that draft bills do not meet international standards and need further review, warning the government to tread carefully. The proposed legislation come in a climate of deteriorating media freedom in Albania and both local and international observers fear that it would exasperate further widespread self-censorship among local journalists, under the threat of punishing fines. Critics have also compared the proposed laws to legislation to curb media freedom approved in Russia last May, warning that if approved the bills will hurt Albania’s democratic credentials and humper its ambition to open accession negotiations with the EU this fall. Anti-defamation package Prime Minister Rama has a history of proposals intended to curb freedom of speech. In 2015, he personally proposed jail sentences of up to three years for “def-

amation against high officials”, but withdrew it following a domestic and international outcry. Over the last three years, he has repeatedly insulted journalists, calling them “charlatans”, “trash bins”, “ignorant” or “public enemies” and filed several civil defamation lawsuits against critical journalists. The two proposed bills for a series of changes amendment of the law on Audio Visual Media and the law on Electronic Communications, were initially unveiled in later December by the Audio Visual Media Authority – the local regulator of broadcast networks in Albania, but were withdrawn amid criticism of local and international organizations. Following few cosmetic changes the bills were reintroduced in July, when they were approved in a meeting of the Council of Minister and announced to the public by the Minister of Justice EtildaGjonaj on Edi Rama’s personal online TV station, ERTV. The proposed legislation aims to create a register of online media outlets at the country’s Audiovisual Media Authority and regulate its content through a politically-elected administrative ethics body, which will have the power to impose fines of up to 8,250 euros on domestic media outlets for failure to respect the vaguely-worded ‘dignity and privacy’ of citizens. The same ethics body will also police complaints, corrections and the right to reply of affected parties, which normally media outlets extend to people or institutions that are the target of severe criticism, making it obligatory and a matter of public rather than editorial policy. Based on the proposed legislation, the so-called ethics commission will have the power to order the publication of corrections and complaints in online media outlets, which will appear through website popup windows, similarly to the ones used by online advertisers and malware creators on the web. The text of the corrections and complaints will be scripted by the ethics commission and failure to comply will result in a fine of 6,598 euros. If the online media outlets refuse to comply with the rulings of the ethics administra-

tive body, they could also face fines from the Electronic Communication and Postal Authority that run to 825,000 euros and were originally drafted for big telecoms providers. All the fines imposed by the ethics commission will have to be paid immediately, and only after being handed over by media outlets can they undergo a legal review by the courts. The draft laws do not discriminate between the online publications of powerful media houses and personal blogs, and are expected to have a chilling effect on local journalists, increasing the already widespread practice of self-censorship. To put the fines in perspective, one should consider that most Albanian journalists receive less income in a year than the proposed sanctions for a single story. Deteriorating media freedom The proposed legislation comes against the backdrop of a climate of increased threats, verbal and physical attacks against journalists and an overall deterioration of press freedom in the country. A mission of seven international organizations, which visited Tirana in June, underlined that Albania was not living up to its obligations in regard to media freedom. “We are concerned that Albania, a democracy, a member State of the Council of Europe and the Organization for Security and Co-operation in Europe (OSCE), and a candidate country for the European Union, is not living up to its obligations to guarantee and safeguard freedom of expres-

Prime Minister Rama has a history of proposals intended to curb freedom of speech. In 2015, he personally proposed jail sentences of up to three years for “defamation against high officials”, but withdrew it following a domestic and international outcry.

Albanian media microphones during a press conference. Photo: BIRN

sion and press freedom as required under Albanian law and international instruments including the European Convention on Human Rights,” said the delegation in a statement on its preliminary findings. The mission in Tirana was comprised of the European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF), ARTICLE 19, the Committee to Protect Journalists (CPJ), the European Federation of Journalists (EFJ), the International Press Institute (IPI), Reporters Without Borders (RSF) and the South East Europe Media Organisation (SEEMO). Censorship Package After the presentation of the anti-defamation package approved by the government on June 3rd, the first group to react was made of local media and human rights organizations, which slammed the proposal as a censorship package. Ten human rights organisations in Albania denounced the Prime Minister’s initiative to “regulate the online media”, as without precedent in democratic countries. The Albanian Center for Quality Journalism, MediaLook, the Albanian Institute of Science, the Albanian Media Council, the Albanian Media Institute, the Association of Professional Journalists of Albania, BIRN Albania, Civil Rights Defenders, Res Publica and the Union Of Albanian Journalists urged the Socialist Party-led government to withdraw the proposal, arguing that current laws on defamation are sufficient. “We encourage the government of Albania to withdraw these two bills and call on parliament not to approve them,” the statement reads. “These drafts laws risk the increase of censorship and self-censorship in the local media and could contribute to further setbacks on media freedom and freedom of expression in Albania,’” the statement adds. Their assessment was reinforced by a statement by four international media

July 2019

After Failed Coup, Journalism in Turkey Often Means Jail Since a failed coup three years ago this month, Turkey has become the world’s most prolific jailer of journalists. ROZA ISMAILAI AND LARISA KARR | BIRN |

watchdogs, including Article 19, SEEMO, the European Center of Press and Media Freedom and Reporters Without Borders, which also called on the Albanian government to withdraw the bills. “Both proposed draft laws go against international best practices that aim at the self-regulation of online media and not its regulation by the state, through administrative censorship bodies,” the four organizations said in a statement. “We call on the Government of Albania to withdraw these two bills and call on parliament not to approve them, on account of the objections raised by journalists, civil society and the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE),” it added. In a legal review of the proposed legislation published on July 11th and prepared by Dr. Joan Barata Mir, an independent media freedom expert, the OSCE Office of Press and Media Freedom noted that despite some improvement the law does not meet international standards. In a letter sent to Prime Minister Edi Rama on July 23rd the representative of the OSCE Office of Press and Media Freedom, Harlem Desir urged the Albanian government to address articles of the proposed legislation that empower the Audio Visual Media Authority to regulate media content. “The AMA or any administrative or regulatory body should not deal with matters of defamation, which must remain under the competencies of the courts,” Désir said Concerns over the proposed legislation have been raised also by the head of the EU Delegation in Albania, Luigi Soreca. “We are now examining very carefully this new draft adopted by the Council of Ministers that will go to parliament in September,” Soreca told Albanian Public Television. “It is a very important law, and must be examined with care and we are doing so together with our international partners,” he added.

n 2014, Turkish journalist ArzuYildiz broke news on how the country’s intelligence agency was funnelling arms to rebels in Syria, a sensitive subject for authorities under President RecepTayyipErdogan. The next night, police came knocking at Yildiz’s home, but she was not there. Yildiz spent the following five months in hiding in a windowless room before fleeing to Canada. She left her two daughters behind. “This affected three generations,” Yildiz said. “My mother lost her daughter and I lost my daughters.” “I will never go back to Turkey again. My heart is broken.” Yet Yildiz may count herself among the lucky ones. Two years after Yildiz’s brush with the law, Erdogan crushed a coup, and in the three years since, Turkey has become the biggest jailer of journalists in the world, according to figures collated by the International Press Institute, IPI, and the Committee to Protect Journalists, CPJ. An estimated 137 are currently behind bars, a tally that shot up as authorities pursued a devastating crackdown in the wake of the abortive putsch in July 2016, blamed by Erdogan on a US-based cleric but exploited by his government to target dissenters across Turkish society. By the government’s own count, more than 130 media outlets have been shut down. “As long as even one journalist remains in jail or is afraid of reporting the truth or gets fired because they reported the truth, then there is a big problem for any democracy,” said EmreKizilkaya, a journalist and vice president of the National Committee at IPI. In Turkey, said Gulnoza Said, Europe and Central Asia Program Coordinator at CPJ, there is a “fine comb that combs through the entire space and whoever appears slightly more independent than Erdogan wants them to be, they are targeted, persecuted and prosecuted.” Terrorism charges The July 15 coup attempt left 250 people dead, thousands injured and the Turkish parliament bombed. Erdogan, now more than 15 years in power as prime minister and then president, was quick to blame it on FethullahGulen, a cleric, businessman and leader of a religious movement with a network of schools and followers around the world. Once allies, the two men have become bitter enemies. Gulen, from his compound in Pennsylvania, has denied any involvement. Operating under cover of a State of Emergency that he extended five times until July 2018, Erdogan went after military and police officers, civil servants, academics and journalists. More than 160,000 people were detained. For years, Turkey faced criticism from human rights organisations and media watchdogs, but the level of rights violations reached new heights after the coup bid,

they say. The country currently ranks 157th out of 180 countries on the Press Freedom Index of media watchdog Reporters Without Borders. “We see what we are describing as a collapse of the rule of law and due process for journalists,” said Scott Griffen, Director of Press Freedom Programmes at IPI. “You see leftist journalists being targeted, secular journalists being targeted and Kurdish journalists especially being targeted,” said Griffen. “It is very important that people understand that they in many ways bore the brunt of the attacks on media freedom.” A similar assault on the freedom of the judiciary means those judges spared the purge frequently rule against journalists, who invariably face terrorism-related charges that carry potential sentences of more than 20 years in prison. “The vague formulation of the criminal provisions on the security of the state and terrorism and their overly broad interpretation by Turkish judges and prosecutors make all critics, particularly lawyers, human rights defenders, journalists and rival politicians a potential victim of judicial harassment,” said a Turkish lawyer, who spoke on condition of anonymity. AhmetDonmez, who used to work for the newspaper Zaman Daily, told BIRN: “Some journalists have been kept in solitary confinement for years. Most were subjected to ill-treatment, sexual harassment and psychological torture.” Living in fear BulentKenes, the former editor in chief of the popular English-language newspaper Today’sZaman, spent time in and out of prison before fleeing for Stockholm in 2015. “When I compare my situation with that of my colleagues, I feel lucky. They are still in jail,” he said. “Even my art director got a life sentence.” “It is entirely impossible in Turkey to do journalism after the coup, for journalists like me.” Those who stayed behind live in fear. NurcanBaysal, a Kurd, was detained by police at her house in 2018 after she tweeted criticism of Turkish military operations in neighbouring Syria. She was briefly arrested again last month but released hours later amid international outcry. “It is really hard when you are a Kurd and a woman because they are trying to attack you for what you wear and how you live,” said Bay-

sal, a columnist for the online news site Ahval. “They are doing this from every side because, in our society, they don’t want to see a courageous woman writing about human rights violations and war crimes.” Despite the uncertainty, some journalists refuse to leave. “I will stay in Turkey. I will continue to practice journalism. It’s my character. I don’t give up. I won’t give up,” said KadriGursel, who was among 18 journalists of the Cumhuriyet newspaper who were arrested on October 31, 2017. Gursel spent 11 months in prison, five of them in pre-trial detention unaware of the charges against him. “Our communication with the outside world was extremely restricted because we’ve been banned from receiving letters,” he said. “We had the right to a 10-minute phone call every two weeks, whereas the normal inmates have rights to a 10-minute phone call per week.” Gursel was finally released but must report every week to the nearest police station until 2020. “Erdogan and the AKP (Justice and Development Party) don’t want to see journalism and they don’t want to be the subject of a news story if it does not praise them,” said PelinUnker, who narrowly escaped serving a year in prison after a court overturned her conviction on defamation charges stemming from her reporting on offshore companies linked to Turkish politicians and their families. Nevertheless, Erdogan’s grip on power was dealt a blow at the ballot box this year when Turkey’s opposition People’s Republication Party, CHP, won control of the capital Ankara and the biggest city, Istanbul. “Erdogan has seriously been thinking of his own political future,” said ErolOnderoglu, the Turkish Representative of Reporters Without Borders. Onderoglu, another journalist and the head of a human rights organisation were acquitted this month of engaging in terrorist propaganda and supporting criminal activity. He faces trial again in November on terrorist propaganda charges after he signed a petition in solidarity with hundreds of persecuted Turkish academics. Onderoglu said Erdogan’s recent electoral losses may force him to compromise. But the future is uncertain. “This is Turkey,” said Yildiz from her self-imposed Canadian exile. “It’s really hard to know tomorrow.”

July 2019

ANALYSIS

Guerrilla, Politician, Suspect: The Legal Battles of Kosovo’s Haradinaj RamushHaradinaj made a successful transition from Kosovo Liberation Army guerrilla commander to prime minister – but now prosecutors in The Hague have interrupted his political career for a third time. MARIJA RISTIC, BLERTA BEGISHOLLI | BIRN | BERLIN, PRISTINA

n an unexpected turn of events, Kosovo’s Prime Minister RamushHaradinaj held an extraordinary press conference on Friday to announce that he was resigning because he could not be premier at the same time as being a war crimes suspect. “The honour of the role of prime minister and the state should be preserved and I will never humiliate it. I am going to The Hague as RamushHaradinaj,” he said after being invited for questioning by the Hague-based Specialist Prosecutor’s Office, which is tasked with probing crimes allegedly committed by Kosovo Liberation Army members from the beginning of 1998 to the end of 1999. So far, specialist prosecutor Jack Smith and his team have questioned dozens of former Kosovo Liberation Army fighters, but Haradinaj is the biggest name on the list and the first to resign after being summoned as a suspect. He is expected to appear before prosecutors this week. For most of the political elite in Kosovo, Haradinaj’s move was courageous and noble, although many also consider it a tactical move to boost his popularity ahead of the snap elections that are likely to be held in autumn. But his invitation for questioning should not come as a surprise, considering he was a Kosovo Liberation Army commander in areas where the killings, abductions and torture of Serbs, Roma and Albanians seen as political enemies took place. His name features in most of the documents, reports and investigations that led to the establishment of the Kosovo Specialist Chambers, which will try the suspects indicted by the Specialist Prosecutor’s Office. For his part, Haradinaj maintains that his war was just and honorable. He has also been acquitted twice by the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, ICTY – which many Kosovo Albanians see as one of the key arguments why he shouldn’t be tried yet again by the new court. A case of judicial déjà vu It was not the first time that Haradinaj has held an extraordinary press conference to announce he was stepping down as Kosovo’s prime minister role after being summoned to respond to war crimes alle-

gations. Back in 2005, after only 100 days at the head of government, Haradinaj’s political career was derailed by the ICTY. On March 4, 2005, the UN court issued an indictment against him and his two fellow former KLA fighters, IdrizBalaj and LahiBrahimaj. Haradinaj resigned and surrendered voluntarily. In April 2008, the ICTY acquitted him of torture, murder, rape and deportation and he returned to Kosovo to a hero’s welcome. “Ramuuush, Ramuuush, Ramuuush!” crowds chanted at Pristina airport. In the introduction to its judgment, the ICTY trial chamber emphasised that although it had received evidence from almost 100 witnesses, it had nevertheless “encountered significant difficulties in securing the testimony of a large number of witnesses”. Many witnesses cited fear as a prominent reason for not wishing to give evidence, and the judgment gave a strong impression that the trial was being held in an atmosphere in which witnesses felt unsafe. In July 2010, the ICTY’s appeals chamber partially quashed the acquittal and ordered a partial retrial after the prosecution convinced an appeals judge that it had not been given time to hear evidence from two key witnesses. But the outcome was again in favour of Haradinaj and the other two KLA commanders, and they were acquitted in November 2012. ‘Witnesses feared to talk’ According to former ICTY prosecutor Carla Del Ponte, “the investigation of the Kosovo Liberation Army fighters appeared to be the most frustrating of all the investigations done by the ICTY”. The Haradinaj indictment also came at the last moment for the ICTY prosecutors – their mandate to issue indictments was reaching its end, and the evidence they gathered couldn’t meet the court’s standards, especially after many witnesses withdraw their testimonies. Ultimately, Haradinaj and the other two commanders were indicted only for crimes allegedly committed from March 1 until September 30, 1998. The indictment alleged that, after March, 24 1998, KLA forces under the

command and control of Haradinaj mounted a military campaign to seize control of the area between the villages of Glodjane/ Gllogjan and Decani/Decan, and particularly the villages of Dubrava, Rznic/Irzniq and Ratis/Ratishe, and to drive Kosovo Serbs out. The indictment also stated that the KLA forces under the command and control of Haradinaj, including the ‘Black Eagles’ unit under the direct command of co-indicteeIdrizBalaj, harassed, beat or otherwise drove Serb civilians and Roma/Egyptian civilians out of these villages, killed those who remained behind or refused to abandon their homes, and afterwards continued to mount similar attacks on Serb, Kosovo Albanian and Kosovo Roma/Egyptian civilians. According to the indictment, a makeshift detention facility at the KLA headquarters in Jablanica/Jabllanice was established in mid-May 1998. During their detention, detainees were given very little food or water, were regularly beaten and subjected to other forms of physical mistreatment, and were denied medical treatment for their injuries. A number of prisoners at the detention facility died as a result of their injuries, or were allegedly executed on orders of the accused. But the evidence presented by the prosecution didn’t convince the judges. Most of the allegations that Del Ponte didn’t put in the indictments was published in her 2009 book ‘Madame Prosecutor’, in which she wrote that “witnesses were so afraid and intimidated that they even feared to talk about the KLA presence in some areas, not to mention actual crimes”. As well as witness intimidation, Del Ponte claimed in the book that former top Kosovo commanders are responsible for post-war violence, and that kidnappings and abductions took place under their watch. She cited as evidence reports from the UN’s Kosovo mission UNMIK, witnesses, diplomats and journalists. She revealed that ICTY and UN teams travelled to Albania where abductions and torture took place and gathered evidence that was later destroyed by the court after the investigation was dropped. After Del Ponte published her book, the Council of Europe set up a team lead by rapporteur Dick Marty, who in 2011 published a report saying that evidence was mounting that groups including senior KLA

guerrillas had been part of criminal networks, detailing human rights abuses by elements connected to the KLA, as well as “a nexus” between KLA elements and organised crime. After the report, the EU set up a task force which conducted a three-year investigation into the allegations, and released its own report which said there was evidence to prosecute unnamed senior Kosovo Liberation Army officials for crimes against humanity including abductions and murders committed after the 1999 conflict. These findings provided the basis for investigations and potential prosecutions at the new Kosovo Specialist Chambers. Speculation is now mounting that Haradinaj could become one of the former fighters to be indicted. From frontline to courtroom Haradinaj and other Kosovo politicians and experts often claim that if he was responsible for the war crimes, he would have been convicted by the ICTY, and cite the non bis in idem rule – a legal phrase that means that legal proceedings cannot be instituted twice for the same act. However the range of crimes for which Haradinaj was tried by the ICTY are quite narrow comparing to the mandate that the Specialist Chambers now have. The ICTY case in question focused on a period of six months in 1998 and the specific area of western Kosovo. Looking at the legislation and background documents that established the Hague-based Specialist Chambers, the new Hague-based prosecution can examine a longer period of two years and a wider

July 2019

Haradinaj Resignation Leaves Kosovo at Crossroads The sudden resignation of the Prime Minister means fresh elections in Kosovo are on the cards – but whether new polls will resolve anything for the polarised country is doubtful, experts believe. PERPARIM ISUFI | BIRN | PRISTINA

osovo faces snap elections – and a lot of unfinished legislative business – after Prime Minister RamushHaradinaj abruptly resigned following his summons for questioning by the Specialist Prosecutor’s Office in The Hague, which is probing wartime and post-war crimes in Kosovo. Analysts and politicians say his departure has multiple implications for the country, which already faces a range of internal and external challenges – starting with its non-recognition by neighbouring Serbia and its scant progress in terms of European integration. Haradinaj formerly submitted his letter of resignation to President Hashim Thaci and Parliament Speaker Kadri Veseli on Monday, but told media that he will “continue to perform constitutional tasks as Prime Miniter of an outgoing government.” He was elected Prime Minister in September 2017 as part of a broad coalition with KadriVeseli’s Democratic Party of Kosovo, PDK, Fatmir Limaj’s NISMA and the Belgrade-backed ethnic Serbian party, SrpskaLista. But for months, the two biggest opposition parties, the Democratic League of Kosovo, LDK, and Vetevendosje, have been coordinating actions against Haradinaj’s government, and waiting for the right moment to push for a no-confidence motion. Now that Haradinaj has resigned, without even losing a confidence motion, Vetevendosje leader Albin Kurti admitted he was surprised. He “didn’t imagine new elections would come this way,” he told BIRN in an interview.

Kosovo’s Prime Minister Ramush Haradina

campaign of violence, kidnapping, torture and killing against Serbs, Roma and Albanians, including during the post-war months. In the spring of 1998, the KLA had a General Staff but no supreme commander was identified as the person giving orders. Each KLA operational area in Kosovo acted independently of the senior command authority. Haradinaj was one of the most independent commanders of the KLA’s various operational ‘zones’. He based his military operations at his family compound in Glodjane/Gllogjan, which became the KLA headquarters for the Dukagjin Operational Zone. By late June 1998, he had extended his control into the neighbouring municipalities of Pec/Peja, Istok/Istog and Klina. The Hague prosecutors have so far managed to keep the crimes for they will issue indictments secret. Since last year, they have interviewed more than 35 former KLA fighters. Most of them have been mentioned in connection with alleged violations in several UN documents and independent reports, both from human rights organisations and international observers, plus diplomatic cables and other sources that were used by Dick Marty to compile his report for the Council of Europe. According to one of these documents, a 2003 UNMIK memo sent to the ICTY that subsequently led to the investigation into Haradinaj and his fellow fighters, Haradinaj “gave strict orders to all local commanders to report to him if they arrest Serbs”. His local commanders, according to the same memo, operated in the areas around the towns of Pec/Peja, Prizren, Suva Reka

and Orahovac/Rahovec and were also running the Tropoja detention camp in Albania. The UNMIK memo claimed, on the basis of interviews with insiders, that many people who were kidnapped by Haradinaj’s commanders were sent to camps in Albania. The same memo mentioned NaimMaloku, a current adviser to Haradinaj, who has also been invited for questioning by the Hague prosecutors. The search for many of the victims mentioned in the memo is still ongoing and around 400 non-Albanians are still listed as missing. A search for their bodies or potential mass graves has never taken place in the area around the KLA camps in Albania, because the EU’s ruleof-law mission in Kosovo, EULEX, never had the authority to conduct excavations – unlike the new Specialist Chambers. In 2013, EULEX judges convicted former KLA members SabitGeci, RizaAlija, HakiHajdari, ShabanHoti and SaliRexhepi of the mistreatment of civilian detainees at KLA-run detention camps in Kukes and Cahan in Albania. According to the law that established the Specialist Chambers, the prosecution can rely on case law and evidence gathered by other courts against former KLA officials – including the ICTY, EULEX and UNMIK – but it will have to do a lot more work to build successful cases where its predecessors failed. Haradinaj’s summons may have disrupted his political career again, but whether he will appear in court as a defendant or as a witness remains to be seen.

No consensus on dialogue with Serbia: Kurti told BIRN on Monday that any future government should prepare to resume the stalled dialogue with Serbia “with clear principles”, and review all 33 agreements reached since the socalled technical dialogue began in 2011. Kurti played down the possibility of resuming the dialogue before the new elections, which President Hashim Thaci is expected to call for the first part of September. Under Kosovo’s constitution, elections should be held not more than 45 days from dissolution of parliament, which is yet to happen. “There cannot be any agreement with Serbia under current circumstances,” Kurti said. “Democratic elections [and hearing] the citizens’ voice and the people’s will are the most urgent and most important issue,” he added. But other MPs think differently however. Ilir Deda from Alternativa wrote on Facebook on Monday that the new government should “immediately suspend” the 100-per-cent tax on Serbian imports that Haradinaj had imposed – which stopped the dialogue dead in its tracks. He urged it to create a new platform for the dialogue, which would “preserve the sovereignty and territorial integrity” of Kosovo, while also meeting Belgrade’s demands halfway, through “working to find an optimal solution for the self-government of the Serbs in Kosovo”. Kosovo analyst DonikaEmini said Haradinaj’s resignation had “multi-frontal implications” for Kosovo because of many open and unsolved issues – including the failures to achieve a visa-free regime with the EU, join Interpol – which Serbia effectively blocked – and restart the dialogue with Belgrade. “This government and parliament faced fundamental problems with legitimacy, so new elections should mark an attempt to create credible and legitimate institutions, especially in terms of the dialogue with Serbia,” Emini said. But Emini said this would be very difficult, “as the election process finds political elite polarised, and with little vision for the country’s direction”. Kosovo journalist Agon Halitaj said Haradinaj’s departure might help ease the current logjam with Belgrade. “His resignation could be taken

as a starting point for unblocking the dialogue process with Serbia,” Halitaj said. The European Union-facilitated dialogue between Kosovo and Serbia ceased operating at the end of last year, after the Haradinaj government imposed 100-per-cent tax on goods coming from Serbia and Bosnia and Herzegovina. The government defended the measure as a retaliatory strike against Serbia’s successful campaign against Kosovo’s Interpol membership. Haradinaj has ignored international pressure from both the EU and the US to remove the tariff, while Belgrade has conditioned continuation of the dialogue on its removal. “In the current circumstances, the only way to get the dialogue to restart was Haradinaj’s departure and fall of the government,” Halitaj observed. In Halitaj’s view, Haradinaj’s summons by the Specialist Prosecution almost came as an escape route. “Haradinaj has been aware that he could not stay much longer at the helm of government with his frozen positions, so he used the momentum created by the summons of the Specialist Prosecution to withdraw in a ‘glorious way,’” he added. “By resigning, he has won political points among potential voters, and also has opened the way for others to open the final chapter of [the dialogue on] normalisation of relations with Serbia,” Halitaj said. But Halitaj said it was unlikely that Haradinaj, or any other figure from his Alliance for the Future of Kosova, AAK, would become prime minister after the elections. He predicts no party having overall control of the chamber. “The expectation is that the difference [in number of votes] between the four biggest political parties will be reduced in the elections, which might complicate the process of forming the new government,” Halitaj said. “If institutions are not quickly established due to a lack of votes in parliament, the chance is that Kosovo will be governed by a broad coalition, with a consensual prime minister,” he predicted. Economy likely to take a hit: The resignation of the Prime Minister and fall of the government will also hit the struggling economy. In parliament, Haradinaj’s government has left behind it a backlog of tens of draft laws that the coalition could not get adopted due to lack of support in the chamber. The opposition LDK and Vetevendosje parties often blocked the work of parliament by not providing a quorum for sessions. “There is no political decision which does not affect businesses,” the head of the Kosovo Chamber of Commerce, Berat Rukiqi, said on Monday, adding that every time governments fell in Kosovo, foreign direct investment decreased. “We expect this will be the case this time as well,” he added, predicting a negative effect on businesses. Rukiqi complained that a number of tax and economy-related laws were now stuck in procedure in parliament, and will now need to wait for the next legislature to form. In that context he mentioned regulations in various sectors, such as energy, as well as measures to curb the informal economy. “This political development will put those issues on hold,” Rukiqi observed. Kurti, meanwhile, does not hide his ambition to reach a deal with the LDK on the future government. “We are optimistic that, by focusing on justice and the fight against state capture and corruption … we can reach an agreement with the LDK, which would be to the benefit of Kosovo,” Kurti said. But DonikaEmini does not expect new elections to fix Kosovo’s core problems concerning the state’s overall direction. “It is impossible for a Kosovo citizen to see any credible leaders with a clear vision for the future of the country in the international arena, in any political party,” she said.

July 2019

INVESTIGATION

Croatia Key to Ukrainian Far-Right’s International Ambitions A far-right militant movement in Ukraine is forging ties with like-minded politicians and war veterans in European Union member Croatia, a BIRN investigation reveals. MICHAEL COLBORNE | BIRN |

hain-smoking in a Zagreb cafe, 43-year-old Denis Seler would hardly stand out were it not for the word AZOV emblazoned in Cyrillic on the front of his grey sweater. Seler is a native of the Croatian capital and a veteran of the 1991-95 Croatian war. But his sweater spoke to a more recent fight, and to Seler’s enduring allegiance to a far-right militant movement with Europe-wide ambitions. In 2014 and 2015, Seler was among 20-30 Croatians who fought as part of the Azov volunteer battalion against Russian-backed rebels in eastern Ukraine, in a war that has killed some 13,000 and rumbles on today despite an official ceasefire. From the Balkans, Serb fighters sided with the rebels out of fealty to Serbia’s fellow Orthodox ally Russia, while Croatian nationalists like Seler found common cause with the far-right elements of Ukraine’s resistance against Moscow. But while the war in Ukraine’s steel and coal belt bordering Russia may have settled into a tense stalemate, Azov is building in momentum, forging ties with far-right extremists beyond Ukraine’s borders. And Croatia, the newest member of the European Union and a country where conservative currents are strong, is emerging as a key staging ground, according to the findings of a BIRN investigation. Azov’s political wing is forging ties with a right-wing Croatian political bloc that made a strong showing in European elections in May, and the Ukrainian movement will hold a conference in Zagreb in September at which it may unveil plans for a ‘Foreign Legion’ of farright sympathisers, built with the help of a Croatian war veteran. “The Azov movement is growing. And they’re growing up fast,” said Seler. Back in 2014, Seler described the war in Ukraine as part of a “struggle for the white European race, its culture and history.” Five years on, Azov’s ambitions have found fertile soil in Croatia, where Seler said the

movement would further its dream of building “a Europe of the nations”. WWII revisionism In 2014, after popular protests brought down Ukraine’s then pro-Russian president, the country’s army found itself helpless against a Russian move to annex Crimea and foment war in the eastern Donbass region. Volunteer battalions rushed to the country’s defence, among them Azov. The unit soon earned a reputation as one of the most battle-committed, but also for its open-door policy to unabashed neo-Nazis. Far-right groups in Ukraine grew in prominence with their role in the overthrow of President Viktor Yanukovych, arming barricades in the cauldron of Kyiv’s MaidanNezalezhnosti, Independence Square, during months of freezing cold and finally fatal confrontation with police. Five years on, the battalion is now formal-

National corps recruitment booth, Maidan, April, 2019. Photo: Michael Colborne

ly known as the Azov Regiment and is part of Ukraine’s National Guard, a gendarmerie-type force that reports to the interior ministry. It also has a political wing, the National Corps, a paramilitary unit called the National Militia, a Youth Corps, sports bar, gymnasiums and a ‘social centre’ known as Cossack House just off the Maidan. The political wing is polling below the threshold to enter parliament in parliamentary elections in July. In Ukraine, the far-right takes much of its inspiration from Stepan Bandera, commander of the underground Organisation of Ukrainian Nationalists, OUN, during World War Two. Many Ukrainians see the OUN as heroes who defended Ukrainian independence, downplaying what a number of leading historians of the Holocaust argue was the group’s fascist tendencies and the role of some OUN members

Azov’s links with foreign far-right extremists A report in February 2019 by the investigative website Bellingcat detailed how international far-right extremists are being actively sought out by Azov, among them Norwegian Joachim Furholm, who describes himself as a “national socialist revolutionary”. [This reporter has collaborated with Bellingcat but was not involved in the February 2019 report]. In 2018, Azov’s National Corps tasked Furholm with trying to bring in foreign recruits, even providing him with housing outside of Kyiv. Furholm told a filmmaker that his job could be described as “terrorist facilitator,” and said that after leaving Ukraine he would target his own government by “any means necessary.” Aside from its connections with German and Italian extremists, Azov is also close with former members of France’s Bastion Social, a group with a reputation for violence and anti-Semitic rhetoric that the French government formally banned in April 2019.

The Nordic Resistance Movement, Poland’s Szturmowcy (Stormtroopers) and Estonia’s far-right EKRE party are also friendly with Azov. In the United States, Azov is close with members of the violent Rise Above Movement (RAM), as well as white nationalist Greg Johnson, who visited Kyiv in October 2018. Azov has also welcomed and encouraged openly neo-Nazi elements within its own ranks. They include Alexey Levkin, a Russian neo-Nazi, “political ideologist” in Azov’s National Militia and one of the leaders of a Kyiv-based neo-Nazi group called Wotanjugend.The Wotanjugend website contains a Russian translation of the online manifesto of Brenton Tarrant, who shot dead 51 people at a mosque in New Zealand in March 2019. A common neo-Nazi symbol Tarrant used throughout his manifesto and even wore on his backpack during the attack – a sonnenrad, or black sun – is the same as that used in the Azov logo.

in aiding the Nazi killing of Jews. Likewise, Croatia is grappling with WWII revisionism that has moved from the political fringes to the mainstream, questioning the crimes committed under fascist leaders of a short-lived independent Croatian state that was a puppet of Nazi Germany. Nationalists from both Croatia and Ukraine see much in common in their countries’ recent histories. For them, Croatia’s fight for independence in the early 1990s against Serb rebels backed by its larger neighbour Serbia has echoes in the ongoing fight against Russian-backed forces in eastern Ukraine. “On a more sentimental, subconscious level for Croats, Ukraine is a friend,” said TomislavSunic, a Croatian-American writer described as the ‘intellectual guru’ of the Croatian far-right. ‘Between the seas’ Under OlenaSemenyaka, ‘international secretary’ of the National Corps, Azov has staged a number of gatherings and conferences and developed relationships and connections with far-right groups across Europe, including the neo-Nazi National Democratic Party, NDP, in Germany and the neo-fascist CasaPound movement in Italy. In March this year, the Soufan Group, a New York-based organisation that conducts security analysis, described Azov as “a critical node in the transnational right-wing violent extremist (RWE) network.” Azov hosts an annual ‘Paneuropa’ conference for allies from western Europe as well as an annual ‘Intermarium’ conference aimed at central and eastern Europe, mainly those countries that were once behind the Iron Curtain or part of socialist Yugoslavia. In September, Azov is taking the Intermarium conference on the road for the first time, to Seler’s Zagreb. Intermarium, or ‘between the seas’, is a regional security concept first touted by Poland’s post-World War One leader Jozef Pilsudski in the early 1930s.

July 2019

National militia march, member with Celtic cross badge, Kyiv, April, 2019. Photo: Michael Colborne

Wotanjugend blood family faith sticker, Kyiv, April, 2019. Photo: Michael Colborne

Kyiv-based researcher Alexandra Wishart said Azov had given the idea new life, promoting it as a “springboard” to build an east European confederation of right-wing nationalist “ethno-states” free from what Azov perceives as the ‘cultural Marxism’ of the EU and the ‘neo-Bolshevism’ of Russia. Wishart, a graduate student at the University of Glasgow and National University of Kyiv-Mohyla Academy, said Croatia was central to Azov’s plans. “Croatia is a key player within the Balkans and central enough to help neutralize Russian or EU influence there,” said Wishart, who attended the October 2018 Intermarium conference in Kyiv as an observer. Seler confirmed Zagreb would host the conference, bringing together delegates from Ukraine, Poland, the Baltic states, Norway, Denmark and Sweden, he said. It will be a chance to cement developing ties between Azov and the Croatian Sovereigntists, an alliance of far-right parties which came a surprise third in Croatia in European Parliament elections in May with 8.5 per cent of the vote. The alliance has one MP in the Croatian parliament but is polling at almost six per cent with parliamentary elections due next year. The alliance’s sole MEP is RuzaTomasic, a for-

mer police officer who left socialist Yugoslavia for Canada aged 15 and recently made headlines in Croatia when photographs were published showing her in fascist uniform while living in Canada and apparently glorifying Croatian WWII fascist leader Ante Pavelic. Tomasic told a Croatian journalist that she was “not ashamed” of this, but that she “[did] not stand by some of those things today.” In a January social media post, an account run by Semenyaka said that “the coalition of Croatian nationalist parties is taking shape side by side with the progress in the preparation for the next Intermarium conference by Croatian and Ukrainian enthusiasts.” Seler said the guest of honour would be AndriyBiletsky, leader of Azov’s political wing, National Corps, and an MP in the Ukrainian parliament, which he entered in 2014 as an independent. Semenyaka did not confirm the visit. Azov allies in Croatian ‘Sovereigntists’ Biletsky previously headed the openly neo-Nazi Patriot of Ukraine organisation and spent 28 months in prison on attempted murder charges. Never tried, he was released and the charges were dropped under a parliament decree on ‘political prisoners’ in 2014 follow-

ing the revolution on the Maidan. Biletsky has made the Intermarium concept part of the ‘official geopolitical doctrine’ of the National Corps. Seler said the purpose of Biletsky’s visit was to meet representatives of Croatia’s rightwing, particularly members of the Sovereigntists. Tomasic initially said she was unaware of any planned visit from Biletsky but then appeared to contradict herself and told BIRN that a Croatian man, whose name she did not recall, had approached her regarding a planned visit to Zagreb by Biletsky that would include a meeting with Tomasic and other Sovereigntist politicians. “I said fine, I’m willing to talk to anybody,” Tomasic said, but denied having anything to do with organising the trip or the Intermarium conference. Some Sovereigntists, however, are less coy about their relationship with Azov. Sunic, a far-right author and translator who ran unsuccessfully for the European Parliament on behalf of the Sovereigntists, told BIRN he plans to attend the Intermarium conference and that he is in regular communication with Semenyaka. Denis Bevanda, secretary general of the Croatian Conservative Party, one of the main parties within the Sovereigntists, shared a photo on Instagram earlier this year of himself alongside Seler. The post referred to the Azov Battalion in English and Ukrainian and declared ‘SlavaUkrayini!’ or ‘Long live Ukraine!’ – the battle cry of the OUN during WWII and of protesters during the 2014 revolution, and now an official greeting of the Ukrainian army. Croatian-French nationalist author Jure Vujic, seventh on the Sovereigntists’ party list for the European Parliament, participated in a conference in Zagreb in December 2017 co-hosted by Semenyaka and Leo Maric of Croatian identit ar ian group GeneracijaObnove (“Generation Renewal”) Maric, who has attended a number of Azov conferences in Kyiv, declined comment for this story, accusing BIRN of “unprofessional journalism and political bias” in its coverage of Croatia and nationalist politics in general. Croatia’s ‘Zulu’ pledges help The headline announcement of the September conference, however, will likely be the creation of what Azov calls its Foreign Legion. While details remain vague, Azov, in its social media posts, has suggested such a force would facilitate foreigners wishing to join its fight in eastern Ukraine. BIRN has discovered that in February last year, a user of the voice and text app Discord, which has invite-only chat rooms and became popular with white supremacists and neo-Nazis before the app was hit by a series of leaks, wrote that Azov “will have the foreign legion set up within the next 18 months or so.” BIRN scoured hundreds of thousands of

leaked Discord messages and found no shortage of Azov devotees. One user on the white supremacist site Stormfront mused that “the National Socialist revolution” may begin in Ukraine. The following month, March 2018, in an interview with a member of the neo-Nazi Nordic Resistance Movement, Semenyaka said the Ukrainian government was hindering Azov efforts to bring in foreign recruits for the war against the Russian-backed rebels. “But in the future we hope to create a foreign legion. There we could announce loud and clear when we seek volunteers.” Semenyaka, after initially replying to a request for comment, did not reply to further communication. Almost exactly 18 months on, the unit may be about to take shape – in Zagreb. Bruno Zorica, a retired Croatian army officer and former member of the French Foreign Legion, has been repeatedly mentioned in Azov social media posts as a key figure in the unit’s creation. Known by his nom de guerre Zulu, Zorica commanded the Frankopan Battalion, a special forces unit of the Croatian army, during the country’s war against Belgrade-backed Serb rebels as the socialist Yugoslav federation disintegrated in the early 1990s. With other veterans of the French Foreign Legion, Zorica trained Croatian army recruits during the war, telling the Washington Post in 1991: “We teach these recruits war is not Rambo movies… My people have a much lower casualty rate in fighting than the others. They know when to fight and when to dig in.” In 2001, Zorica was arrested in a police operation against a suspected arms smuggling ring. While there is no record of Zorica ever being charged or convicted of any crime, media reports at the time said the former Legionnaire was suspected of heading up an arms smuggling ring that allegedly transported the equivalent of more than one million euros of arms from Croatia into the European Union, especially France. Azov social media accounts have said Zorica has “promised to assist the development of the Ukrainian Foreign Legion” and that “cooperation is promised to reach [a] new level.” After initially agreeing to speak to BIRN, Zorica postponed a planned interview then failed to show up and eventually stopped communicating. In October 2018, Zorica spoke at the last Intermarium conference in Kyiv, saying he was in “close communication” with the head of Azov’s military school. “We are ready to share our experience and knowledge with the Ukrainian military,” he said. Michael Colborne is a journalist originally from western Canada, based in Central and Eastern Europe. He writes about international social and political issues, with a focus these days on nationalism and the far-right.

July 2019

New legislation to impose restrictions on online media that has been proposed by Albanian Prime Minister Edi Rama appears to have taken from Vladimir Putin’s playbook.

Opinion

EU Must Respond to Albania’s Draconian Media Laws BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANA

n Friday, the Albanian government unveiled a series of legal amendments to the country’s audio-visual media law and the law on electronic communications, aiming to regulate what it calls an ‘epidemic’ of fake news in online media. The proposed legislation aims to create a register of online media outlets at the country’s Audiovisual Media Authority and regulate its content through a politically-elected administrative ethics body, which will have the power to impose fines of up to 8,250 euros on domestic media outlets for failure to respect the vaguely-worded ‘dignity and privacy’ of citizens. The same ethics body will also police complaints, corrections and the right to reply of affected parties, which normally media outlets extend to people or institutions that are the target of severe criticism, making it obligatory and a matter of public rather than editorial policy. Based on the proposed legislation, the so-called ethics commission will have the power to order the publication of corrections and complaints in online media outlets, which will appear through website pop-up windows, similarly to the ones used by online advertisers and malware creators on the web. The text of the corrections and complaints will be scripted by the ethics commission and failure to comply will result in a fine of 6,598 euros. If the online media outlets refuse to comply with the rulings of the ethics administrative body, they could also face fines from the Electronic Communication and Postal Authority that run to 825,000 euros and were originally drafted for big telecoms providers. All the fines imposed by the ethics commission will have to be paid immediately, and only after being handed over by media outlets can they undergo a legal review by the courts. The draft laws do not discriminate between the online publications of powerful media houses and personal blogs, and are expected to have a chilling effect on local journalists, increasing the already widespread practice of self-censorship. To put the fines in perspective, one should consider that most Albanian journalists receive less income in a year than the proposed sanctions for a single story.

Albanian Prime Minister Edi Rama

That’s why, in early June, a fact-finding mission comprising seven well-known international media freedom organisations described the proposed legislation as a “draconian regulation scheme” which runs contrary to best practices internationally. The response in Albania to the proposed legislation has been mixed, with media outlets that toe the government line coming out in support, while those against have called it a stunt by a government mired in corruption scandals, accusations of ties to organised crime and violent streets protest by the opposition. The proposed legislation comes against the backdrop of a climate of increased threats, verbal and physical attacks against journalists and an overall deterioration of press freedom in the country. Despite the criticism and a few cosmetic changes, Albanian Prime Minister Edi Rama has soldiered on, threatening to punish the kind of online media outlet that he routinely attacks as being ‘kazan’ – a Turkish word that translates as ‘trash-bin’. Rama has claimed in parliament that the legislation he is proposing has been

reviewed and agreed by the Office for Media Freedom of the Organization for Security and Cooperation in Europe, the OSCE. Although the OSCE appears to have provided legal opinion on the proposed media draft laws, it’s unclear if its recommendations have been reflected by the Albanian government in the proposed bills. BIRN has also learned that the European Commission has given its opinion on the proposed legislation; however, Brussels’ take on the proposed regulations have not been publicly articulated. Rama and his cronies claim that online media in Albania have become a breeding ground for fake news; however, there is little evidence to support such a claim. Domestic media outlets are plagued by protocol news, spin and disinformation campaigns produced in-house by the government and political parties and disseminated mainly through television stations whose owners are mainly oligarchs tied to heavily-regulated industries and align their media’s editorial line with their political and economic interests. There is little evidence that the govern-

ment intends to rein in such publicly-funded propaganda, spin and disinformation campaigns, and it’s notable that the new proposed media bills will not sanction reports that ‘truthfully’ cite open sessions of parliament and those of other government institutions. No country in Europe, outside Vladimir Putin’s Russia, uses administrative bodies to regulate the content of online media outlets and imposes similarly draconian fines. Moscow is not well known for its credentials on media freedom and it’s certainly not a candidate country banging on Brussels’s door for EU membership, as Albania is. If the Albanian government is serious with its bid to open accession negotiations with the EU this autumn, it should desist in its attempts to approve legislation that curbs media freedom and freedom of expression. Similarly, if Brussels remains committed to extend the rights and freedoms that are central to the EU to the Western Balkans, it must not turn a blind eye to such poorly-drafted legislation and the overall deterioration of media freedom in the region.

July 2019

Analysis

Judging by the fast-growing number of women on the political stage, the days of male supremacy are numbered.

Women on top in the world’s democracies NINA L. KHRUSHCHEVA | BIRN | MOSCOW

S President Donald Trump’s recent declaration that four Democratic congresswomen of color — Ayanna Pressley, Alexandria Ocasio-Cortez, Ilhan Omar, and RashidaTlaib — should “go back” to their countries was another reminder of his blatant racism and sexism. (Three of them were born in the United States, and the fourth became a US citizen as a teenager.) But it also highlighted the rising profiles of women in politics — a trend that will continue, no matter how much it terrifies insecure men like Trump. A century ago in Europe, leading suffragists — such as Inessa Armand, Rosa Luxemburg and Clara Zetkin — had little choice but to seek powerful men to validate their aspirations. One such man was Soviet leader Vladimir Lenin, who advocated the elimination of “old laws which placed woman in inequality in relation to man.” Armand was (allegedly) romantically involved with Lenin, and Zetkin interviewed him on “the women’s question” in 1920, following his 1919 speech on the “tasks of the working women’s movement in the Soviet republic”. This approach was understandable, but it proved ineffective. Lenin insisted that only socialism — with its promise of equality for all — could liberate women. “Wherever the power of capital is preserved,” he declared in that speech, “the men retain their privileges.” But, while over 80 per cent of women in the Soviet Union aged 15-54 had jobs(as of 1983), few had careers. During the Stalinist era, women were explicitly told to return to the “family front”. My own grandmother was forced to give up her position as an educator after my grandfather, Nikita Khrushchev, was appointed the head of Ukraine’s Communist Party in 1937. She was supposed to serve as an example for other working wives of political functionaries. Today, not only are there very few women in Russian President Vladimir Putin’s government; their roles are largely ceremonial. Tellingly, in a country where domestic abuse kills a woman every 40 minutes, on average, an amendment decriminalising some forms of domestic violence sailed

Alexandra Ocasio Cortez, US Congreswoman

through the Duma (Russia’s parliament) in 2017, before being signed by Putin. By contrast, while many European democracies lagged behind the Soviets on women’s suffrage — Belgium, France, and Italy granted women full voting rights only in the 1940s — they have turned out to be far more conducive to women’s professional rise. Forty years ago, British Prime Minister Margaret Thatcher, though often inflexible and dogmatic, helped to break the proverbial glass ceiling. And, in the last 15 years or so, the ladder has gotten higher — and more crowded — than ever. Angela Merkel has become Germany’s third-longest-serving chancellor since becoming the first woman to fill that post in 2005. Another woman, AnnegretKramp-Karrenbauer, currently Germany’s defense minister, is likely to succeed her in 2021. The surge of women in politics spans Europe — and the political spectrum. Dalia Grybauskaite, Lithuania’s own “Iron Lady,” who became her country’s first female president in 2009 (she left office this month), holds centre-right views but is not affiliated with any political party. The conservative Erna Solberg, who

became Norway’s prime minister in 2013, has managed to strike a balance between libertarianism and the welfare state. YuliyaTymoshenko twice became Ukraine’s prime minister in a political env i ron ment sat u rat e d b y ma le chauvinism. The liberal conservative KerstiKaljulaid became Estonia’s first female head of state, and its youngest-ever president in 2016. And last month, the social democrat MetteFrederiksen was elected as Denmark’s youngest-ever prime minister, and the second woman to hold the office. Meanwhile, another powerful female politician, the nationalist PiaKjærsgaard, who co-founded the Danish People’s Party, resigned as the speaker of Denmark’s parliament after holding that post for four years. Yet another far-right party, France’s National Rally (formerly the National Front), also has a woman leader, Marine Le Pen, who in 2011 succeeded her father, Jean-Marie Le Pen, with the goal of making his extreme views more palatable and broadening the party’s appeal. Likewise, former British Prime Minister Theresa May was tasked with cleaning up the mess made by her male predeces-

sor, David Cameron. Having called the Brexit referendum to appease the Euroskeptics in his Conservative Party, his only choice was to resign when the vote didn’t go his way. May, who also opposed leaving the European Union, was somehow supposed to make it work. (It couldn’t, so she didn’t.) Female representation is also on the rise at the European level. During her tenure as Europe’s competition commissioner, Denmark’s MargretheVestager took bold steps to rein in Big Tech. Former French Finance Minister Christine Lagarde, who became the International Monetary Fund’s first female managing director in 2011, is now set to be confirmed as the European Central Bank’s first female president. And Merkel’s protégé, Ursula von der Leyen, will take over as the European Commission’s first female president. As for the US, though former Secretary of State Hillary Clinton lost to Trump in 2016, she set an important precedent (and won more votes). The 2018 midterm elections brought a record number of women to the US Congress, including those four congresswomen who have been in Trump’s crosshairs. And two of the five frontrunners to take on Trump in the 2020 election are women. None of these women needs men’s validation. But that does not mean that they would not welcome men’s support, whether political, personal, or even artistic. For example, Philipp Stölzl is staging a contemporary adaptation of Giuseppe Verdi’s Rigoletto in Au str ia. In his view, Rigoletto — in which a court jester attempts to end the licentious activities of his powerful employer — is the ideal opera for the #MeToo era. Perhaps that is why a woman, Australian opera director Lindy Hume, is bringing her own adaptation of Rigoletto to Seattle next month. In today’s world, as in Rigoletto, men continue to hold disproportionate power, which they often use in ways that prevent women from gaining more. But, judging by the fast-growing number of women on the political stage — and given that they include fascists, liberals, greens and socialists — the days of male supremacy are numbered. No wonder that we are witnessing a backlash from “alpha males” like Trump.

July 2019

INVESTIGATION

Romanian Children in Care Plied with “Unnecessary” Prescription Drugs Vulnerable children under the care of the Romanian state are up to 15 times more likely to be diagnosed with Attention Deficit Hyperactivity Disorder, or ADHD, than other Romanian children, sparking fears that some are being prescribed drugs to subdue challenging behaviour. SORINA VASILE | BIRN | BUCHAREST

he haunted faces of Romania’s emaciated, shackled orphans shocked the world in the 1990s. Today, the chains are gone, but the Balkan Investigative Reporting Network, BIRN, has uncovered troubling allegations that those under the care of the Romanian state, as well as other vulnerable children outside the state system, are being plied with powerful prescription drugs they may not need. Some experts believe medication may have replaced physical restraints as a means of subduing troubled children. Six mental health professionals told BIRN they fear these children are being wrongly diagnosed with ADHD and are being unnecessarily medicated, potentially causing damage to their mental and physical health. The Romanian chapter of the charity Save the Children sees thousands of vulnerable children a year, mostly from outside the state’s care, for counselling and therapy. Diana Stanculeanu, who was the charity’s program manager and therapist until November 2018, told BIRN that “ADHD is badly diagnosed.” Children living in Romanian state institutions are far more likely to be diagnosed with ADHD compared with those from the general population. Romania does not publish official records for the number of ADHD cases in the general population. However, a public health expert who analysed data provided to BIRN by the Romanian Centre for Mental Health and Fight Against Drugs concluded that the incidence of ADHD within the general Romanian population was about two percent. When it comes to vulnerable children living in institutions, the incidence of ADHD is eight per cent on average, according to data collected by BIRN. Some experts believe more children are being diagnosed with ADHD in state institutions in order to justify the use of

drugs to subdue challenging behaviour. Their concerns are backed up by a recent case in Bucharest in which a doctor is being investigated for prescribing drugs “in order to reduce their [children’s] possibilities to act and to express themselves, and in order to make it easier for the employees to supervise the children”, according to the arrest warrant seen by BIRN. Workers in state institutions for children had pleaded with at least one doctor to keep prescribing psychoactive drugs for children, as such substances helped them “deal with them,” Monica Safer, a child and adolescent psychiatrist at the Victor Gomoiu Children’s Hospital in Bucharest, told BIRN. In response to BIRN’s findings, the The National Authority for Child Rights Protection and Adoption, NACRPA, which is responsible for children’s homes, said it could not “interfere with the medical act” of diagnosis. “Lack of love, that was his problem” The adoptive mother of one vulnerable child diagnosed with ADHD told BIRN, on condition of anonymity, that the child – referred to in this story as ‘Adrian’ to protect his identity – was subjected to

Illustration. Photo: Unsplash/Haley Lawrence

Illustration. Photo: Pixabay

“Lack of love, that was his problem,” she told BIRN. Adrian was five years old when he was diagnosed with ADHD. It was 2014, and he had been living with a foster carer in south-central Romania for a year. Throughout that time was often agitated and had trouble speaking.

years of unnecessary and powerful psychoactive drugs while he was in maternal foster care. She said that Adrian was misdiagnosed with ADHD. “Lack of love, that was his problem,” she told BIRN. Adrian was five years old when he was diagnosed with ADHD. It was 2014, and he had been living with a foster carer in south-central Romania for a year. Throughout that time was often agitated and had trouble speaking. Despite an earlier assessment by a child psychologist stating that the boy was “in need of affection and emotional safety”, his adoptive mother told BIRN, he was treated with carbamazepine – a psychoactive drug that is sometimes used to stabilise moods and emotions. Later, the doctor tried several psychiatric drugs to control his symptoms, including one specifically designed for ADHD. Adrian was eventually adopted in mid-December 2015. After reading everything she could lay her hands on about ADHD, his adoptive mother soon began to doubt his diagnosis. He could concentrate for long periods of time and didn’t display any other ADHD symptoms, says told BIRN. Meanwhile, she said the two sets of drugs prescribed at the time to treat his condition were making him drowsy. The mother said she consulted another psychiatrist and a neurologist shortly after adopting Adrian. According to her, they recommended gradually discontinuing the drugs. Both concluded the child did not have ADHD.

July 2019

BIG PHARMA AND ADHD

hile the existence of ADHD is largely accepted in the medical community, some fear that drug company promotions, including advertising and payments to doctors, have led to over-diagnosis and over-medication in some part of the world. Before global pharmaceutical company Lilly, famous for its antidepressant Prozac, started selling ADHD drugs in Romania, knowledge about the disease amongst health professionals was scant. Few even used the term to describe the disorder. Lilly’s product, called Strattera, was approved in Romania in 2004, being one of a handful of drugs used to treat ADHD, both nationally and globally. Soon after the approval, a promotional drive followed. Lilly began sponsoring conferences tackling ADHD, as well as awareness campaigns in schools. Several Romanian child psychiatrists were paid to attend and speak at events, usually receiving between 200 and 550 euros. Some earned in excess of 4,000 euros in 2014 alone, according to payments registered with the National Agency for Medicines and Medical Devices. At that time, the monthly take-home pay for a medical specialist wasbetween 600 and 1300 euros a month, according to an inquiry made by a local medical newspaper. Up until 2014, it is unclear how much money pharmaceutical companies paid to doctors or medical associations. The law that requires them to declare all the payments made to doctors was only adopted that year. In addition to sponsoring conferences and doctors, Lillys’ advertisements appeared on the back cover of a text book for students and practitioners, entitled The Disobedient, Agitated and Inattentive Child. The book’s tagline reads: “ADHD affects up to 8% of the population”. A Lilly spokesperson told BIRN by e-mail that this “is a standard and legal promotional activity in any medical specialty”. Lilly Romania told BIRN in an email it was helping ensure that “new medical scientific knowledge” was brought to the attention of specialists. “All these activities are legal and legitimate activities, and payment levels for each medical professional are strictly regulated by the industry code of practice,” the statement said. In 2015, the Romanian National Health Insurance House spent more than three million euros to subsidise Strattera prescriptions, according to data from the Romanian National Health Insurance House and Lilly.

Orphan children are ‘too hard to handle without drugs’ Adrian’s case is far from unique. Diana Stanculeanu, former programme manager for Save the Children Romania, said that only a third of the children who were initially diagnosed with ADHD had the diagnosis confirmed by NGO experts. “Seventy per cent of the children who come to us with it [ADHD diagnosis] don’t have it”, Stanculeanu said. Safer, of the Victor Gomoiu Children’s Hospital, told BIRN that, throughout her career, she had seen many institutionalised children who were wrongly diagnosed and over-medicated. “They were on five different drugs. The staff told me that they [the children] have to take them, otherwise they are too hard to handle,” she said. The scale of the misdiagnosis problem is hard to assess, as is how much can be attributed to attempts to subdue children. The fear has been fuelled by a recent scandal involving child-care institutions in Bucharest’s Sector 1, one of six zones covering the Romania capital. There, the prevalence of ADHD was 16.3 per cent, according to 2017 data from General Directorate for Social Assistance and Child Protection. The psychiatrist who treated children living in these care homes, Ramona Gheorghe, was arrested in 2016, accused of prescribing “excessive psychiatric treatment in the absence of effective examination of minors in order to reduce their possibilities to act and to

express themselves, and in order to make it easier for the employees to supervise the children”, according to the arrest warrant seen by BIRN. Gheorghe spoke to BIRN about ADHD but declined to comment on her specific case other than to say that the fact it had yet to reach court was due to a lack of evidence. Pascal Rudin, a Swiss social worker who is a representative of the International Federation of Social Workers to the UN for children’s rights and child protection, expressed concern to BIRN about the ADHD rates in Romanian foster care institutions. He said he feared that medication might be being used as a form of punishment.

Illustration. Photo: Pixabay

“Children don’t actually learn how to access their feelings and deal with their feelings, so they just bury them with medication. And not because they want to, but because they are forced to,” he said. Adrian’s adoptive mother said he now expresses emotions easily, behaves the same as any other child his age at school

Children bury their feelings with medication Gheorghe said that higher ADHD rates among institutionalised children were to be expected. She also dismissed criticism that 70 per cent of children who come to Save the Children diagnosed as having ADHD are found to be suffering from other conditions, such as attachment disorder. She argued that Save the Children did not have enough children involved in their programmes to assess if there is indeed a problem or not. “I was trained to be a doctor and I know how to do a differential diagnosis,” Gheorghe said. “A psychologist may not know how to do that. They do not [necessarily] know how to think about recognising [correctly identifying] a symptom,” she said in response to the concerns expressed. Rudin, the Swiss social worker and representative to the UN, said he was concerned that unnecessarily medicating children for long periods of time, including very young children such as Adrian, may impede the emotional development of the child. “Children don’t actually learn how to access their feelings and deal with their feelings, so they just bury them with medication. And not because they want to, but because they are forced to,” he said. Adrian’s adoptive mother said he now expresses emotions easily, behaves the same as any other child his age at school and remains medication-free. He is, she believes, one of the lucky ones.

July 2019

FEATURE

How a Holocaust Mass Grave was Discovered in Romania Analysis of a non-verbal gesture in a video of a now-deceased eyewitness led to the discovery of the remains of dozens of Jews believed to have been massacred in 1941 in a forest in north-eastern Romania. MARCEL GASCÓNBARBERÁ | BIRN | BUCHAREST

n June 29 this year, Holocaust researchers from the Elie Wiesel Institute made a harrowing discovery. In a pit in a forest in the Popricani municipality in north-eastern Romania, the research team found human remains believed to be those of dozens of Jews massacred by the Romanian army during the summer of 1941. The bones are now being analysed to establish how many people were thrown into the pit and who they were. Their bodies were buried in what almost certainly is the second World War II mass grave in the area, where researchers have already unearthed the bones of 36 Holocaust victims – 12 of them children – nine years ago. The lead to discover both pits came from a witness to the massacres, although the source died two years after giving his testimony, and logistical issues delayed the discovery until now. “The discovery of the second mass grave completes the image of what happened and allows us to understand it more clearly,” the coordinator of the latest research, Elisabeth Ungureanu, told BIRN. According to Ungureanu, who works at the Elie Wiesel Institute, the finding has crucial historical importance. A survivor’s testimony “A witness to the 1941 events brought us to the first mass grave in 2010,” Ungureanu said. “He took us to the forest and indicated with great precision where the grave was,” she added. The survivor was the late VasileEnache, who was a teenager when the mass killings took place near his village. As Enache recalled in a short documentary produced by the Elie Wiesel Institute, he had taken his mother’s cow to graze in the meadow when several groups of Jews, around 100 people, came walking from

the forest escorted by Romanian soldiers. When the soldiers noticed his presence they ordered him to join the captured Jews. “I’m not Jewish, I’m grazing my cow,” Enache objected, but to no avail. “He had freckles and red hair, so they believed he was Jewish,” Ungureanu said. “Eventually, the army designated four Jews to dig a pit, and four more to dig a second pit,” Enache recounted. “They were taking ten Jews at a time, getting them to sit on the edge with their face towards the pit,” Enache’s account went on. Some soldiers were hesitant to pull the trigger, but others eventually came forward. Dead bodies piled up and filled the first grave, which was covered with soil by the same people who were to occupy the second one. “They didn’t fill that pit with bodies, because the Jews were no more,” said Enache, who saw a mother with her two-yearold child plead in vain for their lives. He was to have a different fate, as the soldiers ended up considering Enache’s claim that he was not Jewish. “People from the village came, recognised him and said that he was truly Christian and should be freed,” Ungurea-

Alexandru Florian, General Director of the INSHR-EW, at the scene of the discovery of the grave. Photo: INSHR-EW

nu said. “He carried the trauma and was very reluctant [to share what he had seen with the researchers]. He ran off from us several times before arriving at the grave,” she added The researchers knew from Enache’s testimony that there was a second grave in the area, but the investigation into the other pit was not started until September last year. Instead, from 2010 to 2012, the team and Romanian authorities focused on the analysis of the remains that had already been found. A last-minute breakthrough Then cameEnache’s death, which deprived the investigation of the only person capable of guiding them to the second grave. After months of fruitless work, researchers on the ground were prepared to return to Bucharest empty-handed, but just before admitting defeat, they turned their attention to the late witness’s testimony, which was recorded at the scene. A breakthrough came on June 28 when research coordinator Ungureanu was watching the video once again. “It was the gesture VasileEnache made

A wide shot of an excavator digging during the search for the second mass grave. Photo: INSHR-EW

when he told us what happened,” she said. The images can be seen in the documentary, which is available on YouTube. When he spoke about the four Jews being called out to dig the first grave, Enache pointed ahead with his arm. Seconds later, while mentioning the second grave, he instinctively swung his torso and right shoulder. “He was pointing behind himself,” Ungureanu said with excitement. The next day, the team started digging at the spot that Enache appeared to have been indicating. The same day, they found the second mass grave. The researchers have been considering two hypotheses about the victims buried in the mass grave in the Popricani forest. One is that they were rounded up and killed in the Iasi pogrom, in which Romanian and German troops killed over 13,000 Jews during nine days of violence that started on June 28, 1941 – 78 years to the day before the grave was found. But the most likely scenario is that they were rounded up in Sculeni, a town 26 kilometres north of Iasi, in today’s Moldova.

July 2019

‘World’s Biggest Detention Camp’: Srebrenica Before the Genocide Srebrenica was under siege for three years before it fell to Bosnian Serb forces in July 1995, but people in the enclave struggled to live as normally as possible despite food, water and power shortages. ADMIRMUSLIMOVIC and HARISROVCANIN | BIRN | SARAJEVO

“They are Jews from Sculeni evacuated from town during the first days of Operation Barbarossa,” argued historian Adrian Cioflanca, who played a major role in the research of the first mass grave found in Popricani. Operation Barbarossa was the code name for the German invasion of the Soviet Union, launched on June 22, 1941. Romanian troops took part in it in support of their German ally. “It was a very big battle in Sculeni,” Cioflanca said. “For military reasons, they [the Romanian army] evacuated all the civilians from town. Then, somewhere in northern Iasi, they separated the Christians from the Jews. The Christians were accommodated in houses around Iasi. The Jews were split in several groups and killed, he added. Experts are now studying the bones and other pieces of evidence found in the pit in order to obtain as much information as possible about the victims. But Ungureanu said that it will be “very difficult, if not impossible” to identify them by name.

and follow soldiers on their patrols. “One day he asked me to give him my camera so he could photograph his family. I gave him the camera and he did it. I developed the film, but when I came back [from leave in the Netherlands, the boy was no longer there,” he said. “After 1995, I frequently thought about the boy and regretted it because he had never got his photographs. Last year I published those photos in Avdic’s closed group on Facebook. One day later I got a message from a man – I found him after 25 years. This year, I will give him the photos in Potocari,” he added.

mir Suljagic fell “hopelessly in ies were printed, but a number of people love” with his first-ever girlfriend read them. They would go from hand to in the summer of 1992, when the hand between people in Srebrenica, who place in which he lived at the time – Srebren- loved to read and find out anything at that ica – was under siege. time,” Catic said. “I used to walk from Srebrenica to [the nearby village of] Potocari every second day ‘Hell on earth’ to see her and spend some time with her. I Osman Avdic spent his youth in the endid not mind going back at midnight or 1am clave, and is now trying to preserve memoduring the war,” he recalled. ries of that period by moderating a FaceIn 1992, thousands of Bosniak refugees book group for sharing photos from Srefrom surrounding towns – such as Vlaseni- brenica during wartime. ca, Visegrad, Brtaunac and Zvornik – which In 1993, Avdic said, the biggest problem had been overrun over by Bosnian Serb forc- in the enclave was food, because humaniSurgery without anaesthetic es took refuge in Srebrenica, sparking a hu- tarian aid would only arrive every two Bakker’s colleague from the Dutch Batmanitarian crisis. Suljagic was one of them. months. “There was not enough food, no talion, Gerry Kremer, remembered how he The town was then besieged by Bosnian electricity. People began improvising, they witnessed “destroyed houses, the smell of Serb forces in May 1992 – a situation that began creating electric power plants – mini- burning and people without anything walkcontinued for over three years until the nom- plants,” he explained. ing the streets” after he arrived in Srebreninally UN-protected enclave fell in July 1995 “Water was also very bad. They started ica in February 1995. “The most horrible and the mass killings of its Bosniak inhabi- building some pipelines, but the water could thing I saw was the shelling of Srebrenica tants began. only be used for washing. Drinking water by Serb forces, or actually the consequenc“There is no other way to describe Sre- had to be fetched every day… There was a es of that shelling, he said. brenica at that time except as a ghetto and shortage of hygiene supplies,” he added. Kremer used to work in Srebrenica as a the biggest concentration camp under open Some residents of Srebrenica started doctor with local physicians IlijazPilav and sky, which does not mean there Fatima Klempic. was no life in it… A new communi“I am glad I could ty was formed inside the enclave,” help nine-year-old boy he recalled ahead of the 24th anniHuseinMemisevic, who versary of the 1995 massacres, was injured in an artilwhich will be commemorated on lery attack. He was hit in Thursday. his arm and I managed Suljagic said that the first two to operate on him under years of the war were a “pure fight those conditions and for survival” due to the scarcity of help him,” Kremer said. food. More than 60,000 Bosniaks Emir Suljagic also re– Bosnian Muslims – were living membered the doctors’ in Srebrenica and the surrounding valiant efforts to save as villages at the time. many people as possible. Srebrenica during wartime. Photo: Life in Srebrenica/Facebook, courtesy of Osman Avdic. “It was only after the first year “The hospital did not that people decided to start living. All sorts growing their own food to deal with the even have the basic medications… my heof things began happening – we were play- shortages. “In 1994, my family started sow- roes in the first and second year [of the siege] ing football… It is interesting how important ing corn, because humanitarian aid was in- were people like IlijazPilav and Fatima football is for mental health. We played on sufficient. There was hardly anything else, Klempic; people who amputated legs withevery flat surface. Up there in front of the maybe some beans. I do not know exactly out anaesthesia, but that enabled many peoschool particularly. That is where between when they began distributing seeds in hu- ple to stay alive,” Suljagic said. 70 and 80 people got killed in an artillery manitarian aid. Some went a bit further and Avdic, who missed three years of high attack in March 1993. They were playing or exchanged something for food or got food school in Srebrenica under the siege, said watching a game,” he said. from their relatives elsewhere,” Avdic said. that young people in the enclave tried to Besides football and basketball, which In April 1993, the United Nations Secu- maintain some kind of social life despite the he also played, Suljagic remembered how a rity Council had declared the Srebrenica en- situation. “There were some celebrations, summertime cinema and cultural and artis- clave a ‘safe area’, and Canadian and then dances, get-togethers in that period. Sometic society were organised in 1993 and 1994, Dutch peacekeepers were deployed. thing was orgainsed every month, be it horse while journalist Nihad ‘Nino’ Catic started Their role was to demilitarise Srebreni- races or something like that,” he said. a newspaper, in which he also published the ca and assist with humanitairan deliveries “I remember that, in 1994 people used words to his own songs. “There was no pa- to the enclave, which was totally surround- the electricity they produced for TVs and per, but we used the paper we had, 20 to 30 ed by Bosnian Serb forces on one side, and watched the world football championship copies were reproduced on municipal forms Serbian border on the other. in America. I managed to watch three or from the pre-war Yugoslavia. On one side Avdic meanwhile recalled that the UN four games, around 20 minutes of each, beyou see Nino’s lyrics or text and when you peacekeepers also organised social events cause the TV signal was of poor quality,” he turn it over you see an Employment Bureau like football tournaments. added. However, people were afraid to gathform from 1982 or 1983,” Suljagic said. A soldier from the UN’s Dutch Battalion, er in the “Srebrenica ghetto” because of the Catic was killed in July 1995. His remains Martin Bakker, told BIRN that when he ar- possibility of attack, Suljagic said. One of have never been found. rived in Srebrenica, he thought it was “hell their releases from the stress was alcohol. His mother HajraCatic, who worked at on earth”. “I remember seeing the first con“People drank a lot; it was a very the wartime presidency and municipality of voy of food. There were around 1,000 ref- bad-quality rakija [Balkan brandy]. Some Srebrenica throughout the war, said that the ugees waiting for food. That is something I will maybe mind my saying so, but that is newspaper, ‘GlasSrebrenice’ (‘Voice of Sre- shall not forget,” Bakker recalled. true. You simply did not need a special reabrenica’) found an enthusiastic readership. Nevertheless, Bakker said he also had son to drink in Srebrenica,” he recalled. “Those newspapers were typed with a some pleasant memories too. He rememBut Muslims in Srebrenica also did a lot typewriter using paper I would bring from bers a boy who used to come to nearby Po- of praying, he said – “at the same time, peothe then municipality. Only around 20 cop- tocari, where the UN troops were based, ple drank a lot and believed a lot”.

July 2019

INTERVIEW

Female Kosovo Journalist Targeted by ‘Evil’ Online Threats N1 Television correspondent ZanaCimili, who was threatened with murder on social media by an anti-Albanian nationalist, told BIRN that journalists must challenge attacks on media freedom and keep on reporting the news. MAJA ZIVANOVIC | BIRN | BELGRADE

his person’s words were so calculated, so evil. That’s why this time it genuinely made me feel threatened and scared,” ZanaCimili told BIRN. On July 5, regional television network N1 announced that Cimili, the channel’s prominent reporter from Kosovo, had received death threats online. The anonymous person who made the threats said in their message that they had “a lifelong desire to kill an Albanian, even an Albanian child”. The message also expressed the desire “for a new war in Kosovo during which the Albanians will feel Serbian rage”, N1 reported. “The threats to ZanaCimili, as to other N1 journalists, are not only threats to the individual reporters but also to freedom of speech and of the media as fundamental democratic rights,” said the channel, which has reporters in countries across the former Yugoslavia. A day later, Serbian police arrested a man from the northern town of Becej on suspicion of threatening Cimili. A court then placed the suspect under house arrest. “The arrest of the man who threatened me and my daughter sends an important message – that you cannot assume to hide behind the guise of social media when threatening journalists,” Cimili said in an interview with BIRN conducted via email. The shock for Cimili was heightened by the intensity of the hatred directed at Albanians, and the fact that the perpetrator posted the message under a picture of her three-year-old daughter – “posting it under a photograph of her playing in the sand – saying they would ‘rip up Albanian children with their teeth’”. In its latest report, US-based democracy watchdog Freedom House characterised Serbia’s media environment as ‘partially free’, citing an “environment of intimidation and harassment that inhibits journalists’ day-to-day work”. Statistics gathered by the SHARE Foundation, a Serbian-based non-governmental organisation dealing with digital rights, support Freedom House’s findings. In 2018, SHARE registered four cases of online threats against female journalists, and another four in the first five months of this year. “While I regret any situation where more attention is placed on the journalist rather than on their work, since I think our reporting should always get the most attention, I hope there will be some longterm positive outcomes to this,” Cimili said.

Zana Cimili. Photo: Private archive

She added that she was also touched by the huge show of support she received from journalists in Kosovo, Serbia and the wider Balkan region. ‘Atrocious and unacceptable’ N1, considered to be one of the most critical regional TV outlets, is often criticised by senior Serbian officials. Serbian Interior Minister NebojsaStefanovic even called it “CIA television”. Serbian Prime Minister Ana Brnabic however described the threats against Cimili as “atrocious and unacceptable”. Cimili said that any condemnation of attacks against journalists is welcome, especially coming from the head of the government of Serbia, a country that has fallen more than 10 places in the Reporters Without Borders world press freedom league table two years in a row. But she questioned the intentions behind Brnabic’s statement amid the worsening state of media freedom in Serbia. “What was surprising to me and the people who are familiar with the media situation in Serbia is that the government

North Mitrovica. Photo: BIRN

did not react and even ignored attacks on other journalists in the country, even hunger strikes on the part of some high-profile journalists whose lives were at stake, yet chooses to react to a journalist based in Kosovo, a territory Serbia continues to claim is its own,” she said. “This then urges the question – was this just a political ploy, meant to satisfy foreign observers of Serbia’s attitudes towards press freedoms? It is unfortunate that even when facing such difficult situations, journalists are used as a means for politicians to score political points, both locally and abroad,” she added. Cimili said she is almost 100 per cent sure that the incident was provoked entirely or largely by the fact that tensions between Kosovo and Serbia are at higher than they have been in a long time. “It’s always been hard to cover Kosovo-Serbia relations, and now it’s even harder, almost impossible to bear,” she explained. “While the odd ‘Kosovo is Serbia’ message comes to me on almost a daily basis, the reactions I get now are ‘When we come to [the Kosovo town of] Prizren

next year, you’ll be one of the first ones’ or perpetuating Serbian government propaganda, which they might have gotten from the tabloids, when I report on something from Pristina,” she added. Sexist and nationalist insults This isn’t the first time that N1’s Kosovo correspondent has faced threats, although they have never been so violent before. She recalled one incident followed a march in Pristina to honour the people who went missing during the 1998-99 war, which she attended with her daughter. “My daughter was carrying a poster with the name of a missing Serbian woman. Some Albanians found that infuriating, and felt it was disrespectful towards the Albanian victims,” she said. “I try to teach my daughter to be respectful and considerate of everyone’s pain, just like I was raised to be. So there can be people on both sides who don’t like your work when you don’t fit into their pre-determined labels – a Kosovo journalist working exclusively for Kosovo outlets, or a Serbian journalist working exclusively for Serbian outlets,” she added. Cimili argued that a journalist’s ethnic background should have nothing to do with their ability to report professionally and in the public interest. “Another thing that makes this hard is being a woman whose face people see on TV. There’s something about seeing a woman deliver the news that encourages people to send extremely sexist and gender-based nationalist comments to me,” she said. While the case against the man suspected of threatening her awaits a court’s ruling, Cimili offered some advice for female colleagues facing threats online: “Report, block [people who make aggressive comments], ignore and keep doing your job.”

July 2019

FEATURE Female journalists in Montenegro are still treated as inferior, insulted and belittled because of their gender – now it’s time to face up to the problem and take action to achieve equality in the media and society.

Balkans’ Independent Journalists Must Unite, or Fall Together At a time when pressures on the media are stronger than ever – if often more subtle and less physical than before – it is vital for those of us who see our work as serving the public interest to stand together. SERBEZE HAXHIAJ, | BIRN | PRISTINA

For Montenegro’s Female Journalists, Equality is a Myth DUSKA PEJOVIC | BIRN | PODGORICA

n the 1990s, during the wars in the region, Montenegro was a deeply patriarchal society. Tradition provided men with absolute primacy and endorsed their disregard for women, but also nurtured cults of war and aggression. The country was far from membership of the Council of Europe, and all but nothing was known of the European Union and standards in democratic societies. All this shows how difficult it was in those days for people who actively advocated democratic values, among which was gender equality. At the time, when there was no female activism, I was doing a show on one of the local media outlets dealing with women’s rights and the deconstruction of the patriarchy. I pointed out violence against women and the rights for which they must struggle. As a result, I was condemned by the community and subjected to a torrent of insults and name-calling because I was a woman violating the customary rules. I was threatened with guns and rape, which I duly reported to the police, who duly failed to react. Those were the years of war heroes and brave men, and women were important only because they bore sons who would go into war. Decades have passed, but the patriarchy is still alive with its hostility towards women, gender-based segregation and belittling of women as human beings, albeit slightly less visibly, as it has been fenced in by legislation. But the issues are the same today as they were before: is the treatment of female journalists different from the treatment of male journalists, and does the media have an obligation to actively contribute towards creating gender equality? A stereotypical depiction of women which supports traditional roles for both genders still persists in the media in Montenegro. Although the principle of gender equality is included in numerous international and domestic regulations, these do not provide sufficient and effective help for the shift away from the patriarchal world of powerful men and marginalised women.

The manner in which women are portrayed in the media is not only a reflection of dominant societal values, but also an indication of persistent inequality and the failure to achieve human rights for women. Equality is a concept which implies that men and women are equally important – that they have the same rights, responsibilities and possibilities, which enable them to participate in the development of society on an equal footing and in an equal fashion. This is why knowledge, experience and values of both genders should be equally important to the media. A gender perspective is the way to shed light on inequalities that women face; inequalities which have been culturally assigned to them. The introduction of gender perspectives requires raising awareness about their importance among journalists of both genders, as bearers of social changes, to achieve greater equality in society. Gender sensitisation is not only important for recognising inequality and discrimination against women in newspaper articles, but for their own experiences as female journalists and the situations they find themselves in. My conversations with female co-workers have shown that most of them fail to recognise that they are in a more difficult position than their male colleagues in society and their profession. Even though their professional endeavours require more work and energy due to the simultaneous care for children and the host of household chores they perform during the day, they consider this to be normal and natural because they are women. This represents non-recognition of discrimination and acceptance of traditional roles of women tailored to a patriarchal society. A lack of division of household chores and family obligations between partners indicates a lack of equality; women are burdened with a heavier load than men and this is reflected in their professional performance. At times, this type of obligation forces female journalists to give up on professional travel, additional education and even appointments to senior positions. Meanwhile, an editorial board can appoint a man, who they trust will be more dedicated and deliver higher-quality results since he will

have more time for the task at hand. Some female colleagues have told me that, as part of conversations which preceded their employment, they were asked if they were married and if they had or were planning to have children. Once employed, after having one or two children and several years of absence from work, and more frequent children-related sick leave days, female journalists find it difficult to position themselves at work. Even though parental leave could be taken by the father of the child as well… The degree of difficulty in living up to the unwritten but well-known societal pattern of being a good mother, housewife and having a successful career, which is a reflection of inequality, is especially visible in journalism. Being available 24 hours a day and working outside regular working hours is often required. For men, who do not have many family obligations, this is mostly not a problem. This can point to one of the reasons why career advancement is easier for them, since women require more efforts to prove themselves and persuade decision-makers that they can live up to what is expected of them. Discrimination is a particular problem in TV journalism, where mostly young and attractive female journalists are given the opportunity to address you from the screen, while age and looks are not important for men. A piece of research from the beginning of the 2000s showed that, although journalism is a female-dominated profession in Montenegro, there are fewer women in decision-making positions. The situation today is yet to be researched to determine how many women are now in senior positions. It is necessary to look at sexual harassment in the workplace as well; women are mostly the victims in these situations, especially because of the dominance of men, whose task is to conquer, in a patriarchal culture and mindset. Due to its social acceptability, even the women themselves are not aware that they accept inappropriate comments or physical contact as part of our culture and the result of closeness among employees. This is why active efforts to raise awareness and recognition and to report sexual harassment in the workplace are required.

Illustration. Photo: Pixabay

Patriarchal opinions that women’s place is primarily in the home and not in public life is visible in many examples in which the public treats male and female journalists differently due to their gender. Some time ago, when I broached the taboo topic of incest in Montenegrin society during one TV show, one of the viewers told me that I am a woman who is the result of incest. Another angrily suggested that it would be better for me to go home and make lunch instead of dabbling in journalism. I do not know if any of my male colleagues was ever told that he should go home and cook, and even if it has happened, it was probably an attempt to humiliate him for not being ‘man enough’. Critiques addressed to male journalists refer to their work, while female journalists face additional criticism for being female. On news websites, one can find sexist and misogynistic comments underneath articles signed by female journalists – ranging from belittlement and snickering, through vulgar messages of a sexual nature, to suggestions that she would be better off doing the laundry, all the way to posting of alleged information about her private life and love affairs. This is supposed to demonstrate that the female in question is an ‘easy’ woman prone to immoral behaviour. On social networks, it has even been possible to see a post saying that a female journalist is not a woman, but “a tomboy who is hard to even look at”. It is clear that in a patriarchal society in which women are not equal to men, female journalists cannot be equal to their male counterparts. The cultural pattern in which genders have pre-assigned roles and models of behaviour is present in all fields and all professions. Sometimes it can be difficult to recognise it, face it and change attitudes. This is of crucial importance in journalism since we are the ones who should recognise the problem, question, inform, educate and shape public opinion. This is why it is important for all of us together, male and female journalists, to be gender-sensitised – to educate ourselves and raise awareness about the necessity of equality between genders, and to work actively to achieve equality in society.

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org