Numri 48 i gazetës Reporter.al

06

INVESTIGIM

Hekurudha në kolaps ekonomik i kushton buxhetit miliona euro për paga

Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se Hekurudha Shqiptare mbijeton prej një dekade përmes devijimit antiligjor të subvencionit të qeverisë si fond pagash dhe sigurimesh për qindra punonjësit e vet.

10

ANALIZË

Dosja e padëshiruar 184: Hetimi në Dibër u vendos nga Arta Marku

Dosja voluminoze e manipulimit të dyshuar të votave në Dibër ka bërë pingpong mes Prokurorisë së Krimeve të Rënda dhe Prokurorisë së Dibrës pasi të dyja shpallën moskompetencën.

12

REPORTAZH

Rikualifikimi urban ‘betonizoi’ parkun Rinia të Elbasanit

Arkitektë dhe banorë vendas ankohen se projekti i bashkisë për rikonstruksionin e parkut ‘Rinia’ në Elbasan përdor shumë beton për një hapësirë të gjelbër rekreative.

Nr.

48

Gusht 2019 E përmuajshme

TRADITA U MOHON VAJZAVE TË DREJTËN E PRONËS Zbatimi i dobët i ligjit për regjistrimin e pasurive të paluajtshme dhe tradita patriarkale që favorizon djemtë në trashëgiminë e pronave familjare ka krijuar një hendek të thellë gjinor midis përqindjes së burrave dhe grave që gëzojnë pasuri private në Shqipëri

Ilustrim (wordcloud) nga BIRN

2

Gusht 2019

PALIGJSHMËRIA DHE TRADITA U MOHOJNË TË DREJTËN E PRONËS GRAVE NË SHQIPËRI

04

HEKURUDHA NË KOLAPS EKONOMIK I KUSHTON BUXHETIT MILIONA EURO PËR PAGA

06

DOSJA E PADËSHIRUAR 184: HETIMI NË DIBËR U VENDOS NGA ARTA MARKU

10

NGËRÇI LIGJOR PËR KRYEBASHKIAKUN E SHKODRËS

11

RILINDJA URBANE RRAFSHOI PISHAT DHE KUJTIMET MBI LULISHTEN E DIKURSHME TË BERATIT

12

TURISTËT NGA BALLKANI TËRHIQEN NGA OFERTAT E ULËTA NË TURQINË E PREKUR NGA KRIZA

14

4-5

Zbatimi i dobët i ligjit për regjistrimin e pasurive të paluajtshme dhe tradita patriarkale që favorizon djemtë në trashëgiminë e pronave familjare ka krijuar një hendek të thellë gjinor midis përqindjes së burrave dhe grave që gëzojnë pasuri private në Shqipëri.

6-7 Hekurudha Shqiptare mbijeton prej një dekade falë devijimit antiligjor të subvencionit të qeverisë si fond pagash dhe sigurimesh për qindra punonjësit e vet, ndërkohë që një zinxhir institucionesh mbyllën sytë dhe e miratuan situatën në heshtje.

ENGLISH EDITION TRADITION DENIES ALBANIAN GIRLS RIGHT TO PROPERTY IN KOSOVO, BITTER RIVALS TURN ELECTORAL ALLIES

18 20 10-11

ANALIZA

‘EXTORTION’ SCANDAL MAY DETERMINE NORTH MACEDONIA GOVT’S FATE

26

ON THE BELGRADE-KOSOVO BUS, ETHNIC TENSIONS TAKE A BACKSEAT

28

LESSONS FROM THE AUTOPSY OF A DEVOURED SLAV SHEPHERD

30

ANALIZA

INVESTIGIME

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania.

RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com.

Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga:

National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy

Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

D

22

Publikuar nga:

Publikuar nga:

T

TOURISM OPENS BUSINESS OPPORTUNITIES FOR KOSOVARS IN ALBANIA

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Dosja voluminoze e manipulimit të dyshuar të votave në Dibër ka bërë pingpong mes Prokurorisë së Krimeve të Rënda dhe Prokurorisë së Dibrës pasi të dyja shpallën moskompetencën-ndërkohë që fati i mëtejshëm i saj u vendos nga ndërhyrja e kryeprokurores Arta Marku.

16 E ndërtuar në vitin 1928, lulishtja e Çelepiasit u ngulit për dekada në identitetin e banorëve të qytetit të Beratit, por një projekt i kushtueshëm prej 654 mijë eurosh në kuadër të Rilindjes Urbane rrafshoi pishat dhe i zëvendësoi kujtimet e banorëve me gurë dhe rrugica betoni.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

3

Gusht 2019

Ngjarjet e Gushtit Turistë duke u hedhur me parashutë nga Qafa e Llogarasë Shumë turistë të ndihmuar nga instruktorë të Aeronautikës Shqiptare, preferojnë të hidhen me parashutë nga Qafa e Llogarasë e cila ofron një pamje mahnitesë të bregdetit të Palasës dhe Dhermiut.

Foto nga : LSA

Ikin kasat e vjetra, vijnë “kasat” e reja Duke premtuar “rritje të të ardhurave tatimore deri me 15%”, qeveria shqiptare ka vendosur të zëvendësojë kasat aktuale fiskale të përdorura nga bizneset e mëdha në të gjithë vendin me programe kompjuterike që mund të përdoren nga një kompjuter apo një celular ‘smartphone,’ por programet e reja, njësoj si kasat e vjetra, do të prodhohen, instalohen dhe mirëmbahen në mënyrë private dhe do të paguhen sërish nga bizneset. Përveç kostos së panjohur të softuerit dhe mirëmbajtjes së softuerit, çdo biznes në Republikën e Shqipërisë detyrohet të pajiset me firmë elektronike, një shërbim i ofruar nga Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit, (AKSHI) dhe që aktualisht kushton 6,400 lekë për pajisjen dhe 7,300 lekë asistencë teknike 12 mujore. Nga detyrimi për të përdorur softuere përjashtohen bizneset e vogla me xhiro nën 12 milionë lekë, të cilat gjithsesi ngarkohen me detyrimin për të pasur certifikatë elektronike dhe firmë elektronike, shërbime që ofrohen nga AKSHI përkundrejt pagesës. Përveç kësaj, të gjitha bizneset me përjashtim të shitësve ambulantë dhe bujqve, detyrohen të përdorin një pajisje si kompjuter, tabletë apo ‘smartphone’ në funksion të kërkesave të raportimit tatimor, si dhe të kenë një linjë interneti, e cila gjithashtu kushton.

KED sfidohet në gjykatë Gjykata Administrative e Apelit ka rikthyer në garë për Gjykatën Kushtetuese pedagogen e Fakultetit të Drejtësisë, Zhaklina Peto, e skualifikuar më parë nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi për shkak të problemeve me pasurinë. Peto ngriti padi kundër vendimit të KED-it më 9 gusht dhe më 22 gusht, një trupë gjyqësore e përbërë nga Alkelina Gazidede, Amarildo Laçi dhe Bari Shyti vendosi të pranojë pjesërisht padinë e saj. Dispozitivi i vendimit të publikuar tregon se Gjykata Administrative e Apelit ka shfuqizuar dy vendime të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi, të cilat i ndalonin Petos kandidimin për një mandat të plotë dhe një vakancë të parakohshme; të dyja këto të shpallura nga Presidenti i Republikës më 17 shkurt 2018. Peto ka kërkuar gjithashtu që lejimin e kandidimit ta sigurojë përmes vendimit të gjykatës, por kjo kërkesë është pushuar dhe çështja është rikthyer sërish për

vendimarrje në tryezën e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi.

Këshilli i Emërimeve në Drejtësi ka çertifikuar deri më tani kandidatë të mjaftueshëm për 4 vende vakante në Gjykatën Kushtetuese, ndërkohë që një rikthim i mundshëm në garë i pedagoges Zhaklina Peto do të riaktivizonte edhe listën e pestë për vakancën e përkohshme të 17 shkurtit 2018, duke shpejtuar ngritjen e Gjykatës Kushtetuese. Megjithatë, një vendim i ndryshëm i KED-it për kriterin e pasurisë do të ngrinte pikëpyetje mbi standardin e procesit.

Rrëzimi i skelës vret dy punëtorë në Tiranë Dy punëtorë ndërtimi u vranë të premten, pasi një skelë e vendosur për të rikonstruktuar një pallat në afërsi të Rrugës së Elbasanit në Tiranë, u rrëzua duke i zënë poshtë. Dy të tjerë janë plagosur rëndë. Policia e Tiranës njoftoi se ngjarja ndodhi rreth orës 15:00 në “Rrugën e Elbasanit”. Sipas saj viktimat ishin duke punuar në rikonstruksionin e një pallati dhe u zunë poshtë nga një pjesë e skelës metalike e cila ishte shkëputur. Policisë dhe zjarrfikësve që shkuan në vendin e ngjarjes iu deshën rreth dy orë për të nxjerrë nga rrënojat trupat e pajetë të dy punëtorëve, që u identifikuan si O.G, 36 vjeç dhe E.B 31 vjeç. “Si pasojë e shkëputjes së skelës janë dëmtuar 4 nga punëtorët të cilët ndodheshin duke punuar pranë këtij objekti, shtetasit G. B., 44 vjeç dhe E. L.,34 vjeç janë dërguar të cilët janë dërguar në spital për ndihmë mjeksore”, thuhet në njoftimin e policisë. Ndërkohë policia bëri me dije se ka shoqëruar administratorin e punimeve dhe po heton për të zbuluar shkaqet e ngjarjes.

Rafineria e Ballshit, shembull i fushatës “antiinformalitet” Qeveria shqiptare njoftoi se ka bllokuar 550 tonë naftë jocilësore që i përket “rafinerisë së Ballshit”, ndërsa vijoi përpjekjet për të pastruar imazhin e vet nga akuzat se është e kapur nga interesa oligarkike. Ministrja e Infrastrukturës Belinda Balluku njoftoi për median aksionin e ndërmarrë nga Inspektorati Shtetëror Teknik dhe Industrial ndërsa nuk e fshehu aspektin propagandistik të aksionit duke e quajtur atë “rast

shembull”. Edhe kryeministri Edi Rama theksoi karakterin e pazakontë të operacionit si dhe shënjestrimin e një kompanie që në opinionin publik konsiderohet si mbi ligjin. “Lufta kundër Informalitetit nuk do të ndalet asnjë orë dhe para asnjë subjekti, duke filluar çdo ditë me të mëdhenjtë në radhë të parë!”, deklaroi Rama në faqen e tij në Facebook.

Në një mënyrë të paqartë, si ministrja Balluku ashtu edhe kryeministri Edi Rama iu referuan kompanisë përgjegjëse për naftën jocilësore si “Rafineria e Ballshit” por pa përmendur emrin e kompanisë të cilës i përket nafta. Rafineria e Ballshit menaxhohet aktualisht nga një kompani e quajtur Tosk Energji, nën pronësi të një kompanie tjetër të regjistruar në Zvicër, pronarët e së cilës nuk janë të njohur për publikun. Pyetur nga BIRN, Blerim Hoxha nga Tosk Energji duket se uli rëndësinë e bllokimit të kryer nga kryeministri dhe ministrja Balluku, duke e quajtur atë “procedurë të zakonshme kontrolli”.

Skadimi i koncesionit mbulohet me heshtje Një nga koncesionet ekzistuese në Shqipëri, ai i kontrollit të detyrueshëm vjetor të gjendjes teknike të automjeteve skadon në fillim të muajit shtator, kohë kur sipas kontratës koncesionare, asetet dhe të drejtat e koncesionit duhet t’i rikthehen shtetit shqiptar. Megjithatë, mënyra se si do të ndodhë kjo mbetet e paqartë. Kontrata koncesionare mes qeverisë shqiptare dhe kompanisë SGS e regjistruar në Zvicër u bë efektive më 3 shtator 2009 dhe ajo skadon më 3 shtator 2019. Sipas kontratës, procedurat për transferimin e aseteve të koncesionit duhej të nisnin gjashtë muaj para përfundimit të kontratës, ndërsa bisedimet për një zgjatje të mundshme të afatit të kontratës mund të nisnin pas vitit të tetë. Por pavarësisht kësaj, qeveria shqiptare dhe kompania koncesionare nuk iu përgjigjën pyetjeve me shkrim të BIRN se çfarë po ndodh aktualisht. Marrëveshja e koncesionit parashikon detyrimin e kompanisë për të investuar 561 milionë lekë (afro 4.3 milionë euro). Të dhënat e bilanceve të kompanisë, të para nga BIRN tregojnë se kompania realizoi përgjatë periudhës nëntëvjeçare nga viti 2009 deri më 2018 të ardhura totale prej 6.3 miliardë lekësh, fitim operativ prej 1.3 miliardë lekësh dhe fitime neto pas taksave prej 842 milionë lekësh.

4

Gusht 2019

INVESTIGIM

Paligjshmëria dhe tradita u mohojnë të drejtën e pronës grave dhe vajzave në Shqipëri Zbatimi i dobët i ligjit për regjistrimin e pasurive të paluajtshme dhe tradita patriarkale që favorizon djemtë në trashëgiminë e pronave familjare ka krijuar një hendek të thellë gjinor midis përqindjes së burrave dhe grave që gëzojnë pasuri private në Shqipëri FJORI SINORUKA | BIRN | TIRANË

D

y vjet më parë, Shpresa* i dha fund martesës 34 vjeçare për shkak të dhunës së vazhdueshme të bashkëshortit.Por mëngjesin e 15 korrikut 2017, ish-burri i zuri pritë teksa po shkonte në punë dhe tentoi ta vriste, duke e goditur mbi 40 herë me levë në kokë dhe në të gjithë trupin.

“I kam dhe sot shenjat nëpër trup e këmbët e deformume,” thotë nëna e dy djemve duke treguar gjymtyrët, ndërsa shton se i shoqi tentoi ‘me e myt.” “Kam 32 pena në kokë, ja si i kam gishtat unë, shiko si i kam gishtat unë,” tregoi ajo.

Edhe pse ish-bashkëshorti tashmë ndodhet pas hekurave, telashet nuk kanë të sosur për gruan nga Fushë Kruja, e cila tashmë po përballet me një padi civile nga kunati dhe vjehrra për pronësinë e shtëpisë dhe tokës ku banon.

“Para dy ditësh kam qenë në gjykatë me ato, dhe [vjehrra] më thotë mua ‘lere banesën tani ti ik, nuk e gëzon ti shtëpinë e djalit tim”, tregon Shpresa, duke rikujtuar seancën e fundit të mbajtur në qershor. “Ta dëgjosh në gjykatë se ça thotë, thua o zot ça janë këto njerëz,” shtoi ajo.

Ngjashëm me Shpresën, shumë gra dhe vajza shqiptare jo vetëm përballen me fenomenin shqetësues të dhunës në familje, por hasin gjithashtu vështirësi për të gëzuar të drejtat e tyre mbi pronën familjare.

Edhe pse ligjet në Shqipëri e garantojnë të drejtën e pronës për gratë dhe vajzat, sipas ekspertëve ato nuk zbatohen gjithmonë, ndërkohë që së bashku me traditën që u njeh djemve përparësi në trashëgiminë e pronës familjare, një hendek i thellë është krijuar midis burrave dhe grave që gëzojnë të drejta pronësie.

Ky hendek, sipas aktivistëve për barazi gjinore i bën gratë shqiptare të varura ekonomikisht nga bashkëshorti, duke e vështirësuar ndarjen nga një martese e palumtur ose të dhunshme për të filluar një jetë të re.

Hendeku gjinor i pronës Megjithë progresin e bërë gjatë dekadave të fundit, Organizata e Kombeve të Bashkuara e rendit Shqipërinë si vendin ku gratë dhe vajzat përballen me pabarazi, hendek në paga, dhunë gjinore, diskriminim dhe stereotipe në tregun e punës.

Të dhënat e siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtën e informimit tregojnë se kjo pabarazi është e theksuar edhe për sa i përket të drejtave të pronës.

Sipas të dhënave të Agjencisë Shtetërore të Kadastrës, të cilat bazohen në digjitalizimin e 43.6 % të të dhënave të kartelës së pasurisë në pronësi publike dhe private në Shqipëri, pronësia mbi pasuritë private të paluajtshme të regjistruara është në raportin 19.1% në emër të grave dhe 80.9% në emër të burrave.

“Pronësia mbi pasuritë e paluajtshme private të llojeve truall, tokë bujqësore, pyll dhe kullotë është në raportin 18.5% në emër të grave dhe 81.5% në emër të burrave,” tha ASHK në një përgjigje me shkrim. “Pronësia mbi pasuritë e paluajtshme private të regjistruara të llojit banesë është në raportin 18.7% në emër të grave dhe 81.3% në emër të burrave,” shtoi Agjencia.

Pedagogia e Fakultetit të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës, Aurela Anastasi i tha BIRN se dispozitat e Kodit Civil për trashëgiminë parashikojnë të drejta të barabarta si për burrat, ashtu edhe për gratë në Shqipëri, por në praktikë, ka dy pengesa të mëdha që e kufizojnë barazinë e gruas me burrin në gëzimin e së drejtës për të trashëguar.

“Së pari, ky kufizim lidhet me faktin që kemi mjaft raste kur prona e paluajtshme është regjistruar vetëm në emër të bashkëshortit ose të kryefamiljarit,” tha ajo.

Anastasi shpjegoi se në këto raste, kur çelet trashëgimia ligjore, pasuria e prezumuar e bashkëshortes nuk llogaritet në ndarjen e pronës me trashëgim dhe kjo e pengon atë të gëzojë pjesën e saj të pasurisë, e cila përfundon e ndarë në pjesë edhe në trashëgimtarët e tjerë.

“Së dyti, mentaliteti shoqëror ende

kërkon që prona të trashëgohet në vijë mashkullore, për rrjedhojë, në shumicën e rasteve motrat apo vajzat e familjes heqin dorë nga pjesa që trashëgojnë për t’ua kaluar pjesën e tyre meshkujve të familjes,” shtoi ajo.

Arta Mandro, juriste dhe autore në shkollën e Magjistraturës e studimit “Të drejtat pronësore të grave në Shqipëri,” shprehet gjithashtu se hendeku gjinor në regjistrimin e pronës vjen si pasojë e disa faktorëve, ku më të rëndësishmit në mes tyre janë zbatimi i dobët i ligjit dhe mentaliteti i shoqërisë. “Është çështje e zbatimit të ligjit, çështje e para njëherë, aktet nënligjore është shumë e rëndësishme që të jenë të qarta, gjithë rregulloret duhet të jenë të qarta, punonjësit duhet të jenë të trajnuar dhe unë them që të trajnuarit nga perspektiva “gjinore” është kaq e rëndësishme,” tha ajo.

Mandro sqaron se nuk janë të pakta rastet kur gratë nuk i njohin të drejtat e tyre pronësore, ose nuk i “pranojnë” ato për shkak të mentalitetit, traditës apo normave zakonore e kulturore me të cilat rriten.

“Ka më shumë mungesë ndërgjegjësimi, janë më shumë vulnerabël, janë ndonjëherë të ndikuara nga stereotipet, që do të thotë se ato vetë brenda familjes së tyre

mendojnë që burri ka bërë më shumë, djalit i takon më shumë, trashëgimia duhet të shkojë në atë mënyrë,” shtoi Mandro.

Enkeleda Olldashi, pedagoge në Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Tiranës, shprehet se mungesa e ndërgjegjësimit mes grave dhe vajzave përsa i përket të drejtave pronësore ka ardhur dhe për shkak të mohimit të së drejtës së pronës private gjatë regjimit komunist në tërësi.

“Duke ardhur nga një shoqëri e mospasjes së pronës private, do të thotë e moslënies asgjë në trashëgimi. Diskutimi nëse do të ndahej në mënyrë të barabartë mes fëmijëve pa ndryshime dhe pa qasje gjinore, nuk ka qenë problematike se nuk kishte çfarë të lihej,” tha ajo.

Sipas Olldashit, gjatë regjimit komunist koncepti ishte që vajza martohej dhe në momentin që martohej hynte në një familje të re dhe automatikisht dhe të drejtat trashëgimore duhej t’i gëzonte nga familja e re, duke pasur një shkëputje totale nga koncepti i familjes së origjinës.

“Fakti [është] që vajzat e martuara kur shkëputeshin nga familja e origjinës në kuptimin e gjendjes familjare, automatikisht shkëputeshin nga të drejtat trashëgimore,” tha ajo. “Kjo nuk është aq e lehtë që të ndryshojë brenda ditës, sepse gjëja që ndryshon më ngadalë në një shoqëri

Gusht 2019

Ilustrim (wordcloud) nga BIRN

Një vajzë mban pankartën “Barazia gjinore fillon brenda dyerve të shtëpisë” në manifestimin e 8-Marsit. 8 mars 2017. Foto: Loreta Cuka via BIRN.

është mentaliteti,” shtoi Olldashi.

Sociologu Zyhdi Dervishi nënvizon se gratë që kërkojnë të afirmojnë të drejtat e tyre të pronësisë, shpesh shihen me paragjykim nga shoqëria shqiptare.

“Gratë që kërkojnë të jenë bashkëpronare, formulojnë dokumentet me dy firma me dy emra, duken pak si të bezdisshme, si cingune, pak si grindavece,” tha Dervishi.

“Ky opinion i bën të tërhiqen gratë, nuk janë këmbëngulëse që çdo pronë që është siguruar, që është blerë, që është realizuar pas martesës, të figurojë me dy emra, të bashkëshortit dhe bashkëshortes, jo të ndarë por me dy emra,” shtoi ai.

Vajzat nuk trashëgojnë pronë Në mesin e viteve ’90, familja e Entelës, e përbërë nga prindërit, motra dhe dy vëllezërit u zhvendos nga Tropoja në Durrës dhe në vitin 2000, përfundimisht në Tiranë. Në periferi të kryeqytetit ata kanë ndërtuar dy banesa – njëra prej tyre dy katëshe, në një sipërfaqe prej dy dynymë tokë.

Prej gati 20 vitesh i ati punon në bujqësi si emigrant sezonal në Greqi. E ëma ka qenë kryesisht shtëpiake deri në moshën qe fëmijët u rritën dhe nuk kishin nevojë për kujdes të vazhdueshëm.Pastaj ajo ka punuar në të zezë për një periudhë të gjatë

kohe, ndërsa tani është e siguruar, por nuk i ka bërë vitet e pensionit dhe po ruan mënjanë të paktën që kur të dalë në pension, të marrë diçka të vogël mbrapsht.

Ashtu si shumë vajza shqiptare, Entela ka filluar të kontribuojë me punën e saj në familje në moshë të re.

“Mbaj mend që mami i lante rrobat me dorë dhe mbaj mend që njëherë kam futur duart tek pjesa e ujit të nxehtë,” kujtoi ajo. “Kjo ka vazhduar dhe vazhdon ende – sigurisht që jap kontributin në pjesën e papaguar në familje, por të ardhura kam sjellë që në moshën 16 vjeç në familje,” shtoi Entela.

Puna e saj e parë ka qenë si operatore për kompaninë celulare ‘Eagle Mobile’ dhe ka vazhduar deri në moshën 19 vjeç.

Pasi ka kryer studimet ‘bachelor,’ Entela ka punuar punë të ndryshme në ‘call center’, pjatalarëse dhe shitëse në një qendër tregtare. Së fundmi, pas përfundimit të studimeve ‘master’ ajo po bën një internship të paguar.

“Dua të theksoj, për shkak se shpeshherë nuk perceptohet fakti që unë deri punën e fundit që ka qenë para 9 muajsh e kam dorëzuar rrogën e plotë në familje duke mos marrë asnjë lloj leku,” tha ajo.

“Ia dorëzoja mamit, normalisht kishim akses e gjithë familja, por unë nuk mbaja një kuotë të caktuar ose ta ndaja përgjysmë,”

shtoi Entela.

Megjithatë, kontributin financiar të dhënë në familje, Entela dhe e motra e saj e martuar nuk presin t’a trashëgojnë nga pasuria familjare, edhe pse ndarja e pronave nuk është diskutuar në familje.

“Mendoj që si në vetëdijen e babait, si në të mamit ishte e pranuar që s’ka trashëgimi për vajzat, por që iu takojnë të dy djemve,” tha Entela. “Besoj që isha e vetëdijshme, duhet të kem qenë në moshë shumë të re, sepse babai shpesh më thoshte që “vajzat janë për të shkuar tek burri”, ndërsa djemtë pastaj janë trashëguesit e pronës, sepse ata janë pasardhësit e tij dhe ata do e mbajnë kur të plaket,” shtoi ajo.

Sipas sociologut Zyhdi Dervishi, shoqëria shqiptare ka një traditë të orientimit mashkullor dhe pronat e paluajtshme si rregull, trashëgoheshin në linjën mashkullore.

“Në shumicën dërrmuese të rasteve, vajzat pasi martoheshin nuk trashëgonin prona të paluajtshme, të cilat në shoqërinë tradicionale ishin toka, ullishte, pyje, sepse nuk ka pasur fabrika e uzina, shumë pak dyqane – pra, ishte shoqëri rurale,” tha ai.

Dervishi nënvizon se sipas traditës, vajzës i bëhej prikë – një pajë e madhe, e cila kishte shumë elementë të veshjes, të orendive shtëpiake dhe numri i këtyre përcaktonte dhe fuqinë ekonomike të familjes, përgjegjësinë e familjes për të siguruar një mirëqenie të vajzës pas martesës.

“Dhe një vajzë që merrte një pajë të tillë, shkëpuste lidhjet financiare me vëllezërit, me shtëpinë e babait,” tha ai.

“Madje kishte raste që vajzës që martohej – duket pak cinike por ka një lloj logjike brenda një shoqërie të varfër, i jepeshin me vete dhe rrobat e mortit,” përfundoi Dervishi.

Entela thotë se çështjen e trashëgimit të pronës nuk e ka diskutuar kurrë me prindërit, duke nënvizuar se i ati dhe e ëma kanë qenë figura autoritare në jetën e saj.

“Imazhi i tij ka qenë i frikshëm dhe komunikimi nuk besoj se ka qenë në nivele që unë mund të kërkoj diçka, për të cilën ai më ka thënë rreptësisht se nuk më takon,” tha ajo.

“Deri vonë ka qenë e pranuar se për mua rregullat tipike ishin deri në nënvetëdije dhe në vetëdije, se unë isha vajza e dikujt, pastaj do të jem gruaja e dikujt dhe jam diçka që do pasohem dhe jo një njeri konkret që ka të drejtat e veta,” shtoi ajo.

Motra e saj, Ermelinda shprehet se i ati arsyeton në bazë të kanunit dhe shprehet se vajzave nuk i takon pronë.

“Para shumë kohësh, kemi diskutu, domethënë që [e kam pyetur] a “kam ndonjë copë këtu”, dhe babi më ka thënë që “e ke te burri, këtu nuk ke asnjë gjë sepse nuk të takon”, “ kujton ajo.

“Ne gocat domethënë lindim në shtëpi të huaj, shkojmë në shtëpinë tonë, kështu që këtu ne – të shtëpia që jemi tek prindërit, nuk na takon asgjë sepse ne jemi në shtëpi të huaj,” shpjegoi ajo.

Noterja Elona Saliaj thotë se ky lloj mentaliteti është shumë i përhapur mes familjeve shqiptare, të cilat rregullisht i përjashtojnë vajzat e martuara nga trashëgimia.

“Më së shumti, të gjithë që vijnë qoftë dhe për të lënë testamentin, duan që ta fokusojnë testamentin e tyre totalisht në emrin e djalit dhe vetëm të meshkujve të familjes,” tha ajo.“Në Shqipëri vazhdon

5

koncepti nëse je i martuar, ke marrë pronë bashkëshortin dhe do të përfitosh atje, po nuk mund të përfitosh nga origjina e familjes së babait,” shtoi ajo.

Dhuna ekonomike Sipas organizatave për të drejtat e grave, mohimi i të drejtës së pronës është një nga problematikat e shumta me të cilat përballen gratë e dhunuara në Shqipëri.

“Shumica e grave kthehen tek familja e origjinës pas divorcit, pasi nuk kanë mundësi ekonomike të përballojnë jetesën më vete,” shprehet Soela Kurti nga organizata “Forumi i Gruas Elbasan”.

“Gratë që vijnë nga familje në gjendje të vështirë ekonomike, kanë një nivel të ulët arsimor dhe janë të papuna si rrjedhojë e vuajnë më së shumti dhunën në familje, e cila shfaqet dhe në formën e dhunës ekonomike,” shtoi ajo.

Entela thotë se marrëdhënia e vështirë e së motrës me bashkëshortin, i ka bërë të dyja të kuptojnë rëndësinë e të pasurit pronë.

“Besoj se në fillimet e saj, ashtu siç isha dhe unë, nuk e ka pasur ndoshta shumë të formësuar idenë që i është bërë një padrejtësi, por mendoj që nga çfarë ka pasur problematika në marrëdhënie me bashkëshortin… besoj që e ka ndihmuar shumë në të kuptuarin e rëndësisë së pasjes së një prone dhe njëlloj pasurie të patundshme që nuk do e linte në mes të katër rrugëve,” tha ajo. “Mungesa e një prone dhe mungesa e mbështetjes së familjes e ka mbajtur në marrëdhënie dhune,” shtoi Entela.

Sipas Soela Kurtit, edhe pse sipas ligjit gratë të cilat divorcohen përfitojnë gjysmën e pronës familjare, ky proces zgjat me vite dhe kërkon shpenzime të larta gjyqësore, që një pjesë e tyre nuk i përballojnë dot.

Shpresa, gruaja nga Fushë Kruja që i mbijetoi sulmit me levë të bashkëshortit nënvizon se përveç kostove financiare, gjyqet e pronave mbartin dhe kosto të lartë emocionale.

“Kam 2 vjet që luftoj me këta, janë bërë mbi 50 seanca gjyqësore,” tregon ajo për betejën ligjore me familjarët e ish-bashkëshortit për pronësinë e shtëpisë dhe tokës. “Ja, vetëm këtë muaj kam 3 seanca…shpenzime, mirë lekun po çfarë kalo truni im, çfarë stresi, nuk flej gjumë, as ditë as natë,” shtoi ajo.

Aktualisht Shpresa ndjek paralelisht 3 procese gjyqësore.I pari është gjyqi penal i ish–bashkëshortit të saj, një çështje që po gjykohet në Gjykatën e Krimeve të Rënda me objekt “tentativë vrasjeje” dhe “dhunë në familje”.Ndërkohë, prej 2 vitesh ajo rinovon vazhdimisht edhe urdhrat e mbrojtjes kundrejt ish – kunetërve dhe ish – vjehrrit të saj, të cilët jetojnë shumë pranë saj.

Edhe pse bashkëshorti tashmë pritet të vuajë një dënim të gjatë me burg për dhunën e ushtruar ndaj saj, Shpresa vazhdon të ndjehet e kërcënuar nga familjarët e tij, të cilët nuk duan që ajo dhe fëmijët të gëzojnë shtëpinë dhe tokën e tyre.

“Ti nuk e gëzon këtë vend, ne do të vrasim, ik – më kërcënuan në prezencë të policisë, në prezencë të gjykatës, në prezencë të të gjithëve,” tha ajo. “Më rrezikohet jeta me gjithë fëmijët … kunetërit u thoshin fëmijëve që “ne do ua bëjmë juve më keq se asaj,” përfundoi ajo.

*Emri është ndryshuar për të ruajtur privatësinë e gruas së dhunuar dhe fëmijëve të saj.

6

Gusht 2019

INVESTIGIM

Hekurudha në kolaps ekonomik i kushton buxhetit miliona euro për paga Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se Hekurudha Shqiptare mbijeton prej një dekade përmes devijimit antiligjor të subvencionit të qeverisë si fond pagash dhe sigurimesh për qindra punonjësit e vet, ndërkohë që një zinxhir institucionesh mbyllën sytë dhe e miratuan situatën në heshtje për të mos i vënë “drynin” transportit hekurudhor.

GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

N

ë fillim të gushtit, Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë prezantoi një paketëligjoresi pjesëtëambicies për transformimin e sistemit hekurudhor në vend; sektor i zhytur prej dekadash në amortizim dhe humbje ekonomike.

Propozimet plotësojnëkuadrin nënligjor të Kodit Hekurudhor të Shqipërisë, i miratuar në vitin 2016 si detyrim i Planit Kombëtar të Integrimit Europian dhe përafrimittë legjislacionit shqiptar me atë të Bashkimit Europian.

Në njërin prej 5 drafteve, Ministria propozon ndarjen e Hekurudhës Shqiptare dhe ngritjen nga hiri i saj i katër shoqërive aksionere, të cilat do të menaxhojnë më vete infrastrukturën, transportin e udhëtarëve, atë të mallrave si dhe mjetet lëvizëse aktuale.

Megjithatë, paketa ligjoree qeverisë nuk i jep zgjidhje dilemës shumëvjeçare nëse Shqipëria duhet apo jo të mbajënë këmbë gjigandin e ndryshkur hekurudhor, i cili zvarritet prej dekadash me humbje dhe i kushton taksapaguesve shqiptarë miliona euro për paga.

Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes një auditi të Kontrollit të Lartë të Shtetit, një hetimi të Prokurorisë si dhe dy vendimeve të gjykatës tregojnë se shoqëria Hekurudha Shqiptare, HSHmbijeton prej vitit 2007 falë subvencionit të dhënë nga buxheti i shtetit – i devijuar në shkelje tëdyshuar të ligjit si fond pagash për qindra punonjësit e vet. Çdo vit, qeveria shqiptare i akordon shoqërisë HSH rreth 400 milionë lekë subvencion për rimbursimin e biletave të udhëtarëve dhe përgjatë 10 viteve llogaritet një vlerë prej më shumë se 36 milionë eurosh në total.

Vetëm për periudhën 2014-2017, KLSH evidenton se Hekurudha ka marrë 1.2 miliardë lekë [10 milionë euro] dhe i ka shpenzuar për paga dhe sigurime shoqërorenë kundërshtim me disiplinën bux-

hetore dhe legjislacionin përkatës.

Auditi i KLSH-së zbuloi gjithashtu se ndërsa pretendon se është në kolaps ekonomik, Hekurudha kishte tejkalim të numrit të punonjësve, ndërsa akuzohet se ka shpërdorur para për pagesa të faturave “fantazmë” si dhe ka shmangur procedurat tenderuese në kundërshtim me ligjin.

Gjendja aktuale e Hekurudhës dhe perspektiva e saj gjejnë pak hapësirë nëpaketën ligjore të propozuar nga ekzekutivi. Në mungesë të planeve për zhvillim, Ministria e Infrastrukturës duket megjithatë e prirur të ruajë status quo-në, duke legjitimuar edhe “de jure” përdorimin e subvencionit si fond pagash. “ Në programin Buxhetor Afatmesëm 2020-2022 është parashikuar fondi 400,000,000 lekë për mbështetjen e Sektorit të Hekurudhës HSH. Aktualisht me këtë fond mbulohen shpenzimet për paga/sigurime shoqërore përkatësisht për punonjësit ekzistues të administratës që do të shpërndahen në katër shoqëritë e reja që dalin nga ristrukturimi,” thuhet në projektligjin “Për ndarjen e Hekurudhës Shqiptare”.

Ndërsa kompanitë e reja aksionere pritet të trashëgojnë asetet dhe punonjësit e shoqërisë e HSH, Ministria e Infrastrukturës nuk parashikon të shpenzojëasnjë lek shtesë nga buxheti i shtetit për projek-

tin e saj të transforimit të transportit hekurudhor.

“Hekurudha do të mbyllej” Sistemi hekurudhor në Shqipëri, simbol i lëvizjes së udhëtarëve gjatë sistemit komunist, menaxhohet prej vitit 2000 nga një shoqëri aksionere e quajtur Hekurudha Shqiptare në pronësinë e Ministrisë së Financave dhe Ekonomisë.

Në inventarin e saj numërohen 25 lokomotiva, 66 vagona udhëtarësh dhe 225 vagona mallrash, por sipas të dhënave të publikuara nga Instituti i Transportit ka

Auditi i KLSH-së zbuloi gjithashtu se ndërsa pretendon se është në kolaps ekonomik, Hekurudha kishte tejkalim të numrit të punonjësve, ndërsa akuzohet se ka shpërdorur para për pagesa të faturave “fantazmë” si dhe ka shmangur procedurat tenderuese në kundërshtim me ligjin.

Drejtoria e Përgjithshme e Hekurudhave në Durrës

një rënie drastike të transportit në të dyja kategoritë.

Gjatë vitit 2018 udhëtuan me tren nëpër Shqipëri rreth 76 mijëpasagjerëdhe 199 mijë ton mallra; shifra këto më shumë se të përgjysmuara nga viti 2014.

Linjat hekurudhore janë tejet të amortizuara dhe gjendja është e njëjtë edhe për trenat e vjetër, gjë që tregon mungesën e theksuar të investimeve në 25 vitet e fundit.

Me 1 milion dollarë humbje në vit, Hekurudha – e cila është shigjetuar në të shkuarën si “fabrikë punësimesh politike” numëron megjithatë 999 punonjës.

Nga viti 2010, shoqëria ka shkurtuar 678 punonjës dhe ndonëse planet për ristrukturim kanë qenëtë shpeshta, ato kanë mbetur në vendnumëro.

Në qershor 2018, Kontrolli i Lartë i Shtetit kallëzoi në Prokurorinë e Durrësit problemet e konstatuara gjatë një raporti auditi mbi shkeljet ligjore në përdorimin e subvencionit, mangësitë e konstatuara në procedurat e prokurimeve si dhe në likujdimin e pagesave për kompanitë e ruajtjes fizike.

Sipas KLSH-së, HSH nuk ka zbatuar procedurat ligjore për subvencionin prej 1.2 miliardë lekësh dhe e ka devijuar atë për të mbuluar fondin e pagave dhe sigurimeve shoqërore, në shkelje të tre ligjeve, një VKM-je dhe dy vendimeve të Komisionit të Ndihmës Shtetërore.

Në hetimin e saj, Prokuroria e Durrësit bie dakord me KLSH-në për shkeljen e disiplinës buxhetore për subvencionin me vlerë 1.2 miliardë lekë, por kërkoi pushimin e hetimeve me argumentin se nuk gjendej përballë veprës penale të shpërdorimit të detyrës.

Hetimi fajëson institucionet kontrolluese që e kanëmiratuar në heshtje devijimin e fondit, por që edhe në këtë drejtim nuk janë konstatuar persona përgjegjës.

Gusht 2019

7

“Objekti hetimi ka qenë ndryshimi i destinacionit të subvencioneve të dhëna nga shteti në vlerën 1,230,000,000 lekë,”thuhet në vendimin e Apelit. “...çmojmë se në rastin konkret rezulton e provuar se veprimet nuk janë kryer për qëllim përfitimi apo abuzimi me detyrën, por janë kryer me qëllim të drejtpërdrejtë shlyerjen e pagave dhe sigurimeve shoqërore të punonjësve të H.SH. dhe qëllim të përgjithshëm mbajtjen në funksion të shërbimit hekurudhor në Republikën e Shqipërisë, pasi prej dhjetra vitesh kjo shoqëri është me bilanc negativ dhe punonjësit e saj paguhen me pagë minimale,” përfundon vendimi i Apelit.

Stacioni hekurudhor Durrës / Foto: Geri Emiri

“Nga ana e Hekurudhës për vitet 2015 deri 2017 janë dërguar zyrtarisht kontratat për marrjen e subvencionit në Ministrinë e Transporteve dhe Infrastrukturës, ku konstatohet se ministrat përkatës nuk i kanë nënshkruar këto kontrata, por sidoqoftë subvencioni është miratuar me ligjet e buxhetit të shtetit ndër vite dhe është lëvruar dhe ka vazhduar të jepet në vazhdimësi nga Ministria e Financave dhe Thesari,” konstaton prokurori i çështjes, Edmond Koloshi.

Drejtues të Hekurudhës, të marrë në pyetje nga Prokuroria janë justifikuar me faktin se përdorimi i subvencionit për paga dhe sigurime shoqërore i ka zgjatur jetën sistemit, pasi në të kundërt ndodheshin përballë dy opsioneve; ose të rrisnin çmimin e biletave ose të ndërprisnin për fare shërbimin publik.

“Të dyja këto opsione nuk kanë qenë pjesë e vendimarrjes së Hekurudhës, por kanë qenë mundësi dhe zgjedhje për Qeverinë shqiptare dhe organeve që ajo ka caktuar për mbikqyrjen e hekurudhës,” citohet të ketë thënë juristi i shoqërisë.

Të njëjtin qëndrim ka mbajtur edhe ish-administratori i shoqërisë, Ilir Dashi, i cili ka pohuar se kjo mënyrëështë pranuar edhe nga Ministria e Transporteve dhe ajo e Financave, për shkak se vetë Hekurudha nuk arrinte të mbulonte fondin e pagave për punonjësit.

“Nëse nuk do të veprohej në këtë mënyrë, atëherë Hekurudha Shqiptare do të mbyllej si shoqëri dhe aktivitet prej kohësh, por ka qenë interes i shtetit shqiptar që ta mbajë aktiv shërbimin hekurudhor, kjo edhe për shkak të perspektivës së saj,” citohet të ketë thënë Dashi në prokurori.

Rreth 8 muaj pas nisjeve të hetimeve, Prokuroria e Durrësit i kërkoi gjykatës pushimin e hetimeve të procedimit penal.

Kontratat lidheshin me ruajtjen e stacioneve të hekurudhës në Përrenjasdhe Durrës nga kompanitë Madid dhe Therepeli, por edhe për këtë pjesë të kallëzimit, Prokuroria e Durrësit nuk ka gjetur persona përgjegjës.

Ndërkohë, drejtuesit e Hekurudhës u mbrojtën para Prokurorisë me argumentin se kompanitë ishin paguar me vonesë për shkak të gjendjes së keqe financiare dhe se procedurat e tenderimit ishin shmangur për shkak të mungesës së fondeve në dispozicion.

Por argumentet e parashtruara nuk e bindën gjyqtarin Paulin Çera, qëe vlerësoi kërkesën të pabazuar dhe vendosi që aktet të rikthehet në Prokurori për hetime të tjera.

Gjykata arriti në këtë konkluzion pasi konstatoi se nuk është kryer akti i ekspertimit kontabël për të përcaktuar se cila ka qenë gjendja financiare e shoqërisë HSH, krediti dhe debiti i saj si dhe destinacioni i subvencionit të dhënë nga shteti për këtë shoqëri të audituar e të kallëzuar nga ana e Kontrollit të Lartë të Shtetit.

Prokuroria zgjodhi që të mos e rihapte hetimin, por t’i drejtohej Gjykatës së Apelit të Durrësit me një ankesë kundër vendimit të shkallës së parë.

Më 15 maj 2019, trupa gjyqësore e Apelit tëDurrësit e përbërë nga Izet Dushaj, Anita Mici dhe Arben Vrioni vlerësoi se vendimi i Gjykatës së Shkallës së Parë Durrës nuk është i bazuar në prova dhe në ligj.

Sipas Apelit, akti i ekspertimit ishte i panevojshëm pasi “përcaktimi i të ardhurave dhe shpenzimeve të hekurudhës” nuk ka lidhje me hetimin e kësaj çështje.

Kontrolli i Lartë i Shtetit

“Kontrata fantazmë” KLSH e kallëzoi Hekurudhën edhe për faktin se ish-drejtues të shoqërisë kanë likuiduar fatura për shërbim me roje private, të cilat nuk janë firmosur nga blerësi, nuk ishte përcaktuar vendi i kryerjes së shërbimit, nuk janë shoqëruar me procesverbale dhe me dëm të llogaritur në vlerën e 115 mijë eurove.

Kontratat lidheshin me ruajtjen e stacioneve të hekurudhës në Përrenjasdhe Durrës nga kompanitë Madid dhe Therepeli, por edhe për këtë pjesë të kallëzimit, Prokuroria e Durrësit nuk ka gjetur persona përgjegjës.

Ndërkohë, drejtuesit e Hekurudhës u mbrojtën para Prokurorisë me argumentin se kompanitë ishin paguar me vonesë për shkak të gjendjes së keqe financiare dhe se procedurat e tenderimit ishin shmangur për shkak të mungesës së fondeve në dispozicion.

Ish-drejtuesi i Njësisë së Biznesit, E.D i tha Prokurorisë se shtesat e kontratës ishin bërë me pëlqimin e administratorit tëHekurudhës, pasi nuk disponoheshin fonde për të hapur procedurën e tenderimit.

“Unë i jam drejtuar disa herë me shkresë administratorit të shoqërisë që të hapë procedurat e tenderimit, por nga ana e tij është kthyer përgjigje që të bënim shtesat e kontratave, me qëllim që të mos liheshin në mëshirë të fatit një numër lokomotivash që ishin në konservim në stacionin e Përrenjasit,” ka pretenduar ai.

Një tjetër punonjëse e Hekurudhës, e cila mbante postin e shefes së financës ka dhënë një arsye tjetër mbi pyetjen se pse janë paguar fatura pa u firmosur nga administratori i shoqërisë.

“Përsa i përket mosfirmosjes së faturës nga ana jonë theksoj se midis administratorit të shoqërisë Therepeli dhe administratorit tonë kishte divergjenca për shkak të mospagesës në kohë të shërbimit të kryer. Faturat vinin me postë dhe ktheheshin përsëri, për shkak të problemeve të mësipërme,” ka thënë ajo.

Zyrtarët e Hekurudhës, të cilët u pyetën nga Prokuroria u ankuan për andrallat e shumta për shkak të problemeve ekonomike, të tilla si pagesat me vonesë të faturave, bllokimin e të gjitha llogarive në banka për shkak të detyrimeve të papaguara si dhe mungesës së vazhdueshme të fondeve për të kryer procedura të rregullta prokurimi.

Prokuroria e Durrësit në hetim nuk rezulton të ketëdalë me konkluzion për këto raste, megjithëse ishin referuar si indicie për shkelje penale nga Kontrolli i L ar të i Shtetit, duke proceduar përfundimisht me mbylljen e hetimit.

8

Gusht 2019

Opinion

Në një kohë kur BE-ja ka dëshpërimisht nevojë të jetë në gjendje të veprojë me efikasitet, duket se ajo thjesht po angazhohet në më shumë manovra politike.

Ambiciet e gabuara të Parlamentit Europian Me këtë, von der Leyen siguroi një shumicë të brishtë.

Ndoshta me të drejtë, fjalimi i saj i parë ishte shumë i mirë dhe i rëndësishëm, i mbushur me referenca personale të paqarta dhe fjalë të konservuara për Europën. Fjala e saj nuk tregonte ndërgjegjësim për pasojat e mundshme të lëshimeve të saj: që ato do ta bëjnë BE-në edhe më pak efektive.

ANA PALACIO | BIRN | MADRID

N

ë momente tranzicionit politik, sinjalet fillestare përbëjnë të gjithë ndryshimin, sepse ato përcaktojnë rrugën për procesin që vijon.

Ndërsa liderët e rinj marrin përsipër drejtimin e institucioneve më të rëndësishme të Bashkimit Europian, shenjat e para nuk janë premtuese – dhe sidomos ato që vijnë nga Parlamenti Europian.

BE-ja po e kalon këtë proces ndërsa rrethohet nga sfida të njohura të brendshme dhe të jashtme: presione të shumta demografike, sociale dhe ekonomike, ndërsa Europa është më shumë një tabelë gjeopolitike shahu mbi të cilën po luajnë më shumë fuqitë globale sesa një lojtar më vete.

E megjithatë, në një kohë kur BE-ja dëshpërimisht duhet të jetë në gjendje të veprojë me efikasitet dhe ka nevojë të madhe për një vizion realist të kujdesshëm, duket se ajo thjesht po angazhohet në më shumë manovra politike.

Këtu, Parlamenti Europian ka qenë pikënisja.

Ky është mesazhi i procesit të konfirmimit për presidenten e re të Komisionit Europian – një proces që filloi në fillim të korrikut, kur Këshilli Europian emëroi Ursula von der Leyen për atë post.

Von der Leyen ishte një kandidate kompromisi midis vendeve anëtare të BE-së, e pranueshme si për vendet më të fuqishme ashtu edhe për vendet tradiconale që prishin vazhdimisht punë.

Ajo ka shumë pikat e forta, sidomos të kuptuarit e saj të thellë të qasjeve europiane për mbrojtjen dhe sigurinë, një temë që do të jetë në krye të mandatit të ardhshëm të BE-së.Ajo ka treguar gjithashtu aftësinë e saj për të lundruar në ujëra të ndërlikuara politike.

Por për Parlamentin Europian, nominimi i von der Leyen ishte i padëshirueshëm, sepse emri i saj nuk ishte në listën e kandidatëve që ai kishte lajmëruar.

Sipas sistemit të ashtuquajtur Spitzenkandidaten të Parlamentit Europian, Këshilli Europian duhet ta emërojë “kandidatin kryesor” nga grupi politik që fiton shumicën e vendeve në zgjedhjet europiane.

Ky proces u hartua nga Brukseli para zgjedhjeve të vitit 2014 si një mënyrë për të dhënë më shumë ndikim për Parlamentin Europian sesa përcaktonin traktatet e BEsë. Kur Këshilli nuk e përfilli sistemin (jo detyrues), anëtarët e Parlamentit – i cili duhet

Presidentja e re e Komisonit Europian Ursula Von Der Leyen. Foto: http://www.europarl.europa.eu

Parlamenti Europian sot është një institucion i pjekur. Ai duhet ta tregojë atë pjekuri jo duke mbledhur muskujt dhe duke luftuar për më shumë territor, por duke i ofruar BE-së vizionin dhe drejtimin tepër të nevojshëm.

Europës i duhen liderë. Parlamenti Europian mund të jetë një lider i tillë, por lidershipi i mirë kërkon modesti, sakrificë dhe, mbi të gjitha, një gatishmëri për të vënë interesat e Europës para vetë interesave të tij. ta aprovojë presidentin e Komisionit me shumicë absolute – shprehen zemërimin e tyre.

Parlamenti kërcënoi se do ta pengonte emërimin dhe kandidimi i von der Leyen u mor peng nga një sistem që nuk korrespondon më me realitetin.

Marrëveshjet Kur u zhvilluan sistemi Spitzenkandidaten dhe fuqitë konfirmuese të Parlamentit Europian, Parlamenti mbizotërohej nga dy grupime politike: Partia Popullore Europiane dhe Socialistët dhe Demokratët.

Sot, ato dy grupe të kombinuara së bash-

ku nuk e kanë shumicën. Përkundrazi, pesë grupe mbajnë të paktën 10 për qind të vendeve dhe asnjë grup i vetëm nuk ka më shumë se 24 për qind të vendeve në Parlament.

Javën para votimit parlamentar, grupet politike bënë lëshime.

Për liberalët, të cilët e kishin kundërshtuar kandidaturën e saj, von der Leyen premtoi të bënte Spitzenkandidat-en e tyre, Margrethe Vestager, njzv/presidente të Komisionit të ri, së bashku me zv/presidentin e ri (dhe një tjetër Spitzenkandidat), Frans Timmermans.

Për socialistët po aq kundërshtues, von der Leyen u zotua të fuste legjislacionin për të vendosur një pagë minimale të drejtë në të gjitha vendet e BE-së.

Megjithatë, edhe me këto kompromise, von der Leyen u desh të bënte marrëveshje me Lëvizjen euroskeptike Pesë Yjet të Italisë dhe mbështetësit e Brexit të Mbretërisë së Bashkuar.

Më gjerësisht, von der Leyen u zotua të mbështesë nismat që do të rrisin pushtetin e Parlamentit Evropian, përfshirë sistemin Spitzenkandidaten.

Ajo që është më e rëndësishmja, ajo premtoi të ndihmojë përpjekjet e eurodeputetëve për të siguruar të drejtën për të nisur legjislacionin- e rezervuar tani nga traktati për Komisionin.Kjo e drejtë është një gur themeli i ekuilibrit institucional të pushtetit aktual të BE-së.

Europa ka nevojë për liderë Megjithatë, Parlamenti Europian është i pakënaqur.Pavarësisht se është i fragmentuar, ai tregon unitet në vazhdimin për të arritur më shumë autoritet – dhe kjo në një kohë të qartë ndërqeveritarizmi, me kryeqytetet kombëtare që diktojnë vendimmarrjen e BE-së.

Gjatë viteve të fundit është bërë mëse e qartë se edhe nismat në dukje tërheqëse – siç ishin sindikatat e bankave dhe ato të energjisë – nuk shkojnë gjëkund pa pasur mbështetjen nga vendet anëtare.

Parlamenti Europian i ka fituar fuqitë e tij aktuale nëpërmjet marrëveshjeve.

Ai ka qenë tepër i suksesshëm me këtë mënyrë, duke kaluar nga një asamble parlamentare e thjeshtë në një influencues dhe bashkë-ligjvënës i plotë.

Por tani që ka mbërritur kjo, Parlamenti duhet ta kapërcejë këtë fazë zgjerimi dhe të fillojë të tregojë një lidership të vërtetë.

Dhënia e më shumë autoriteti Parlamentit Europian, në kurriz të Këshillit dhe sidomos të Komisionit, thjesht do të dobësojë më tej kapacitetin e BE-së për të zhvilluar dhe vënë në zbatim politikë, ndërsa ndryshon ekuilibrin e brishtë dhe themelor institucional të pushtetit.

Kjo do të nxisë lojën e fajit shumë të shpeshtë të Europës, me qeveritë kombëtare që dekretojnë politika të gabuara në nivel BEje dhe organet e BE-së që kritikojnë zbatimin e dobët të tyre në nivel vendi.

Hendeku që midis pritshmërive dhe performancës do të shtojë më shumë pretendimet se BE-ja është një ndërmarrje joefikase dhe e fryrë.

Parlamenti Europian sot është një institucion i pjekur. Ai duhet ta tregojë atë pjekuri jo duke mbledhur muskujt dhe duke luftuar për më shumë territor, por duke i ofruar BE-së vizionin dhe drejtimin tepër të nevojshëm.

Europës i duhen liderë. Parlamenti Europian mund të jetë një lider i tillë, por lidershipi i mirë kërkon modesti, sakrificë dhe, mbi të gjitha, një gatishmëri për të vënë interesat e Europës para vetë interesave të tij.

Gusht 2019

Analizë

9

Guximi moral, i cili dallohet nga guximi fizik, është një virtyt qytetar dhe jo ushtarak. Një person mund të ketë frikë nga dëmtimi fizik, por është moralisht i patrembur.Por guximi moral ka qenë gjithmonë më pak i admiruar sesa guximi fizik, sepse përfshin të shkuarit kundër rrymës.

Rënia dhe ngritja e heroizmit publik Robert Skidelsky | Project Syndicate | Londër

K

ohët e fundit kam parë “Njeriun që ishte shumë i lirë,” – një dokumentar prekës rreth politikanit disident të Rusisë Boris Nemtsov, i cili u qëllua para Kremlinit në vitin 2015.

Një yll i ri politik, i pashëm dhe në rritje në vitet 1990, Nemtsov më vonë nuk pranoi t’u përkulej autoritarizmit të presidentit rus Vladimir Putin dhe kalo në opozitë, ku u sulmua, u burgos dhe më në fund u vra. Filmi më bëri të mendoj për rolin e zvogëluar të heroizmit dhe guximit në jetën moderne, dhe gjithashtu për fatin e Rusisë.

Heroizmi është një produkt i situatave ekstreme – që në të shkuarën përfshin luftën dhe dhunën.Për shkak se mënyra e sotme e jetës perëndimore nuk është ekstreme, vlera e heroizmit ka rënë.Por stoku i saj po rritet në pjesën më të madhe të botës, përfshirë Rusinë.

Heroi është njëkohësisht fisnik dhe vetë-shkatërrues. Ai ose ajo preferon një vdekje me nder kundrejt një jetë të pandershme, por gjithashtu do preferonte të vdiste i ri dhe me lavdi sesa të rrotullohej në një ekzistencë të gjatë dhe të kompromentuar, e ngarkuar me nderime të marra lehtësisht (dhe të harruara). Hektori në Iliadën e Homerit thotë: “Unë vërtet po shuhem, por po shuhem i madh.” Jeta heroike është natyrshëm tragjike; pavdekësia është shpërblimi i saj i vetëm.

Nemtsov u mbrujt në këtë model. Sipas disa prej atyre që u intervistuan në film, ai besonte se si një ish -ministër i qeverisë, dhe dikur pasardhësi i preferuar si president i Rusisë, Boris Yeltsin ai kurrë nuk do të vritej. Megjithatë mua më duket se ai po e sfidonte regjimin e Putinit për ta vrarë.

Për dallim nga heroizmi, guximi nuk është domosdoshmërisht tragjik.Por ka pësuar një fat të ngjashëm me heroizmin.

Lufta, arena kryesore për të shfaqur guxim, ka rënë në rëndësi dhe tani shpaloset më shumë e mekanizuar sesa me njerzëz.

Dhe, megjithëse admirojmë me të drejtë akte të guximit personal, nuk e kërkojmë më atë si një virtyt publik. Ne nuk presim që politikanët tanë të jenë si mbretër, të cilët dikur i çonin trupat e tyre në betejë, por thjesht të aftë dhe me lëkurë të trashë.

Guximi moral, i cili dallohet nga guximi fizik, është një virtyt qytetar dhe jo ushtarak. Një person mund të ketë frikë nga dëmtimi fizik, porështë moralisht i patrembur.Por guximi moral ka qenë gjithmonë më pak i admiruar sesa guximi fizik, sepse

përfshin të shkuarit kundër rrymës.Sunduesit e urrejnë sepse “i flet të vërtetën pushtetit”, dhe turmat nuk janë rehatë me të, sepse i kundërshton paragjykimet e tyre.

Nga këndvështrimi etik, guximi moral është konsideruar si forma më e lartë e guximit në epokën liberale, sepse është i qëllimshëm, jo instinktiv. Por vlera e tij është zvogëluar së bashku me penalitet për shfaqjen e tij. Opinionet që dikur konsiderohen të guximshme tani janë thjesht “të diskutueshme”, dhe megjithëse ato mund të çojnë në humbjen e vendit të punës ose të miqve, kjo nuk është e njëjta gjë me atë që digjet mbihunj.

Në vitet 1660, filozofi Thomas Hobbes paracaktoi rënien e heroizmit dhe guximit publik kur ai u shkruante qytetarëve se “sa më pak guxojnë, aq më mirë është, si për ‘Comonwealth”-in, ashtu dhe për veten e tyre.” Rritja e profesionalizmit dhe përhapja të tregtisë dhe prodhimit të qetë, zvogëloi nevojën për akte heroike ose kurajoze. Tendenca e përgjithshme e shkencës moderne dhe organizimit shoqëror ka qenë të krijojë një botë në të cilën guximi dhe virtytet e tjera nuk do të jenë më të nevojshme. Në Perëndim, të paktën, aktet e heroizmit dhe trimërisë tani kufizohen në skenë dhe ekran, ku ne mund t’i admirojmë ato pa pasur nevojë të vuajmë pasojat e tyre.

Heroizmi dhe guximi gjithmonë janë

vlerësuar si virtyte mashkullore.Në fjalimin e saj të famshëm të Tilburit në kohën e Armadës Spanjolle, Mbretëresha Elizabeth I e Anglisë luajti me stereotipin, duke deklaruar se “Unë e di që kam trupin e dobët të një gruaje; por unë kam zemrën dhe stomakun e një mbreti.”Gratë me zemrën e burrave mendoheshin të jashtëzakonshme.

Në të kundërt, Hobbes argumentoi se “burrat me guxim femëror” duhet të përjashtohen nga shërbimi ushtarak, për shkak të rrezikut që ata mund të dezertojnë.

Adam Smith nuk ishte i vetëm në frikë se tregtia do ta bënte popullsinë “të feminizuar dhe të keqe”.

Rezervuari i madh i një guximi kryesisht të pashfrytëzuar, veçanërisht të llojit moral, që përbëjnë gratë, është injoruar në përgjithësi nga shkrimtarët (meshkuj).

Megjithatë emancipimi i grave ishte rezultat i rritjes së guximit të grave. Hannah Arendt, e cila u largua nga Gjermania e Hitlerit në vitet 1930, tregoi guxim morali shembullor në shkrimin e librit të saj të vitit 1963,“Eichmann në Jeruzalem: Një raport mbi banalitetin e së keqes,” për gjykimin e mendjes logjistike të Holokaustit.

As nuk duhet të na befasojë që gratë e reja – së fundmi adoleshentja Greta Thunberg, kanë dalë si udhëheqëse politike mjedisore. Kështu, gratë po kompensojnë rënien e guximit mashkullit në jetën publike, diçka që shumë burra e konsiderojnë

thellësisht të pakëndshme.

Kjo më kthen përsëri në Nemtsov dhe Rusia.Në vitin 1996, Nemtsov ishte i vetmi politikan “liberal” rus që argumentoi se Partia Komuniste e rrëzuar së fundmi, e cila më pas kryesonte në sondazhe, duhet të lejohej të garonte në zgjedhjet presidenciale të vendit.

Ai tha se kjo ishte mënyra e vetme për të vendosur një traditë të transferimit legjitim të pushtetit.Liberalët e tjerë rusë menduan se Nemtsov ishte i çmendur. Në këtë rast, rizgjedhja e Yeltsin u ble në mënyrë korruptive, dhe pasardhësi i tij, Putini, e ka mbajtur veten në pushtet me një lloj “diktature të butë”.Por Nemtsov ishte i ndërgjegjshëm për të advokuar për demokracinë e mirëfilltë, si forma e vetme legjitime moderne e sundimit.

Që nga viti 2011, sundimi i Putinit është dukur gjithnjë e më i brishtë përballë rritjes së protestave në rrugë në Moskë dhe qytete të tjera ruse. Kur regjime të tilla nuk mbështeten dot më mbi premtimin për të dhënë prosperitet ekonomik, e ardhmja e tyre vihet në pikëpyetje dhe heronjtë të rinj do të ngrihen kundër. Ky është mësimi që del jo vetëm në Rusi, por edhe në Lindjen e Mesme dhe Azinë Lindore.

Në pjesën më të madhe të botës, vlera e heroizmit përsëri po rritet.E ardhmja mund të mos jetë në duart e politikanëve dhe diplomatëve, por me ata burra – dhe gra – që nuk kanë frikë të vdesin.

Mijëra studentë në protestë para ministrisë së Arsimit për uljen e tarifave. 7 dhjetor 2018. Foto: Loreta Cuka via BIRN

10

Gusht 2019

ANALIZË

Dosja e padëshiruar 184: Hetimi në Dibër u vendos nga Arta Marku Dosja voluminoze e manipulimit të dyshuar të votave në Dibër ka bërë pingpong mes Prokurorisë së Krimeve të Rënda dhe Prokurorisë së Dibrës pasi të dyja shpallën moskompetencën-ndërkohë që fati i mëtejshëm i saj u vendos nga ndërhyrja e kryeprokurores Arta Marku.

ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

N

ë mesin e korrikut, Prokuroria e Krimeve të Rënda përcolli pa zhurmë drejt Dibrës njërën prej dosjeve të bujshme të manipulimit të dyshuar të votave, e njohur gjerësisht si dosja 184.Sipas drejtueses së Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela, shkak është bërë shpallja e moskompetencës nga prokurori i çështjes, Klodian Braho.

“Argumenti i prokurorit në shpalljen e moskompetencës është se nuk ka grup të strukturuar kriminal, por krime të dyshuara në fushën zgjedhore, të cilat nuk janë në kompetencën e hetimit të Prokurorisë së Krimeve të Rënda,” tha Prela në një bisedë telefonike.

BIRN mësoi se transferimi i dosjes voluminoze drejt Dibrës nuk shkoi fjollë.

Prokuroria e Dibrës refuzoi fillimisht hetimin e çështjes dhe pasi shpalli konflikt kompetence, e ktheu atë pas në Prokurorinë e Krimeve të Rënda.

Pingpongu mes dy institucioneve u mbyll me ndërhyrjen e prokurores së Përgjithshme, Arta Marku, e cila vendosi që pavarësisht pretendimeve, çështja duhet të hetohej nga Prokuroria e Dibrës.

Ndërhyrjen e kryeprokurores Marku për zgjidhjen e konfliktit të kompetencës mes dy prokurorive e konfirmuan për BIRN si drejtuesja e Prokurorisë së Krimeve të Rënda, Donika Prela ashtu edhe këshilltarja e Prokurorit të Përgjithshëm, Matilda Terpollari.

“Në këto rrethana, Prokurori i Përgjithshëm vendosi në bazë të ligjit që hetimi i mëtejshëm i çështjes të kryhej nga Prokuroria e Rrethit Dibër,” tha Terpollari për BIRN. Prokuroria e Krimeve të Rënda vendosi të shpallë moskompetencën thuajse tre vjet pas regjistrimit të procedimit me nr.184/2016 me objekt manipulimin e dyshuar të votave gjatë zgjedhjeve të pjesshme vendore të 11 shtatorit 2016 në bashkinë e Dibrës.

Së bashku me dosjen tjetër me nr.339, dosja e Dibrës u bë shkak për bojkotin e zgjedhjeve lokale nga opozita dhe një nga krizat më të thella politike që po kalon vendi.

Përgjatë tre viteve, dosja ndërroi disa duar prokurorësh dhe Krimet e Rënda u përballën me kritika publike për zvarritje hetimesh për shkak ‘të zyrtarëve të lartë të shtetit të kapur në përgjime’.Transferimi i çështjes në prokurorinë periferike të Dibrës i zbeh edhe më tej shpresat për dre-

jtësi, ndërkohë që fati i hetimeve mbetet gjithashtu i paqartë.

Prokuroria e Dibrës ka mbetur aktualisht me tre prokurorë për shkak të vetingut dhe transferimeve. Drejtuesja e Prokurorisë, Esmeralda Keshi Cami ka deklaruar tashmë konfliktin e interesit për shkak të lidhjeve familjare me njërin prej të akuzuarve kryesorë të çështjes, Arben Keshin.

Edhe prokurorët e tjerë mësohet se kanë bërë rezistencë për shkak të njohjeve me personat e akuzuar, por pas vendimit të kryeprokurores Marku, çështja pritet të ndahet mes zv.drejtuesit të prokurorisë, Rifat Kojku ose prokurores Belina Zeneli.

BIRN pyeti drejtuesen e Prokurorisë së Dibrës, Esmeralda Keshi Cami për arsyet e konfliktit të kompetencës por nuk

Kryeprokurorja e Përkohshme, Arta Marku | Foto : LSA

mori përgjigje deri në publikimin e këtij shkrimi. Partia Demokratike, e cila e ka kallëzuar çështjen tre vjet më parë, deklaroi të mërkurën përmes sekretarit të Përgjithshëm, Gazmend Bardhi se prokuroria po e varroste hetimin e manipulimit të votave në Dibër.

“Heqja dorë nga hetimi prej Prokurorisë së Krimeve të Rënda është skenari që i siguron paprekshmëri Edi Ramës, Damian Gjiknurit, Pjerin Ndreut, Ulsi Manjës, Arben Keshit, Dionis Imerajt, Valbona Sakos dhe të gjithë bandës së partisë në pushtet, të kapur në flagrancë me përgjime të ligjshme të vetë prokurorisë,” tha Bardhi për mediat.

“Heqja dorë nga hetimi i Prokurorisë së Krimeve të Rënda është provë sesi hajdutët e zgjedhjeve nuk ndëshkohen, por mbrohen nga prokuroria e kontrolluar tërësisht nga Edi Rama,” shtoi ai.

Dosja 184 po shkon drejt Dibrës pa asnjë akuzë të ngritur Përmes një njoftimi të mbushur me referenca ligjore, Prokuroria e Përgjithshme sqaroi të enjten vendimin e kreut të saj, Arta Marku për të përcaktuar Prokurorinë e Dibrës dhe jo atë të Krimeve të Rënda si kompetente për hetimin e dosjes 184- me një rreth zyrtarësh të Partisë Socialiste të dyshuar për krime zgjedhore. Arsyeja kryesore sipas njoftimit, lidhet me vendimin e prokurorit Klodian Braho për të ndryshuar kualifikimin e veprës penale nga “grupi i strukturuar kriminal” në “bashkëpunim të thjeshtë”; që sipas Prokurorisë së Përgjithshme përcaktoi edhe juridiksionin e dosjes jashtë Prokurorisë së Krimeve të Rënda. Vendimi për ndryshimin e veprës penale u mor më 12 korrik; gati tre vjet pas regjistrimit të procedimit penal 184/2016 të regjistruar pas kallëzimit të Partisë Demokratike të datës 1 shtator 2016. Njoftimi i shpërndarë nga Prokuroria

e Përgjithshme tregon njëherazi “rekordet” tre-vjeçare të Prokurorisë së Krimeve të Rënda me dosjen; ku janë transkriptuar më në fund të gjitha përgjimet e kryera, por nuk është ngritur akuzë për asnjërin prej personave nën hetim, si dhe rrezikun për përfundimin e saj në qorrsokak. Më 15 korrik, dosja është nisur drejt Dibrës me dy kategori personash në hetim; ku të parët akuzohen për “Dhënie të shpërblimeve dhe premtimeve”, si dhe “Kanosjes apo dhunimit ndaj pjesëmarrësve në zgjedhje”, të kryera në bashkëpunim, ndërsa të dytët me gjasë zyrtarë shtetërorë edhe për “shpërdorim detyre”. Prokuroria e Dibrës ka refuzuar më 21 korrik të marrë në dorëzim dosjen, pasi prokurorët pretendojnë se janë në konflikt interesi me çështjen dhe se nuk kanë staf për ta përballuar atë. Ata kanë kërkuar ndërhyrjen e kryeprokurores Marku për ta

kthyer çështjen te Krimet e Rënda, por shqetësimet e tyre janë konsideruar të pabazuara. Në njoftim, Prokuroria e Përgjithshme sqaron se Marku nuk ka kompetencë të shfuqizojë vendimet e prokurorit të çështjes, por si prokurori më i lartë, ka për detyrë të zgjidhë mosmarrëveshjet e juridiksionit në fazën e hetimit paraprak.Përmes vendimit të marrë më 31 korrik, Marku argumenton se pretendimet për konflikt interesi apo mungesë stafi nuk mund të kenë ndikim në kompetencën lëndore dhe se mund të trajtohen në një fazë të mëvonshme.

“Nëse të gjithë prokurorët që ushtrojnë funksionin në Prokurorinë pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Dibër do e gjejnë veten në kushtet e konfliktit të interesit dhe të papajtueshmërisë në ushtrimin e detyrës dhe këtë do e shprehin me dorëheqje, kjo është një situatë që i

duhet njoftuar menjëherë Këshillit të Lartë të Prokurorisë, i cili mund të caktojë përkohësisht një prokuror tjetër për hetimin e çështjes në fjalë,” ka argumentuar Marku. Edhe argumenti tjetër i mungesës së kapaciteteve njerëzore është injoruar prej saj si “një problem burimesh njerëzore” që s’ka lidhje me kompetencën. “Ky është një problem i burimeve njerëzore dhe mënyra se si ato menaxhohen dhe shpërndahen ka karakter administrativ dhe nuk mund të jetë argument në favor të mosushtrimit të ndjekjes penale apo të mungesës së kompetencës lëndore,” ka shtuar Prokurorja e Përgjithshme. Në fund, kryeprokurorja Arta Marku vendos se kompetenca lëndore dhe tokësore nuk i takon Prokurorisë së Krimeve të Rënda, por Prokurorisë së Dibrës.“Kjo prokurori duhet të pranojë aktet dhe të regjistrojë procedimin penal,” përfundon njoftimi.

Gusht 2019

11

Ngërçi ligjor për kryebashkiakun e Shkodrës Partia Socialiste po shpreson të konstituojë Këshillin Bashkiak të ri të Shkodrës, por opsionet ligjore për drejtimin e bashkisë pas mbarimit të mandatit të Voltana Ademit janë inekzistente dhe ngërçi ligjor ka gjasa të vijojë gjatë.

GJERGJ EREBARA| BIRN | TIRANË

K

Përgjimet e Dibrës Një seri përgjimesh nga e ashtuquajtura Dosja e Dibrës u publikuan në qershor nga tabloidi gjerman BILD, duke ekspozuar një nivel të ri të asaj që është denoncuar si abuzim masiv me pushtetin, presion i paligjshëm mbi votuesit dhe keqpërdorim të burimeve shtetërore, duke përfshirë kësaj here, edhe nivelet më të larta të qeverisë dhe Partisë Socialiste.

Përgjimet tregojnë angazhimin e zyrtarëve të ndryshëm të policisë së shtetit me synimin e pengimit të mbështetësve të Partisë Demokratike në opozitë për të udhëtuar nga Kamza për në Dibër për të marrë pjesë në zgjedhjet e 11 shtatorit 2016.

Përgjimet tregojnë gjithashtu se si ish-ministri Damian Gjiknuri thotë se ka dërguar në Dibër në dispozicion të një ish-drejtuesi policie në atë kohë të quajtur Arben Keshi, ata që Gjiknuri i quan “çuna problematikë”, për t’u përdorur në rast nevoje.

Përgjimet e publikuara përmbanin edhe një bisedë të kryeministrit Edi Rama me Arben Keshin, funksionar i PS dhe më vonë drejtues i Policisë.Në bisedën e përgjuar, Rama e pyeste Keshin nëse e kishte arritur objektivin, ndërsa Arben Keshi i përgjigjej se “ishin në pritshmëri të mëdha”.

Përgjimet e publikuara e identifikonin Arben Keshin si personazhin qendror të zgjedhjeve në Dibër, i cili fliste në telefon për raste të blerjes së votave si dhe instruktonte drejtuesit lokalë të arsimit që t’u bënin presion mësuesve që të votonin Partinë Socialiste ose në të kundërt do të pushoheshin nga puna.

“E konfirmoj këtë bisedë dhe do ta bëja prapë”, deklaroi Rama pas publikimit të përgjimeve.

Pak më vonë, në statuse në shqip dhe anglisht në Tëitter, kryeministri deklaroi se kishte kontraktuar një avokat në Gjermani për të hedhur në gjyq gazetarin që publikoi përgjimet, Peter Tiede.

ushtetuta dhe ligji i pushtetit vendor parashikojnë një numër rastesh kur posti i kryetarit të bashkisë mbetet vakant dhe japin zgjidhje për këto raste.Por as Kushtetuta dhe as ligji për vetëqeverisjen vendore, i miratuar në vitin 2015, duket se nuk mbartin zgjidhje për lëmshin ligjor të krijuar në Shkodër nga dorëheqja e diktuar nga ligji i dekriminalizimin e kandidatit socialist, Valdrin Pjetri.

Prefekti i Shkodrës, Çesk Millja ka thirrur të hënën (19 gusht) mbledhjen e Këshillit të ri Bashkiak, ku Partia Socialiste dhe aleatët e saj të vegjël kanë 51 nga 51 mandate. Mbledhja ka në rendin e vet konstituimin e këshillit bashkiak si dhe “shpalljen e vlefshmërisë së mandatit të kryetarit të Bashkisë Shkodër”.

Nuk është e qartë nëse kjo nënkupton ndonjë plan të socialistëve për të rrëmbyer këshillin, por ligjet aktuale lënë pak hapësirë për të zgjidhur drejtimin e Bashkisë së Shkodrës.

Valdrin Pjetri, 37 vjeç, fitoi zgjedhjet kontroverse të 30 qershorit në Shkodër si kandidat i vetëm me vetëm 10.3% të votave të vlefshme.

Ai nuk arriti të betohej si kryetar bashkie, pasi Partia Demokratike në opozitë zbuloi dhe denoncoi një dënim të tij për trafik droge në vitin 2003 në Firence të Italisë. Dënimi në Itali, të cilin Pjetri e pranoi si të vërtetë, por e nënvlerësoi si “një ngjarje krejt banale e ndodhur në mes të shokëve të mi bash-

këstudent,” nuk është deklaruar prej tij në formularin e pastërtisë së figurës, një formular i posaçëm që kandidatët për kryetarë bashkie dhe zyrtarë të tjerë të lartë detyrohen të plotësojnë dhe firmosin para marrjes së detyrës.

Mosdeklarimi i dënimit në këtë formular ka rrëzuar disa kryebashkiakë dhe deputetë në katër vitet e fundit.

Pjetri deklaroi tërheqjen nga marrja e postit të kryebashkiakut, pavarësisht se procedura zyrtare e verifikimit të dënimit të tij dhe e shkarkimit nuk është përfunduar.Kjo e bën situatën e Shkodrës të paprecedentë në historinë e re të vendit dhe të tillë që nuk është parashikuar në ligj apo në kushtetutë.

Ligji për Vetëqeverisjen Vendore thotë se kur posti i kryetarit mbetet vakant, një nënkryetar kryen funksionet e kryetarit deri në zhvillimin e zgjedhjeve të parakohshme.Problemi është se nënkryetari është një person që emërohet dhe shkarkohet nga kryetari (neni 61).Dhe në kushtet kur Pjetri është tërhequr pa kryer betimin, ai vështirë se mund të emërojë një nënkryetar.

Në një situatë normale, anomalia do

të zgjaste disa muaj deri sa procedurat për shpalljen e vakancës të përfundonin dhe presidenti i Republikës të shpallte zgjedhje të parakohshme. Por në situatën aktuale, presidenti i Republikës nuk i njeh zgjedhjet e 30 qershorit dhe për rrjedhojë ka deklaruar se nuk do të shpallë zgjedhje të parakohshme për Shkodrën.

Ngërçi i paprecedentë mund të zgjidhej në Gjykatën Kushtetuese, por duket se vendit do t’i duhet të presë edhe disa muaj përtej shtatorit për të pasur një Gjykatë Kushtetuese funksionale. Një proces i gjatë verifikimi në Këshillin e Emërimeve në Drejtësi ka arritur të përzgjedhë kandidatë për 4 vende vakante, që së bashku me anëtaren e vetme që i mbijetoi vetingut, Vitore Tusha e çojnë potencialisht numrin e anëtarëve në 5.

Ndërkohë, kuorumi për shqyrtimin e çështjeve në seancë plenare është 6.

Nëse krijohet, Gjykata mund të përballet me një mori me pyetje, përfshirë vlefshmërinë e dekretit të Metës për tërheqjen e dekretit për datën e zgjedhjeve më 30 qershor. Por deri sa gjykata të jetë funksionale, qeverisja në Shkodër ka gjasa të mbetet në ajër.

PD: Kryetari i bashkisë Shkodër, i dënuar për trafik droge Të dhënat e publikuara nga Partia Demokratike të martën sugjerojnë se kryetari i sapozgjedhur i bashkisë së Shkodrës, Valdrin Pjetri është dënuar në vitin 2003 në Itali për trafik lëndësh narkotike.

BESAR LIKMETA| BIRN | TIRANË

S

ekretari i Përgjithshëm i Partisë Demokratike, Gazmend Bardhi publikoi të martën dokumente të organeve ligjzbatuese italiane, sipas të cilave kryetari i sapozgjedhur i bashkisë Shkodër, Valdrin Pjetri ka një të kaluar kriminale në shtetin fqinj. “Duke qenë se Prokuroria po e zvarrit çështjen, Partia Demokratike po sjell prova autentike për dënimin në Itali, Firence, të drejtuesit politik të Edi Ramës në Shkodër, pretendentin për Kryetar Bashkie,” deklaroi Bardhi në një konferencë për shtyp.

“Edi Rama hesht prej 2 javësh që kur Partia Demokratike zbuloi për opinionin publik se kandidati i tij për Kryetar të Bashkisë Shkodër është një trafikant droge, i dënuar në Itali 16 vjet më parë,” shtoi ai.

Bardhi më tej bëri publike një doku-

ment, që sipas tij është kartela elektronike e të dhënave kriminale të Pjetrit, e nxjerrë nga sistemi i Kuesturës së Firences.

Sipas dokumentit, vërtetësinë e të cilit BIRN nuk e ka konfirmuar në mënyrë të pavarur, Valdrin Luigj Pjetri, i datëlindjes 18 Shtator 1982, lindur në Shqipëri, është arrestuar në flagrancë, së bashku me shtetasin Altin Doda, në datë 27 Janar 2003 në Firence.

Më datë 28 Janar 2003, përpara gjykatës, Valdrin Pjetri ka pranuar kryerjen e krimit dhe fajësinë, duke nënshkruar marrëveshje për dënimin e tij të menjëhershëm sipas legjislacionit penal italian. Ai është dënuar nga Gjykata e Firences, me vendimin e formës së prerë të datës 12 Qershor 2003 me 18 muaj burg dhe 1000 euro gjobë, për veprën penale “shpërndarje, prodhim dhe trafikim i lëndëve narkotike dhe lëndëve të tjera të paligjshme psikotrope”, të kryer në bashkëpunim. Për shkak të mar-

rëveshjes së pranimit të fajësisë, gjykata ka urdhëruar pezullimin e dënimit.

Më datë 3 Shkurt 2003, Vladrin Pjetrit i është revokuar leja e qëndrimit dhe më datë 4 Shkurt 2003 ndaj tij është marrë masa e dëbimit nga shteti Italian.

Përpjekjet për të marrë një koment nga Pjetri nëpërmjet telefonit nuk morën menjëherë përgjigje të martën.

Ndërkohë, në një reagim në rrjetin social Facebook, kryetari i grupit parlamentar të Partisë Socialiste, Taulant Balla i kërkoi Prokurorisë që të zbardhte sa më parë të shkruarën e Pjetrit.

“Në raport me ligjin e me drejtësinë dhe padiskutim edhe me këtë aspekt specifik të legjislacionit shqiptar, lidhur me pastërtinë e figurave që ushtrojnë funksione publike, Partia Socialiste ka përcaktuar qartë një vijë të kuqe, për të gjithë anëtarët e saj,” tha Balla.

“Kjo vijë e kuqe nuk përjashton askënd, që nga Kryetari i Partisë deri tek anëtari i thjeshtë,” shtoi ai.

12

Gusht 2019

REPORTAZH

Rikualifikimi urban ‘betonizoi’ parkun Rinia të Elbasanit Arkitektë dhe banorë vendas ankohen se projekti i bashkisë i projektuar në bashkëpunim me studion hollandeze ‘Boom Landscape’ për rikonstruksionin e parkut ‘Rinia’ në Elbasan përdor shumë beton për një hapësirë të gjelbër rekreative, por bashkia mbrohet se ky element arkitektonik u zgjodh për shkak të kostos së lirë, qëndrueshmërisë, estetikës dhe kostos së ulët të mirëmbajtjes.

Rikualifikimi urban i parkut ‘Rinia’ në Elbasan | Foto : Bardha Nergjoni

BARDHA NERGJONI | BIRN | ELBASAN

E

dhe pse rikonstruksioni është ende i papërfunduar, në këto ditë të nxehta korriku janë të shumtë qytetarët që frekuentojnë parkun ‘Rinia’ në Elbasan. Vizitorët me besnikë të parkut janë gjyshërit që shoqërojnë nipërit dhe mbesat, si dhe të moshuarit që kërkojnë t’i largohen të nxehtit përvëlues të verës në qytet.

Rikualifikimi i parkut Rinia filloi në korrik 2017, me një afat për përfundimin e punimeve 15 mujor. Por dy vjet pas nisjes së punimeve, tejzgjatja e realizimit të projektit nuk është i vetmi aspekt që shqetëson frekuentuesit e tij të rregullt dhe arkitektët lokal. Përdorimi i betonit si dhe ndërtimi i një transheje që çan përmes parkut, ka sjellë gjithashtu kritika.

“Më pëlqen rikonstruksioni i parkut, por hapësira e gjelbëruar duhet të zinte pjesën më të madhe,” shprehet Fatbardha Topuzi, një prej frekuentuesve të shpeshta të parkut ku preferon të bëjë ecje sportive.“Tmerri më i madh është ajo trasheja që i bie parkut mes për mes dhe që as në kohë lufte nuk di a do të bënte punë,” shtoi ajo.

Qytetarë të tjera të cilët frekuentojnë parkun ‘Rinia’ në Elbasan gjithashtu shprehen kundër betonit, duke nënvizuar se përdorimi i këtij materiali në një hapësirë të gjelbër është i papërshtatshëm, i panevojshëm dhe madje i kushtueshëm.

Ato ankohen gjithashtu se projekti nuk është konsultuar me banorët përpara se të tenderohej nga bashkia.

E pyetur nga BIRN mbi shqetësimet e ngritura nga qytetarët, bashkia e Elbasanit sqaroi nëpërmjet një përgjigje me shkrim se megjithë përdorimin e betonit në projektin e rrjetëzimit të parkut, sipërfaqja e tij e gjelbër ishte shtuar.

“Parku Rinia para rikonstruksionit kishte një sipërfaqe totale prej 70,544m2 nga e cila 11,305 m2 ishte sipërfaqe rrugë te asfaltuara në gjendje shumë të keqe – pra ne total 16% e ish-parkut ishte sipër-

faqe rruge me asfalt ose beton,” tha Gentjan Tabaku, përgjegjësi i projektit në bashkinë Elbasan.

“Parku Rinia pas rikonstruksionit ka një sipërfaqe prej 82.120m2 dhe në këtë sipërfaqe ka 9910m2 rrugë pedonale dhe 3584m2 sheshe pushimi apo lojërash, të cilat në raport zënë 16.4% të sipërfaqes se parkut – pra siç shihet është ruajtur i njëjti raport si më parë,” shtoi Tabaku.

I ndërtuar në vitet 70’ dhe i rikonstruktuar në vitin 2002, parku Rinia është parku më i madh në qytetin e Elbasanit.

Ai është i vendosur në pjesën lindore dhe konsiderohet si mushkëria e qytetit industrial.

Rikualifikimi urban i këtij parku është mbështetur financiarisht me anë të një granti prej 247 milionë lekësh të qeverisë shqiptare, si pjesë e programit të Rilindjes Urbane të financuar nëpërmjet Fondit të Zhvillimit të Rajoneve.Rikualifikimi urban i parkut Rinia ka qenë dhe projekti më i madh i financuar nga Fondi i Zhvillimit të Rajoneve për bashkinë e Elbasanit.

Projekti për rijetëzimin e parkut është hartuar nga bashkia e Elbasanit në bashkëpunim me ‘Boom Landscape,’ – studio e specializuar në projektim arkitektonik peizazhi, e cila në portofolin e saj disa pro-

jekte të ngjashme në Shqipëri edhe Europë.

Por kredencialet e studios hollandeze nuk kanë mjaftuar për t’i bindur qytetarët e Elbasanit për përdorimin e betonit në projektin e rikualifikimit të parkut.

“Cila është arsyeja për të shpenzuar aq shumë para për struktura betoni aq të kushtueshme, aq të papërshtatshme për njerëzit kur bukuria e parkut është gjendja e tij sa më natyrore?” pyet Teuta Toska, pedagoge pranë Fakultetit të Shkencave Humane në Universitetin Aleksandër Xhuvani.

I shqetësuar për përdorimin e tepërt të betonit është edhe aktivist i shoqërisë civile, Xhafior Cankja, i cili mendon se ndërhyja në park duhet të ishte kufizuar në shtimin e gjelbërimit, pemëve, stolave dhe ndriçimit.

“Ndërhyrjet e tjera janë të tepërta dhe të panevojshme dhe aq më tepër kur brenda hapësirave të gjelbërta ndërtohen objekte që nuk kanë lidhje me gjelbërimin dhe parkun,” tha ai. “Gjithashtu edhe vlera e investimit duhet të jetë në proporcion me nevojat e tjera të qytetit,” shtoi Cankja.

Arkitekti i bashkisë Gentjan Tabaku, e mbron përdorimin e betonit në projekt

Frekuentuesit besnik të parku shprehen kundër përdorimit të betonit | Foto nga : Bardha Nergjoni

duke nënvizuar se ky material ndërtimi ka përparësitë e veta.

“Betoni u zgjodh si element bazë për një sërë arsyesh si kosto e ndërtimit, lehtësia e punimit, qëndrueshmërinë në kohë, koston e ulët të mirëmbajtjes dhe për estetikën që ofron,” tha ai.

“Duke qenë një material që krijohet nga materiale me bazë natyrore si guri, rëra, etj – u vlerësua si element që përshtatet më mirë me ambientin rrethues, për këtë arsye në shumicën e elementeve ku është përdorur është lënë në gjendjen e vet origjinale, për të evidentuar sa më shumë përbërjen natyrore të tij,” shtoi Tabaku Gjithashtu, arkitekti nënvizoi se duke u mbështetur në përvojën e investimeve të ngjashme, rezulton se ky material apo çdo element urban i krijuar me ketë material ka rezultuar shumë më i qëndrueshëm në kohë ndaj veprimeve të jashtme nga agjentët atmosferikë apo njerëzorë.

Tabaku nënvizon se sheshet e betonizuara dhe mobilimi urban janë përqendruar në kufirin jugor të parkut, pasi sipas tij realizojnë një tranzicion të butë nga mjedisi urban i qytetit – duke i përqendruar funksionet e argëtimit në një vend, në mënyrë që pjesa tjetër të mbetet e gjelbër.

Lidhur me kanalin ose transhenë e hapur përmes parkut, arkitekti shprehet se ka si funksion të shërbejë si kopësht shëtitje.

“Kanalin që në projekt e kemi quajtur kopshti i freskisë pasi ka qëllim të ofrojë një mjedis të qetë dhe të freskët për pushim dhe me shëtitje,” tha Tabaku. “U zgjodh kjo formë në mënyrë që përdoruesve ti ofrohej ky mjedis i pandërprerë nga pjesa tjetër,” shtoi ai.

Tabaku tha se muret janë projektuar me gurë zaranike për të krijuar një lidhje organike me muret e kalasë së Elbasanit, ndërkohë pasarelat me konstruksion metalik janë zgjedhur duke i bërë thirrje të kaluarës industriale të qytetit. Në këtë pjesë të parkut janë planifikuar edhe dy ambiente nëntokësore në pronësi të bashkisë për të ofruar shërbime për qytetarët.

Të ardhurat që do të përftohen nga këto

Gusht 2019

Parku “Dëshmorët e Kombit” në qytetin e Beratit pas rikualifikimit. Foto: Eriola Azizolli

13

Një trung pishe i prerë në mesin e parkut “Dëshmorët e Kombit” në Berat. Foto: Eriola Azizolli

Rilindja urbane rrafshoi pishat dhe kujtimet mbi lulishten e dikurshme të Beratit E ndërtuar në vitin 1928, lulishtja e Çelepiasit u ngulit për dekada në identitetin e banorëve tëqytetit të Beratit, por një projekt i kushtueshëm prej 654 mijë eurosh në kuadër të Rilindjes Urbane rrafshoi pishat shekullore dhe lulet dhe i zëvendësoi kujtimet e banorëve me gurë dhe rrugica betoni.

ERIOLA AZIZOLLI | BIRN | BERAT

S

dy ambiente do të shërbejnë për mirëmbajtjen e parkut. I pyetur nga BIRN mbi konsultimin me publikun të këtij projekti, Tabaku u përgjigj se duke qenë se parku nuk ndryshon funksion nuk parashikohet në ligj konsultimi i këtij projekti.

Ndryshe nga Tabaku, arkitekti elbasanas Edmond Kapllani shprehet se edhe pse i lirë betoni nuk është materiali me i përshtatshëm për parqet publike. “Është e vërtetë që betoni është i lirë dhe i qëndrueshëm por ka disa anë negative si fakti që nuk thith ujin – që në qytete me pjerrësi është i nevojshëm pasi një sipërfaqe e gjelbëruar thith 3 herë më shumë ujë se sa një sipërfaqe e betonizuar,” tha Kapllani.

“Po kështu gati 4 muaj në vit krijon reflektim të nxehtësisë duke humbur qëllimin e një zone të freskët.Duhet të shikohet me vëmendje vendosja e pemëve duke llogaritur dhe diellin për të zbutur disi këtë fakt,” shtoi ai.

Sipas Kapllanit kanali ose shëtitorja që çan përmes parkut është një risi dhe jep një ide pozitive, por nëse është menduar si vazhdimësi e Kalasë së Elbasanit, ajo është shumë larg për të bërë një analogji të tillë.

“Ky element krijon edhe idenë e ndarjes së parkut në dy pjesë pavarësisht vendosjes së urave,” tha ai.

Arkitekt Kapllani mendon se edhe zgjedhja e modelit të rrugicave nuk ka qenë e gjetur pasi duke u menduar elementë funksionalë si ai çlodhjes për të moshuarit, për të rinjtë, këndet e lojërave për fëmijët dhe ato sportive, duhet të ishte zgjedhur modeli i “një trungu peme me degët”, ku secila rrugë të dërgon në këto kënde për njerëzit që kanë qëllim të shkojnë atje dhe jo një skemë kuadratike që sikur e ngurtëson hapësirën e parkut dhe i humbet atij elementet spontanë dhe peisazhistik.

“Ekipi projektues ka futur konceptin e parkut qendror duke e zëvendësuar me konceptin periferik ekzistues, por modeli i përzgjedhur është i parakohshëm dhe i paintegruar me planin e zhvillimit të qytetit,” përfundoi arkitekti elbasanas.

tavri Toli e vizitoi për herë të parë Beratin kur ishte 5 vjeç dhe shoqëronte gjyshin tregtar. I moshuari kujton thuajse shtatë dekada më vonë se i mbeti në atë kohë ndër mend një lulishte me pisha të gjata, lule dhe pistë vallëzimi, ku fëmijët luanin dhe të rriturit kalonin mbrëmjet e tyre. ‘Mbaj mend që lulishtja ishte gjëja më e bukur e qytetit, e gjelbëruar, me lule pa fund, me stola, me lodra për fëmijë, me pistë kërcimi,” kujton 74-vjeçari për BIRN. Tani pensionist, Stavri Toli bashkë me mikun e tij Qirjako Dorri kalojnë çdo ditë kohën në të njëjtin vend, në atë që njihet si lulishtja “e Çelepiasit”, por asgjë rreth e rrotull nuk ngjason më me kujtimet e gjalla të fëmijërisë.

E ngulitur thellë në identitetin e qytetit të Beratit, lulishtja “e Çelepiasit” në lagjen “Dëshmorët e Kombit” u krijua në vitin 1928 mbi një sipërfaqe toke ku më parë kishin qenë varrezat e myslimanëve. E ndërtuar me drurë dekorativë, lule shumëngjyrëshe, pistë vallëzimi dhe një fushë tenisi, ajo u kthye shumë shpejt në zemrën e qytetit dhe është fiksuar në fotografitë dhe kujtimet e shumë brezave të rritur në Berat.

Lulishtja u ruajt edhe gjatë komunizmit me përjashtim të dy tyrbeve dhe mekamit-që siç kujton studiuesja dhe koleksionistja e fotografisë, Parashqevi Sahatçi, u prishën në vitin 1967-kur Shqipëria e shpalli veten shtet ateist. Një objekt tjetër kulti u përdor si klub deri në vitet ’90 dhe më pas u la në harresë.

“Kjo hapësirë ishte pjesë e modernizimit të qytetit të Beratit...Në atë kohë nuk kishte në Berat vende dëfrimi, shëtitjeje apo kopshte popullore ndaj dhe ndërtimi i lulishtes u diktua nga koha”, thotë Sahatçi për BIRN. Lulishtja i mbijetoi edhe trazirave të dhunshme të vitit 1997, por një investim i realizuar gjatë vitit 2015 si pjesë e projektit të Rilindjes Urbane e transformoi totalisht atë, duke e zhveshur nga pishat shumëvjeçare, hapësirat e gjelbra dhe lulet brenda saj.

Projekti për rikualifikimin dhe rikonstruksionin e parkut “Dëshmorët e

Kombit” kushtoi 81.2 milionë lekë [654 mijë euro] dhe u financua nëpërmjet vendimit të Komitetit të Zhvillimit të Rajoneve si pjesë e programit Infrastruktura Vendore dhe Rajonale.

Punimet nisën në prag të fushatës për zgjedhjet lokale të qershorit 2015 nga kompania “Salillari”, ndërkohë që projekti parashikonte sistemimin e trotuareve, kanalizimin e ujërave, vendosjen e stolave dhe ndërtimin e një shatërvani në qendër të parkut. Por dhjetë ditë pas nisjes së punimeve, banorët e lagjes protestuan dhe denoncuan dëmtimin e pishave dhe gërryerjen e rrënjëve të tyre.

“Ne këtu qëndrojmë gjithë paraditen, çdo ditë në lulishte dhe kur u bënë punimet këtu ishim. Pamë se si u gërmua aq shumë afër pishave sa njëra ra, të tjerat u thanë,”thotë Qirjako Dorri ndërsa qëndron ulur në njërin prej stolave të parkut.

“Dolën shokët tanë në televizor në atë kohë, të gjithë ngritëm zërin se pishat u prekën nga rrënjët dhe se do të thaheshin, por askush nuk na e vuri veshin ne pleqve,” shton ai. Pishat shekullore u kishin rezistuar kohëve, por 13 prej tyre nisën të thaheshin pas dëmtimit të rrënjëve nga gërmimet.

Më 6 korrik 2017, Zyra e Shërbimeve dhe Emergjencave Civile pranë Bashkisë së Beratit, në bashkëpunim me specialistët e gjelbërmit morën vendimin për të prerë shtatë nga pishat e thara për të shmangur ndonjë rrezik të mundshëm në jetë njerëzish.

Për studiuesin dhe njohësin e bimëve, Demokrat Keli tharja e pemëve ishte e paralajmëruar. Me të u bashkuan organizatat mjedisore, shoqëria civile dhe banorë të lagjes, por alarmi ra në vesh të shurdhër dhe punimet vazhduan rrugën e tyre.

“Pisha ka rrënjë shumë të thella dhe

dihet që ushqimin e merr pikërisht nga rrënjët e saj. Në momentin që rreth rrënjëve gërmohet, punohet pa asnjë kriter, pema tronditet dhe nuk ushqehet më, kështu ajo nis të thahet,” tha Keli për BIRN. Ish-kryebashkiaku i Beratit, Fadil Nasufi i cili ka firmosur kontratën e projektit i tha BIRN se kompania sipërmarrëse ishte gjobitur në vitin 2015 për dëmtimin e një peme.

‘Në vitin 2015, firma sipërmarrëse u gjobit me një gjobë, pasi gjatë punimeve një pemë u rrëzua,” kujton Nasufi, i cili e dorëzoi mandatin po në vitin 2015.

Për dëmet e tjera mjedisore që pasuan punimet u mbyllën sytë dhe sot projekti konsiderohet një çështje e mbyllur nga bashkia e Beratit.

Tharja e pishave është shqetësimi kryesor, por jo i vetëm që banorët e Beratit kanë me parkun e ri të bashkisë.

Një shatërvan dikur plot hijeshi dhe me ujë në qendër të saj u zhduk gjithashtu, ndërsa zëvendësuesi i premtuar gjatë prezantimit të projektit në video 3Dështë sot një vaskë betoni e mbushur me pluhur, që s’u vu kurrë në punë.

Frekuentuesit e parkut nuk mësohet dot gjithashtu me zbrazëtinë që la pas mungesa e luleve apo e lodrave për fëmijë- çka e bënin lulishten të veçantë që prej krijimit të saj në vitin e largët 1928.

Por miqve pensionistë, Stavri Toli dhe Qirjako Dorri u mbetet të ngushëllohen me kujtimet e tyre.

“Pishat e thata vazhdojnë të na bëjnë hije, por këtu nuk ka më asnjë një lule, as shatërvan, as lodra për fëmijët. Vetëm pllaka, gurë dhe bar,” përfundoi Toli për BIRN.

Shatërvani i ndërtuar në kuadër të projektit të rikualifikimit të parkut, i cili nuk u vendos asnjë ditë të vetme në funksion. Foto: Eriola Azizolli.

14

Gusht 2019

REPORTAZH

Turistët nga Ballkani tërhiqen nga ofertat e ulëta në Turqinë e prekur nga kriza Numri i turistëve nga Ballkani është rritur ndjeshëm në Turqi këtë vit, pasi kriza ekonomike e ka bërë një destinacion më të lirë se rivalët në këtë sektor.

HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN | SARAJEVË

S

ipas zyrtarëve lokal sektori i turizmit ka përjetuar një rritje rokord në Turqi këtë vit, duke shënjuar një rritje prej 13 për qind vetëm në 6 muajt e parë të 2018-tës. “Deri në fund të këtij viti në presim një rritje prej 15 për qind dhe duket se do të kemi rreth 51 milionë deri në 52 milionë vizitorë,” tha më 4 gusht ministri i Turizmit, Mehmet Nuri Ersoy.

Pas krizave të shumta të brendshme dhe të jashtme dhe një krizë serioze ekonomike, të ardhurat nga turizmi janë bërë gjithnjë e më të rëndësishme për Turqinë.

Lira Turke ka humbur më shumë se 90 për qind të vlerës së saj kundrejt euros që nga viti 2016, duke e bërë vendin më të lirë se kurrë për vizitorët.

Nurmi i vizitorëve nga Ballkani është rritur në mënyrë dramatike.

Për të njëjtat arsye, agjencitë turistike shprehen se Ballkani ka humbur një numër të madh vizitorësh nga Turqia, megjithëse të dhënat janë të paqarta.

Turqia është bërë shumë më e lirë si destinacion për turistët nga Ballkani, ndërsa për turqit të shkosh jashtë vendit është kthyer në luks,” i tha BIRN Ahmet Erdi Ozturk, nga departamenti i shkencave politike të Universitetit Birmingam në Angli.

“Të udhëtosh jashtë vendit nuk është më një opsion për shumë turq për shkak të thellimit të krizave politike dhe ekonomike,” shtoii ai.

Si një udhëtar i shpeshtë në Ballkan, Ozturk thotë se profili i turqve që vizitojnë Ballkanin gjithashtu ka ndryshuar, pasi shumë turq tani vendosin të shkojnë dhe të jetojnë atje përgjithmonë, në kërkim të një starti të ri në jetë.

Turistet nga Ballkani tërhiqen nga çmimet e lira Sipas Shoqatës Turke të Agjencive të Udhëtimit, TURSAB, numri i turistëve nga Ballkan në Turqi u rrit në 4.6 milion vizitorë në vitin 2018, një rritje e mprehtë nga 3.1 milion

vizitorë në vitin 2016.

Një numër rekord i turistëve në Ballkan pritet gjithashtu këtë vit.Gati 1.8 milion turistë nga Ballkani e vizituan Turqinë në pesë muajt e parë të vitit, një rritje prej gati 45 për qind në krahasim me vitin 2016.

“Këtë vit, ne presim një rritje të paktën 10 deri në 15-përqind të numrit të turistëve nga Ballkani,” tha një zyrtar i TURSAB për BIRN. Sipas TURSAB, më shumë se gjysma e turistëve nga Ballkani që vizituan Turqinë në 2018 erdhën nga Bullgaria – e cila ka një komunitet të madh etnik turk.

Greqia dhe Rumania erdhën pas, me 686,000 dhe 641,000 vizitorë secila. Rreth 225,000 turistë erdhën nga Serbia, 209,000 nga Maqedonia e Veriut, 139,000 nga Kosova, 125,000 nga Shqipëria, 120,000 nga Bosnja, 40,000 nga Sllovenia dhe 24,000 nga Mali i Zi. Rritja për një vend nga viti 2016 varion nga 17 për qind në mbi 100 për qind. Rritja më e lartë e regjistruar ishte në numrin e turistëve sllovenë – 122 për qind, por numri i turistëve serb gjithashtu u rrit me 105 për qind, turistët boshnjakë me 82 për qind dhe turistët rumunë me 79 për qind.

“Njerëzit e Ballkanit zgjedhin Turqinë për tre arsye kryesore,” shpjegoi Ozturk.

“Së pari, niveli i tij i lartë i angazhimit politik dhe ekonomik në rajon – plus serialet televizive shumë të njohur turke – kanë përhapur ” fuqinë e butë” të Ankarasë midis popujve të Ballkanit, të cilët tani duan të vijnë për të parë vendet historike dhe natyrore të Turqisë.

“Së dyti, njerëzit dhe kuzhina turke janë shumë të njohura për Ballkanin.Së treti, Turqia është shumë më e lirë tani, kështu që natyrshëm njerëzit duan t’i përdorin këto çmime të ulëta në avantazhin e tyre, “tha Ozturk.

Zina Hajdarbasic, një mësuese 27-vjeçare nga Sarajeva në Bosnje, e cila kaloi pushimet e saj verore në Antalia, i tha BIRN se nuk ishte penduar për zgjedhjen. “Zgjodha Turqinë sepse ato kanë shërbimin më të mirë për atë që paguan,” tha ajo. “Patjetër që ia vlen, për shembull nëse krahasohet me Kroacinë, ku

gjithçka është e shtrenjtë dhe shërbimi nuk është aq i mirë.”

“Turqia ka gjithçka për të ofruar dhe unë e dua këtë vend, ” tha Yavor Siderov, një akademik 48-vjeçar bullgar nga Sofja që ka vizituar Turqinë shumë herë.

Agjencitë: numri i turistëve turk në Ballkan po ulet Ndërkohë, agjencitë e udhëtimit thonë se shifrat po shkojnë në drejtim të kundërt kur bëhet fjalë për turqit që vizitojnë Ballkani.

“Deri dy ose tre vjet më parë, ne organizonim katër ose pesë turne të mëdha nga Turqia në një muaj. Tani kemi vetëm një ose dy,” tha për BIRN në Sarajevë Omer Sert, pronar i Agjencisë së Turizmit të Bosna Sebil dhe përfaqësues i njërës prej OJQ-ve kryesore të biznesit në Turqi, Shoqata e Pavarur e Industrialistëve dhe e Biznesmenëve, MUSIAD. Sert thotë se të shkosh jashtë vendit me pushime tani është një luksi për shumicën e turqve.“Kriza ekonomike në Turqi ka shkaktuar këtë situatë,” tha ai.“Duhet të gjejmë zgjidhje të reja për të mbijetuar, pasi numri i turistëve turq është zvogëluar”.

Nazlican Yilmaz, 24 vjeç, një studente e sapo diplomuar nga Stambolli, vizitoi Ballkanin në vitin 2018 dhe 2019 – por vetëm sepse destinacionet e tjera ishin bërë edhe më të shtrenjta.

“Unë planifikoja të shkoja në Spanjë ose Itali, por për shkak të krizës ekonomike dhe rënies së Lirës Turke më desh të vizitoja Bosnjën dhe Slloveninë,” tha ajo për BIRN. Ajo nuk mendon se do të jetë në gjendje të vizitojë ndonjë vend tjetër në Evropë në të ardhmen e afërt, madje as në Ballkan.

“Lira ulet dita ditës, mallrat dhe shërbimet po bëhen gjithnjë e më të shtrenjta, dhe biletat e fluturimit janë jashtëzakonisht të shtrenjta, pasi gjithçka është me çmim në monedha të huaja”, përfundoi ajo.

Ndërkohë, Sert ka filluar të organizojë turne në Turqi për turistët nga Ballkani, pasi kërkesa prej tyre është rritur tani Turqia është bërë më e lirë.

“Unë gjithashtu tërheq bashkësitë turke që jetojnë jashtë Turqisë [në Evropën Perëndimore] pasi ata ndajnë të njëjtat interesa si bashkatdhetarët e tyre … dhe ata kanë të njëjtat paga si evropianët,” tha ai.

“Unë organizoj turne në Ballkan për ta, dhe kërkesa po rritet.Kështu kam mbijetuar në këto kohë të trazuara, në të cilat shumë nga kolegët e mi u është dashur të mbyllin agjencitë e tyre. ” Sidoqoftë, eksperience e Sert nuk përputhet me të dhënat zyrtare të statistikave nga vendeve të Ballkanit për numrat turistë turq.

Bosnja thotë se 85,000 turistë turq vizituan vendin në 2018, që është më shumë se 83,000 që erdhën në vitin 2016.

Në Maqedoninë e Veriut, një tjetër destinacion popullor për turqit, gjithashtu u rrit numri i turistëve turq, nga 105,000 në 2016 në 111,000 në 2018.

Numri i qytetarëve turq që vizituan Bullgarinë është rritur gjithashtu, nga 1.3 milion në 2016 në 1.5 milion në 2018.

Në Kosovë, numri i turistëve turq u rrit në afro 15,000 në vitin 2018 nga 12,000 në 2016.

Ulja e vetme është regjistruar në Serbi, ku numri i vizitorëve turq në shtatë muajt e parë të vitit 2019 ra në 34,000, nga 48,000 në të njëjtën periudhë të vitit 2016.

Shumë turq kërkojnë një jetë të re në Ballkan: Omer Sert dyshon se numrat zyrtarë mund të mos jenë të sakta.

“Të dhënat zyrtare mund të mos jenë të vërteta.Ne jemi në këtë biznes, ne ndjekim situatën dhe jemi në kontakt me agjenci të tjera, hotele dhe restorante.Të gjithë jemi dakord se numri [i turistëve turq] ra ndjeshëm,” tha ai.

“Arsyet pas numrave [në rritje] mund të shpjegohet me numrin në rritje të rezidentëve turq në Ballkan dhe turqve që jetojnë në Evropë dhe kanë pasaporta turke.Por unë mbetem shumë skeptik në lidhje me këto numra, “tha ai.

Ozturk, nga Universiteti Birmingamit, mendon se të dhënat zyrtare mund të jenë të vër-

Gusht 2019

15

Turizmi hap mundësi biznesi për shtetasit kosovarë në Shqipëri Shtimi i pushuesve nga Kosova në qytetin bregdetar të Shëngjinit ka sjellë dhe rritjen e numrit të bizneseve sezonale në fushën e shërbimeve të drejtuar nga shtetas kosovarë.

ERVIS HILA | BIRN | LEZHË

P

Plazhi lindor, Side, Turqi. Foto: Flickr/Helen Simonsson

teta, por nuk tregojnë tablonë e plotë.

“Numrat zyrtare tregojnë jo vetëm turqit që vizitojnë vendet e Ballkanit për qëllime turizmi,” tha ai.

“Komuniteti i madh turk që jeton në mërgim e përdor Ballkanin si bazë, dhe numri i turqve që duan të fillojnë një jetë të re në rajon po rritet gjithashtu,” shtoi Ozturk.

Sipas agjencisë turke të statistikave, afro gjysmë milioni turq u larguan nga vendi në vitin 2016 dhe 2017, dhe numri në 2018 dhe 2019 ka të ngjarë të vendosë një rekord të ri.

Kryesisht turqit e rinj, urbanë janë larguar për shkak të krizës ekonomike, trazirave të zgjatura politike dhe dëshirës për një jetë më të mirë.

“Numri i turqve që largohen nga vendi po rritet dhe shumë prej tyre gjejnë strehim në Ballkan,” tha Ozturk.

“Rajoni [Ballkan] është një treg relativisht i ri për turqit të cilët kanë emigruar në Evropë për dekada. Ata po vijnë në rajon për të filluar biznese dhe të largohen nga problemet e tyre të brendshme, “shtoi ai.

Shifrat janë të pakta për numrin e saktë të shtetasve turq që jetojnë tani në Ballkan, por statistikat e publikuara nga ministria e jashtme turke në fillim të shkurtit tregojnë se më shumë se 110,000 turq janë regjistruar në misione e saj diplomatike në rajon.

Një gazetar 44 vjeçar Gur Kut Gursoy është njëri prej tyre.“Unë erdha në Beograd në vitin 2016 për të punuar për një agjenci ndërkombëtare lajmesh.Tani punoj si gazetar i pavarur dhe po punoj në hapjen e një faqe lajmesh për sportet në gjuhën serbe, “tha Gursoy. Ai thotë se numri i turqve që jetojnë dhe punojnë në Beograd po rritet.“Turq nga të gjitha bindjet politike dhe etnike jetojnë tani në Beograd.Ka shumë vende kafeje turke, restorante dhe dyqane turqish në Beograd,” tha ai.

“Studentët turq po ndjekin universitetet serbe dhe punëtorët nga institucionet shtetërore dhe private turke janë një pjesë e rëndësishme e një komuniteti në rritje turk në Beograd,” përfundoi Gursoy.

rej 10 vitesh Noriman Hasani nga Ferizaj ka hapur një biznes në Shëngjin.Restorantin “fastfood” ai e ka ngritur në qendër të plazhit të qytetit bregdetar dhe operon vetëm gjatë sezonit turistik.Por Hasani nuk është i vetmi kosovar që ka hapur biznes në këtë zonë turistike.Përgjatë vijës bregdetare të Shëngjinit numërohen rreth 250 biznese të ndryshme që janë ngritur nga shtetas kosovar dhe operojnë vetëm gjatë 3 muajve të sezonit turistik.Ata janë lehtësisht të identifikueshëm nga emrat, shërbimet, produktet që ofrojnë si dhe nga klientela që i frekuenton.

“Duke qenë se Shëngjini është një qytet bregdetar afër Kosovës, më pëlqeu si vend dhe vendosa të hap një biznes të vogël këtu,” tregon Noriman Hasani, i cili nënvijëzon se fillimet kanë qenë të vështira por më pas u ambientua dhe ndjehet mirë në Shëngjin.

“Në fillim jemi paragjykuar pasi ishim të ardhur, por që shumë shpejt u ambientuam me vendin këtu,” shtoi ai.

Hasani thotë se gjatë 5 viteve të fundit ka një rënie të të ardhurave, por që gjithsesi mbetet i kënaqur, ndërsa shton se pushtetit vendor dhe ai qendror duhet të investojnë më shumë në përmirësimin e shërbimeve.

“Të them të drejtën të ardhurat kanë rënë gjatë 5 viteve të fundit e kjo do thotë se kemi punë më pak, por gjithsesi jemi të kënaqur, pasi e kemi si burim jetese aktivitetin 3-mujor këtu në Shëngjin,” tha ai.

“Taksat nuk janë shumë të larta por duhet të ketë shërbime më shumë, duhet të përmirësohen me doemos shërbimet që të tërheqim turistë, pasi të them të drejtën këtu ka problem me papastërtitë dhe infrastrukturën” shtoi Hasani Industria e turizmit zë një vend të rëndësishëm në ekonominë e Shqipërisë dhe është një burim i madh dhe i rëndësishëm për zhvillimin e vendit. Sipas Institutit Kombëtar të Statistikave, INSTAT, në vitin 2018 Shqipërinë e vizituan 5.9 milionë vizitorë, nga të cilët 2.78 milionë kanë ardhur për të kaluar pushimet. Shtetasit e huaj, referuar të dhënave të vitit 2018, kanë kaluar mesatarisht 4,3 netë qëndrimi në Shqipëri, duke shpenzuar mesatarisht 52 euro në ditë.

Rreth 2 milionë shtetas kosovarë e vizituan Shqipërinë gjatë vitit 2018, duke përbëre 35 % të numrit total të vizitorëve në vend. Rreth 92 % e shtetasve kosovarë kanë ardhur në Shqipëri për pushime, duke shpenzuar mesatarisht 3.8 ditë në hotel dhe shpenzime mesatare ditore për person të vlerësuara në 43 euro.

Duke qenë se Shëngjini frekuentohet mesë shumti nga shtetas kosovarë, edhe bizneset e ngritura prej sipërmarrësve të vegjël nga Kosova në fushën e shërbimeve kanë ardhur në rritje gjatë dekadës së fundit.

Bizneset që administrohen nga shtetas kosovarë janë të identifikuara dhe nga bashkia e Lezhës. Drejtori i të ard-

Noriman Hasani prej 10 vitesh ka hapur një ‘fastfood’ në Shëngjin | Foto : Elvis Hila/BIRN

hurave vendore në këtë bashki, Arben Ndoj tha se janë rreth 250 biznese të tilla në Shëngjin nga 2900 që janë të regjistruar gjithsej në territorin e bashkisë Lezhë.

“Në Shëngjin kemi 250 biznese që administrohen nga shtetas kosovarë.Ata operojnë vetëm gjatë sezonit turistik dhe janë kryesisht byrektore, restorante tradicionale kosovare, furra buke, por ka dhe tregtar ambulant që shesin në shëtitore,” tha Ndoj.

“Duhet theksuar fakti se këto biznese operojnë në përputhje me të gjitha rregullat dhe janë taksapagues të rregullt në bashkinë e Lezhës” tha Ndoj.

Sipas tij, në Shëngjin ka shumë shtetas kosovarë që kanë blerë apartamente dhe shumica prej tyre i lëshojnë me qira për pushuesit gjatë periudhës së verës.

Në këtë mënyre Shëngjini mund të konsiderohet pa frikë dhe si qyteti i kosovarëve gjatë stinës së nxehtë, pasi tashmë ata nuk janë vetëm pushues në këtë zonë turistike por i janë drejtuar kësaj zone edhe me bizneset e tyre.

Selim Nejova nga Prizreni i cili ka një byrektore në Shëngjin prej 9 vitesh thotë se shumica e klientëve janë nga Kosova.

“Unë kam 9 vite që kam marrë me qira një dyqan këtu në Shëngjin dhe kam ngritur një byrektore dhe aktivitetin e

ushtroj vetëm gjatë 3 muajve të verës,” tha Nevoja, duke shtuar se gatimin e ka të stilit kosovar dhe mbi 70% e klientëve janë shtetas kosovarë.

“Na identifikojnë kollaj nga emrat që ju kemi vendosur bizneseve,” shpjegoi ai.“Me këtë aktivitet siguroj të ardhura për të mbajtur familjen dhe jam shumë i kënaqur, pasi dhe njerëzit janë shumë mikpritës,” përfundoi Nejova.

Shqetësim për sipërmarrësit kosovarë dhe vendas në Shëngjin mbetet sezoni turistik mjaft i shkurtër.

Pjerin Mulloja nga Fushë-Kosova kërkon ndërhyrjen e autoriteteve për zgjatjen e sezonit turistik, pasi kjo do të thotë më shumë të ardhura për ta dhe të gjithë sektorin privat.

“Unë kam 10 vite këtu në Shëngjin, por ajo çfarë është shqetësim është sezoni turistik i cili është mjaft i shkurtër,” tha ai, duke shtuar se pushteti vendor dhe ai qendror duhet ti paraprijë me herët përgatitjeve për sezonin turistik që të nisë me 1 maj e të vijojë deri në muajin tetor.

“Kjo do ishte një ndihmesë mjaft e madhe për ne dhe të gjithë sektorin privat këtu në Shëngjin, pasi do të thotë më shumë të ardhura,” shtoi Mulloja, duke nënvizuar se aktualisht punojnë vetëm 60 ditë në vit.

Selim Nevoja nga Prizëreni administron një byrektore në Shëngjin | Foto : Elvis Hila/BIRN

16

Gusht 2019

Media

Kryeministri Edi Rama ka kërcënuar në mënyrë të përsëritur kundërshtarët apo kritikët e tij me “gjoba të majme” në rastet kur ai gjykon se ndaj tij dhe qeverisë së tij po shpifet. Kërcënimi apo proceset gjyqësore civile apo penale për shpifje nuk janë të reja në Shqipëri dhe as nëpër botë, ku akademikët i kanë vënë edhe një emër “Padi Strategjike Kundër Pjesëmarrjes Publike.”

Qeveria bën një vesh shurdh ndaj shqetësimeve të KiE Qeveria shqiptare ka dështuar t’i kthejë përgjigje Këshillit të Europës mbi shqetësimin së e ashtuquajtura paketa ‘anti-shpifje’, e miratuar prej saj, përbën një kërcënimin për lirinë e medias në Shqipëri.

BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

M

Çekiçi i gjyqtarit | Foto ilustrim nga Wikimedia

Çfarë është SLAPP? efikase, veçanërisht në duart e korporatave të mëdha, të cilat i përdorin për të frikësuar kritikët. ë vitet 1980, dy akademikë amerikanë Nëse një qytetar ankohet ndaj një korporate, kjo shkruan një libër me titull: Slapps: e fundit ka para për të paguar avokatë për të ngriG e t t i n g S u e d F o r S p e a k i n g tur padi. Ndryshe nga korporata, qytetari shpesh Out (Slapps: Të të hedhin në gjyq sepse ke folur), nuk i ka mjetet financiare apo vihet në vështirësi ku përshkruan se si në historinë e Amerikës, të ekonomike për të paguar një avokat. Pavarësisht famshmit, të fuqishmit dhe të pasurit, individë nëse korporata e fiton apo jo gjyqin, të gjithë të apo korporata, kanë abuzuar me të drejtën për tjerët që kanë menduar të kritikojnë korporatën, të ngritur padi në gjykatë me synimin e shtyrjes do të tremben nga ideja se mundet edhe ata të së kritikëve drejt heshtjes. SLAPP është një ak- hidhen në gjyq. Me pak fjalë, pabarazia e armëve ronim për StrategicLitigationAgainstPublicPartic- në një proces gjyqësor përbën thelbin e ekzisipation, (Padi Strategjike Kundër Pjesëmarrjes tencës së SLAP. Paditë civile apo akuzat penale të ngritura nga Publike), një fenomen ku një individ me pushtet apo një korporatë synon të shtyjë kritikët (ose jokri- politikanët ndaj gazetarëve apo qoftë edhe vetëm tikët) drejt heshtjes përmes kërcënimit për pasoja kërcënimet për padi apo akuza, kanë gjithashtu të rënda financiare apo ngritjen e padive civile, nd- edhe efektin negativ në imazh, pasi vetë akuza për shpifje përbën një sulm jekja e të cilave mbart kosto verbal në të cilin politikani të lartë e shpesh të papërbalPaditë civile apo akuzat përdor fuqinë e tij mediatike lueshme për kritikët (ose penale të ngritura nga për të sharë një gazetar që jokritikët që japin raportime politikanët ndaj nuk ka të njëjtën fuqi medifaktesh që të pushtetshmëve gazetarëve apo qoftë atike. nuk u pëlqejnë).

Në Shtetet e Bashkuara SLAPP hyri kështu në teredhe vetëm kërcënimet një numër shtetesh, mes të minologjinë juridike si rasti për padi apo akuza, kanë cilave, Kalifornia është më e kur pushteti padit për shpifje gjithashtu edhe efektin përparuara, kanë miratuar apo dëm moral apo dëm jonegativ në imazh, pasi ligje-antislapp. Logjika e pasuror, pavarësisht nëse vetë akuza për shpifje këtyre ndërhyrjeve ligjore padia ka apo jo shanse për përbën një sulm verbal është e thjeshtë. Pala e paditë fituar në gjykatë, por me në të cilin politikani tur për shpifje, apo shkelje arsyetimin se vetë procesi përdor fuqinë e tij tëtë drejtave të autorit, nëse gjyqësor shkakton frikë dhe mediatike për të sharë e gjykon se ka të bëjë me frika shkakton heshtje. një gazetar që nuk ka të SLAPP, mund të ngrejë një Duke qenë se padi të tilla njëjtën fuqi mediatike. kundërpadi duke argumenzgjasin me vite, korporatat e tuar se çështja që ai po kanë gjetur SLAPP si një zgmbron është njëçështje e injidhje të parapëlqyer për çështje aktuale. Fjala vjen, nëse dikush protes- teresit publik.

Në këtë pikë, gjykata ka për detyrë të ndërton kundër ndërtimit të një pallati, ndërtuesi ngre padi, (zakonisht për shpifje) për ta frikë- presë gjykimin në rast se çështja gjykohet si insuar protestuesin. Edhe nëse padia rrëzohet në teres publik. Në Europë nuk ka ende një përpjekgjykatë, gjyqi ka gjasa do të zgjasë muaj me je sistemike për të trajtuar një problem të tillë. radhë ndërkohë që protestuesi është i frikësuar Megjithatë, që nga viti 2018, një grup europarlanga rreziku për gjobë dhe pallati vijon të ndërto- mentarësh i ka kërkuar Komisionit Europian të krijojë një direktivë për mekanizëm kundër gjyhet.

SLAP konsiderohen një problem i madh për qeve të tilla, ose për të ngritur mekanizma të asisdemokracinë për shkak se janë një teknikë shumë tencës ligjore falas në rastet e akuzave për shpifje.

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

N

e 29 korrik, Platforma për Promovimin e Gazetarisë dhe Sigurisë së Gazetarëve, ka postuar një njoftim duke i klasifikuar dy projektligjet e miratuara nga qeveria shqiptare si pjesë e të ashtuquajtur paketa anti-shipfje, kërcënime ndaj lirisë së medias në Shqiptare.

“Nëqoftëse miratohen nga parlamenti, amendamentet e propozuara për ligjin Nr.9918 “Për komunikimet elektronike në Republikën e Shqipërisë,” dhe ligjit Nr.97/2013 ‘Për median audiovizive në Republikën e Shqipërisë,’ do ta fuqizojnë një ent administrativ shtetëror (Autoritetin e Mediave Audiovizive) të rregullojë përmbajtjen e medias online,” shkruan platforma e KiE-së.

“Projektligjet kërkojnë të forcojnë kontrollin e medias online, pasi Këshilli i Ankesave, që është pjesë e Autoritetit të Mediave Audiovizive, mund ta rrisë censurën duke urdhëruar heqjen e përmbajtjes së botuar online, me argumentin se po mbron dinjitetin dhe privatësinë e qytetarëve,” shton KiE. Platforma për Promovimin e Gazetarisë dhe Sigurisë së Gazetarëve është një hapësirë publike e krijuara nga Këshilli i Europës dhe 12 organizata ndërkombëtare për mbrojtjen e të drejtave të gazetarëve , e cila ka për qëllim përpilimin, përpunimi dhe shpërndarjen e informacionit mbi shqetësimet serioze për lirinë e medias dhe sigurinë e gazetarëve në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës, siç garantohen nga neni 10 i Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut.

Platforma gjithashtu i jep vendeve anëtare të Këshillit të Europës të reagojnë ndaj ‘alarmeve’

të ngritura nëpërmjet saj për kërcënime ndaj lirisë së medias.

Edhe pse shqetësimi mbi projektligjet e paketës ‘anti-shpifje’ është ngritur në platformë me 29 korrik, qeveria e kryeministrit Edi Rama apo përfaqësuesi i përhershëm i Shqipërisë në KiE nuk kanë reaguar.

I pyetur nga BIRN një zëdhënës i kryeministrit Edi Rama nuk u përgjigj menjëherë të enjten nëse qeveria shqiptare kishte qëllim t’i adresonte shqetësimet e ngritura nga Këshilli i Europës në lidhje me paketën ‘anti-shpife’.

Kjo paketë ndryshimesh ligjore u miratua nga Këshilli i Ministrave me 3 korrik dhe pritet të shkojë në parlament në shtator, duke provokuar reagime të forta nga organizata vendase dhe ndërkombëtare për lirinë e shprehjes dhe OSBE, të cilat i kanë kërkuar mazhorancës të tërhiqet nga miratimi i amendamenteve të propozuara. Këtyre shqetësimeve iu shtua të premten dhe Presidenti Ilir Meta, i cili nënvijëzojë nëpërmjet një postimi në rrjetin social Facebook, nevojën që qeveria të dëgjojë zërin e komunitetit të gazetarëve. “Duke ndarë bindjen se çdo goditje ndaj institucionit të medias, është sulm ndaj demokracisë, theksoj domosdoshmërinë e marrjes në shqyrtim nga ana e qeverisë, por edhe e Parlamentit, e të gjitha sugjerimeve të shprehura nga komuniteti i gazetarëve, me kujdesin dhe vëmendjen e duhur që ato meritojnë,” tha Meta. “Theksoj se liria e të shprehurit është e drejtë themelore e njeriut dhe shtyllë e pazëvendësueshme e jetike për një shoqërie moderne demokratike, si dhe për garantimin e llogaridhënies nga të gjitha institucionet publike,” shtoi ai.

Edi Rama duke folur nga selia e Partisë Socialiste. Foto: Gent Shkullaku/LSA

No.

48

August 2019 Monthly

Tradition Denies Albanian Girls Right to Property The poor implementation of the law on immovable property registration and the patriarchal tradition that favors sons in the inheritance of family property has created a gender gap between the wealth of men and women in Albania

During a protes for woman rights in Tirana. Photo:Loreta Cuka

ANALYSIS

ANALYSIS

In Kosovo, Bitter Rivals Turn Electoral Allies

‘Extortion’ Scandal May Determine North Macedonia Govt’s Fate

Policy differences are no obstacle to electoral pacts between parties in Kosovo, where parliament is about to fire the starting gun for yet another early election.

The authorities in Skopje must either get a grip on the rapidly unfolding ‘Extortion’ affair – or see their reputation for tackling corruption completely shredded.

18

August 2019

INVESTIGATION

Tradition Denies Albanian Girls Right to Property The poor implementation of the law on immovable property registration and the patriarchal tradition that favors sons in the inheritance of family property has created a gender gap between the wealth of men and women in Albania.

FJORI SINORUKA | BIRN | TIRANA

T

wo years ago Shpresa* ended her 34 years of marriage due to the endless beatings from her husband. However, on the morning of July 15th2017, her estranged husband ambushed her as she headed to work and tried to kill her, hitting her over 40 times with a crowbar in the head and all over her body.

“The scars are still with me today, in my body and in my legs,” said the mother of two, while showing her limbs and adding that her husband tried to “strangle her.” “I have 32 stiches in my head, look at my fingers, look what happened to my fingers,” she repeated.

Although Shpresa’s husband is now behind bars, the plight of the woman from the town of FusheKruja seems endless, as now she has to fend off a civil lawsuit brought by her brother-in-law over the ownership of the house where she lives with her sons.

“Two days ago I was in a courthouse with them and my mother-in-law told to leave my home, threatening that I will never enjoy her ‘son’s house,” Shpresa recalled of the court session held in June. “If you hear what they say in court, you wonder how people can be like that,” she wondered.

Similarly to Shpresa many women and girls in Albania, not only face the troubling phenomenon of family violence, but also struggle to assert their rights on communal property.

Although Albanian laws guarantee the right to property for women and girls, local experts warn that they are not always implemented and together with the tradition that favors boys in the inheritance of family property, a deep gap has been created between the numbers of women and man who own property in Albania.

According torights activists this gap makes Albanian women dependent economically on their husbands, making it difficult to break of an unhappy or violent

marriage in order to start a new life.

The property gender gap Despite the progress made during the last decades, the United Nations ranks Albania amongthe countries where women face inequality, a pay gap, gender based violence, discrimination and stereotypes in the labor market.

Data obtained by BIRN through the freedom of information law, show that the inequality extends also to property rights.

According to data from the National Cadaster Agency, based on 43.6 % of the data on immovable properties that have been digitized, the ratio among the private property registered is 19.1 per cent in the name of women and 80.9 per cent in the name of man.

“Ownership over immovable properties of the type construction plots, agricultural land, forest and pasture is in the ratio, 18.5 per cent in the name of women and 81.5 per cent in the name of man,” the Cadaster office said in a written response. “Ownership over homes and apartments is in the ratio 18.7 per cent in the name of women and 81.3 per cent in the name of men,” it added.

Lecturer at the Law Faculty of the University of Tirana, Aurela Anastasi told BIRN that the articles of the civil code for inheritance foresee equal rights for men and women in Albania, but in practice there are two key obstacles that restrict a woman usually faces in enjoying equal rights to men over property.

“The first restriction is due to the fact that in many cases the immovable property is registered only in the name of the husband or the head of family,” she said.

Anastasi explains that in these cases, when the property is inherited, the presumed share of the wife is not calculated once the property is divided and the woman fails to enjoy her property, which is divided among the heirs.

“Second, the society’s mentality still asks that the property be inherited by the male family line, and such, in many cases sisters, daughters forfeit their right to in-

heritance and transfer their share to the males in the family,” she added.

Arta Mandro, professor at the Albanian School of Magistrates and author of the study “Women’s Property Rights in Albania,” said also that the gender gap in property registration comes as a result of several factors, when key among them is the poor implementation of the law and the mentality of society.

“It’s a rule of law issue - first the sublegal acts and regulations should be clear, the [cadaster] employees should be trained from a gender perspective,” she said.

Mandro explains that in many cases women do not know their property rights or reject them because of the mentality and traditional norms they grow up with.

“There is a lack of awareness, many are vulnerable, affected by stereotypes, believing that inside the family man do more, boys deserve more, inheritance should fol-

low suit,” Mandro added.

Enkeleda Olldashi, professor in the Law Faculty of the University of Tirana, said that the lack of awareness of women and girls of their property rights has come also as a result of the lack of property rights during the communist regime in Albania.

“In a society where there was no private property, no inheritance, there was no debate if the property would be divided equally among the children with a gender approach,” she said.

According to Olldashi, during the communist regime in Albania, the prevailing mentality was that women should enjoy the right to property in the family that they marry.

“The fact [is] that married girls, when they were separated from the family of origin in terms of marital status, were automatically separated from hereditary rights,” she said. “This is not something than can

August 2019

“In most cases, whoever comes to draft a will wants to leave everything under the son’s name and only in the male line of the family,” she said.

“The concept in Albania is that if a girl is married, she has a spouse and will benefit there, she cannot benefit from her father’s household,” she added.

Ilustration (wordcloud) in BIRN

During a protes for woman rights in Tirana. Photo:Loreta Cuka

easily change, because the thing that changes most slowly in a society is the mentality,” Olldashi added.

Sociologist Zyhdi Dervishi points out that women wo seek to affirm their property rights are often viewed with prejudice by Albanian society.

“Women who aim to be owners look a little bit annoying, cynical, a little bit contentious,” Dervishi said.

“This opinion causes women to withdraw, they are not insistent that any property that has been procured, purchased, created during marriage, should be registered with both names - husband and wife,” he added it.

Girls do not inherit In the mid-1990s, Entela’s family, made of her two parents, sister and two brothers, moved from the remote mountainous Tropoja region to the coastal city of Durres

and in 2000, eventually to Tirana. On the outskirts of the capital they build two houses - one of them two stories high, surrounded by​​two hectares of land.

For nearly 20 years her father worked as a seasonal farm hand in Greece. Her mother was mainly a housewife until the children grew up and did not need constant care. After that she worked odd jobs. Like many Albanian girls, Entela began contribute to the household at a young age.

“I have been earning a living since I was 16,” she said.

Her first job was as asaleswoman for the mobile company ‘Eagle Mobile’ and continued until the age of 19. After completing her ‘bachelor’ degree, Entela worked in various call centers, as a dishwasher and as a sales representative at a local mall. Finally, after completing her ‘master’s’ studies she is doing a paid internship.

“I handed my full salary to my family un-

til 9 months ago,” she said. “I handed it over to mom and I didn’t keep a certain quota,” Entela added.

However, despite the financial contribution made to the family, Entela and her married sister Ermelinda do not expect to inherit from the family estate, though the division of property has not been discussed in the family.

“I believe in my mother’s and father’s perception, it is accepted that there is no inheritance for the girls, but that it belongs to the two boys,” Entela said. “My father would often tell me that ‘daughters marry off to their husbands, while boys are the heirs of property, because they are his offsprings and they will take care of him when he gets old,”she added.

According to sociologist Zyhdi Dervishi, Albanian society tradition is male oriented and property as a rule was inherited in the male line.

“In the vast majority of cases, the girls after marrying did not inherit property,” he said.

Dervishi points out that, according to tradition, the girl received a large dowry, which included dresses and home furnishings - the number of which also determined the economic power of the family and the husband’s family responsibility to ensure the girl’s welfare after marriage. .

“A girl who took such a dowry broke off financial ties with her brothers, with her father’s house,” he said. “There were even cases when a girl got married and they give with her dowry the funeral dress, whichnow might appear cynical but there was some kind of logic in a poor society,”Dervishi concluded.

Entela says she never discussed the issue of inheriting property with her parents, pointing out that her father and mother are authoritative figures in her life.

“He has a scary image and the communication I do not believe has been at the level that I can ask for something, which he has strictly told me does not belong to me,” she said of her father.

“Until recently I accepted the rule thatI was someone’s daughter, and then I would be someone’s wife - a piece of property that would be passed on, not a human being with rights,” she added.

Her sister, Ermelinda, says her father believes in the ‘kanun’ – the traditional code of honors and says the girls do not belong to the property.

“A long time ago I asked my father if I would inhered anything of his household,

19

and dad told me, ‘you will inherit in your husband’s household, you have nothing here because it doesn’t belong to you,’” she recalls. Public notary Elona Saliaj says this kind of mentality is widespread among Albanian families, who regularly exclude married girls from the inheritance.

“In most cases, whoever comes to draft a will wants to leave everything under the son’s name and only in the male line of the family,” she said. “The concept in Albania is that if a girl is married, she has a spouse and will benefit there, she cannot benefit from her father’s household,” she added.

Economically marginalized According to women’s rights organizations the lack of property rights is one of the many issues facing battered women in Albania. “Most women return to the family of origin after the divorce, as they cannot afford to live on their own,” says Soela Kurti of the Elbasan Women’s Forum.

“Women who come from families in difficult economic situations, have a low level of education and are unemployed, as a result suffer the most domestic violence, which also manifests itself in the form of economic violence,” she added.

Entela says her sister’s tumultuous relationship with her husband has made both of themmore aware of the importance of owning property.

“I believe that in her early days, as I was, she may not have had much of an idea of having​​been wronged, but I think from the time she faced problems with her husband… I believe that helped her a lotin understanding the importance of owning a property,”she said. “The lack of property and the lack of family support has kept her in a violent relationship,” Entela added.

According to Soela Kurti, although by law women who divorce get half of their family’s property, this process takes years and requires legal expenses that some women cannot afford.

Shpresa, the woman from the town ofFusheKruja who survived her husband’s crowbar attack, underlines that in addition to financial costs, property lawsuits carry high emotional cost.

“I have been struggling with this for the last two years, over 50 court hearings have taken place,” she tells of the legal battle with her ex-husband’s family over the ownership of her home and land.

Shpresa is currently following three legal cases in parallel. The first is the criminal trial of her ex-husband, a case being tried in the Serious Crimes Court on charges of “attempted murder” and “domestic violence”. Meanwhile, for the last two years she has been constantly renewing restrainingorders against her former brother-in-law and her former father-in-law, who live very close to her.

Although the husband is already expected to serve a long prison sentence for the violence inflicted on her, Shpresa continues to feel threatened by his family members who do not want her and the children to enjoy the home and land.

“You want enjoy this place, we will kill you, go away - they threatened me in the presence of the police, in the presence of the court, in the presence of everyone,” she said. “I risk my life together with the children ... their uncles told the boys that ‘we will beat you worse than her,’” she concluded. * The name has been changed to protect the privacy of the battered woman and her children.

20

August 2019

ANALYSIS

In Kosovo, Bitter Rivals Turn Electoral Allies Policy differences are no obstacle to electoral pacts between parties in Kosovo, where parliament is about to fire the starting gun for yet another early election.

PERPARIM ISUFI | BIRN | PRISTINA

L

awmakers in Kosovo are expected to vote to dissolve parliament on Thursday, starting the countdown to a parliamentary election within 45 days.

But even before the clock starts ticking, political parties are busy seeking running mates to improve their electoral prospects, often, analysts say, ignoring official ideological differences.

Outgoing Prime Minister Ramush Haradinaj, questioned as a suspect by war crimes prosecutors in The Hague in July, struck an electoral pact on Monday between his centre-right Alliance for the Future of Kosovo, AAK, and the centre-left Social Democrat Party, PSD, of Pristina mayor Shpend Ahmeti.

The Democratic League of Kosovo, LDK, is also in talks to form an even more unlikely opposition alliance with the Vetevendosje [Self-Determination] party of Albin Kurti.

Kosovo’s electoral system favours alliances. Yet the co-ruling Democratic Party of Kosovo, PDK, part of four successive governments since Kosovo’s 2008 secession from Serbia, looks like being left out in the cold, raising doubts about its chances of retaining power.

A Haradinaj-Ahmeti tie-up has been in the offing since 12 PSD lawmakers, de-

serters from Vetevendosje in May 2018, backed the government’s budget and a number of other government bills early this year.

Their parties, however, make for strange bedfellows.

“We see that coalitions so far have been established on the basis of electoral calculations rather than on the principles of program affiliation,” said Prishtina political sciences lecturer BekimBaliqi.

“The coalition between AAK and PSD is the most exemplary case of an unnatural coalition,” he told BIRN. “Unfortunately, without democratisation and proper profiling, we cannot expect coalitions to be made based on ideological orientations,” Baliqi added. “Left and Right wings in political parties in Kosovo are only self-inscriptions that do not say much when it comes to their programme content.”

From bitter rivals to election allies Whatever the wisdom of their pact, the AAK-PSD deal will pile pressure on other big political parties to tie down their coalitions, said sociologist and political analyst ArtanMuhaxhiri.

Kosovo’s constitution bestows the right to form the government on the political entity, i.e. party or bloc, with the most votes in an election. Twenty of parliament’s 120 seats are reserved for ethnic minorities.

Kosovo’s Prime Minister Ramush Haradina and Pristina mayor Shpend Ahmeti

“The biggest damage in the process of establishing new Kosovo governments comes with the extreme improvisations that happen at the last minute, when parties suspend almost all criteria of normality and make concessions that later cause functional problems,” Muhaxhiri told BIRN. Time is running out for an LDK-Vetevendosje deal.

Long part of the political establishment in Kosovo, the LDK and its late leader Ibrahim Rugova were behind a decade of passive resistance by Kosovo Albanians to Serbian rule before they were eclipsed by a guerrilla insurgency led by the likes of Haradinaj and PDK leader Kadri Veseli in the late 1990s.

Vetevendosje began as a street movement in the years running up to Kosovo’s declaration of independence, clashing

with police and, since entering parliament, on several occasions releasing tear gas in the chamber as a form of protest.

Kurti, a political prisoner in Serbia in the 1990s, and LDK leader Isa Mustafa sat down for talks last week but reports say both parties insist on filling the post of prime minister.

“We will not wait forever,” Vetevendosje deputy leader Glauk Konjufca told Prishtina-based broadcaster T7 on Monday.

“We will wait for LDK until the end of August,” he said. “People have their hopes vested in Vetevendosje and we cannot enter an electoral campaign without having the candidate for prime minister.”

Muhaxhiri said recent opinion polls showed only narrow differences in support between Vetevendosje, LDK, PDK and AAK. “Merges would create an important ef-

Lawmakers Trigger Yet Another Early Election in Kosovo Reports say a parliamentary election will be called for October 6 following the July resignation of Prime Minister Ramush Haradinaj ERALDIN FAZLIU | BIRN | PRISTINA

L

awmakers in Kosovo passed a motion to dissolve the assembly on Thursday, setting the clock ticking to an early parliamentary election within the next 45 days.

Eighty-nine of parliament’s 120 MPs voted in favour, surpassing the required two-thirds majority. Only 105 were present, with the main ethnic Serb party boycotting. One voted against and two abstained.

Outgoing Prime Minister RamushHaradinaj, a former guerrilla

commander in Kosovo’s 1998-99 war, resigned on July 19 after receiving a summons for questioning by war crimes prosecutors in The Hague.

An election must be held within 45 days of the parliament vote, with Koha Ditore reporting that the vote would be held on October 6, the last available Sunday.

Haradinaj’s government lasted barely two years, having taken office in September 2017. In little more than a decade since Kosovo’s declared independence from Serbia in 2008 no government has lasted its full four-year

Today’s session of Kosovo parliament.

Photo: Adelina Ahmeti/BIRN

mandate. The current chamber had faced heavy criticism over its pace of work.

“As the opposition we faced a coalition that was unprofessional and based on narrow interests,” AvdullahHoti, head of the parliamentary caucus of the opposition Democratic League of Kosovo, LDK, told the assembly. “Only 30 per cent of the legislative agenda was fulfilled.”

Before dissolving the parliament, lawmakers used the few weeks since Haradinaj’s resignation to ratify an agreement on administering more than 100 million euros of European Union funds for Kosovo as a potential candidate for membership.

August 2019

21

Mirlinda Sada. Photo: BIRN

New Hope Offered to Kosovo’s Wartime Rape Victims A new project aims to supply more targeted medical and psychological support to wartime rape survivors in Kosovo – many of whom, over two decades on, have yet to find help or healing.

SERBEZE HAXHIAJ | BIRN | GJAKOVA, DJAKOVICA

I

fect on the election result,” he said.

“So far, coalitions have been made between parties which until the moment of the agreement have been fierce opponents,” Muhaxhiri told BIRN. “The irony lies in the continuation of this practice.”

PDK exhausted and unwanted One party with no obvious partner is the PDK, which emerged from the ranks of the guerrilla Kosovo Liberation Army and was for years led by current Kosovo President HashimThaci.

The other big parties have ruled out allying with the PDK after it was part of four successive governments since 2008, each failing to see out its full four-year mandate and each dogged by allegations of corruption and economic mismanagement.

“Let them keep their red lines,” PDK lawmaker Xhavit Haliti said on Tuesday of the other parties and their refusal to join forces with the PDK. Some analysts say the party is politically exhausted.

“PDK has closed a long cycle in government which has been identified with corruption affairs and many institutional abuses,” Muhaxhiri said.

“Lack of a deep transformation which would include comprehensive changes of party leadership and political mentality mean PDK is no longer considered a trustworthy partner in government.”

Baliqi agreed, telling BIRN: “It would be wise for the PDK itself to not insist on any coalition because co-governance during recent years has exhausted it as a political party and any continuation would completely destroy it.”

“But we cannot exclude any coalition after the elections. It depends on the election results and the interests of the international community.”

t will be a long time before survivors of wartime rape in Kosovo find lasting closure or healing, Mirlinda Sada says.

The head of MedicaGjakova, an NGO that provides health and economic support for at least 2,000 victims of sexual violence in the 1998-9 war in Kosovo in the western city of Gjakova/Djakovica, will soon start a nationwide project that offers more specialist health support.

The project, which will be implemented in cooperation with the Kosovo University Clinical Centre, will offer targeted psychological and medical services to victims of sexual and gender-based violence.

It is being led by Medica Mondiale with financial support from the German government, and will be implemented in Bosnia and Herzegovina, Iraq and Afghanistan as well as in Kosovo.

“The project provides psycho-social aid to survivors of sexual violence during the conflict and we have signed a memorandum with the Ministry of Health to implement it,” Sada told BIRN. “The health facilities involved in the project have now begun to institutionalize stress and trauma sensitive health services for women and girls affected by sexual and gender-based violence,” Sada explained.

She believes the project will contribute to raising international standards when it comes to “improving access to these services in crisis and in post-conflict countries”.

Stigma has prevented victims from speaking out: Although no comprehensive statistics on rape as a tool of war exist, current estimates suggest that it happened on a massive scale around Kosovo in the late-1990s and involved thousands of women.

Most of them have never felt able to speak about what happened to them. Only a few have had any access to professional therapy for treatment of their trauma.

Negative perceptions of such women in Kosovo’s patriarchal society and the overall difficulty in getting medical treatment in a poor country like Kosovo have resulted in

several rape victims committing suicide.

“A number of these victims also died as a consequence of domestic violence perpetrated against victims, which was carried out in the name of honor,” a UN Women report on the plight of sexual violence victims in Kosovo, published in 2016, said.

In 2018, the Kosovo government launched a verification process that allows survivors of sexual violence during the war to obtain the status of victim and claim a monthly pension of 230 euros.

Pilot project to be rolled out nationally: Sada says that initially 16 doctors and medical staff will receive training in treating sensitive cases of stress and trauma. They will then transfer their knowledge and skills to another 100 doctors and nurses.

The project started as a pilot in two western municipalities, Gjakova and Prizren, but will soon include the entire public health system in Kosovo.

Sada said 60 per cent of the staff selected for the program were women. The program will also be accredited, so that doctors who apply for licenses can have this component among their other qualifications. A steering group to monitor the process will also be established.

“The project aims to improve the lives and opportunities of women that experienced gender-based violence and sexual violence during conflict. So we will be focused on doctors who will be their first call when it comes to the need for health care,” Sada said. She believes the participants will be able to gain important knowledge about sexual and gender-based violence, trauma, stress and trauma sensitivity as well as about preventing “burn-out” of medics within the country’s overworked health institutions.

The General Director of the University Clinical Centre, BasriSejdiu, told BIRN that the project will strengthen the professional skills of medical staff in the public sector and enable wartime survivors of sexual violence and others to receive better services.

“We aim to include our staff as much as

we can. This is another way of offering victims proper medical support. This kind of service is necessary for victims in all categories,” Sejdiu said.

Sada said the 1998-99 war had affected the children of those who suffer post-traumatic stress as well. “Trauma has been transmitted to the children because sometimes they were the only ones with them [the women] to absorb it. We have started to work with couples and we should work much more with young people,” she added.

She said such programs are already helping victims to overcome their traumas.

“We see that they are changing and are being empowered every day. There was a time when they couldn’t even talk. Now they have a voice,” she said.

Verification process is not running smoothly: The new verification process that allows victims to claim a pension does not provide any further benefits and does not confer the status of victim on those who have died as a result of wart-time rape or committed suicide.

Sada says also that the verification process is going too slowly, mainly because members of the government’s Commission to Recognize and Verify Survivors of Sexual Violence During the War do not have this task as their primary job. “This commission needs also a supervisory body. This is among the defects of the law; there is no second level. To make any complaints, the victims must address the courts,” she said.

She also noted that the number of applicants for verification, which has reached more than 1,000, has dropped steadily since the process first started.

Access to health, employment, education and skilling services is difficult for most sexual violence survivors in Kosovo, particularly for those in areas not serviced by organizations like MedicaGjakova, which provides health services and small-scale income generation activities.

“While their needs are not uniform, we are working to facilitate the social and economic reintegration of survivors. The dominant narrative for the time being is still relentlessly grim. But we are letting survivors know that they are not alone,” Sada concluded.

22

August 2019

FEATURE

Balkan Nationals Seek Holiday Bargains in Stricken Turkey The number of Balkan tourists in Turkey has risen sharply as the economic crisis in the country makes it a cheaper destination than its rivals.

HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN | SARAJEVO

T

ourism has experienced a record year in Turkey, officials say, with numbers up by 13 per cent on the first six months of 2019 alone. “By the end of this year, we expect a 15-per-cent increase, and it seems that we will have around 51 to 52 million foreign visitors,” Tourism Minister Mehmet NuriErsoy said on August 4.

Following numerous domestic and foreign political crises, and a major economic crisis, tourism revenue has become all the more significant for the troubled country.

The Turkish lira has lost more than 90 per cent of its value against the euro since 2016, making the country cheaper than ever for visitors.

The number of tourists from the Balkans has increased dramatically.

For much the same economic reasons, the Balkans seems to have lost a large number of Turkish tourists, agencies say, although data are conflicting.

“Turkey has become much cheaper as a destination for Balkan tourists while for Turks, going abroad has become a luxury,” AhmetErdiOzturk, from Birmingham University’s political science department in England, told BIRN. “Going abroad is not an option for many Turks now because of deepening political and economic crises,” he observed.

As a frequent traveller in the Balkans, Ozturk says the profile of Turkish people who visit the Balkans has also changed, with many Turks deciding to go and live there permanently in search of a new start in life.

Balkan tourists drawn by rock-bottom prices: According to the Turkish Association of Travel Agencies, TURSAB, the number of Balkan tourists in Turkey rose to 4.6 million in 2018, a sharp rise on the 3.1 million in 2016.

A record number of Balkan tourists is ex-

pected this year, too. Nearly 1.8 million Balkan tourists visited Turkey in the first five months of the year, which is nearly a 45-percent increase from 2016.

“This year, we expect an at least 10-to-15per-cent increase in the number of Balkan tourists,” a TURSAB official told BIRN. According to TURSAB, more than half the Balkan tourists who visited Turkey in 2018 came from Bulgaria – which is also home to a large ethnic Turkish community.

Greece and Romania came next, with 686,000 and 641,000 visitors each. Some 225,000 tourists came from Serbia, 209,000 from North Macedonia, 139,000 from Kosovo, 125,000 from Albania, 120,000 from Bosnia, 40,000 from Slovenia and 24,000 from Montenegro.

The increase per country from 2016 varies from 17 per cent to over 100 per cent. The highest recorded rise was in the number of Slovenian tourists – 122 per cent, but Serbian tourist numbers also rose by 105 per cent, Bosnian tourists by 82 per cent and Romanian tourists by 79 per cent.

“Balkan people choose Turkey for three main reasons,” Ozturk explained.

“First, its high level of political and economic engagement in the region – plus its [very popular] soap operas – have all spread its ‘soft power’ among Balkan people, who now want to come to see Turkey’s historical and natural sites.

“Second, Turkish people and cuisine are very familiar to the Balkans. Third, Turkey is much cheaper now, so naturally people want to use these low prices to their advantage,” Ozturk said.

ZinaHajdarbasic, a 27-year-old teacher from Sarajevo in Bosnia, who spent her summer holiday in Antalya, told BIRN she had no regrets. “I chose Turkey because they have the best service for what you pay,” she said. “It is definitely worth it compared to Croatia, for example, where everything is expensive and the service isn’t as half as good.”

“Turkey has everything to offer. I love the place,” said YavorSiderov, a 48-year-old Bulgarian academic from Sofia who has visited Turkey numerous times.

Agencies say Turkish tourists in Balkans are dropping: Meanwhile, figures are heading in the opposite direction when it comes to Turks holidaying in the Balkans, travel agencies say.

“Until two or three years ago, we handled four or five big tours from Turkey in a month.

Now we even do not have one or two,” Omer Sert, owner of BosnaSebil Tourism Agency and representative of one of Turkey’s leading business NGOs, the Independent Industrialists and Businessmen’s Association, MUSIAD, told BIRN in Sarajevo.

Sert says going abroad on holiday is a luxury now for most Turks. “The economic situation in Turkey has caused this situation,” he said. “We have had to find new solutions to survive, since the number of Turkish tourists has decreased.”

NazlicanYilmaz, 24, a graduate student from Istanbul, visited the Balkans in 2018 and 2019 – but only because other destinations had become even pricier.

“I was planning to go to Spain or Italy, but because of the economic crisis and the decrease in the Turkish Lira I had to visit Bosnia and Slovenia instead,” she told BIRN. She does not think that she will be able to visit any other countries in Europe in future, even in the Balkans.

“The Lira decreases day by day, goods and services are becoming more and more expensive, and flight tickets are outrageously expensive, since everything is priced in foreign currencies,” she concluded.

Meanwhile, Sert has started to organise tours to Turkey for Balkan tourists, since demand for them has risen now Turkey has become cheaper.

“I also target the Turkish communities who live outside Turkey [in Western Europe] since

they share the same interests as their countrymen … and they have the same salaries as Europeans,” he said.

“I organise tours in the Balkans for them, and demand is increasing. This is how I’ve survived these turbulent times, in which many of my colleagues have had to close their agencies.”

However, the first-hand observations in the field of tourism agencies does not match the official data of Balkan countries’ statistics agencies about Turkish tourist numbers.

Bosnia says 85,000 Turkish tourists visited the country in 2018, which is more than the 83,000 who came in 2016.

In North Macedonia, another popular destination for Turks, the number of Turkish tourists also rose, from 105,000 in 2016 to 111,000 in 2018.

The number of Turkish citizens who visited Bulgaria has also increased, from 1.3 million in 2016 to 1.5 million in 2018.

In Kosovo, the number of Turkish tourists increased to nearly 15,000 in 2018 from 12,000 in 2016.

The only decrease was registered in Serbia, where the number of Turkish visitors in first seven months of 2019 fell to 34,000, from 48,000 in the same period of 2016.

Many Turks seek a new life in the Balkans: Omer Sert suspects the official numbers may be far from accurate. “The official data cannot be true. We are in this business, we follow the situation and we are in contact with other agencies, hotels and restaurants. We all agree that the numbers [of Turkish tourists] fell significantly,” he said.

“The reasons for these [rising] numbers may be an increasing number of Turkish residents in the Balkans, and also Turkish people who live in Europe and have Turkish passports. But I remain very sceptical about these numbers,” he said.

Ozturk, from Birmingham University,

August 2019

23

Tourism Opens Business Opportunities for Kosovars in Albania The increase in the number of holidaymakers from Kosovo in the coastal resort town of Shengjin has been matched by the surge in the number of seasonal businesses operated by Kosovar citizens.

ERVIS HILA | BIRN | SHENGJIN

N

Beach in Turkey. Photo: Flickr/Helen Simonsson

thinks the official data may be true, but do not tell the whole story. “The official numbers not only show Turks who visit countries for tourism purposes,” he said.

“The large Turkish community who live in exile use the Balkans as a hub, and the number of Turks who want to start a new life in the region is also increasing,” Ozturk added.

According to the Turkish statistics agency, nearly half a million Turks left the country in 2016 and 2017, and the number in 2018 and 2019 is likely to set a new record, expert agree.

Mainly young, urban Turks are leaving because of the economic crisis, prolonged political turbulence and the desire for a better life.

“The number of Turks leaving the country is increasing and many of them find shelter in the Balkans,” Ozturk said.

“The [Balkan] region is a relatively new market for Turks since Turks have put down take roots in Europe for decades. They are coming to the region to start businesses and get away from their domestic problems,” he added. Figures are patchy about the precise number of Turkish nationals living now in the Balkans, but statistics released by the Turkish foreign ministry in early February show that more than 110,000 Turks are registered with foreign missions in the region.

A 44 years-old journalist GurKutGursoy is one of them. “I came to Belgrade in 2016 to work for an international news agency. I now work as a freelance journalist and working on launching a news page for sports in local language,” Gursoy said.

He says the number of fellow Turks living and working in Belgrade is growing. “Turks from all political and ethnic backgrounds live now in Belgrade. There are many Turkish coffee places, restaurants and shops owned by Turks in Belgrade,” he said.

“Turkish students are also attending Serbian universities and workers from Turkish state and private institutions are an important part of a growing Turkish community in Belgrade,” Gursoy concluded.

oriman Hasani from Ferizaj has operated a business in Shengjin for almost a decade. He set up a fastfood restaurant in the center of the beach of the seaside resort town and operates it only during the tourist season.

However, Hasan is not the only Kosovar who has opened a business in the tourist town. Along the Shengjin coastline there are about 250 different businesses that are set up by Kosovar citizens and operate only during the three months of the tourist season. They are easily identifiable by the names, services, products they offer and the clientele that frequents them.

“Since Shengjin is a seaside town near Kosovo, I liked it as a place and decided to open a small business here,” said NorimanHasani, who notes that beginnings were difficult but once settled in he felt good in Shengjin. .

“At first we were prejudiced because we were newcomers, but we soon got used to the place,” he added.

Hasani said that his business has seen a decline in revenue over the past five years, but he remains satisfied, adding that local and central government in Albania should invest more in improving utility services.

“To be honest the income has fallen over the last 5 years and that means we have less work, but we are still pleased, as the three months of work here in Shengjin remains our livelihood,” he said.

“Taxes are not very high but there should be more services, there must be improved services to attract tourists, because to be honest we have a problem with waste management and poor infrastructure,” Hasani added.

The tourism industry occupies an important place in the Albanian economy and is a major and important resource for the country’s development.

According to the National Institute of Statistics, INSTAT, in 2018 5.9 million visitors visited Albania, of which 2.78 million were tourists who came to spend their holidays. Foreign nationals, referring to 2018 data, spent an average of 4.3 nights in Albania, spending an average of 52 euros per day.

About 2 million Kosovar citizens visited Albania during 2018, accounting for 35% of the total number of visitors in the country. About 92% of Kosovar citizens have come to Albania on vacation, spending an average of 3.8 days in a hotel and average daily spending per person estimated at 43 euros.

Given that Shengjin is mostly frequented by Kosovar citizens, businesses set up by small entrepreneurs from Kosovo in the service industry have also been growing over the last decade.

Businesses run by Kosovar citizens are also identified by the municipality

Noriman Hasani in Shengjin | Photo : Elvis Hila/BIRN

Selim Nevoja in Shengjin | Photo : Elvis Hila/BIRN

of Lezha. The Director of Local Revenue in the municipality, ArbenNdoj said that there are about 250 such businesses in Shengjin out of 2900 that are registered in the territory of theLezha municipality.

“In Shengjin we have 250 businesses that are administered by Kosovar citizens. They operate only during the tourist season and include patisseries, traditional Kosovar restaurants, bakeries, but there are also street vendors selling on the promenade, ”Ndoj said.

“It should be emphasized that these businesses operate in accordance with all rules and are regular taxpayers in the municipality of Lezha,” Ndoj added.

According to him, many Kosovar citizens have bought apartments in Shengjin and most of them rent out to vacationers during the summer.

Shengjinis considered as the city of Kosovars during the summer season, as they are now not only holidaymakers in this tourist town but have also relocated their businesses.

SelimNejova from Prizren, who for the last nine years has owned a burek bakery in Shengjin, said that the majority of clients are from Kosovo.

“I have been renting a store here in

Shengjin for 9 years and have set up a burek bakery, which is active only for three months during the summer,” said Nevoja, adding that his baking is done Kosovo-style and over 70 per cent of customers are Kosovar citizens.

“They easily identify us from the names we put on businesses,” he explained. “With this activity I make a living to support my family and I am very pleased as people are very welcoming,” Nejova explained.

A concern for Kosovar and local entrepreneurs in Shengjin remains the very short tourist season.

PjerinMulloja from FusheKosovacalled on the authorities to do more in order to breathe new life in the tourist season as this will mean more income for them and the entire private sector.

“I have been here 10 years, but what is worrying is that the tourist season is quite short,” he said, adding that local and central government should make efforts to extend the tourist season from May1st until October.

“This would be a great help to us and the entire private sector here in Shengjin, as it means more revenue,” Mulloja added, noting that they currently only work 60 days a year.

24

August 2019

Opinion

At a time when the EU desperately needs to be able to act effectively, it seems simply to be engaging in more political jockeying.

The European Parliament’s misguided ambitions ANA PALACIO | BIRN | MADRID

I

n moments of political transition, initial signals make all the difference, because they set the tone for the process that follows.

As new leaders take over the European Union’s core institutions, the first signs are not promising — and in particular those coming from the European Parliament.

The EU is undergoing this succession process while besieged by well-known internal and external challenges: demographic, social, and economic pressures abound, while Europe is more a geopolitical chessboard upon which global powers are playing than a player in its own right.

And yet, at a time when the EU desperately needs to be able to act effectively, and is in great need of a realistic but forward-thinking vision, it seems simply to be engaging in more political jockeying.

Here, the European Parliament has been ground zero.

That is the message of the confirmation process for the new European Commission president — a process that began in early July, when the European Council nominated Ursula von der Leyen for the post.

Von der Leyen was a compromise candidate between the EU’s member states, acceptable to both the most powerful countries and the traditional spoilers.

She possesses many strengths, not least her deep understanding of European approaches to defense and security, a topic that will be at the forefront of the next EU mandate. She has also proven her ability to navigate tricky political waters.

But for the European Parliament, von der Leyen’s nomination was unwelcome, because her name was not on the shortlist of candidates that it had pre-announced.

According to the European Parliament’s so-called Spitzenkandidaten system, the European Council should nominate the “lead candidate” from the political group winning the most seats in the European elections.

This process was drawn up by Brussels insiders prior to the 2014 elections as a way of carving out more influence for the European Parliament than EU treaties stipulate.

When the Council disregarded the (non-binding) system, members of the Parliament — which must approve the Commission president by an absolute majority — expressed their outrage.

The Parliament threatened to derail the nomination, and von der Leyen’s candida-

Ursula von der Leyen, President-elect of the European Commission

cy was taken hostage by a system that no longer corresponds to reality.

Making deals When the Spitzenkandidaten system and the European Parliament’s confirmation powers were developed, the Parliament was dominated by two political groupings: the European People’s Party, and the Socialists and Democrats.

Today, those two groups combined do not have a majority. Instead, five groups each hold at least 10 per cent of the seats, and no single group holds more than 24 per cent.

In the week leading up to the parliamentary vote, the political groups extracted concessions.

For the liberals, who had resisted her candidacy, von der Leyen promised to make their Spitzenkandidat, MargretheVestager, a vice president of the new Commission, alongside the current vice president (and another Spitzenkandidat), FransTimmermans.

For the similarly resistant Socialists, von der Leyen vowed to introduce legislation to establish a fair minimum wage in all EU countries.

Yet even with these compromises, von der Leyen still had to make deals with Italy’s Eurosceptic Five Star Movement and the United Kingdom’s Brexiteers.

More broadly, von der Leyen pledged to support initiatives that would enhance the

European Parliament’s power, including the Spitzenkandidaten system.

More important, she promised to aid MEPs’ efforts to secure the right — now reserved by treaty for the Commission — to initiate legislation. This right is a cornerstone of the EU’s current institutional balance of power.

With that, von der Leyen secured a paper-thin majority.

Perhaps fittingly, her first address was almost entirely motherhood and apple pie — filled with insipid personal references and canned lines about Europe. It indicated no awareness of the likely consequences of her concessions: that they will make the EU even less effective.

Europe needs leaders Yet the European Parliament is unfazed.

Despite being fragmented, it shows unity in continuing to reach for more authority — and this at a time of clear intergovernmentalism, with national capitals dictating EU decision-making.

It has become abundantly clear in recent years that even ostensibly appealing initiatives — such as banking and energy unions — get nowhere without buy-in from member states.

The European Parliament has obtained its current powers by elbowing its way into relevance and into the treaties.

It has been remarkably successful in doing so, going from a parliamentary assembly that served as little more than window

dressing to a full-fledged influencer and co-legislator.

But now that it has arrived, the Parliament must move beyond this phase of expansion and begin to show real leadership.

The European Parliament is today a mature institution. It should show that maturity not by flexing its muscles and fighting for more territory, but by providing the EU with much-needed vision and direction.

Giving the European Parliament more authority, at the expense of the Council and particularly the Commission, will only weaken further the EU’s capacity to develop and implement policy, while shifting the fragile and fundamental institutional balance of power. This will fuel Europe’s all-too-frequent blame game, with national governments decrying faulty EU-level policies, and EU bodies criticising weak country-level implementation.

The resulting gap between expectations and performance will lend additional support to claims that the EU is an inefficient and bloated enterprise.

The European Parliament is today a mature institution. It should show that maturity not by flexing its muscles and fighting for more territory, but by providing the EU with much-needed vision and direction.

Europe needs leaders. The European Parliament can be such a leader, but good leadership requires modesty, sacrifice, and, above all, a willingness to put Europe’s interests ahead of one’s own.

August 2019

Analysis

25

Human rights activists need to up their game — but be under no illusion that they alone can defend liberal values.

Illiberal Populism: A wake-up call for human rights JAMES A. GOLDSTON | BIRN | NEW YORK

T

he world is going to pot and the human rights movement is largely to blame. That bizarre critique, popular with dictators and criminals, has taken hold even among some rights supporters who are stunned by the assault on liberal values that defines our age.

Having proven unable to halt the negative tide, human-rights advocacy, we are told, is in “crisis”, “has failed”, and is in its “end times”.

US Secretary of State Mike Pompeo recently established a panel that will supposedly provide “fresh thinking about human rights discourse” but will most likely undermine gender equality and reproductive freedoms.

Clearly, rights activists must up their game. But they should be under no illusion that the human rights movement alone can save the planet.

Many criticisms have been leveled at human rights discourse, but three stand out. Perhaps the most common is that rights advocates have done too little to address economic inequality.

Indeed, over the past four decades, the international human rights movement has grown hand in hand with obscene disparities of wealth.

A second concern is over-legalisation.

Norms and standards go only so far if they are not implemented in real life.

A favorable court judgment that prompts celebration among activists is often just the beginning of a long enforcement struggle. And a preoccupation with legal claims has blinded the movement to the underlying moral values that move many to action.

Finally, critics argue, the result of excessive reliance on law has been to overlook people.

On this view, rights defenders have spent so much time refining arguments for courts and legislatures that they have failed to consult adequately, let alone cooperate meaningfully, with the victims, survivors, family members and others on whose behalf they purport to advocate.

Hungarian Prime Minister Viktor Orban has urged his fellow citizens to ‘reject the fake civil-society activists who want to tell us how to live and with whom, how to speak, and how to raise our children’.

These strategic failures have allowed

Hungarian Prime Minister Viktor Orban

authoritarian leaders to paint rights advocates as an enemy elite.

Yet the criticisms contain much truth, and they lead to clear prescriptions.

We must pay more attention to economic suffering. We must relearn how to speak less like lawyers and more like people.

And we must work more collaboratively with like-minded groups that don’t identify themselves as rights defenders, but whose contributions — whether through science, technology, economics, or the arts — can foster rights awareness.

Realistic expectations Thankfully, some rights organisations are listening.

Amnesty International now aims to increase its membership to 25 million, with a focus on youth, while Human Rights Watch intends to collaborate more closely with activists in the global South.

These suggested reforms will no doubt help. But they will not be sufficient by themselves to reverse the populist onslaught.

We in the human rights movement must be realistic about our distinctive but limited role in propelling change on the scale needed to confront the current au-

thoritarian threat.

Rights advocates have achieved a lot and we will do more. But rolling back reactionary politics worldwide requires not just rights activism but also deeper engagement in political debate and elections.

That’s a task not just for the rights movement, but for everyone.

Although the impact of rights advocacy can’t be measured in monetary terms, the differences between the amounts spent on it and on political campaigning are revealing.

Although annual philanthropic funding for “human rights and social justice” has increased worldwide in recent years, it remains under $3 billion.

That is less than half the cost of India’s 2019 parliamentary election, and 50 per cent of the amount spent by candidates in the 2016 presidential and congressional races in the United States.

Human rights groups must acknowledge their own responsibility for fueling excessive expectations of what advocacy can achieve — whether out of a need to fundraise, an undue sense of moral purity or a related desire to rise above the dirty game of politics.

And yet, even amid the prevailing gloom, political organising and elections are leading to positive change.

Armenia, Ethiopia, Gambia and Malaysia have all experienced progressive electoral transitions in the past three years, while populists suffered setbacks in the 2018 US midterm elections and in Indonesia.

These outcomes turned on issues such as corruption, climate change, poverty, #MeToo and others that both relate to and extend well beyond human rights.

And although rights organisations contributed to these victories, so did political parties, labour unions, women’s coalitions, environmentalists and professional associations.

As these gains suggest, the battle against illiberal populism will ultimately be won in the arenas of politics and power — in voting booths, legislative offices, the media and the streets. Rights arguments will sometimes be critical, but not everywhere, and not always.

So by all means, let’s celebrate the many achievements of human rights advocacy and resolve to do better. But don’t saddle the rights movement with the entire burden of transforming the world.

26

August 2019

ANALYSIS

‘Extortion’ Scandal May Determine North Macedonia Govt’s Fate The authorities in Skopje must either get a grip on the rapidly unfolding ‘Extortion’ affair – or see their reputation for tackling corruption completely shredded.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

F

rom a controversy surrounding a flamboyant former entertainer-turned-businessman, BojanJovanovski, North Macedonia’s “Extortion” scandal has quickly grown into a major headache for Zoran Zaev’s Social Democrat-led government in Skopje.

The government that replaced the authoritarian regime of Nikola Gruevski on a promise to deal firmly with corruption and restore rule of law now faces the challenge of proving that it takes these promises seriously – and of countering claims that it either masterminded or was involved in an illegal extortion scheme.

The three releases of incriminating recordings by an Italian right-wing newspaper La Verita, from last Thursday onwards, have escalated matters, further tarnished the credibility of the crime-fighting Special Prosecution, SJO, and endangered the government’s own standing.

The country’s European allies are already concerned. “The fight against high-level corruption must continue uninterrupted.

Concerning the latest revelations, it is important to establish legal accountability for all crimes,” the outgoing European Enlargement Commissioner, Johannes Hahn, warned on Sunday.

On Saturday, prompted by the latest revelations, Zaev promised an uncompromising fight against possible wrongdoers in his own ranks, and urged the judiciary to speed up their investigation.

“It has been tough and traumatic everywhere in the world where governments resolutely and sincerely created conditions to allow the opening of investigations against anyone, wherever there was even the slightest suspicion [of crime],” he said.

“It won’t be easy in our case either. It will be hard and there will be traumas, but that is the only way we will become a country with a rule of law, as we all want it to be,” Zaev’s press release added.

But many think the government has handled the affair very poorly, by trying control the damage instead of trying to get to the bottom of things. The regular Prosecution for Organized Crime, which is investigating the case, is also accused of acting lethargically.

“This will be the moment of truth for this government, which came to power on a promise to restore the rule of law,” political analyst BorjanGjuzelov told BIRN. “If their actions convince the public that they are not hiding or protecting possible wrongdoers that may come from their own ranks, they will have a chance to at least somewhat redeem themselves,” he said.

“But, unfortunately, I have the impression that so far they have opted to deal with damage control, in the hope that things won’t get out of hand,” Gjuzelov added.

The affair comes at an unfortunate time for the government, after it failed to deliver true reforms in the judiciary, Gjuzelov said.

“Reforms have stalled and are stuck at strategies and drafts, and all the people [in the judiciary] are the same,” Gjuzelov explained.

He said that as a result of the government’s policy failure, it would now be hard to expect the system to do its job properly, or the vast majority of people to believe it.

“Right now there is a lot of ‘noise’. No matter what turns out to be the truth, if Zaev or anyone from his party is involved or not, due to the general failure of the judicial reform, the mistrust in judiciary and scarcity of any official information, people are prone to making up their own minds, believing in their own versions of what has happened,” Gjuzelov said.

Recordings escalate matters quickly The “Extortion” affair had begun to erupt long before La Verita published its first video la st , thou gh the published recordings certainly escalated things.

The affair had started to bubble up earlier this summer, after a series of journalistic articles raised suspicions that that ruling party officials participated in an extortion scheme that was made operational by the now detained former celebrity performer-turned-businessman, Jovanovski.

On July 15, the regular Prosecution for Organised Crime and Corruption opened an investigation against Jovanovski, putting Jovanovski and his suspected accomplice, Zoran Milevski, alias Zoki Kiceec, under arrest. It also seized Special prosecutor Katica Janeva’s phone to check suspicions that she had connections with them.

Jovanovski and Milevski are suspected

of extorting money from a third person, the businessman Orce Kamcev, who is himself a suspect in another case run by the Special Prosecution, codenamed “Empire”.

It is alleged that they took cash from Kamcev in exchange for a promise to help him avoid a jail sentence, or get a lighter sentence, by using their alleged influence with the Special Prosecution –formed in 2015 to probe allegations of high-level crime.

Matters began to boil over when La Verita last Thursday started to publish sensational recordings on YouTube.

The first video showed the counting of banknotes, which were then placed in what appears to be a Louis Vuitton bag. Later, it showed the two suspects leaving what is reportedly Kamcev’s home with what appears to be the same bag.

The second batch of recordings, uploaded on Friday, contained eight audio recordings of what appears to be conversations between Kamcev, Jovanovski and Milevski.

It was then that La Verita claimed that, in one of these tapes, Janeva’s own voice could be heard.

The third batch of recordings, uploaded on Sunday, mainly focus on what appear to be conversations between Kamcev and Jovanovski, seemingly agreeing details about Kamcev’s release from house detention, the return of his passport and the closure of the Special Prosecution case, codenamed “Empire”, in which he is involved.

In one of these conversations, what is assumed to be Jovanovski’s voice mentions his acquaintance with Prime Minister Zaev to Kamcev – alleging that he won’t make any problems.

In her reaction, Janeva has confirmed that it was indeed her voice on the tapes but has insisted that her actions were legal, as at that time she was negotiating with Kamcev to become a witness in another case.

Zaev, meanwhile, has categorically denied any involvement in the affair, insisting

that Jovanovski misused his name to impress his interlocutor.

Multi-layered affair with political overtones At a first glance, the affair mainly revolves Jovanovski, aka, Boki 13, and does not seem to implicate the government.

But the former performer and talk show host is not just anybody in the country. Since the new government took power, Boki 13 has reinvented himself as a businessman, and as an outspoken supporter of the new government.

At the grand opening of his new private TV station, 1TV, many government ministers and people from the new political establishment could be spotted.

He has also opened a humanitarian organization, the International Alliance, through which he gained access to the offices of many prominent office holders, including Zaev’s office.

Over the past two years, he has frequently published photos on social networks of his casual and formal meetings with prominent politicians – and he once said he was proud to call Janeva his friend.

It has created an impression that he is close to government circles, and his photos, which are now swarming all over the internet, are causing major damage to the government’s image.

Political analyst BorjanGjuzelov calls the scandal a multi-layered affair, which, although seemingly centred on Jovanovski’s dealings, is also being used for political purposes, to undermine or even topple the government.

At the moment, many details of the affair are still not known, Gjuzelov said.

“However, the government is failing to wash away the public impression that he [Jovanovski] was close to them. This creates an impression that there must be a political background to his wrongdoings,” he observed.

The political aspect to the affair has been

August 2019

27

North Macedonia’s chief special prosecutor Katica Janeva. Photo: Robert Atanasovski

North Macedonia Arrests Outgoing Chief Special Prosecutor illustrated in the writings of both La Verita and the author of the videos, Laris Gaiser, who does not conceal his animosity to the new pro-EU government and to the Special Prosecution.

After the first video was published, Gaiser wrote on Facebook that his story was “proving how European Union, after supporting a regime change in Macedonia in order to limit its sovereignty, has championed the establishment of a Special Prosecutor’s office that from the beginning has not only illegally interfered in politics but is also racketeering people”.

He further alleged that this “mafia system” worked under the direct control of top politicians in North Macedonia – which he claimed had been installed by the “EU and [liberal billionaire and right-wing hate figure George] Soros”.

He went on to accuse former EU foreign policy chief Federica Mogherini and outgoing commission president Jean Claude Junker of “humiliating a whole nation [Macedonian]” and of “supporting everything but the normal rule of law”.

The newspaper is seen as close to Italy’s far-right Interior and Deputy Prime Minister, MatteoSalvini, who is a bitter foe of Mogherini’s on the Italian political scene.

While the Italian newspaper’s political agenda is plain to see, Gjuzelov said: “Whatever the possible background and the source which published these videos, the government [in Skopje] should not be focused on that aspect but should work on allowing a proper investigation into the case”.

Lethargic prosecution starts to wake up Since it opened the investigation, the regular Prosecution for Organized Crime has faced criticism from legal experts for not doing enough to speed up the inquiry.

The escalation of the affair with the publication of the recordings has evidently caught the prosecution off guard; most of

the prosecutors, including the chief prosecutor for Organized Crime, VilmaRuskoska, have been on their summer recess.

Lawyer SuzanaJoshevska-Anastasovska told BIRN on Saturday that Ruskoska had been far too relaxed about the entire affair.

She said Janeva should have had her passport taken away by now as a precautionary measure, for a start.

“While they are taking their vacations, the prosecution has allowed itself to be overtaken by a foreign portal with suspicious political motivations, which is now contaminating the case and the evidence,” Joshevska-Anastasovska said.

“What kind of case theory will the prosecution offer now, when evidence has been published, because everyone can now tweak their statements about what they were doing, what they were thinking and what their intent was?” she complained.

“Statements [from the suspects or witnesses] are being taken without them knowing what the case holds for them!” she added.

Stung by the criticism, over the weekend, the prosecution announced that Janeva and the special prosecutor handling the “Empire” case, LileStefanova, who was also mentioned in the audio recordings, would be summoned to give statements this week.

Meanwhile, the gravity of the scandal seems to have awoken some within the ruling political alliance as well.

On Saturday, Deputy Foreign Minister Andrej Zernovski compared the escalation of the affair to a musical crescendo.

“We will either deal with the situation by uncovering all who are involved, or we will leave [power]”, Zernovski, from a junior coalition party, the Liberal Democratic Party, wrote in a column for Plus Info news portal.

With the next regular elections not so distant, expected in the second part of next year, time may be running out for the government to get its own version of the story across – and salvage its damaged reputation.

The arrest of Katica Janeva comes after she was grilled by prosecutors for four hours on Tuesday over her alleged involvement in the so-called ‘Extortion’ scandal.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

P

olice in North Macedonia arrested outgoing chief special prosecutor KaticaJaneva on Wednesday, the latest twist in a scandal rocking the government and undermining the credibility of the country’s anti-corruption drive.

Janeva was arrested at her home on the request of the regular prosecutor’s office for organised crime, which is investigating the so-called ‘Extortion’ scandal that erupted in July.

Chief Public Prosecutor LjubomirJoveski told a press conference that Janeva, who was questioned for four hours on Tuesday, was arrested on suspicion of “abuse of office” and that prosecutors had gathered “irrefutable evidence” against her.

Janeva has denied any wrongdoing and declared on Tuesday she felt “no guilt whatsoever”.

The scandal erupted in July when businessman BojanJovanovski and alleged accomplice ZoranMilevski were arrested on suspicion of extorting money from another businessman, OrceKamcev.

It is alleged that they took cash from Kamcev in exchange for a promise to help him avoid jail or receive a lighter sentence in another case by using their alleged influence with Janeva’s office, the Special Prosecution, or SJO. Prosecutors at the time seized Janeva’s phones.

Janeva resigned in July, citing a po-

litical dispute over legislation to resolve the status of the SJO, created in 2015 to investigate high-level crime during a crisis involving the previous government.

On August 8, Italian newspaper La Verita began publishing recorded conversations allegedly between Kamcev and Jovanovski in which Janeva’s voice could also be heard.

Janeva confirmed it was her voice but said she was negotiating with Kamcev over another unnamed case and that her actions were legitimate.

Addressing the same press conference on Wednesday, the head of the Prosecution for Organised Crime, Vilma Ruskoska, said the ‘Extortion’ investigation had been expanded only to include Janeva as a new suspect.

“We have submitted a request to the court for granting detention,” Ruskoska said, denying reports that the homes of a number of politicians had been raided.

Joveski said the investigation so far had produced no evidence that any of the 1.5 million euros Kamcev allegedly gave to Jovanovski and Milevski had ended up in the pockets of local or foreign politicians.

Janeva was due to appear before a judge who would decide on a possible 30-day detention.

Ruskoska said police had seized Janeva’s computer but denied media reports that they had searched the premises of the SJO.

28

August 2019

FEATURE

On the Belgrade -Kosovo Bus, Ethnic Tensions Take a Backseat

Relations between Serbia and Kosovo may be dire, but in the bus that shuttles between the two estranged lands is a space that belies stereotypes of ethnic hatred and separation.

DANIEL PETRICK | BIRN |

“I

benigatibiletat!” the bus driver calls out in Albanian as the bus exits Belgrade. “Spremitekartice!” he repeats, this time in Serbian. Take out your tickets, the bus is leaving for Kosovo.

Every day, two buses set out in each direction to and from Belgrade and Dragash, the southernmost town in Kosovo.

Although they are neighbors, travel between Serbia and Kosovo can be difficult.

Many fear driving with Serbian license plates in Kosovo, and most Kosovar license plates are not authorized for use in Serbia. Stopping in Pristina, Gracanica, and Prizren along the way, the bus is one of few links connecting Belgrade and Pristina; it also connects the Albanian, Serbian, Turkish, Bosnian and Gorani communities within Kosovo. “I benigatileternjoftimet!” the bus driver calls out as the bus approaches the border. “Spremiteličnekartice!” he repeats in Serbian – get your ID cards ready! As the travelers comply with the command and pull out their identification cards and passports, an elderly woman folds up her copy of KohaDitore, Kosovo’s largest Albanian-language newspaper, and pulls out her Serbian-issued ID card. An old Albanian-speaking man fumbles with his wallet and accidentally pulls out his Bus Plus card, Belgrade’s public transportation pass, before finding his Kosovo-issued ID – suggesting he spends more time on Belgrade’s local buses than in Kosovo. As the driver collects the IDs, he passes a woman with a persistent cough and asks in Albanian: “A je mire?” – Are you OK? After seeing her name, he later returns her ID to her saying respectfully in Serbian: “Izvolitegospodo,” – Here you are, ma’am.

Cross-border relations between Kosovo and Serbia have worsened drastically in the last few months. From trading insults between Serbia’s Foreign Minister and Kosovo’s Ambassador to the US in

the halls of the UN, to Serbia’s continued blockade of Kosovo’s participation in international organizations and the 100-percent tariff that Kosovo has imposed on all Serbian produce in response, tensions are high.

With the halt also to the EU-led dialogue between Belgrade and Pristina and continued talk of a “border correction”, or land swap – which some fear could worsen tensions in and between both countries – there seems little prospect that relations will normalize any time soon.

But at the individual level, things continue as before. Most of the riders on this bus line were maintaining economic and family connections forged in the times of former Yugoslavia.

But there were also instances of new economic and personal interactions. Although some Serbs, Albanians, and Gorani alike are still recovering from the war in Kosovo in the 1990s, the bus is a space that belies stereotypes of ethnic hatred and separation. Here, Serbian and Alba-

Bus at the station. Photo: Daniel Petrick

nian bilingualism is treated as unremarkable – a boring norm rather than a cause for tension and aggression.

For T., who preferred his name not be used, bilingualism is his everyday life.

Coming from the Has region of southern Kosovo, famous for providing bakers for all of Yugoslavia, he has worked as a baker in Zagreb, Croatia, for 35 years.

He travels home on this bus line every three to four months to visit family. Smoking cigarettes at the Belgrade bus station, waiting for the bus to depart one morning in late May, he said he had never had any problems as an Albanian in Zagreb, Belgrade, or the bus. “When a person is a person, it doesn’t matter what their nationality is,” he said.

Traveling in the opposite direction in mid-July was another legacy of Yugo-

A Kosovar Albanian man shows Kosovo passport. Photo: EPA/VALDRIN XHEMAJ

slav-era cultural and economic ties. Hadije, an elderly Albanian woman and former teacher and former representative for Kosovo in the Yugoslav Ministry of Education, had been in her hometown of Prizren for a few weeks after the death of her sister. Now she was returning to Belgrade, where she has lived since 1973.

During the ride, she fretted about the direct sunlight hitting her bag full of Sar cheese, made in the Sar mountains surrounding Prizren. “Unfortunately it isn’t the real thing,” she lamented. “Market day is on Wednesday, so I could only get cheese made from cows’ milk. The real stuff comes from the mountains, from the sheep.”

She was bringing the cheese for her adult children and their families, all Albanians living in Belgrade. “There were more of us Albanians in Belgrade before the war, but many left,” she recalled.

She could have been talking about M. Berisha, who was sitting just a few seats back. Born in Belgrade to Albanian parents from Pristina, his father moved the family to Kosovo in 2000 soon after the war ended. But a few months ago, he decided to move back to Belgrade. Now he works in a car parts factory near Belgrade.

At a time of increased tension between the two countries, Berisha explained his move to Belgrade in pragmatic terms.

“In Kosovo, there isn’t much work. I think life is easier in Belgrade. You have better laws than in Kosovo. In Kosovo, how can I put it, you can work all month for 200 euros. How much is that? It’s nothing!”

It helps that his grandparents stayed in Belgrade in 2000 and still live there, but on the whole he has found it easy adjusting to Belgrade.

When he reads the newspapers and

August 2019

sees ethnic slurs against Albanians in headlines, or fantastic predictions of an oncoming war, he dismisses it as “all politics” and as something that does not affect his life. “Everything is normal, we live, we work. I’ve never had any sort of problem, not as an Albanian in Belgrade, or as a Belgrader in Kosovo.”

Given the lack of interest in or knowledge of the Serbian language and culture in the postwar generation in Kosovo, Berisha’s decision is a surprising continuation of older patterns of migration. But the bus enables new connections to form as well.

Traveling in the opposite direction in late May was Marko, a culinary student in Belgrade, originally from Leskovac in southern Serbia. Traveling with three other Serbs, his first trip to Kosovo would be a short one.

“We are going to Pristina where we will take a plane to Finland, because the tickets from Pristina to Helsinki are a lot cheaper than those from Belgrade,” he explained. Their ultimate destination was a strawberry farm some 100 kilometres outside Helsinki, where they plan to work for the season.

Petar, from a village along the Croatian-Serbian border, was traveling with Marko and had worked in the Finnish strawberry fields for the last few summers, going through Pristina each time. Commenting on the language situation on the bus, he joked: “It is only Serbian when the bus is in Serbia; as soon as it crosses the border – Albanian.”

If he was talking about music, his joke was partly true. The radio played on and off during Hadije’s and Berisha’s trip to Belgrade in mid-July and, as the bus approached the border, the driver switched from a Kosovo Albanian station to a Serbian station.

But a careful listener would notice that the song playing as the bus entered Serbia was a ballad by Croatian crooner Giboni, followed by the song LovaciKosuta, or “Hunter and Doe” by the Yugoslav-era Bosnian band PlaviOrkestar. Where else can one hear an Albanian song followed by a Croatian, Bosnian, and then Serbian song?

“Dhjeteminutapauze!” the driver called out as the bus pulled into a rest stop along the highway in early June. “Desetminutapauza!”

During the ten-minute pause, an older Gorani couple entered the bus. They had been in Belgrade for a medical check-up and had then visited their son and daughter who live in Serbia. Because medical facilities in Kosovo are lacking, it is common for Kosovars to travel to Belgrade,

Istanbul, and other places for specialists.

The couple would take the bus to Dragash, the largest town in the Gora municipality, inhabited by Gorani and Albanians, before continuing on to their home in the Gorani village of Vraniste.

The bus serves as an important link for Gorani, a Slavic-speaking Muslim community who live in the southern tip of Kosovo. With a long history of emigrating for work, it is sometimes said that as many Gorani live in Belgrade as in the Gora region of Kosovo. Emel, a Belgrade-born Gorani, was returning from Dragash to Belgrade in mid-July.

“I dropped my son off at his grandparents’ place in Dragash for the summer break,” he explained, “so I just went down, and I will go again in August to pick him up.”

Many Gorani feel torn between historically close ties with Belgrade, due to linguistic and economic connections, and the increasing need to adapt to the Albanian-dominated Kosovo state.

When it comes to Albanian, Emel said: “Unfortunately I didn’t have the chance to learn it. I just go down for travel, for vacation; those of us who left don’t really know Albanian, but those who stayed know it.” Offhand, he added: “Languages are wealth, the more languages you know, the better.”

On the same bus that day were Nusret and his wife, who divide their time between Gora and Belgrade. Although Nusret admitted that he only speaks a little Albanian, he told a story: “Two weeks ago, I was in Dragash and I saw a friend and said: ‘Mir dita’ [“Good day” in Albanian], because I know he is Albanian. He said I didn’t have to greet him that way. But I say that’s the culture; I greet you in your language and you greet me in mine, and then we get along.”

He added: “Look, we all live together, there’s no other way for us. Politics imposes itself sometimes, but in the normal course of life, we get along.”

But you do not have to go back far to find counter-examples to Nusret’s narrative. In April and May, right-wing Serbian protesters repeatedly harassed an Albanian baker in a suburb of Belgrade, sending him online threats, attempting to storm his store, and throwing pigs’ heads at his bakery.

The protests were attended by at least one Serbian parliamentarian, SrdjanNogo. Later in May, right-wing hooligans at-

The rightist in front of bakery in Borca in April, 2019. Photo: BIRN

29

tempted to attack the “Miredita, dobardan” festival, which brings Kosovar artists and activists to Belgrade to exchange ideas and build a shared space – the very type of shared space created every day in places like the bus between Belgrade and Dragash.

Zoran, who was traveling from Prizren to Belgrade in mid-July, also had a story that called into question the idea of a peaceful multicultural space. He was returning to Belgrade after trying to resolve property issues dating back 20 years. “I’m discussing the sale of my house, so you have to go down 10 or 20 times maybe to negotiate the price,” he said.

“My house is in the center of the Prizren, well it isn’t so much a house as a plot of land. The house was burned down in 1999,” he recalled. Before the war, Prizren was home to about 10,000 Serbs, but only about 20 remain today.

“Who burned it down?” Zoran asked, rhetorically. “No one knows, I have no idea. Was it the army, the police, the KLA? All of them? I can’t even accuse anyone concretely, you don’t know who burned it down, but someone burned it down, I know that much.”

“But it wasn’t anyone from Prizren, it was people from outside,” he added.

Zoran continued to speak warmly of his hometown of Prizren despite having been driven out: “It’s always been a multicultural city, Turks, Gorani, Albanians.

It always stood out in relation to other cities in Kosovo. Even with the economic crisis, now everyone is leaving the city, they’ve still maintained the soul of Prizren.”

Zoran still feels comfortable and safe there. “I can’t remember ever having any problems down there in Prizren,” he said.

Even so, he said the grim economic conditions would make it impossible to consider moving back.

Milena, a Serbian woman who in early June was traveling to Kosovo for the first time, was less concerned about ethnic animosity than about whether Pristina was a boring city for a weekend visit. “I don’t know, my friend convinced me to go,” she said with low energy. “She said we will have fun. I’m not so sure.” She was more excited about her upcoming trip to Macedonia.

Milena was similarly unimpressed at the normal situation on the bus, where one could hear multiple Albanian, Serbian, and Turkish conversations simultaneously, and where Albanian music was playing over the radio as a nearby traveler listened on his phone to a speech by Serbian President AleksandarVucic. “How could there be tension on this bus? There’s only five travelers,” she scoffed. “Go talk to some soccer fans, then you’ll see.”

Even though on that particular day there were over 20 travelers on the bus, her attitude highlighted a self-evident fact about this eight-and-a-half hour ride: it is extremely boring and nothing happens.

But surely that is how it should be. As politicians trade barbs, the people continue to live. In the course of everyday life, you get along, as Nusret said.

Safet B., an elderly man from a village near Prizren who worked for years in Bosnia and was coming back from visiting his sons in Serbia, summed it up as the bus arrived in Prizren in early June: “What can I say? The bus goes every day, from Prizren to Belgrade, from Belgrade to Prizren.

It’s nothing. Everything’s okay.”

30

August 2019

FEATURE

Lessons From the Autopsy of a Devoured Slav Shepherd One woman’s investigation of an all-but forgotten folk song revealed a lifeline to Stone Age religious beliefs that transcended regional divisions.

JACK DAVIES | BIRN | BELGRADE

R

adoje, or Stojan as he was known in Bulgaria, dozed as he watched over his sheep one night on a hillside in southeast Europe. As he slept, something terrible befell him.

What happened exactly depended on who you asked, and where. At least it used to. For hundreds of years, Radoje’s fateful tale was sung from Slovakia in the north to North Macedonia in the south.

Nearly 100 variations are known to have existed across those thousands of kilometres, but the core narrative remained the same: three women snatched and ate the heart from a young man’s chest, turning the sea and sky red with his blood.

Today, ‘The Devoured Shepherd’ is sung by only a handful of communities in northern Montenegro, its demise from regional ubiquity a by-product of the globalisation of culture, said Svetlana Kalezic-Radonjic, an assistant professor of children’s literature at the University of Montenegro.

“When every village has internet, TV, and every child listens to popular music, I think that this old world is vanishing,” Kalezic-Radonjic told BIRN. Kalezic-Radonjic is the author of a recent 18-month forensic analysis of The Devoured Shepherd, sifting through the dozens of recorded versions to trace its origins and publishing her findings in Context, an academic journal specialising in Macedonian literature.

Her curiosity was sparked by a throwaway remark in a colleague’s paper – that while the lyrics of The Devoured Shepherd were macabre the melody was a jolly waltz.

But, while the strange juxtaposition of words and music was her starting point, by the end of her investigation Kalezic-Radonjicrealised that, with the song’s extinction, the world was losing much more than a jaunty tune.

Celebration or warning?

Far from a mere medieval horror story, the lyric is evidence of ancient religious beliefs, the legacy of which persists to this day. And although the story of three women eating a sleeping boy’s heart is seen as a coded warning about the perils of unchecked feminine power, its roots are in fact in the celebration of female energy.

One of the clues to the song’s origins, Kalezic-Radonjic found, was the circumstances in which it was traditionally sung: in Bulgaria, at baptisms; in Bosnia, during harvests in the form of a traditional kolo folk dance; in Croatia, at children’s bedtimes and on the eve of the feast of John the Baptist.

“This song was actually about a joyful event, about the stubborn persistence of

Folk dancers in kolo. Photo: Flickr/Ali Eminov

life, which is renewed after death,” she wrote in Context.

But how did a song that started out as a celebration of life end up with such a bloodthirsty lyric?

To answer that question, Kalezic-Radonjic needed to find out how the song had evolved over time. There began her forensic work.

At the peak of its popularity, The Devoured Shepherd was sung across an area of more than 1,000 square kilometres. Like all folk songs, it was passed on by word of mouth from town to town.

Each singer who carried it on its journey altered it a little, until, hundreds of kilometres apart, distinct versions emerged.

It was this organic evolution that explained how this dark lyric found itself sung to such a chirpy tune, Kalezic-Radonjic said: “Melodies were travelling all over the world, and if someone liked a melody it wasn’t a problem to attach it to a totally different song.”

Searching the texts of versions recorded by folklorists, Kalezic-Radonjic identified common elements. The more common an element, the more likely it was connected to the original version than a later mutation.

“It was very interesting to me how those different layers, like sediment in a rock, can be observed if you give your attention to the text long enough,” she recalled. “I realised that the oldest part of the song was about worshipping the moon and the youngest part was the witches.”

The moon’s perpetual cycle Moon worship was an integral part of Slavic paganism, which proved far more persistent than its polytheistic cousins elsewhere in Europe. Kalezic-Radonjic

saw the world in terms of duality – life and death; male and female; night and day; winter and summer.

In those ancient beliefs, both halves of the whole were valued, respected, and even feared. This, Kalezic-Radonjic said, extended to women. The song’s earliest iterations were a spiritual acknowledgement of the awesome power of feminine energy.

Moon eclipse. Photo: Flickr/kozzmen

noted that as late as 1452, the Croatian Christian church still felt it necessary to ban its adherents from bowing to the Sun and moon.

To Neolithic man, the moon was a harbinger of fertility and as such was worshipped as a deity. The belief was not entirely far-fetched, either. A 1981 study in New York of 140,000 live births found “evidence that the folkloric beliefs in the moon’s influence on human reproduction found in many societies may have a factual basis.”

Kalezic-Radonjic explained that our ancestors found comfort against the inevitability of death in the moon’s perpetual cycle of being born as a crescent, growing to full size and then disappearing before being reborn again as a sliver of light in the night sky.

The murder of the poor Devoured Shepherd was in fact a cultural transliteration of the cycles of the moon. Those cycles were in turn a religious metaphor for menstruation and the necessity of “the ‘death’ of the seed so that it can ensure its rebirth,” she said, along with the rotation of crops and the seasons.

The evolution of the metaphor was a product of the same forces that led to the song’s eventual demise. Its spiritual origins lay in a pre-Christian religion that

Lost spiritual connection A scholar of children’s literature, Kalezic-Radonjic said that in early fairy tales there was an explicit awareness that this power, like all power, could extend to good or evil.

“But in the Enlightenment, we changed it because we wanted to believe that maternity should always be positive,” she said, noting that the Evil Queen character was originally Snow White’s biological mother until the Brothers Grimm tweaked the tale.

While early versions of the Devoured Shepherd acknowledged the awesome power of femininity, later versions disdained it.

“It wasn’t about worshipping female power anymore. It was about acknowledging that power exists, but that it’s not positive, that it’s something that could destroy male power,” she said.

“The core of this song is older than patriarchal culture, but its layers changed according to the times they appeared in.”

The near total eradication of the Devoured Shepherd is just another sign of the times, Kalezic-Radonjic said. There is no place left for it in societies that no longer have a spiritual connection to the rhythms of the natural world.

“Now we are all part of a global village that only believes in one god with two faces, like Janus: money and power.”

August 2019

FEATURE A documentary film exposes the prejudices and stigma facing residents of a Bosnian village, the name of which erroneously became synonymous with Islamist extremism.

31

Balkans’ Independent Journalists Must Unite, or Fall Together At a time when pressures on the media are stronger than ever – if often more subtle and less physical than before – it is vital for those of us who see our work as serving the public interest to stand together.

SERBEZE HAXHIAJ, | BIRN | PRISTINA

Mirza Ajnadzic and Zoran Catic with the film’s participants at the 2019 Sarajevo Film Festival premiere. Photo: BIRN

Mistaken Identity: Bosnian Film Explores Religious Prejudices ALEKSANDAR BREZAR | BIRN | SARAJEVO

F

or years, the village of Gornja Maoca was the focal point of fears over the growth of radical Islam in Bosnia and Herzegovina, a closed-off community of strict Salafi Muslims.

Except, the village isn’t called Gornja Maoca at all, but GornjiFatovi.

The mistake has cost another village, Maoca, dear. The impact on its residents is the subject of a documentary film at this year’s Sarajevo Film Festival.

Jasamiz Maoce Maoce [ I Am From That Maoca] by Zoran Catic and Mirza Ajnadzic is a short, touching collage of interviews with the inhabitants of the real Maoca in Bosnia’s Brcko district.

With no narrator, the film allows the viewers to question their own prejudices.

What became mistakenly known as Gornja Maoca – in fact Gornji Fatovi – made international headlines for the best part of a decade, rightly or wrongly, as a stronghold of radical Islam, its residents spurning modern technology and suspicious of outsiders.

Police raided the village in 2010, arresting seven, while community leader Nusret Imamovic became infamous for condoning suicide attacks. Arrested and later released without charge in connection with a 2011 gun attack by a Bosnian Islamist extremist on the compound of the US embassy in Sarajevo, Imamovic left for Syria in 2013.

Somewhere along the way, someone wrongly named the village Gornja Maoca.

Media reports have never corrected it.

“If they knew of the damage caused, someone would have done the story of the actual village of Maoca,” said Ajnadzic.

‘Deeply affected’ Several personal stories stand out in the film. The local imam, Asmir Bekric, tells of how his colleagues often appear surprised to hear his stories of the real Maoca as a place like any other, with good, hard-working people.

Mirza Mujkanovic, a motorcycle affi-

Mirza Ajnadzic (l) and Zoran Catic (r), authors of the Maoca documentary. Photo: BIRN

cionado and truck driver, explains his runins with border police when they see the address in his ID card as he drives his cargo across the border.

Now he shaves every time before he travels. Edina Kadric, a maths student, says her parents advised her to choose a brightly-coloured veil instead of a dark one, out of fear that she might appear too hardline in her faith.

The stories testify to the indignity felt by the residents, of having to endure additional stops, searches and questioning in their encounters with local authorities and border guards.

“My impression is that it’s [also] a gen-

erational issue, ” said Ajnadzic.

“Those a bit older take it a bit better, mostly because they are situated there.

However, the youth, especially those leaving the village to study, like to Brcko or Tuzla, are more deeply affected. As one of our protagonists, Edin [Kamenjasevic], says in the film, ‘Every time [you meet someone] you have to spend 5 to 10 minutes explaining what Maoca is and why it has nothing to do with it.”

One possible explanation for the mistake in the name may be that the most accessible road to GornjiFatovi runs through Maoca, though they are in fact in two distinct administrative units of Bosnia.

Members of the local Women’s Association Badarka make cetenija in Maoca. Screenshot: I Am From That Maoca

‘Correct their mistake’ The damage is also communal, however.

A quick Google search for Maoca is likely to put off any would-be visitors. A local folklore troupe has had trouble bringing other perfomers to the local festival, especially those from abroad.

This has been particularly hard on a place known for its dry plum exports and “Cetenijada”, a festival featuring a competition in the best recipe for cetenija, a sweet dough delicacy.

“When you organise a summer school in Sarajevo or Tuzla, you’ll get hundreds of applicants, ” said Ajnadzic. “Try putting together a youth camp in Maoca and see what happens.”

Maoca is, despite everything, doing well in terms of the local economy.

Its biggest businesses, including a tea and herbs packing factory and a water bottling company, seem to be unaffected, mostly because, according to Ajnadzic, people don’t read the label on products.

But whether the community is sustainable given the constant pressure is a different story. “Maoca is a lively place.

There are people who have a good life, but the issue of perception is questioning their willingness to stay there and not leave due to the troubled identity of the village,” said Ajnadzic. Is there a fix? Ajnadzic thinks there is, but it won’t be quick or easy: “Unfortunately, we would have to rely on utopian solutions, such as one-on-one dialogue that would lead to a better understanding. And it’s not like people enter into a discussion on a subject like this so easily. No one will say, ‘Listen, I think you’re a terrorist’ to your face.” Some ideas have been floated, such as creating a local online outlet that would provide information that goes beyond the current top results in search engines, for instance.

However, the media who misreported the story could play a vital part in repairing Maoca’s image, Ajnadzic told BIRN. “We are hoping that a small amount of attention to the issue might spark a larger conversation to have the media understand the problem and, perhaps, correct their mistake.”

PËR MË TEPËR VIZITONI: www.albania.mom-rsf.org