Numri 49 i reporter.al by Reporter.al

Beteja për Botanikun: pedagogë e studiues kundër ‘shpronësimit’ nga Bashkia

Si u kthye ideja e Bashkisë së Tiranës për ‘rimëkëmbjen e Kopshtit Botanik” në një projekt për marrjen e pronësisë nga Universiteti, edhe me ndihmën e përçarjeve të vjetra brenda Senatit.

Studentët shqiptarë kërkojnë ndryshime më të mëdha

Në nisje të vitit të ri akademik, studentët në Shqipëri po analizojnë protestat që tronditën qeverinë e Edi Ramës dhe po mendojnë hapat e tyre të ardhshme.

‘Rilindja Urbane’ betonizoi memorien kolektive të Durrësit

Bashkia harxhoi miliona euro për t’i dhënë një imazh të ri dy shesheve kryesore të Durrësit, por kritikët ankohen se projektet nuk respektuan trashëgiminë historike dhe memorien kolektive të qytetit.

Nr.

Shtator 2019 E përmuajshme

KANTIERET E NDËRTIMIT KTHEHEN NË ‘KURTHE VDEKJEJE’ Aksidenti tragjik me dy të vdekur në Tiranë ekspozon problemet e institucioneve të mbikëqyrjes së sigurisë në punë dhe kulturën e pandëshkueshmërisë ndaj kompanive, ndërkohë që numri i aksidenteve në industrinë e ndërtimit rritet dhe faji vazhdon t’u faturohet viktimave.

Forcat e zjarrfikëses në përpjekje për të nxjerrë viktimat nga rrënojat e skelave, pas aksidentit tragjik të 16 gushtit 2019 në Tiranë. Foto: LSA

Shtator 2019

KANTIERET E NDËRTIMIT KTHEHEN NË ‘KURTHE VDEKJEJE’

BETEJA PËR BOTANIKUN: PEDAGOGËT KUNDËR ‘SHPRONËSIMIT’ NGA BASHKIA

AUTORITETI I RRUGËVE SHKËMBEN AKUZA PËR TENDERIN 19 MILION EURO

STUDENTËTSHQIPTARË KËRKOJNË NDRYSHIME MË TË MËDHA

‘RILINDJA URBANE’ BETONIZOI MEMORIEN KOLEKTIVE TË DURRËSIT

RILINDJA E LEZHËS U ZVENIT NË INVESTIME TË DËSHTUARA

4-5

Aksidenti tragjik me dy të vdekur në Tiranë ekspozon problemet e institucioneve të mbikëqyrjes së sigurisë në punë dhe kulturën e pandëshkueshmërisën daj kompanive, ndërkohë që numri i aksidenteve në industrinë e ndërtimit rritet.

6-7 Si u kthye ideja e Bashkisë së Tiranës për ‘rimëkëmbjen e Kopshtit Botanik” në një projekt për marrjen e pronësisë nga Universiteti, edhe me ndihmën e përçarjeve të vjetra brenda Senatit.

ENGLISH EDITION ALBANIA CONSTRUCTION SITES TURN INTO DEATH TRAPS FOR WORKERS EMBOLDENED ALBANIAN STUDENTS EYE WIDER CHANGE

18 20 12-13

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

ALBANIA OPPOSITION CONDEMNS EX- MINISTER’S SUSPENDED SENTENCE

KOSOVO FACES CHALLENGE IN REINTEGRATING FAMILIES OF ISIS FIGHTERS

NETFLIX DOC SHEDS LIGHT ON US RELIGIOUS RIGHT’S BALKAN REACH

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

GERMAN PARLIAMENT BACKS ALBANIA, NORTH MACEDONIA EU TALKS

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

Në nisje të vitit të ri akademik, studentët në Shqipëri po analizojnë protestat që tronditën qeverinë e Edi Ramës dhe po mendojnë hapat e tyre të ardhshme.

14-15 Bashkia harxhoi miliona euro nëpërmjet programit të Rilindjes Urbane për t’i dhënë një imazh të ri dyshesheve kryesore të Durrësit, por kritikët ankohen se projektet nuk respektuan trashëgiminë historike dhe memorien kolektive të qytetit bregdetar.

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Shtator 2019

Ngjarjet e Shtatorit Paniku pas tërmetit Varg i gjatë automjetesh në “Unazën e Madhe”, duke dalë nga Tirana në drejtim të Elbasanit, pas paralajmërimit për tërmete të tjera të forta në kryeqytet. Durrësi dhe Tirana u goditën nga një tërmet me magnitudë 5.6 Rihter më 21 Shtator, i cili shkaktoi lëndime dhe dëme materiale. Foto credits nga: GENT SHKULLAKU/ LSA

Tahiri dënohet për shpërdorim detyre Ish-ministri i Brendshëm Saimir Tahiri u shpall fajtor nga Gjykata e Krimeve të Rënda në Tiranë për veprën penale “shpërdorim detyre” ndërsa u shpall i pafajshëm për akuzat më të rënda për trafik ndërkombëtar droge dhe pjesëmarrje në organizatë kriminale. Pas gjashtë seancash gjyqësore, trupa gjykuese e kryesuar nga Ardit Mustafaj me anëtarë Irena Gjoka dhe Flora Hajredinaj, vendosi dënimin e Tahirit me 5 vjet burg, por ai përfiton nga gjykimi i shkurtuar, gjë që e ul dënimin në 3.4 vjet. Për më tepër dënimi u shpall i pezulluar për tre vjet. Ky ishte vendimi i shkallës së parë të Gjykatës për Krimet e Rënda dhe nuk është i formës së prerë. Tahiri deklaroi menjëherë pas vendimit se do ta apelojë atë. Tahiri, 39, bëhet një nga të paktët zyrtarë të lartë të dënuar nga gjykatat për abuzim me detyrën. Paralelisht me Tahirin u shpall fajtor gjithashtu edhe Jaeld Çela, ish-drejtues i policisë së Vlorës, i cili gjendet aktualisht në arrati. Çela u dënua për shpërdorim detyre dhe u shpall gjithashtu i pafajshëm për akuzat e trafikut ndërkombëtar të drogës dhe pjesëmarrje në organizatë kriminale.

Kushtet e Bundestagut për negociatat Tre qëndrime të ndryshme nga tre grupe parlamentare u paraqitën në Bundestag mbi hapjen e negociatave me Shqipërinë. Kryesori ai për hapje me 9 kushte i mbështetur nga dy partitë që kanë shumicën në parlamentin gjerman, një i dytë është për moshapje të negociatave dhe një i tretë për hapje të tyre pa kushte shtesë. Hapja e negociatave mes Shqipërisë dhe BE është shtyrë dy herë prej disa qeverive të vendeve anëtare përtej rekomandimit pozitiv të Komisionit Europian që në vitin 2018. Rekomandimi i fundit pozitiv u dha në maj të këtij viti, por miratimi ose jo i tij u shty sërish. Po-ja me kushte e Gjermanisë është e rëndësishme, por për hapje të negociatave duhet ndryshimi i qëndrimit të Hollandës parlamenti i të cilës në pranverë votoi kundër hapjes së negociatave me Shqipërinë dhe Francës qeveria e të cilës nuk është në favor të zgjerimit të BE. Kalimi i mundshëm në Bundestag i

qëndrimit për hapjen e negociatave me kushtet e bëra publike, është lexuar si sukses nga qeveria, ndërsa opozita e akuzon atë për dështim.

Dy gazetarë nën hetim për përhapje paniku Dy gazetarë u morën në pyetje nga policia në Tiranë, nën dyshimin se kanë përhapur panik përmes publikimit të një njoftimi që sugjeronte rrezik për një tërmet të madh u liruan dhe po ndiqen në gjendje të lirë, nën dyshimin se kanë shkelur nenin 267 të Kodit Penal. Një zëdhënës i policisë i tha BIRN se gazetarët Aurel Rakipllari dhe Daniela Grrica janë referuar në prokurori. Të dy dyshohen se janë përgjegjës për panikun që shtyu një pjesë të banorëve të Tiranës të dilnin nga banesat e tyre në mes të natës nga frika e një tërmeti të madh. Lajmi i shfaqur në mediat online rreth orës 9 të së dielës, pasi Shqipëria qendrore u godit nga një tërmet tjetër me magnitudë 4.4 dhe intensitet VI, paralajmëronte për një tërmet tjetër të madh për më vonë dhe bënte thirrje në mënyrë eksplicite për largim nga banesat. Institucione të ndryshme të qeverisë, përfshirë kryeministrin Edi Rama, denoncuan menjëherë informacionin e publikuar si të pavërtetë, por kjo duket se nuk mjaftoi për të bindur qytetarët e alarmuar. Neni 267 i Kodit Penal parashikon dënime me gjobë ose me burgim deri në pesë vjet burg për rastet kur përhapin informacion “me qëllim që të ngjallë gjendje pasigurie dhe paniku”. Syri.net, i cili u kritikua publikisht nga qeveria për përhapje paniku, e deklaroi ngjarjen “një titull emocional” por që në thelb, “kishte për qëllim shërbimin ndaj qytetarëve”.

BE kritikon projektligjet ‘Rama’ për median Ambasadori i BE-së, Luigi Soreca foli gjatë ceremonisë për shpërndarjen e Çmimeve të Bashkimit Europian për Gazetari Investigative në Shtëpinë e Europës në Tiranë, ku theksoi se AMA nuk mundet të kryejë rol mbikëqyrës për mediat online dhe se Bashkimi Europian nxit vetërregullimin e medias si mënyrë për të luftuar dizinformimin apo lajmet false. “Kur bëhet fjalë për të luftuar dizinformimin, ndonëse ne kemi

njësoj si autoritetet shqiptare shqetësime për sa i përket dizinformimit, komisioni rekomandon përqasje që janë më pak të ashpra, bazuar në një përqasje vetërregulluese. Kjo është përqasja që Komisioni Europian propozon në [dokumentin] Komunikimi në Trajtimin e Dizinformimit Online,” tha Soreca. “Komisioni Europian ndan shqetësimet e organizatave të tjera ndërkombëtare në lidhje me mungesën e qartësisë ligjore dhe zgjerimin e funksioneve dhe kompetencave të Autoritetit të Medias Audiovizive për të përfshirë rregullimin e medias online – për shkak se kjo mund të sjellë efekte negative në lirinë e shprehjes,” tha Soreca. Në lidhje me projektligjet e propozuara nga qeveria e kryeministrit Edi Rama, Soreca tha se ndonëse disa shqetësime duket sikur janë trajtuar, draftamendamentet nuk sigurojnë përputje me standardet e BE-së për Lirinë e Shprehjes.

‘Negociatat’ nisin me dështim Bisedimet për një reformë të mundshme zgjedhore mes palëve politike në Shqipëri nisën me një tryezë të thirrur nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë, OSBE, por duket se përfunduan shpejt pa ndonjë rezultat konkret. Kryetari i Partisë Demokratike Lulzim Basha, i cili u lavdërua nga ambasada amerikane pikërisht për vendimin për të marrë pjesë në tryezë, akuzoi mesditën e së mërkurës kryeministrin Edi Rama për atë që e quajti “refuzim të ofertës së faktorit ndërkombëtar për zgjidhjen e krizës”. Tryeza, në të cilën merrnin pjesë deputetë të Partisë Socialiste, deputetë të të ashtuquajturës “opozitë parlamentare” si dhe përfaqësues të partive politike jashtëparlamentare si PD, u interpretua gjerësisht si një sinjal për arritjen e një marrëveshjeje të re politike në Shqipëri mes dy forcave kryesore politike të vendit, PS dhe PD por kjo e fundit duket se vijoi të vendosë parakushte. Përfaqësuesit e Partisë Demokratike, të cilët ishin në nivel të ulët, e braktisën sallën shpejt pasi thanë se kusht i tyre ishte hetimi dhe dënimi i dosjeve të njohura të falsifikimit zgjedhor, si rasti i Shijakut dhe i Dibrës. Ambasadori i OSBE-së Bernd Borchardt i tha gazetarëve në përfundim të tryezës se “nuk ishte i lumtur” dhe se “njerëzit po humbasin mundësitë që po u ofrohen”, por pa dhënë shpjegime se për cilët njerëz dhe çfarë mundësish bëhet fjalë.

Shtator 2019

INVESTIGIM

Kantieret e ndërtimit kthehen në ‘kurthe vdekjeje’ Aksidenti tragjik me dy të vdekur në Tiranë ekspozon problemet e institucioneve të mbikëqyrjes së sigurisë në punë dhe kulturën e pandëshkueshmërisë ndaj kompanive, ndërkohë që numri i aksidenteve në industrinë e ndërtimit rritet dhe faji vazhdon t’u faturohet viktimave. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

asditen e nxehtë të 16 gushtit, në 3 pa 10, Genc Bardhi vendosi papritur të zbriste nga kati i gjashtë i skelës së ngulur në fasadën e një pallati në rikonstruksion në rrugën “Faik Konica” në qendër të Tiranës, pa e menduar se kjo rastësi do t’i shpëtonte jetën. Muratori 29-vjeçar kujton se ndodhej ende në cepin e skelës metalike, rreth 18 metra mbi tokë, kur dëgjoi një zhurmë të fortë.Gjithçka u rrokullis në pak sekonda para syve të tij. “Plasi hekuri,” kujton Bardhi, murator që 13 vjeç dhe baba i dy vajzave në një kafe në qendër të qytezës së tij të Sukthit, ndërsa përpiqet të rehatojë mbi një karrige druri këmbën e futur në allçi. “Mua dhe një tjetër [punëtor] na shtynë dërrasat, na rrokullisën në krahun tjetër.Ai ngeli varur në një dritare. Na binin dërrasa kokës, këmbëve, na zunë poshtë. Mua më shtyu skela deri në katin e dytë, aty m’u kap bluza në një tub,” shtoi i mbijetuari. Kur skela ndaloi së rëni, Bardhi zbriti nga kati i dytë në rrugë, eci sa iu mpi këmba dhe bërtiti për ndihmë. Por ndryshe nga ai, punëtorët Ergys Brahimi, 31 vjeç nga Gramshi dhe Orjon Kodra, 36 vjeç nga Devolli nuk dolën të gjallë nga rrënojat e skelës. Aksidenti tragjik me dy të vdekur dhe tre të plagosur ndodhi në kantierin e punimeve për rikonstruksionin e fasadës së një pallati, si pjesë e një projekti më të gjerë të Bashkisë së Tiranës, i pagëzuar si Fondi i Komuniteteve. Punimet po kryheshin nga një skuadër e vogël ndërtimi me administrator Xhimi Tarushin dhe kompania “Skela Syla”, e kontraktuar për vendosjen dhe heqjen e skelave. Prokuroria fajëson shkeljen e rregullave të sigurisë në punë si shkak për aksidentin tragjik, por as Bashkia e Tiranës dhe as dy kompanitë e përfshira në punime nuk marrin përsipër asnjë përgjegjësi për viktimat. Aksidentet në punë janë një ndër pesë shkaktarët kryesorë të vdekjeve mes shqiptarëve që humbin jetën nga shkaqe jo-natyrore dhe ngjarje si ajo e 16 gushtit nuk janë të rralla. Megjithatë, raportet e një numri institucionesh kontrolluese për sigurinë në punë, të cilat BIRN i disponon, mbyllin sytë ndaj problemeve sistemike, i trajtojnë kompanitë private me “doreza pambuku” dhe ngarkojnë në mënyrë të përsëritur me faj viktimat – duke e lënë fatin e dhjetramijëra punëtorëve në vend në mëshirën e pasigurisë dhe të pandëshkueshmërisë. Drejtuesi i Inspektoriatit të Punës, Arben Seferaj i mbrojti raportet e institucionit që drejton në një intervistë për BIRN dhe shprehu shqetësimin se “neglizhenca mes punëmar-

Kryeinspektori i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore, Arben Seferaj. Foto: Vladimir Karaj.

rësve ishte e madhe në Shqipëri”. “Jam dakord me pikëpyetjet që lindin,” tha Seferaj i pyetur mbi ngarkimin e vazhdueshëm të viktimave me përgjegjësi. “Duhet të dimë një gjë që Inspektoriati i Punës nuk është organ hetimi, ne hetojmë për aq sa ne mundemi,” u justifikua ai. Avokatët e pronarëve të kompanive “Skela Syla” dhe Xhimi Tarushi mohuan përgjegjësitë penale të klientëve të tyre në aksidentin e 16 gushtit. Të pyetur nga BIRN, avokati i “Skelës Syla” ia faturoi përgjegjësinë për aksidentin punonjësve të vet, ndërsa përfaqësuesi i Xhimi Tarushit e drejtoi gishtin ndaj kompanisë së skelave. Edhe Bashkia e Tiranës, e cila financoi gjysmën e vlerës së projektit nuk pranoi asnjë përgjegjësi si bashkë-investitore në projekt dhe nuk vuri në dipozicion dokumentet dhe procedurat e ndjekura, pavarësisht kërkesave të BIRN. “Skela u këput si qepë” Sipas të dhënave të siguruara nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi nga Inspektoriati Shtetëror i Punës dhe Shërbimeve Shoqërore, ISHPSHSH, gjatë vitit 2019 janë regjistruar 88 aksidente në punë, gjatë të cilave janë aksidentuar 90 punëmarrës. Gjatë 9 muajve të parë të vitit kanë humbur jetën 26 punëmarrës, kurse pjesa tjetër e të dëmtuarve kanë marrë lëndime të rënda, përfshirë shembje, krisje dhe thyerje gjymtyrësh, fraktura të kokës, dëmtime të shtyllës cervikale dhe syve. Aksidentet me viktima përbëjnë 26 për qind të totalit. Dhjetë nga 26 viktimat ishin punëtorë të sektorin e ndërtimit; ku kostot në jetë njerëzore kanë shënuar rritje në katër vitet e fundit dhe për herë të parë në historinë e tranzicionit, lanë pas galeritë vdekjeprurëse të minierave të kromit në vitin 2019 Sektori i ndërtimit është një ndër punëdhënësit më të mëdhenj për djemtë dhe burrat në Shqipëri dhe sipas një studimi të Bankës Botërore të vitit 2019, numëron rreth 82 mijë të punësuar.Numri i viktimave në

ndërtim, kryesisht prej rënies nga lartësia ka pësuar rritje vit pas viti; nga tre në vitin 2016, pesë në vitin 2017, gjashtë në vitin 2018 dhe vetëm në shtatë muajt e parë të 2019-s arriti në dhjetë. Për nga rrezikshmëria për punëtorët, sektori i ndërtimit ndiqet ngushtë nga industria minerare. Sipas të dhënave të Inspektoriatit të Punës gjatë vitit 2019 në këtë sektor janë regjistruar gjithsej 17 aksidente serioze në punë dhe janë shënuar 4 viktima. Aksidente nuk janë shkaktuar vetëm në punëdhënësit në sektorin privat por edhe në sektorin publik, ku vetëm gjatë vitit 2019 ka pasur 15 aksidente dhe 3 viktima. Të dhënat e siguruara nga BIRN nga Inspektoriati i Punës tregojnë se kompania “Skela Syla” ka shënuar një rekord negativ përsa i përket sigurisë në punë në dy dekadat e fundit. Nga viti 2004 deri në vitin 2019, kjo kompani ndërtimi skelash është kontrolluar nga Inspektoriati i Punës 21 herë dhe në 19 nga këto inspektime, janë konstatuar shkelje. Në gati gjysmën e inspektimeve ose 9 prej tyre, shkeljet e konstatuara nga inspektorët kanë qenë të përsëritura.Megjithatë, kompania “Skela Syla” ishte ndëshkuar vetëm 1 herë me gjobë nga Inspektoriati i Punës para aksidentit të 16 gushtit; në vitin 2004 me vlerë 50 mijë lekë. I mbijetuari Genci Bardhi, i cili doli nga spitali me dëmtime në trup, në këmbë dhe pesë penj në kokë i tha BIRN se ditën e aksidentit, punonjësit e “Skela Syla” po hiqnin një pjesë të skelës nga faqet e pallatit ku kishte mbaruar puna, ndërsa ai dhe i ndjeri Ergys Brahimi po mbyllnin në 18 metra lartësi vrimat që skela kishte lënë mbi mur. Ai kujton se dy punëtorë të “Skelës Syla” po i hiqnin materialet nga një krah i pallatit dhe po i vendosnin në krahun tjetër. Bardhi thotë se nuk mban mend rast tjetër që skela të çmontohej në atë mënyrë. “Debatuam për mënyrën si po çmontohej skela. Kemi bërë çdo orë debat, sepse po na bllokonin punën. 100 herë u kemi thënë,” kujton ai tensionin me punëtorët e kompanisë tjetër. “Skela mori fund nga pesha dhe filloi të binte nga poshtë. Si duket u këput një vidë, një hekur, pastaj të tjerat i këputi ajo [pesha] si qepë,” shtoi ai. Raportet e inspektimit, të cilat BIRN i siguroi në Inspektoriatin e Punës përmes kërkesave për të drejtë informimi tregojnë se kjo mënyrë çmontimi është e ndaluar me ligjin 10237 “Për sigurinë dhe shëndetin në punë” dhe një vendim të posaçëm qeverie të vitit 2010 për “Sigurinë në kantier”. Ligji ndalon vendosjen e objekteve që mund të pengojnë punën dhe po ashtu çdo depozitim mbi skela. Inspektoriati i Punës rendit tetë shkelje ligjore nga ana e kompanisë “Skela Syla” dhe ngarkon me përgjegjësi edhe kompaninë e Xhimi Tarushit, pasi kjo e fundit kishte detyrimin që të kontrollonte kompaninë

I mbijetuari i aksidentit të 16 gushtit, Genci Bardhi, 29 vjeç në Spitalin Ushtarak në Tiranë. Bardhi u dëmtua në trup, këmbë dhe ka ende pesë të qepura në kokë, ndërsa dy punonjës të tjerë humbën jetën. Foto: Vladimir Karaj.

e kontraktuar prej saj se po e kryente siç duhet punën. Në fund të raporteve të inspektimit, “Skela Syla” u gjobit me 1 milion lekë për aksidentin me dy viktima dhe tre të plagosur, ndërsa Xhimi Tarushi me 760 mijë lekë; gjobat më të larta që Inspektoriati i Punës ka vendosur në vitin 2019. Paralelisht me hetimin administrativ, një hetim penal është në proces ndaj pronarit të “Skelës Syla”, Petrit Syla, drejtuesit teknik të punimeve, Ilir Bendo dhe pronarit të kompanisë tjetër, Xhimi Tarushi. Por pesë javë pas ngjarjes, dy pronarët e kompanive lanë njëri pas tjetrit qelitë, ndërkohë që Prokuroria mban në “arrest me burg” vetëm drejtuesin teknik të “Skela Syla”, Ilir Bendo. Të kontaktuar nga BIRN, avokatët e të akuzuarve për shkelje të masave të sigurisë në punë pretenduan se klientët e tyre nuk mund të mbanin përgjegjësi penale për vdekjet. Marash Ibraj, i cili mbron njëherazi Petrit Sylën dhe Ilir Bendon tha se nuk komentonte shkeljet administrative të pretenduara nga ISHPSHSH-ja, por mohoi përgjegjësitë penale të klientëve të tij. “Të dy janë jashtë çdo përgjegjësie penale, edhe pse ngjarja është e rëndë dhe ne nuk duam të shkarkohemi nga përgjegjësia morale,” tha Ibraj. Sipas tij, Petrit Syla si pronar i një kompanie nuk kishte përgjegjësi për kontrollet në skeleri dhe nuk mund t’i kontrollonte të gjitha ato. “Ai ka inxhinierë që merren me këtë”, tha Ibraj duke ia kaluar përgjegjësinë vartësve të Sylës. Megjithatë ai mbrojti edhe drejtuesin teknik, Ilir Bendo, duke pretenduar se ky e kishte dorëzuar skelën të kolauduar dhe nuk mbante përgjegjësi për gabimet që mund të kishin bërë punëtorët. Ai megjithatë tha se arsyet për shembjen ishin deri tani aludime. Edhe avokati mbrojtës i Tarushit, Lin Alia tha se i mbrojturi prej tij nuk mund të mbante përgjegjësi për shembjen e skelës. Kodi i heshtjes në Bashki Projekti në pallatin 13-katësh në rrugën “Faik Konica” në Tiranë, ku humbën jetën Ergys Brahimi dhe Orjon Kodra nuk ishte një kantier privat ndërtimi. Ai financohej në gjysmën e vet nga Bashkia e Tiranës përmes Fondit të Komuniteteve, një nismë e bashkisë që prej vitit 2016 për të rikonstruktuar fasadat e pallateve dhe përmirësuar termo-izolimin.

Shtator 2019

tet në punë.Familjarë të të aksidentuarve, të cilët përpiqen të sigurojnë të ardhura për fëmijët jetimë, dëshmitarë okularë të ngjarjes dhe persona të lidhur drejtpërdrejt me to shpesh zgjedhin të heshtin. “Shiko për pronarin mos shkruaj asgjë….Ai e ka mbajt me bukë. Më kupto,?!” i tha BIRN i afërmi i njërit prej 26 viktimave të aksidenteve në punë, ndërsa iu kërkua një intervistë. I vëllai i vdiq në një nga dhjetëra aksidentet në punë të regjistruara në Shqipëri dhe tre fëmijë mbetën jetimë.Ai megjithatë është i vendosur të mbrojë pronarin e kompanisë, për të cilën punonte i vëllai.

Punonjësit e zjarrfikëses gjatë punës për nxjerrjen e trupave të bllokuar nën skela në aksidentin e 16 gushtit 2019. Foto: LSA.

Banorët pasi bëhen bashkë i paraqesin bashkisë projektin dhe një komision i posaçëm përzgjedh fituesit. Për shkak të përfshirjes së fondeve publike në projekt, Bashkia ka parashikuar përmes një Vendimi të Këshillit Bashkiak procedura për zgjedhjen e kompanive si dhe ngritjen e një Komisioni Monitorimi dhe kryerjen përmes tij të inspektimeve periodike në terren. Sipas një vendimit të Gjykatës së Tiranës, personi fizik Xhimi Tarushi ishte zgjedhur fitues për të kryer punimet nga një komision i ngritur në Bashkinë e Tiranës për vlerësimin e aplikimeve.Puna filloi pas finalizimit të kontratës së nënshkruar me autorizimin e kryebashkiakut Erion Veliaj nga drejtori i Objekteve në Bashkëpronësi, Erind Bejko, administratori i pallatit Fluturim Sina dhe administratori i kompanisë, Xhimi Tarushi. Më 5 korrik 2019, Tarushi lidhi kontratë me kompaninë “Skela Syla” në pronësinë e Petrit Sylës për vendosjen dhe heqjen e skelave. Megjithatë, Bashkia e Tiranës nuk pranon asnjë rol në përzgjedhjen e kompanive të akuzuara për aksidentin me pasojë vdekjen dhe nuk merr përsipër asnjë përgjegjësi për viktimat. “Ne vetëm zgjedhim projektin dhe mbështesin banorët, çdo gjë tjetër e bën administratori i pallatit dhe banorët,” tha Erind Bejko, drejtori i Drejtorisë së Objekteve në Bashkëpronësi, i cili ka firmosur me autorizim të kryebashkiakut Erion Veliaj kontratën për rikonstruksionin e pallatit, sipas vendimit të gjykatës për masë sigurie të cilin BIRN e disponon. Bejko këmbëngul se gjithçka që bën bashkia pasi zgjedh projektin fitues është të paguajë situacionet për faturat që sjell administratori i pallatit që rikonstruktohet dhe të mbikqyrë

që punimet nuk dalin jashtë projektit. Në të njëjtin takim, punonjësja që u kthen përgjigje kërkesave për informacion, na lexon me zë të lartë listën e dokumenteve që kemi kërkuar në lidhje me procedurat e ndjekura për termo-izolimin e pallatit ku ndodhi aksidenti dhe që sipas saj ishin gati. “Do i merrni të gjitha, bashkë me një shpjegim të detajuar,” thotë Bejko, ndërsa na përcjell. Ditë më vonë më 3 shtator, Bejko shkruan në një mesazh se dokumentet i kishte dërguar në drejtorinë përkatëse për standardizim.Më 6 shtator thotë se nuk e dinte ku kishte ngecur procesi. Javë më vonë, askush nga Bashkia e Tiranës nuk është bërë i gjallë dhe BIRN nuk ka marrë ende asnjë copë letër, mbi të cilën bazoheshin pretendimet se institucioni nuk kishte asnjë përgjegjësi për zgjedhjen e kompanive dhe detaje të tjera të projektit. Por pretendimi i Bashkisë kundërshtohet nga administratori i pallatit, Fluturim Sina. Katër ditë pas aksidentit, Sina i tha BIRN se “gjithçka ishte bërë nga bashkia”. Sina refuzoi disa kërkesa për intervistë më pas dhe këmbënguli disa herë të mos përmendej, edhe pse iu bë e qartë që emri i tij ishte në dokumente dhe po ashtu zyrtarë të bashkisë e kishin përmendur si personi që kishte bërë përzgjedhjen. Në bisedën e fundit me BIRN, Sina iu përgjigj këtij pretendimi se “ishte sholla e këpucës” dhe “nuk e pyeste njeri”. Ngjashëm me Sinën banorë të ndryshëm të pallatit refuzuan të flisnin mbi procedurat e ndjekura. Pasi nuk vuri në dispozicion dokumentet që iu kërkuan përmes kërkesës për të drejtë informimi, bashkia nuk iu përgjigj as pyetjeve për koment. Kodi i heshtjes është një mënyrë e zakonshme e përballjes me aksiden-

“Kurthe vdekjeje” “Në Shqipëri nuk ka skela. Në Shqipëri ka vetëm kurthe vdekje… Ja ku i ke vërdallë”, thotë pronari i kompanisë së ndërtimit “Kassel”, Kastriot Ponari, duke treguar një skelë buzë rrugës gjatë një bisede disa javë pas ngjarjes së rëndë. Ponari, një ndër konkurrentët e “Skelës Syla” dhe ofertues i pasuksesshëm i skelave me qira për projektin e termoizolimit në rrugën “Faik Konica” e komentoi më pas aksidentin përmes një statusi në Facebook si pasojë të “konkurrencës së pandershme dhe punës së lirë që nuk garanton punëtorët”. Ndërsa pranoi se skelat e tij janë të kushtueshme, Ponari i tha BIRN se pasi bëri ofertë për të dhënë me qira skela në pallatin ku më pas ndodhi aksidenti, “askush nuk u bë i gjallë”. Megjithatë, ai u bie këmbanave të alarmit se faji nuk është te një skelë e bërë keq, por një problem sistemik i industrisë së ndërtimit. Biznesmeni thotë se ka vite që shkon në zyrat e shtetit në përpjekje për të forcuar rregullat e sigurisë në punë, por nuk e dëgjon askush. Ai nuk e fsheh se rregullat do ndihmonin një kompani që ka investuar në skela të reja dhe më moderne, siç pretendon se është kompania e tij, por këmbëngul se siguria e punëtorëve është parësore. “Skelat e dikurshme që bëheshin me dërrasa dhe gozhdë kanë qenë 100 herë më të sigurta, se i bënin vetë ata që do rrinin lart,” thotë Ponari për BIRN, duke treguar për situatën. Kompanitë shqiptare, sipas tij, marin produke që “nuk e dinë çfarë janë”, ndërsa një pjesë e skelave që sheh rreth e rrotull janë sajime që nuk i ka parë në asnjë vend të botës. Ponari ndërkohë ngre alarmin se situata është në përkeqësim në të gjithë sektorin e ndërtimit. Statistikat e Inspektoriatit të Punës i japin të drejtë Ponarit.Por kryeinspektori Arben Seferaj mohoi për BIRN se rritja e statistikave për aksidentet kishte të bënte me shtimin e pasigurisë në punë. “Statistikisht, nëse do nisemi statistikisht i bie që ka rritje.Kurse unë them që rritje nuk ka, por ka sensibilizim për raportimin e aksidenteve sot.Deri dje nuk kishte, deri dje fshiheshin aksidentet.Këtë nuk ma heq mua njëri nga mendja,” tha Seferaj në zyrën e tij. Seferaj u ankua se institucioni që ai drejton ka vetëm 81 inspektorë për monitorimin e të gjithë sektorëve të prodhimit në Shqipëri dhe fajësoi politikat e shtetit shqiptar si të pamjaftueshme për të informuar opinionin publik mbi praktikat e sigurisë në punë. Megjithatë, ai këmbënguli se Inspektoriati po aplikon platformat online për të ofruar shërbime dhe është i vendosur që të mos mbyllë sytë ndaj subjekteve që shkelin ligjin. “Ne si të thuash në thonjëza jemi bërë agresivë kundrejt subjekteve, me qëllim që ata të mos neglizhojnë pjesën e sigurisë dhe shëndetit në punë.Kemi pezulluar punën në 16 subjekte ndërtimi.Mbyllja e fundit ka qenë në mos gaboj dje (18 shtator),” tha Seferaj. “Pavarësisht se ju shikoni shifrat në rritje, unë jam i kënaqur për një gjë tjetër, për shkak se vendosja e këtyre platformave (për denoncimin online), ka bërë të mundur rritjen e raportimeve. Më përpara janë fshehur aksidentet, kurse sot të gjitha aksidentet po deklarohen,” shtoi ai.

Faji u mbetet viktimave Në Inspektoriatin e Punës, një grua në mesomoshë mban në një faqe excel-i numrin e aksidenteve në punë dhe masat respektive.“Këtu i kam të gjitha, aksidentet, aksidentet me vdekje”, thotë ajo për BIRN.Mes kuadratave dallohen emrat e punëtorëve, kompanitë dhe llojet e aksidenteve. “Shumica kanë rënë nga lartësitë”, shton zyrtarja. Të dhënat e siguruara nga BIRN përmes ligjit për të drejtë informimi tregojnë se Inspektoriati i Punës u është përgjigjur 88 aksidenteve në punë gjatë vitit 2019 me masa administrative për vetëm 30 kompani. Gjobat e vendosura kapin në total vlerën e 6.9 milionë lekëve ose mesatarisht 230 mijë lekë për aksident. Përjashto aksidentin e 16 gushtit, sanksioni më e lartë i vendosur nga Inspektoriati kapte vlerën e 780 mijë lekëve dhe është vendosur kompanisë “Harmonia” në Kuçovë, pasi një punonjës i saj ka humbur jetën duke u rrëzuar nga tarraca e një ndërtimi. Në të kundërt, raportet e inspektimit sugjerojnë se viktimat janë shkelësit më të mëdhenj të rregullave të sigurisë në punë; ku krejt papritur shkelin rregullat, humbasin ekuilibrin, tregohen të pakujdeshëm apo nuk përdorin mjetet mbrojtëse.Megjithëse gjithmonë gjenden kundravajtje administrative, raportet e inspektoriatit kanë përgjithësisht një ton shfajësues ndaj kompanive. “Punëmarrësi ka qenë duke marrë materialet në katin e katërt të një objekti, por duke qenë pa parmak mbrojtës, ka humbur ekuilibrin dhe ka rënë nga 15 metra lartësi, duke humbur jetën në çast,” përshkruhet njëri prej aksidenteve në sektorin e ndërtimit në raportin e inspektimit. Ndërsa një raport tjetër mbi vdekjen e Naim Idrizajt në ndërtimin e Stadiumit Kombëtar vë në dukje se në mungesë hapësire për të vendosur materialet e ndërtimit, vetë punëmarrësit kishin hequr rrethimin e një grope dhe e kishin lënë atë zbuluar. “Viktima ka bërë lëvizje të pakujdeshme për të kaluar në anën tjetër të saj (gropës së zbuluar) gjë që ka sjellë rrëzimin e tij,” shton më tej raporti. Në raporte po ashtu gjenden justifikime për punëtorë, që bënin detyra të cilat nuk u takonin “për të mirën e punës”. Në disa raste, edhe pse të njoftuar me disa ditë vonesë për aksidentin, inpektorët i justifikojnë kompanitë duke shkruar se “nuk patën pengesa për hetimin”, edhe pse vendi i ngjarjes ishte ndryshuar dhe puna kishte vijuar edhe pas aksidentit. Kryeinspektori i Punës, Arben Seferaj nuk e përjashtoi se mund të kishte edhe raportime jo-objektive për aksidentet në punë, por këmbënguli hipotetikisht për BIRN se ato nuk mund të zinin më shumë se 10% të rasteve. “Kur ndodh një aksident, edhe të mos jesh drejtues institucioni je njeri, nuk mund të luash ti me fatin e një personi që ka humbur jetën. Nuk e di unë që mund të ketë njerëz, prandaj e vura atë 10 për qindëshin, që të përfitojnë nga vdekja e dikujt. Se do ishte fundi i botës,” tha Seferaj. Ai shtoi se Inspektoriati po i forconte masat përmes për platformave të denoncimit dhe matricave të dëmit, për të cilat tha përfshijnë historikun e kontrollit të subjekteve dhe masat e marra që nga viti 2015, që sipas tij garantojnë një standard për të gjithë. Megjithatë, viktimat e aksidenteve në punë vazhdojnë të vuajnë pasojat dhe të përballen me pasigurinë për të ardhmen. “I dënuar” që të mos punojë për 6 muaj dhe kontribuesi kryesor i të ardhurave në shtëpi, Genci Bardhi i tha BIRN se ndërsa pronari po merrej me dokumentet, ai shpresonte që të merrte një pjesë të rrogës si asistencë nga Sigurimet. Ai tha gjithashtu se nuk do të ngjitet më në skelë dhe të punojë nga lartësitë. “Mami më ka bërë një pyetje, se thonë kur të ndodhin këto, mendon për njerëzit e afërm. Më tha ça ke mendu.Kam mendu o Zot më shpëto, sa të bie në tokë,” përfundoi ai.

Shtator 2019

REPORTAZH

Beteja për Botanikun: pedagogë dhe studiues kundër ‘shpronësimit’ nga Bashkia Si u kthye ideja e Bashkisë së Tiranës për ‘rimëkëmbjen e Kopshtit Botanik” në një projekt për marrjen e pronësisë nga Universiteti, edhe me ndihmën e përçarjeve të vjetra brenda Senatit. Pedagogë dhe studiues protestojnë kundër planeve për transforimin e Kopshtit me vlera unikale. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

ë tetor 2018, studiues të botanikës dhe biologjisë nga Fakulteti i Shkencave të Natyrës u entuziazmuan fillimisht nga një ftesë e kryetarit të Bashkisë së Tiranës, Erion Veliaj për të diskutuar mbi një marrëveshje që do të rimëkëmbte Kopshtin Botanik. Profesorët kishin dëgjuar edhe më herët “plane të bukura”, por në takimin e një viti më parëmbetën të shtangurpërballë kushtit që duhej të hiqnin dorë prej pronësisë. Profesor Doktor Petrit Hoda, drejtues i Kopshtit Botanik i tha BIRN se plani i Bashkisë për rimëkëmbjen rezultoi të ishte “marrja qyl” jo vetëm e pronës fizike të Universitetit të Tiranës, por edhe e punës intelektuale të disa brezave, që sipas tij “nuk matet me para”. “Ne kjo nuk na pëlqeu... Ne s’mund ta honepsim, pranonim idenë që bashkia të merrte pronësinë,” tha Hodo, i ulur në një zyrë të vogël të mobiluar me një tavolinë, një kompjuter dhe një bufe të vjetër dhe i rrethuar nga libra botanike dhe gazeta. Profesorët e Shkencave të Natyrës, të mbështetur edhe nga rektori i Universitetit të Tiranës, Mynyr Koni refuzuan një draft-marrëveshje me Bashkinë në nëntor 2018, ku diktohej që në fillim ndryshimi i pronësisë së Kopshtit Botanik. Por nëntë muaj pas refuzimit të tyre, më 17 korrik, Këshilli i Ministrave miratoi VKM-në për kalimin e pronësisë te Bashkia e Tiranës. Beteja për Kopshtin Botanik është rasti i fundit i njëhistorie të gjatë përplasjesh dhe shpronësimesh të universiteteve të Tiranës, në favor të qeverisë ose Bashkisë. Rektori i Universitetit të Tiranës, Mynyr Koni ka paditur në Gjykatën Administrative të Apelit VKM-në për Kopshtin Botanik si të paligjshme, ndërsa dekanati i Fakultetit të Shkencave të Natyrës ka kërkuar unanimisht “tërheqjen sa më të shpejtë të VKM-së”. Universiteti është megjithatë i përçarë dhe përplasjet e brendshme e kanë dobësuar betejën për mbrojtjen e Kopshtit Botanik. Drejtues të disa prej fakulteteve të UT, përfshi ish-rektorin Dhori Kule dhe dekanin

Nënkryetari i Bashkisë së Tiranës, Arbjan Mazniku dhe dekani i Fakultetit Ekonomik, Dhori Kule pas takimit të zhvilluar më 23 shtator në mungesë të rektorit Mynyr Koni. Foto: Vladimir Karaj.

e Fakultetit të Drejtësisë, Artan Hoxha, njëkohësisht pjesë e Senatit Akademik të Universitetit akuzojnërektorin Koni se nuk i kishte informuarpër negociatat e mëparshme me Bashkinë. Nënkryetari i Bashkisë, Arbjan Mazniku i zhvlerësoi shqetësimet e pedagogëve dhe i tha BIRN se universiteti do të kishte të gjithë hapësirën që i duhej, ndërsa bashkia do të përdorte Botanikun vetëm në kohën që ai nuk ishte i zënë nga universiteti. I pyetur nga BIRN se pse i duhej pronësia, Mazniku u përgjigj se “Bashkia nuk mund të bëjë investime të qenësishme pa qenë pronare”. “Nuk është park” Historia e Kopshtit Botanik shkon pas në vitin 1964, kur profesor Mustafa Demiri dhe një plejadë studiuesish të tjerë e realizuan atë mbi një sipërfaqe prej 15 hektarësh në jug të qytetit të Tiranës. Kopshti u hap për publikun në vitin 1971 dhe numëronte mbi 2 mijë varietete dhe lloje bimësh. Pas viteve 2000, Kopshti Botanik u rrethua nga të gjitha anët nga pallate të larta prej betoni, por hapësira mbeti e paprekur deri në vitin 2011, kur buldozerët fshinë gati 1 hektar tokë për t’i hapur vend ndërtimit të Unazës së Re. Protestat në atë kohë të pedagogëve, shoqërisë civile dhe disa deputetëve të Partisë Socialiste, tani në pushtet, ranë në vesh të shurdhër.

Përmes një vrime ilegale të hapur nërrethimin prej shufrash hekuri nga banorët e zonës për të shkurtuar rrugë, Kopshti Botanik nuk ngjan se ka ndonjë dallim nga parqe të tjera me pemë dhe shkurre. Bimët e mbjella, rrugicat pjesërish të rrënuara, thatësira që ka vyshkur barin dhe rezervuari i tharë ku duken kërcej të hollëbimësh uji të japin përshtypjen e një parku me probleme. “Kopshti Botanik nuk është park,”përgjigjet prerazi profesor Hoda dhe ndërsa shëtit nga rrugicat në kodrinë, tregon bimët, emrat e tyre dhe arsyet pse ndodhen aty. Hoda shpjegon se barishtet që mezi dallohen pas kohëssë lulëzimit, janë aty sepse janë të rralla dhe jo sepse janë të bukura. Ai tregon me gisht vende ku janë mbjellë bimë që duan gurë, bimë që gjenden vetëm në territore mjaft të vogla të vendit dhe bimë që renditen sipas një modeli, që për një vizitor të pamësuar është i pamundur të dallohet. Në kodrën ku pretendohet të kalojë një tunel si projekt i Bashkisë që do ta lidhë atë me parkun Zoologjik, Hoda thotë se ndodhet një mini-Shqipëri. “Janë të gjitha bimët të renditura sipas brezave të florës në vend. Ne i marrim bimët në vendet e origjinës (in-situ) dhe i sjellim këtë (ex-situ) në mënyrë që studentët dhe gjithkush të ketë mundësi t’i vizitojë,” thotë Hoda. Profesori e ka me merak të shpjegojë se bimët nuk janë të kultivuara dhe për

një varietet të caktuar marrin në male dhjetra fidanë dhe punojnë me shpresën qëvetëm pak prej tyre mund të shpëtojnë. Profesori i Botanikës në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, Aleko Miho i tha BIRN se ndryshimi i pronësisë vinte në rrezik karakterin shkencor të kopshtit për të cilin tha se “nuk mund të administrohej nga punëtorët e gjelbërimit”. “Bashkia mund të ketë në mendje të ngrejë një grup kërkimor të vetin e të kujteset fjala vjen për tulipa albanica, bulbet e saj ku janë e ku s’janë, t’i marrë e t’i çojë atje,” tha Miho. “Në një vend të vogël si Shqipëria, që ka një traditë tani pranë univeristetit, nuk i kushton asgjë bashkisë -në vend që të ngrejë grupin e saj- të ndihmojë universitetin,” shtoi ai, duke këmbëngulur se kjo ndihmë nuk do ishte mëshirë, pasi bashkia e Tiranës ka për detyrë të ndihmojë UT ashtu siç bën me shkollat e arsimit parauniversitar. Nënkryetari i Bashkisë së Tiranës,Arbjan Mazniku këmbëngul se bashkia nuk do e cënojë karakterin shkencor tëkopshtit dhe premton se investimet do të ndërtojnë sera, rezervuarin e bimëve të ujit dhe do të rregullojnë rrugicat. Mazniku thotë se e vetmja gjë që kërkonte bashkia duke marrë pronësinë, ishte që kopshti veç funksioneve që ka sot, të kthehej në një pikë rekreative për qytetin, në kohën që universiteti nuk e përdorte për mësim apo studime. “Kjo do të mundësonte që Kopshti Botanik të mos jetë njëcep i lënë në harresë, me pemë të pa krasitura,” tha Mazniku. Por ndërsa kjo ide duket “e pafajshme”, as Hoda dhe as Miho nuk e kapërdijnë dot. “Unë e di që ata mund ta bëjnë kopshtin shumë të mirë, por do ta bëjnë me trëndafila, karafila, pisha, bredha, qiparisa, e ku di unë gështenja kali, të cilat në aspektin çlodhës janë shumë të bukura dhe për qytetarët e Tiranës vlejnë. Por ne kemi qëllime të tjera,” thotë drejtuesi i Botanikut, duke i mëshuar rëndësisë së bimëve të rralla dhe endemike.

Shtator 2019

Profesor Doktor Petrit Hoda, drejtues i Kopshtit Botanik, duke treguar vlerat unikale të bimëve që ndodhen në hapësirën e Kopshtit. Foto: Vladimir Karaj.

Kopshti Botanik i Tiranës, sipas një VKM-je të qeverisë i kaloi në pronësi Bashkisë së Tiranës. Foto: Vladimir Karaj.

“Këtu çdo bimë që është mbjellë ka mbrapa një ide funksionale. Nëse do kthehet në park urban, është një gjë që e ndryshon komplet,”bie dakord profesor Miho. ‘Përça e sundo’ brenda Senatit Kalimi i Kopshtit Botanik nën varësinë e Bashkisë së Tiranës u paralajmërua nga kryebashkiaku Veliaj në qershor, gjatë një takimi elektoral në prani të kryeministrit Edi Rama. Veliaj tha atyse për bashkimin mes Zoologjikut dhe Botanikut kishte dakordësi “me dekanin e Shkencave të Natyrës”. Përkundër pretendimit të kryebashkiakut, dekanati i Fakultetit të Shkencave të Natyrës reagoi “unanimisht kundër” VKMsë në një deklaratë për shtyp, i mbështetur edhe nga rektori Mynyr Koni. Çështja kaloi për diskutim në Senatin e Universitetit të Tiranës, i cili drejtohet nga Koni dhe ka në përbërje dekanët e 6 fakulteteve si dhe nga 4 anëtarë dhe 4 studentë për çdo fakultet. Por pas dy mbedhjeve të Senatit, rektori Koni u dorëzua dhe deklaroi në një komunikatë të shpërndarë më 19 shtator se Senati nuk dilte dot me një qëndrim të përbashkët për Botanikun. Por më 23 shtator, kur vendi ishte ende i mbërthyer nga paniku për tërmetet, një pjesë e senatit të UT u mblodh në mungesë të rektorit dhe në prani të nënkryetarit të Bashkisë, Arbjan Mazniku për të diskutuar mbi Kopshtin Botanik. I pranishëm në rektorat më 23 shtator, BIRN evidentoi një ndarje të thellë mes palëve, ndërkohë që përveç Konit mungonin në mbledhje edhe dekani e përfaqësuesit e Fakultetit tëShkencave të Natyrës, të Histori-Filologjisë si dhe disa prej përfaqësuesve të Shkencave Sociale dhe Gjuhëve të Huaja. I pyetur nga BIRN, Eltjon Halimi, anëtar i Senatit të UT nga Fakulteti i Shkencave të Natyrës tha se nuk kishte pasur njoftim për mbledhje nga kryetari i Senatit të UT, njëkohësisht rektori. Në diskutimet mbi fatin e Botanikut ishin

të pranishëm dekani i Ekonomikut, Dhori Kule, ai i Drejtësisë, Artan Hoxha, dekani i Gjuhëve tëHuaja, Artur Sula, dekani i Shkencave Sociale dhe disa përfaqësues të tjerë të senatit. Edhe pse brenda sallës nuk po diskutohej asgjë sekrete, BIRN nuk u lejua të ndiqte mbledhjen. Madje dy herë nga një roje që ruante derën, u kërkua që të mos qëndronim në korridor pasi “kështu kishte thënë shefi”. Pas gati dy orësh mbledhje, Mazniku doli i pari nga salla dhe pasi nuk pranoi të fliste në ambientet e rektoratit, tha jashtë godinës se aty kishte qenë i ftuar. I pyetur për planet e Bashkisë, ai deklaroi se do të bëheshin vetëm në konsultim me universitetin. “Plani i Bashkisë nuk e dëmton universitetin dhe as punën shkencore të bërë në Botanik. Universiteti ruan të gjitha funksionet që ka sot. Garantojmë qëështë e paprekshme,” tha Mazniku për BIRN. Dekani i Fakultetit të Drejtësisë, Artan Hoxha e konsideroi takimin me Maznikun “normal dhe të nevojshëm për t’u informuar”, ndërsa shtoi se universiteti nuk humbiste asnjë pronë. “Nuk ishim njoftuar as nga rektori, as nga dekani i Fakultetit të Shkencave për bisedimet mes tyre dhe bashkisë. Senati është trupë vendimarrëse sa i përket pronave të universitetit, por nuk kishte asnjë informacion,” tha Hoxha për BIRN. “Nuk jam as pro as kundër në këtë moment, ne thjeshtë po informohemi,” shtoi ai. Ish-rektori i UT, tani dekan i Fakultetit Ekonomik, Dhori Kule ishte më qartë në favor të propozimit. “Nuk ka ndryshim pronësie. Nuk humb asgjë universiteti. Kjo është pronë e shtetit dhe nga pushteti qendror kalon në atë lokal,” tha Kule në një bisedë të shkurtër në rrugë pas takimit. “Universiteti do të përfitojë nga kjo. Unë mendoj që është një mundësi për univesitetin”, shtoi ai. Rektori Mynyr Koni e quajti “një turp” takimin me Maznikun në një intervistë për

BIRN, ndërsa shtoi se kishte hequr dorë nga bindja e Senatit. Ai pretendon se VKM-ja për kalimin e pronësisëështë e paligjshme dhe se tanimë zgjidhjen e pret nga gjykata. Rektori Koni kundërshton edhe pretendimet se ndryshimi i pronësisë nuk e penalizonte Universitetin. “Ndërsa deri dje ishte bashkia që kërkonte të arrinte një marrëveshje me UT, tani ky i fundit,i zhveshur nga pronësiaështë i detyruar t’i kërkojë bashkisë marrëveshje për hapësira tëmësimit dhe kërkimin shkencor në institucionin që u themelua prej pedagogëve të tij për këtë qëllim në vitin 1965,” tha Koni. Koni kundërshton edhe pretendimin e Bashkisë së Tiranës se nuk mund të kryejë investime pa qenë “de jure” pronare. Duke cituar ligjin për Arsimin e Lartë, që sipas tij është shkelur në kalimin e pronësisë nga UT te bashkia, Koni thotë se në të parashikohet mundësia që pushteti lokal të investojë në universitetet që ndodhen në territorin e tij. “Në rast se investimi është sa 10 për qind e buxhetit afatmesëm të universitetit, pra i qenësishëm, ligji i jep Bashkisëtë drejtën e pasjes së një administratori në Bordin e Administrimit,” shpjegoi Koni. Profesori i Botanikës, Aleko Miho - dëshmitar në mbledhjet e para të Senatit të zhvilluara për këtëçështje, i tha BIRN se debati nuk u zhvillua fare rreth Kopshtit. Miho tha se diskutimi ishte përqëndruar kryesisht në gërricjet e vjetra mes dekanëve të UT-së dhe rektorit. “Megjithatë ishte e qartë se një pjesë e Senatit mbështesnin projektin e bashkisë dhe flisnin në mbrojtje të tij,” tha Miho. Ministria e Arsimit dhe e Sportit, e cila sipas rektorit është ministria propozuese e VKM-së për ndryshimin e pronësisë, nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN mbi këtë çështje deri në publikimin e këtij shkrimi. Seria e shpronësimeve Pronësia e Koshtit Botanik nuk është i vetmi rast përplasje mes qeverisë dhe bashkisë së Tiranës, me universitetet që ndodhen në kryeqytet. Më herët, Universiteti Bujqësor protestoi kundër projektit të Bashkisë për të ndërtuar një shkollënë hyrje të kampusit universitar; por e humbi betejën dhe bashkia vijoi projektin e saj. Fakulteti i Shkencave u shpronësua vite më parë nga Muzeu i Shkencave të Natyrës, i cili u zhvendos në një godinë tre herë më të vogël. Një pjesë e koshtit botanik po ashtu u shkatërrua në favor të kalimit të “Unazës së Re” Vendime të tjera të qeverisë i kanë marrë Universitetit më herët prona të ndryshme në kryeqytet, përfshi edhe mjediset e dy laboratorëve të bioteknologjisë, që ndodheshin aty ku tani është “Art Turbina”.

E vetmja betejë e fituar nga Universiteti është ajo për godinën e Gjeologji-Minierave, e planifikuar për t’u bërë Pallat Drejtësie-por qeveria u tërhoq pas protestave. Drejtuesi i Kopshtit Botanik, Petrit Hoda thotë se profesorët e kanë ruajtur ndër vite me fanatizëm atë cep të gjelbër të Tiranës, me shpresën se dikush do të kujtohej siç duhet për kopshtin sipas tij me vlera unikale. Ai shton megjithatë se kalimi i autostradës e dëmtoi rëndë Botanikun. “Ne bëmë shumë luftë, sepse në fillim aksi autostradës kalonte këtu (në zyrat ku ndodhemi).Ne bëmë shumë luftë dhe kaloi dhe mori vetëm një pjesë,”kujton Hoda. Profesori tregon se përmes njëVKM-je në vitin 2011, qeveria Berisha i dha kopshtit “plot 200 mijë lekë“për zhvendosje eventuale të vlerave të florës”, që prekeshin nga ndërtimi. Një godinë dykatëshe, dhuratë e një ambasade të huaj, që shërbente si sallë leksionesh dhe magazinë për ruajtje farash e bimësh, u shkatërrua pa dëmshpërblim. Hoda thotë se megjithëse në letra ishin bërë procedurat, Kopshti Botanik nuk mori asnjë dëmshpërblim. Po ashtu, kërkesat në vite të kopshtit për ujë vaditës, riparim të një pellgu të vogël për bimët ujore apo përmirësim të serave, nuk morën përgjigje. Profesori i Botanikës, Aleko Miho pranon se Botaniku në një farë mënyre është një “barrë për universitetin”, të cilit nuk i jepen fonde për ta mirëmbajtur. Ndërsa shton se ajo është një njësi unike kombëtare, Miho pranon gjithashtu se dëshira e mirë dhe investimet e Bashkisë mund ta rimëkëmbnin Kopshtin. “Pse duhet lëvizur pronësia?!”, pyet Miho me mosbesim. “Bashkia e ka më kollaj që të thotë (nesër) këtë hapësirë ta përdorë për punë të tjera dhe do t’ua ndërtoj kopshtin atje përtej. Këtë bënë me muzeun[Muzeun e Shkencave të Natyrës]”. Profesorët e Shkencave të Natyrës akuzojnë Bashkinë, pa dallime se kush ka qenë në krye, se ka lejuar zaptimin e hapësirave të universitetit në vite, ndërsa në forma të ndryshme UT i janë marrë godina dhe prona që më pas kanë shkuar për të tretë. “Ka shumë shembuj që me pronësinë është luajtur. Muzeu i Shkencave që ishte në Rrugën e Kavajës, kishte një hapësirë shumë të mirë, u hoq andej dhe u dërgua te Tregu Elektrik. Ishte 4500 metra dhe u bë 1500 metra,” kujton profesor Miho. Duke e marrë si shembull të prekshëm të ndryshimit të pronësisë, Miho pohon se shumë prej objekteve të Muzeut të Shkencave të Natyrës humbën, ndërsa të tjera janë thuajse të pavizitueshme. “Janë sajuar atje... të këput shpirtin”, përfundon ai.

Shtator 2019

Vendimi surprizë i kryeministrit britanik Boris Johnson për të pezulluar parlamentin dhe për të mbyllur dritaren për çdo debat tjetër mbi Brexit e ka futur qartazi Mbretërinë e Bashkuar në një kaos politik. Ka qenë tepër ironike të shihje përkrahësit e Brexit të tradhtonin demokracinë në emër të “popullit”.

Opinion

Beteja për Britaninë Guy Verhofstadt | Project Syndicate | Bruksel

ushata Brexit është faturuar si një përpjekje për të “rimarrë kontrollin” duke i rikthyer “sovranitetin” Parlamentit të Mbretërisë së Bashkuar. Për këtë arsye, është tepër ironike që një nga lëvizjet e para të mbështetësve të Brexit pas ardhjes në pushtet ka qenë të pezullonin Parlamentin dhe të mbyllnin debatin mbi tërheqjen e afërt të Mbretërisë së Bashkuar nga Bashkimi Europian më 31 tetor. Duke shpërfillur vullnetin e Parlamentit, ku një shumicë deputetësh janë kundër një skenari “pa marrëveshje”, kryeministri britanik Boris Johnson tani po manovron të kapë votat e Partisë Euroskeptike Brexit, në mënyrë që të mund të përmbyllë me çdo kusht një Brexit. Për këtë qëllim, ai ka sanksionuar një luftë të gjithanshme politike që kërcënon të dëmtojë demokracinë parlamentare britanike në një plan afatgjatë. Kriza politike thelluese e Britanisë është pjesërisht rezultat i dështimit të Parlamentit për të ratifikuar marrëveshjen e Brexit të negociuar nga paraardhësja e Johnson, Theresa May, dhe Bashkimi Europian. Mungesa e një kushtetute të kodifikuar, e kombinuar me një nivel polarizimi politik që tani rivalizon atë të Shteteve të Bashkuara, e bën të vështirë parashikimin e rezultateve të mundshme të situatës aktuale. Kushdo që ju thotë se si do të përfundojë kjo po ju gënjen, sepse askush nuk mund ta dijë. Britania po përballet me një gjendje pasigurie permanente dhe kjo në vetvete është destabilizuese për çdo vend. Ndërsa mjegulla politike trashet dhe ora për negociata afron, është e lehtë të harrosh një fakt të rëndësishëm. Që nga referendumi i Brexit në qershor 2016, si nën qeverisjen e May ashtu edhe nën atë të Johnson, ka pasur një mungesë të jashtëzakonshme të një debati serioz në Mbretërinë e Bashkuar për atë që kërkon ky vendim. Liderët e vendit kanë ngurruar shumë të marrim vendime me ndikim të gjerë politik që do të kërkojë Brexit. Por mos u gaboni. Largimi nga BE-ja do ta detyrojë Britaninë të përballet me vendime shumë më të ashpra nga ç‘mund të jetë menduar ndonjëherë. A dëshirojnë britanikët të braktisin standardet europiane përsa i takon ushqimeve, mjekësisë,

Kryeministri britanik Boris Johnson. Foto: Facebook/Boris Johnson.

Liderët e vendit kanë ngurruar shumë të marrim vendime me ndikim të gjerë politik që do të kërkojë Brexit. Por mos u gaboni. Largimi nga BE-ja do ta detyrojë Britaninë të përballet me vendime shumë më të ashpra nga ç‘mund të jetë menduar ndonjëherë. A dëshirojnë britanikët të braktisin standardet europiane përsa i takon ushqimeve, mjekësisë, mirëqenies së kafshëve dhe çështje të tjera të panumërta rregullatore në favor të një modeli rregullator amerikan? Askush nuk e di këtë dhe as nuk ka pasur ndonjëherë ndonjë debat të vërtetë në lidhje me kostot dhe përfitimet e largimit nga BE-ja. mirëqenies së kafshëve dhe çështje të tjera të panumërta rregullatore në favor të një modeli rregullator amerikan? Askush nuk e di këtë dhe as nuk ka pasur ndonjëherë ndonjë debat të vërtetë në lidhje me kostot dhe përfitimet e largimit nga BE-ja. Presidenti amerikan Donald Trump e ka quajtur veten “Njeriu i tarifave” dhe vendosi taksa importi edhe për mallrat nga aleatët dhe kundërshtarët e SHBA-

së.A janë britanikët, të cilët kanë mbrojtur prej kohësh tregtinë e lirë, të gatshëm të hyjnë në marrëdhënie me proteksionistin kryesor të botës? Duke i ardhur rrotull Trumpit dhe duke ndjekur një marrëveshje të shpejtë tregtare me Shtetet e Bashkuara, qeveria e Johnson thjesht po supozon se populli britanik mbështet një rikonstruksion dramatik nga sfera rregullatore e BE-së. Brenda BE-së, Britania ka një vend të spikatur në tryezë dhe ka të drejtë fjale kur vjen puna te rregullat që përcaktohen. Duke u afruar më shumë me Shtetet e Bashkuara, vendi do të gëlltisë çdo gjë që thotë dhe vendos Trumpi. Sondazhet e fundit sugjerojnë se kjo nuk është ajo që dëshiron publiku në Mbretërinë e Bashkuar. Kur u pyetën se kë do të donin të kishin më shumë si partner të ngushtë tregtar, 50% zgjedhin BE-në, dhe vetëm 21% zgjedhin SHBA-në. Midis të rinjve, rezultatet janë edhe më të habitshme, me 58% që zgjedhin BE-në dhe vetëm 14% preferojnë SHBA-në. Trump pretendon se e dashuron Mbretërinë e Bashkuar dhe “Trumpin britanik” (mënyra sesi ai i drejtohen Boris Johnson), por kjo mund të ndryshojë lehtësisht. Në fund të fundit, mendimi i tij për liderët dhe aleatët e huaj ndryshon si era. Nën një Brexit pa marrëveshje, Bri-

tania do ta gjejë veten papritmas e varur nga mirësia e presidentit të çuditshëm të Amerikës dhe do të përballet me sfida ekzistenciale ndaj unionit të Skocisë, Irlandës së Veriut, Uellsit dhe Anglisë. Por një skenar pa marrëveshje nuk është i pashmangshëm.Marrëveshja që May negocioi mund të sigurojë një marrëdhënie të ngushtë në të ardhmen midis Britanisë dhe BE-së.Kjo marrëveshje, të cilën edhe vetë Johnson e votoi, është ende në pritje të ratifikohet. Ndërsa mbetet akoma hapësirë për ta përmirësuar atë marrëveshje për ta bërë më normative, përfundimi është se ajo tashmë ofron një bazë të shëndoshë për përfundimin e një marrëveshje të ngushtë asociimi Mbretëri e Bashkuar-BE në të ardhmen. Në mënyrë të veçantë, marrëveshja e largimit parashikon krijimin e një komiteti të përbashkët që përfshin përfaqësues të Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së, i cili më pas do të shërbente si një mjet për bashkëpunimin e ardhshëm. Në morinë e gënjeshtrave dhe dezinformatave që kanë shoqëruar debatin Brexit, mundësitë e parashikuara nga kjo dispozitë e marrëveshjes së daljes nuk janë diskutuar aspak. Mjerisht, kjo nuk është aspak surprizuese. Projekti Brexit ka qenë jo koherent që nga fillimi. Si fillim, Mbretëria e Bashkuar nuk e humbi kurrë “kontrollin” dhe në një botë të mbizotëruar nga rivaliteti midis superfuqive Kinë-Amerikë, e vetmja rrugë që i mbetet fuqive europiane të madhësisë së mesme për të mbrojtur sovranitetin e tyre është formimi i një fronti të bashkuar. Pandershmëria e Johnson për zgjedhjet e vendit ka qenë mjaftueshëm e keqe, por tani ai po përpiqet të mbyllë debatin demokratik për të arritur një fund politik. Nuk është tepër vonë që politikanët britanikë, madje edhe për vetë Johnsonin, t’i japin fund lojërave dhe të shpjegojnë kompromiset me të cilat përballet vendi. Vetëm nëpërmjet një lidershipi të ndershëm dhe të përgjegjshëm Britani mund të ketë më në fund një debat të vërtetë për vendin e saj në botë. Cilido qoftë rezultati i negociatave midis Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së, Brexit është thjesht fillimi i një procesi shumë më të gjatë. Beteja për shpirtin e Britanisë sapo ka filluar, por mbetet ende në dyshim nëse kjo betejë do të luftohet në mënyrë të drejtë. Marrë me autorizim nga Project Syndicate.Nuk mund të ripublikohet pa lejen e Project Syndicate. The Battle for Britain

Shtator 2019

Analizë

Shkarkimi i papritur nga Donald Trump i “aleatit të Serbisë në Shtëpinë e Bardhë” si Këshilltar i Sigurisë Kombëtare ka shqetësuar Beogradin, por shumica e ekspertëve besojnë se pasaardhësi i tij i mundshëm, Charles Kupperman, nuk do të jetë shumë ndryshe nga Bolton.

Shkarkimi i Bolton rrit shpresat –dhe frikën – në Ballkan IVAN ANGELOVSKI | BIRN | UASHINGTON

orëheqja e detyruar e John Bolton si Këshilltari i Sigurisë Kombëtare i presidentit Donald Trump ka shkaktuar zhurmë në Ballkan dhe ka pasur përgjigje kontradiktore nga Serbia dhe Kosova. Mediat serbe shprehën tronditje për lajmet ndërsa ato në Kosovë e mirëpritën atë. “A e ka humbur Serbia aleatin e saj në Shtëpinë e Bardhë?”, pyeti Telegraf në Serbi. “I vetmi kundërshtar i Kosovës në Shtëpinë e Bardhë”, “Pse është lajm i mirë shkarkimi Bolton?” pyeti Gazeta Express në Kosovë. Megjithatë, ekspertët në Uashington janë më pak të sigurt se shkarkimi i Bolton do të ketë shumë ndikim në rajonin e Ballkanit dhe dyshojnë se zëvendësuesi i tij i mundshëm, Charles Kupperman, do të jetë shumë ndryshe. Ndërhyrja më e njohur e Boltonit në Ballkan erdhi në gusht të vitit 2018 kur, pasi presidenti i Kosovës Hashim Thaçi diskutoi një shkëmbim të mundshëm territorial me Serbinë, si pjesë e një zgjidhjeje të mosmarrëveshjes së tyre të gjatë, Bolton i hutoi aleatët amerikanë në Europë – të cilët kryesisht e kundërshtojnë idenë e ndryshimet e kufijve – duke mbështetur idenë. Bolton tha që Uashingtoni nuk do ta kundërshtonte shkëmbimin e territorit me kusht që Beogradi dhe Prishtina të hartonin një “zgjidhje reciprokisht të kënaqshme”. “Ai nuk dukej se kishte një ‘qëndrim’ për Ballkanin, përveç faktit se të ishte i hapur për të marrë në konsideratë një shkëmbim territorial midis Serbisë dhe Kosovës,” tha Daniel Serwer, Drejtor i Politikës së Jashtme Amerikane në Shkollën e John Hopkins të Studimeve Ndërkombëtare të Avancuara. “Ajo që bie në sy është mbështetja e tij për një marrëveshje shkëmbimi territorial midis Kosovës dhe Serbisë.Përveç kësaj, nuk i njoh shumë mirë pikëpamjet e tij në lidhje me Ballkanin,” shtoi ai. Por Serwer thotë se njerëzit kishin të drejtë ta konsideronin Boltonin “më të afërt” me Serbinë sesa me Kosovën. “Bolton e kundërshtoi pavarësinë e Kosovës në atë kohë.” Michael Carpenter, një ish-ndihmës sekretar i mbrojtjes me përgjegjësi për Rusinë, Ukrainën dhe Euroazinë, tha se

ai ishte më pak i sigurt se Bolton simpatizonte Serbinë. “Nuk jam i sigurt nëse ai është më i afërt me Serbinë sesa me Kosovën, por ai ka një nga rekordet më të këqija në politikën e jashtme në të gjithë Uashingtonin,” tha ai. “Bolton ka mbajtur qëndrime të gabuara dhe të pamatura në një sërë çështjesh, të tilla si përkrahja e luftës në Irak, duke dashur të bombardojë Iranin dhe duke sugjeruar se SHBA-ja duhet të pushtojë Venezuelën,” shtoi ai. Por Carpenter tha se ai nuk mendon se ndryshimi i Këshilltarit të Sigurisë Kombëtare do të ndikonte shumë në përpjekjet e fundit të SHBA-së për t’u përfshirë më shumë në dialogun e udhëhequr nga BE-ja midis Kosovës dhe Serbisë, i cili synon “normalizimin” e marrëdhënieve midis Serbisë dhe provincës së saj të mëparshme – shtetësinë e së cilës ajo nuk e njeh. Kjo sidomos pasi Departamenti i Shtetit në fund të gushtit caktoi Zv/Ndihmës Sekretarin Matthew Palmer si përfaqësues special për Ballkanin Perëndimor, me një mandat për të ndihmuar integrimin e

John Bolton. Foto: Flickr/ Gage Skidmore.

rajonit në institucionet perëndimore. “Palmer është një profesionist dhe do të vazhdojë me punën e tij,” tha Carpenter Presidenti Trump ka thënë se ka 15 kandidatë për të zëvendësuar Boltonin. Ndërkohë, Shtëpia e Bardhë emëroi Kupperman, zv/këshilltarin e sigurisë kombëtare, për të plotësuar përkohësisht postin. T he New York Times tha që Kupperman kishte gjasa ta merrte atë post, por pyetja ishte, për sa kohë. Ajo kujtoi se “zyrtarët zëvendësues e kanë për zakon të qëndrojnë në këtë administratë për periudha kohore të papërcaktuara” dhe paralajmëroi: “Të dhënat e Kupperman si një njeri në rrethin e ngushtë të z. Bolton mund ta shkurtojnë mandatin e tij”. Vetë Bolton i ka vlerësuar Kuppermanin, duke sugjeruar një ngjashmëri të ngushtë përsa i përket pikëpamjeve të politikës së jashtme.“Charlie Kupperman ka qenë një këshilltar për mua për më shumë se 30 vjet. Ekspertiza e gjerë e Charlie në mbrojtje, kontrollin e armëve dhe hapësirën ajrore do të ndihmojë ax-

hendën e mëtejshme të sigurisë të presidentit Trump,” tha ai në janar, kur Kupperman iu bashkua administratës Trump. Sipas biografisë së tij zyrtare, Kupperman ka më shumë se katër dekada eksperiencë në politikën dhe programin e sigurisë kombëtare. Ai ka shërbyer në administratën Ronald Reagan, duke mbajtur poste në Zyrën Ekzekutive të presidentit, Administratën Kombëtare të Aeronautikës dhe Hapësirës dhe në Komitetin e Përgjithshëm Këshillimor të presidentit për Kontrollin e Armëve dhe Çarmatimin. Ai gjithashtu ka punuar si Këshilltar i Mbrojtjes dhe Politikës së Jashtme në fushatën presidenciale të Ronald Reagan. Carpenter tha për BIRN se ai i ngjante Boltonit përsa i takon pikëpamjeve të tij përgjithësisht anti-myslimane, të cilat mund të ndikojnë në perceptimet e Ballkanit, pasi shumica e njerëzve në Kosovë janë myslimanë ndërsa Serbia është kryesisht e krishterë. “Kupperman ngjan si një klon i Boltonit, pasi ka shërbyer në bordin e një organizate të ekstremit të djathtë, Qendrës për Politikë të Sigurisë, e cila ka përhapur disa teori konspirative, siç është pretendimi se Vëllazëria Myslimane është infiltruar në qeverinë e Shteteve të Bashkuara,” tha ai. Këshilli mbi Marrëdhëniet Islame Amerikane, CAIR, tha që nuk do ta mirëpresë emërimin e tij si zëvendësues i përhershëm i Boltonit. “Pozicioni i Këshilltarit të Sigurisë Kombëtare ka kaluar nga lideri i grupi anti-mysliman tek një tjetër i tillë,” tha për BIRN Robert McCaw, Drejtori i Departamentit të Çështjeve të Qeverisë në CAIR. “Bolton ishte kryetar i Institutit Gatestone nga viti 2013 deri në vitin 2018.Kupperman shërbeu në bordin e Qendrës për Politikë të Sigurisë nga viti 2001 deri në vitin 2010.Të dyja janë qendra konservatore anti-emigrantë dhe anti-myslimane,” tha ai. “Lidhjet e Boltonit me një organizatë anti-myslimane mund ta kishin bërë atë lehtësisht të njëanshëm duke mbështetur Serbinë para Kosovës,” shtoi ai. “Mbështetja e Boltonit për shkëmbimin territorial me Kosovën, të propozuar nga qeveria serbe, të krijon idenë se ai ka të paktën lidhje më të ngushta me qeverinë serbe. CAIR jo domosdoshmërish beson se Kupperman do të ketë ndryshe nga paraardhësi i tij,” përfundoi ai.

Shtator 2019

ANALIZË

Autoriteti i Rrugëve shkëmben akuza për tenderin 19 milion euro me kontraktorin Një tender për ndërtimin e një tuneli në aksin Kardhiq-Delvinë, solli akuza nga ARRSH drejt kompanisë së ndërtimit ‘Gjoka Konstruksion’ për mashtrim në dokumentet prokurimit; ndërkohë që kompania u përgjigj duke akuzuar drejtoreshën e rrugëve, Sonila Qato për favorizim të një prej konkurrentëve. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

ompania më e madhe koncesionare për ndërtimin e rrugëve, Gjoka Konstruksion u gjend nën akuzë se ka dhënë dokumente të rreme për të fituar një tender me fond limit 19.3 milionë euro, ndërsa iu përgjigj kësaj akuze me një kundërakuzë tjetër të rëndë, atë të manipulimit të tenderit nga ana e Drejtoreshës së Përgjithshme të Rrugëve, Sonila Qato për llogari të një kompanie konkurrente, me dëm afro 4 milionë euro në kurriz të taksapaguesve. Paralelisht me këto akuza të ndërsjella, një kompani mbikëqyrëse e koncesionit të rrugës së Arbrit – GR Albania, duket se gjendet në një situatë konflikti interesi, pasi është bashkë me ‘Gjoka Konstruksion’ bashkëofertuese për tenderin e dytë. Mbi këtë mjedis akuzash dhe kundërakuzash të rënda, Ministrja e Infrastrukturës Belinda Balluku deklaroi papritur se tenderi për segmentin e fundit të rrugës Kardhiq-Delvinë për momentin do të shtyhet për shkak se qeveria “ka prioritete të tjera”. Ndryshimi i beftë i prioriteteve duhet të kishte tërhequr vëmendjen e organeve ligjzbatuese , nëse nuk do të ishte një fenomen kaq i përsëritur në një institucion ku drejtorët shpesh arrestohen apo vihen nën akuzë për manipulim tenderësh, por që zakonisht dalin të pafajshëm në gjykatë. Vetëm 9 muaj më parë një kompani fantazmë arriti të fitojë 18 milionë euro tender të mbajtur nga Autoriteti Rrugor Shqiptar.Dhe megjithëse tashmë është pranuar gjerësisht që tenderi u fitua nga një kompani me dokumente të falsifikuara dhe prokuroria ka nisur hetimet, nuk ka asnjë të akuzuar dhe asnjë të arrestuar për skandalin. ARRSH i hodhi poshtë akuzat e ngritura ndaj këtij institucioni nga ana e kompanisë Gjoka duke thënë se “nuk e ka shkelur ligjin”. Ministria e Infrastrukturës nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN mbi skandalin. Ndërkohë, kompania ‘Gjoka Konstruksion’ i cilësoi akuzat për manipulim dokumentesh si të pavërteta. Drejtoresha e Përgjithshme e Rrugëve, Sonila Qato konfirmoi vërtetësinë e një dokumenti të rrjedhur në media në të

cilën Gjoka Konstruksion akuzohej për falsifikim dokumentesh, por nuk iu përgjigj pyetjeve mbi akuzat për manipulim të tenderit për tunelin Kardhiq – Delvinë. GR Albania, kompania e cila është mbikëqyrëse e punimeve në Rrugën e Arbrit dhe njëkohësisht pjesë e bashkimit të operatorëve që kanë hedhur ofertën me çmimin më të ulët për tenderin e Tunelit në rrugën Kardhiq – Delvinë, i tha BIRN se ajo nuk ishte në kushtet e konfliktit të interesit. ARRSH gjithashtu deklaroi se nuk “kishte konstatuar” deri më tani një gjendje konflikti interesi mbi rolin e dyfishtë të GR Albania, si mbikëqyrës punimesh në rrugën e Arbrit që po e ndërton Gjoka Konstruksion dhe bashkëofertues më këtë të fundit të në lotin 7 të rrugës Kardhiq- Delvinë. Tuneli Kardhiq – Delvinë Rruga dykalimëshe Kardhiq – Delvinë synon të lidhë qytetin turistik të Sarandës me pjesën tjetër të vendit përmes një traseje tërësisht të re e cila pritet t’i kushtojë taksapaguesve në total mbi 70 milionë euro. Deri tani janë prokuruar tre segmente me kosto 54 milionë euro, në tre tenderë të dyshimtë për shkak se oferta fituese në të treja rastet ishte vetëm 2% më e ulët se sa fondi limit. Në prill të këtij viti, Autoriteti Rrugor Shqiptar hapi tenderin për lotin e 7, një segment rrugor që përfshin pikën kulmore të rrugës si dhe një tunel me gjatësi prej afro 1.2 kilometra nën Qafën e Skarficës. Ndryshe nga tenderët e mëparshëm, ku pati një ose vetëm dy konkurrentë në secilin tender, në këtë të fundit, pati gjashtë oferta të hedhura nga konsorciume ku bënin pjesë kompanitë më të mëdha të prokurimeve publike në vend, të tilla si Fusha, Gener 2, apo Gjoka.

Tenderët që përfundojnë me oferta fituese fare pranë fondit limit ose shumë larg fondit limit, klasifikohen automatikisht si tenderë të dyshimtë për marrëveshje mes prokuruesit dhe fituesit të tenderit, për shkak se probabiliteti matematikor është pothuajse i pamundur.

Ofertat e këtyre kompanive varionin nga oferta më e lartë, e barabartë me 98.6% e fondit limit ose 19.2 milionë euro – hedhur nga kompanitë “Ircop” S.p.a. & “Sulova Ndërtim Prodhim” &”Vega” & “A&E Engineering, te oferta më e lirë, e barabartë me 77% të fondit limit ose 14.9 milionë euro, hedhur nga konsorciumi i përbërë nga kompanitë “Gjoka Konstruksion” sh.a. & “Cobial” sh.p.k.& “JV “GR Albania” sh.p.k.Katër kompani të tjera ofruan kryerjen e punimeve për shifra të ndryshme. Autoriteti Rrugor Shqiptar në cilësinë e autoritetit kontraktor, vendosi të skualifikojë plot pesë oferta me çmime më të ulëta për kryerjen e këtyre punimeve dhe shpalli fituese ofertën më te shtrenjtë, atë që ishte e barabartë me 98.6% të fondit limit. Tenderët që përfundojnë me oferta fituese fare pranë fondit limit ose shumë larg fondit limit, klasifikohen automatikisht si tenderë të dyshimtë për marrëveshje mes prokuruesit dhe fituesit të tenderit, për shkak se probabiliteti matematikor është pothuajse i pamundur. ARRSH dha një listë me argumente për arsyet e skualifikimit të ofertave më të ulëta, përfshirë atë të kompanive Gjoka, Cobial dhe GR Albania, por të gjitha argumentet e saj nuk mjaftuan. Gjoka u ankua në Komisionin e Prokurimeve Publike, një institucion tjetër mbikëqyrës, i cili hodhi poshtë pretendimet e ARRSH dhe urdhëroi këtë të fundit të tërheqë vendimin e skualifikimit të ofertuesve më të ulët. Afro një muaj më vonë, Ministria e Infrastrukturës i dërgoi një shkresë ARRSH në të cilën kërkohet anulimi i procedurës së konkurrimit. Më 13 shtator, ministrja Belinda Balluku e shpalli publikisht anulimin e procedurës së prokurimit duke argumentuar se ajo do t’i japë prioritet disa shpenzimeve të tjera publike, por mohoi në të njëjtën kohë që qeveria të jetë ngushtë për para, dhe që anulimi i tenderit të jetë rrjedhojë e vështirësive financiare të qeverisë. “Ministria ka të drejtë të bëjë prioritet disa nga çështjet emergjente që mund të ketë dhe kjo nuk ka lidhje nëse ka fonde apo nuk ka fonde, këto janë prioritete momentale që ka ministria”, deklaroi Balluku pa dhënë shpjegime se pse po anulohet ky projekt dhe jo ndonjë projekt tjetër.

Ministrja e Infrastrukturës, Belinda Balluku duke inspektuar punimet në rrugën e Arbrit. Foto: Facebook/Ministria e Infrastrukturës.

Anulimi i këtij segmenti rrugor duket se lë të varrosura së paku përkohësisht tre segmentet e tjera të rrugës Kardhiq – Delvinë, të cilat po i kushtojnë taksapaguesve rreth 54 milionë euro.Loti 7, i cili u anulua, gjendet në pikën kulmore të rrugës, pa ndërtimin e së cilit, tre segmentet e tjera mbeten efektivisht jashtë loje. Të tre segmentet janë kontraktuar në shtator 2018 me afat punimesh 24 muaj dhe pritet të mbarojnë në shtator të vitit 2020. Akuza për falsifikim për Gjokën Gjoka Konstruksion është kompania shqiptare që arriti të fitojë përmes një oferte të pakërkuar për koncesion, kontratën e ndërtimit të rrugës së Arbrit, me një kosto totale prej 40 miliardë lekësh në vitin 2018. Në korrik të vitit të kaluar, Gjoka hapi kantierin e punimeve ndërsa në 28 dhjetor 2018, ose më pak se gjashtë muaj pas nisjes së punimeve, deklaroi se ka kryer më shumë se sa 25% të volumit të punimeve. Kryerja e këtyre punimeve u konfirmua nga mbikëqyrësit e projektit, GR Albania dhe GAUFF Gmbh ndërsa në janar, qeveria disbursoi pagesën e parë prej 2.5 miliardë lekësh. Shpejtësia e punimeve të Gjokës në këtë segment rrugor u lavdërua në mënyrë të përsëritur nga kryeministri Edi Rama, i cili gjendet nën akuzë se përmes kontratave të tilla kontroverse koncesionare po shpërdoron fondet publike. Afro nëntë muaj më vonë, një dokument i rrjedhur në media nga Autoriteti Rrugor Shqiptar sugjeron se Gjoka Konstruksion ka manipuluar* ecurinë e punimeve në tre nga gjashtë tunelet e rrugës së Arbrit, me synimin për të plotësuar kriteret për fitimin e tenderit për lotin 7 të rrugës Kardhiq – Delvinë. Dokumenti, i cili u publikua fillimisht nga Balkanweb,

Shtator 2019

dhe mban datën 22 gusht 2019, shkruan: “Dokumentacioni i paraqitur nga operatori Gjoka Konstruksion sha paraqet të dhëna të rreme e të pasakta. Punimet e marra përsipër nga Gjoka Konstrusion nuk kanë përfunduar sipas kontratës.Ka zëra punimesh, të cilat janë pasqyruar në situacionin përfundimtar si të përfunduara, por në fakt janë të parealizuara”. Mbikëqyrësit e punimeve GR Albania dhe GAUFF, i thanë BIRN se ata i qëndrojnë dokumentacionit të firmosur prej tyre për gjendjen aktuale të punimeve, ndërsa shtuan se nuk janë në dijeni të dokumentacionit të dorëzuar nga Gjoka si kryesuesi i konsorciumit në tenderin për rrugën Kardhiq – Delvinë. “Punimet në Rrugën e Arbrit kanë përfunduar në masën 37.5% ndërsa tunelet kanë përfunduar në masën 37%,” tha Buran Goktepe nga GAUFF.Sipas tij, nga të gjashtë tunelet e rrugës, pesë kanë përfunduar deri në nivelin e betonizimit, ndërsa i gjashti dhe më i gjati, ai që çan poshtë Qafës së Murrizit për rreth 6.5 kilometra, është ende duke u ndërtuar. Realdo Mansaku, bashkëaksioner i GR Albania, ishte më i prerë: “lajmi i vetëm këtu është që loti 7 i Kardhiq-Delvinë mund të ndërtohet me 4 milionë euro më pak nga fondi limit”, tha ai. GR Albania tha se nuk shihte konflikt interesi në pozicionin e saj njëkohësisht si mbikëqyrëse e punimeve të Gjoka Konstruksion në Rrugën e Arbrit dhe rolin e saj si bashkëofertuese për ndërtimin e lotit 7 të Kardhiq – Delvinë, të cilin Gjoka mund ta fitojë përmes plotësimit të kushtit të eksperiencave të mëparshme me ndërtim tunelesh, në rastin konkret të tuneleve të rrugës së Arbrit, ndërtimi i të cilave konfirmohet pjesërisht nga GR Albania. Në fakt situata ku një kompani është mbikëqyrëse e një projekti dhe bashkëpunëtore me subjektin e mbikëqyrur në një projekt tjetër, nuk duket të jetë një sit-

uatë konflikti interesi e parashikuar si e tillë në ligjin shqiptar. Situata nuk është e paprecedentë për qeverinë shqiptare, e cila është përballur me akuza për shkelje të tilla në shumë kontrata koncesioni apo projekte të tjera.P.sh., në rastin skandalit të Unazës së Madhe të Tiranës, projekti i rrugës dhe rrjedhimisht, volumi i punimeve në të ishte përcaktuar nga një kompani, e cila më pas e bëri dhuratë projektin te ARRSH. Ose në koncesionet e “pakërkuara” të rrugëve, ku volumi i punimeve duket se nuk përcaktohet nga projektues të pavarur por nga vetë kompanitë që do të kryejnë punimet dhe që dukshëm kanë interes që volumi i tyre të jetë më i lartë. Akuza ndaj Qatos për manipulim të tenderit Në një deklaratë të dërguar me email, Gjoka Konstruksion ishte më e prerë. Kompania akuzoi drejtpërsëdrejti drejtoreshën e përgjithshme të rrugëve Sonila Qato se ka manipuluar procedurën e prokurimit për llogari të konsorciumit me ofertën më të lartë ndërsa sipas kompanisë së ndërtimit, inspektimi i rrugës së Arbrit është urdhëruar nga Qato drejtpërsëdrejti me synimin e gjetjes së argumenteve për skualifikim. “Bashkëngjitur një renditje e hollësishme e fakteve mbi shkrimet e rreme që kanë dalë në mediat

Sipas kompanisë Gjoka, deri tani në Rrugën e Arbrit ka përfunduar 43% e punimeve.BIRN nuk ishte në gjendje të verifikonte arsyet e diskordancës mes shifrës së dhënë nga mbikëqyrësit e punimeve (37.5) dhe Gjokës. ARRSH i qëndron akuzës se Gjoka ka manipuluar të dhënat e ecurisë së punimeve.

e ndryshme mbrëmë dhe sot [15-16 shtator] të iniciuara nga drejtoresha e rrugëve,” shkroi kompania në një email dërguar BIRN. Në email, Qato akuzohet mes të tjerash se ka shtyrë afatin e prokurimit dhe ka ndryshuar kushtet e tenderit për të favorizuar konsorciumin IRCOP & Sulova & Vega & A&E Engineering, e cila hodhi edhe ofertën më të shtrenjtë. “Çdo aludim mbi dokumentacionin e tillë si Formular Vlerësimi, Situacion përfundimtar punimesh dhe Akt kolaudimi të paraqitur në tender nga Gjoka Konstruksion sha, i cili paraqet të dhëna të rreme e të pasakta është i pavërtetë, i njëanshëm, i mbajtur nga njerëz besnik të znj. Qato, të cilët me devotshmëri dhe pa profesionalizëm i kanë shërbyer drejtorit të ARRSh duke hedhur baltë mbi ne si shoqëri për qëllimin e vetëm, kualifikimin e një ofertuesi të regjistruar 1 muaj përpara shpalljes së tenderit me ofertë mbi 500 milion lekë më të lartë,” deklaroi Gjoka Konstruksion. Pyetur nga BIRN, Sonila Qato, e cila drejton ARRSH që nga janari i këtij viti, konfirmoi vërtetësinë e dokumentit të publikuar në Balkanëeb, ndërsa nuk iu përgjigj pyetjeve në lidhje me akuzat për favorizim të kompanisë italiane. Veçmas, Autoriteti Rrugor Shqiptar i tha BIRN përmes një emaili se drejtoresha e ARRSH gjatë këtij prokurimi nuk rezulton të ketë “kryer ndonjë veprim apo të jetë dhënë ndonjë urdhër në kundërshtim apo tejkalim me kompetencat ligjore.” Sipas kompanisë Gjoka, deri tani në Rrugën e Arbrit ka përfunduar 43% e punimeve.BIRN nuk ishte në gjendje të verifikonte arsyet e diskordancës mes shifrës së dhënë nga mbikëqyrësit e punimeve (37.5) dhe Gjokës. ARRSH i qëndron akuzës se Gjoka ka manipuluar të dhënat e ecurisë së punimeve. “Inspektimi i punimeve është bërë nga grupi i punës për punimet e dukshme në objekt, duke u mbështetur në verifikimin krahësimor të dokumentacionit teknik të paraqitur në dokumentet e tenderit (aktin e kolaudimit, situacionin përfundimtar, formularin e vlerësimit, kontratën e nënsipërmarrjes dhe preventivi), me librezën e masave të vëna këto në dispozicion nga ana e supervizorit në objekt,” deklaroi ARRSH. “Në konkluzion, grupi i punës ka mbajtur një raport mbi verifikimin e ecurisë së zbatimit të punimeve në objekt, në të cilin relatoi diferencat e punimeve të dukshme gjatë kontrollit ndërmjet situacionit përfundimtar të paraqitur, preventivit dhe faktit, të cilin e ka dokumentuar edhe me materialin fotografik që ka bërë në objektet përkatëse,” shton më tej ARRSH. Akuzat e ndërsjellëta mes ARRSH dhe Gjokës duken të rënda.Falsifikimi i situatës së punimeve në Rrugën e Arbrit dhe rrjedhimisht, i dokumenteve të tenderit në rrugën Kardhiq – Delvinë, siç pretendon ARRSH se ka bërë Gjoka Konstruksion përbën vepër penale.Paralelisht me këtë, ndryshimi i kritereve të tenderit dhe favorizimi i një kompanie me ofertë mbi 4 milionë euro më të lartë, përbën gjithashtu një vepër penale. Megjithatë, akuzat dhe kundërakuzat për vepra penale midis kontraktorit dhe Autoritetit të Rrugëve, të cila kanë trazuar mediat dhe opinionin publik, duket se e kanë trazuara prokurorinë – e cila deri tani nuk ka dhënë një sinjal të qartë për hapjen e një procedimi penal që do të ndihmonte për të hedhur dritë mbi të vërteten.

Sonila Qato. Foto: ARRSH

Akuzat me Gjokën sjellin dorëheqjen e drejtoreshës së rrugëve

etëm tetë muaj pas marrjes së postit, drejtoresha e Autoritetit Rrugor Shqiptar Sonila Qato deklaroi dorëheqjen nga posti pas akuzave të shkëmbyera me kompaninë Gjoka Konstruksion. Drejtoresha e Përgjithshme e Autoritetit Rrugor Shqiptar Sonila Qato njoftoi dorëheqjen e saj nga ky post duke falënderuar Ramën për besimin dhe duke u shprehur “e gatshme për një punë tjetër”. Dorëheqja e Qatos erdhi vetëm 48 orë pasi shkëmbeu akuza të rënda me kompaninë Gjoka Konstruksion, akuza të cilat dorëheqja duket se nuk ndihmon për t’i sqaruar. “vetëm pak ditë më parë jam akuzuar nga një kompani lidhur me një procedurë, të cilën unë e gjykoj plotësisht të drejtë dhe ligjore,” deklaroi Qato në faqen e saj në Facebook. “…jam edhe në pamundësi normaliteti në një punë,” vijon më tej deklarata. Qato, e cila e mori postin në fjalë në janar të këtij viti pas zbulimit të skandalit të kompanisë DH Albania, u përfshi në një skandal të ri pak ditë më parë, kur një dokument i rrjedhur në media sugjeroi se kompania Gjoka Konstruksion, e cila ka koncesionin e rugës së Arbrit, ka falsifikuar ecurinë e punimeve në tre tunele të kësaj rruge me synimin për të plotësuar kriteret për fitimin e një tenderi për një segment tjetër rrugor të njohur si Loti 7 i rrugës Kardhiq – Delvinë, ku përfshihet edhe një tunel në Qafën e Skarficës. Dokumenti, i cili ishte një raport inspektimi i ARRSH në rrugën e Arbrit, u konfirmua si i vërtetë nga vetë Qato. Gjoka Konstruksion akuzoi menjëherë Qaton si përgjegjëse për rrjedhjen e dokumentit, e cilësoi raportin e inspektimit të pavërtetë dhe akuzoi Qaton se ka manipuluar tenderin për tunelin e Skarficës, në të cilin, Gjoka kishte ofruar afro 4.2 milionë euro më pak se sa oferta e shpallur fituese. Partia Demokratike në opozitë e cilësoi një farsë dorëheqjen. “Largimi i Sonila Qatos, pjesë e luftës së brendshme për vjedhjen e milionave eurove me kompanitë e Edi Ramës,” deklaroi Jorida Tabaku nga PD.

Shtator 2019

REPORTAZH

Studentët shqiptarë kërkojnë ndryshime më të mëdha Në nisje të vitit të ri akademik, studentët në Shqipëri po analizojnë protestat që tronditën qeverinë e Edi Ramës dhe po mendojnë hapat e tyre të ardhshme.

LIBBY CHERRY | BIRN | TIRANË

ora Mema ishte tashmë një studente aktiviste në dhjetor 2018, kur Fakulteti i Arkitekturës në universitetin shtetëror në Tiranë njoftoi se do të aplikonte një tarifë shtesë për provimet e mbartura. Por edhe ajo vetë u trondit nga forca e revoltës studentore që pasoi këtë. “Në fillim, edhe ne vetë, nuk mund të parashikonim se ajo do të ishte aq masive,” tha Mema, 26 vjeçe, për BIRN. Nëntë muaj pasi protestat masive të studentëve në Shqipëri detyruan një tërheqje të qeverisë dhe një ndryshim të madh të kabinetit, studentët dhe stafi që kthehen për vitin e ri akademik janë ende duke përpunuar impaktin e këtyre protestave. Demonstratat përfaqësuan një shprehje të rrallë dhe të fuqishme të revoltës demokratike që e vendosi Shqipërinë fort në hartën globale të rebelimeve pa lider. Megjithatë, disa studentë aktivistë thonë se ata nuk do të ndalen, duke parë në kërkesën për ndryshim në arsim të etur për ndryshime më të gjera shoqërore në Shqipëri dhe në mënyrën se si drejtohet vendi. “Gjërat nuk do të ndryshojnë brenda natës,” tha Mema, një anëtare e Lëvizjes për Universitetin. “Kjo nuk ka të bëjë me individët në një lëvizje apo edhe me vetë lëvizjen,” tha ajo për BIRN.“Kjo ka të bëjë me një ide. Ne sot do të vendosim një tullë dhe njerëzit që do të vijnë pas nesh, do të vendosin një tjetër tullë dhe kështu e ndryshon një shoqëri”. U fitua beteja, jo lufta Për studentët e irrituar nga cilësia e mësimdhënies në universitetet shtetërore të Shqipërisë, kostoja e shkollimit dhe gjendja e konvikteve të studentëve, shpallja e një rritje në çmimin që studentët duhet të paguajnë për të dhënë provimet e mbartura ishte një rritje e tepërt çmimi. Zemërimi i publikut me qeverinë e

Ramës, e goditur nga një sërë skandalesh dhe e perceptuar si kryesuese e një sistemi ku lidhjet më shumë se merita përcaktojnë suksesin, tashmë kishte filluar të shtohej. Pas përhapjes së fjalës në rrjetet sociale, mijëra njerëz vërshuan te Ministria e Arsimit në kryeqytet, Tiranë, ndërsa të tjerët dolën në rrugë në qytete si Elbasan, Shkodër dhe Durrësi pas 28 vjetësh dhe fiks në muajin kur protestat e studentëve luajtën një rol të madh në rrëzimin e regjimit të atëhershëm komunist të Shqipërisë në vitin 1990. Ata shmangën çdo strukturë zyrtare drejtuese apo ndërhyrje politike. Qeveria fillimisht i quajti studentët “ngelësa”, por, i gjendur përpara një proteste në rritje të publikut, Rama shkarkoi gjysmën e kabinetit të tij, përfshirë edhe ministren e arsimit. Ai pranoi të rriste shpenzimet e qeverisë për arsimin dhe i trajtoi disa nga ankesat e protestuesve me një set masash të quajtur “Pakti për Universitetin”. Ato përfshinin përgjysmimin e tarifave të shkollimit për studentët pasuniversitar dhe rinovimin e konvikteve të shkatërruara. Por kërkesat e tjera, në lidhje me cilësinë e arsimit dhe përgjegjshmërinë, mbetën pa përgjigje, thonë studentët. Në fillim të nëj viti të ri akademik, lëvizja mund të ketë fituar një betejë, por lufta për ndryshime reale vazhdon. Pa udhëheqës Nga Shqipëria në Hong Kong, lëvizjet pa liderë po shtohen si mjet për të detyruar ndryshimin ndërsa shmangin kanalet politike tradicionale. Mbështetësit thonë se duke shmangur liderët ata i mbajnë mesazhet e tyre të pastra, të paprekura nga interesi personal apo lidhjet private. Shpesh të nxitura nga një ligj i vetëm ose çështje periferike, këto lëvizje zgjerohen për të përfshirë koncepte që vënë në dyshim vetë natyrën e sistemit politik të vendit të tyre.

Mijëra studentë në protestë para ministrisë së Arsimit për uljen e tarifave. 7 dhjetor 2018. Foto: Loreta Cuka via BIRN

Ashtu si në Shqipëri, uljet e kostove në arsim, jo domosdoshmërish ideologji, ishin shkaktari i protestave studentore kundër presidentit të djathtë brazilian Jair Bolsanaro në maj, ndërsa lëvizja e Afrikës së Jugut Rhodes Duhet të Rrëzohet filloi si një kërkesë për të hequr një statujë të imperialistit britanik Cecil Rhodes, por çoi në thirrje më të gjera për “dekolonizim” të arsimit në Afrikën e Jugut. Pa një lider, lëvizje të tilla mblodhën së bashku studentë të bindjeve të ndryshme politike. Në Shqipëri, ato rezistuan për një muaj, duke i dërguar një mesazh pjesës tjetër të shoqërisë “se mund të ankoheni për atë që nuk ju pëlqen”, tha sociologia Alba Çela.

Mijëra studentë në protestë para ministrisë së Arsimit për uljen e tarifave. 7 dhjetor 2018. Foto: Loreta Cuka via BIRN

Shtator 2019

Kryeministri pranoi të rriste shpenzimet e qeverisë për arsimin dhe i trajtoi disa nga ankesat e protestuesve me një set masash të quajtur “Pakti për Universitetin”. Ato përfshinin përgjysmimin e tarifave të shkollimit për studentët pasuniversitar dhe rinovimin e konvikteve të shkatërruara. Por kërkesat e tjera, në lidhje me cilësinë e arsimit dhe përgjegjshmërinë, mbetën pa përgjigje, thonë studentët

Ndërkohë që nuk bënin thirrje direkt për ndryshime politike, ankesat e tyre – mungesa e transparencës në shpenzime, mungesa e llogaridhënies demokratike, plagjiatura dhe korrupsioni – i bënë jehonë zhgënjimeve të pjesëve të tjera të shoqërisë me mënyrën e funksionimit të shtetit shqiptar dhe demokracisë. Protestat ishin sidomos të rëndësishme duke pasur parasysh që në Shqipëri, të rinjtë shpesh shihen kryesisht si apatikë. Perceptimi i pafuqisë sjell pasivitet, tha Geron Kamberi, bashkë-autor i një raporti të viteve 2018-2019 mbi rininë shqiptare nga Fondacioni gjerman Friedrich Ebert Stiftung. “Nëse nuk ke besim tek institucionet, s’mund të bësh dot asgjë,” tha ai.“Kështu që nëse ka mosbesim, ka apa-

ti.Janë dy gjëra që shkojnë krahë përkrahë.” Profesori Redi Muçi i Universitetit Politeknik të Tiranë tha se kapaciteti demokratik i Shqipërisë vuante nga fakti se nuk kishte traditë presioni të organizuar për ndryshim jashtë partive politike. “Qoftë në sindikata, qoftë në universitete apo edhe në vetë komunitet, ka një mungesë totale organizimi,” tha ai për BIRN. “Përshkallëzim” dhe mosmarrëveshje Një përpjekje për të gjurmuar origjinat e pasigurta dhe kaotike të protestës me aktivistët në qendrën sociale Organizata Politike – e ndodhur në një ndërtesë të vjetër dy katëshe pranë Sheshit Skëndërbej në Tiranë – tregon se natyra pa lider

Studentët protestojnë në Tiranë për të kërkuar ulje të tarifave të studimit. 22 nëntor 2018. Foto: Ivana Dervishi/BIRN

e protestës ishte organike si edhe pragmatike. OP, siç njihet gjerësisht, fillimisht nisi Lëvizjen për Universitetin ku, për shembull, Mema është pjesë dhe ka shumë anëtarë studentë. Por edhe pse grupit nuk i mungonte përgatitja, inkurajimi, sloganet etj, fuqia e protestës së dhjetorit e zuri në befasi edhe atë. Lëvizja për Universitetin kishte organizuar protesta që nga viti 2014 kundër atyre që ajo i etiketoi politika arsimi “neoliberale”, por kishte fituar jo shumë mbështetje mes studentëve. Megjithatë, kur Fakulteti i Arkitekturës lajmëroi se po planifikonte të rriste tarifat për provimet e mbartura, në faqen në Facebook të Lëvizjes erdhën mesazhe të shumta nga studentë që kërkonin këshilla se si të nisnin një peticion dhe të bojkotonin mësimin. Mema tha se aktivistët vepruan shpejt për “t’i përshkallëzuar” ngjarjet. Por pavarësisht të gjitha kopjeve të Chateaubriand, Habermas dhe Weber që gjenden të rreshtuara në muret e librarisë së tyre, aktivistët duken akoma të pasigurt sesi protesta arriti në një shkallë të tillë apo se çfarë saktësisht i motivoi mijëra studentë të braktisnin studimet e tyre. Studentët kishin një listë të gjatë ankesash – kohë të pamjaftueshme për të fituar jetesën, kushtet të këqija nëpër konvikte, profesorë që dyshoheshin për ryshfet, tekste shkollore plagjiaturë dhe në disa raste të përkthyera në shqip nëpërmjet Google… Megjithatë, disa nga aktivistët ishin të bindur se problemi kryesor ishte Ligji për Arsimin e Lartë. “Ligji ka lidhje me çdo problem që ne kemi në fakultet. Ai është burimi i të gjitha problemeve tona,” tha studentja e filozofisë Xheni Hajdari, e cila iu bashkua protestave dhe Lëvizjes për Universitetin ndërsa ishte në vitin e parë të studimeve. Celdo Brahimaj, një student në Universitetin Politeknik të Tiranës dhe anëtar i Rezistencës Qytetare, një OJQ me bazë në Tiranë, nuk u pajtua me këtë: “Në Shqipëri kemi shumë probleme me ngacmimet seksuale në disa universitete, korrupsionin etj.dhe ky ligj nuk mund të ketë impakt në këto probleme,” tha ai. Ai e cilësoi Lëvizjen për Universitetin si pa kuptim “Marksiste”, por pranoi se

të dy grupet kishin të njëjtin qëllim – të përmirësonin gjendjen e arsimit publik. I pyetur pse zgjodhi të protestojë në dhjetor 2018, 21-vjeçari Irsid Gjondedaj, student për Punë Sociale në Universitetin e Tiranës, u përgjigj: “Ishte ndjesia që i përkisja universitetit.Pra, si studentë atje, ne duhet të kemi të drejtat tona dhe duhet të luftosh për t’i pasur këto të drejta.” Gjondedaj, megjithatë, nuk ishte i kënaqur me rezultatin. “Të padobishme,” tha ai për protestat. Për të, vendimi i qeverisë për të ulur tarifat e shkollimit për studentët anashkalon faktin që shumica e studentëve gjithashtu ndihen të detyruar të ndjekin një kurs shumë më të shtrenjtë për master. Ai gjithashtu vuri në pikëpyetje vendimin për të mos negociuar drejtpërdrejt me Ramën, që në atë kohë u mor si një shprehje logjike e refuzimit të protestuesve për të caktuar një lidership. “U përpoqa të flisja me disa prej studentëve, duke u thënë se nuk kemi çfarë të humbasim,” kujtoi ai. “U thashë: ‘Le të përpiqemi të bëjmë diçka ndryshe, le të përpiqemi të diskutojmë me kryeministrin”, por studentët ishin shumë stoikë. Ata nuk donin të merrnin pjesë në këto takime sepse mendonin se do të manipuloheshin nga kryeministri dhe zyrtarët e tij.” Për Gjondedaj, refuzimi ishte më pak një shenjë force sesa një pasojë e frikës për të qenë bashkëpjesëmarrës politik, një frikë që e ka përshkuar për shumë kohë demokracinë në Shqipëri. Sindikatat Duke ecur përpara, aktivistët në Rezistencën Qytetare thanë se arritja më e madhe ishte shtimi i vetëdijes midis studentëve. “Ne kryesisht mendojmë se përmirësimi i gjërave të vogla çdo ditë është shumë më mirë sesa të keni këto shpërthime,” tha Migen Qiraxhi. Grupi tha se do të monitorojë zbatimin e masave të qeverisë, por nuk përjashtoi edhe mundësinë e një kompromisi të ardhshëm. Për shembull, ndërsa studentët fillimisht kërkuan 50 për qind fuqi votimi në emërimet e stafit të lartë të universitetit, nga 10 për qind që është tani, Brahimaj i Rezistencës Qytetare tha se ata shpresonin të arrinin një marrëveshje kompromisi. “Edhe 30 për qind do të kishte vërtet ndikim në zgjedhje,” tha ai. Studentët gjithashtu përshëndetën krijimin e sindikatës së profesorëve në Universitetin e Tiranës, e cila doli në mbështetje të kërkesave të tyre dhe thanë se shpresojnë të mund të aplikojnë një model të ngjashëm për studentët. “Plani është që sindikatat të shtrihen në çdo fakultet dhe universitetet e tjera,” tha Hajdari i Lëvizjes për Universitetin. Mema shtoi: “Nuk është çështje të kesh vetëm një përfaqësues për klasë,” tha ajo për BIRN, duke përshkruar se një sistem për përfaqësimin e studentëve ka gjasë të godasë frikën në zemër të institucioneve akademike në të gjithë vendin. “Përfaqësuesi nuk vendos vetëm në emër të tij. Ai është thjesht një delegat.Ai pyet shokët e tij të klasës para se të shkojë në mbledhje, shkon në takim dhe thotë se i është propozuar të bëjë këtë.Po ju çfarë doni të bëni?Pastaj ata shkojnë dhe votojnë.”

Shtator 2019

REPORTAZH

‘Rilindja Urbane’ betonizoi memorien kolektive të Durrësit Bashkia harxhoi miliona euro nëpërmjet programit të Rilindjes Urbane për t’i dhënë një imazh të ri dy shesheve kryesore të Durrësit, por kritikët ankohen se projektet nuk respektuan trashëgiminë historike dhe memorien kolektive të qytetit bregdetar.

Sheshi “Liria” në qendër të Durrësit, pas rivitalizimit që kushtoi 2.2 milionë euro. Foto: Geri Emiri.

GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

ra shënon 12 e paradites dhe rrezet e diellit shkëlqejnë në sheshin “Liria” të shtruar me pllaka prej mermeri, një hapësirë publike drejtkëndore që kufizohet nga një anë nga teatri “Aleksandër Moisiu” dhe në anën tjetër nga bashkia e qytetit të Durrësit. “Tani që është diell këtu nuk ulesh dot sepse është shumë nxehtë, shumë vapë, betoni nxjerr avull,” ankohet Griselda Kape, një gjimnaziste që sapo ka mbaruar një aktivitet ndërgjegjësues për uljen e ndotjes nga shkarkimi i gazrave të makinave.“Në dimër, sidomos pas shirave duhet të kesh shumë kujdes se rrëshqet,” shtoi ajo. Rritja e nivelit duke ndërtuar një platformë të madhe prej betoni, ndërtimi i shatërvanëve të rinj, gjelbërimi me palma, bllokimi i qarkullimit të automjeteve dhe një instilacion prej inoksi, i dhanë në vitin 2014 një imazh të ri sheshit “Liria’ në qendër të Durrësit. Ndërkohë, në fund të rrugës Tregtare që lidh sheshin ‘Liria’ me hyrjen e portit, një tjetër shesh është në proces transformimi rrënjësor nëpërmjet projektit ‘Veliera’ – një nënkalim me një velë të madhe prej betoni. Përdorimi masiv i betonit në dy sheshet e reja të qytetit bregdetar nuk ka gjetur mirëkuptimin e qytetarëve të Durrësit, ndërkohë që ndërhyrja pa kriter në shtresat arkeologjike të qytetit antik ka gjeneruar kontestime dhe protesta nga arkeologët dhe shoqëria civile . Kritika ndaj projekteve të Rilindjes Urbane kanë ardhur edhe nga urbanistët, të cilët shqetësohen se ridimensionimi i rrugëve nuk ka vendosur harmonitë e duhura midis hapësirave të këmbësorëve dhe lëvizjes së automjeteve – përfshirë mjetet e transportit publik. Bashkia e Durrësit ka qenë një nga përfituesit më të mëdhenj të programit të Rilindjes Urbane të financuar nga qeveria nëpërmjet Fondit të Zhvillimit të Rajoneve. Nga viti 2014 deri në vitin 2017, kjo

Projekti “Veliera” pranë portit të Durrësit. Foto: Geri Emiri.

bashki ka marrë më shumë se 22.4 milionë euro nëpërmjet 29 projekteve . Në vitin 2008, bashkia e Durrësit ideoi projektin për rivitalizimin e sheshit ‘Liria’ dhe hapi një konkurs ndërkombëtar, duke ftuar studiot arkitekturore të sillnin propozimet e tyre.36 studiot konkurruese paraqitën përpara një jurie ndërkombëtare të ngritur nga bashkia projektet e tyre, ku u përzgjodhën për në fazën finale 5 prej tyre, ndërkohë fitues u shpall projekti i studios italiane “Michele Cro” – i vetmi projekt që nuk e integronte në sheshin e rij shatërvanin e ndërtuar nga arkitekt Kristo Sotiri. Shatërvani 80 vjeçar që konsiderohej si pjesë e memories kolektive dhe “busulla” e takimeve midis qytetarëve, nisi një valë protestash që kërkonin integrimin e tij me projektin. Këshilli Kombëtar i Restaurimeve i kërkoi bashkisë në atë kohë rishikimin e projektit për qendrën e qytetit, duke përfshirë në të edhe shatërvanin e ndërtuar në vitin 1928. Për mos largimin e shatërvanit u mblodhën rreth 5000 firma qytetarësh; megjithatë, projekti nuk pësoi modifikime. Në studimin prej 300 faqesh për transformimin e sheshit, që BIRN disponon, re-

zulton se projekti fitues parashikonte tre faza, nga të cilat deri më tani janë realizuar dy dhe e treta, lidhur me “Zonën Arkeologjike”, që përbën fazën tretë, nuk duket se ka marrë dritë jeshile. Forumi Bizantin, si një lidhje me vijimin e sheshit, parashikohej që të kthehej në një park arkeologjik të vogël në natyrë dhe tre lulishte të vogla aty rrotull pritej që të gjelbëroheshin. Faza e parë e projektit përfundoi në vitin 2011 dhe sipas një përgjigjeje të bashkisë Durrës, ajo kushtoi rreth 100 milionë lekë. Punimet u kryen nga kompania “Gjikuria”. Në këtë fazë projekti solli ndërtimin e shkallareve që lidhen me xhaminë e qytetit si dhe galerinë e arteve.Konflikti bashki e majtë dhe qeveri e djathtë gjeneroi akuza për mosdhënie financimi dhe u paraqit si arsye për ndërprerjen e punimeve. Ndërsa faza e dytë e projektit u realizua në vitin 2014 nga kompania “Everest” dhe ka kushtuar 155 milionë lekë, financim i mundësuar në kuadër të “Rilindjes Urbane” nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve. Bashkia nga buxheti i saj financoi një instalacion artistik prej inoksi që iu shtua sheshit me vlerë 14 milion lekë. Sheshi që deri më tani ka kapur një faturë prej 2.2 milionë eurosh.Sipas Dre-

jtorisë së Shërbimeve në bashkinë Durrës, “ka mbaruar zbatimin e tij sipas projekteve të tenderuara”. Megjithatë, përballë hyrjes së ndërtesës së bashkisë Durrës, një rrethim paralajmëron për punime të reja dhe një trekëndësh metalik ngrihet mbi pusin e zbuluar gjatë punimeve për ndërtimin e sheshit të ri. Ai i përket periudhës osmane dhe haset në dokumentet që datojnë që nga viti 1570. Sipërfaqja prej xhami që mbulon pusin është thërrmuar në brendësi dhe me sa duket rrezikon të thyhet. Bimësia ka bërë të vetën dhe pusi tani më shumë duket si një gropë, se sa një zbulim arkeologjik. Projekti i ri “Veliera”, ngjashëm me sheshin Liria solli ndërtimin e një platforme gjigante prej betoni. Punimet për ndërtimin e sheshit “Veliera” filluan në shkurt 2017. Projekti me vlerë 4.6 milionë euro, fituar nga kompanitë “Fusha dhe Everest”, vijon të jetë pjesërisht kantier ndërtimi, duke pritur montimin e tendës prej betoni, që do të krijojë imazhin e velës. “Pjesa ku kalojnë makinat poshtë më duket e lezetshme, por kushdo që do të vinte këtu, do të mbante mend atë pjesën që ka qenë e shtruar me guralecë, përbri Torrës Veneciane, ndërsa tani ajo është bërë komplet beton dhe ka mbetur vetëm Torra si antike në mes,” ankohet Sonja Bejko, një banore e qytetit bregdetar. Ngjashëm me projektin e rivitalizimit të sheshit ‘Liria’ edhe projekti ‘Veliera’ është kontrovers dhe ka prodhuar reagime të forta në komunitet për shkak të ndërhyrjes në shtresat arkeologjike. Niveli i reagimit publik për ndërtimin e Velierës ishte në një shkallë më të lartë se për shatërvanin e Kristo Sotirit në sheshin ‘Liria.’ Bashkia u padit në gjykatë dhe në përpjekje për të shpëtuar projektin, ajo pranoi që ta modifikonte për të ruajtur strukturat arkeologjike dhe për t’i ekspozuar me xham. BIRN zbuloi se rifillimi i punimeve në mars të këtij viti, pas vendimit të gjykatës u krye pa monitorim arkeologjik, duke sjellë shkatërrimin e pjesshëm të ndërtesës së periudhës osmane, që u përdor një shek-

Shtator 2019

Rilindja e Lezhës u zvenit në investime të dështuara Tre projekte me vlerë 170 milionë lekë në kuadër të Rilindjes urbane në Lezhë kanë degraduar vetëm 4 vjet pas inaugurimit dhe konsiderohen nga banorët si investime të dështuara, por askush nuk mbahet përgjegjës. ERVIS HILA | BIRN | LEZHË

ull më parë si konak për Princ Vidin. Vetëm një pjesë e vogël e ndërtesës ka mbetur e ekspozuar nën disa rrathë xhami, mbushur me bulëza uji. Një fat të ngjashëm patën edhe zbulimet që i përkasin periudhës romake. Lidhur me vonesat e zbatimit të projektit, Drejtoria e Shërbimeve në bashkinë Durrës sqaroi se ato kanë ardhur si pasojë e proceseve gjyqësore që kanë sfiduar zbatimin e projektit. “Me mbylljen e tyre po vijon dhe mbyllja e zbatimit,” tha bashkia.“Gjetjet arkeologjike janë ruajtur sipas një projekti të miratuar nga Ministria e Kulturës,” shoi ajo. Përveç kontestimeve për shkak të materialeve të përdorura dhe shembjes së shatërvanit, rivitalizimi i sheshit ‘Liria’ solli dhe ngushtimin e rrugëve automobilistike që e përshkojnë në dy anët dhe rriti hapësirën në formë pedonale. Sheshi Veliera gjithashtu ngushtoi rrugën që lidh Bulevardin Epidamn me shëtitoren Taulantia, duke synuar krijimin e hapësirave dedikuar këmbësorëve. Megjithatë, ngritja në lartësi e këtyre investimeve publike dhe ngushtimi i hapësirës së automjeteve në mënyrë të ndjeshme kundrejt këmbësorëve, duket se nuk po shkon në harmoni me planifikimin urban, pasi transformimi i të dyja shesheve solli eliminimin e hapësirave dedikuar ndalimit të autobusëve dhe shërbimit taksi. “Pra të parkosh, ndalosh, shkëmbehesh me kryqëzime rrugore apo të arrish aksesin e shpejtë me stacione të transportit urban.Të gjitha këto veti, infrastruktura urbane e projektit Veliera nuk i përmbush,” shpjegoi për BIRN Artan Kacani, lektor për planifikimin e territorit. “Arkitektët që nga antikiteti na mësojnë se vendtakimet, agorat, apo edhe teatrot ishin të lugëta. Kjo për të përfshirë sa më shumë pjesëmarrës. Mund të përmbledhim se Veliera në format konike, të mysët, mund të klasifikohet si një vepër monumentale dhe e largët për këmbësorët, në mos përjashtuese për disa kategori,” përfundoi ai.

uzë lumit Drin në qytetin e Lezhës, shëtitores së re i ka mbirë bari dhe frekuentuesve të paktë u duhet të mbyllin hundët për të mos ndjerë erën e rëndë që shpërndahet nga shtrati i lumit. Parmakët rrethues prej druri janë hequr, ndërsa një pjesë e shëtitores është zhytur në errësirë prej një viti për shkak të vjedhjes së kabujve të ndriçimit. Errësira pllakos mbrëmjeve edhe rrugën hyrëse të qytetit nga shesh-rrotullimi i njohur si rotonda deri te Ura e Drinit. Ndërsa sheshit kryesor që mban emrin e heroit kombëtar “Gjergj Kastrioti” i është vënë trau dhe funksionin prej një viti si parking me pagesë. Shëtitorja, rruga hyrëse dhe sheshi “Gjergj Kastrioti” janë pjesë e korpusit të Rilindjes Urbane për qytetin e Lezhës dhe i kanë kushtuar qeverisë shqiptare mbi 170 milionë lekë [1.4 milionë euro] në vitin 2014.Projektet u trumbetuan si “një erë e re ndryshimesh” për bashkinë me 65 mijë banorë nga kryeministri Edi Rama, por 4 vjet pas inaugurimeve, asnjëri prej investimeve nuk është funksional. Punimet e dobëta dhe mungesa e vëmendjes nga autoritetet lokale kanë irrituar banorët e Lezhës, të cilët i thanë BIRN se ndonëse i pritën me gëzim premtimet për ndryshimin e qytetit, mbetën në fund të zhgënjyer. Të pakënaqur u shprehën për BIRN edhe dy kryebashkiakët e fundit të Lezhës, Fran Frrokaj dhe Pjerin Ndreu, ndërsa ndanë qëndrime të ndryshme për përgjegjësitë. “Mirëmbajtja ka qenë shumë e vështirë. Materiali për sheshin është marrë nga jashtë, edhe për të ndërruar llampat duhej të kërkonim në fund të botës,” tha Frrokaj, duke fajësuar punimet si jo-cilësore dhe të kryera për efekte elektorale. Ndërsa kryebashkiaku aktual, Pjerin Ndreu e quajti degradimin e investimeve një çështje paaftësie dhe fajësoi administratën e mëparshme për mungesë mirëmbajtjeje. “Para të harxhuara kot” Banorët e Lezhës ngarkojnë me përgjegjësi si cilësinë e punimeve, ashtu edhe lënien e projekteve në mëshirë të fatit nga ana e bashkisë. “Që në punime kam parë se aty nuk po bëhej një punë cilësore. Ende pa u inauguruar, shëtitorja pësoi shembje,” tha për BIRN Preng Gjoka, qytetar i Lezhës. “Mendoj se ky është një investim i dështuar dhe ato para janë harxhuar kot”. Ndonëse kushtoi rreth 30 milionë lekë, shëtitorja prej 4 kilometrash buzë Drinit u kthye në një problem ende pa përfunduar mirë puna. Për shkak të rrëshqitjes së saj dhe lëvizjes së pllakave, investimi nuk u mor fillimisht në dorëzim nga Bashkia e Lezhës, por kompania zbatuese bëri disa ndërhyrje sipërfaqësore, duke bindur më pas zyr-

Shëtitorja buzë lumit Drin në Lezhë, rreth 4 vjet pas inaugurimit. Projekti i shëtitores ka kushtuar rreth 30 milionë lekë. Foto: Elvis Hila.

tarët lokalë. Sheshi “Gjergj Kastrioti” është projekti më i kushtueshëm i Rilindjes në Lezhë, i financuar me rreth 100 milionë lekë [ 811 mijë euro] nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve në prill të vitit 2014. Punimet u kryen nga bashkimi i kompanive T.T.A Alba-Lam dhe Junik sh.p.k, por sheshi i planifikuar si pedonale u kthye brenda një viti në vendparkim për automjetet. Rapsodi lezhian Llesh Prenga i tha BIRN se e mikpriti veshjen e sheshit “Gjergj Kastrioti” me gurë si një hapësirë për qytetarët, fëmijët dhe turistët. Por katër vite më vonë, ai mendon se kjo hapësirë është kthyer në një rrezik për ta. “Këtu u investua gjithë ai lek dhe sheshi u vesh në gurë për të qenë pedonale për qytetarët dhe turistët që vizitojnë Lezhën. Tani e gjithë hapësira e sheshit zaptohet nga automjetet dhe po të duam t’i nxjerrim fëmijët, këtu është rrezik, pasi lëvizin gjatë gjithë kohës makina,” tha Prenga. Njësoj si dy projektet e mësipërme, edhe rruga hyrëse Ura e Drinit-Rotonda konsiderohet një investim i dështuar nga banorët e Lezhës. Projekti me kosto 40 milionë lekë [322 mijë euro] i realizuar nga kompania e ndërtimit Junik sh.p.k ka probleme me ndriçimin, i cili funksionoi vetëm një muaj dhe më pas u fik. Bashkia e Lezhës nuk ka mundur të gjejë një zgjidhje për ndriçimin e rrugës hyrëse të qytetit, e planifikuar fillimisht për të funksionuar me panele diellore. Rruga administrohet nga Autoriteti Rrugor Shqiptar, i cili duhet të ndërhyjë për zgjidhjen e situatës.Për qytetarët e Lezhës, zvarritja e një zgjidhjeje konsiderohet absurde. “Këtu është bërë investimi, është ndriçuar rruga, por nuk ka funksionuar asnjëherë.Ndizen ndonjëherë vetem 1 orë dritat dhe fiken sërish.Është absurditet që hyrja e Lezhës të jetë në këtë gjendje, pasi ky qytet gjatë verës vizitohet edhe nga mijëra turistë të huaj dhe është një panoramë skandaloze,” thotë i zemëruar Mark Kola, 60 vjeç, banor i lagjes “Nënë Tereza” në Lezhë. “Nga ana tjetër, kjo rrugë në errë-

sirë është edhe burim aksidentesh,” shtoi ai. Premtime të reja Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se projektet për shëtitoren buzë lumit Drin, rikualifikimin e sheshit “Gjergj Kastrioti” dhe rehabilitimin e rrugës Ura e Drinit-Rotonda zënë ¼ e projekteve të financuara nga Komiteti i Zhvillimit të Rajoneve për Bashkinë e Lezhës në pesë vitet e fundit. Në total, qeveria ka financuar rreth 590 milionë lekë për ndërtime rrugësh, shëtitoresh dhe shkollash në qytetin e drejtuar fillimisht nga Viktor Tushaj i LSI-së, më pas nga Fran Frrokaj i PDsë dhe së fundmi nga Pjerin Ndreu i Partisë Socialiste. Ish-kryebashkiaku Frrokaj i kritikoi investimet në kuadër të Rilindjes Urbane si ndërhyrje që nuk ishin të domosdoshme për Lezhën, ndërkohë që u shfajësua për gjendjen e investimeve duke i konsideruar punimet jo-cilësore. “Duhej të zgjidhej më parë problemi i përmbytjeve dhe kanalizimeve nëntokësore,” tha Frrokaj.“Te shëtitorja kemi ndërhy disa herë në merimetimin e parmakëve, por ndërhyrjet që janë bërë, investimi nuk ka qenë cilësor, por për efekt elektoral,” shtoi ai. Ndërsa kryebashkiaku aktual, Pjerin Ndreu shpalosi premtime të reja për t’u kthyer investimeve shkëlqimin e munguar. “Sheshi do mbetet parking deri në fund të sezonit. Lezha nuk ka parkingje, por do ta kthejmë në pedonale siç ishte planifikuar. Shëtitorja do rikonstruktohet. Kemi një projekt për rregullimim e saj.Për ta sjellë në gjendjen e mëparshme,” tha Ndreu në një bisedë telefonike për BIRN. Ndreu shtoi gjithashtu se një projekt për pastrimin e lumit do të fillonte në vitin 2021, ndërkohë që skarpatet e shëtitores do të mbillen me bar dhe lule. I pyetur se kush duhej të mbante përgjegjësi për shkatërrimin, Ndreu u përgjigj: “nuk janë mirëmbajtur, por nuk do të merrem me të tani. Kemi punë të tjera”.

Shtator 2019

Blog

Kam hasur së fundmi dy përdorime në kontekste shumë të ndryshme të fjalës sentimentalist, apo sentimentalizëm, gjë që më rikujtoi një rast të tretë, disa vite të shkuara. Çfarë do të thotë të jesh sentimental?

Vjena, qyteti më i mirë ku mund të jetosh Vjena e ka lënë pas Melburnin duke zënë vendin e parë në Indeksin Global të Qëndrueshmërisë të Economist Intelligence Unit për vitin 2019, duke forcuar më tej reputacionin e saj si qyteti më i këndshëm në botë, ndërsa protestat e “jelekverdhëve” dëmtojnë renditjen e Parisit në indeks. Francois Murphy | Weforum.org

Dosje e sigurimit e fotografuar gjatë një ekspozite më 20 gusht 2018. Foto: Gent Shkullaku/LSA

Tre përdorime të fjalës sentimentalist GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

asti i parë ishte në një dosje voluminoze të Sigurimit të Shtetit, quajtur Dosje Drejtimi për Internim- Dëbimet. Një sigurims raportonte përgjatë një vale masive internimesh në Tiranë në fund të viteve 1980, pasi një akt vandalizmi në një shkollë, ku në orët e vona të natës u thye shkolla, u shkruan parulla nëpër mure dhe u vandalizuan fotografitë e dikatorit. Kjo ndodhi ndërkohë që pushteti ndiente një farëlloj rezistence në rritje në popullsi, në formën e komenteve negative. Internimet u kryen në masë ndërsa në disa raste u raportuan qëndrime sfiduese nga fqinjët e të internuarve. Në një rast, fqinjët qëndruan me orë të gjata pranë familjes që po internohej. Sipas komentit të sigurimsit raportues, fqinjët u treguan sentimentalë. Në faqen 93 të romanit Zhurma e Kohës nga Julian Barnes, fjala sentimentalizëm përdoret në këtë kontekst: …” Shekspiri ishte paksa naiv. Për shkak se përbindëshat e tij kishin dyshime, ëndrra të këqija, brejtje ndërgjegjeje, faj. Ata shikonin shpirtrat e atyre që kishin vrarë që ngriheshin para syve. Por në jetën reale, nën terrorin real, çfarë ishte ndërgjegjja prej fajtori? E ku ishin këto ëndrrat e makthit? Kjo e gjitha ishte sentimentalizëm, optimizëm fals, shpresë e kotë se bota mund të jetë ashtu si ne duam të jetë dhe jo ashtu siç është.” Viti 2004 në Shqipëri. Në televizionin A1, në atë kohë në pronësi të Koço Kokëdhimës, një punëtori ndërtimi i bie të fikët në punë e sipër. Një kameraman dhe një gazetar nxitojnë për të ndihmuar. E marrin punëtorin dhe e dërgojnë në spital. Pas një vizite të shpejtë, mjeku shpjegoi se pacienti është i ri dhe i fuqishëm dhe nuk vuan nga ndonjë gjë specifike, përveç të pangrënit. Ai jep si ilaç një vakt gjelle spitali. Kameramani dhe

gazetari pyesin punëtorin se si ka ndodhur që ai ka mbetur pa ngrënë deri në pikën kur i ka rënë të fikët. Punëtori thotë se ka tre muaj që nuk ka marrë pagën. Historia qarkullon nëpër stafin e vogël të televizionit, deri sa një drejtues gazetar shkon të ankohet te administratori, një ish-mësues partie i kthyer në drejtor-kapitalist, por që vijonte të mbetej nostalgjik i komunizmit. Drejtuesi gazetar shprehet i prekur nga fakti që punëtori i ndërtimit ka tre muaj pa marrë rrogën. Përgjigjja e ish-mësuesit të partisë ishte përmes një pyetjeje retorike dhe protestuese: “Ç’janë këto sentimentalizma”!!! Një vit më vonë, drejtori komunisto-kapitalist u bë kandidat për deputet për Partinë Demokratike. Në fjalorin shqip-shqip, fjala sentimentalizëm shpjegohet në këtë mënyrë: të qenët sentimental; qëndrim që niset nga ndjenjat; sentimentalizëm i sëmurë. Megjithatë, nga tre kontekstet e mësipërme, të qenët sentimental rezulton se është njëkohësisht një akt i rezistencës apo një akt i protestës edhe në situatat më absurde. Fqinjët e familjes që po internohej vështirë se kishin mundësi të bënin rezistencë ndaj makinerisë së një diktature totalitare. Ata vështirë se mund të votonin kundër, ose të garonin për zgjedhje. Ata madje as nuk mund të dilnin në protestë në rrugë. Ata madje nuk kishin mundësi as të flisnin. Sentimentalizmi i shprehur si keqardhje për fqinjin që po futej në një kamion për t’u hequr nga qyteti i vet për shkak të supozimit se përbënin një rrezik për pushtetin e disave, ky sentimentalizëm ishte i vetmi mjet për rezistencë në duart e njerëzve të mirë. Më ngjan se është shumë mirë që njeriu të jetë sentimental, pavarësisht nëse ata josentimentalët me pushtetin e tyre të vockël e përdorin këtë term për fyerje.

ryeqyteti austriak, i cili tërheq turistët për skenën e tij të muzikës klasike dhe asaj perandorake, por që gjithashtu ka hapësira të bollshme të gjelbra dhe shërbime të shkëlqyera publike, vitin e kaluar i dha fund kryesimit të renditjes nga ana e Melburnit për shtatë vite me radhë të sondazhit të 140 qyteteve. Vjena dhe Melburni ka qenë me rezultate shumë të ngushta në studimin e EIU për vite me radhë, por kryeqyteti austriak gjithashtu rregullisht kryeson një renditje më të madhe të qyteteve për nga cilësia e jetës e përpiluar nga firma konsulente Mercer. Hendeku midis dy qyteteve – me 0.7 pikë diferencë nga 100 që është totali, me rezultatin e Vjenës 99.1 pikë – ishte i pandryshuar në renditjen e vitit 2019 të botuar të mërkurën, njësoj si edhe ai i dhjetë qyteteve më të mira, edhe pse Sidnei iu afrua rivalit të tij të vjetër, Melburnit. “Sidnei nga vendi i pestë tashmë është renditur i treti, falë një përmirësimi në pikët përsa i takon kulturës dhe mjedisit, që tregon një rritje të fokusit në luftimin dhe reduktimin e impakteve të ndryshimeve klimatike, siç theksohet nga strategjia e qytetit “Sidnei i Qendrueshëm 2030”,” tha EIU. Megjithatë, Sidnei nuk arriti t’ia kalonte Melburnit. “Me të dy qytetet që morën pikë shumë të larta në të gjitha kategoritë, ka shumë pak mundësi që Sideni të zëvendëso-

Vjena, kryeqyteti austriak. Foto: Wikipedia.

jë Melburnin apo Vjenën në krye të renditjes. Asnjë qytet tjetër në grupin e dhjetë më të mirëve nuk pa ndryshim në rezultatet e tyre të pikëve.” Osaka i Japonisë u rendit i katërti, ndjekur nga tre qytete kanadeze – Kalgari, Vankuveri dhe Toronto. Toronto ishte me pikë të barabarta me Tokion për vendin e shtatë. Kopenhageni dhe Adelaide në Australinë e Jugut mbyllën dhjetëshen e qyteteve me renditjen më të mirë. Indeksi i EIU i rendit qytetet bazuar në pesë kritere kryesore. Stabiliteti dhe kultura dhe mjedisi janë kategoritë më të rëndësishme. Më pas vijnë kujdesi shëndetësor dhe infrastruktura dhe kriteri i fundit është arsimi. “Parisi në Francë është qyteti i renditur më lartë që ka parë një përkeqësim përsa i takon stabilitetit të pikëve, kjo për shkak të protestave të vazhdueshme kundër qeverisë nga ana e jelekverdhëve që filluan në fund të vitit 2018,” tha EIU për lëvizjen franceze kundër qeverisë. Parisi ra me gjashtë vende, duke u renditur i 25-ti, nga i 19ti që u rendit vitin e kaluar. Pikët për kulturën dhe mjedisin u ulën për shumë qytete në vende të varfra që janë ndër më të ekspozuarit ndaj efekteve të ndryshimeve klimatike, përfshirë këtu Nju Delhi dhe Kajro për cilësinë e tyre të ulët të ajrit. Damasku në Sirinë e shkatërruar nga lufta ishte qyteti që u rendit më keq, poshtë Lagosit në Nigeri dhe Dhakas, kryeqytetit të Bangladeshit, të cilët ndërruan vende bashkë.

No.

September 2019 Monthly

Albania Construction Sites Turn into Death Traps for Workers A tragic accident that took the lives of two laborers exposes the culture of impunity and the failure of oversight institutions to hold into account the construction industry, while the number of work related accidents registers a spike.

Genci Bardhi, 29 years old at the Military Hospital of Tirana after the work accident on August 16, 2019. Photo: Vladimir Karaj/BIRN

FEATURE

COMMENT

Emboldened Albanian Students Eye Wider Change

It’s Time an Election in Kosovo Brought Real Solutions

At the start of a new academic year, students in Albania are still processing the protests that rocked Edi Rama’s government and mulling their next steps.

Problems with neighbours may have triggered this and past elections in Kosovo – but the country urgently needs to focus first on finding practical solutions for its many domestic ills.

September 2019

INVESTIGATION

n the hot afternoon of August 16, a few seconds before the clock stroke 10 minutes to 3 p.m, GenciBardhiclimbed down from the scaffolding of the façade of a flat he was working on Faik Konica St. at the center of Tirana, a decision that would save his life. The 29 years old mason father of two young girls recalls that he was on the edge of the scaffolding, 18 meters high when a loud crack was heard and everything came crumbling down. “The iron [scaffolding] splintered, I and another construction worker came tumbling down with the falling scaffolding,” saidBardhiduring an interview in a café at the center of his hometown of Sukth, while trying to relax on a chair his broken leg cast in plaster. “As we rolled down the scaffolding planks fell over our hands and feet and I ended up hanging from my t-shirt on an iron bar in the second floor,” he added. When the rumble of the falling scaffolding ended, Bardhi came down from the second floor to the street, managed to walk a few feet until his leg became numb and cried for help. He was lucky! Two other workers, 31 years old ErgysBrahimaj and 36 years old OrjonKodra lost their lives in the incident. The tragic accident with two victims and three wounded workers occurred while the workers were trying to restore the façade of an apartment building, part of a larger community project of the municipality of Tirana, dubbed ‘the Community Fund.” The construction was carried out by a small work crew working for a sole proprietorship administered by XhimiTaruhsi and the scaffolding company SkelaSyla. The prosecutor’s office is currently investigating the breach of work safety rules as the cause of the accident; however, the municipality of Tirana and the two companies deny any responsibility for the workers deaths. Work accidents are among the top five causes of unnatural deaths among Albanian and accidents at construction sites similar two the one that took the life of the two laborers on August 16 are not uncommon. However, hundreds of pages of documents from oversight institutions reviewed from BIRN show that authorities turn a blind eye toward systemic problems in the construction

industry, while treating companies with kids gloves, while blaming victims for accidents. The head of Albania’s Labor Inspectorate, ArbenSeferi defendant the work of his institution in an interview with BIRN and expressed concern that “negligence among employees was widespread in Albania.” “The labor inspectorate is not an investigative body, we probe as much as we can,” said Seferi, responding to criticism that its institution blames victims and not companies for work related deaths. The lawyers of the two companies, SkelaSyla and XhimiTarushi denied any criminal responsibility from their clients. The lawyer for SkelaSyla blamed the company’s employees for the accident, while the lawyer for XhimiTarushi blamed the scaffolding company. The municipality of Tirana, which finances half of the value of the project, has denied any responsibility as an investor, but refused access to documents despite repeated FOI requests from BIRN. Scaffoldings smashed like vegetables According to data obtained by BIRN through the law on the right to information from the State Inspectorate of Labor and Social Services, in 2019 there were 88 work accidents in Albania during which 90 employees were injured. During the first 9 months of the year, 26 workers lost their lives, while the rest suffered severe injuries, including lacerations, lacerations and fractures, head fractures, cervical spine and eye injuries. Accidents with fatalities make up 26 percent of the total. Ten out of 26 victims registered in 2019 were construction workers; a sector of the economy where worked related deaths have increased for the first time in the last four years and even left behind the deadly chrome mining industry in 2019 The construction sector is one of the largest employers in Albania and according to a 2019 World Bank report, it employs about 82,000 people. The number of construction casualties, mainly due to falls from heights, has increased year after year; from three deaths in 2016, to five in 2017, six in 2018 and only in the first seven months of 2019 it registered ten work related deaths. This year in terms of risk to workers, the construction sector is closely followed by the mining industry. According to the data of the Labor Inspectorate during 2019 in this sector

Genci Bardhi, 29 years old at the Military Hospital of Tirana after the work accident on August 16, 2019. Photo: Vladimir Karaj/BIRN

The head of Albania’s Labor Inspectorate, Arben Seferi.

there were a total of 17 serious accidents at work, with4 registered fatalities. Accidents happen not only in the private sector but also in the public sector, where in 2019 there were 15 accidents and 3 fatalities. Data provided to BIRN from the Labor Inspectorate show that the scaffolding company “SkelaSyla” has a negative occupational safety track record in the last two decades. From 2004 to 2019, this scaffolding company has been inspected by the Labor Inspectorate 21 times and in 19 of these inspections violations have been found. In almost half of the inspections or 9 of them, violations found by inspectors were repeated. Despite the repeated violations, the company was sanctioned with a fine only once by the Labor Inspectorate before the deadly accident on August 16. The survivor of the accidentGenciBardhi, who suffered bodily injuries, a broken leg and five stitches in his head, told BIRN that on the day of the accident, SkelaSyla employees were removing part of the scaffold from the construction site, while he and the late ErgysBrahimi were plugging putlog holes from the wall. He recalled that two employees of SkelaSyla were removing the scaffold from one side of the facade in order to move them to another. He remembers that the way they were dismantling the scaffolding was not by the book. “We debated how the scaffold was being dismantled. We had an hour of debate because they were blocking our work,” he recalled of the tension with the other company’s employees. “The scaffolding crumbled under its own weight. Apparently a screw, or an iron bar broke, then crumbled from its weight like they were an onion,”he added. The inspection reports that BIRN received

on the accident from the Labor Inspectorate through a freedom of information request, indicates that the way the employees of SkelaSyla dismantled the scaffolding is prohibited by the law nr 10237 “On Safety and Health at Work” and a special government decision of 2010 on safety in the construction site. The Labor Inspectorate lists eight legal violations by the company “SkelaSyla” and also blames the company of XhimiTarushi, arguing that the later had the obligation to check that the company contracted for the scaffolding it was doing its job properly. At the end of the inspection report, “SkelaSyla” was fined 1 million lek (€8200) for the accident with two victims and three injured workers, while XhimiTarushi with 760,000 lek (€6240) - the highest fines that the Labor Inspectorate has issued in 2019. Along with the administrative investigation, a criminal probe is under way against the owner of “SkelaSyla”, PetritSyla, the technical manager of the construction site, IlirBendo and the owner of the other company, XhimiTarushi. After being initially arrested by the police, five weeks after the incident the owners of the two companies were released, and only the technical director of SkelaSyla, IlirBendo remains behind bars. Queried by BIRN, lawyers for the two companies accused of violating occupational safety rules in the construction site, claimed that their clients could not be held criminally responsible for the deaths. MarashIbraj, who simultaneously defends PetritSyla and IlirBendo, said he would not comment on the administrative violations alleged by the Labor Inspectorate, but denied the criminal responsibility of his clients. “Both do not have any criminal responsibility, although the event is serious and we do not want to be relieved of moral responsibility,” Ibraj said. “PetritSyla, as the owner of the company had no responsibility for checking the scaffolding and could not possibly control all of them”He has engineers who handle this,” Ibraj said, shifting responsibility to Syla’s subordinates. However he also defended the technical manager, IlirBendo, claiming that he had handed over the scaffolding commissioned and could not be held responsible for any mistakes the workers might have made. “However, this said the reasons given for the collapse so far were mere allegations.” Ibraj added.

September 2019

documents filed by prosecutors after city officials named him as the person responsible for the selection of the construction company for the works on the facade. “I am just the sole of a shoe and nobody sought my opinion,” he said. Similar to Sina inhabitants of the apartment building refused to comment on the procedures followed for the selection of the construction company. After failing to respond to the FOI request for documents the Tirana municipality did not respond also to a request for comment on BIRN’s findings. This is a common way of dealing with accidents at work in Albania and it’s not only authorities who follow the code of silence. Relatives of the victims, eyewitnesses of the event and people with knowledge of the accident often choose to remain silent. “Look, for the ownerdon’t write anything… he made sure my brother had bread on the table. Do you understand me?! ”said the relative of one of the 26 victims who died this year in the countrywhen asked for an interview. His late brother left three orphaned children; however, the man was determined to protect the boss of the company his brother worked for.

Even Tarushi’s defense lawyer, Lin Alia, said the defendant could not be held responsible for the scaffold’s failure. The code of silence in the municipality The works at the 13-story apartment building on Faik Konica St. in Tirana, where ErgysBrahimi and OrjonKodra lost their lives on August 16th, were not on a private construction site. The revamp project for the façade of the building was funded in half by the Municipality of Tirana through the Communities Fund, a municipality initiative to reconstruct the facades of the apartment blocks in the city and improve thermal insulation that was created in 2016. Residents of apartment buildings apply with projects in the municipality and a special commission selects the winners. Due to the provision of public funds in the project, the Municipality has foreseen through a City Council Decision procedures for the selection of companies as well as the establishment of a Monitoring Committee and the conduct of periodic field inspections through it. According to documents from the prosecutor’s probe on the August 16th accident, the sole proprietorship ‘XhimiTarushi” was selected as the winning bid for the works in the façade of the building by a commission set up bythe Municipality of Tirana. Work began after a contract was signed on behalf of Mayor ErionVeliajby the Director of Communally Owned Facilities in the Municipality of Tirana,ErindBejko, the administrator of the apartment building FluturimSina and the construction company. On July 5th 2019,Tarushi entered into another contract with PetritSyla’s company “SkelaSyla” for the erection and removal of the scaf-

foldings necessary for the works in the facade. Despite the contract signed with Tarushi the Municipality of Tirana claimed it had no role in the selection of companies, which are now under investigation for the deadly accident. “We only choose the project and support the residents, everything else is done by the administrator of the apartment building and the residents,” Erind Bejko, director of the Communally Owned Facilities, told prosecutors according to court documents. Bejko explained that what the municipality does after selecting the winning project is to pay for the invoices forwarded by the building manager and oversee that the works do not stray from the project. BIRN filed a freedom of information request for all related documents in the municipality regarding the works contracted for the building on Faik Konica St. “You’ll get it all, along with a detailed explanation,” Bejko said in a meeting in late August. Days later on September 3rd, Bejko wrote in a message that he had sent the documents to the relevant department in the municipality for standardization. On September 6, he claimed that he did not know where the process was stalled. Weeks passed and the municipality failed to respond to the freedom of information request. However, the claim of the municipality that it had no say in the selection of the construction company for the works is disputed by the administrator of the apartment building on Faik Konica St., Fluturim Sinai. Four days after the accident, Sina told BIRN that “everything was done by the municipality”. Later Sina declined insisted on several occasions not to be named in this story, though it became clear that his name was in the court

“Death traps” “There are no scaffoldings in Albania. In Albania there are only death traps ... just take a look around, “saysKastriotPonari, owner of Kassel Construction, pointing to scaffolding on the roadside during an interview a few weeks after the deadly accident. Ponari, one of SkelaSyla’s competitors and also a bidder for project on Faik Konica Str, commented on the accident through a Facebook status arguing that it was the result of “unfair competition and cheap labor that does not guarantee workers safety.” While acknowledging that his scaffolding does not common cheap, Ponari told BIRN that after bidding for the project with another contractor he never heard back from the municipality. However, the businessman sounds the alarm bells that the faults do not rest with single poorly constructed scaffold, but rather with a systemic problem of the construction industry in Albania. Ponari said he has been knocking on doors of state institutions for years to try to enforce work safety rules, but no one listens. He does not hide it that the rules would benefit his company that has invested in new and more modern scaffolding, but insists worker safety is paramount. “Scaffolds of a bygone era made of planks and nails were 100 times safer than the used by some companies today, because the people using them were the ones making them,” Ponari told BIRN. Labor Inspectorate statistics givePonari’s claims credit. However, chief inspector ArbenSeferi rejected the idea that the increase in accident statistics had to do with increased job insecurity. “Statisticallythere is an increase. And I say there is no increase, but there is increased awareness and increased accident reporting,”Seferi said. Seferi complained that the institution he heads has only 81 inspectors to monitor all the manufacturing sectors in Albania and blamed state policies for the failure to sufficiently inform public opinion on occupational safety rules. However, he insisted that the Inspectorate is applying online platforms to provide services and is determined not to turn a blind eye on companies that break the law. “We have become aggressive towards businesses so that they do not neglect safety and workers health at work. We have suspended work on 16 construction sites. The last site closure was yesterday,”Seferi said on Sept. 18. “I am pleased the deployment of these platforms (for online reporting) has made it possible to increase reporting on accidents. Previ-

ously, accidents were hidden, and today all accidents are being reported,” he claimed. Blame the victims In the Labor Inspectorate headquarters in Tirana, a middle-aged woman keeps an excel sheet with the number of accidents at work and the corresponding measures taken from the institution. “Here I have it all, accidents and deadly accidents,” she told BIRN. The names of employees, companies and types of accidents can be distinguished among the excel sheet cells.”Most have fallen from heights,” the official explained. Data obtained by BIRN through a freedom information request show that the Labor Inspectorate recorded 88 accidents at work in 2019 and issued administrative fines for only 30 companies. The fines issued amount to a total of 6.9 million lek (€57,000) or an average of 230,000 lek (€1888) per accident. Excluding the August 16thaccident, the highest sanction imposed by the Inspectorate amounted to 780,000 lek (€6405) and was issued to a company in the small town of Kucova, after one of its employees lost his life by falling from the roof of a building. According to the reports compiled by the Inspectorate, the victims of the accidents are the biggest violators of occupational safety rules; Although administrative violations are always found, inspectorate reports generally have an exculpatory tone towards companies. “The employee was handling materials on the fourth floor of a building, which lacked a handrail, he lost his balance and fell from 15 meters high, losing his life instantly,” reads one of the construction sector accidents described in the reports of inspection. While another report on the death worked at the National Football Stadium under construction in Tirana, points out that in the absence of space to lay out construction materials, the employees themselves had removed the barriers of a pit and left it uncovered. “The victim made a reckless move to cross on the other side (of the uncovered hole) which led to his crash,” the report further adds. Reports also find excuses for workers who did tasks that were not “for the benefit of the job”. In some cases, although notified of the accident several days late, the inspectors justify the companies by writing that “there were no obstacles to the investigation”, although the scene had changed and work had continued after the accident. Chief Labor Inspector ArbenSeferi did not rule out that there could be biased reporting of accidents at work, but he hypothetically insisted to BIRN that they could not cover more than 10% of cases. “When an accident occurs, even if you are not the head of the institution you are a man, you cannot play with the fate of a person who has lost his life. I don’t know that there could be people - maybe 10 percent, who take advantage of someone’s death. That would be the end of the world, ”said Seferi. He added that the Inspectorate was stepping up measures through reporting platforms and damage matrices, which he said include a history of the company controlled and fines imposed since 2015, which he says guarantee a standard for all. However, victims of occupational accidents continue to suffer the consequences and face uncertainty about the future. Forced to convalesce for six months, the main breadwinner in the family, GenciBardhi told BIRN that while the owner was dealing with the paperwork, he hoped to receive some of his salary as insurance assistance. He also said he would no longer climb the scaffolds and work from in heights. “Mom asked me whether I thought of my loved ones as the scaffold came down. I only thought, Lord, save me until I fall to the ground, “he concluded.

September 2019

FEATURE

Emboldened Albanian Students Eye Wider Change At the start of a new academic year, students in Albania are still processing the protests that rocked Edi Rama’s government and mulling their next steps. LIBBY CHERRY | BIRN | TIRANA

ora Mema was already a seasoned student activist in December 2018, when the Faculty of Architecture at the state university in Tirana announced it would charge students more to re-sit exams. But even she was shocked by the strength of the student revolt that followed. “At the beginning, even ourselves, we couldn’t predict that it would be so massive,” Mema, 26, told BIRN. Nine months since mass student protests in Albania forced an unlikely government climb-down and a wholesale cabinet reshuffle, students and staff returning for the new academic year are still processing the impact. The demonstrations represented a rare and powerful expression of democratic revolt that put Albania firmly on the global map of leaderless rebellions. Some student activists, however, say they will not rest, seeing in the demand for change in education a thirst for broader societal change in Albania and in the way the country is run. “Things won’t change overnight,” said Mema, a member of the left-wing pressure group Movement for the University. “This is not about individuals in a movement… or even about the movement,” she told BIRN. “This is about an idea – we will put a brick today, and the people who come behind us will put a brick and this is how you change a society.” Battle won, not the war For students frustrated by the quality of teaching at Albania’s state universities, the cost of tuition and the state of student dormitories, the announcement of a hike in the price students would have to pay to re-take exams was a price rise too far. Public anger with Rama’s government, hit by a series of scandals and perceived as presiding over a system where connections more than merit determine success, had already been building.

As word spread on social media, thousands flooded to the Ministry of Education in the capital, Tirana, while others took to the streets in cities such as Elbasan, Shkoder and Durres 28 years to the month since student protests played a major role in bringing down Albania’s then communist regime in 1990. They shunned any formal leadership structure or political interference. The government initially dismissed the students as “failures”, but, faced with a growing public outcry, Rama blinked and fired half his cabinet, including the education minister. He agreed to up government spending on education and address some of the protesters’ grievances under a set of measures dubbed the ‘Pact for the University’. They included cutting tuition fees for undergraduate students by half and renovating dilapidated dormitories. But other demands, regarding the quality of education and accountability, went unanswered, the students say. At the start of a new academic year, the movement may have won a battle but the war for real change goes on. Leaderless From Albania to Hong Kong, leaderless movements are growing as means to force change while eschewing traditional political channels. Advocates say that by spurning leaders they keep their messages pure, untainted by personal interest or private association. Most often triggered by a single piece of legislation or peripheral issue, these movements broaden to include concepts that question the very nature of their country’s political system. As in Albania, spending cuts in education, not necessarily ideology, were the trigger for student protests against farright Brazilian President JairBolsanaro in May, while the South African Rhodes Must Fall movement began as a demand to remove a statue of British imperialist Cecil Rhodes but led to wider calls to ‘decolonise’ education in South Africa.

Albanian students protest in front of the Education Ministry. Photos by: Loreta Cuka/ BIRN.

Yet when the Architectural Faculty announced it planned to increase exam retake fees, the Movement’s Facebook page was inundated with messages from students asking for advice on how to launch a petition and boycott classes. Mema said the activists moved quickly to “escalate” events. But for all the well-thumbed copies of Chateaubriand, Habermas, and Weber that line the walls of their makeshift library, the activists still seem unsure how the protest grew to such proportions or what exactly motivated thousands of students to abandon their studies. The students had a long list of complaints – insufficient time to make a living, dire conditions in dormitories, professors

While not calling directly for political change, their complaints – lack of transparency in spending, lack of democratic accountability, plagiarism and corruption – echoed the frustrations of other sections of society with how the Albanian state and democracy function.

With no leader, such movements brought together students of different political persuasions. In Albania, they stood firm for a month, sending a message to the rest of society “that you can complain about what you don’t like,” said sociologist Alba Cela. While not calling directly for political change, their complaints – lack of transparency in spending, lack of democratic accountability, plagiarism and corruption – echoed the frustrations of other sections of society with how the Albanian state and democracy function. The protests were particularly significant given that in Albania, the young are often stereotyped as fundamentally apathetic. A perception of powerlessness breeds

September 2019

the law cannot impact those problems,” he said. He derided the Movement for the University as unashamedly “Marxist”, but conceded the two groups had the same aim – to improve the state of public education. Asked why he chose to protest in December 2018, 21-year-old IrsidGjondedaj, a student in Social Policy at the University of Tirana, replied: “It was the sense of belonging there at university. So, as students there we need to have our own rights, and to have these rights you have to fight for them.” Gjondedaj, however, was not happy with the outcome. “Useless”, he said of the protests. For him, the government’s decision to cut tuition fees for undergraduates overlooked the fact that most students also feel obliged to take a far more expensive MA course. He also questioned the decision not to negotiate directly with Rama, taken at the time as a logical expression of the refusal of protesters to appoint a leadership. “I tried to speak with some of the students, saying that we have nothing to lose,” he recalled. “I said, ‘Let’s try to make something different, let’s try to discuss with the prime minister’ – but the students were very stoic. They did not want to take part in these meetings because they thought they were going to be manipulated by the prime minister and his officials.” To Gjondedaj, the refusal was less a sign of strength than a consequence of the fear of being politically co-opted, a fear that has long permeated democracy in Albania.

passivity, said GeronKamberi, co-author of a 2018-19 report on Albanian youth by the German Friedrich Ebert Stiftung. “If you don’t trust the institutions, you can’t do anything,” he said. “So if you have mistrust, you have apathy. They are symbiotic.” Professor RediMuci of the Polytechnic University of Tirana said Albania’s democratic capacity suffered from the fact it had no tradition of organised pressure for change outside of political parties. “Be it in trade unions, be it in universities, or even in the community itself – there is a complete lack of organisation,” he told BIRN. ‘Escalation’ and disagreement An attempt to trace the protest’s uncer-

tain and chaotic origins with the activists at OrganizataPolitike’s social centre – a ramshackle two-storey building off Tirana’s central Skanderbeg Square – reveals that the protest’s leaderless nature was organic as well as pragmatic. OP, as it is widely known, originally initiated the Movement for the University that Mema, for example, belongs to and has numerous student members. But though the group would prove vital in logistics – preparation, encouragement, slogansetc – the strength of the December uprising took it too by surprise. Movement for the University had organised protests since 2014 against what it branded ‘neoliberal’ education policies, but had won limited support among students.

susceptible to bribes, plagiarised textbooks hastily translated into Albanian via Google… Some of the activists were convinced, however, that the core of the problem was the Law on Higher Education. “The law is related to every problem in the faculty that we have – it is the source of our problems,” said philosophy student XheniHajdari, who joined the protests and the Movement for the University while in her first year of studies. CeldoBrahimaj, a student at the Polytechnic University of Tirana and member of the Civic Resistance, a Tirana-based NGO, disagreed: “In Albania we have a lot of problems with sexual harassment in some universities, corruption etc and the abrogation of

Unionised Going forward, the activists at Civic Resistance said perhaps the greatest achievement was in raising awareness among students. “We mainly think that improving small things every day is better than having these explosions,” said MigenQiraxhi. The group said it would monitor implementation of the government’s set of measures, but did not rule out future compromise. For example, while the students originally demanded 50 per cent voting power in the appointments of senior university staff, up from the current 10 per cent, Brahimaj of Civic Resistance said they hoped to reach a compromise deal. “Even 30 per cent would really have an impact on elections,” he said. The students also hailed the creation of the trade union of professors at the University of Tirana, which came out in support of their demands, and said they hoped to apply a similar model for students. “The plan is to extend the unions across every faculty and other universities too,” said Hajdari of the Movement for the University. Mema elaborated: “It’s not a matter of having just one representative per class,” she told BIRN, describing a system of student representation likely to strike fear at the heart of academic institutions across the country. “The representative is not just deciding on behalf of himself, the representative is just a delegate. He asks his classmates before he goes to the meeting, he goes back to his meeting and he says it was proposed to do this – what do you want to do? And then they go and vote.”

September 2019

NEWS

German Parliament Backs Albania, North Macedonia EU Talks German MPs on Thursday voted by big majorities to set a start date for EU accession talks with North Macedonia and Albania – though the final decision will lie with the European Council in October.

EU Cautions Albania Against Restricting Online Media The European Union’s ambassador to Tirana expressed concern about Albanian Prime Minister Edi Rama’s proposal to regulate online media, warning it could affect freedom of expression. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

German Bundestag. Photo: Pixabay.

SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

n a major boost to the EU membership hopes of both Balkan countries, the German Bundestag on Thursday night voted to support the start of EU accession talks for North Macedonia and Albania. The vote means the German government should be “in favour” of a start date for the two countries at the European Council meeting on October 17-18. A huge majority of MPs, 476, voted in favour of opening accession negotiations with North Macedonia while 122 were against and 16 abstained. On Albania, 395 MPs supported starting membership talks, 188 were against while 16 abstained. MPs set no conditions for the start of EU accession talks with North Macedonia. Legislators from the ruling centre-right Christian Democratic Party expressed support for the country’s reform efforts, mentioning the historic 2018 “name” agreement with Greece as an exemplary achievement for the entire region that closed a decades-long dispute. North Macedonia was urged to continue its reform course, especially in the sphere of the rule of law, the fight against corruption and crime and human rights. Regarding Albania,

the Bundestag recommended setting a date for the start of talks, but conditioned their technical beginning on Albania first creating the conditions for its Constitutional Court to function and reforming its electoral laws. EU Enlargement Commissioner Johannes Hahn welcomed the “Yes” vote. “Acknowledgment of concrete progress is key as incentive for reforms in the Western Balkans and for EU’s credibility!” Hahn tweeted on Thursday evening. The decision in Berlin will add to the hopes of the governments in Skopje and Tirana, who had been hoping to get a firm date to start EU membership talks before the end of the year. However, they still have to deal with the reservations of France, The Netherlands and some other EU countries who have especially criticised Albania’s poor results in the fight against corruption and drugs trading. Initially, the European Council was to decide on a date for North Macedonia and Albania in June, after the European Commission in May recommended the EU to open membership talks with both countries. But, due to enlargement scepticism and the failure of the German Bundestag in June to take any decision on supporting a start date, matters got postponed to the autumn.

U ambassador Luigi Soreca said on Monday evening that the controversial proposed law to regulate online media, which is currently going through parliament, is too severe and should be rethought. “When it comes to tackling disinformation, while we share the Albanian authorities’ concerns with regard to disinformation, the [European] Commission recommends approaches that are less severe, based on a self-regulation approach,” Soreca said at a ceremony for the European Union Awards for Investigative Journalism in Tirana. “The European Commission shares the concerns of other international organisations related to the lack of legal certainty and to the widening of the scope of competence of the [Albanian] Audiovisual Media Authority to include online media regulation, as this may lead to adverse effect on freedom of expression,” he added. The government of Prime Minister Edi Rama has claimed that the country needs such anti-defamation legislation to “discipline” online media in order “to improve the quality of the information and public discourse”.

The draft law creates an administrative control over online media through a body named the Complaints Council with power to oblige electronic publications service providers to publish an apology, remove content or insert a pop-up notice if they are found to have violated provisions on dignity and privacy. This council has the power to fine media up to 8,300 euros for such violations. A second law subjects online media to the Telecommunication and Postal Authority, AKEP, which will have the power to insert pop-ups on websites if they have been found in breach of the law by the Complaints Council. Failure to comply with the AKEP’s demands would result in fines up to 830,000 euros. Rama has faced criticism over the proposed legislation from Albanian and international rights organisations and as well as from the OSCE’s Representative on Freedom of the Media. But when he was asked about the criticism in July, Rama claimed he wasn’t aware of the details and insisted his anti-defamation package will be approved in parliament, claiming that the legislation was “agreed with the OSCE”.

Albanian Journalists Detained for Spreading Quake Scare Albanian police quizzed two journalists whose alarmist reports of a major earthquake in the country had people fleeing from their homes – after tremors injured a number of people and damaged property over the weekend.

lbanian police said they detained two journalists, AurelRakipllari from the Syri.net news website and Daniela Grica, from Shekulli newspaper, for “publishing false information that caused panic” about likely earthquakes, after weekend quakes caused light injuries and damage to properties. The aftershock of a quake on Saturday

left some people sleeping in their cars or in fields. However, after another strong tremor at 8pm on Sunday evening, some media reported more alarming news, stating: “A Greek seismographer says stay away from your homes, a major earthquake is expected around 11:30pm.” Entire families then left their homes and a major highway was clogged by cars attempting to flee the capital, Tirana. The

scare lasted for about two hours, after which people started to calm down. Syri. net, a firebrand opposition media outlet that had carried this report, claimed the arrest of its journalist was selective and was aimed at closing down the free media. “The news that advised citizens to stay outside due to the forecast of the Greek seismographer is being used as a justification by [Prime Minister Edi] Rama to close

down the most critical portal against the government,” Syri said. AkisTselentis, a Greek seismographer, has been interviewed extensively by the Albanian media over the last few days. He says Albania is situated in a active seismic zone and the probability of major earthquakes remains high. However, some media went beyond his words in foreseeing a major earthquake at 11pm.

September 2019

NEWS

Albania Opposition Condemns Ex-Minister’s Suspended Sentence Court gives former Interior minister a suspended jail sentence for abuse of power – but finds him not guilty of the more serious charges of drug trafficking, in a verdict that the main opposition party called ‘shameful’. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

he main opposition party in Albania reacted with outrage after the First Instance Court of Serious Crimes in Tirana on Thursday found former interior minister SaimirTahiri not guilty of charges of international drug trafficking and association with a criminal organization. It instead handed him a suspended sentence of 3.4 years for abuse of power in relation to the activities of a criminal band who operated without impunity for years up to 2017, when the Italian police closed in on them. Tahiri was defiant after the verdict, calling it ridiculous and announcing he would appeal. JaeldCela, a former police officer charged along Tahiri, was also found not guilty of drug-related charges and sentenced only for abuse of power. His sentence was not suspended, however, because he has been on the run for two years. The opposition Democratic Party criticised the verdict as far too lenient. Its leader, LulzimBasha, called it “shameful”. He said: “This shows how [Socialist Prime

Former Interior Minister, Saimir Tahiri.

Minister] Edi Rama has protected Tahiri … Rama is a hostage to crime.” Tahiri served as Interior Minister for almost four years between 2013 and 2017. This was a record in post-totalitarian Albania, where interior ministers rarely last

two years. His tenure in power was characterized by a major police operation conducted in 2014 against the lawless cannabis-growing village of Lazarat – but also by allegations that he tolerated or even organized the massive cultivation of canna-

bis across the country in 2016. Months after Tahiri fell as Interior Minister, Italian police arrested about 11 members of a criminal organisation responsible for trafficking tons of marijuana from southern Albania to Sicily. Four years worth of interceptions outlining the logistics of the trade in thousands of kilos of cannabis implicated Tahiri. Opposition leader Basha published all 420 pages of the Italian court documents on his Facebook page, causing a political storm. The arrested gang members, from a village near Vlora in southern Albania, described Tahiri as a friend, claimed to control the police in the town and had spies in a military radar station to help direct their operations. The intercepted conversations described a kind of rivalry between the gang members and Tahiri, including boasts that although Tahiri could make 5 million euros a month, they still had more money. Besides the transcripts of one member claiming the police chief helped to carry their drugs in person, the evidence against Tahiri sent shock waves through the political establishment and wider society.

Montenegro to Grill Albania Over River Power Plants Podgorica says Tirana has not consulted it enough about its plans to build hydro-power plants on the pristine Cijevna River – which have angered villagers and environmentalists in Montenegro. SAMIR KAJOSEVIC | BIRN | PODGORICA

he Montenegrin government says it will ask Albania for more information on the planned construction of mini-hydro power plants on the Cijevna River at a meeting of the joint commission for water management on September 19. The government on Thursday said Albania had not responded to its concerns about the potential impact of of mini-hydro power plants on the Cijevna, or Cem, in Albanian. “Montenegro will initiate all available mechanisms defined in international conventions … that are binding on all states. This subject should be updated at the session of the Interstate Commission of Montenegro and Albania for Cooperation in Water Management,” the government said. Albania plans to build 14 small hydro-power plants on the Cijevna, which starts in Albania but mostly passes through Montenegro. The Montenegrin Ministry of Sustainable Development and Tourism reacted last October after environmental

activists warned that work had begun on the Cijevna riverbed in Albania, and provided footage of pipes placed in the river. The NGOs said that mini-hydropower plants would damage its ecosystem. Environmentalists says dams will ruin one of Europe’s last free flowing rivers, disrupt fish migration routes and threaten dozens of rare species. They also say such small hydro plants produce little power. “It’s still not clarified whether environmental impact assessment analyses have been carried out. We do not yet know the most basic information, like how many hydro-power plants will be built,” KsenijaMedenica, from the Centre for the Protection and Research of Birds in Montenegro, told the media last week. The Montenegrin sustainable development ministry says it requested complete documentation on the environmental impact of the plans from Albania 10 months ago, and that this was recently submitted to the Montenegrin government. The documentation was submitted to the Commission for Co-operation in the Field of Water Management with Albania, established

Cijevna river canyon. Photo: Wikimedia commons

by the Podgorica government. Both Montenegro and Albania have signed the so-called Espoo convention, a UN Economic Commission for Europe, UNECE, convention signed in Espoo, Finland, in 1991. It entered into force in 1997 and prohibits signatories from intervening in natural resources before informing neighbouring countries that these activities may affect them. The Cievna River starts in Kelmend-

Muncipality in Albania and flows southwest through Montenegro for 32 kilometers. It is home to at least 22 species of fish, including the endemic marble trout and ell as well as reptiles and amphibians. In 2017, the assembly of the Montenegrin capital, Podgorica, declared the Cijevna Canyon protected property as a “Natural Monument”. This implies the sustainable use of biological resources and the prevention of any harmful activities that may threaten its biodiversity. Many governments in the region are hurrying to build mini-hydro-power plants on rivers, partly reduce their dependance on coal and to meet the renewable energy standards set by the Paris climate change agreement. Ironically, hydro-power was once considered a “green” solution to the energy crisis. But activists say it is destroying some of the last intact eco-systems in Europe and should be stopped. They say existing dams should be updated to generate more power and better alternatives sought, such as wind, tidal and solar power.

September 2019

The Brussels establishment may sneer at the Trump administration’s crudeness and incivility – but there’s precious little civility, humanity or principle in its own policy towards the Balkans and enlargement.

Opinion

On the Balkans, Europe has Revealed its Trump Side JASMIN MUJANOVIC | BIRN |

ince 2016, it has become fashionable in European political circles to consider Donald Trump’s election as US President definitive proof of the inherent maturity and superiority of the European political establishment. It’s a pat narrative that typically juxtaposes Europe’s “civility” with Trump’s vulgarity, xenophobia and lying, along with the the apparent inability or unwillingness of the US Congress – at least until this week – to curb his assault on the country’s constitutional order and the rule of law. When the situation in the US is taken together with the chaos in Britain, the EU seems like an altogether more evolved polity. The only problem with this narrative is that it is not an accurate depiction of the facts. Consider the borderline authoritarianism that has ensconced itself in EU member states like Poland and Hungary; or the alarming gains made by the far right in such “established” European democracies as Austria, Germany, and Italy; or the brutal border regime that the EU maintains along its Mediterranean frontier – a border regime, we should recall, that at the current rate will likely result in more than a 1,000 deaths by the end of 2019. And that is on top of the 2,262 deaths recorded in Mare Nostrum last year. Then there is the slow-moving train wreck that is the formation of the new European Commission headed by Germany’s Ursula von der Leyen, and especially the disastrous and dangerous signals that the new Commission is already sending to the Western Balkans. The proposed appointment of Hungary’s Laszlo Trocsanyi to take over the EU’s enlargement portfolio distills the matter to its rotten core. Initially, the rumour – at least in some of the Balkan press – was that Croatia’s DubravkaSuica was slated for this position. That was alarming enough, as Suica was not only a prominent fellow traveler of the far right bloc in the European Parliament but also a MEP who, along with her associate ZeljanaZovko, had made a career out of spreading disinformation, specifically about the domestic politics of Bosnia and Herzegovina. Like Zovko, Suica’s primary calling in

US President Donald J. Trump

the European Parliament appeared not to be championing the interests of Croatian citizens but the interests of the nationalist Croatian Democratic Union, HDZ, party in Bosnia. As it is, Suica “merely” ended up with the “Democracy and Demography” portfolio. By what logic Von der Leyen and her cohort believe the increasingly illiberal Croatian HDZ, of which Suica is a member, should be tasked with monitoring the state of democracy in the EU is beyond comprehension. But at least this is an internal matter for the EU. If Germany, France, Italy et al are comfortable with the likes of Suica shepherding democracy within the Union, it is their bed to lie in. But Trocsanyi, Hungarian Prime Minister Viktor Orban’s Minister of Justice until June this year, is the EU’s outward face. He is the man who is supposed to model for candidate states and those aspiring to candidacy the EU’s commitments to democracy, the rule of law, and human rights. In principle, his job is as important as JosepBorrell’s, the presumptive High Representative for Foreign Affairs. But Trocsanyi is not an advocate for democracy, the rule of law, or human rights; these are precisely the social pillars that he helped Orban to undermine in Hungary, and which resulted in the suspension of Hungary’s ruling Fidesz party from the

European People’s Party, EPP, in March. If Hungary is to be the model polity for Western Balkan aspirants for EU membership, then the whole lot of them should already be members. Corruption, cronyism, chauvinism, strongman rulers – not to mention harbouring fugitives – all these core characteristic of the Orban regime are likewise the qualities that the governments of Serbia, Bosnia, Montenegro, Kosovo, Albania, and North Macedonia possess in spades. Even if the European Parliament does not endorse Trocsanyi’s appointment, as many experts predict, the damage is already done. Brussels has already sent a message to the likes of Serbian President AleksanderVucic and Bosnian Serb leader MiloradDodik. The message is that the EU’s rhetoric on rights and freedoms, constitutional government and transparency is just that – rhetoric. The EU does not really intend to hold would-be authoritarian regimes to account. It has, of course, been clear for some time that EU enlargement was not actually on the agenda any longer. As I have argued pr e v i ou s l y , t h i s i s not ent i r el y unreasonable, as most countries in the region are not ready for membership in the short term. But maintaining a genuine process and architecture of enlargement is key to preserving stability in a still

volatile region. It is also the only way to assist the emergence of democratic actors, by giving these movements a credible horizon to work towards. That is what the recent explicitly anti-enlargement turn by states like France and the Netherlands has imperiled; Trocsanyi’s nomination, meanwhile, has made the situation even direr. Now it has become clear that Paris and The Hague are not isolated obstructionists. Instead, the establishment line within the EU has become to end enlargement, and never mind about democracy or the rule of law – in Hungary or in the Western Balkans. That myopic vision of Europe’s future is little different from Trump’s rambling, xenophobic diatribe at the UN General Assembly earlier this week. Worse, unlike Trump’s rogue administration, this a policy direction that appears to be the consensus choice of a host of governments from across the European Union. There is no civility, sense, or humanity in this path. This is as much political cowardice as it is an embrace of the illiberal, nativist far right. Trocsanyi may or may not be the face of EU enlargement policy in the period to come, but the Commission has made its values and priorities clear with his nomination. And they are little different from those of the vulgarian in the White House.

September 2019

Analysis

Problems with neighbours may have triggered this and past elections in Kosovo – but the country urgently needs to focus first on finding practical solutions for its many domestic ills.

It’s Time an Election in Kosovo Brought Real Solutions JETA XHARRA | BIRN | PRISTINA

hy are we having yet another early election in Kosovo? Back in May 2017, members of the governing coalition uniting the Democratic Party of Kosovo, PDK, and the Democratic League of Kosovo, LDK, dismissed themselves after less than three years in government. There seemed no other way to get the controversial demarcation agreement with Montenegro through the Kosovo parliament. Citizens were promised that passing the demarcation agreement would open up their European path; they would be able to move freely in the EU’s passport-free Schengen zone. Elections were held; the demarcation agreement was passed. But the path was not opened. Kosovo citizens did not get the promised visa-free travel. In fact, there is more bureaucracy to get a Schengen visa now than there was two years ago, when the demarcation agreement was passed. Two years later, the government that followed, the PAN coalition, made up of the PDK, the Alliance for the Future of Kosovo, AAK and Nisma, which governed from 2017 to 2019, has primarily discharged itself due to pressure over the increased tariff imposed on Serbian goods entering Kosovo, not for the reasons presented to the public. Kosovars are now being promised that if they remove the tariff, the path to “prosperity” will be opened again. This is not likely to happen even if we do get rid of the tariff. Our country’s priorities are of a different nature. There is no quick fix or magic solution to Kosovo’s ills. Our European path will only open up when living in Kosovo is more European – with clean water and a functioning sewage system available to all citizens at the least. In a 21st-century Europe, we live in a country where around 25 per cent of the population still does not yet have access to clean drinking water, while about 45 per cent of the population has no functional sewage system. This is why the EU-led dialogue with Serbia is not at the top of the agenda for ordinary citizens. Neither is the tariff. In a survey conducted by the National Democratic Institute, NDI, in March 2019, less than 10 per cent of citizens listed the dialogue with Serbia as a

Kosovo citizens during the elections. Photo Illustration: Atdhe Mulla/BIRN

priority. In fact, the more time politicians have spent signing agreements with Serbia, the more people have left Kosovo for a better life elsewhere. Kosovo has signed over 20 agreements with Serbia since the process began in 2011 – few of which have been fully implemented. Over that period, more than 20 per cent of Kosovo’s population has left because of the lack of economic opportunities and the struggling education and health systems. It is not Serbia that is to blame for this. It is the inability of our own politicians to simultaneously manage the dialogue and build a functioning state that is to blame. Even if Kosovo signs another “legally binding” agreement with Serbia, it is unlikely to alter our daily life. This is why, when we ask Kosovo citizens about their priorities in these elections, none of them answer that a (non)binding agreement is urgent, or at the top of their list. There is a darker side to this story, too. The political parties in power have used this idea of gaining international approval through co-operation with Serbia as an excuse to steal public funds, employ party stalwarts in public institutions and make themselves richer. Voters in these elections must ask themselves different questions: Which parties are most likely to improve the poor health and education systems? Which are less corrupt? Which have in them people who have accomplished something, like hold-

ing down real jobs rather than being professional politicians? Which are consistent and have not flip-flopped on their stances? Which party has more people able to think and to manage? There is one brighter aspect in the buildup to these elections. At least none of those vying for power pretend that the situation is good, not even those that have been in government the longest. Both the critics and those accused of having caused the mess Kosovo finds itself in have one thing in common: they agree on the key problems that Kosovo is suffering from – corruption and low standards in healthcare and education, to name the most cited. Absurd as it sounds, this is better than facing politicians who deny reality or are living in denial. It means we have a consensus on the priorities. Up until now, no one has told us that “integrating into NATO”, “Serbia” or “the tariff” are Kosovo’s primary concerns. Because these are snap elections, the parties are not likely to have strong, developed political programs due to the short timeframe in which they are operating. But the needs of Kosovo’s citizens are immediate and existential. Patients need adequate healthcare and schools need classrooms that are not packed with 40 pupils. People need drinking water and a functioning sewage system. Those with familial connections to the government and those without them deserve the same

economic conditions. They need a justice system that responds to reports of violence. They need food standards to be upheld. They need employers who put the lives of their employees at risk to be reported. Many of these issues are less dependent on ideology than on professionalism and practical solutions. That is why BIRN has gathered a pool of internal and external experts from several sectors (all involved in their area of expertise for at least 10 years) to not only describe the problems Kosovo faces in a certain field but propose solutions to them. We are offering recommendations that we would like to see reflected in the political party programmes, which we expect to be available when the campaign formally starts on September 25. Civil society can no longer be accused of acting only as a critic, and of not providing solutions to problems. We are sick of inept governance and of corruption embedded in institutions, and as citizens we cannot allow consecutive governments to make Kosovo so uninhabitable that the population has to resort to migration. At the same time, as media, we have a responsibility towards our audiences to pose challenging questions to the parties that want power. If we do not challenge the party candidates about the real-life problems of our viewers and readers, the public is right to believe that the media is also part of the corrupt “elite”. Our solutions-based series already includes recommendations for Kosovo’s economy, which grows year on year but doesn’t benefit its citizens, for the judiciary, which has lost the faith of the people and faces a huge backlog of cases, for the much-heralded police force, which is in danger of not living up to its reputation and for a foreign policy that has stuttered in recent years. In addition, from Wednesday September 25 onwards we will be challenging the programmes of each prime ministerial candidate on RTV21 every evening at 8.30pm. The programmes will all feature a panel of experts made up of members of civil society, the media, activists and non-Albanian communities, who have been supplying these recommendations. Kallxo.com, Jeta Ne Kosove and Prishtina Insight will also continue to bring you election coverage up until ballots are cast on October 6. Be informed!

September 2019

FEATURE

Kosovo Faces Challenge in Reintegrating Families of ISIS Fighters The children of Kosovars who joined the Islamic State in Syria and Iraq face a long road to recovery and reintegration in Kosovo. Sanije Gashi Mehmeti. Photo: BIRN

lamented the separation. “It was a difficult moment to see them separated from each other,” he told BIRN. “They were like lost children and accidentally found by someone. They were scared, without parents, without documents.” The state officials involved, he said, cited ‘tradition’, “but it has been costly for the children,” he said. “I will never forget their cries.” The fate of Skender is not known.

public security division in Kosovo’s Interior Ministry. SanijeMehmeti, a female Islamic preacher known in Kosovo as a ‘mualime’, said reintegration would not be easy. “It will be a challenge to provide a different message for them because they do not trust those of us who are attached to the Islamic Community and wear the hijab,” Mehmeti told BIRN. “Furthermore, they have used some dubious sources of religion and have turned some Islamic customs into obligations.” “Many years have passed since they left while some of them were born into and raised under ISIS rules. They need to see another reality now.” Yvejs and 58 other children will go to school for the first time. Many of them will join the first year of school even though they are older. AferditaJaha, who leads implementation of Kosovo’s national strategy for prevention of radicalisation at the Education Ministry, also stressed the challenges ahead. “After the return of these children from war zones of Syria and Iraq, we are analysing the possibility of providing specialised training aimed at their integration and for them to make up what they have lost in terms of the education process,” Jaha told BIRN.

Lost schooling Kosovo’s government has a program in place for the rehabilitation and reintegration of former Islamic State fighters and their families, including counselling, food, shelter and help finding work. “The Kosovo government has a strategic document for the prevention of violent extremism and in this document are involved all relevant institutions including civil society and the Islamic Council of Kosovo,” said MensurHoti, head of the

Meagre state support Yvejs had just turned two when his parents took him to Syria and spent more than five years moving from camp to camp as Islamic State lost the territories it once controlled. When Besim was killed in 2014, his brother Zenel tried to convince Qamile to bring the children back to Kosovo. She told him it was impossible. “Probably, she was too involved in the war,” he said. Zenel works as a security guard at Mi-

SERBEZEHAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

.T. shakes his uncle Zenel’s hand and sits on his lap. He and his younger sister, F. T. , have their schoolbags at the ready. Aged eight, Y.T. should be in third grade, but is in fact only now starting school for the first time, his young life turned upside down by the war in Syria. The boy’s parents, Besim and QamileTahiri, were killed in Syria having left Kosovo to join the Islamic State. Some 400 Kosovars have joined the Islamic State since 2012. In April, following the fall of its last stronghold, 110 Kosovars – 32 women, 74 children and four fighters – were taken from the sprawling al-Hol displacement camp in the Hassakeh province of northeastern Syria and flown by US military aircraft to Kosovo. Most of the children joined their Kosovar families. Yvejs and his sister, however, were separated from two younger half-sisters. Fatime and Yvejs were taken in by their uncle in the northern town of Mitrovica, while the two younger girls, Isra and Alsa, joined their father’s parents in a village near the central Kosovo town of Ferizaj/Urosevac. The mother, Qamile, was forced into marriage with another Islamic State fighter from Kosovo, SkenderQerimi, after Besim was killed in 2014 and gave birth to the two girls, the youngest now less than a year old. Qamile, notorious for a photograph of her clutching a machine gun, was shot dead by a sniper in March this year. “Each of us took those of their own blood,” Besim’s brother, Zenel, told BIRN. “I will do whatever I can to raise them. It is difficult, but this is their destiny.” In the village of Muhovc, near Ferizaj/ Urosevac, Skender’s father, Durak,

Zenel Tahiri. Photo: BIRN

The boy’s parents, Besim and QamileTahiri, were killed in Syria having left Kosovo to join the Islamic State. Some 400 Kosovars have joined the Islamic State since 2012. In April, following the fall of its last stronghold, 110 Kosovars – 32 women, 74 children and four fighters – were taken from the sprawling al-Hol displacement camp in the Hassakeh province of northeastern Syria and flown by US military aircraft to Kosovo.

September 2019

Indictments Expected in North Macedonia’s Explosive ‘Extortion’ Case Suspects in a high-profile extortion case that has rocked the government and implicated a senior prosecutor have refused to give statements, but the prosecution is expected to lay charges soon. SINISA JAKOV MARUSIC | BIRN | SKOPJE

trovica hospital and, on his meagre salary, must take care of another two children on top of his own two. “The government started to pay social assistance of 100 euros,” he said. “Of course, this isn’t enough, but we don’t have any other option. They [the children] are victims of their parents.” DrValbonaTafilaj, health coordinator for those repatriated from Syria, said progress is being made. “Those children are under our permanent observation, especially by the child psychiatrist and psychologist,” Tafilaj told BIRN. “As for the children who have been separated, we have strongly recommended that they continue to see each other in order to keep their family connection.” “There is much progress in all aspects,” Tafilaj said. But XheveRamadani said she would struggle to take care of her repatriated grandson without greater state support. “My husband and I survive on our pension. The boy is little and growing up, but we’re getting older and I fear for his future,” Ramadani told BIRN. Her 32-year-old daughter, NazmijeDemolli, was killed in Baghouz in March. Of six children, only a three-yearold boy was returned to Kosovo. Of the 32 women brought back to Kosovo, 23 remain under house arrest. One, identified as F.R, is under investigation on suspicion of participating in a foreign terrorist group. F.R. and her daughter returned but her husband and son were killed in the war. The daughter is now 11 and her mother complains that the house arrest prevents her from taking her and picking her up from school. According to government officials, there are still close to 100 fighters, women and children from Kosovo in Syria. Some 120 others have been killed.

wo key suspects in the case that has gripped North Macedonia since the summer - commonly known as the ‘Extortion’ affair - have refused to give statements to the Organised Crime Prosecution as the prosecution wraps up the investigation. One suspect, former Chief Special Prosecutor KaticaJaneva, refused to comment on Tuesday as she was brought before the Organised Crime Prosecution. She had asked to see the evidence against her first. “She [Janeva] will use her right to personally inspect the evidence and afterwards she will give an appropriate statement regarding the case,” Janeva’s lawyer Irena Frckoska told media on Tuesday. The first suspect in the case, businessman BojanJovanovski, who was brought before the prosecutors on Monday, also did not give a statement, offering the same explanation. The ‘Extortion’ scandal has rocked the government of Social Democrat Prime Minister ZoranZaev and undermined the credibility of the country’s anti-corruption drive. It erupted in July when businessman BojanJovanovski and alleged accomplice ZoranMilevski were arrested on suspicion of extorting money from another businessman, OrceKamcev. The prosecution alleged that they took cash from Kamcev in exchange for a promise to help him avoid jail or receive a lighter sentence in another case by using their alleged influence with Janeva’s office. Jovanovski and Milevski have denied the claims. Janeva was arrested in August 21 and also placed in detention. She is suspected of misusing her office, but has also denied any wrongdoing. Whereabouts of extortion cash unknown The Organised Crime Prosecution announced on Monday that it has wrapped up its investigation into the case. “After an overall analysis of the material and verbal evidence that has been gathered, the prosecution in charge… has concluded the investigative procedure into the suspected persons,” the prosecution said in a brief press statement. This means that the suspects and their defence now have 15 days to

Former Chief Special Prosecutor Katica Janeva was arrested in August 21. Archive photo: BIRN.

look at the prosecution’s evidence and to propose their own evidence that might count in their favour. After this, it is expected that the prosecution will proceed with pressing charges if it decides that enough evidence have been gathered. However, the prosecution has not yet revealed whether it had traced the alleged 1.5 million euros that Jovanovski and his accomplice Milevski are suspected to have extorted from businessman Kamcev. It also remains to be seen whether the case will also entangle others apart from the three suspects who are already being probed. Unnamed sources from the prosecution told BIRN on Tuesday that the investigation has followed three paths, all with the first suspect, Jovanovski, as the centrepiece. The first was the actual extortion affair, over which the three suspects ended up in detention. The second part of the investigation has been focusing on allegations that other businessmen might also have been victims of similar extortion schemes. Several businessmen have already been summoned to the prosecution to give statements. The third part of the investigation unofficially centredaroundJovanovski’s humanitarian organisation, called International Alliance. The prosecution has been checking

for possible suspicious financial activities to see whether prominent people, including office-holder, have been pressured to donate money for, or facilitate in other ways, the announced construction of homes for elderly people by the organisation. Almost all the leading figures from Jovanovski’s International Alliance have already been summoned for questioning, including the financial coordinator JovankaKuhar and the head of the organisation’s assembly, AgapiDika. The investigation also summoned for grilling two ruling Social Democrat MPs – FrosinaRemenski, who has been the honorary president of Jovanovski’s humanitarian organisation, and AleksandarKiracovski. Despite much speculations and photos in which Remenski and Kiracovski appear with Jovanovski being posted on social media, both have claimed that they were not very close to him. Two municipal mayors from the ranks of the ruling party have also been summoned for statements – Bitola mayor Natasha Petrovska and Stefan Bogoev, the mayor of Skopje’s Karposh municipality. Petrovska and Bogoev have both signed cooperation memorandums with Jovanovski’sorganisation for the building of the homes for elderly people.

September 2019

FEATURE

Turkish Exiles Prefer Meeting Loved Ones in Balkans See you in Sarajevo! Turks in flight from the Erdogan crackdown prize Balkan capitals as safe, cheap and familiar places to rendezvous with long-lost families back home. HAMDI FIRAT BUYUK | BIRN | SARAJEVO

fter fleeing the Turkish government’s crackdown on its real and imagined enemies, lawyer Mahir did not see his family for two years – until they finally met up in Sarajevo, the capital of Bosnia and Herzegovina. “There were too many risks to my job, no one knows what would happen [in Turkey] and I did not have any trust in law and democracy in Turkey,” he said. “So I decided to leave my country and my loved ones behind.” He now lives in Western Europe, where he has obtained political asylum. Settling into a new country, learning a new language and making new friends were far from easy. So was finding a suitable place to meet up with family and friends back home. After long discussions, Mahir and his family agreed to meet up in the Bosnian capital last August. They chose Sarajevo for its proximity, low prices, big Muslim community and the general similarities between the Turkish and Bosnian ways of life. Some experts say such family reunions help explain why the number of Turkish visitors to the Balkans is rising in official data, even though many tourist agencies claim the opposite. The number of Turkish nationals visiting Bosnia rose between 2016 and 2018 from 83,000 to 85,000 in Bosnia. The number visiting North Macedonia, home to a sizeable ethnic Turkish community, rose likewise from 105,000 to 111,000. ‘It’s like being at home’: Mahir said travel to Bosnia posed few challenges to Turks, even those not used to going abroad. “My parents were going abroad for the first time, so they wanted a similar place to their home country,” he said. “Bosnia was the best option, and my family and I had no difficulty there. I felt I got a glimpse of Turkey, which I’d missed terribly, as we were in Bosnia for Bayram [a Muslim festival],” Mahir added. Economic reasons also explain why so many Turks in exile meet up with their families in countries like Bosnia. “Balkan countries do not demand visas from Turkish citizens, unlike European countries,” Mahir noted. “The Schengen visa is very expensive, especially after the EU increased the price as part of its sanctions against Turkey – and because of the fall in value of the Turkish currency.” For the cost of a Schengen visa and other expenses – nearly 140 euros per person

Feeding pigeons at Bascarsija. Photo: Wikimedia commons/Milan Suvajac

– for a five-member family, Mahir says you can spend 10 or 12 days in a Balkan country, where prices are cheap. Ahmet, a Turkish academic, is another Turk sheltering from the Erdogan regime in Western Europe, and meeting up with family and friends in the Balkans. He used to work for in an educational institution affiliated to Erdogan’s arch-enemy, the exiled cleric FethullahGulen, until the government closed it, accusing the Gulen movement of being a failed coup attempt in 2016. The Turkish preacher, who has lived in the US since 1999, has denied any connection to the coup plot. Ahmet and his family all met up in the lakeside resort of Ohrid in North Macedonia last summer. They chose North Macedonia for the same reasons Mahir chose Bosnia. “North Macedonia is close to Turkey, prices are cheap and life is similar to that in Turkey,” he said. “Our families wanted to go somewhere they can eat [Halal food] freely, so [North] Macedonia was a good option because of its large [mainly Albanian] Muslim population and natural beauty,” he added. “When you are in Skopje or in Ohrid, you barely know you are in a foreign country because of the [shared] Ottoman past, the similarities between people and common Muslim practices,” he mused. North Macedonia, yes – Kosovo, no: Ahmet said he always planned to go abroad once the Erdogan government revealed its authoritarian character after the failed coup. “When everything happened in Turkey [the failed coup attempt and its aftermath] we used the first opportunity to leave, and now I work in a European university,” he said.

“We do not visit our country for the same reasons why we left it; we have no idea what would happen to us,” Ahmet added. He noted that many of his former colleagues back home are now in prison, facing trumped-up charges, while others are banned from going abroad. “There is no functioning legal system now in Turkey. Anything can happen to you,” he said. “You can stay in a prison for months for nothing, or because of false claims. They can cancel your passport as the best of a bad bunch … the risks you take [in staying] are high,” he continued. Ahmet was happy to go to North Macedonia because of its “Western orientation”, but he would not consider meeting up in Kosovo or Moldova, “because of Turkey’s long arm” in those countries. While other Balkan countries have largely resisted Turkish pressure to close Gulen-related institutions and hand over suspected “Gulenists”, Kosovo and Moldova have been more compliant. The Turkish National Intelligence Agency has conducted two rendition operations in Kosovo and Moldova. The sudden deportations of Turkish nationals working there caused outrage in both countries, and a parliamentary commission in Kosovo has since ruled the Kosovo operation illegal. But that has come too late for those sent back to Turkey already. Sitting out the crisis in Bosnia: Leyla, an academic, spent several weeks in Bosnia after leaving Turkey last year en route to the US, to join an American university. She had been working in a policy institution and continuing her academic career

in a leading state university when the government crackdown changed everything. “The independent research institution I worked for was closed under a presidential decree along with thousands of other NGOs,” she said. “I saw many of my colleagues losing their jobs in universities just because of their opposition to Erdogan,” she added. Leyla believes critical thinking has been ruined, academia has lost its strength and few opportunities remain for her in Turkey. “I had studied in the best universities, spoke several foreign languages and worked in prestigious institutions, but couldn’t find anything in Erdogan’s empire of fear. So I decided to go abroad and was accepted by an American university,” she recalled. Once she had arranged her departure, Leyla did not want to spend any more time in Turkey, fearing she could be trapped there. “At the time when I was close to move to the US, Turkey’s relations with the US were bad and visa applications were almost stopped. Many flights to the US were cancelled due to the political crisis,” she said. “My partner and I decided to go to Bosnia to get away from the crisis.” She spent several weeks in Sarajevo before departing to the US. Like the others, she chose Sarajevo as a base for economic reasons and for the similarities between the two countries. “The existing Turkish expat population was another reason why I chose Bosnia,” she said. “The number of Turkish expats is growing in Sarajevo and elsewhere in the Balkans. Guidance is given to them and we had no difficulties. We also did not need visas as Turkish citizens, and Bosnia has a good access to other countries.” Leyla has arranged other reunions next year with her family in Sarajevo and in the Montenegrin coastal towns of Bar and Ulcinj. She says many young and successful Turks like herself and her friends have left Turkey or are due to leave for similar reasons. According to the Turkish statistics agency, nearly half a million Turks left the country in 2016 and 2017, and the number in 2018 and 2019 is likely to set a new record, expert say. “Our families hesitate to go abroad but when it comes to the Balkans they immediately say ‘yes’ since they are aware of similarities, proximity and easiness in the Balkans – plus meeting in the Balkans is much more affordable than in Western Europe or in the US,” she concluded. The names of the interviewees have been changed due to their security concerns

September 2019

FEATURE The organisation behind the traditional US National Prayer Breakfast has access to policymakers around the world.

Balkans’ Independent Journalists Must Unite, or Fall Together At a time when pressures on the media are stronger than ever – if often more subtle and less physical than before – it is vital for those of us who see our work as serving the public interest to stand together. SERBEZE HAXHIAJ, | BIRN | PRISTINA

Photo: Netflix

Netflix Doc Sheds Light on US Religious Right’s Balkan Reach MARCEL GASCÓN BARBERÁ | BIRN | BUCHAREST

he role of US religious groups in a 2018 referendum in Romania on whether to ban same-sex marriage has been widely reported, but is only the tip of the iceberg, according to the director of a new Netflix documentary miniseries released in August. Almost a year after the plebiscite failed due to low turnout, The Family, directed by Jesse Moss, shines a spotlight on the agenda and ambitions of The Fellowship Foundation. Based on Jeff Sharlet’s book The Family: The Secret Fundamentalism at the Heart of American Power, the miniseries explores the “conservative social agenda” behind the “banal speak about Jesus” that Fellowship associates are promoting in countries around the world, from Uganda to Guatemala, Ukraine, Russia and Kenya, Moss told BIRN. The film looks at the access enjoyed by Fellowship representatives with presidents, prime ministers, cabinet ministers, lawmakers and community leaders and their encouragement of local Christian conservative movements. The Fellowship, commonly called The Family, is best known for organising the annual National Prayer Breakfast attended by every US president since 1953. It is led by a number of conservative congressmen who say they wish only to familiarise decision-makers with the “spirit and example of Jesus”. But Moss and Sharlet believe there is far more to it than that. Smoking gun? The fourth of five episodes, titled Dictators, Murderers & Thieves, looks at a trip to Romania in the run-up to the referendum by the Republican congressman for Alabama, Robert Aderholt, an associate of the Fellowship. In the disclosure forms that US representatives are obliged to file, Moss discovered that the Fellowship paid for the trip in May 2017 just two weeks after the Romanian parliament had given the green

light to the plebiscite for the following year. Besides the timing of the trip and who paid for it, a number of other details about the congressman’s visit are of note. Envoys of the Fellowship usually avoid publicly expressing their ideas at events in the US or abroad. Unlike other Christian right-wing organisations in the US, Moss stressed, the Fellowship does not publicly “lobby around bills or specific legislation”. The policy gives the organisation a degree of plausible deniability, such as in the case of Uganda when authorities under President YoweriMuseveni proposed punishing homosexuality with execution. Associates of the Fellowship had set up charity projects in the country and made contact with Museveni but the organisation was able to quietly distance itself from the controversial bill given none of its members had ever addressed the matter publicly. But it was a different matter when Aderholt pitched up in Romania. In an interview with Antena 3, a television channel known to favour the ruling Social Democratic Party, PSD, Aderholt spoke in support of a family model defined “as the union of a man and a woman” and voiced his support for the referendum. “To which extent his words and activism in Romania reflects an organised policy within The Fellowship we can’t say,” Moss said. “What we can say is that The Fellowship paid for him to go there and advocate these views,” he told BIRN. According to Moss, Aderholt’s words in Romania were the closest there is to smoking-gun evidence of the Fellowship’s involvement in pushing socially conservative legislation abroad. ‘We have friends everywhere’ Interviewed for the documentary, BenOni Ardelean, a Romanian opposition lawmaker and prominent advocate of the referendum, spoke openly about his relationship with the Fellowship and how he

Writer Jeff Sharlet, during an interview for the documentary- Photo- Netflix

first came across it through his pastor in the central Romanian town of Hateg. Ardelean declined to be interview for this story. “He [the pastor] formed the first prayer group on the model of the Fellowship from the US,” Ardelean told the filmmakers, and said the prayer group continued to hold annual meetings in Romania. While the prayer breakfasts in the US and other countries do not directly address matters of political policy, “They are catalysts for people of shared values to forge connections and, out of that, as it was always the vision, would come action,” said Moss. Ardelean, in episode four of the documentary, said it is important “for everyone in the network to know that we have friends everywhere.” “We consult each other in different issues, and we try to help each other to protect the family to try to promote a better way of living life in the name of Jesus.” Apart from Romania, Fellowship associates have visited several countries in Southeastern Europe and forged ties with various politicians from the region. Montenegrin President Milo Djukanovic has previously been invited to the US National Prayer Breakfast along with

a number of other politicians from the Balkans. In 2015, Djukanovic met Aderholt, who offered Montenegro his support in the country’s bid to join NATO. Official US Congress documents show that Aderholt has also visited other countries in the region such as Albania and Bulgaria, with Fellowship sponsorship. “They built this tremendous access to virtually every government on earth,” Sharlet says in the documentary. “The question is, what do you do with it?” “Being there when that referendum occurred was powerful,” Moss told BIRN. For the filmmaker, testimony such as that of Romanian LGBT activist VladViski – who spoke of being “scared” and feeling “hate” on the streets in the days ahead of the referendum – brings home the fact that the effects of the US religious right’s international agenda are not merely “a theoretical issue”. “This is a threat to fundamental civil rights for people,” said Moss. He warned of an international “rising tide of intolerance” and cautioned countries to be vigilant with regards to those who use the prestige of their position as US officials to push agendas elsewhere that may have failed at home.

September 2019

INTERVIEW

Gordan Duhacek: Croatia has Never Fully Resolved Free Speech The journalist fined for posting ‘anti-police’ message on Twitter tells BIRN that his case forms part of a pattern of growing intimidation of journalists and curbs on freedom of speech in Croatia. ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN | ZAGREB

he problem of free speech these days has never been more relevant to Croatia, the European Union’s youngest member and a country whose MEP has been nominated as EU Commission’s Vice-President for Democracy. The issue was raised again after the journalist Gordan Duhacek was arrested at Zagreb airport on Monday, just as he was about to leave Croatia. He spent the day in custody. The same day, after a hearing, he was fined around 100 euros for posting an “anti-police” message on Twitter. He awaits another verdict for posting a satirical rewrite of a patriotic song. In an interview, Duhacek, who writes for the Croatian website Index.hr, told BIRN he believes his arrest and sentence represent further pressure on journalists and citizens and freedom of speech in Croatia. “The issue of freedom of speech in Croatia has never really been fully resolved, nor is Croatian society mature enough to lead such discussion,” Duhacek told BIRN, noting the different criteria by which people can be prosecuted in the country for written or spoken words. Satirical song ‘offended nation’s morals’: The “controversial” Twitter message, which discussed police treatment of arrested people and contained the anti-police acronym “ACAB” (“All Coppers are Bastards”) was posted in July last year. Under a Croatian law dating back to the 1970s, which police quoted while explaining the “ACAB” arrest, “whoever discredits or insults public authorities or officials while carrying out, or in connection with carrying out, their duties or their lawful orders, shall be punished by a fine

equivalent … to 50 to 200 Deutschmarks or imprisonment for up to 30 days.” Duhacek said he accepted that there are specific situations when police have a right to intervene, but believes his Twitter post is not one of them. “Let’s say I came in front of a police officer, or a group of officers, and started yelling ‘ACAB’ at them in their faces; then, under some law, in terms of protecting an official, I would be charged with this, and basically I think that’s OK,” he said. “But [if] someone is tweeting ‘ACAB’ – and it [the post] is connected with an incident involving a case of police violence against civilians – not directed at any police officer, and they end up in court for that, that’s simply crazy,” he continued. He faces a court judgment on Thursday for another Twitter message posted in August – a satirical rewrite of the lyrics of a patriotic song “Vila Velebita”, which in

Photo Illustration of Twitter.

Gordan Duhacek in front of Zagreb’s Misdemeanour Court. Photo: N1.

“The issue of freedom of speech in Croatia has never really been fully resolved, nor is Croatian society mature enough to lead such discussion,” Duhacek told BIRN, noting the different criteria by which people can be prosecuted in the country for written or spoken words.

his version has the title “Crap of Velebit”, and addresses environmental issues. He has been accused of offending citizens’ moral feelings. “It’s a satirical critique of the fact that it [pollution] is getting worse in Croatia – literally the whole country is starting to drown in crap,” Duhacek said. Index.hr has long reported on cases of pollution and human waste spilling into the Adriatic and the lakes of the Plitvice national park. Duhacek said he was covering a story about pollution in the Plitvice lakes, and was astonished when the respective ministry told him the situation would be solved by 2023. “We will have to wait four more years for that crap to accumulate in Plitvice … which does not offend the moral feelings

September 2019

Aida, Bosnian War’s First Child Casualty, Remembered on Screen Bosnian journalist Lejla Zvizdic’s new film sees tragedy and hope in the story of the father of five-year-old Aida, the first child to be killed during the siege of Sarajevo in 1992. MLADEN LAKIC | BIRN | SARAJEVO

“F

of citizens, but [it does] if you warn about it, by rewriting a folk song that nobody sings,” he said. Arrest orders ‘came from the top’: Human rights organizations and the Croatian Journalists’ Association strongly condemned his arrest. So have many opposition politicians, including former prime minister and upcoming presidential election candidate Zoran Milanovic. He claimed the arrest order clearly came from the top. On Tuesday, the OSCE Representative on Freedom of the Media expressed concern over the case, while Dunja Mijatovic, Council of Europe’s Commissioner for Human Rights, commented that the arrest and fine for Duhacek “amount to pure intimidation of the press”. “They responded quickly for reasons not only personally because of me… but because this is one of many cases … not only in Croatia, but in Southeast and even Central Europe, there are more and more of these problems, reducing freedom of the media, reducing free speech,” Duhacek said. He said that while the level of media freedom in Croatia was not alarming compared with some other countries, it was clearly lower now than it was five years ago. “This is indicated by world rankings [on press freedom] and reports by relevant international organizations, but [Prime Minister] Andrej Plenkovic is denying it, which is just another indication of his hypocrisy because he usually adores European reports,” he said. Commenting on the arrest, Plenkovic on Tuesday dismissed claims that the government was exerting pressure on journalists, adding that it was “being accused

with amazing ease of orchestrating the conduct of the police to make them arrest or discipline reporters”, which was “complete nonsense”. Duhacek thinks the opposite. “If anyone thinks the police in Croatia are going to arrest a journalist from Index.hr, which is realistically the most famous Croatian news portal, and that all of this is happening without the knowledge of the highest structures, I think they do not know how the police in Croatia work,” he said. Croatia’s Interior Minister, Davor Bozinovic, has insisted that Duhacek was not detained for his Twitter posts but for not responding to a police summons. But Duhacek says he went to the police station in Zagreb on Sunday to see what the summons was about, as he planned to leave for a business trip to Germany. “The first [police statement] was that I did not come and did not respond to anyone, then it [was that] I did come, that I responded and that I wanted to solve everything – but that it happened ‘outside the administrative area of the official premises’,” Duhacek said. He recalled a case from March, when two policemen were accused of intimidating the investigative journalist Djurdjica Klancir in her newsroom by demanding to see her ID, allegedly because they could not find her address in the system. This was related to a potential private defamation lawsuit filed against her by a politician and, as Duhacek said, police helped the politician to hand out a private lawsuit to Klancir. “Just like what happened to me, it was, of course, an institutional attempt at intimidation,” he said.

rom that moment on, and for a long time after that, I did not know what was light or what was dark, with whom I was speaking or what I was doing, it was all mechanical,” says Fahrudin Kucuk in the do c u ment a r y f i l m ‘ L a kono ga ’ (‘Light-Footed’), which is dedicated to his daughter, Aida, the first child to be killed in Sarajevo at the beginning of 1992-95 Bosnian war. Aida, aged five at the time, was killed on May 2, 1992, the day the war officially started, as Sarajevo came under heavy artillery attack, although the siege of the city began the month before. A total of 1,601 boys and girls lost their lives during the siege, but so far the Bosnian state prosecution has not filed a single indictment for the killing and wounding of thousands of people in the city. One of the first shells exploded in a building in the Grbavica neighbourhood, and the shrapnel took Aida’s life. Today, she would have been 33 years old. The film, which focuses on her father Fahrudin Kucuk, an author of children’s books, was made by Lejla Zvizdic, a Bosnian journalist and TV host at state broadcaster BHRT. It will be premiered in Sarajevo on Sunday. “I always perceived Fahrudin as a great playful child, dedicated to children’s literature, without even being aware of the cause-effect connection of trauma and creativity… that the background of this colourful world he creates today is such tragedy and trauma,” Zvizdic told BIRN. Zvizdic explained that she was intrigued as a human, as a mother, as a child of besieged Sarajevo, and as a director. “In this particular order,” she added. The film itself is a story about facing the past, how painful that process is, but also how tragedy can be source of hope and new energy for better things to come. In this case, Kucuk’s loss of his daughter inspired him to try to create a better world for children though his stories. “The movie is based on a comparison – how the

Lejla Zvizdic. Photo courtesy of Lejla Zvizdic

war destroyed Fahrudin’s peaceful life, but even then, he decides to choose life, to choose hope… to write for other children,” Zvizdic explained. ‘A warning about the senselessness of war’ Nowadays, Kucuk is a prominent Bosnian writer who has published more than ten novels, collections of poems and short stories, picture books and several scripts for theatrical productions. One of those productions was entitled ‘Lakonoga u Carobnoj Sumi’ (‘Light-Footed in a Magical Forest’), the reason why the documentary is also called ‘Lakonoga’. During the film, Kucuk reveals that his first wife also died young. He has also told media that he only has one photograph of Aida, from New Year’s Eve 1991, as all his family’s other belongings were destroyed during the siege. Zvizdic noted that Kucuk is a member of the group that organises the Festival of Children’s Art in Sarajevo, at which one of the main awards is named after Aida, his beloved daughter. “The film itself is my attempt to warn about the senselessness of war through the destiny of one man and so many others… but it is also about the hope that comes after hopelessness,” she said. This is Zvizdic’s second documentary, as 15 years ago she directed a film called ‘DaNak’, a story about the process of identifying bodies exhumed from wartime mass graves in Bosnia. She said that she also remembers May 2, 1992, when the war started, as one of most tragic days in her life, which is why she chose Kucuk as her new film’s protagonist. “I wanted to know more about Aida, what did she look like, what did she like, where, why and how was she killed,” she said. “After the movie, I know where and how, but I will never understand why.”