Numri 50 i Reporter.al by Reporter.al

Dështimi ‘universal’ i qeverisë me dixhitalizimin e transmetimeve televizive

Qeveria harxhoi miliona euro për të shpërndarë dekodera televizivë për familjet në nevojë që nuk përmbushin standardet ligjore, ndërkohë që bëri një sy qorr ndaj futjes së marrësve numerikë jashtë standardit në treg.

Kur anijet me emigrantë shqiptarë i prekën zemrën Maltës

Njëzet e tetë vjet pasi anije të mbushura me shqiptarë të dëshpëruar zbarkuan në Maltë, ata që kërkonin strehë dhe personat që i ndihmuan kujtojnë sesi ndalesa e tyre çoi në një solidaritet të jashtëzakonshëm.

Lamtumirë, Ballkan: Një rajon me një rënie demografike kritike

Ish-vendet komuniste në Europën Juglindore përballen me një shpopullim katastrofik, me pasoja shumë të mëdha sociale dhe politike.

Nr.

Tetor 2019 E përmuajshme

VILAT PAS HOTEL TIRANËS U RRAFSHUAN PËR T’U HAPUR RRUGË KULLAVE Tre vjet pasi Bashkia e Tiranës shembi për ‘interes publik’ shtëpitë 100-vjeçare pranë sheshit Skënderbej, vendin e nënstacionit elektrik e ka zënë projekti privat i një kulle 33-katëshe, ndërkohë që dhjetra familjet e shpronësuara nuk janë dëmshpërblyer ende për pronat e humbura.

Gjatë operacionit për prishjen e vilave 100-vjeçare në qendër të Tiranës në Shkurt 2016. Foto: LSA

Tetor 2019

VILAT PAS HOTEL TIRANËS U RRAFSHUAN PËR T’U HAPUR RRUGË KULLAVE

DËSHTIMI ‘UNIVERSAL’ I QEVERISË ME DIXHITALIZIMIN E TRANSMETIMEVE TELEVIZIVE

“E RREPTË, POR E DREJTË?”: QASJA E HOLANDËS PËR ZGJERIMIN E BE-SË

KUR ANIJET ME EMIGRANTË SHQIPTARË I PREKËN ZEMRËN MALTËS

LAMTUMIRË, BALLKAN: NJË RAJON ME NJË RËNIE DEMOGRAFIKE KRITIKE

STREHË E PASIGURT: RRITET NUMRI I TURQVE QË KËRKOJNË AZIL NË BALLKAN

4-5

Tre vjet pasi Bashkia e Tiranës shembi për ‘interes publik’ shtëpitë 100-vjeçare pranë sheshit Skënderbej, vendin e nënstacionit elektrik e ka zënë projekti privat i një kulle 33-katëshe, ndërkohë që dhjetra familjet e shpronësuara nuk janë dëmshpërblyer ende.

6-7 Qeveria e Edi Ramës harxhoi miliona euro për të shpërndarë dekodera televizivë për familjet në nevojë që nuk përmbushin standardet ligjore, ndërkohë që bëri një sy qorr ndaj futjes së marrësve numerikë jashtë standardi në treg.

ENGLISH EDITION COMPENSATION PENDING: SUSPICION OVER DEMOLITION OF HISTORIC TIRANA HOMES FRANCE SINKS EU HOPES OF NORTH MACEDONIA, ALBANIA WHEN ALBANIAN MIGRANT SHIPS

18 20 8

TUGGED MALTA’S HEART

Publikuar nga:

ANALIZA

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

UNSAFE HAVEN: BALKANS SEES RISE IN TURKISH ASYLUM REQUESTS

PUPPET MASTER: SLOVAKIA RECKONS WITH BACKSTORY TO REPORTER’S KILLING

OPINION

10-11 Njëzet e tetë vjet pasi anije të mbushura me shqiptarë të dëshpëruar zbarkuan në Maltë, ata që kërkonin strehë dhe personat që i ndihmuan emigrantët atje kujtojnë sesi ndalesa e tyre çoi në një solidaritet të jashtëzakonshëm.

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

BYE-BYE, BALKANS: A REGION IN CRITICAL DEMOGRAPHIC DECLINE

Qëndrimi i ashpër që mbajti Holanda javën e kaluar në lidhje me çështjen e zgjerimit mund të mbrohet, por kjo duhet të shoqërohet nga një kuptim më i mirë se sa i rëndësishëm është procesi për vendet që aspirojnë të bëhen anëtarë.

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Tetor 2019

Ngjarjet e Tetorit Beteja për Botanikun Studentë dhe pedagogë të Fakultetit të Shkencave të Natyrës, duke marshuar në formë proteste me banderola në duar në mbrojtje të Kopshtit Botanik. Konflikti mes UT dhe Bashkisë së Tiranës po shqyrtohet në Gjykatën Administrative të Apelit në Tiranë.

Foto credits: Malton Dibra/LSA

Opozita fajëson qeverinë për negociatat Kreu i Partisë Demokratike, Lulzim Basha akuzoi qeverinë se me keqqeverisjen e saj kishte krijuar një valë azilkërkuesish në BE, duke e shtyrë Francën të vendoste veton kundër hapjes së negociatave për anëtarësimin e Shqipërisë në BE.“Shqiptarët mbajnë numrin më të lartë të azilkërkuesve për frymë në botë,” deklaroi Basha. “Më shumë se sa afganët, më shumë se sa sirianët,” shtoi ai duke argumentuar se shqiptarët po largohen nga një vend që sipas tij, funksionon vetëm për Edi Ramën dhe bandën e tij të oligarkëve dhe kriminelëve. Më herët në një konferencë për shtyp kryeministri Edi Rama i konsideroi dhjetëramijëra azilkërkuesit shqiptarë në BE si “emigrantë ekonomikë”, ndërsa nënvlerësoi problemin si diçka që ndodh në një botë të hapur.“Procesi po shkonte drejt një përplasje qasjesh mes Francës dhe Gjermanisë” deklaroi Rama. “Franca nuk pranon të vazhdohet me të njëjtin proces, kërkon reformimin e procesit të integrimit madje deri në pikën që të arrihet një tjetër objektiv; është e tepërt kur i shtohen bishta çështja thelbësore, jo po azilantët, jo po kjo e ajo,” tha Rama.

Burg për gjyqtarët e derbit “El Classico” Tre gjyqtarët e Apelit të Durrësit, Kliton Spahiu, Petraq Dhimitri dhe Petrit Çeno u shpallën fajtorë dhe u dënuan me nga 2 vjet burg secili për veprën penale të korrupsionit, ndërkohë që biznesmeni Namik Sadik, i akuzuar se u ka paguar atyre udhëtimin në Madrid, u dënua me një vit burg.Vendimi u shpall të martën nga trupa gjyqësore e drejtuar nga Irena Gjoka në Gjykatën e Krimeve të Rënda, e cila i dha të drejtë kërkesës së Prokurorisë për shpalljen e tyre fajtorë.Tre gjyqtarët kanë ndërmarrë një udhëtim në Spanjë në tetor 2014 në shoqërinë e biznesmenit Namik Sadik, pronari i një kompleksi turistik në Durrës dhe sipas Prokurorisë, udhëtimi është paguar prej tij.Ky udhëtim përfshinte ndjekjen e ndeshjes së futbollit midis Real Madrid dhe Barcelonës, i njohur si derbi “El Classico”.Përveç dënimit me burg, gjykata vendosi t’u heqë tre gjyqtarëve të drejtën për të ushtruar funksione publike për një periu-

dhë 5-vjeçare.Të pandehurit përfituan ulje me 1/3 e dënimit për shkak të pranimit të gjykimit të shkurtuar.Të pyetur nga BIRN, dy prej tre gjyqtarëve e cilësuan të padrejtë e të pabazuar në prova vendimin e Gjykatës për Krime të Rënda dhe aluduan se trupa gjykuese ishte e ndikuar nga vetingu.Ata paralajmëruan apelimin e vendimit.

KLP i hap rrugën ngritjes së SPAK Këshilli i Lartë i Prokurorisë i hapi rrugën ngritjes së Prokurorisë së Posaçme kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar, SPAK edhe me numrin minimal prej 8 anëtarësh -një numër ky më i vogël se dyshemeja e përcaktuar në Kushtetutë prej të paktën dhjetë prokurorësh. Anëtarët e Këshillit votuan unanimisht në favor të një propozimi që parashikon emërimin e tetë prokurorëve të kualifikuar me vendim të formës së prerë të vetingut brenda 30 ditëve si dhe hapjen e garës për drejtuesin e SPAKut.Neni 148/dh i Kushtetutës përcakton që Prokuroria e Posaçme përbëhet nga të paktën 10 prokurorë, të cilët emërohen nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë për nëntë vjet, pa të drejtë riemërimi. Megjithatë, kryetari i KLP-së, Gent Ibrahimi deklaroi për mediat se vendimi nuk bie ndesh me Kushtetutën, pasi lidhet me emërimin e prokurorëve dhe jo me ngritjen e SPAK-ut.“Ne sot arrijmë në përfundimin se ngritja me 8 apo me 10 anëtarë nuk na përket ne. Ne po emërojmë prokurorët për SPAK, ne nuk marrim vendimin për krijimin e SPAK. Ne nuk e shkelim Kushtetutën për ngritjen e SPAK me 8 anëtarë,” tha Ibrahimi për mediat. Këshilli i Lartë i Prokurorisë e hapi garën për ngritjen e SPAK-ut në fillim të janarit, megjithatë dhjetë muaj më vonë është ende e paqartë se kur struktura që shpresohet se do të luftojë korrupsionin e lartë dhe krimin e organizuar do të jetë plotësisht funksionale.

Apeli lë në fuqi dënimin për Kelmend Balilin Gjykata e Apelit e Krimeve të Rënda konfirmoi dënimin me 10 vjet burg për Kelmend Balilin, të dhënë në maj nga Gjykata e Shkallës së Parë për Krimet e Rënda.Trupa

gjykuese e kryesuar nga Saida Dollani, me anëtarë Albana Boksin dhe Sokol Binajn, pasi kërkoi vendosje rregulli në sallë dhe largimin e familjarëve nga krahu i sallës ku ndodheshin gazetarët, njoftoi në dy fjali vendimin.Dollani lexoi se pas shqyrtimit të çështjes ishte vendosur: “Lënia në fuqi e vendimit të Gjykatës së Shkallës së Parë për Krimet e Rënda”. Të afërm të Balilit të pranishëm në sallë reaguan të surprizuar. Ndërsa avokati Sokol Hazizaj tha se do të bënin rekurs në Gjykatën e Lartë.Kelmend Balili i njohur edhe si “Eskobari i Ballkanit” u gjet nga Gjykata e Shkallës së Parë për Krimet e Rënda më 7 maj 2019 fajtor për të gjitha akuzat që i ishin ngritur. Ai u dënua për “trafikim të i lëndëve narkotike në bashkëpunim” me 14 vjet burg, për akuzën e “pjesëmarrjes në grupin e strukturuar kriminal” 2.6 vjet burg, për “refuzim për deklarim, mosdeklarim, fshehje ose deklarim i rremë i pasurive i nëpunësve civilë” me 6 muaj burg dhe për “pastrim të parave” më 5 vjet burgim.Në bashkim të të gjitha dënimeve, ai u dënua me 15 vjet burg, por për shkak të gjykimit të shkurtuar Balili përfitoi ulje të 1/3 së dënimit, duke u dënuar përfundimisht me 10 vjet. Këtë vendim Apeli e la në fuqi.

Konflikti për Botanikun shkon në gjyq Përfaqësuesit ligjorë të Këshillit të Ministrave dhe Bashkisë së Tiranës dështuan të provonin para Gjykatës Administrative të Apelit se padia e firmosur nga rektori i Universitetit të Tiranës, Mynyr Koni nuk ishte legjitime.Gjyqtarja Blerona Hasa që drejtoi seancën përgatitore për padinë e Universitetit të Tiranës kundër vendimit të qeverisë së 17 korrikut 2019 për të trasferuar pronësinë e Kopshtit Botanik nga universiteti te Bashkia e Tiranës, la të kuptohej përmes pyetjeve se çështja prekte funksionet akademike të Kopshtit Botanik dhe se kjo legjitimonte rektorin në padi. Jashtë seancës, dekani i Fakultetit të Shkencave të Natyrës vlerësoi gjyqtaren, duke thënë se ajo meritonte një “bravo të madhe” për vendimin që mundëson trajtimin në themel të çështjes dhe që njeh ligjshmërinë formale të padisë.Gjyqtarja njoftoi se padia konsiderohej formalisht e ligjshme. Ndërkohë, sa i përket ankimit të dytë për kompetencën lëndore ajo bëri me dije se vendimi do merrej nga një trupë gjykese me pesë anëtarë.

Tetor 2019

INVESTIGIM

Vilat pas Hotel Tiranës u rrafshuan për t’u hapur rrugë kullave Tre vjet pasi Bashkia e Tiranës shembi për ‘interes publik’ shtëpitë 100-vjeçare pranë sheshit Skënderbej, vendin e nënstacionit elektrik e ka zënë projekti privat i një kulle 33-katëshe, ndërkohë që dhjetra familjet e shpronësuara nuk janë dëmshpërblyer ende për pronat e humbura. ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANË

ur fadromat e bashkisë mbërritën herët në mëngjesin e 5 shtatorit 2016 për t’i prishur shtëpinë, Jolanda Axha Niça – ose nana Landa, siç e thërrasin familjarët, nuk i kishte bërë ende plaçkat gati. “Shpirti im m’a di si dola nga ajo shtëpi,” kujtoi Jolanda gjatë një interviste në prill. “Rrobat na i hodhën me nxitim mbi një kamion… ç’të të them. Qava!” shtoi ajo. Shtëpia e Axhës ndodhej pas hotel Tirana International, në hyrje të rrugës së Dibrës.E ndërtuar në vitin 1934 –ajo ishte dikur adresa e së famshmes librari “Flora’ dhe në vitin 2015 u shpall monument kulture i kategorisë së dytë. Megjithatë, vendimi që e njihte shtëpinë e Axhës si pjesë të trashëgimisë kombëtare nuk e shpëtoi atë nga fadromat e bashkisë së Tiranës, e cila në vitin 2016 vendosi të shembte gati një duzinë shtëpish historike në qendër të kryeqytetit me argumentin e ndërtimit të Unazës së Vogël si dhe zhvendosjes së përkohshme të nënstacionit elektrik pas hotel Tiranës. Ndërsa shtëpitë u prishën për t’i hapur vend nënstacionit, zhvendosja e këtij të fundit i hapi rrugën projektit privat për ndërtimin e njëkulle 33 katëshe ngjitur me fasadën e 15-katëshit, ndërkohë që familjet e shpronësuara – shtëpitë e të cilave u shemben tre vjet më parë, presin ende për dëmshpërblimin financiar të pronave të humbura. “Ky nënstacion është provizor, si mund t’ia marrësh pronën tjetrit pakthim?” pyet i irrituar Iljaz Këllezi, njëri nga trashëgimtarët e familjes Këllezi që humbi disa prona nga zhvendosja e nënstacionit. BIRN intervistoi ish-banorët e shtëpive të shembura, të cilët u ankuan se pronat e tyre janë vjedhur, se shpronësimet u përcaktuan nga qeveria në shkelje të ligjit dhe se vlerat e përcaktuara janë shumë më të ulëta se çmimet që ofron tregu për qendrën e Tiranës. Një pjesë e banorëve ka ngritur padi edhe në Gjykatën Administrative, por për shkak të mbingarkesës së kësaj gjykate me dosje, ankesat e tyre nuk kanë marrë ende një zgjidhje ligjore. E pyetur nga BIRN, bashkia e Tiranës deklaroi se shpronësimi kishte ardhur si pasojë e projekteve me interes publik, ndërkohë që shtoi se dëmshpërblimet janë vonuar për shkak të problemeve në dokumentacion. “Sqarojmë se prishja dhe shpronësimi i tyre është bërë në kuadër të një projekti publik të miratuar,” tha bashkia në një përgjigje me shkrim. Ndërkohë Ministria e Energjisë dhe Infrastrukturës i tha BIRN se zhvendosja e nënsta-

Jolanda Axha Niça ndërroi jetë përpara se bashkia e Tiranës t’i dëshpëmblente pronën që ia rrafshoi tre vjet më parë : Foto : Esmeralda Keta

cionit elektrik është kërkuar nga Bashkia Tiranë. “Nënstacioni elektrik Qendër 110/20 kV, është vendosur në pronën e Bashkisë Tiranë me kërkesën e kësaj të fundit, pasi në vendin ku Nënstacioni ushtronte aktivitetin, kalonte gjurma e projektit të ndërtimit të unazës së vogël të Tiranës,” deklaroi MEI nëpërmjet një përgjigje me shkrim. Konfiskim i pastër Shpronësimi dhe shembja e pronave të 10 familjeve tiranase – përfshirë familjet Këllezi dhe Axha zuri fill në shkurt 2016, kur bashkia e Tiranës filloi ndërtimin e Unazës së Vogël të kryeqytetit dhe zhvendosjen e ‘përkohshme’ të nënstacionit elektrik, që ndodhej pas hotel Tiranës. Për realizimin e këtyre dy projekteve publike u shpronësuan 49 prona, nga të cilat 10 prona u prekën nga zhvendosja e nënstacionit elektrik, që do të qëndrojë provizorisht në adresën e tij të re, pasi projekti parashikon që ky nënstacion të “strehohet” përfundimisht nëntokë, poshtë parkut të ri të autobusëve pas Pallatit të Kulturës. “Do të ndodhin disa investime në këtë hapësire. Nëntokë do të kemi një nënstacion të madh, për të përballuar nevojën për energji elektrike për zonën. Ndërsa mbi sipërfaqe do të jetë stacioni i autobusëve,” deklaroi kryetari i baskisë Erion Veliaj në shkurt të këtij viti kur u prish hotel Vjosa. Nga të dy projektet zhvillimore të bashkisë së Tiranë, familjes Këllezi iu prekën 4 prona në total. Një prej tyre ishte edhe shtëpia 2-katëshe e Iljaz Këllezit, e ndërtuar në vitin 1927. “Ishin dy shtëpi, njëra dykatëshe dhe njëra njëkatëshe së bashku me oborret përreth, me një sipërfaqe totale 558 m2, por edhe 3 vite pas shembjes, ne trashëgimtarët kemi marrë paratë e dëmshpërblimit vetëm për 81 m2,” tha Iljazi. “Ne kërkojmë të dëmshpërblehemi për 447 m2, në të kundërt ky nuk është veçse një konfiskim i pastër i pronës në ditët e

demokracisë,” shtoi ai. Iljaz Këllezi është një nga 31 trashëgimtarët e Mehmet Këllezit, një tregtar i njohur i lëkurëve në Tiranën e viteve ‘30-‘40, i cili zotëronte disa shtëpi në zemër të Tiranës. Sipas Iljazit, 4 nga shtëpitë e lëna trashëgimi nga Mehmet Këllezi ishin shtetëzuar gjatë regjimit komunist, ndërsa në dy të tjera jetonin trashëgimtarët, përpara se bashkia t’i shembte ato në vitin 2016 për të vendosur stacionin elektrik. Për shpronësimin e pronarëve – pronat e të cilëve u prekën nga dy projektet e bashkisë së Tiranës, Këshilli i Ministrave nxori dy vendime në vitin 2016, me nr. 236 dhe nr. 629. Megjithatë, tre vite më vonë, shumica e familjeve të shpronësuara nuke kanë marrë ende pjesën më të madhe të parave të dëmshpërblimit nga Bashkia e Tiranës. Familja Këllezi nuk është e vetmja që nuk është dëmshpërblyer ende për pronat e humbura në vitin 2016. Trashëgimtarët e familjeve Kore, Gjerazi, Buli, Trebicka, Axha, Gëdeshi dhe Buneci thonë se nuk i kanë marrë ende të gjitha paratë, ndërkohë që 18 prej tyre kanë ngritur padi në Gjykatën Administrative të Apelit kundër vendimit të qeverisë që përcakton çmimin e shpronësimit të pronave të tyre, duke e cilësuar çmimin e shpronësimit të paligjshëm. Rrugën ligjore e ka ndjekur edhe familja Këllezi, por Iljazi ankohet se gjykatat e ndikuara nga pushteti i kryetarit të bashkisë, nuk i kanë trajtuar drejt paditë e tyre. “Ne kemi bërë tre gjyqe dhe asnjë nuk kemi fituar. Jemi ankimuar pranë Gjykatës së Apelit për të tre këto vendime, por nuk kemi asnjë përgjigje,” tha ai, duke nënvizuar se edhe kërkesat për ta përshpejtuar gjykimin për shkak të moshës së thyer të disa prej bashkëpronarëve kanë rënë në vesh të shurdhër. “E si mund të fitojmë ne kur ErionVeliaj del në protestë kundër gjykatave – e kuptoni se çfarë presioni që u bëhet,” tha Iljaz Këllezi, duke kujtuar rastin e vitit 2016, kur kryetari i bashkisë së Tiranës organizoi protesta kundër një vendimi të Gjykatës Administrative. Bashkia e Tiranës pranoi për BIRN se vetëm një franksion i pronave të shpronësuara tre vjet më parë në qendër të Tiranës ishte kompensuar.Të dhënat e ofruara tregojnë se bashkia ka paguar vetëm 0.8 % të parave që u detyrohet pronarëve. “Vlera e përgjithshme e vendosur sipas VKM nr.629 është 98.355.494 lekë, për të cilat është bërë pagesë në vlerën e 812,557 lekëve,” tha Jonida Haliti, Drejtore e Përgjithshme e Menaxhimit Financiar pranë Bashkisë Tiranë. “Vlerat e mbetura pa likuiduar nga ana e Bashkisë Tiranë vijnë si rezultat i mung-

Kullat shumëkatëshe që janë miratuar përqark sheshit “Skënderbej’.

esës apo problematikave në dokumentacion,” shtoi ajo. Kulla në vend të nënstacionit Sipas Bashkisë së Tiranës, sipërfaqja e shpronësuar në vitin 2016 për ndërtimin e Unazës së Vogël është 6105 m2 truall, ndërkohë që për projektin e dytë, atë të zhvendosjes së nënstacionit elektrik u shpronësuan 1495 m2 truall. Nënstacioni ka zënë megjithatë gati gjysmën e truallit të shpronësuar- rreth 751.6 m2, ndërkohë që pjesa tjetër e tokës është përdorur për lulishte. Zhvendosja e nënstacionit elektrik, i vendosur që prej vitit 1999 pas 15-katëshit, u bë për t’i hapur rrugë ndërtimit të një kulle 33 katëshe me 4 kate nëntokë, që do të jetë vazhdimi i hotel Tiranës dhe që është planifikuar të ndërtohet ngjitur me fasadën veriore të tij. Leja për ndërtimin e kësaj kulle të re shumëkatëshe në qendër të Tiranës u miratua nga Këshilli Kombëtar i Territorit në prill të 2017-ës dhe në dokumentin e rregullores së veçantë parashikohet se në gjurmën prej 1880 m2 të ketë një sipërfaqe ndërtimore prej 32 mijë m2 katrorë të objektit mbi tokë. Ngjitur me Hotel Tiranën- aty ku aktualisht ndodhen disa shtëpi të vogla dykatëshe me dyqane buzë rrugës, në qershor të 2018-ës u dha një tjetër leje ndërtimi për një kullë 85 metra të lartë. “Tirana’s Rock” do të jetë një objekt banimi dhe shërbimi me 25 kate mbi tokë dhe 5 kate parkim nëntokësor. Kryetari i shoqatës “Pronësi me Drejtësi”, Myrshit Vorpsi i tha BIRN se shpronësimi i familjeve tiranase me qëllim vendosjen e përkohshme të nënstacionit elektrik, ndërkohë që në gjurmën e tij do të ndërtohen kulla

Tetor 2019

Shembja e shtëpive tiranase pas Hotel Tirana International, në shkurt 2016.

shumëkatëshe është një veprim i dyshimtë që fsheh interesa private. “Termi interes publik është bërë si llastik, i cili hapet e mbyllet sipas nevojës së ligjvënësve,” tha Vorpsi.“Kjo është një vjedhje e hapur me ligj, që po u bëhet pronave dhe qytetit të Tiranës nga bashkia e Tiranës, nën okelion e interesit publik,” shtoi ai. Kulla pas hotel Tiranës do tëndërtohet nga firma e ndërtimit “Geci” dhe ka një koeficient shfrytëzimi prej 75 % të sipërfaqes, përfshirë këtu edhe godinën ekzistuese, ndërsa kulla Tirana’s Rock do të zërë 95% të truallit – duke shënuar një rekord të ri negativ për planifikimin urban në Tiranë. Ish-këshilltarii Partisë Demokratike në Këshillin Bashkiak të Tiranës, njëherazi doktor shkencash në planifikim urban, Besnik Aliaj thotë se një koeficient kaq i lartë shfrytëzimi i truallit të ndërtimit në qendër të Tiranës –ndonëse nuk ndalohet me ligj – bëhet në kurriz të hapësirës publike. “Ai mund të dojë të shfrytëzojë edhe 100% të truallit, por prandaj ka politika zhvillimi urban dhe planifikimi,” tha Aliaj.“E në këtë rast askush nuk po pyet të krijojë hapësira publike, por se si të përfitojë nga hapësirat publike,” shtoi ai. Aliaj ngre dyshime se lufta e madhe e kryeministrit Edi Rama për kthimin e sheshit Skënderbej në një zonë pedonale bazohej në interesa private për të ndërtuar në kurriz të hapësirave publike. “Sheshi nuk është për qytetarët, por në shërbim të atyre që përfitojnë këto leje ndërtimi, sepse sheshi shërben si rrugë për kullat e tyre,” tha ai. Myrshit Vorpsi ngre gjithashtu dyshime se zhvendosja e përkohshme e nënstacionit elektrik është një skemë e pastër abuzive,nga e cila përfiton investitori, por jo pronari

i tokës. “Nëse je pronar në Tiranë dhe vjen një firmë ndërtimi që ka interes për të ndërtuar, zakonisht pronari i truallit merr 40-45% të sipërfaqes së ndërtimit, por nëse vjen shteti është hall,” tha Vorpsi. Vorpsi shtoi se edhe në këtë rast, “shteti nuk po sillet ndershëm me pronarët, sepse ia merr për një qëllim tjetër dhe pastaj i ndryshon destinacionin”, skemë të cilën ai e quan “grabitje”. ‘Prona është e shenjtë’ Pronarët e prekur nga dy projektet e bashkisë së Tiranës kundërshtojnë jo vetëm mënyrën se si u bë shpronësimi, por edhe vlerën e dëmshpërblimit për një tokë në zemër të Tiranës – 67 mijë lekë m2 i truallit dhe 101 mijë lekë m2 i ndërtesës. “Pse dëmshpërblim është ai,”pyet Bujar Kore, njëri nga trashëgimtarët e familjes me të njëjtin emër. “Edhe sikur të na i japë bashkia, ne nuk i duam ato lekë,” shton ai. Si shumë nga ish-pronarët që prona iu shpronësua nga zhvendosja e ‘përkohshme’ e nënstacionit, Kore shpreson se vendimi i bashkisë do të anulohet me zhvendosjen përfundimtare të tij. “Ne kemi një marrëveshje me një ndërtues dhe kemi shumë shpresa që ky vendim i bashkisë do të korrigjohet pas largimit të nënstacionit,” tha Kore.“Ne do të marrim atë që na takon, pasi bëhet fjalë për një pronë në qendër të Tiranës, e këtu prona nuk vlen 67 mijë lekë, sa na e ka dhënë bashkia, por shkon 2 mijë e 3 mijë euro metri,” shtoi ai. Mariana Buneci, 79 vjeç, ndjen akoma nostalgji teksa kujton kohën kur myslimanë e ortodoksë mblidheshin të gjithë bashkë, sapo binte kambana e Kishës së Ungjillëzimit që dikur ngrihej në vend të hotel Tiranës.

“Kemi kaluar kohë të mrekullueshme, duket e pabesueshme që na i morën të gjitha,” kujton trashëgimtarja e familjes Buneci. Ajo tregon se çështjen po e ndjekin vëllezërit e saj, megjithatëka pak shpresa se mund të marrin një dëmshpërblim të denjë. “Paratë ende nuk i kemi marrë nga bashkia, por as nuk i duam,” tha ajo në një intervistë me telefon, pasi për shkak të moshës e ka të vështirë të lëvizë. “E vetmja shpresë e jona është që ta marrë pronën ndërtuesi që na ka premtuar. Nëse e merr ai, ne jemi të fituar,” shtoi Mariana. Ngjashëm me Marianën, edhe Jolanda Axha e kujton me nostalgji shtëpinë në brinjë të hotel Tiranës, e ndërtuar në vitin 1934. Nana Landa i tha BIRN se “dënimi me vdekje’ i shtëpisë së saj zë fill në shkurt 2016, kur edhe u miratua projekti për ndërtimin e Unazës së Vogël. Fillimisht familja Axha është njoftuar se projekti i Unazës së Vogël i prekte vetëm 4 m2 të pronës – bazuar në VKM-në 236 të nxjerrë nga Këshilli i Ministrave, po më vonë morën vesh që veçmas projektit të Unazës do të zhvendosej edhe nënstacioni elektrik pas hotel Tiranës. “Sapo na erdhi letra, të gjithë trashëgimtarët u bënë bashkë dhe i bënë një kërkesë bashkisë që ta prishnim vetë atë pjesën prej 4 m2 që na kapte shtëpinë, por pa cënuar godinën,” tregoi ajo. “Por në vend që të merrnim një përgjigje, morëm “mandatën e zezë,’ pasi na erdhi letra tjetër sipas të cilës bashkia na kërkonte të gjithë pronën tonë për nënstacionin”, shtoi Axha. Që nga shembja e shtëpisë tre vjet më parë, familja Axha ka jetuar me qira duke paguar 35 mijë lekë në muaj, ndërkohë që nuk e ka marrë ende dëmshpërblimin nga bashkia për pronën e humbur. “Unë kam lindur aty, edhe baba, edhe gjyshi im aty kanë lindur… në atë shtëpi kisha gjithë jetën. Ishte e vjetër, por ishte shtëpia ime,” i tha Axha BIRN. “Na i morën të gjitha, shtëpinë, tokën, kishim edhe një dyqan 40 m2 që e kishim dhënë me qira… ndërkohë që as lekët nuk na i kanë dhënë, as prona s’kemi, dhe mezi ia dalim të paguajmë qiranë e shtëpisë,” shtoi ajo. Trashëgimtarët e familjes Këllezi janë edhe më të prekurit nga shpronësimet e bashkisë së Tiranës për ndërtimin e Unazës së Vogël dhe zhvendosjen e përkohshme të nënstacionit elektrik. Ish-inxhinieri, i cili pas viteve ‘90 ia ka kushtuar gjithë jetën përpjekjeve për të marrë pronat e familjes, rrëfen se kalvari në të cilën i është dashur të ecë ka qenë shumë dekurajues dhe i mundimshëm, por pavarësisht kleçkave ligjore ku e kanë futur institucionet, refuzon të heqë dorë nga e drejta për të trashëguar pronën. “Ka ardhur pushteti komunist në Shqipëri, që thotë se prona është marrë për të mirën e të gjithëve,” ankohet ai.“Po e drejta jonë ku është, a nuk duhet të dëmshpërblehemi së pa-

ku,” pyet Iljazi. Në të njëjtën situatë gjenden edhe trashëgimtarët e familjeve Buli dhe Trebicka, të cilët po ashtu kanë humbur një pronë të kushtueshme nga projekti i bashkisë së Tiranës për të zhvendosur nënstacionin elektrik. Tre vite më pas, ende janë në pritje të dëmshpërblimit për pasurinë e tyre dhe nuk kanë marrë asnjë qindarkë nga 30 milionë lekët që u takojnë, sipas Vendimit të Këshillit të Ministrave. “Është absurde, por ne ende nuk kemi marrë asgjë. Nuk e di çfarë shteti është ky,” tha një prej trashëgimtarëve që refuzoi të identifikohej me emër.“Ne po përpiqemi ta gjejmë të drejtën tonë në rrugë gjyqësore, por edhe aty është vështirë”. Për të dy pronat e shpronësuara, familja e Jolanda Axhës duhet të ishte dëmshpërblyer nga bashkia me 20.5 milionë lekë, por deri tani nuk ka parë asnjë kacidhe. “Nuk kemi marrë kokërr leku,” tha ajo.“Të paktën të na kishin dhënë edhe ne lekët e qirasë për nënstacionin, e do të kishim mundësi të paguanim qiranë e shtëpisë ku jetojmë”. Myrshit Vorpsi, i shoqatës “Pronësi me Drejtësi” ngre shumë pikëpyetje rreth mënyrës se si u morën këto prona, ndërsa dyshon se kur nënstacioni të zhvendoset përsëri, prona nuk do t’i kthehet ish-pronarëve, por do të jepet për ndërtim. “Nënstacioni nga me qira që ishte dhe u paguhej shuma pronarëve, shkoi tek një sipërfaqe tjetër që është bërë pronë e bashkisë së Tiranës, pasi u shpronësua,” tha Vorpsi.“Por e gjitha kjo procedurë “tranzitore”, pasi nënstacioni është provizor ka shumë pikëpyetje, përflitet se pikërisht në atë zonë janë parashikuar të ndërtohen dy kulla mbi 30-katëshe,” shtoi ai. Vorpsi hodhi hije dyshimi se bashkia e Tiranës po e përdor këtë periudhë tranzitore, në mënyrë që më pas t’ia japë një investitori privat për ta zhvilluar këtë zonë, pasi kjo është një zonë me çmime marramendëse përm2. “I dëmshpërblen banorët me 67 mijë lekë për m2 dhe këtë sipërfaqe ia jep një firme. E dini se për çfarë fitimesh bëhet fjalë?” pyet Vorpsi. “Bëhet fjalë për rreth 20-30 mijë metra katorë sipërfaqe ndërtimore dhe një m2 ndërtim në këtë zonë shitet me 3 mijë euro, që nuk bëjnë 70 mijë lekë, aq sa i ka dhënë pronarit të tokës,” llogarit ai. Pavarësisht dyshimeve mbi qëllimet e Bashkisë, Nana Landa i tha BIRN se i ka varur shpresat te zgjidhja që do të gjejë nëpërmjet një ndërtuesi, i cili i ka premtuar se do ta zhvillojë pronën e tyre kur të zhvendoset nënstacioni elektrik, duke i kompensuar me sipërfaqe ndërtimi. “Nëse vjen ai ndërtuesi, atëherë do të vdes e qetë dhe jo ta shoh djalin të robtohet gjithë muajin për të paguar qiranë e shtëpisë,” tha ajo me trishtim gjatë intervistës së zhvilluar në prill. “Nuk dua të më dalë shpirti pa e lënë djalin të rregulluar,” përfundoi Nënë Landa vetëm pak muaj përpara se të ndërronte jetë nëmoshën 89 vjeçare.

Tetor 2019

INVESTIGIM

Dështimi ‘universal’ i qeverisë me dixhitalizimin e transmetimeve televizive Qeveria e kryeministrit Edi Rama harxhoi miliona euro për të shpërndarë dekodera televizivë për familjet në nevojë që nuk përmbushin standardet ligjore, ndërkohë që bëri një sy qorr ndaj futjes së marrësve numerikë jashtë standardi në treg duke kufizuar konkurrencën midis transmetuesve televizivë numerikë. ELVIN LUKU | BIRN | TIRANË

hemal Mata, 56-vjeç, është një nga kryefamiljarët në ndihmë ekonomike që tre vjet më parë ka përfituar nga skema e subvencionimit të dekoderave televizivë nga qeveria shqiptare, si pjesë e procesit të mbylljes së transmetimeve analoge dhe kalimin në transmetime numerike. “Përveç këtyre që janë me pagesë, kanalet e tjera i kap të gjitha shumë mirë,” shprehet babai i 5-fëmijëve i ulur në dhomën e tij të ndenjes në lagjen Kodër Mëzes të Tiranës, duke treguar aparaturën elektronike që mori falas nga njësia administrative në vitin 2016. Dekoderi për transmetime numerikë që mori Xhemali nuk ka fole për kartë dhe nuk i jep mundësi familjes së tij që të blejë paketa televizive me pagesë. Gjatë tre viteve të fundit Shërbimi Social Shtetëror, me ndihmën e njësive vendore administrative, ka shpërndarë më shumë se 81 mijë dekodera të ngjashëm për familjet në nevojë në katër anët e vendit me një kosto për taksapaguesit që kap disa milionë euro. Megjithatë, të dhënat edhe dokumentet e siguruara nga BIRN tregojnë që këto pajisje që mundësojnë marrjen e transmetimeve televizive numerike edhe në televizorë analogë, janë jashtë standardeve ligjore që specifikojnë shpërndarjen e dekoderave universale, të cilët do të evitonin blerjen e një dekoderi të ri nëse konsumatori dëshiron të marrë edhe programet me pagesë. Familjet në ndihmë ekonomike nuk janë të vetmet për të cilat janë shpërndarë dekoder që nuk janë universal. Të dhënat e mbledhura nga BIRN nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi dhe vëzhgimet në treg dëshmojnë se pjesa dërrmuese e aparateve marrës dhe televizorëve që shiten në vend nga shoqëri tregtare dhe transmetuesit numerik – Digitalb, Tring TV dhe RTSH janë jashtë standardit që ka miratuar qeveria shqiptare. Institucionet përgjegjëse publike nuk mbajnë përgjegjësi për futjen në treg të dekoderave nën standardet ligjore. Digitalb Sha i tha BIRN se dekoderat e kompanisë kanë ndërfaqe për akses të kufizuar por nuk shkelin rregullat teknike për marrësit televiziv të vendosura nga Këshil-

Marrës televiziv jo unviersal për shitje në një dyqan pajisjesh elektronike në Tiranë | Foto: Elvin Luku/BIRN

li i Ministrave; ndërkohë, Tring TV nuk iu përgjigj një kërkese për koment .RTSH, e cila shet dekodera nëpërmjet një kompanie private, deklaroi se kontrata që ka nënshkruar nuk e ngarkon me përgjegjësi që të verifikojë nëse këto pajisje përmbushin kushtet ligjore. “RTSH nuk e ka bërë një verifikim të tillë për shkak se nuk e ka pasur në kushtet e kontratës por dhe sepse vendimi i qeverisë detyron institucionet e tjera për një kontroll të tillë,” i tha BIRN drejtori i përgjithshëm i RTSH-së, Thoma Gëllçi. Dekodera (jo)universal Me fikjen e sinjalit analog në Tiranë e Durrës gjatës javës së parë të tetorit, shkon në pesë numri i qarqeve ku shihet televizioni dixhital.Më herët AMA ka mbyllur sinjalet analoge në Berat, Korçë e Fier.Dixhitalizimi në Shqipëri ka nisur që në vitin 2006 me nënshkrimin e konventës së Gjenevës e duhej të përfundonte në qershor të 2015-ës. Si pjesë e strategjisë kombëtare të kalimit nga transmetimet analoge në ato numerike, në qershor 2015 qeveria shqiptare miratoi rregullat teknike për dekoderat që mund të importoheshin në Republikën e Shqipërisë. Sipas vendimit të Këshillit të Ministrave

me nr. 485, datë 3 qershor 2015, të gjithë dekoderat dhe TV-të që importohen, prodhohen dhe tregtohen në Shqipëri duhet të jenë sipas standardit DVB-T2/MPEG4, me ndërfaqe të përbashkët.” Inxhinier Pirro Koçi, ish-drejtorit teknik të AMA-s, shpjegon se specifikimet teknike të vendosura në vendimin e Këshillit të Ministrave e kufizonin importin e dekoderave në modele të ashtuquajtura ‘universalë’ të cilat lejojnë marrjen e transmetimeve numerike me dhe pa pagesë nga kompani mediatike të ndryshme duke mos pasur nevojë për të blerë pajisje të re. “Pajisja e dekoderëve të destinuar për marrjen e programeve pa pagese me një modul CAM do te evitonte blerjen e një dekoderi të ri nëse konsumatori dëshiron të marrë edhe programet me pagesë,” tha ai. “Specifikimeve teknike të miratuara në vendimin e qeverisë, është të minimizojnë shpenzimet e konsumatorit dhe të garantojnë një konkurrencë të ndershme midis operatorëve në treg duke u ardhur në ndihmë sidomos shtresave në nevojë,” shtoi Koçi. Ish-kryetarja e AMA-s, Endira Bushati, e cila ka drejtuar institucionin në kohën e hartimit të Strategjisë së Dixhitalizimit, i tha BIRN se dekoderi universal nënkupton që qytetari të ketë akses në të gjitha programet

‘free-to-air,’ por, në rast se ai dëshiron programet me pagesë, dekoderi universal ofron mundësinë që të abonohet në secilën nga platformat televizive private, përmes kartës smart. “Pra, një dekoder universal “i aftë” që të pranojë kartën smart të çdo platforme,” shpjegoi Bushati. Ish-anëtari i bordit të AMA-s, Zylyftar Bregu shprehet se aparatet universale kanë si qëllim të ulin kostot për familjet shqiptare kur zgjedhin platformave të ndryshme numerike për segmente të ndryshme kohore. “Quhen universalë për shkak se ato duhet të pranojnë të gjitha kartat e shërbimit televiziv me pagesë,”tha Bregu. “Ato mund të zgjedhin ose të mos vendosin asnjë kartë dhe të shohin të gjitha stacionet televizive pa pagesë, ose për një segment kohe, sipas dëshirës dhe mundësive, të abonohen në njërën apo tjetrën prej kompanive që ofrojnë shërbime me pagesë, pa ndërruar dekoder, por vetëm kartën,” shpjegoi ai. Sipas vendimit të Këshillit të Ministrave të qershorit 2015, të gjitha dekoderat e importuar dhe që do të tregtoheshin në Republikën e Shqipërisë tre muaj pas miratimit të VKM-së duhet të përmbushnin specifikimet teknike të miratuara nga qeveria. Këshilli i Ministrave ngarkon me zbatimin e vendimit për standardet teknike të dekoderave Ministrinë e Financave, ministrin i Shtetit për Inovacionin dhe Administratën Publike, Ministrinë e Zhvillimit Ekonomik, Turizmit, Tregtisë dhe Sipërmarrjes, Autoritetin e Mediave Audiovizive dhe Drejtorinë e Përgjithshme të Doganave. Megjithatë, një vëzhgim i tregut i realizuar nga BIRN dhe të dhënat e mbledhura nga institucionet publike nëpërmjet ligjit për të drejtë informimi, tregojnë që institucionet e lartpërmendura kanë dështuar universalisht në zbatimin e vendimit të qeverisë, duke lejuar tregtimin e dekoder-

Tetor 2019

Më 8 tetor 2019, AMA njoftoi mbylljen e transmetimeve analoge në qarqet Tiranë dhe Durrës | Foto : Pixabay

ave jashtë standardeve ligjore. Tregu i mbushur me dekodera jashtë standardi Më 1 tetor 2019, Autoriteti i Mediave Audiovizive mbylli zyrtarisht transmetimet analoge për Tiranën dhe Durrësin, ndërsa njoftoi se nga të dhënat e mbledhura prej operatorëve të ndryshëm ka rezultuar se në treg ka numër mëse të mjaftueshëm dekoderash, që plotësojnë nevojat dhe kërkesat e qytetarëve. Megjithatë, nga një vëzhgim i bërë nga BIRN në tregun shqiptar, përfshi këtu kompanitë kryesore të shitjes së pajisjeve teknologjike por dhe operatorëve audioviziv, ka rezultuar se dekoderat në treg nuk janë universal, ose janë teknikisht universal por të kriptuar për të mos njohur kartat dhe hapur kanalet e operatorëve konkurrentë. Drejtoria e Përgjithshme e Doganave nuk ka të dhëna të sakta në lidhje me numrin e dekoderave që kanë hyrë në Shqipëri nga Shtatori 2015 – Shtator 2019, pavarësisht se VKM-ja 480/2015 detyron këtë institucion jo vetëm të monitorojë aparatet marrëse DVB-T2 që importohen në vend, por dhe të kujdesen që ato të jenë “universal”. “Nga ana e sistemit tone informatikë nuk mund te nxirren të dhëna për dekoderat me emërtesat specifike qe ju keni paraqitur , pasi nuk ka kod të veçante tek kodet tarifore sipas Nomenklaturës së Kombinuar të Mallrave , për këtë mall,” tha Drejtoria e Përgjithshme e Doganave në një përgjigje me shkrim. “Përshkrimet e hollësishme janë të parashikuara në një kuadrat të veçantë të Deklaratës Doganore, plotësimi i së cilës nuk është detyrues,” shtoi ajo. Në prag të skadimit të afatit të përcaktuar nga AMA për mbylljen e transmetimeve analoge, ne jemi prezantuar si blerës por dhe kemi kontaktuar shërbimet e klientit të kompanive tregtare Shpresa-al, Neptun, Gotech, Globe dhe AZA Electronics.Të gjitha

shoqëritë, përveç Globe e cila nuk tregtonte dekodera, shisnin aparate marrës të thjeshtë, pa kartë, që aksesonin vetëm kanalet pa pagesë. Gjithashtu, është kontaktuar shërbimi i klientit për operatorët numerikë Tring dhe Digitalb, punonjësit e të cilëve konfirmojnë se aparatet e tyre funksionojnë vetëm me kartat e kompanisë dhe jo me ato të operatorëve të tjerë në treg. Ky fakt, është konfirmuar dhe nga një ndërrim i thjeshtë kartash i dy paketave dixhitale. Të pyetura nga BIRN, Tring TV nuk i përgjigjën një kërkese për koment në lidhje me kriptimin e dekoderave ndërkohë Digitalb Sh.a deklaroi se dekoderat e saj transmetojnë vetën kanalet e paketës Digitalb dhe ato falas. “Dekoderat e shoqërisë Digitalb Sh.a., janë të konfiguruar për të njohur vetëm kartat smart nëpërmjet të cilave transmetohen kanalet e platformës Digitalb si dhe kanalet e lira pa pagesë,” tha Vjollca Hoxha, administratorja e kompanisë një përgjigje me shkrim. BIRN ju drejtua Inspektoriatit Shtetëror të Mbikëqyrjes së Tregut, në lidhjet e shkeljes së rregullave të importit dhe të tregimit të dekoderave televizivë nga kompanitë vendase, por ky institucion deklaroi se nuk i kishte monitoruar këto kompani. “Ende nuk ka zhvilluar inspektime të dedikuara për operatorët që tregtojnë dekodera DVB-T2 pasi nuk ka pasur ankesa nga ana e konsumatorëve apo bizneseve lidhur me këtë kategori produkti,” tha ISHMT. “Janë kryer inspektime mbi këto produkte gjatë procedurave të rastësishme që institucioni zhvillon ndaj subjekteve për sigurinë e përgjithshme dhe mbrojtjen e konsumatorit”, shtoi ISHMT, pa shpjeguar nëse janë evidentuar problematika lidhur standardet dhe cilësinë e aparateve marrës. E pyetur nga BIRN mbi tregtimin e dekoderave jashtë standardeve, Autoriteti i Mediave Audivizive u shfajësua duke thënë

se nuk është autoriteti përgjegjës për monitorimin e dekoderave të shitur në treg. “AMA nuk është autoriteti i ngarkuar me ligj, për verifikimin e përputhshmërisë së karakteristikave teknike të dekoderave që hidhen në tregun shqiptar me kuadrin ligjor në fuqi, pra nuk monitoron tregun e shitjes së dekoderave,” tha Autoriteti Medias Audivizive në një përgjigje me shkrim. Marrëveshja e dyshimtë e RTSH-së Ndryshe nga operatorët e tjerë numerik në treg- Digitalb dhe Tring TV, Radio Televizioni Publik Shqiptar nuk shet në mënyrë të drejtpërdrejtë dekoder në treg. Megjithatë, me 20 dhjetor 2017, RTSH ka lidhur një marrëveshje me kompaninë ‘Netron RP’ Sh.p.k, për shitjen e dekoderëve DVB-T2 me logon e RTSH-së në tregun shqiptarë. Marrëveshja është nënshkruar pas një oferte për bashkëpunimin të dërguar në RTSH nga kompania Neutron RP në fund të nëntorit 2017. Një javë më vonë, në 7 dhjetor 2017, Këshilli Drejtues i Radio Televizionit Shqiptar ka autorizuar Drejtorin e Përgjithshëm Thoma Gëllçi për të negociuar dhe nënshkruar një marrëveshje me kompaninë për plotësimin e nevojave në treg për dekodera marrës DVB-T2. Me datë 20 dhjetor 2017, Drejtori i Përgjithshëm i RTSh-së ka nënshkruar një marrëveshje bashkëpunimi me administratorin e kompanisë Neutron RP, Klajdi Oshafi. Sipas marrëveshjes, RTSH i jepte kompanisë të drejtën e përdorimit të logos së kompanisë si dhe reklamë falas, ndërkohë që Neutron RP do t’i paguante televizionit publik 5 % të çmimit të shitjes së pajisjes marrëse. Sipas nenit 2 të kësaj marrëveshje, kompania Netron RP sh.p.k, është e detyruar të shesë vetëm dekodera që përmbushin parametrat e caktuara nga vendimi i Këshillit të Ministrave. Por, ndryshe nga sa përcakton marrëveshja me RTSH kompania ka hedhur në treg dekoder të thjeshtë, të cilët nuk janë universal. I pyetur nga BIRN mbi shkeljen e marrëveshjes nga kompania Neutron RP dhe hedhjes në treg të dekodareve jashtë standardi, Drejtori i Përgjithshëm i RTSH i tha BIRN se nuk e monitoron llojin e aparateve që shiten me logon e televizionit publik. “Sipas marrëveshjes, kompania që blen dekoderat dhe i tregton ato ka detyrimin që të plotësojë parametrat e përcaktuara nga vendimi i qeverisë,” pretendoi Gëllçi. Nga ana tjetër kompani “Neutron RP” pohon për BIRN se “shoqëria ka ndjekur karakteristikat e kërkuara sipas tenderit të realizuar nga qeveria shqiptare për familjet në nevojë, sipas VKM-ve 758/2015 dhe 480/2015”. Por nga vëzhgimet e BIRN në treg por dhe nga reklamat pa pagesë për kompaninë që transmetohen në RTSH, rezulton që dekoderi është i thjeshtë, pa kartë dhe transmeton vetëm kanalet pa pagesë. Miliona euro për dekodera jashtë standardi Qeveria Shqiptare përmes vendimit nr. 758/2015 të Këshillit të Ministrave, i ka akorduar Ministrisë së Mirëqenies Sociale një fond me vlerë 350 milionë lekë ose 2.6 milion eurosh, duke e ngarkuar këtë të fundit me kryerjen e procedurave për pajisjen me dekodera të familjeve në nevojë, përfituese nga skema e ndihmës ekonomike. Kjo VKM, ngarkonte Ministrinë e Financave për ndjekjen dhe zbatimin e këtij vendimi si dhe Shërbimin Social Shtetëror dhe njësitë e qeverisjes vendore për shpërndarjen e dekoderave sipas udhëzimeve të Ministrisë se Mirëqenies Sociale dhe Rinisë, aktualisht institucion i integruar në Ministrinë

e Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale. Afro një vit më vonë, më 15 shtator 2016, Komisioni i Ndihmës Shtetërore, kryesuar nga znj. Milva Ekonomi, vendosi të miratojë skemën e ndihmës shtetërore “për pajisjen me dekodera të familjeve në nevojë”, në të cilin përcaktohet dhe teknologjia e aparateve që do të tenderohet. Në vendimin e Komisionit të Ndihmës Shtetërore shkruhet se dekoderat DVB-T2 “duhet të jenë universalë”, në respektim të VKM-së 480/2015. Megjithatë, i njëjti vendim – në kontradiktë me vendimin e Këshillit të Ministrave, përcakton që modeli i dekoderit do të jetë VIVAX, marrës DVB-T2/ MPEG 4 F.T.A, një dekoder jo universal. BIRN ka kontaktuar përmes email-it dhe telefonit kryetaren e Komisionit të Ndihmës Shtetërore, znj. Milva Ekonomi, duke i shprehur këtë problematikë të evidentuar, por nuk ka marrë asnjë përgjigje. Edhe Ministria e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale nuk i është përgjigjur një kërkesë për koment, përse dekoderat e përzgjedhur kanë qenë jashtë standardit ligjor. Problematika për shpërndarjen e këtyre aparateve jashtë standardit është denoncuar në raportin vjetor të RTSH-së për vitin 2017, prezantuar në Kuvendin e Shqipërisë, duke nënvizuar se 81,123 dekoderat e shpërndarë nëpërmjet Shërbimit Social Shtetërorë nuk janë universal. “Këto dekodera mund të përdoren vetëm për kanalet televizive që transmetohen falas dhe pa mundësinë e përfshirjes së një pajisjeje që dekodon kanale të tjera me pagesë”, raportojnë ekspertët e RTSH-së në Kuvend. “Çdo konsumator i interesuar në ndjekjen e programeve shtesë, do ti duhej të përdorë më shumë sesa një dekoder,” shtojnë ata. Pas dështimit në kor të institucioneve për të mbikëqyrur tregun, ish-kryetarja e AMA-s Endira Bushati sheh një konspiracion tregt a r b a z u a r n ë n j ë “ m a r r ë ve s h j e shumëpalëshe’ në dëm të taksapaguesve dhe konsumatorëve. “Në kundërshtim me ligjin dhe strategjinë, qytetari detyrohet të blejë dhe një dekoder tjetër për kanalet me pagesë, kur në fakt, strategjia i siguronte atij dekoderin universal, që përveç kanaleve free, kundrejt abonimit, të siguronte dhe kanalet me pagesë,” tha ajo. Ndërsa ish- anëtari i bordit të AMA-së, Zylyftar Bregu, nënvijëzon se çdo gjë ka funksionuar kundër ligjit dhe kundër interesit të abonentëve shqiptarë, ndërsa shton se për këtë fajtori kryesor është qeveria. “Faji nis nga qeveria që ka shpërndarë dekodera kundër vendimit të saj e deri tek institucionet që administrojnë procesin e dixhitalizimit,” tha Bregu. Ish-anëtari i bordit të AMA-s dhe profesor i gazetarisë në Universitetin e Tiranës, shton se ky dështim i institucioneve ka sjellë kosto shtesë për konsumatorët. “Çdo abonent kur të dojë të ndryshojë kompaninë e ofrimit të shërbimit televiziv nuk do të mjaftohet vetëm me blerjen e kartës, por është i detyruar që të blejë edhe dekoderin,” shpjegoi ai. Në kushtet kur shumë familje janë pajisur me dekodera jashtë standardi dhe një pjesë e madhe e tyre nuk i kanë blerë akoma dekoderat televiziv, nënkryetari i AMA-s Sami Neza e cilësoi mbylljen e sinjalit analog në qarqet Durrës dhe Tiranë si shkelje të lirisë së shprehjes. “E drejta e informimit, e lirisë së shprehjes, shtypit dhe televizionit, që qytetarëve shqiptarë ia garanton Kushtetuta e vendit, është cenuar,” përfundoi Neza.

Tetor 2019

Opinion

“E rreptë, por e drejtë?”: Qasja e Holandës për zgjerimin e BE-së Wouter Zweers | BIRN

avën e kaluar shpresat e shumë qytetarëve në Maqedoninë e Veriut dhe në Shqipëri u shkatërruan kur Këshilli Europian nuk arriti të vendoste për hapjen e negociatave të pranimit në BE. I dënuar nga shumica dërrmuese e liderëve europianë si një “gabim historik”, në dy shtete anëtare të BE-së rezultati u prit pothuajse në heshtje të qetë: Francë dhe Holandë. Qëndrimet e tyre kritike në debat – Franca i bllokoi të dy vendet, ndërsa Holanda bllokoi vetëm Shqipërinë – duket se nuk mund të shpjegohen, nëse dikush shikon letrën e përbashkët të botuar para mbledhjes së Këshillit Europian nga Presidenti i Këshillit Donald Tusk, Presidenti i Parlamentit David Sassoli, Presidenti i Komisionit JeanClaude Juncker dhe Presidentja e zgjedhur Ursula Von Der Leyen. A nuk bënë, siç thonë ata, edhe Maqedonia e Veriut edhe Shqipëria “atë që ne u kërkuam të bënin”? Jo, është përgjigjja, sipas Holandës, të paktën kur është fjala për Shqipërinë. Ndërsa shumica e fajit iu hodh presidentit francez Emmanuel Macron, lind pyetja pse qëndrimi i Holandës ndryshon nga shumica dërrmuese e vendeve të tjera anëtare. Qasja zyrtare e qeverisë holandeze drejt zgjerimit të BE-së shënohet nga motoja gjithnjë e më e famshme: “E rreptë, por e drejtë”. “E rreptë” do të thotë që kushtet për anëtarësim nuk janë për kompromis, kështu që gjithçka duhet të jetë në rregull përpara se vendet të mund të hyjnë në BE. “E drejtë” do të thotë që pasi të përmbushen kushtet, anëtarësimi është në tryezë dhe se Holanda mbështet në mënyrë aktive proceset e vështira të reformës në rajon. Deri më tani, kjo është qasja zyrtare, po praktika?Holanda ka përfaqësi diplomatike në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor me përjashtim të Malit të Zi.Të gjitha ambasadat kanë një koordinator të sundimit të ligjit plotësisht të përkushtuar për këtë çështje. Nëpërmjet Fondit të saj Matra, Holanda mbështet “vendet kandidate aktuale dhe të mundshme për në BE që forcojnë demokracinë dhe shtetin e ligjit, duke rritur kështu stabilitetin”. Midis vitit 2017 dhe 2024, fondi arrin një total prej 19 milionë eurosh.Prandaj, Holanda nuk mund të etiketohet si një vëzhguese e pa interesuar në Ballkan, një kualifikim që i atribuohet Francës në rajon. Në të njëjtën kohë, Holanda ka prirje ta shohë gotën gjysmë bosh sesa gjysmë plotë kur bëhet fjalë për vlerësimin e reformave. Një pjesë e kësaj qasje mund të shpjegohet nga pyetja kryesore me të cilën vendi e shi-

Flamuri holandez. Foto: Pixabay.

kon zgjerimin: Në çfarë lloj BE-je dëshirojmë të jemi pjesë? Qendërsia e kësaj pyetjeje në qasjen holandeze nuk është e habitshme duke pasur parasysh zhvillimet në dekadat e kaluara. Pas “goditjes së madhe” të raundit të zgjerimit në vitet 2004-2007, dinamika në BE-së ndryshoi ndjeshëm.Rumania nuk ka treguar shumë progres nën Mekanizmin e Bashkëpunimit dhe Verifikimit, CVM, ndërsa sundimi i ligjit, pavarësia e gjyqësorit dhe liria e mediave janë përkeqësuar në disa shtete anëtare. Kombinuar me faktin se një nga aleatët kryesorë holandezë, Mbretëria e Bashkuar, po largohet, lloji i BE-së në të cilën Holanda dëshiron të jetë pjesë duket më larg se një dekadë më parë. Kjo shpjegon tendencën në Holandë për të qenë e vakët kur bëhet fjalë për një raund të ri të mundshëm zgjerimi. Por qasja tregon gjithashtu një lloj vetë-përqendrimi, pasi nuk është e ardhmja e vendeve të Ballkanit Perëndimor, por ajo e BE-së që formon fokusin kryesor të qasjes holandeze ndaj zgjerimit. A nuk duhet të fokusohet procesi i zgjerimit në zhvillimin e demokracive të qëndrueshme në vetë vendet e Ballkanit Perëndimor? Është shumë e thjeshtë të thuash që Holanda bllokon hapjen e negociatave vetëm sepse thjesht nuk ka dëshirë, siç është argumentuar në debatin publik.Por është e vërtetë që parlamenti holandez është kryesisht kundër integrimit të mëtejshëm të BE-së, një qëndrim që pasqyron ndjenjat në shoqërinë holandeze.

Palët në të djathtën dhe të majtën e spektrit kanë shqetësime të mëdha për delegimin e më shumë pushteti në Bruksel, sepse ata druhen se BE-ja bëhet e pakontrollueshme. Zgjerimi i BE-së shihet në të njëjtën mënyrë. Kjo ka një efekt në qëndrimin e qeverisë holandeze, e cila është e detyruar nga rezolutat parlamentare, siç është ajo që u miratua në qershor, që nuk duhet të lejohet që të hapen negociatat e anëtarësimit me Shqipërinë. Sidoqoftë, debatet në parlamentin holandez në prag të mbledhjes së Këshillit Europian javën e kaluar u përqendruan në përmbajtje dhe ishin rreth kritereve të pranimit në vend të faktorëve të jashtëm, siç ishte rasti në Francë. Fakti që një rezolutë e ngjashme që i kërkon qeverisë të mos lejojë hapjen e negociatave të pranimit me Maqedoninë e Veriut u refuzua tregon se të dy vendet u gjykuan sipas meritave të tyre. Për shumë komentues, një pyetje vazhdon të mbetet e vështirë për ta kuptuar: Si ka mundësi që Holanda arrin një përfundim ndryshe nga Komisioni Europian në lidhje me Shqipërinë? Një shpjegim është se shumica e politikanëve holandezë nuk e konsiderojnë Komisionin Europian një aktor neutral dhe ndoshta me të drejtë. Progres raportet e Komisionit Europian lënë hapësirë për interpretim, duke thënë se një vend është thjesht “i përgatitur në mënyrë të moderuar” në një sërë fushash, por njëkohësisht japin një rekomandim pozitiv kur bëhet fjalë për hapjen e negociatave. Si i tillë, ndërsa analiza e progresit në

raporte është neutrale, përfundimet – gjasme të shkruara në Bruksel – reflektojnë një pikëpamje politike.Kjo ilustrohet me faktin se kur Maqedonia ishte nën qeverinë e Nikola Gruevskit, Komisioni Europian vazhdoi të këshillonte hapjen e negociatave të pranimit pavarësisht probleme të saj të mëdha në procesin e demokratizimit. Ndoshta, vendimi për të hapur negociatat e pranimit në fund të ditës është gjithmonë i një natyre politike dhe asnjëherë plotësisht objektiv. Por kjo do të thotë që konkluzionet e Komisionit Europian nuk mund të merren siç duken nga vendet anëtare të cilët marrin një qëndrim më kritik mbi faktin nëse janë përmbushur apo jo kriteret. Siç argumentoi edhe Jasmin Mujanoviç në një opinion, “Refuzimi i pandershëm i Francës për të shprehur politikën e saj të vërtetë – që nuk dëshiron ndonjë zgjerim të BE-së – po dëmton besueshmërinë e BEsë, si dhe perspektivat demokratike të Ballkanit”. Për Holandën, pamja është disi më ndryshe. Nuk mund të thuhet se Holanda nuk mbështet një politikë të mirëfilltë zgjerimi. Qëndrimi i saj kritik madje është mirëpritur në rajon, për shembull, nga ministri i jashtëm i Maqedonisë së Veriut, Nikola Dimitrov, i cili në fillim të këtij viti theksoi se ai dëshironte që vendi i tij “të vlerësonte se çfarë mund të bëjmë dhe që ai vlerësim të jetë i rreptë”. Fokusi i Holandës në kushtet formale në vend që të bëjë kompromis për faktorët e jashtëm është pikërisht ai. Në të vërtetë, BEja dhe vendet anëtare të saj duhet të zbatojnë kushtëzimin në mënyrë të vazhdueshme dhe të gjykojnë vendet aspiruese për progresin e tyre aktual, jo mbi emocionet. Nga ana tjetër, qeveria dhe parlamenti holandez duhet t’i shoqërojnë qëndrimet e tyre kritike me një kuptim më të mirë se sa thelbësor është procesi për vendet aspiruese. Fokusimi vetëm te lloji i BE-së në të cilën Holanda dëshiron të jetë pjesë dhe mos interesimi për të ardhmen e vetë Ballkanit Perëndimor, dëmton strukturisht perspektivat në rajon, të cilat janë të lidhura ngushtë me aspiratat e tyre europiane. Rruga drejt pranimit në BE nuk është ndonjë axhendë dytësore për Maqedoninë e Veriut dhe Shqipërinë. Ajo është tepër e rëndësishme për të ardhmen e këtyre vendeve. Qeveria dhe parlamentarët holandezë mund të marrin me të drejtë një qëndrim kritik nëse ata formojnë një këndvështrim më integral dhe më të informuar mbi të ardhmen e Ballkanit Perëndimor, përfshirë edhe zgjerimin.Vetëm atëherë Holanda mund të mbrojë me të drejtë qasjen e saj “të rreptë, por të drejtë”.

Tetor 2019

Analizë

Interesi për të mbrojtur hapësirat e Universitetit të Tiranës dhe administrimin mbi to është jetik, jo vetëm për institucionin në vetvete, por për gjithë ecurinë e Arsimit të Lartë në vend.

Kopshti Botanik i Tiranës – rëndësia dhe mosbesimi ynë ALEKO MIHO | BIRN | TIRANË

uhet thënë se qysh prej themelimit në vitin 1971, Kopshti Botanik i Tiranës është zhvilluar, mirëmbajtur dhe pasuruar në vite gjithmonë nën administrimin e Universitetit të Tiranës, si një pjesë organike e kërkimit dhe e mësimdhënies. Vendimi i Këshillit të Ministrave 510, dt. 17.07.2019 bën kalimin në pronësi të Bashkisë së Tiranës të hapësirës së Kopshtit Botanik, hapësirë e cila i përket pronave të paluajtshme shtetërore në përgjegjësi administrimi të Universitetit të Tiranës, ashtu si janë sot gjithë hapësirat e tjera të UT dhe të gjithë IAL-ve publike në vend. Mosbesimi i stafit akademik Nga takimi i grupit të Universitetit në Bashki lidhur me Kopshtin Botanik në tetor të vitit të kaluar, mund të pohoj se mbeta i kënaqur për dy arsye: së pari, për dëshirën që tregoi Bashkia për të rivitalizuar Kopshtin; dhe së dyti, për dëshirën për bashkëpunim me Universitetin për ta bërë atë sa më mirë nga ana profesionale. Megjithatë, edhe pse premtimet ishin shumë joshëse, përsëri e shohim të vështirë që kjo të ndodhë nën pronësinë dhe administrimin e Bashkisë. Ndaj Bashkisë dhe ndoshta edhe vetë Qeverisë ka edhe një lloj mosbesimi të krijuar në vite ndaj qëndrimit ndaj Universitetit! Në kapërcimin e vështirësive që po kalon UT, qëndrimi i Qeverisë dhe i Bashkisë ka qënë jo më mbështetës, por përkundrazi, në vite ka ndodhur e kundërta! Konkretisht: Në vitin 1997 hapësira në oborrin e Fakultetit të Shkencave të Natyrës u pushtua padrejtësisht për ndërtim pallati. Në vitin 2007, ndërtesa e Institutit të Perim-Patateve, ku është sot ALUIZN-i iu caktua këtij fakulteti, por nuk iu dha realisht. Muzeu i Shkencave të Natyrës kishte hapësirë prej rreth 4500 m2 dhe pozicion në rrugën e Kavajës në Tiranë, shumë të volitshëm për një Institucion të tillë, por me shumë përpjekje, madje korruptive, Muzeu përfundoi sot i rrudhur shumë në hapësirë (rreth 1500 m2) dhe në një zonë tepër të humbur të qytetit, te Tregu Elektrik; e gjitha kjo për të ndërtuar dy kulla të larta pa ndonjë funksion të mirëfilltë! Nuk kanë kaluar shumë vite ku Bashkia, në atë kohë me kryetar Z. Rama dërgoi dy herë Policinë Ndërtimore në mjediset e Fakultetit të Shkencave të Natyrës, për të prishur një shtesë që Fakulteti

kishte filluar për të zgjeruar hapësirat për nevojat e veta urgjente. Gjithashtu Departamenti i Bioteknologjisë, i krijuar nga reforma e institucioneve në 2007-n trashëgoi një hapësirë të mirë laboratorike, e cila u aneksua nga Bashkia e sotme në mënyrë arbitrare pa asnjë shpërblim, për të ndërtuar ArTurbinën. Edhe hapësira ku Universiteti i Tiranës u josh në shumë vite të ndërtonte të famshmin Kampus, sot është në përdorim (ndoshta dhe në pronësi!) nga Bashkia për parkim dhe terminal autobuzash. Në gjithë këtë kalvar negativ qëndrimesh të renditura më sipër, dua të theksoj se edhe qëndrimi institucional i UT, i Rektoratit dhe Senatit në të kaluarën ka qënë shumë i dobët, për të mos thënë i heshtur ose palë në shumë nga këto raste të sipërpërmendura. Rëndësia e Kopshtit Botanik Misioni i Kopshtit Botanik është ai i njohjes, ruajtjes jashtë habitatit natyror (ex situ), shumimit dhe përhapjes së florës dhe bimësisë së rrallë, të kërcënuar, apo me vlera ekonomike të vendit.Si të tillë, Kopshtet Botanike janë institucione gjithmonë të bashkuara ngushtë me institucionet akademike, shkencore, kryesisht me universitetet, për të përmbushur këtë mision. Universitetet kanë gjithmonë pranë një bërthamë shkencore, të vogël apo të madhe sipas rastit dhe mundësisë, për të përmbushur këtë mision; kjo për të pasuruar vazhdimisht Kopshtin me bimë dhe formacione bimore nga gjithë territori i vendit, për t’u kujdesur në mbajtjen (introduktimin) dhe shumimin e tyre në Kopsht, për t’u kujdesur vazhdimisht për gjithë ekspozicionet në Kopsht, për mirëmbajtjen, pasurimin, zgjerimin, etiketimin si duhet etj. Më tej, Kopshti interesohet për shkëmbim informacioni, farash me të interesuar, brenda dhe jashtë vendit, për rritjen e ndërgjegjësimit në shkollë, por jo vetëm, për njohjen dhe ruajtjen e florës dhe bimësisë sonë etj. Kopshti ka qënë në vite laboratori natyror më i afërt për të njohur florën dhe bimësinë e vendit për të gjitha kurset e studimeve biologjike në UT.Për këtë ka pasur gjithmonë lidhje të ndërsjellta me Katedrën e Botanikës, sot me Grupin mësimor të Botanikës dhe gjithë Departamentin e Biologjisë në Fakultetin e Shkencave të Natyrës, si në mësimdhënie dhe në kërkim, duke ndihmuar në këtë mënyrë njëritjetrin.

Brenda vetë Kopshtit, ose nën udhëheqjen e ekspertëve të Kopshtit kryhen vazhdimisht punë diplomash, doktoratash apo studime të tjera në fushën e florës dhe bimësisë shqiptare me interes për vendin, por dhe më gjerë. Por si i tillë, Kopshti vlen edhe më shumë, pasi është i vizitueshëm nga shumë kurse universitare apo klasa të arsimit parauniversitar, jo vetëm nga Tirana, por nga gjithë vendi. Kopshti si institucion s ynon në përhapjen e vlerave të larmisë së florës dhe bimësisë së terr itor it shqiptar nëpërmjet sektorëve tërheqës përkatës, si dhe nëpërmjet ekspozitave, publikimeve dhe takimeve shkencore, apo me karakter edukues dhe informues, duke zgjuar interesin e shkollarëve dhe universitarëve, si dhe të shumë dashamirësve të botës së gjallë shqiptare. Kuptohet, si një hapësirë e blertë brenda një zonë të urbanizuar rëndë si ajo ku ndodhet sot, Kopshti ka qënë dhe mbetet përherë edhe një mjedis çlodhës dhe argëtues. Shumë nga këto detyra, Kopshti i ka kryer për mbi 50 vite, falë gjithë përpjekjeve të botanistëve në vite. Megjithatë, në periudhën e tranzicionit vështirësitë kanë qënë tepër të mëdha: nga presioni i ish- pronarëve për të rimarrë hapësirën për qëllimet e tyre. P.sh, dikush mundi të ndërtonte me forcë pa leje brenda Kopshtit, ndërkohë që ish- pronarët bënë të mundur tharjen e ujëmbledhësit jashtë Kopshtit, i cili shërbente për vaditjen e tij. Dëmtime të vazhdueshme ka pasur edhe nga banorët e zonës, duke kaluar pa kujdes mes për mes Kopshtit; prishje e rrethimit etj. Edhe sot hapësira e Kopshtit është shumë e lakmuar nga ish-pronarët për ta përdorur për ndërtime, që sot janë shumë fitimprurëse.I fundit presion i radhës ka qenë projekti i Unazës së Re, që i shkëputi Kopshtit një pjesë të mirë të hapësirë si dhe një ndërtesë të ndërtuar me fonde të gjetura me shumë mundim nga punonjësit e Kopshtit. I gjithë ky presion ka bërë që hapësira e Kopshtit të zvogëlohet nga rreth 15 ha që ishte fillimisht në 12.5 ha sot. Këtu nuk mund të lë pa përmendur edhe vështirësitë që krijoi VKM-ja për heqjen e makinave nga institucionet; Kopshti u ndëshkua sërish duke u privuar nga një makinë fuoristradë, e gjetur ndër të tjera me shumë mundim, që ndihmonte punonjësit e Kopshtit për të gjurmuar bimët dhe farat e tyre, kudo që ato të

ndodheshin në territorin jo fort të lehtë shqiptar. Kundër tjetërsimit Kopshtin Botanik i Tiranës është institucion unik në vend me vlera kërkimore, edukuese, por edhe çlodhëse. Është mundi, djersa dhe profesionalizmi i mbi 50 viteve. Për më tepër, Shqipëria europiane ka nevojë të ketë një Kopsht modern, për të përmbushur kërkesat e vendit për ruajtjen ‘ex situ’ të florës sonë të rrallë, të kërcënuar, por dhe atë me vlera ekonomike. Jemi vend që dallojmë shumë për këto vlera dhe të gjithë kemi përgjegjësi për to, nga bota akademike te shoqëria, dhe pa diskutim te vendimmarrja. Vendet rreth nesh institucione të tilla i kanë shekullore, dhe kujdesen përherë që të mbahen në formë dhe të pasurohen! Prandaj unë bashkohem me frymën mbështetëse të kësaj nisme të Rektoratit të Universitetit të Tiranës kundër tjetërsimit të pronësisë së Kopshtit Botanik. Ftoj edhe Senatin dhe Këshillin e Administrimit të UT për një gjë të tillë. Interesi për të mbrojtur hapësirat e UT dhe administrimin mbi to është jetik, jo vetëm për institucionin në vetvete, por për gjithë ecurinë e Arsimit të Lartë në vend! Në të kundërt, duhet thënë se misioni i Kopshtit Botanik i kapërcen kufijtë e Universitetit të Tiranës dhe vlerat e tij janë për gjithë vendin dhe për vetë Bashkinë e Tiranës.Për këtë ftoj Qeverinë, por dhe Bashkinë e Tiranës të ndihmojnë Universitetin, përfshirë këtu dhe Kopshtin Botanik për të zgjidhur hallet e veta të mëdha sot. Madje, Qeveria dhe Bashkia e kanë edhe për detyrë ta bëjnë, por gjithmonë si të barabartë! Universiteti i Tiranës, më i madhi dhe më i rëndësishme institucion në vend ka nevojë për hapësira për të përmbushur misionin e tij. Mjafton të them se Fakulteti i Shkencave të Natyrës ka sot afërsisht po aq hapësira sa ka pasur para viteve ’90, kur numri i studentëve sot është 10 herë më i lartë (mbi 7000 studentë). Kohëqëndrimi i studentëve sot në universitet është rritur dhe kërkesat për dije cilësore janë shtuar.Këtu pa diskutim ka shumë rëndësi ndihma nga Qeveria, ashtu si vërtetë ajo ka premtuar.Por edhe vetë Bashkia ka përgjegjësi, madje dhe detyrim për të ndihmuar Universitetin në përmbushjen si duhet të misionit të tij. Dhe kjo, jo duke i marrë hapësirat në pronësi, por duke ndihmuar realisht institucionin në një frymë bashkëpunimi të ngushtë.

Tetor 2019

REPORTAZH

Kur anijet me emigrantë shqiptarë i prekën zemrën Maltës Njëzet e tetë vjet pasi anije të mbushura me shqiptarë të dëshpëruar zbarkuan në Maltë, ata që kërkonin strehë dhe personat që i ndihmuan emigrantët atje kujtojnë sesi ndalesa e tyre çoi në një solidaritet të jashtëzakonshëm. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

brëmjen e 8 gushtit 1991 Daphne Caruana Galizia – asokohe një reportere e re për Sunday Times of Malta – qëndronte në Gjirin e Shën Palit, duke dëgjuar bisedën në radio midis dy anijeve shqiptare, Durrësi dhe Lirija, dhe autoriteteve të Maltës. Më herët atë ditë, anijet kishin mbërritur në Maltë nga porti i Vlorës në jug të Shqipërisë, me qindra njerëz në bord. Shumë prej tyre ishin të rinj të dëshpëruar për t’iu largua vështirësive ekonomike të atij që atëherë ishte vendi më i izoluar në Europë – krahasuar rregullisht me Korenë e Veriut. Reporterja e ndjerë, e cila u bë një ikonë e anti-korrupsionit pasi u vra nga një makinë bombë në vitin 2017 – dokumentoi “fytyrën njerëzore të tragjedisë” duke folur me një grup kryesisht adoleshentësh – disa prej të cilëve kishin hipur në anije dhe tani ishin sistemuar në një shkollë fillore në pritje që të riatdhesoheshin. “Duke parë këto fotografi pas kaq vitesh, sigurisht që të ngjallin emocion,: kujtoj Ndriçim Baçi, i cili atëherë ishte 22 vjeç dhe ishte nisur për në Maltë me vëllain e tij 15-vjeçar, Avniun. “Kanë kaluar njëzet e tetë vjet, por ende i mbaj mend ato momente dramatike,” shton Baçi, i cili së bashku me familjen e tij tani jeton dhe punon në Itali. Pas tre ditësh në ishull, emigrantët u riatdhesuan nën një marrëveshje midis autoriteteve malteze dhe ministrit të jashtë të atëhershëm të Shqipërisë, Muhamet Kapllani, me premtimin se të kthyerit nuk do të lëndoheshin apo persekutoheshin. Shumë maltezë, Caruana Galizia ndër ta, nuk ishin dakord me vendimin për të kthyer pas emigrantët shqiptarë.Në një koment të mëvonshëm në Sunday Times, ajo u shpreh se atyre duhet t’u ishte ofruar azil politik. Por gjendja e tyre e vështirë i preku shumë dhe një grup vullnetarësh nisën një përpjekje për të mbledhur ushqime dhe rroba për t’i dërguar në Shqipëri. Pas një apeli nga Nënë Tereza – murgesha etnike shqiptare tani e nderuar si Shën Tereza e Kalkutës – ndihmë u siguruar gjithashtu edhe nëpërmjet disa institucioneve të Kishës Katolike dhe ishulli nisi ngadalë përpjekjen e tij të parë për zhvillim jashtë vendit. “Shqipëria u bë një vend që maltezët do ta birësonin,” shpjegon Claudia Taylor East,

Irena Laska, drejtoreshë ekzekutive e Qendrës së Kujdesit Paliativ “Mary Potter”, Korçë. Foto: Besar Likmeta.

drejtoresha ekzekutive e SOS Malta, një organizatë e krijuar për të ofruar ndihmë dhe për të drejtuar projekte në Shqipëri. Eksod në një shkallë biblike Regjimi komunist i Shqipërisë ishte diktatura e fundit që u rrëzua në Europën Lindore pas rënies së Murit të Berlinit. Rrëzimi i tij u përshpejtua në 1991 nga një eksod masiv refugjatësh drejt Perëndimit, të nisur me anije të marra nëpër porte nga turma të rinjsh të dëshpëruar për t’u larguar nga një vend që ishte një rrënojë ekonomike. Një raport i përgatitur në vitin 1992 nga Asambleja Parlamentare e Këshillit të Europës vuri në dukje se në mars 1991, dhjetëra mijëra shqiptarë hipën nëpër anije në portet e Durrësit dhe Vlorës, duke mbërritur më vonë në brigjet italiane. Një tjetër fluks emigrantësh u regjistrua më 8 gusht 1991, kur rreth 10,000 shtetas shqiptarë nëpër disa anije mbërritën në portin e Barit në Italinë juglindore. Një mijë të tjerë mbërritën në portin e Otrantos.Dy anije të tjera që u përpoqën pa sukses të zbarkonin në Sicili u devijuan për në Maltë dhe më vonë u kthyen në Shqipëri. Baçi, i cili atëherë punonte si shofer kamioni në Vlorë, së bashku me vëllain e tij 15-vjeçar, ishte në bordin e anijes Durrësi, e cila, së bashku me anije Lirija, u nisën në atë kohë nga Vlora drejt Maltës. Ai kujton se kur u larguan nga porti, njerëzit në bordin e anijesh druheshin se mos i sulmonin ose detyroheshin të ktheheshin pas nga skafet e marinës shqiptare në Kanalin e Otrantos.Ata morën frymë lirshëm vetëm pasi kaluan ishullin e Sazanit. Pas eksodit të marsit, Italia mbylli portet e saj dhe shumë druheshin se qeveria italiane do t’u refuzonte atyre hyrjen. Baçi thotë se anija kishte ushqime rezervë dhe, ndërsa shikonin televizionin italian në bord, mes emigrantëve nisën debatet mbi vendin se ku

duhet të zbarkonin. “Në ato ditë, shumë anije ndalonin në portin jugor italian të Brindisit dhe emigrantët po i riatdhesonin,” thotë Baçi. “Nga frika se mos na kthenin pas, morëm vendimin që të lundronim drejt Maltës,” shton ai. Baçi kujton se njerëzit në anije nuk dinin shumë për botën e jashtme dhe diskutuan shumë mundësi para se të zgjidhnin Maltën, përfshirë edhe mundësinë për të lundruar drejt Anglisë apo Holandës. “Në atë kohë, ne nuk dinim shumë për Maltën. Nuk e mbaj mend se kush e pati këtë ide, por ishte një opsion,” tha ai. Pavarësisht vendimit për të lundruar drejt Maltës, disa emigrantë ende donin të provonin fatin e tyre në Itali.Kur anijet kaluan afër Brindisit, disa u hodhën në det dhe bënë disa milje me not drejt bregut.Baçi kujton se rryma ishte shumë e fortë, kështu që ata përdorën një dritë nga maja e një fabrike për t’u orientuar. Pasi anijet mbërritën në Gjirin e Shën Palit në Maltë – emri i të cilit i referohet mbytjes së anijes së Shën Palit gjatë udhëtimit të tij nga Cezarea drejt Romës – ata u rrethuan nga roja bregdetare, e cila i urdhëroi ata të linin ujërat malteze. “Për të na trembur, një snajper qëlloi dritat në direkun e anijes, por ne nuk u larguam,” kujton Baçi.“Kapiteni i anijes bisedoi me autoritetet e portit, duke thënë se ai po mbahej peng dhe se nuk kishte ndërmend të largohej,” shton ai. Anijet hodhën spirancat para portit dhe më vonë një rimorkiaror i policisë erdhi dhe u solli atyre ujë.Të nesërmen, autoritetet malteze i lejuan shqiptarët të zbrisnin në tokë dhe i dërguan ata në një kazermë ku u vendosën nën rojën e policisë. Të nesërmen, emigrantët u njoftuan se do të riatdhesoheshin në shtëpi. “Na dhanë secilit nga 20 dollarë dhe na dërguan në aeroport. Ishim 160 vetë në atë fluturim,” thotë Baçi. “Në Tiranë, në pistë, na priste një autobus që të na kthente në Vlorë,” përfundon ai. Gjendja e vështirë shkaktoi një valë keqardhjeje Edhe pse emigrantët shqiptarë që mbërritën në Maltë atë gusht u kthyen mbrapsht, gjendja e tyre e keqe shkaktoi keqardhje te maltezët të cilët nisën të mblidhnin fonde për të ndihmuar me ndihma dhe zhvillim. “Kur mbërritën anijet në vitin 1991, unë dhe Lilian menduam se duhet të bënim diçka,” kujton Claudia Taylor East, e cila së bashku me Dame Lilian Miceli Farrugia,

Anija shqiptare “Durrësi” me emigrantë në Gjirin e Shën Palit në Maltë më 8 gusht 1991. Foto: Kapiten Lawrence Dalli.

një ish-kryetare e Bashkëpunëtorëve të Nënë Terezës, themeluan SOS Albania. Taylor East thekson se në atë kohë Lilian Farrugia punonte me Nënë Terezën, e cila në vitin 1991 kishte ngritur një qendër për persona me aftësi të kufizuara në qytetin industrial të Elbasanit dhe bëri një thirrje për ndihmë. “Pra, pasi anijet mbërritën në gusht dhe pasi qeveria vendosi t’i riatdhesonte emigrantët, ne bëmë një apel për ndihmë dhe kështu lindi SOS Albania,” thotë Taylor East. Brenda një kohe të shkurtër, bamirësia mblodhi disa kontenierë me ushqime dhe veshje, të cilat u dërguan në Shqipëri dhe iu ndanë fëmijëve të varfër. “Në atë kohë kishte fëmijë që s’kishin këpucë dhe vraponin zbathur nëpër dëborë,” thotë Taylor East. “Nënë Tereza ishte e dobishme në thirrjet dhe apelet për ndihmë në Shqipëri dhe madje ajo erdhi dhe e vizitoi projektin tonë dhe ishte shumë e lumtur,” shton ajo. Pasi dërgoi me dhjetëra kontejnerë me ndihma, SOS Albania vazhdoi me projekte zhvillimi. Në fillim të vitit 1992, ajo lidhi kontakte në qytetin e Korçës për të ngritur një furrë buke, fitimet e së cilës do të financonin më pas një shkollë të mesme. Furra e bukës falimentoi pas një viti, por shkolla e mesme është ende atje. Sipas drejtorit, Carmel Camillieri, ajo është një nga më të mirat në vend. Ajo u krijua me ndihmën e Shoqatës së Doktrinës së Krishterë në 1996 dhe mori emrin e themeluesit të saj, George Preca. Megjithatë, vetëm një vit më pas, në vitin 1997, kolegji u plaçkit gjatë një periudhe anarkie dhe paligjshmërie pas kolapsit të një sërë skemash piramidale në Shqipëri. Mbështetësit e saj u desh t’ia nisnin nga e para.Që atëherë, 1,063 nxënës janë diplomuar dhe çdo vit ajo mirëpret deri në 75 nxënës të rinj të ndarë në tri klasa. “Lavdi Zotit jemi ndër shkollat më të mira në vend, ndër pesë më të mirat,” thotë Camillieri, i cili thekson se gjysma e klasës së parë të të diplomuarve në vitin 1997 shkuan në universitete në Shtetet e Bashkuara. “Ata kanë pasur shumë sukses në

Tetor 2019

Projekti i Unazës së Madhe kthen në gërmadhë jetët e dhjetra banorëve Banorët e Shkozës, shtëpitë e të cilëve u shkatërruan së fundmi për t’u hapur rrugë Unazës së Madhe të Tiranës jetojnë me ankthin e së ardhmes dhe ankohen për standarde të dyfishta legalizimesh, që i kanë lënë ata pa asnjë mundësi kompensimi nga qeveria. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

Shtetet e Bashkuara.Njëri është profesor në zonën e Bostonit, një tjetër është ndihmës profesor dhe një nxënësi ynë është shkencëtar dhe punon me NASA-n,” shton ai me krenari. Si të gjithë anëtarët e Shoqatës së Doktrinës së Krishterë, Camillieri ia ka kushtuar jetën e tij shoqatës, e cila numëron shumë mësues në mesin e anëtarëve të saj. Kjo është arsyeja pse SOS Albania ofroi ndihmën e saj për shkollën. Një tjetër projekt i rëndësishëm në rajonin e Korçës, ku është përfshirë bamirësia, është Qendra e Kujdesit Paliativ “Mary Potter”, e cila kontribuon në përmirësimin e cilësisë së kujdesit për pacientët me kancer. Fillimisht e krijuar nga “Little Company of Mary Sisters”, qendra u shkatërrua plotësisht gjatë trazirave kaotike të vitit 1997 dhe ndihma e SOS Malta ishte tepër e rëndësishme për rindërtimin e saj. “Në vitin 1999, kjo qendër filloi të funksiononte përsëri, duke strehuar refugjatë nga Kosova, sidomos ata që kishin nevojë për kujdes për ditët e fundit të jetës së tyre,” thotë drejtoresha ekzekutive Irena Laska. Sipas Laskës, SOS Malta ndihmoi me mobiliet dhe solli trailerë plot me ndihma për refugjatët e Kosovës. “Me ndihmën e SOS Malta, motrat “Mary Potter” qenë në gjendje të rihapnin qendrën,” shtoi ajo. Sot motrat janë larguar dhe qendra funksionon si një bamirësi jofitimprurëse nga mjekë dhe infermierë vendas që ofrojnë kujdes për 400 pacientë me kancer çdo vit. “Kjo qendër nuk është thjesht speciale, por unike, si e vetmja qendër e kujdesit paliativ në Shqipëri,” thotë Laska.“Unë besoj se kemi ndërtuar një model pozitiv,” shton ajo. Pas krizës së refugjatë nga Kosova, SOS Albania u shndërrua në SOS Malta, e cila tani është e përfshirë në shumë projekte zhvillimi jashtë vendit nga Sri Lanka në Mianmar. Duke rikujtuar fillimet e organizatës dhe mbulimin e anijeve me emigrantë nga Caruana Galizia, Taylor East thekson se reporterja e ndjerë ishte një mbështetëse shumë e madhe e bamirësisë. “Daphne ishte jashtëzakonisht e ndjeshme ndaj nevojave të njerëzve,” thotë ajo.“Ajo ishte shumë e dashur dhe bujare,” shprehet ajo.

y ditë pas shembjes së shtëpisë së tij 3-katëshe në zonën e ish-Uzinës së Autotraktorëve në Tiranë, Altin Çullhaj, 35 vjeç, po përpiqej të nxirrte nga rrënojat shufra hekuri që mund t’i shesë për skrap. “Të paktën do të paguaj qiranë për 2-3 muaj,” thotë 35-vjeçari i mbetur në mes të katër rrugëve, pasi Inspektoriati i Kontrollit dhe Mbrojtjes së Territorit i rrafshoi shtëpinë për t’i hapur rrugë njërit segment të Unazës së Madhe, që shtrihet nga Farka drejt Maternitetit të Ri. Çullhaj dhe vëllezërit e tij shpenzuan gjithçka kishin për ndërtimin e një shtëpie tre-katëshe në pjesën e pasme të ish-Uzinës së Autotraktorëve dhe ndonëse aplikuan për legalizim në vitin 2005, morën vazhdimisht përgjigje negative. Ai i tha BIRN se nuk ka shpresë se mund të marrë ndonjë kompensim, e megjithatë, nuk u rezistoi makinerive të rënda dhe rreth 200 forcave të policisë që rrethuan zonën më 16 dhe 17 tetor. Dy shtëpi të tjera u prishën në të njëjtën ditë bashkë me atë të Çullhajt. Ato po ashtu ishin pa leje legalizimi, ndërsa ngjitur me to, edhe pse në të njëjtën gjurmë të projektit, banesa të legalizuara mësohet se do të prishen pas miratimit të dëmshpërblimeve. Ndërtimi i Unazës së Madhe prek qindra familje në Tiranë, të cilat pasi shpenzuan gjithçka për të ndërtuar shtëpitë, po e gjejnë veten në listën e gjatë të të pastrehëve. Sipas Autoritetit Rrugor Shqiptar, ARRSH, në 5 lote të unazës në të cilat po punohet apo ku pritet të fillojë puna gjenden 317 objekte; nga të cilat 183 ndërtesa pa leje legalizimi dhe vetëm 123 me certifikatë pronësie. Trajtimi i diferencuar dhe legalizimi i pjesshëm i ndërtesave në të njëjtat zona ka hedhur hije dyshimi mbi procedurat e ndjekura për vite me radhë si dhe mbi diskriminimin e qindra familjeve, të cilat rrezikojnë të mbeten rrugëve pa marrë asgjë mbrapsht. Standarde të dyfishta Shtëpitë e shkatërruara së fundmi nga IKMT ndodhen në një prej periferive më të varfëra të kryeqytetit, ndërsa një pjesë e tyre janë përshtatur brenda strukturës së ish-Uzinës së Autotraktorëve. Rrugicat janë shumica të pashtruara, ndërsa në cepa të lirë toke gjen fëmijë që gërmojnë me kazmë në kërkim të mbetjeve të skrapit prej kohës kur zona ishte ende uzinë. Në fakt, nxjerrja e skrapit duket si i vetmi biznes që lulëzon në zonë në këtë kohë. Që nga fillimi i rrugicës që të nxjerrë pranë shtëpisë së Cullhajve ndodhen godina të goditura pjesërisht për t’i hapur rrugë unazës dhe mbi to ka gjithmonë njerëz që përpiqen të nxjerrin hekur, i vetmi që mbetet pas shkatërrimit. Njësoj si Çullhaj, edhe Isni Kalia dhe dy djemtë e tij i gjejmë ndërsa përpiqen të shpëtojnë çka të mundin prej shtëpisë njëkatëshe që u rrëzua. Kalia i tha BIRN se ai ishte në gjyq në Gjykatën Administrative të Apelit kundër vendimit të Agjensisë

Një banor duke nxjerrë shufra hekuri nga rrënojat e shtëpisë së shembur në Shkozë. Foto: Vladimir Karaj

së Legalizimit Urbanizimit dhe Integrimit të Zonave/Ndërtimeve Informale (ALUIZNI) për të mos legalizuar banesën e tij, por IKMT nuk e përfilli këtë fakt. Standardet e dyfishta të institucioneve që kanë miratuar legalizimet për një shtëpi dhe kanë refuzuar për tjetrën ngritur ngjitur me të kanë zemëruar banorët e prekur nga shkatërrimi. Por Kalia, Çullhaj dhe një 45-vjeçar që u prezantua me emrin Gentian u treguan të kujdesshëm që të mos “ngacmonin” fqinjët që prisnin të merrnin të paktën dëshpërblime që mund t’u mundësonin një shtëpi të re. “Pres të marr rreth 5 milion lekë të reja”, tha ai në kushtet e anonimatit me llogari të bëra vetë mbi çmimet e referencës. “Nuk mund të them që mund të blej një shtëpi si kjo, por të paktën do kem një shtëpi,” shtoi ai, ndërsa tregon banesën dykatëshe me pjergull në të cilën jeton. Kalia, i cili kishte besuar se procesi gjyqësor mund ta shpëtonte nga prishja e menjëhershme tregoi se mezi kishin mundur të nxirrnin jashtë mobiljet. Kolltuqe, divanë dhe elektroshtëpiake të vogla ndodhen ende në atë që dikur ishte oborri i shtëpisë, ndërsa menjeherë pas saj është hendeku i madh i hapur prej makinerive për të mundësuar kalimin e Lanës dhe rrënojat e banesës. Çullhaj që punon si marangoz, nuk kishte ushqyer të tilla shpresa. Ai tha se e kishte lëvizur familjen prej ndërtesës prej javësh, pasi e dinte se shtëpia do të prishej. Çullhaj i tha BIRN se shpenzuan më shumë se një dekadë në pritje të legalizimit, ndërsa u kishin zënë besë premtimeve se zona nuk prekej prej gjurmës së rrugës. Si provë për këtë ishin shtëpitë e fqinjëve, që po ashtu ishin shënuar për t’u prishur, por që u legalizuan rrugës. “Nuk di çfarë të them,” ngre supet Altini, ndërsa shton se në shtëpi ka një përgjigje të Bashkisë së Tiranës së vitit 2017, e cila e njofton se banesa e tij nuk prekej prej ndonjë ndërtimi. Traumë dhe humbje Dy ditë pasi gjithçka është shkatërruar, banorët e zonës i vijnë vërdallë rrënojave duke u përpjekur të thërrmojnë me varre atë që kishin ngritur me mund prej vitesh. “Nuk nxjerrim asgjë, por më shumë për inat se nuk duam t’ua lëmë të tjerëve,”

i tha BIRN Adenisi, djali 16 vjeçar i Isni Kalisë. Gjimnazisti i tha BIRN se ai ishte rritur në atë shtëpi dhe pas shembjes së saj, gjithçka është kthyer përmbys. “Kam qenë 2 vjeç kur jemi vendosur këtu.Kam një javë që nuk shkoj në shkollë, nuk e di se çfarë do të bëj tani,” tregon i riu. 16-vjeçari i tha BIRN se e ka të vështirë të shkëputet nga gjimnazi ku ndodhen shokët e tij të fëmijërisë dhe po mendon të marrë dy autobusa për të ardhur çdo ditë aty nga Kamza. “Kemi pasur një mjedis shumë të mirë këtu, ishte pastër dhe kishte gjelbërim,” kujton ai për kohën para fillimit të punimeve për projektin. Gentjani, 45 vjeç nga Tropoja ka hyrë në shtëpi në një moshë më të madhe. Ai kujton se i ati –elektricist i disa prej hidrocentraleve më të mëdha në vend e kishte ndërtuar shtëpinë me “kaçavidë e pinca” dhe se po e përjetonte shumë rëndë prishjen e saj. “Sa herë që ndalonte ndonjë makinë këtu, më merrnin në telefon: Hajde se erdhën për ta prish. Kur vija i gjeja duke u dridhur,” thotë 45-vjeçari. Për të shmangur ankthin, ai i transferoi prindërit prej javësh në një shtëpi me qira. Ditën që vërtet mbërritën fadromat, babai i cili kishte ndërtuar shtëpinë nuk pranoi të vinte të shikonte, ndërsa mamaja qëndroi jashtë. “Unë qëndrova brenda për tre orë, por policia më kërcënoi se do më arrestonin dhe pranova të dal,” tregon Gentiani. “Pas prishjes prindërit janë më të qetë, sikur u pajtuan me këtë,” shton ai. Gëzim Xhina, i cili punon për kompaninë “Gjikuria” që po ndërton këtë pjesë të Unazës është konfuz sa i përket fatit të shtëpisë së tij. Plani që ai e ka parë tregon se rruga kalon aty, por Xhina thotë se ka mundësi që të mos e prekë të gjithë ndërtesën, por vetëm një pjesë të saj. Megjithatë Xhina, ashtu si fqinjët, ka hequr dorë nga lufta. “Le të bëjnë ç’të duan,” thotë ai.“Vetëm nuk dua të më vijnë me policë.U kam thënë kur të duan ta prishin ta prishin, vetëm të mos më vijnë me policë”. Xhina i tha BIRN se ka mbështetur socialistët për vite me rradhë, por tani ka hequr dorë.“Ata duhej të ishin një qeveri për ne, por na kanë varfëruar, na kanë lënë pa bukë,” përfundoi ai.

Tetor 2019

ANALIZË

Lamtumirë, Ballkan: Një rajon me një rënie demografike kritike Ish-vendet komuniste në Europën Juglindore përballen me një shpopullim katastrofik, me pasoja shumë të mëdha sociale dhe politike.

TIM JUDAH | BIRN | BEOGRAD, KISHINJEV, KLUJ, PODGORICË, SARAJEVË, TIRANË DHE ZAGREB

ë rinjtë po largohen.Shifrat e lindjeve kanë rënë.Shoqëritë po plaken.Dhe edhe pse qindra mijëra refugjatë dhe emigrantë kanë shkelur në pjesën më të madhe të rajonit, shumë pak duan të qëndrojnë. Kufijtë, zënkat etnike, anëtarësimi në BE, anëtarësimi në NATO dhe çështjet e papërfunduara nga luftërat e viteve 1990 – këto janë historitë që mbushin lajmet nga Ballkani. Por analizat serioze për rënien demografike të rajonit, shpopullimin dhe uljen e fuqisë punëtore zor se i gjen.Ndoshta kjo ndodh sepse qeveritë nuk kanë as përgjigje të besueshme dhe as burime të disponueshme për të ndryshuar gjërat. Nëse demografia është fat, e ardhmja e Ballkanit është e zymtë, por nuk është unike. Nga Greqia në Poloni, pothuajse të gjitha vendet e Europës Lindore, Qendrore dhe Juglindore janë duke luftuar me të njëjtat probleme. Në parashikimet aktuale, deri në vitin 2050, Bullgaria do të ketë 38.6 për qind më pak banorë sesa kishte në 1990. Serbia do të ketë 23.8 për qind më pak, Kroacia 22.4 për qind dhe Rumania 30.1 për qind. Moldavia tashmë ka humbur 33.9 për qind të popullsisë së saj. Bosnja dhe Hercegovina ka një normë pjellorie prej 1,26, një nga më të ulëtat në botë. Kosova, me një moshë mesatare 29 vjeçare është vendi më i ri në rajon, por nuk i shpëton as rënies demografike. Shifrat dhe përqindjet mund të ndryshojnë, por tendencat janë të njëjta pothuajse kudo, megjithëse me disa vende më të avancuara sesa në disa të tjerë.Mosha mesatare e Serbisë është 43 vjeç, më e vjetër se mesatarja e BEsë prej 42.6. Sido që ta shihni, e ardhmja demografike e Ballkanit dhe kjo gjysmë e Europës, e prekur nga emigracioni dhe shkalla e ulët e lindjeve, është dramatike. Ndryshe nga e kaluara Historikisht, të gjitha vendet e rajonit, dhe në fakt shumica e Europës, kanë pasur periudha emigracioni të madh. Në rastin e ish-Jugosllavisë, qindra mijëra shkuan jashtë vendit nga vitet 1960 si gastarbeiters, jo domosdoshmërish për të qëndru-

ar, por shumica e tyre e bënë këtë, ndoshta sepse patën fëmijë jashtë, ndoshta prej luftërave, ose edhe për të dyja këto arsye. Para kësaj, hebrenjtë u larguan – ose u vranë në Holokaust – dhe gjermanët etnikë u dëbuan ose u vranë.Në BREZIN para kësaj, myslimanët, shqiptarët dhe turqit nga Bosnja dhe pjesët e tjera të ish-Jugosllavisë dhe Ballkanit më të gjerë u larguan në valë të ndryshme gjatë shekullit XIX dhe XX. Njerëzit nga ishujt Dalmat dhe pjesë të Malit të Zi shkuan në Shtetet e Bashkuara. Greqia, Turqia dhe Bullgaria shkëmbyen popullsi. Por përsa i përket shifrave, kjo nuk kishte shumë rëndësi kur gratë sillnin në jetë nga pesë ose shtatë fëmijë.Emigrimi, të paktën në kohë paqeje, lehtësonte si presionin mbi tokën ashtu edhe burimet dhe popullsitë vazhduan të rriten. Kjo është një nga arsyet pse ajo që po ndodh sot është kaq ndryshe nga e kaluara. Pastaj, vendet e Ballkanit shfaqën karakteristikat klasike demografike dhe karakteristikat e emigracionit të vendeve të varfra.Sot ato shfaqin njëkohësisht simptomat e vendeve të pasura dhe të varfra.Kjo është e paprecedent. Njerëzit në Ballkan jetojnë gjatë – jo aq kohë sa në vendet më të pasura të Europës, por shumë më gjatë sesa në vende më të varfra. Në të njëjtën kohë, ashtu si në vendet më

Parashikimi i popullsisë në Europën Lindore. Grafiku: BIRN

Infografik nga BIRN.

të pasura, normat e pjellorisë janë ulur ndjeshëm. Por ndërsa vendet perëndimore e kompensojnë rënien numit të lindjeve dhe emigracionin me imigracion, relativisht pak njerëz imigrojnë në vendet e Ballkanit. Në Europën Qendrore dhe Lindore, vetëm Polonia ka arritur të kompensojë në mënyrë të konsiderueshme emigracionin në shkallë të gjerë dhe normat e ulëta të lindjeve me imigrimin e më shumë se një milion ukrainasve që, në të njëjtën kohë, kanë zbehur edhe atë që do të ishte një mungesë kritike pune. Qeveritë të pafuqishme Të gjitha qeveritë janë të vetëdijshme për situatën, por përpiqen të zbulojnë se çfarë të bëjnë në lidhje me këtë, ose nuk kanë mjete për të bërë shumë. Në Kroaci, çiftet e reja mund të marrin hipoteka të subvencionuara nga qeveria, por duhet të keni para të mjaftueshme dhe numri i hipotekave në dispozicion dhe çifteve të përzgjedhshëm janë të vogla në krahasim me shkallën e problemit. Aty ku munden, vendet u japin ndihmë grave dhe familjeve me më shumë fëmijë, por nuk ka ende prova se ndonjë gjë e tillë mund t’i bindë ata të kenë më shumë fëmijë. Në Poloninë shumë më të pasur, e cila ka dhënë përparësi të konsiderueshme fiskale për familjet me të ardhura më të ulëta, paratë i kanë ndihmuar ata dhe i ka bërë mbështetës të mëdhenj të partisë qeverisëse Ligj dhe Drejtësi, por ata nuk duket se po sjellin në jetë më shumë fëmijë. Kur bëhet fjalë për emigracionin, pa iu rikthyer kufizimeve të vjetra të stilit të komunizmit, duket gjithashtu se mund të bëhet shumë pak, përveç se në fusha të synuara siç është pagesa shumë më tepër e punonjësve të kujdesit shëndetësor.

Paratë, megjithatë, nuk janë arsyeja e vetme që njerëzit largohen. Në të kaluarën, ata që nuk i kishin sytë nga lëvizja jashtë vendit migronin nga fshati në qytet dhe nga qyteti në kryeqytet. Dallimi midis Europës të së kaluarës dhe asaj të ditëve të sotme është se tani është më e lehtë ta kalosh atë fazë sesa në çdo periudhë tjetër të historisë. Në fakt, Ballkani dhe vende të tjera ish-komuniste janë shndërruar vetë në fshatra. Nëse vini nga Bullgaria rurale ose nga një qytet i vogël në Poloni, pse do të shkonit në Sofjen e vogël ose në Uorklau, kur mund të shkoni direkt në Londër ose Berlin? Atje jashtë është një botë shumë e madhe. Shumica e europianëve s’kanë nevojë as për biza për të shkuar në shumicën e vendeve perëndimore dhe linjat ajrore të lira nënkuptojnë se mund të shkosh vajtje-ardhje nga Austria apo Italia në një mënyrë që një brez i mëparshëm do të ishte dashur ta bënte me autobus. Aeroportet dytësore si Stansted ose Beauvais tani luajnë të njëjtin rol që dikur kishin stacionet e autobusëve në provincat e largëta. Kriza e punës Ndërkohë, demografia dhe emigracioni po çojnë në mungesë të punës ngado. Qeveritë kanë një problem të vërtetë.Emigracioni zbut jashtëzakonisht shumë problemet dhe kostot e papunësisë dhe sjell remitanca. Por gjithashtu po dobëson fuqinë punëtore, që do të thotë se investimet e huaja dekurajohen ose, në disa raste, madje edhe largohen. Logjikisht, përgjigjja ndaj mungesës së punës është rritja e pagave, por kjo nuk po ndodh, ose të paktën jo ngado. Në ish-Jugosllavi, kompanitë e autobusëve nuk kanë para për të konkurruar me pagat e firmave gjermane që kanë nevojë për shofer.

Tetor 2019

Kur bëhet fjalë për emigracionin, pa iu rikthyer kufizimeve të vjetra të stilit të komunizmit, duket gjithashtu se mund të bëhet shumë pak, përveç se në fusha të synuara siç është pagesa shumë më tepër e punonjësve të kujdesit shëndetësor. Paratë, megjithatë, nuk janë arsyeja e vetme që njerëzit largohen.

Kjo është e njëjta gjë si në Beograd, ashtu edhe në Rijeka në Kroaci. Kur puna është relativisht e pa komplikuar dhe parashikohet me paga të ulëta, siç është rasti në industrinë e pjesëve të automobilave në Moldavi, kompanive u kushton më pak të shpërngulen diku tjetër sesa të paguajnë më shumë. Kjo nuk po ndodh kudo, natyrisht, dhe disa kompani po rritin pagat dhe po i mbajnë punëtorët, sidomos në sektorët më të aftë si teknologjia e informacionit. Pagat e tyre më të larta tani mund të konkurrojnë me Londrën ose Kaliforninë, por kostoja e jetës është aq e ulët, saqë e bën të vlefshme të qëndrosh. Megjithatë, diku tjetër kjo gjë nuk po ndodh ose strukturat ekonomike e bëjnë të vështirë. Në Kroaci, mbizotërimi i turizmit sezonal është jashtëzakonisht shtrembërues. Në të kaluarën, mund të gjeje gjithmonë mjaftueshëm njerëz nga zona më të varfra të Kroacisë ose rajonit më të gjerë që të punonin për tre muaj në bregdet, por tani ata ngurrojnë gjithnjë e më shumë ta bëjnë këtë, nëse mund të punojnë për të gjithë vitin ose edhe gjysmën e tij për shumë më shumë para dhe me kushte shumë më të mira në Gjermani. Në korrik, qeveria kroate u detyrua nga presioni i punëdhënësve të dëshpëruar që të jepte më shumë leje pune për të huajt.Rumania po bën të njëjtën gjë. Një mënyrë për të zgjidhur problemin e një fuqie punëtore në rënie është nëpërmjet emigracionit. Këtë ka bërë Polonia duke i hapur dyert ukrainasve dhe gjithnjë e më shumë për njerëz të tjerë nga gjetkë. Të tjerët do të duhet të ndjekin këtë shembull, nëse duan që ekonomitë e tyre të vazhdojnë të rriten, por në vendet pa traditë imigracioni, kjo do të jetë e vështirë.

Një plus i vogël, i cili është vërejtur së paku në Rumani, është se romët që më parë margjinalizoheshin, tani po zënë vende pune nga të cilat më parë do të ishin përjashtuar. Paratë nga ata jashtë vendit po ndihmojnë gjithashtu për herë të parë në krijimin e një klase të mesme rome. Qeveria e Polonisë pretendon se është kundër emigracionit dhe refuzoi të pranonte disa mijëra refugjatë kur iu kërkua nga BE-ja në vazhdën e krizës së emigrantëve dhe refugjatëve të vitit 2015. Në të njëjtën kohë, pa shumë zhurmë ka lejuar të hyjnë në vend një numër i madh ukrainasish (megjithëse të bardhë dhe të krishterë). Kjo lloj politike mund të jetë një prototip që ta ndjekin edhe të tjerë, por mund të jetë gjithashtu, të paktën për Ballkanin, i vështirë për t’u kopjuar.Ku është Ukraina e Ballkanit? Zonat rurale mund të zbrazen kudo, por në disa vende popullsia po rritet. Tirana, pretendon Erion Veliaj, kryebashkiaku i saj, po rritet me 25,000 banorë në vit ndërsa vendi në tërësi po humbet njerëz. Kluzhi në Transilvani është një qytet në lulëzim, në të cilin shkojnë njerëz nga pjesë të tjera të Rumanisë dhe jashtë vendit.Suksesi i tij bazohet në njohurinë nga ekonomia dhe inxhinieria informatike. Ka shembuj në Rumani ku investimet e huaja, duke rezultuar në ndërtimin e fabrikave moderne, kanë ndalur shpopullimin dhe madje kanë sjellë një rikthim të kufizuar të njerëzve. Nëse qytete si Kluzhi mund të kopjoheshin një mijë herë dhe të punohej ngado për të përmirësuar standardet e jetesës, si në Tiranë, situata do të ishte shumë e ndryshme.

Përkeqësuar nga BE-ja Sado e pakëndshme për ta pranuar, anëtarësimi në BE i përkeqëson akoma më shumë gjërat, të paktën si fillim. Por tani dallimi në Europë midis vendeve anëtare dhe joanëtare ende shumë më i dukshëm. Për Poloninë, Rumaninë, Kroacinë dhe të tjerët, hapja e tregut të punës çoi në largimin e miliona njerëzve. Tani Gjermania dhe të tjerët e kanë hapur tregun e punës edhe për njerëz nga vendet jo anëtare të BE-së. Disa vjet më parë, problemi ishte emigracioni i paligjshëm dhe njerëzit që provonin fatin e tyre si azilkërkues të rremë.Kjo histori tashmë i përket të kaluarës. Tani ka turma të mëdha njerëzish para konsullatave nga Beogradi deri në Banja Luka dhe Prishtinë pasi njerëzit kërkojnë leje pune, shpesh të ofruara nga kompani në Kroaci dhe Slloveni, pjesë të BE-së. Emigrimi çon në pasoja politike. Në të gjithë rajonin, çështja demografike po bëhet një çështje politike dhe jo vetëm në aspektin e qeverive që premtojnë të bëjnë diçka. Në Serbi, presidenti ka qenë në kontrast me numrin aktual të serbëve dhe shqiptarëve, me shifrat e ardhshme që tregojnë se serbët po zvogëlohen në mënyrë dramatike në proporcion me shqiptarët. Ai po e bën këtë sepse kërkon të ndërtojë një konsensus përpara çdo marrëveshje jo të mirë që mund të bëjë me Kosovën. Listat zgjedhore gjithandej mbeten të mbushura me emra personash që kanë emigruar.Politikanët kanë një interes ta bëjnë këtë dhe është më lehtë të vjedhësh zgjedhjet, nëse i ke listat e mbushura. Por referendumi i vitit 2018 në Maqedoninë e Veriut për ndryshimin e emrit dështoi, jo vetëm për shkak të një bojkoti të opozitës, por edhe sepse pragu i nevojshëm nuk mund të arrihej lehtë, sepse shumë njerëz në listat zgjedhore ishin jashtë vendit. Në qershor të vitit 2019, pasi një qeveri u rrëzua dhe një tjetër mori pushtetin në Moldavi, një nga aktet e saj të para ishte të rrëzonte një rregull të miratuar për zgjedhjet e fundit që ata në diasporë nuk mund të votonin me pasaportat ose kartat identiteti moldave të skaduara. Pse ishte e rëndësishme kjo? Sepse një numër i madh përkrahësish të Maia Sandu, kryeministrja e ardhshme, janë në diasporë në Perëndim dhe udhëtojnë dhe punojnë atje me pasaportat rumune dhe kështu paguhen më shumë sesa do të paguheshin me dokumente të skaduara moldave.

Në Shqipëri, opozita sulmon qeverinë, duke pretenduar se deri në gjysmë milioni njerëz janë larguar nga vendi në vitet e fundit. Megjithatë kjo është një fantazi politike sepse qindra mijëra janë kthyer gjithashtu ose janë emigrantë që ikin e vijnë vazhdimisht. Migracioni gjithashtu ka efekte në vendet e destinacionit dhe ka ndihmuar në ngritjen e partive nacional-populiste. Nuk ka asnjë mënyrë për të përcaktuar se në çfarë mase ardhja e një numri të madh polakësh, rumunësh, bullgarë etj ishte faktori përcaktues në referendumin që u mbajt në vitin 2016 në Britani në lidhje me Brexit, por nuk mund të ketë asnjë dyshim se ata e patën një rol. Kauzë e humbur? Si mund t’i zgjidhin vendet këto probleme?Apo kjo është një kauzë e humbur?Këto janë pyetjet e mëdha të kohës sonë dhe nganjëherë qeveritë mund të ndiejnë se janë si njerëz që përpiqen të ngjisin një palë shkallë lëvizëse zbritëse. Pse emigrojnë njerëzit?Nuk e bëjnë vetëm për para. Arsyeja është edhe arsimi, kujdesi shëndetësor dhe shërbimet dhe kjo ndodh gjithnjë e më shumë sepse njerëzit kanë humbur shpresën se ata do të jetojnë ndonjëherë në shoqëri normale, demokratike dhe sa më pak të korruptuara. Kur vendet bëhen më të pasura, segmente të mëdha të popullsisë kanë jetuar tashmë jashtë vendit dhe dëshirojnë të njëjtat standarde jetese, përfshirë shërbime sociale, siç kanë pasur në ato vende perëndimore. “Për brezin e babait tim”, thotë Majlinda, një studente 25-vjeçar shqiptare që ka studiuar në Holandë, “gjërat kanë ndryshuar shumë shpejt, por për mua kjo nuk është aq shpejt sa duhet!” Pra, hendeku i pritshmërive është rritur si me asnjë zbres tjetër në të kaluarën. Logjikisht, mund të mendoni se nëse këto vende janë fshatrat e ditëve të sotme, atëherë transferimi fiskal në një Europë më federale mund të jetë përgjigjja e duhur, por ne e dimë se në klimën aktuale kjo nuk do të ndodhë. Në fakt, vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç Moldavisë, nuk janë as në BE dhe madje disa kanë filluar të dyshojnë se do të jenë ndonjëherë pjesë e saj. Por cilat janë provat nga një pjesë e botës së mëparshme komuniste që zgjidhën problemin e transferimeve fiskale?Nuk është inkurajuese.Gjermania Lindore vazhdon të shpopullohet edhe pothuajse tre dekada pas ribashkimit. Për të ngadalësuar dhe, me shpresë, për të ndryshuar rënien e numrit të popullsive, qeveritë duhet të bëjnë vendet ato në të cilat njerëzit duan të jetojnë.Kjo nuk është diçka shumë e vështirë për ta kuptuar, por ndoshta është tepër vonë. Vendet nuk mund të zvogëlohen gjithnjë e më shumë, por ata mund të bëhen thjesht të vjetër dhe kjo do të thotë të mbeten më të varfër sesa vendet perëndimore dhe kjo do të thotë më shumë emigrim. Nëse ata do të kishin qenë shumë të pasur, si Japonia, do të kishte më shumë mundësi për të bërë diçka, por meqenëse nuk janë ashtu, dhe meqenëse tendencat janë pa dyshim të zymta, kjo është një temë që kërkon vëmendje urgjente. Kjo ka nevojë për masa dhe ide, jo vetëm nga qeveritë dhe mendimtarët në vendet popullsia e të cilëve po zvogëlohet, por në të gjithë Europën, përpara se mosbalancimi i asaj që po ndodh të shndërrohet në një tjetër çështje që kërcënon themelet tona liberale demokratike.

Tetor 2019

INVESTIGIM

Strehë e pasigurt: Rritet numri i turqve që kërkojnë azil në Ballkan BIRN ka zbuluar se me qindra shtetas turq kanë aplikuar për azil në vendet e Ballkanit që nga grushti i dështuar i shtetit në vitin 2016, duke kërkuar mbrojtje nga ndjekja që po u bëhet atyre edhe përtej kufijve të Turqisë së Rexhep Taip Erdoganit. bashkëshortes se ku ndodhem”, tha Ulur për ERALDIN FAZLIU, DIMITAR GANEV, SOFIA-ELPIDA BIRN. KARTALI | BIRN | ATHINË, PRISHTINË, SOFJE “Për arsye sigurie në Kosovë, shumica e miqve tanë kanë kërkuar azil”, tha ai. Azili si masë mbrojtëse ëse dikur ishte e rrallë që turqit Që nga shtypja e përpjekjes për grusht të kërkonin azil në vendet e Ballkanit, që nga mesi i vitit 2016 kjo shteti më 15 korrik 2016, Erdogan ka zhvilështë shndërruar në një dukuri të rregullt, si- luar një fushatë hakmarrjeje; rreth 150,000 pas një investigimi nga Rrjeti Ballkanik i Gaze- nëpunës civil, ushtarë, oficerë policie, mësues, gjyqtarë dhe akademikë janë larguar tarisë Investigative, BIRN, Ndërsa arsyet pas çdo kërkese individuale nga puna ose janë pezulluar nga punët e tyre janë konfidenciale, rritja e këtyre kërkesave në sektorin publik për shkak të lidhjeve të tregon për një frikë të përhapur nga krahu i dyshuara me rrjetin Gulen, ndërsa më shumë gjatë i ligjit turk nën presidentin Rexhep Ta- se 70,000 njerëz janë burgosur dhe janë në jip Erdogan që kur ai shtypi një përpjekje për pritje të gjykimit. BE-ja dhe grupet ndërkombëtare të të dregrusht shteti në korrik 2016. Kërkesat për azil i kanë vendosur një sërë jtave të njeriut thonë se ai po përdor përpjekshtetesh ballkanike në një situatë të vështirë, jen për grusht shteti si pretekst për të heshtur të gjendur midis përfitimeve diplomatike dhe kundërshtimet nga ana e popullit. Ankaraja financiare të marrëdhënieve të ngrohta me thotë se shkalla e goditjes thjesht tregon se sa Ankaranë dhe pritjes së Bashkimit Europian thellë ka arritur Gulen në shtetin turk. Por Erdogan nuk është ndalur në kufijtë që ata t’i rezistojnë përpjekjeve të Ankarasë për të arrestuar pasues të klerikut që ajo aku- e Turqisë.Në të gjithë Ballkanin dhe gjetkë, Ankaraja ka gjurmuar nga pas personat e lidzon si organizatorin e puçit të dështuar. Trendi është më i dukshëm në Kosovë, hur me Gulenin, qoftë me mjete të fshehta sidomos që nga fundi i marsit 2018 kur ose me taktika të forta të mbështetura nga gjashtë turq u morën dhe u dërguan në Turqi ndikimi diplomatik dhe financiar i Turqisë në në një operacion të udhëhequr nga agjentë rajon. Turqit që folën me BIRN thanë se ata jeturq të inteligjencës, jashtë çdo procesi ligjor tojnë në frikë të vazhdueshme se autoritetet ekstradimi. Asnjë qytetar turk nuk kishte kërkuar azil e dobëta në Ballkan do të dorëzohen para në Kosovë midis vitit 2014 dhe 2016. Në vitin presionit. Duke gjykuar nga shifrat, shumë e 2017, sipas Ministrisë së Brendshme, shtatë shohin azilin zyrtar si mbrojtjen e tyre të persona kërkuan strehim zyrtar.Në vitin 2018 vetme të mundshme. Ashtu si në Kosovë, edhe Maqedonia e Veishin 76 kërkesa të tilla, nga të cilat janë aprriut ka parë një shtim në aplikimet për azil ovuar 50. Gjithsej, në Kosovë, Bosnje, Maqedoninë nga shtetasit turq: nga zero që ishte në vitin e Veriut dhe në Bullgari, më shumë se 250 2016, kjo shifër arriti në 13 në vitin 2017 dhe shtetas turq kanë paraqitur kërkesa për azil në 10 në vitin 2018. Në Bosnjë, nga zero aplikime në vitin 2014 që nga viti 2016, sipas shifrave të marra nga dhe tre të tilla në vitin 2015, para grushtit të BIRN. Nazmi Ulus, drejtori i shkollës “Mehmet shtetit, numri shkoi në 19 në vitin 2016, pastaj Akif” në Kosovë, pjesë e një rrjeti ndërkom- 29 në 2017 dhe 22 në vitin 2018. Deri më bëtar institucionesh arsimore të krijuar nga tani këtë vit, 53 turq kanë aplikuar për azil kleriku Fethullah Gulen, fitoi azilin në gusht në Bosnjë, që bën që numri total pas grushtit të shtetit të arrijë në 123. të këtij viti. Në Kosovë, personeli në shkollat guleniste Ai tha se jetët e stafit të tij ishte kthyer përmbys, pasi Ankaraja fajësoi Gulenin për i druhet një tjetër operacioni tjetër nga inteliggrushtin e shtetit dhe tregoi gatishmërinë e jenca turke sikurse ai i zhvilluar në mars të saj për të përdorur mjete të fshehta për të ar- vitit 2018. “E shohim që Erdogani është shumë i fuqrestuar pasuesit e tij jashtë vendit. “Përpiqem të mos rri vetëm, të mos kthe- ishëm dhe demokracia e Kosovës nuk munhem vonë në shtëpi dhe i tregoj gjithmonë det t’i rezistojë dt këtij presioni”, tha njëri nga

Flamuri turk pranë urës së Bosforit. Foto: Wikipedia.

të punësuarit në Kolegjin “Mehmet Akif”, që kërkoi të mbetej anonim. Një tjetër, që po ashtu folu në kushte anonimiteti, tha: “Ndonjëherë, kur shohim policinë kemi ndjenja të përziera; ndihemi të mbrojtur, por gjithashtu edhe të frikësuar se mund të përsëritet diçka e ngjashme me atë që ndodhi më 29 mars.” Drejtori Ulus tha se dyshon që autoritetet turke mund të përdorin “mënyra tjera” për të kapur kundërshtarët e supozuar.“Unë dyshoj që shokët tanë janë ende në rrezik kudo”, tha ai për BIRN. “Dorëzimet” e marsit 2018 sollën shkarkimin e ministrit të punëve të brendshme si dhe shefit të sigurisë në Kosovë, pasi kryeministri i atëhershëm Ramush Haradinaj tha se nuk ishte vënë në dijeni për këtë. Një hetim parlamentar që u mbajt më vonë identifikoi 31 shkelje të ligjeve dhe procedurave, dhe tha në shkurt se do t’ia dërgonte prokurorisë gjetjet e tij. Por Turqia ka përdorur gjithashtu edhe metoda konvencionale. Presion për ekstradim Vitin e kaluar, Maqedonia e Veriut mori 17 kërkesa për ekstradim nga Turqia, tha për BIRN ministria e drejtësisë, pa dhënë shifra për vitet e mëparshme. Një person u

ekstradua. Në prill të këtij viti, ministri i mbrojtjes së Turqisë, Hulusi Akar, vizitoi Shkupin, ku ai bëri thirrje për ekstradim të “strukturave terroriste” të lëvizjes guleniste. Akar po ashtu vizitoi Prishtinën gjatë të njëjtit udhëtim, por institucionet e Kosovës nuk iu përgjigjën pyetjeve të BIRN në lidhje me numrin e kërkesave për ekstradim që kanë pranuar nga Turqia që nga koha e grushtit të shtetit. Edhe Bullgaria po ashtu është përballur me rritje të numrin të aplikimeve për azil si dhe kërkesave për ekstradim. Gjatë viteve 2014 dhe 2015, sipas të dhënave të Ministrisë së Drejtësisë së Bullgarisë, Turqia ka dërguar 11 kërkesa për ekstradim te fqinji i saj Bullgaria, përkatësisht pesë dhe gjashtë kërkesa. Nga to, një kërkesë është miratuar në vitin 2014 dhe tri në vitin 2015. Këto shifra u rritën pas grushtit të shtetit, me shtatë kërkesa në vitin 2016, 11 në vitin 2017 dhe tetë në vitin 2018. Gjysma e tyre u miratuan. Përveç turqve të ekstraduar, edhe tetë të tjerë u depërtuan nga Bullgaria në vitin 2016, një proces ligjor ky më i shpejt dhe më pak kom-

Gjithsej, në Kosovë, Bosnjë, Maqedoninë e Veriut dhe Bullgari, më shumë se 250 qytetarë turq kanë paraqitur kërkesa për azil nga viti 2016. Infografika: BIRN

Tetor 2019

pleks sesa ekstradimi. Për shembull, në gusht të vitit 2016, biznesmeni turk Abdullah Buyuk, një përkrahës i Gulenit u deportua nga Bullgaria në Turqi, pavarësisht faktit se dy gjykata në Bullgari vendosën kundër kërkesës për ekstradim të parashtruar nga Turqia. Ministria e punëve të brendshme e Bullgarisë pretendoi se ai nuk kishte dokumentet e kërkuara ligjore për të qëndruar në Bullgari, prandaj edhe thjesht mund të deportohej. Mehmed Yumer, një nga botuesit e gazetës turko-bullgare Zaman, e cila u mbyll vetëm pak kohë pas grushtit të dështuar të shtetit, tha se Bullgaria nuk ishte destinacioni i preferuar i shumëve turqve. “Pas rastit të Buyuk, u përhap mesazhi, ‘Mos ejani në Bullgari’,” tha ai.“Dhe ata nuk vijnë më, madje, edhe njerëz që kanë punuar këtu.Ky ishte kulmi për ata.” “Lista e zezë” e Bosnjes Pavarësisht kësaj, numri i aplikimeve për azil në Bullgari është rritur paksa – nga rreth 10 që ishte në vitin 2014 dhe një në vitin 2015, në 17 të tilla në vitin 2016, 18 në vitin 2017 dhe 13 në vitin 2018, sipas të dhënave të siguruara nga BIRN në Agjencinë Shtetërore për Refugjatët nëpërmjet kërkesave për të drejtë informimi. BIRN nuk arriti të sigurohej plotësisht nëse shifra e dhënë për vitin 2018 është shifra e plotë për këtë vit. Vetëm një aplikim për azil qe i suksesshëm në vitin 2014. Anëtarët e rrethit gulenist në Bullgari tha në se gjërat kishin ndryshuar për këtë lëvizje. “I ashtuquajturi rreth intelektual ekziston ende,” tha njëri nga ata në kushte anonimiteti.“Mirëpo mënyrat e tij të të shprehurit kanë ndryshuar, si për shembull gazeta Zaman Bullgaria, që është mbyllur”, tha ai për BIRN. “Njerëzit që kanë lidhje me Turqinë largohen.” Ndryshe nga Bullgaria, Bosnja u ka rezistuar presioneve për të ekstraduar turqit, përkundër lidhjeve të forta në mes të Sarajevës dhe Ankarasë. Siç raportohet, së paku 10 turq që janë në Bosnje janë në “listën e zezë” turke për ekstradim, mirëpo gjykatat e Bosnjës deri më tani kanë refuzuar të gjitha kërkesat duke u bazuar në faktin që as Bashkimi Eu-

ropian e as Kombet e Bashkuara apo shtetet europiane individuale nuk e njohin lëvizjen e Gulenit si “organizatë terroriste”, siç pretendon Turqia. Gjatë fjalimit në një konferencë për shtyp të mbajtur në muajin korrik, Nedim Ademoviç, një nga avokatët e turqve në kërkim, tha se Bosnja është nën presion për të zgjidhur këtë çështje jo përmes mjeteve ligjore, por “nëpërmjet marrëveshjeve politike”. “Bosnja është një shtet i vogël nën presione të mëdha,” tha ai.“Ajo duhet të mbrojë reputacionin e saj ligjor ndërkombëtar.” Turqit drejt Greqisë e Gjermanisë Që nga grushti i dështuar i shtetut, turqit kanë shkuar përtej kufirit perëndimor të vendit, në Greqi. Vitin e kaluar, 7,918 turq u regjistruan si persona që kishin kaluar ilegalisht përmes tokës apo detit për në Europë, nëpërmjet së ashtuquajturës Rruga e Mesdheut Lindor që përdoret nga emigrantët dhe refugjatët nga Lindja e Mesme, Afrika dhe Azia. Zyra Europiane e Mbështetjes së Azilit raportoi për rreth 24,500 kërkesa për azil nga ana e turqve në vitin 2018 në BE, një rritje prej 48 për qind krahasuar me vitin e mëparshëm. Në vitin 2018, turqit kryesisht i kanë bërë kërkesat e tyre në Gjermani dhe Greqi – përkatësisht 10,160 dhe 4,820 të tilla. Vetëm gjatë dy muajve të parë të këtij viti, një numër i përgjithshëm prej 996 turqish kaluan në territorin e Greqisë, tha FRONTEX, agjencia që menaxhon mbrojtjen e kufijve europianë. “Miqtë e mi janë rrëmbyer” Në shtator 2018, shtatë persona që pretendohen të jenë gulenistë janë rrëmbyer nga Moldavia dhe janë dërguar përmes një linje ajrore për në Turqi. “Tre nga shtatë mësuesit e rrëmbyer në Moldavi ishin miqtë e mi”, tha Ahmeti, emrin dhe lokacionin e të cilit BIRN ka rënë dakord që të mos e publikojë. Ahmeti tha se druhej që tani ishte radha e tij, pavarësisht faktit që shërbimet e sigurisë në vendet e Ballkanit ku jeton ai aktualisht, sipas tij, kanë premtuar që do ta mbrojnë atë dhe miqtë e tij. Mirëpo ai tha po ashtu që zyrtarët e shërbimeve të sigurisë e kanë paralajmëruar atë që nëse inteligjenca turke do të ndërmerrte ndonjë operacion sekret, ata do të ishin të pafuqishëm në këtë drejtim. Zyrtarët thanë se ai dhe miqtë e tij mund të detyrohen të kthehen në Turqi nëpërmjet tokës apo detit. Ata po ashtu mund të largoheshin matanë kufirit me makina diplomatike. Ai tha se vazhdon të ketë frikë, edhe pse gjykata ka refuzuar kërkesat për ekstradim që Ankaraja ka dërguar për Ahmetin. Ahmeti citoi një gjykatës nga Azerbajxhani që vitin e kaluar kishte vendosur që qytetari turk Mustafa Ceyhan nuk duhej të ekstradohet. Mirëpo ky qytetar turk ishte lidhur dhe futur në një veturë jashtë gjykatës dhe ishte dërguar për në Turqi. “Regjimi i Erdoganit dëshiron t’i rrëmbejë njerëzit që kanë lidhje me lëvizjen e Gulenit”, tha Ahmeti për BIRN.“Ata mundohen ta bëjnë këtë kudo.Megjithatë, ata kanë arritur të kenë sukses në këtë drejtim vetëm me lejen e vendeve ku jetojnë këta njerëz dhe duke bërë marrëveshje me qeveritë e këtyre vendeve.” “Turqia më ka anuluar pasaportën, por Interpoli nuk e ka pranuar këtë”, tha ai. Kur pasaporta e tij të skadojë, Ahmeti tha se nuk do të marrë dot pasaportën e re në ambasadë, kështu që ai do të kërkojë azil në një “vend të duhur”.

Shkencëtarët studiojnë Vjosën për të restauruar lumenjtë në Europë Një grup shkencëtarësh nga vende të ndryshme, studentësh dhe përfaqësuesish të shoqërisë civile prezantuan në fundjavë në Tepelenë idenë e një qendre shkencore për lumenjtë - një përpjekje për të ndaluar ngritjen e digave në lumin Vjosë. FJORI SINORUKA | BIRN | TIRANË

ë përpjekje për të shpëtuar lumin e fundit të egër në Europë dhe për t’i bërë njerëzit të kuptojnë rëndësinë e ruajtjes së tij të pa prekur, shkencëtarë nga vende të ndryshme të botës u mblodhën në Tepelenë në brigjet e Vjosës fundjavën që shkoi – aty ku pritet të ngrihet në nëntor një qendër shkencore për lumejtë e egër. “Qendra do të jetë shumë e rëndësishme dhe do të shërbejë si vend takimi për shkencëtarë nga vende të ndryshme, kolegët nga Franca janë shumë të interesuar për të punuar në Vjosë, po ashtu dhe kolegët nga Austria, nga Gjermania së bashku me kolegët shqiptarë”, tha Fritz Schiemer, profesor i Departamentit të Limnologjisë dhe Oqeanologjisë në Universitetin e Vjenës për Birn. Me moton “Shkencëtarët për Vjosën”, studiuesit nga Austria, Gjermania, Franca, Japonia, Shqipëria dhe vende të tjera lundruan me rafting nga Anë Vjosa në Poçem deri në Kalivaç, duke e përshkruar rreth 20 kilometra për gati 5 orë me qëllim për të parë nga afër lumin dhe promovuar idenë e qendrës studimore. Aktiviteti në Vjosë u iniciuar nga organizata Eco Albania dhe ishte vijim i “Simpoziumit ndërkombëtar shkencor për lumenjtë e egër (IWRS 2019)”, i cili po ashtu kishte për qëllim shikimin e mundësive për mbrojtjen e lumenjve të fundit të egër në botë, i cili u zhvillua më 18 tetor në Tiranë. Simpoziumi, një bashkëpunim i Universitetit të Tiranës dhe atij të Vjenës, u organizua nga profesor Schiemer dhe profesori i Fakultetit të Shkencave të Natyrës Aleko Miho dhe doli me një deklaratë në të cilën ndër të tjera i kërkohet qeverisë shqiptare të mbrojë lumin e Vjosës dhe të zbatojë standardet ndërkombëtare për menaxhimin e lumejve. Simpoziumi dhe aktiviteti në Vjosë janë vijim i përpjekjeve të shkencëtarëve dhe organizatave për mbrojtjen e mjedisit, për të ndaluar planet e qeverisë për të ngritur diga në lumin e Vjosës dhe për një menaxhim më të mirë të lumejve të tjerë në të vendit. Prej mesit të viteve 2000 qeveritë në Shqipëri kanë miratuar qindra koncesione dhe mbi 500 leje për ndërtime HEC-sh, një pjesë e të cilëve prekin zona të mbrojtura dhe janë kundërshtuar nga banorët e organizatat e mjedisit për shkatërrim të ekosistemit. Qendra kërkimore studimore që do të ngrihet në Tepelenë buzë lumit në nëntor, do të shërbejë si laborator dhe konsiderohet si produkti më i rëndësishëm i takimit mes shkencëtarëve nga një sërë vendesh këtë tetorë. Sipas Profesorit Schiemer qëllim i hapjes së kësaj qendre do të jetë krijimi i një rrjeti shkencëtarësh nga e gjithë bota për të ruajtur dhe për të studiuar ato çka ai i quan “lumenj ikonikë”. Vjosa konsiderohet e tillë për shkak se sipas studiuesve është në shumicën e rrjedhës së saj e paprekur nga digat dhe paraqet

atë çka shumë lumenj në botë kanë qenë gjatë shekujve të kaluar. Ideja e hapjes së qendrës kërkimore në Vjosë bëhet sipas organizatorëve për të pasur një referencë studimore konkrete për këtë lum. “Ne kemi pasur si këta lumenj natyrorë në të kaluarën në Japoni, por për shkak të ndërtimit të digave rreth 100 vjet më parë, nuk i kemi më,” tha profesori japonez Futoshi Nakamura për BIRN. Ai tregoi se shumica e lumenjve japonezë është zvogëluar për shkak të ndërhyrjeve.“U impresionova shumë kur pashë shtratin e lumit Vjosa i cili ishte gjerësisht i përhapur. Është shumë e vështirë të gjesh lumenj të tillë sot në Japoni,” shtoi Nakamura. Të njëjtat përshtypjen ndanë dhe studiuesit e tjerë të pranishëm, të cilët përsëritën apelin për të ruajtur të paprekur lumin. “Do ishte një humbje e trashëgimisë sepse dhe në vendin tuaj nuk keni lumenj kaq të mirë sa Vjosa, nuk keni shumë si ata, janë unikë dhe për vendin këtu”, tha profesor Schiemer. Shkencëtarët thonë se Vjosa do të shërbejë si objekt studimi. Sipas profesor Aleko Miho, hapja e një qendre kërkimore pranë Vjosës do tì krijonte mundësinë studiuesve nëpërmjet laboratorit që tì kryenin studimet në mënyrë të drejtpërdrejtë në terren. “Ka shumë çështje që një laborator në terren mund të t’i lehtësojë për tì parë drejtpërsëdrejti, materiale të freskët, pa shkuar në Tiranë osë një që vjen nga jashtë e ka më kollaj këtu sesa të marrë kampione këtu dhe të shkojë në Vjenë,” tha Miho. Por profesori këmbëngul se qëlimi kryesor i gjithë kësaj përpjekje është mbrojtja e lumit.“Kjo është në funksion të asaj që ne këmbëngulim për ta shpallur zonë të mbrojtur Vjosën në kundërshtim me programet e qeverisë për digat”, tha Miho. Sipas tij qendra kërkimore shkencore do të shërbejë për studime hidrologjike, sedimentologjike, biologjike, të biodiversitetit, të florës dhe të faunës. Profesor Gilles Pinay, nga Instituti Kombëtar i Kërkimeve për Shkencën dhe Teknologjinë e Mjedisit dhe Agrikulturës në Antony, Francë, shpreson se kërkimet që mund të zhvillohen në Vjosë mund të përdoren për të restauruar lumej të tjerë në Europë. “Njohuritë e fituara këtu do të përdoren për qëllime restaurimi në lumej të tjerë të cilët janë shkatërruar. Jo vetëm si referencë, por si mjet për të kuptuar se si mund t’i çlirojmë rrjedhat (e lumejve)”, tha Pinay. Pinay po ashtu theksoi se shpresonte që ndërtimi i qendrës dhe kthimi i Vjosës në një referencë do të bënte të vështirë “prekjen e saj.” Ai këmbënguli në nevojën për t’i dhënë mundësi banorëve për të përfituar nga lumi pa e cënuar atë. Shkencëtarët nënvizuan ndër të tjera edhe rreziqet që do të vinin nga ndërtimi i digave, përfshi erozionin dhe dëmtimin e bregdetit për shkak se digat do të pengonin derdhjen e sendimenteve në to. “Ju keni një vijë bregdetare të bukur, por nëse ndalohet derdhja e sendimenteve nga lumejtë ajo do të dëmtohet nga deti.Kjo nuk është ajo që ju doni,” përfundoi Pinay.

Tetor 2019

Blog

Partia Socialiste e lidh shqetësimin botëror mbi luftën hibride, dizinformimin dhe ndërhyrjet e huaja në proceset demokratike me një të ashtuquajtur “paketë antishpifje” duke injoruar kritikat tashmë të njohura ndaj kësaj pakete nga ambasadori i BE-së në Tiranë, nga OSBE si dhe nga organizatat kryesore shqiptare dhe ndërkombëtare të medias dhe të drejtave të njeriut.

SHBA paralajmëron, zyrtarë dhe ish-zyrtarë shqiptarë do të shpallen non grata Në një video të animuar të publikuar në faqen e vet të Facebook, ambasada e SHBA në Tiranë paralajmëroi se po vijnë “raste të tjera” të zyrtarëve dhe ish-zyrtarëve shqiptarë që pritet të shpallen të padëshirueshëm për të gjithë jetën për shkak të përfshirjes në raste madhore korrupsioni. Gjergj Erebara | BIRN, Tiranë

Foto Kortezi: PlusLexia.

Dizinformim në emër të dizinformimit GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

gatërrimi i të dhënave pa lidhje me njëra-tjetrën me synimin e krijimit të insinuatave të paqena, duke shfrytëzuar asimetrinë e përhapjes së informacionit (d.m.th., pasja e një autoparlanti të madh përkundrejt autoparlantit të vogël të të vërtetës) janë elementët bazë që përdoren në një fushatë dizinformimi.Dhe nëse dëshiron të kuptosh më mirë se si funksionon kjo, mjafton të vizitosh faqen zyrtare të kreut të grupit parlamentar socialist Taulant Balla në facebook, për të parë një status me foto me shenjë rrugore paralajmëruese me nënshkrimin “Fake News”. Sipas Ballës, “Bashkimi Europian po ndërmerr veprime kundër ndërhyrjes së huaj në fushatat elektorale dhe kundër lajmeve të rreme” dhe se parlamenti i Shqipërisë duhet të bëjë të njëjtën gjë. Deri këtu gjithçka është e vërtetë në pjesën e parë dhe hipotetike në pjesën e dytë. Po, Parlamenti Europian ka miratuar një rezolutë në të cilën, mes të tjerash, ngre shqetësimin për luftën hibride që besohet se kryhet nga shtete autokratike si Rusia në dëm të demokracive perëndimore përmes fushatave të dizinformimit, apo rrezikun e financimeve të huaja për partitë e ekstremit të djathtë në Europë. Por Balla nuk mjaftohet me kaq dhe aludon, në mënyrë të pavërtetë se dy propozime të qeverisë së kryeministrit Edi Rama për ndryshime ligjore të prezantuara nga qeveria si “paketa antishpifje”, janë “e njëjta gjë” me atë që sugjeron BE. “Zgjidhja e ofruar në Paketën Antishpifje është e njëjtë me çfarë sugjeron BE “një përmirësim të Task-Force të BE-së StratCom në një strukturë të përhershme me një financim dukshëm më të mirë,” sugjeron Balla, pasi parashtron se si paketa antishpifje autorizon Autoritetin e Medias Audiovizive të “të monitorojë tashmë edhe fushën e veprimit të të gjitha llojeve të mediave elektronike,

duke përfshirë edhe publikimet online.” Vetëm se ndryshe nga sa pretendon z. Balla, faktet flasin për një përqasje krejtësisht të ndryshme në BE nga ajo e qeverisë shqiptare dhe e të ashtuquajturës “paketë antishpifje”. Në BE, siç rikujtoi edhe ambasadori i Bashkimit Europian në Shqipëri Luigi Soreca kërkohet vetërregullimi i medias dhe jo rregullimi përmes AMA. “Kur vjen puna te trajtimi i dizinformimit, ndonëse ne ndajmë me autoritetet shqiptare shqetësimet në lidhje me dizinformimin, komisioni rekomandon përqasje që janë më pak të ashpra, bazuar në një përqasje vetë-rregulluese,” deklaroi Soreca afro një muaj para se Balla të ngatërronte BE-në me paketën anti-shpifje. Për ata që kuptojnë sadopak nga ligji dhe e drejta kushtetuese, këto dy përqasje, ajo e qeverisë me “monitorim nga AMA” dhe ajo e BE-së me vetërregullim, janë ekzaktësisht dy gjëra të kundërta. Kjo nuk e ndalon z. Balla të shpallë në Facebook-un e tij se paketa anti-shpifje “është e njëjtë me çfarë sugjeron BE”. Në një stil tipik dizinformues, Balla vijon më tutje duke ngatërruar rezolutën e BEsë me luftën me kundërshtarët e vet politikë, me transmetimet në Russia Today duke shkruar deri pranë aludimit të ndonjë komploti botëror, me skandalin Biniatta Trade e me informacione të tjera pa lidhje duke krijuar një mundësi të artë për çdo student komunikimi të analizojë një status dizinformues me të gjithë elementët përbërës: renditje faktesh të palidhura me njëra-tjetrën, krijimi i insinuatave në mendjet e lexuesve naivë, bombardimi i publikut me alarme të pambështetura në fakte apo kryerja e krahasimeve të paqena, të tilla si lufta hibride në Europë dhe paketa antishpifje në Shqipëri. Vetëm në një pikë në statusin e tij z. Balla ka të drejtë: “çdokush duhet të marrë përgjegjësi për për fabrikimin apo shpërndarjen e lajmit të rremë.” Z. Balla gjithashtu. Përgjegjësia, si në rastin e praktikave më të mira europiane, nuk është përballë një institucioni administrativ si AMA, por është përgjegjësi para opinionit publik.

mbasada e SHBA në Tiranë paralajmëroi se do të përshkallëzojë përdorimin e instrumentit të vet ligjor 7031 (c) kundër zyrtarëve dhe ish-zyrtarëve shqiptarë, të cilët gjykohet se janë përfshirë në raste madhore korrupsioni. Në një video të animuar të publikuar në faqen e vet të Facebook, ambasada shpjegoi se çfarë nënkuptonte përcaktimi ligjor 7031C para se të paralajmëronte se kishte në axhendë shpalljen e rasteve të tjera, përveç atyre të Adriatik Llallës, Tom Doshit dhe Vangjush Dakos. Ambasada bëri të ditur gjithashtu se i konsideron zyrtarët e korruptuar në Shqipëri si persona që punojnë kundër interesave të SHBA-së. “Kush do të përcaktohet sipas 7031C herën tjetër?” pyeti ambasada në mënyrë retorike në video. “Departamenti i Shtetit sapo ka filluar ta përdorë autoritetin e tij 7031C kundër zyrtarëve të tanishëm dhe të kaluar shqiptarë të korruptuar.Raste të tjera po vijnë,” thuhet në video. “Zyrtarët e tanishëm dhe të kaluar të korruptuar duhet të dijnë se ata dhe anëtarët e familjeve të tyre rrezikojnë të humbasin privilegjin për të hyrë në Shtetet e Bashkuara në të ardhmen,” paralajmëron ambasada. Ish-Prokurori i Përgjithshëm Adriatik Llalla dhe familja e tij ishin të parët në botë që ranë viktimë e nenit 7031C pasi u shpallën të padëshirueshëm nga ish-Sekretari i Shtetit Rex Tillerson. Qeveria e SHBA, e cila gëzon besimin e shqiptarëve në atë që në diplomaci quhet pushtet i butë, ka shpallur persona të ndaluar për të hyrë në

SHBA edhe deputetin Tom Doshi dhe ish-kryebashkiakun e Durrësit Vangjush Dako. Video shpjeguese tregon edhe se çfarë nënkupton SHBA me “korrupsion madhor”. “Ky është një ndëshkim i rëndë vetëm për zyrtarët më të korruptuar kudo në botë,” thuhet në video. “Departamenti i Shtetit shqyrton rastet e korrupsionit në mbarë botën si dhe ndikimin e tyre në interesat kombëtare të SHBA-së,” vijon më tej shpjegimi. Përvetësimi i pasurisë publike, marrja apo dhënia e parave apo ndërhyrja në procese gjyqësore apo zgjedhore janë arsyet se pse SHBA vendos të shpallë një zyrtar publik si person të ndaluar për të hyrë në SHBA. Departamenti i Shtetit nuk shpjegon se cilat episode konkrete i gjykon si raste korrupsioni të vlefshme për të sjellë ndalimin e një zyrtari të huaj. Llalla u shpall i tillë pasi u denoncua publikisht nga ish-ambasadori i SHBA-së Donald Lu si “armik i reformës në drejtësi”, ndërsa Doshi u shpall i tillë pas zgjedhjeve të vitit 2017, në të cilat arriti të ruajë një mandat si deputet duke garuar në emër të Partisë SocialDemokrate, pasi ishte përzënë nga Rama nga Partia Socialiste. Va n g j u s h D a ko u s h p a l l i padëshirueshëm pasi përgjimet e një dosjeje të prokurorisë të njohur si Dosja 339, në të cilën elementë të krimit të organizuar në zonën e Shijakut shfaqen duke bërë fushatë elektorale, apo duke lobuar për emërim deputeti në listën e socialistëve apo duke blerë vota për llogari të Partisë Socialiste.

No.

October 2019 Monthly

Compensation Pending: Suspicion over Demolition of Historic Tirana Homes

Authorities in the Albanian capital razed a historic neighbourhood in 2016, making room for two privately-built tower blocks. But the families who lost their homes have yet to be compensated.

Planned 33 story expansion of Tirana International Hotel, in the place of relocated power substation.

COMMENT

FEATURE

‘Strict – but Fair?’: Dutch Approach to EU Enlargement

When Albanian Migrant Ships Tugged Malta’s Heart

The tough line the Netherlands took last week on enlargement is defensible – but it must be accompanied by a better understanding of how crucial the process is for aspiring countries.

Twenty-eight years after ships loaded with desperate Albanians docked in Malta, those seeking refuge and those that helped them remember how their stopover led to a remarkable outpouring of solidarity.

October 2019

INVESTIGATION

Compensation Pending: Suspicion over Demolition of Historic Tirana Homes Authorities in the Albanian capital razed a historic neighbourhood in 2016, making room for two privately-built tower blocks. But the families who lost their homes have yet to be compensated. ESMERALDA KETA | BIRN | TIRANA

hen thebulldozers arrived early in the morning of September 5, 2016, Jolanda Axha Nica had still to pack her belongings. Built in 1934 on Tirana’s central Dibra Street, Axha’s house was once the home of the ‘Flora’ store where Albania’s late Stalinist dictator, Enver Hoxha, sold cigarettes following the invasion of the country by fascist Italy in 1939. In 2015, the building was recognised as a Category Two heritage site by the Albanian government, but official protection meant nothing in the face of bulldozers dispatched by the Tirana municipality a year later. Axha’s house and nearly a dozen other historic homes in the heart of the capital were swept aside to make way for a road expansion and an electrical substation ‘temporarily’ relocated from the parking lot of the Tirana International Hotel, where a 33-floor tower was to bebuilt in its place as an extension to the hotel. Three years later, the owners of the demolished homes say they have received only a tiny fraction of what they are owed by the city authorities. The municipality blames the owners for failing to provide the necessary documentation; the owners, however, say they were offered compensation far below the going rate for real estate in such a prime location in the capital. Some have taken the municipality to court, but have had little joy. Campaigners suspect they have been sacrificed by the authorities for the benefit of private construction interests. Recalling the morning her home was razed, Axha said, “They just threw our clothes in a truck. I wept.” “I was born there, both my father and my grandfather were born there,” she said. “My whole life was in that house. It was old, but it was my home.”Axha spoke to BIRN in April. She died in September, aged 89. Iljaz Kellezi, the descendant of a prominent Tirana leather trader and whose family lost two houses and two plots of land, pondered: “If the relocation of the substation was provisional, how come they took our property permanently?” Judicial dead-end The Tirana municipality began expropriating the historic homes of 10 families

Planned 33 story expansion of Tirana International Hotel, in the place of relocated power substation.

Jolanda Axha Nica spoke to BIRN in April. She died on September, aged 89.

in the heart of Tirana in February 2016, when construction started on the city’s small ring road and the relocation of the substation. Forty-nine properties were expropriated, 10 of them to make way for the substation despite the fact the municipality plans to move it again to an underground site beneath a new bus station. The Kellezi family lost two plots of land and two houses, one of them a two-floor villa built in 1937 and belonging to Iljaz Kellezi. “We [the family] had two houses, one two-floor and another one-floor, with gardens, making a total of 558 square metres, but in three years we have been compensated for only 82 square metres,” said Kellezi. “We want the compensation for the rest of the expropriated property. Otherwise, this amounts to confiscation of property.” Kellezi is one of 31 heirs of Mehmet Kellezi, a famous Tirana leather trader of the 1930s and 40s. According to Kellezi, four of the homes inherited from his father were confiscated by the communist regime that ran Albania from the end of World War Two until 1990, while two others where the family lived were among those demolished by the municipality.

Besides the Kellezi family, members of the Kore, Gjerazi, Buli, Trebicka, Axha, Gadeshi and Buneci families all told BIRN that they had yet to receive any money; 18 family members have filed a lawsuit with the Administrative Court of Appeals against a government decision setting the expropriation price for their properties. “We have had three trials and not won any of them,” said Kellezi. “We have appealed all three of these decisions, but we’ve yet to hear from the Court of Appeals.” He alleged that the court felt under pressure from city authorities led by Socialist Party Mayor Erion Veliaj. Data provided to BIRN by the Tirana municipality shows that it has paid out just 0.8 per cent of the total compensation amount set by decision No. 629 of Albania’s Socialist-led government, or 6,596 euros out of a total pot of 798,494 euros. “The values left unpaid by the Municipality of Tirana are the result of documentation problems,” said Jonida Haliti, General Manager of the municipality’s Financial Management department. Public interest, or private? According to the municipality, 6,105 square metres of land was expropriated in 2016 for the construction of the ring road

and another 1,495 sqm for the relocation of the substation. The road diverts traffic from Tirana’s central Skanderbeg Square, pedestrianised two years ago by the ruling Socialists. The removal of the substation from the parking lot of the 15-floor Hotel Tirana International cleared the way for the owners to build a new 33-floor tower, the permit for which was approved by the National Territorial Council in April 2017. The substation will eventually be moved underground, below a bus station to be built behind the Palace of Culture on Skanderbeg Square. In June 2018, another building permit was issued for a 25-floor tower, ‘Tirana Rock’, adjacent to the hotel on land currently occupied by small two-floor houses and shops. Campaigners have questioned the decision to expropriate land for private construction. “The term ‘public interest’ has become elastic like a rubber band, opened and closed by officials as the need arises,” said Myrshit Vorpsi, president of an organisation called ‘Property with Justice’ and which represents Albanians whose property was confiscated under the communist regime. “This is theft aided by the law and carried out by the municipality of Tirana in the [name of] public interest,” he said. The new hotel tower, to be built by Geci Construction, will take up 75 per cent of

October 2019

“I was born there, both my father and my grandfather were born there,” she said. “My whole life was in that house. It was old, but it was my home.”Axha spoke to BIRN in April. She died in September, aged 89. Iljaz Kellezi, the descendant of a prominent Tirana leather trader and whose family lost two houses and two plots of land, pondered: “If the relocation of the substation was provisional, how come they took our property permanently?”

the plot, while the Tirana Rock will occupy 95 per cent, a record for construction density, according to urban planners. Former city councilman and urban planning professor Besnik Aliaj said that such a high coefficient, though not illegal, comes at the expense of public space. “The developermay want to use 100 per cent of the plot, but that is why we have urban development and planning policies,” Aliaj said. “In this case, no one is asking how to create public spaces, but how to take advantage of public spaces.” Aliaj speculated that the decision to make Skanderbeg Square a pedestrian zone, a pet project of Prime Minister and former Tirana mayor Edi Rama, was motivated by private interests in the construc-

Photo of demolitions of old houses in February 2016

tion of lucrative tower blocks at the expense of public space. “The square is not for the citizens, but for the benefit of those who receive these building permits, because the square serves their towers,” Aliaj said. Vorpsi voiced similar suspicions. “If you are a landowner in Tirana and a construction firm has an interest in developing your land, usually the landowner gets 40-45 per cent of the property [being built], but if the state comes in, it’s trouble,” he said. In terms of the ‘temporary’ relocation of the substation, he said, “the state is notdealing honestly with the owners, because it takes the land for one purpose and then changes its destination.” Vorpsi said it

amounted to “robbery”. In a written statement to BIRN, the municipality said: “We would like to clarify that their demolition and expropriation was done as part of an approved public project.” The Ministry of Energy and Infrastructure said the relocation of the substation was carried out at the request of the municipality. Glimmer of hope Bujar Kore, another of the owners, said the compensation offered was a disgrace. The municipality offered 67,000 lek, or 545 euros, per square metre of land and 10,000 lek, or 819 euros for every sqm of demolished building. “You call that compensation? Even if the municipality gives us this, we don’t want it,” Kore told BIRN, saying that such land in the city centre was worth between 2,000 and 3,000 euros per sqm. Kore and others say they have struck a deal with a developer to build on the land once the substation is moved to its final location under the bus station. “Our only hope is the agreement we have with the developer,” said Mariana Buneci. “If he gets the land, we win.” Now 79, Buneci was nostalgic for her former neighbourhood, where she recalled Christians and Muslims congregating together at the sound of the bells from the Orthodox Church. “We had a wonderful time,” she said. “It seems incredible that they took everything from us.” Kellezi had spent the past 30 years trying to recover all the family property accumulated by his trader ancestor but then seized by the communists after WWII. “It’s like the communist regime in Albania has returned,” he said,“with their motto of taking property in the name of public good. But where are our rights? Should we not be compensated at least?” Since the demolition of their home, Axha’s family has been living in rented accommodation, paying 280 euros per month. “We received no compensation and we can barely pay the rent,” said Axha. She had also pinned her hopes on the developer. “If that builder comes then I will die in peace,” she said, “because I will not have to see my son struggle every month for rent.”

US Embassy Threatens to Sanction ‘Corrupt’ Albanian Officials The United States embassy in Tirana warned that it is working to sanction more Albanian officials who it alleges have been involved in “significant corruption”. GJERGJEREBARA | BIRN | TIRANA

he US embassy in Tirana said on Tuesday that it is working on a blacklist of current and former officials in Albania who it considers corrupt and to be working against the interests of the United States. “The Department of State has just started to use its authority granted by [section] 7031(c) [of the Department of State, Foreign Operations, and Related Programs Act] against current and former Albanian corrupt officials,” the embassy warned in a video it published on Facebook. “Current and former corrupt officials and their families risk losing the privilege of entering the US in the future,” it added. It said that more cases were coming after three Albanian officials were previously banned from entering the US. The embassy did not specify who it was considering adding to the list, or what sparked the move. Section 7031(c) says that, in cases where the US Secretary of State has credible information that officials of foreign governments have been involved in significant corruption, they and their immediate family members are ineligible for entry into the United States. The first of the three Albanians barred from entering the US under this clause was former General Prosecutor AdriatikLlalla, who was accused of being “an enemy of justice reform” which is currently being implemented in Albania to combat high-level corruption. The second was Tom Doshi, a controversial businessman and member of the Albanian parliament since 2005. Most recently the ban was applied to VangjushDako, an Albanian socialist mayor, who was sanctioned in July 2019 “due to involvement in significant corruption”. There are about 100 people around the world who have been barred from entering the US under Section 7031(c). Of the Balkan citizens on the list, three are Albanians, one is Romanian, one Serbian and one Bosnian. Two former or current politicians are among them – Nikola Spiric, a member of the House of Representatives in Bosnia and Herzegovina, was sanctioned in 2018 along with his family, while in September this year, LiviuNicolaeDragnea, the former speaker of the Romanian Chamber of Deputies, was also banned.

October 2019

NEWS

France Sinks EU Hopes of North Macedonia, Albania After days of wrangling at the European Council, France refused to budge from its opposition to giving North Macedonia and Albania a start date for membership talks – leaving EU enlargement policy in a state of confusion. SINISAJAKOVMARUSIC | BIRN | SKOPJE

U leaders meeting in Brussels on Friday failed to persuade France to allow a hoped-for start to accession talks for North Macedonia and Albania – and also failed to agree on a written conclusion, which, in the absence of a date for EU talks, would have sent a positive message to Skopje and Tirana about their further engagement in the process. “The European Council will revert to the issue of enlargement before the EU-Western Balkans summit in Zagreb in May 2020,” was the only official conclusion regarding the dashed hopes of the two countries. “We have agreed that we will remain focused on the subject and will return to it before the Western Balkan summit at spring next year,” German Chancellor Angela Merkel said in Brussels on Friday, expressing her disappointment. The deadlock on enlargement drew sharp criticism from other EU leaders. The outgoing Enlargement Commissioner, Johannes Hahn, tweeted that it was a matter of “extreme disappointment” and that the citizens of the two Balkan countries were now “rightly disappointed to the bone”. “The responsibility for this failure is not with the countries [North Macedonia and Albania] who hoped rightly for a positive decision. They delivered! It was the EU which failed to deliver because of internal issues. This damages the EU’s credibility not only in Western Balkans but beyond,” Hahn added in a related tweet. Austrian Chancellor Brigitte Bierlein on

German Chancelor, Angela Merkel and French President, Emmanuel Macron. Photo: AP

Friday called the failure to agree on accession talks “regrettable”. “I have already exchanged views today with the prime ministers of both states and expressed my disappointment.” Both the Albanian and North Macedonian leaders were “very disappointed,” she said. Italian Prime Minister Giuseppe Conte expressed hope that “this disappointment and anguish will not plunge [North Macedonia and Albania] into despair”, and added that Italy would remain close to both countries. The failure to yield any breakthrough followed a reportedly a tense but ultimately fruitless debate on Thursday night between EU leaders that lasted well past midnight. Belgian Prime Minister Charles Michel, who will soon become the new President of the European Council, said that the debate on enlargement had been “intense” but that

the leaders had decided it was impossible to find agreement. According to an unnamed diplomatic source present at the debate, cited by North Macedonia’s 360 degrees news portal, after it became clear that several compromise solutions – including one for a parallel decision on a start of accession talks along with a decision to back France’s demand for reforming and toughening the accession process – would not pass, a draft was prepared that would have postponed the decision for opening of accession talks to next spring. But this was allegedly blocked by several countries seen as strong supporters of North Macedonia, led by Slovenia, Malta and Bulgaria, which argued that it was better to have no conclusions than harmful ones that offered no guarantees about the future. “A new postponement, without a commitment that there will not be yet another

postponement in April, is additionally harming EU credibility and discouraging the candidate countries, the anonymous diplomat was quoted as saying on Friday. Bulgarian Prime Minister BoykoBorissov sounded more upbeat, saying the lack of a written conclusion at least “shows that the vast majority of countries opt ‘for’ the European perspective of both countries”. Disappointment was clear in North Macedonia and in Albania. “The least that the European Union owes the region is to be straightforward with us. If there is no more consensus on the European future of the Western Balkans … the citizens deserve to know,” North Macedonia’s Foreign Minister, Nikola Dimitrov, tweeted on Friday. “While we wait for a renewed consensus, we must continue to defend true European values at home,” he added. Amid opposition calls for a swift general election after the failure in Brussels, President StevoPendarovski called for national unity. “Now is not the time for splits and apathy, or for negative feelings toward some countr ies. We need unit y,” Pendarovski said in his public address on Friday, adding that he had called a meeting of top political leaders on Sunday.Albanian Prime Minister Edi Rama told the media that he blamed the “no” from Brussels on Europe’s internal divisions. He also said he would rather continue working on reforms than accept opposition demands for snap general elections. “If early elections would have solved the problem between Germany and France, I would have seriously considered that option,” he said.

Albania Blames Likely Accession Talks ‘No’ on Divided EU Albanian Prime Minister Edi Rama said if his country fails to get a start date for EU membership talks this week, it is purely down to internal divisions inside the EU – not because of any failings on the part of Albania. GJERGJEREBARA AND MAJAZIVANOVIC lbanian Prime Minister Edi Rama has tried to counter criticism over the expected decision by the European Council on October 18 not to open EU membership negotiations with Tirana – claiming that any such decision will be the result of EU internal disagreements. It would not be related to the progress achieved by his country toward fulfilling the criteria, Rama maintained. Speaking on a Facebook post, Rama told supporters on Tuesday that France was blocking the opening of negotiations because President Emanuel Macron was demanding that EU reform must precede further enlargement. “Emanuel Macron is not ready for a stronger push for the European integration of the Western Balkans without pushing first for the reformation of the Union,” Rama said. “It is very important to understand that this is not an approach against Albania and

North Macedonia, or against the perspective of the Western Balkans in general,” Rama stressed. EU ministers on Tuesday failed to agree on whether to start talks that could lead to Albania and North Macedonia joining the EU, mainly because France opposes any agreement until “the entire accession process is reformed” . Rama insisted that the expected negative decision had nothing to do with the state of preparedness of Albania or the fulfillment of conditions by his government. “This has nothing to do with what we have done or not done to deserve a yes,” he said. Acting Foreign Minister Gent Cakaj went further by posting a message in English on Twitter, saying the credibility of the EU was now in danger and warning about a boost for its “strategic rivals” in the Western Balkans. “We don’t need a narrow, insular, inward-looking & disengaged EU but one that

is open, fair & a beacon of hope in troubled times,” Cakaj said. Albania has remained in the waiting room to open negotiations since 2014, when it was granted candidate status for membership. Last year, the European Council promised to open negotiations with Albania this year on condition it made further progress in the fight against corruption and organised crime.However, the German parliament – while endorsing a positive decision in late September – added a longer list of conditions for Albania, mostly related to the same issues of crime and corruption. Meanwhile, North Macedonian Prime Minister ZoranZaev, who is in the same position as Rama, said that he did not object to further reforms within the EU but did not see why the enlargement process could not be run in parallel with this. “Member states must not forget why the EU was formed at all – for common inter-

ests, but also for Europe to be a leader in democracy and in all other fields,” Zaev told the Southeast Europe Business Development Network event in Vienna. “We want to be a part of it. Sometimes I think that we, the candidate countries, believe more in European values than the EU member states themselves,” he added. Ahead of the EU meeting, Northern Macedonia President StevoPendarovski warned in an interview with Austria’s Die Presse, that if accession talks with his country did not begin soon, the EU would lose all credibility and interest in it will fall. Recalling that North Macedonia had changed its constitutional name in order to further its European integration, he said: “Citizens have asked us why we needed to change the name of our country. We told them, so that we could become part of the EU. We have fulfilled everything. “Now citizens are asking why delay is coming again,” the President underlined.

October 2019

NEWS

Albanian PM to Sue Kosovo’s Haradinaj for Libel Albanian PM Edi Rama on Thursday said that he will sue Kosovo’s former PM RamushHaradinaj over claims that he and other accomplices in the region had planned to steal billions of euros.

Proposed Euro Parliament Resolution Advocates Balkan Enlargement The Greens/European Free Alliance group in the European Parliament submitted a resolution criticising French President Emmanuel Macron for rejecting the start of EU accession negotiations with Albania and North Macedonia. ALEKSANDAR BREZAR | BIRN | BRUSSELS

GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbanian Prime Minister Edi Rama on Thursday night said that he intends to start legal action against former Kosovo prime ministerRamushHaradinaj for defamation over claims that he and other regional leaders had a plan to steal 10 billion euros from a mining complex. “In the courts of Kosovo, the gentleman should prove the allegation of about 10 billion euros that would have been divided between me, [Kosovo President] HashimThaci and [Serbian President Aleksandar] Vucic,” Rama told the audience of Opinion TV show. Haradinaj, who resigned last July to answer war crimes allegations, claimed he blocked an attempt by Thaci, Rama and Vucic to profit from changing the Serbia-Kosovo border as part of a final solution to the dispute between Serbia and its former province. On 17 October he told the 360 Grade TV show on Ora News, an Albanian TV station, that he had prevented their attempt to enrich themselves from the once-mighty Trepca mining complex, which straddles Kosovo and Serbia, by blocking their plan to exchange territories. “With an investment of no more than 140 million euros, Trepca provides a net profit of 500 million euros a year, which over 20 years

Albanian Prime Minister Edi Rama during an activity. Photo: LSA

means 10 billion – money that should benefit Kosovo and Serbia. I stopped the theft of 10 billion euros, which would have been carried out by the plan to divide Kosovo,” Haradinaj said. “This was the hidden economic aim of the exchange of territories between Kosovo and Serbia. Thaci, Vucic and Rama were accomplices in this scheme,” he added. Rama denied the allegation and also complained of several previous spats between him and Haradinaj. This is not the first time Rama has threat-

ened to use the courts over what he claims are defamatory statements. The Albanian courts are currently handling about 20 cases in which Rama has sued a variety of people, including opposition politicians, journalists and civil society activists. This week, the Court of Tirana fined JoridaTabaku, an opposition politician, 300,000 leks, equal to 2,500 euros, after finding her guilty of defaming Rama over an economic analysis she published on Facebook. Following the verdict, Tabaku said she would appeal, claiming unfair treatment by the judge.

Albania Police Expose ‘Terrorist Cell’ Targeting Iranian Exiles Albanian police said they had identified several members of an Iranian-run terrorist cell that was planning attacks on members of an Iranian dissident group living in Albania. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANA

lbanian police have named several Iranian citizens as members of a cell planning terrorist attacks against members of an Iranian opposition movement who live in Albania. Police General Director ArdiVeliu told journalists that they had identified the alleged terrorists from “sources inside the cell”. “A terrorist cell of the foreign operations unit of Iranian QUDS was discovered lately by Albanian intelligence institutions,” Veliu said, as police anti-terrorism chief Gledis Nano stood near him. “The aim of this network was to attack the Iranian opposition [group MEK],” Veliu added. At the press conference, Veliu named the chief of the operation in Iran as “Peyman”, and AlirezaNaghashzadeh as a for-

mer MEK member now working for QUDS in Iran. He named a third person, AbdolkhaleghMalekZadeh, an Iranian residing in Turkey, engaged not only in terrorism on behalf of Iran but also in organised crime. Veliu said Zadeh was part of an international drug trafficking network headed by AbdulselamTurgut, a Turkish citizen arrested in Albania in 2011 on behalf of the German authorities – but who escaped after a court in Tirana placed him under house arrest. “The criminal operatives … were sent to Albania from 2018 to plan attacks against the MEK,” Veliu said. In December last year, Albania expelled the Iranian ambassador and another diplomat over an alleged terrorist plot whose exact nature has not been made

public. The People’s Mujahedin of Iran, MEK, is a controversial resistance group. Founded in 1965 as a left-wing opposition group to the former Shah, it turned against the Islamic Republic following the 1979 Revolution. The US listed it as a terrorist organisation in 1997 but removed it from its black list in 2012 after it renounced violence. The Obama administration then assisted the relocation of its members to Albania. Some members of the group live in an extended compound in central Albania while others live around the capital, Tirana, or have emigrated. Most of them are now elderly and some are sick. The group appears to live a quiet life in Albania, despite which the Iranian government still considers them active enemies.

EPs from the Greens/EFA group in the European Parliament on Wednesday submitted a motion for a resolution condemning France for vetoing the opening of accession negotiations with Albania and North Macedonia during the European Council summit last week. Although both North Macedonia and Albania received support for their bid to start negotiations from a number of countries prior to the European Council meeting, at the summit, French President Emmanuel Macron blocked the process, saying there is a need for EU reforms as a priority before any further enlargement. The Greens’ proposed resolution, which needs to pass a vote on Thursday at the European Parliament’s plenary session following a debate on Wednesday, expresses its regret at the European Council’s decision and stresses that “by failing to deliver on its promises and commitments to both countries, the EU risks losing credibility” in the Western Balkans region. It says that the enlargement process “needs to be driven by objective criteria, and not by… internal politics or bilateral controversies” in EU member states. The proposed resolution also calls on the European Council to “assume its responsibility and find a concrete compromise” at its next meeting in December. The European Council stated last week that it has suggested revisiting the subject of enlargement no sooner than May 2020 at the EU-Western Balkans Summit in Zagreb. With European Commission president Ursula von der Leyen’s new enlargement strategy not expected before March 2020, and with France’s presidential elections on the horizon in three years, experts don’t believe that Albania and North Macedonia can realistically open their first chapters in the membership negotiation process sooner than 2022. If passed, the Greens/EFA resolution could be seen a signal to both countries, but also the rest of the EU hopefuls in the Western Balkans that the bloc’s enlargement process is not completely dead. The European Commission recommended the opening of negotiations with Albania in 2016, while North Macedonia had the same endorsement in 2009. Since then, North Macedonia has resolved the last stumbling block on its European path by ending its long-running dispute with Greece with the signing of the Prespa agreement in 2018, and officially changing its name. The Greens/EFA resolution is said to be supported by a majority of political groups in the European Parliament, including Renew Europe, a liberal alliance that includes Macron’s La Republique En Marche.

October 2019

FEATURE

When Albanian Migrant Ships Tugged Malta’s Heart Twenty-eight years after ships loaded with desperate Albanians docked in Malta, those seeking refuge and those that helped them remember how their stopover led to a remarkable outpouring of solidarity. BESAR LIKMETA | BIRN | TIRANË

n the evening of August 8, 1991 Daphne CaruanaGalizia – then a young reporter for the Sunday Times of Malta, stood at Saint Paul’s Bay, listening to the radio chatter between two Albanian ships, the Durresi and Lirija, and the Maltese authorities. Earlier that day, the ships had arrived in Malta from the port of Vlora in southern Albania with hundreds of people on board. Many were young men desperate to escape the economic hardship of what was then the most isolated country in Europe – regularly compared to North Korea. The late reporter –who became an anti-corruption icon after she was killed by a car bomb in 2017 – documented “the human face of tragedy” by speaking to a group mostly of teenagers – some of whom had jumped ship and were now housed in a primary school awaiting repatriation. “Looking at these photographs after so many years, it certainly provokes emotions,” recalls NdricimBaci, who was then 22 and had left for Malta with his 15-yearold brother, Avni. “Twenty-eight years have passed but I still remember those dramatic moments,” adds Baci, who together with his family now lives and works in Italy. After three days on the island, the migrants were repatriated under an agreement between the Maltese authorities and Albania’s then foreign minister, MuhametKapllani, with the promise that the returnees would not be harmed or persecuted. Many Maltese people, CaruanaGalizia among them, disagreed with the decision to turn back the Albanian migrants. In a later commentary in the Sunday Times, she argued that they should have been offered political asylum. But their plight hit home, and a nucleus of volunteers launched an effort to gather food and clothes to ship to Albania. Following an appeal by Mother Teresa – the ethnic Albanian nun now honoured as Saint Teresa of Calcutta, assistance was also provided through several institutions of the Catholic Church and the island slowly embarked on its first overseas development effort. “Albania became a country that the Maltese would adopt,” explains Claudia Taylor East, executive director of SOS Malta, an organisation set up to deliver aid and run projects in Albania.

Irena Laska, executive director of the Mary Potter Palliative Care Center in the city of Korca. Photo: Besar Likmeta

Exodus on a biblical scale: Albania’s communist regime was the last dictatorship to crumble in Eastern Europe after the fall of the Berlin Wall. Its implosion was precipitated in 1991 by a massive exodus of refugees to the West on ships seized in ports by crowds of young people desperate to leave a country that was an economic ruin. A report prepared in 1992 by the Parliamentary Assembly of the Council of Europe noted that in March 1991, tens thousands of Albanians had seized ships in the ports of Durres and Vlora, arriving later on Italian shores. Another flow of migrants was registered on August 8, 1991, when an estimated 10,000 Albanian nationals on board several ships forced their way into the port of Bari in southeast Italy. Another 1,000 reached the port of Otranto. Two other ships that tried unsuccessfully to land in Sicily were diverted to Malta and later returned to Albania. Baci, who then worked as truck driver in Vlora, together with his 15-year-old brother, was on board the Durresi, which, together with the Lirija, sailed from Vlora toward Malta. He recalls that when they left port, people on board feared being attacked or forced to turn back by the Albanian navy speedboats in the Otranto Channel. They only breathed a sigh of relief once they cleared the island of Sazan. Following the March exodus, Italy closed its ports and many feared that the Italian government would deny them entry. Baci says the ship was well stocked with food, and, as they watched Italian television on board, debate raged among the migrants about where to land.

“In those days, many ships landed in the southern Italian port of Brindisi and the migrants were being repatriated,” Baci says. “Out of fear of being turned back, we took the decision to sail to Malta,” he adds. Baci recalls that the people on the ship had little knowledge of the outside world and discussed many options before choosing Malta, including sailing to England or The Netherlands. “At the time, we did not know much about Malta; I can’t recall who came up with it, but it was an option,” he said. Despite the decision to sail to Malta, some the migrants still wanted to try their luck in Italy. When the ships passed close to Brindisi, some jumped overboard and swam the few miles to shore. Baci recalls that the current was pretty strong, so they used a strong light beaming from the top of a factory to orientate themselves. Once the ships arrived in Saint Paul’s Bay in Malta – whose name refers to the shipwreck of the St Paul on his journey from Caesarea to Rome – they were surrounded by the coast guard, which ordered them to leave Maltese waters. “To scare us off, a sniper shot at the lights on the ship’s mast but we did not leave,” Baci recalls. “The ship’s captain talked to the port authorities, saying that he was being held hostage and had no intention of leaving,” he adds. The ships dropped anchor in front of the port and later a police tugboat came and brought them some water. The next day, the Maltese authorities allowed the Albanians on land and sent them to a barracks where they were put under police guard. The following day, the migrants were notified they would be repatriated home. “They gave us $20 each and sent us to the airport; there were 160 of us on the flight,” says Baci. “In Tirana, on the tarmac, a bus was waiting to drive us back to Vlora,” he concludes. Plight provoked wave of sympathy: Although the Albanian migrants who arrived in Malta that August were turned away, their plight provoked sympathy among the Maltese who started to raise funds to help with aid and development. “When the boats came in 1991, Lilian and I thought we had to do something,” recalls Claudia Taylor East, who together with Dame LilianMiceliFarrugia, a former chairman of the Mother Teresa Co-Workers, founded SOS Albania.

The Albanian ship ‘Durresi’ on Saint Paul’s Bay in Malta with migrants on board on 08.08.1991. Photo: Captain Lawrence Dalli

Taylor East notes that at the time LilianFarrugia worked with Mother Teresa, who in 1991 had set up a centre for people with disabilities in the industrial city of Elbasan in central Albania and made an appeal for aid. “So, after the ships arrived in August, and after the government decided to repatriate all of the migrants, we made an appeal for help and that’s how SOS Albania was born,” Taylor East says. In a short time, the charity gathered several containers of food and clothing, which were shipped to Albania and distributed among poor children. “There were children then that did not have shoes and were running barefoot in the snow,” Taylor East says. “Mother Teresa was instrumental in the calls and appeals for help in Albania and she even visited our project and was delighted,” she adds. After shipping dozens of containers with aid, SOS Albania moved to set up development projects. In early 1992, it made contacts in the city of Korca to set up a bakery whose profits would then finance a high school. The bakery went out of business after a year, but the high school is still there. According to the headmaster, Carmel Camillieri, it is one of the best in the country. It was set up with the help of the Society of Christian Doctrine in 1996 and is named after its founder, George Preca. However, only one year later, in 1997, the college was ransacked during a period of anarchy and lawlessness following the collapse of a series of pyramid-like investments schemes in Albania. Its backers had to start from scratch. Since then, 1,063 students have graduated and every year it welcomes up to 75 new pupils divided into three classrooms. “Thank God we are among the best schools in the country, in the top five,” says Camillieri, who notes that half of the first class of graduates in 1997 went on to college in the Unites States.

October 2019

Can Europe help the Balkans keep its young emigrants? High emigration rates are doing massive damage to the prospects of the Western Balkans — and one question is whether a stronger EU perspective can reverse this outflow. ALIDA VRACIC | BIRN | SARAJEVO

“They have been successful in the United States; one is a professor in the Boston area, another is an assistant professor and a former student is a scientist and works with NASA,” he adds with pride. Like all the members of the Society of Christian Doctrine, Camillieri has dedicated his life to the society, which counts many teachers among its members. That is why SOS Albania enlisted their help to help run the school. Another important project in the region of Korca, where the charity has been involved, is the Mary Potter Palliative Care Centre, which contributes to improving the quality of care for cancer patients. Originally set up by the Little Company of Mary Sisters, the centre was completely destroyed during the chaotic riots of 1997 and SOS Malta’s help was critical for its reconstruction. “In 1999, this centre started working again, hosting refugees from Kosovo, particularly those in need of end-of-life care,” says executive director Irena Laska. According to Laska, SOS Malta helped with the furnishings and brought trailers full of aid for the Kosovo refugees. “With the help of SOS Malta, the ‘Mary Potter’ sisters were able to reopen the centre,” she added. Today, the sisters have left and the centre is run as a non-profit charity by local Albanian doctors and nurses who provide end-of-life care for 400 cancer patients every year. “This centre is not only special but unique, as the only residential palliative care centre in Albania,” Laska says. “I believe we have built a positive model,” she adds. Following the Kosovo refuge crisis, SOS Albania transformed itself into SOS Malta, which is now involved in many overseas development projects from Sri Lanka to Myanmar. Reminiscing on the organisation’s beginnings and on CaruanaGalizia’s coverage of the migrant ships, Taylor East notes that the late reporter was a big supporter of the charity. “Daphne was extremely sensitive to the needs of people,” she says. “She had a heart that was in the right place,” she concludes.

t a high-level gathering in Bled, Slovenia, Nikola Dimitrov, North Macedonia’s Foreign Minister, recently expressed the hope that his country’s EU accession talks will start in October. He also pointed out that a start to accession talks would help persuade young people not to emigrate and seek a “European lifestyle” elsewhere. This was a rare occasion when a top politician from the Western Balkans addressed emigration as an issue, and expressed hope that the trend could be halted with the right decisions and with the prospects of joining the EU. A big question, however, is whether opening EU accession talks, or even eventual membership, will actually persuade young and skilled women and men to stay in the region. The answer gets more complicated when the Western Balkan six — Albania, Bosnia, Kosovo, Montenegro, North Macedonia, and Serbia — are compared with neighbouring Croatia. There, emigration rates have skyrocketed since — and despite — EU membership in 2013. Many Croats hoped that EU accession would provide enough incentives for people to stay in Croatia, but this did not happen. So, can a little EU magic help? To most observers of the region, the situation looks grim in terms of emigration. The latest Eurostat figures say around 230,000 people left the region in the past year. The largest number emigrated from Albania — 62,000. This was followed by Bosnia and Herzegovina (53,500), Serbia (51,000), Kosovo (34,500), North Macedonia (24,300) and Montenegro (3,000). Gallup research has meanwhile shown that about 46 per cent of people in Serbia aged 15 to 29 want to leave with no intention of returning. Twenty-seven per cent of those with higher education expressed a wish to leave permanently. This comes at a cost to their countries. According to a Westminster Foundation report from 2019, with four out of five young Serbs thinking about emigrating, this human outflow could potentially cost Serbia up to 1.2 billion euros per year. No country in the region can afford this — but it is happening. The situation is similar in other countries in the region and these numbers should impress on everyone a sense of urgency. Compared with the economies of Western Europe, the countries of the region have little to offer. The six Western Balkan countries are still among the poorest in Europe and their pace of convergence with European standards is slow. Most of the local political elites ap-

“Skenderbeg” square in Tirana. Photo: Ivana Dervishi

pear more focused on personal gains and private business interests than on the public good. Well-paid jobs are scarce. In 2018, 1.15 million people in the region were unemployed. While this was less than a year ago, the decline in Bosnia and Herzegovina and Kosovo was largely driven by higher inactivity and likely emigration, which reduced the labour force’s participation rate. In the words of the latest 2019 World Bank report on the Western Balkans: “If left unaddressed, human capital challenges will severely limit the prospects for growth and poverty reduction.” ‘More Europe’? Not everyone leaves for purely economic reasons. Many are reportedly leaving because of the “toxic” atmosphere and overwhelming lack of perspective. “More Europe” in the Western Balkans could possibly shift the gears. While disillusioned by decades of empty promises from their local elites, the citizens of the region still share a vision of the longterm prospect of EU membership. In all six countries, they are more likely to say membership would benefit rather than harm their countries. At least four out of five residents say EU membership would benefit their country or region. For many of them, the EU accession process comes in different shapes and forms. Citizens of the region associate membership with improved living standards, job growth, better education, cleaner streets, proper garbage collection and a more civilised and decent political discourse. They associate it with better everyday lives. So far, however, Europe’s efforts to translate its transformative powers onto the ground and among people have not created a momentous change — either in terms of processes or policy. Moreover, citizens remain largely absent from the political discourse in their countries. As for the EU, enlargement has not even been on the agenda for years. The lack of appetite for enlargement among the principal countries of the EU, to no

one’s surprise, has led an increasing number of people in the Western Balkans to believe that their region will never become part of the EU. In response, they choose to emigrate — to the EU. Can the current messaging from Brussels provide some hope? In the words of Ursula von der Leyen, now the first female President of the European Commission: “The Western Balkans is very important for the European Union. It’s Europe. And therefore I will support as much as possible the growing relationship between the Western Balkan countries and the European Union.” Von der Leyen formally takes the helm of the EU’s executive on October 31 — the day Britain is due to leave the bloc. How much Europe the new Commission will bring to the Western Balkans region will almost certainly determine the destinies of many who are thinking of emigrating. As the Western Balkans has witnessed many times, a lack of convincing narratives presented by open, honest and committed individuals results in failure, whereas competent, energetic and committed personalities may bring about much-needed breakthroughs. Thoughtful consideration of who will lead the enlargement process is of extreme importance. The EU’s most powerful tools have limits. From benchmarking and monitoring to technical assistance and pre-accessional fund, success in the Western Balkans will require profound modifications. Much is at stake, and not only for the Western Balkans. Unless there are significant improvements soon, the Western Balkans region will almost certainly suffer severe demographic challenges. Emigration en masse will cause major labour and expert shortages. This will have immediate and longterm consequences. But the greatest cost of all will be having to assist deserted countries — whose best and brightest have long gone.

October 2019

The tough line the Netherlands took last week on enlargement is defensible – but it must be accompanied by a better understanding of how crucial the process is for aspiring countries.

Opinion

‘Strict – but Fair?’: Dutch Approach to EU Enlargement WOUTER ZWEERS | BIRN |

ast week the hopes of many citizens in North Macedonia and Albania were shattered when the European Council proved unable to decide on opening EU accession negotiations. Condemned by the vast majority of European leaders as a “historic error”, in two EU member states the outcome was met almost awkwardly quietly: France and The Netherlands. Their critical positions in the debate – France blocked both countries, while the Netherlands blocked only Albania – seems hardly explainable if one takes at face value the joint letter published before the European Council meeting by Council President Donald Tusk, Parliament President David Sassoli, Commission President Jean-Claude Juncker and President-elect Ursula Von Der Leyen. Didn’t both North Macedonia and Albania, as they hold, do “what we asked them to do”? No, is the answer, according to the Netherlands, at least when it comes to Albania. While most of the blame was placed on French President Emmanuel Macron, the question arises why the position of the Netherlands differs from the overwhelming majority of other member states. The formal Dutch government approach towards EU enlargement is marked by the increasingly infamous motto, “Strict but fair”. “Strict” means that the conditions for accession are not up for compromise, so everything needs to be in order before countries can join the EU. “Fair” means that once conditions are met, membership is on the table, and that the Netherlands actively supports difficult reform processes in the region. So far, the formal approach, what about the practice? The Netherlands has diplomatic representations in all Western Balkans countries with the exception of Montenegro. All embassies host a rule-of-law coordinator fully dedicated to the issue. Through its Matra Fund, the Netherlands supports “current and potential EU candidate countries … to strengthen democracy and the rule of law, thus enhancing stability”. Between 2017 and 2024, the fund totals 19 million euros. The Netherlands cannot therefore be labelled a disinterested observer in the Balkans, a qualification attributed to France in the region. At the same time, The Netherlands tends to see the glass half-empty rather than half-full when it comes to assessing reforms. Part of

Dutch Flag. Photo:Wikimedia

this approach can be explained from the central question with which the country views enlargement: what kind of EU do we want to be part of? The centrality of this question in the Dutch approach is not surprising given developments in the past decades. After the “big bang” of the 2004-2007 enlargement round, dynamics in the EU changed considerably. Romania has not shown much progress under the Cooperation and Verification Mechanism, CVM, while the rule of law, the independence of the judiciary and freedom of the media have deteriorated in several member states. Combined with the fact that one of the Dutch major allies, the UK, is leaving, the kind of EU that the Netherlands wants to be part of seems further away than a decade ago. This explains the tendency in the Netherlands to be lukewarm when it comes to a potential new enlargement round. But the approach also shows a kind of self-centeredness, as it is not the future of the Western Balkans countries but that of the EU that forms the main focus of the Dutch approach towards enlargement. And shouldn’t the enlargement process be focussed on the development of sustainable democracies in the Western Balkan countries themselves? It is a simplification to state that the Netherlands blocks opening negotiations only because it is simply unwilling, as has been argued in the public debate. But it is true that the

Dutch parliament is predominantly against further EU integration – a position that reflects sentiments in Dutch society. Parties on both the right and left of the spectrum have strong concerns about delegating more power to Brussels, for they fear that the EU becomes uncontrollable. EU enlargement is regarded in the same manner. This has an effect on the Dutch government position, which is bound by parliamentary resolutions, such as the one adopted in June, that Albania should not be allowed to open accession negotiations. Still, the debates in the Dutch parliament in the run-up to last week’s European Council were content-focused and revolved around the accession criteria instead of extraneous factors, such as was the case in France. The fact that a similar resolution asking the government to not allow opening accession negotiations with North Macedonia was rejected shows that both countries were judged on their own merits. For many commentators, one question remains hard to wrap one’s head around: How come the Netherlands reaches another conclusion on Albania than the European Commission? One explanation is that most Dutch politicians do not consider the European Commission a neutral actor – and maybe rightly so. The European Commission progress reports leave room for interpretation, stating that a country is only “moderately prepared” in a number of fields but simultaneously giv-

ing a positive recommendation when it comes to opening negotiations. As such, while the analysis of progress in the reports is neutral, the conclusions – allegedly written in Brussels – reflect a political view. This is illustrated by the fact that when Macedonia was under Nikola Gruevski’s government, the European Commission continued to advise to open accession negotiations despite its strong backsliding in the democratisation process. Perhaps, the decision to open accession negotiations at the end of the day is always of a political nature and never fully objective. But that means the European Commission’s conclusions cannot be taken at face value by member states who take a more critical stance on whether conditions have been met. As JasminMujanovic argued in this outlet, “France’s dishonest refusal to state its real policy – that it doesn’t want any EU enlargement – is damaging the EU’s credibility, as well as the democratic prospects of the Balkans”. For The Netherlands, the picture seems more nuanced.It cannot be said that the Netherlands does not support a genuine enlargement policy. Its critical position has even been welcomed in the region, for example by North Macedonia’s Foreign Minister, Nikola Dimitrov, who earlier this year noted that he wanted his country “assessed on what we can do and for that assessment to be strict”. The Dutch focus on formal conditions instead of compromising over extraneous factors is exactly that. Indeed, the EU and its member states should apply conditionality consistently and judge aspiring countries on their actual progress, not on emotions. On the other hand, the Dutch government and parliament should accompany their critical positions with a better understanding of how crucial the process is for the aspiring countries. A focus only on what kind of EU the Netherlands wants to be in, and not taking interest in the future of the Western Balkans itself, structurally undermines prospects in the region, which are closely connected to their European aspirations. The road towards EU accession is not some side-agenda for North-Macedonia and Albania. It is key to the future of these countries. The Dutch government and parliamentarians can only legitimately take a critical stance if they form a more integral and informed view on the future of the Western Balkans, including on enlargement. Only then can The Netherlands rightfully defend its “strict but fair” approach.

October 2019

Analysis

Some may wish the EU would simply honour its earlier commitment to integrate the Balkans region, but the time for wishful thinking has long passed.

EU ENLARGEMENT: THE BALKANS BREXIT FALLOUT TIMOTHY LESS | BIRN | CAMBRIDGE

oday, European leaders will almost certainly again reject the request by Albania and North Macedonia to open negotiations on EU membership. In doing so, they will confirm what has been clear for a long time — that the process of enlargement is over, and that the Balkans are not going to join the EU. In truth, key states in the EU, most notably France, never really wanted the EU to enlarge to the east, which confers disproportionate benefits to Germany, thereby upsetting the balance of power between Paris and Berlin while weakening the cohesion of the EU as a whole. From France’s point of view, that undermines the whole point of European integration, namely, to prevent war with Germany and provide a platform for amplifying French power. For as long as London actively championed enlargement and Berlin was basically supportive, Paris could not hope to block enlargement. Now, however, with the UK on its way out of the EU and Germany politically paralysed, France has become increasingly explicit in its opposition, and has found support from peers such as the Netherlands and Denmark which worry about the consequences for organised crime and immigration of opening the EU up to the Balkans. The one caveat in France’s position is its willingness in principle to accept an expansion of the EU, once its members agree the reforms needed to stabilise the fragile Eurozone. However, that remains as elusive a prospect as ever. This matters because, since last decade, European integration has been the West’s device for displacing the Balkan peoples’ historical quest to establish nation states, of the kind that prevail in Western Europe. Back in the nineties, the US and its allies concluded that nation statehood could not be realised either peacefully or legally, and so imposed a compromise settlement that established independent states based on the borders inherited from the former Yugoslavia, but not nation states, because most of these newly independent states had large ethnic minorities. As a palliative, the EU offered the peoples of the region the prospect of membership as a substitute for their core goal of national independence. In doing so, its hope was that the process

European Commision in Brussels. Photo: EU Comission.

of joining the EU would change the nature of the region, transforming poor, authoritarian and non-consensual states into the kind of prosperous, democratic, law-bound polities where unhappy minorities would be permanently content to live. On eventual accession, the various Balkan nations, currently divided by regional borders, could be reunited inside a borderless Europe — in effect, this was the Yugoslav solution, recast for the 21st Century. So, the end of enlargement also marks the end of the West’s game plan for suppressing the region’s frustrated nationalisms, with the logical consequence that the peoples of the region will revive the business of nation state formation, left unfinished in the 1990s. ‘New Cold War’ That is already enough to create a combustible situation in the region. But the end of EU enlargement is also playing out in parallel with another international drama, namely the United States’ decision to fight the “New Cold War” in the Balkans. The origins of this date back to the crisis in Ukraine in 2013-14, to which Russia responded by trying to block the integration of those states in Eastern Europe which were not already members of NATO, including several in the Balkans. Its mode of entry into the region’s politics was to back the grievances of local groups which were in conflict with the West, in return for a commitment not to join NATO. Unsurprisingly, Washington viewed this as a challenge to the stability of its settlement in the Balkans and, after an absence of a few years, returned to the region with the aim of pushing Russia out and finishing the job of integrating the region into NATO. The first clash came in North Macedonia in 2015, where the then-government became embroiled in a massive corruption scandal,

fell out with the West and turned to Russia for support. A two-year diplomatic battle then ensued at the end of which the US succeeded in ousting the government and replacing it with a pliant administration that prioritized NATO integration. This was followed by a contest for influence in Montenegro, Russia’s oldest ally, which the Americans pressurised to switch sides and join NATO. They succeeded, but only after a Russian-backed attempt to assassinate the pro-NATO prime minister failed at the last minute. Kosovo’s legal limbo With North Macedonia and Montenegro secured, the US then turned to the question of Serbia where Russia was firmly entrenched. To neutralise its influence, the US concluded it had to address the issue which bound the Serbs to Russia, namely their anger over what they saw as the illegal confiscation of Kosovo back in 2008. Since Kosovo’s independence could not realistically be reversed, that meant finding terms for its recognition that satisfied the Serbs, and then persuading Kosovo’s Albanian population to accept them. The result was a secret deal between the presidents of Serbia and Kosovo to partition the territory, with a small Serb-dominated enclave in the north passing to Serbia in return for Belgrade’s recognition of the Albanian-dominated south. If all went well, Serbia would have no further need for Russia and Kosovo could end its debilitating state of legal limbo. Unfortunately for Washington, the deal collapsed on contact with the outside world. For one thing, it caused apprehension in many European countries, including Germany and the UK, which feared that moving borders would set a dangerous precedent for the

fragile states of Bosnia and North Macedonia. More importantly, the deal also generated a furious backlash in Kosovo whose people had understood the country’s independence within its existing borders was an established fact. Unsurprisingly, many felt betrayed by the US whose belated message to them was that independence was actually conditional on the blessing of their old adversary, Serbia. Kosovo’s response was twofold. The prime minister attempted to pressure Serbia into recognising Kosovo unconditionally, by imposing 100 per cent tariffs on Serbian imports and asserting the government’s authority in Kosovo’s northern enclave, leading Serbia to deploy its army to Kosovo’s border earlier this year. Meanwhile the president, realising that popular opposition to Serbia’s condition precluded a negotiated agreement on recognition, initiated moves to unify Kosovo with the recognised state of Albania. Where two dramas meet And this is where the two international dramas playing out in the Balkans — the New Cold War and the end of EU integration — meet. With the failure of its bid to join the EU, Albania now has nothing to lose from pursuing the alternative goal of national unification. Neither does Serbia which will at some point be compelled to annex the Serb enclave in Kosovo’s north to prevent its incorporation into an Albanian national state. That in turn will create a generational opportunity for the Serbs of Bosnia to try and break away, offering their territory to Serbia as compensation for the loss of Kosovo. And a united Albania will create a new geopolitical opportunity for the Albanians of North Macedonia, who will want to attach their territory to this new state. It remains an open question how violent this process would be, but history suggests it would not be peaceful. All this will create a headache for the US which has asserted its leading role in the Balkans with the aim of neutralising Russia but will end up responsible for managing this new round of instability. The probability is it will again have to reorder the Balkans, as it did in the 1990s and 2000s, to accommodate the nationalist forces which the EU has failed to suppress. Given the predictability of all this, some may wish the EU would simply honour its earlier commitment to integrate the region, starting with an offer today to open membership negotiations with Albania and North Macedonia. But as realpolitik takes over, the time for wishful thinking has long passed.

October 2019

ANALYSIS

BYE-BYE, BALKANS: A REGION IN CRITICAL DEMOGRAPHIC DECLINE Former communist countries in Southeast Europe face catastrophic depopulation, with far-reaching social and political consequences. TIM JUDAH | BIRN | BELGRADE, CHISINAU, CLUJ, PODGORICA, SARAJEVO, TIRANA, ZAGREB

oung people are leaving. Fertility rates have collapsed. Societies are ageing. And though hundreds of thousands of refugees and migrants have tramped through much of the region, few want to stay. Borders, ethnic spats, EU accession, NATO membership and unfinished business from the wars of the 1990s — these are the stories that fill the news from the Balkans. But serious analysis of the region’s demographic decline, depopulation and the hollowing out of the labour force is harder to find. Possibly this is because governments have neither credible answers nor the resources available to change things. If demography is destiny, the Balkan future is bleak — but it is not unique. From Greece to Poland, almost all Eastern, Central and Southeast European countries are wrestling with the same problems. On current projections, by 2050, Bulgaria will have 38.6 per cent fewer people than it did in 1990. Serbia will have 23.8 per cent fewer, Croatia 22.4 per cent and Romania 30.1 per cent. Moldova has already lost 33.9 per cent of its population. Bosnia and Herzegovina has a fertility rate of 1.26, one of the lowest in the world. Kosovo, with a median age of 29, is the youngest country in the region but does not escape demographic decline either. The figures and percentages may vary but the trends are the same almost everywhere, albeit with some countries further advanced than others. Serbia’s median age is 43, older than the EU average of 42.6. However you look at it, the demographic future of the Balkans and this half of Europe, afflicted by emigration and chronic low birth rates, is dramatic. Different from the past Historically, all countries of the region, and in fact most of Europe, had periods of intense emigration. In the case of the former Yugoslavia, hundreds of thousands went abroad from the 1960s as gastarbeiters, not necessarily meaning to stay away but many of whom did, perhaps because they had children abroad or the wars or both. Before that, Jews left — or were killed in the

Holocaust — and ethnic Germans were expelled or killed. In the generation before that, Muslims, Albanians and Turks from Bosnia and other parts of former Yugoslavia and the wider Balkans left in various waves during the 19th and 20th Centuries. People from the Dalmatian islands and parts of Montenegro went to the United States. Greece, Turkey and Bulgaria exchanged populations. But in terms of numbers, this did not matter so much when women were having five or seven children. Emigration, in peacetime at least, both eased the pressure on land and resources and populations continued to increase. That is one of the reasons why what is happening today is so different from the past. Then, Balkan countries exhibited the classic demographic and emigration characteris-

Infographic. Source:BIRN.

tics of poor countries. Today they exhibit the symptoms of both rich and poor countries simultaneously. This is unprecedented. People in the Balkans live long lives — not quite as long as in the richer countries of Eu-

BIRN infographics about depopulation hot-sports in the Eastern Europe.

rope, but much longer than in poorer countries. At the same time, just as in the richer countries, fertility rates have collapsed. But while Western countries compensate for falling birth rates and emigration with immigration, relatively few people immigrate to Balkan countries. In Central and Eastern Europe, only Poland has managed to significantly compensate large-scale emigration and low birth rates with the fortuitous immigration of more than a million Ukrainians who have, at the same time, considerably blunted what would otherwise be critical labour shortages. Governments helpless All governments are well aware of the situation but struggle to know what to do about it, or lack the means to do much. In Croatia, young couples can get government-subsidised mortgages but you have to have enough money to put down in the first place and the numbers of mortgages available and couples eligible are tiny compared with the scale of the problem. Where they can, countries give allowances to women and families with more children but there is no evidence, at least yet, that any of this can persuade them to have more children. In much wealthier Poland, which has given considerable fiscal advantages to lower income families, the money has both helped them and made them staunch supporters of the ruling Law and Justice party, but they don’t seem to be having more kids. When it comes to emigration, short of reverting to old communist-style travel restrictions, it also seems that there is little that can be done, except in targeted fields such as paying healthcare workers a lot more. Money, however, is not the only reason that people leave. In the past, those whose eyes were not focused on moving abroad migrated from vil-

October 2019

Governments have a real problem. Migration hugely mitigates the issues and expense of unemployment and brings in remittances. But it is also hollowing out the labour force, meaning that foreign investment is discouraged or, in some cases, even leaving. Logically, the answer to labour shortages is to increase wages, but that is not happening, or at least not across the board.

lage to town and town to capital. The difference between the Europe of the past and today is that now it is easier to skip that phase than at any time in history. In fact, the Balkans and other former communist countries have themselves become the villages. If you come from rural Bulgaria or small-town Poland, why would you go to little Sofia or dreary Wroclaw if you can go directly to London or Berlin? There is a whole wide world out there. No visas are needed for most Europeans for most Western countries and cheap airlines mean you can zoom back and forth from Austria or Italy in the way that a previous generation would have done by bus within their own country. Secondary airports like Stansted or Beauvais now play the same role as bus stations serving distant provinces did in the past. Labour crisis Meanwhile, demography and emigration are leading to labour shortages everywhere. Governments have a real problem. Migration hugely mitigates the issues and expense of unemployment and brings in remittances. But it is also hollowing out the labour force, meaning that foreign investment is discouraged or, in some cases, even leaving. Logically, the answer to labour shortages is to increase wages, but that is not happening, or at least not across the board. In the former Yugoslavia, bus companies do not have the cash to compete with the wages of German firms that need drivers. That is the same in Belgrade as it is in Rijeka in Croatia. Where the work is relatively uncomplicated and predicated on low wages, such as in the automotive parts industry in Moldova, it is cheaper for companies to move elsewhere than pay more. That is not happening everywhere, of course, and some companies are upping sala-

ries and retaining workers, especially in the most highly skilled sectors such as information technology. Their higher wages may not compete with London or California, but the cost of living is so much lower that for many, if not all, it makes it worthwhile to stay. Still, elsewhere it is not happening or economic structures makes it hard to compete. In Croatia, the dominance of seasonal tourism is hugely distorting. In the past, it was always possible to find enough people from poorer parts of Croatia or the wider region to fill in for three months on the coast, but now they are increasingly reluctant to do so if they can work for the whole year or even half of it for a lot more money and with far better conditions in Germany. In July, the Croatian government bowed to pressure from desperate employers to grant more work permits to foreigners. Romania is doing the same. One way to solve the problem of a declining workforce is through immigration. That is what Poland has done by opening the doors to Ukrainians and increasingly to people from elsewhere too. Others will have to follow if they want to keep their economies growing, but in countries with no tradition of immigration, that is going to be a tough sell. One small plus, which has been noticed in Romania at least, is that previously marginalised Roma are getting jobs that they would have been excluded from in the past. Money from those abroad is also helping create a Roma middle class for the first time. If Poland is anything to go by, governments that succumb to the logic of immigration are going to have to walk political tightropes. Poland’s government claims it is against immigration and refused to accept a few thousand refugees when asked to by the EU in the wake of the migrant and refugee crisis of 2015.

At the same time, it has quietly let in large numbers of (albeit white and Christian) Ukrainians. This type of politics may be a prototype for others to follow, but it could also be, at least for the Balkans, difficult to replicate. Where is the Balkan Ukraine? Rural areas may be emptying everywhere but some places are growing. Tirana, claims ErionVeliaj, its mayor, is growing by 25,000 a year while the country as a whole is losing people. Cluj in Transylvania is a boom town, to which people from other parts of Romania and abroad flock to. Its success is based on the knowledge economy and IT. There are examples in Romania where foreign investment, resulting in the building of modern factories, has arrested depopulation and even brought about some limited return. If cities like Cluj could be replicated a thousand times and work done everywhere to improve living standards, as in Tirana, the situation would be very different. Exacerbated by the EU Uncomfortable though it is to acknowledge, EU membership makes things worse, at least to begin with. But now the distinction in Europe between members and non-members is eroding. For Poland, Romania, Croatia and others, opening the labour market led to millions leaving. Now Germany and others have been opening up to skilled labour from non-EU countries too. A few years ago, the issue was illegal migration and people trying their luck as bogus asylum seekers. That is the story of the past. Now there are jams of people in front of consulates from Belgrade to Banja Luka and Pristina as people seek work permits, often sponsored by companies in EU Croatia and Slovenia. Migration leads to political consequences. Across the region, the demographic issue is becoming a political issue and not just in terms of governments promising to do something. In Serbia, the president has been contrasting the current numbers of Serbs and Albanians with future ones that show Serbs dramatically diminishing in proportion to Albanians. He is doing this because he seeks to build a consensus before any unpopular deal he might make with Kosovo. Electoral rolls everywhere remain packed with those who have emigrated. Politicians have an interest in doing this, and it is easier to steal elections if you have padded lists. But the 2018 referendum in North Macedonia on the name change failed, not just be-

cause of an opposition boycott, but also because the threshold could not easily be reached because so many people on the roll were abroad. In June 2019, as one government was toppled and another took power in Moldova, one of its very first acts was to reverse a rule enacted for the last election that those in the diaspora could not vote with expired Moldovan passports or IDs. Why was that important? Because a large number of the supporters of Maia Sandu, the incoming Prime Minister, are in the diaspora in the West and travel and work there on Romanian passports and so have a higher rate than they would otherwise of expired Moldovan documents. In Albania, the opposition attacks the government, claiming that up to half a million people have left the country in recent years. It is fantasy politics though, because hundreds of thousands have also come back or are circular migrants who come and go. Migration also has effects in destination countries and it has helped fuel the rise of national-populist parties. There is no way to quantify to what extent the arrival of large numbers of Poles, Romanians, Bulgarians and so on tipped the balance in Britain’s 2016 Brexit referendum, but there can be no doubt that it played a role. Lost cause? How can countries solve these issues? Or is it a lost cause? These are the big questions of our time and sometimes governments may feel they are like people trying to run up a down escalator. Why do people migrate? It is not only money. It is education, healthcare and services too — and increasingly it is because people have lost hope that they will ever live in normal, democratic and as uncorrupted societies as possible. By the time countries get richer, large segments of the population have already lived abroad and want the same standards of life, including social services, as they have experienced in those Western countries. “For my father’s generation,” says Majlinda, a 25-year-old Albanian student who has studied in Holland, “things have changed very fast, but that is not fast enough for me!” So the expectations gap has increased as with no other generation in the past. Logically you might think that if these countries are the villages of today, then fiscal transfers in a more federal Europe might be the answer, but we know that in the present climate that is not going to happen. Indeed, the Western Balkan countries, let alone Moldova, are not even in the EU and some have begun to doubt they ever will be. But what is the evidence from the one part of the former communist world which solved the problem of fiscal transfers? It is not encouraging. Eastern Germany continues to depopulate almost three decades after reunification. To slow and hopefully reverse the decline, governments need to make countries that people want to live in. That is not rocket science, but maybe it is too late. Countries cannot dwindle to nothing but they can just become old and that means remaining poorer than Western countries and that in turn means more emigration. If they had been very rich to start with, like Japan, there would be more opportunity to do something, but since they are not, and since the trends are unrelentingly gloomy, this is a subject that needs urgent attention. It needs action and ideas, not just from governments and thinkers in the countries whose populations are shrinking, but across Europe before the imbalance of what is happening becomes yet another issue threatening our liberal democratic foundations.

October 2019

INVESTIGATION

Unsafe Haven: Balkans Sees Rise in Turkish Asylum Requests Hundreds of Turkish citizens have applied for asylum in the countries of the Balkans since a failed 2016 coup, seeking protection from a crackdown being waged well beyond the borders of RecepTayyipErdogan’s Turkey, BIRN has discovered.

DIMITARGANEV, ERALDINFAZLIU AND SOFIA-ELPIDAKARTALI | BIRN | ATHINË, PRISHTINË, SOFJE

f it was once rare for Turks to seek asylum in the countries of the Balkans, since mid-2016 it has become a regular occurrence, according to an investigation by the Balkan Investigative Reporting Network. While the reasons behind any individual request are confidential, the timing of the rise points to a widespread fear of the long arm of Turkish law under President RecepTayyipErdogan since he put down a coup attempt in July 2016. The asylum requests have put a number of Balkan states in a diplomatic bind, caught between the diplomatic and financial benefits of warm relations with Ankara and the expectation of the European Union that they resist Ankara’s efforts to round up followers of the cleric it accuses of masterminding the failed putsch. The trend is most obvious in Kosovo, notably since late March 2018 when six Turks were plucked from the streets and spirited to Turkey in an operation led by Turkish intelligence agents, outside of any legal extradition process. Not a single Turkish citizen had sought asylum in Kosovo between 2014 and 2016. In 2017, according to the Interior Ministry, seven sought official refuge. In 2018, there were 76, of which 50 have been approved. Altogether, in Kosovo, Bosnia, North Macedonia and Bulgaria, more than 250 Turkish citizens have submitted asylum requests since 2016, according to figures obtained by BIRN. NazmiUlus, the headteacher of the Mehmet Akifschool in Kosovo, part of an international network of educational institutions created by the US-based cleric FethullahGulen, was granted asylum in August this year. He said the lives of his staff had been turned upside down since Ankara pointed the finger of blame for the coup at Gulen and showed its readiness to use covert means to round up his followers abroad.

“I try not to be alone, not to be late home and I always tell my wife where I am,” Ulus told BIRN. “For security issues in Kosovo, most of our friends have asked for asylum,” he said. Asylum as protection Since crushing the coup attempt on July 15, 2016, Erdogan has waged a campaign of revenge; roughly 150,000 civil servants, soldiers, police officers, teachers, judges and academics have been fired or suspended from their public sector jobs over suspected links to the Gulen network, while more than 70,000 people have been jailed pending trial. The EU and international rights group say he is using the coup attempt as a pretext to silence dissent. Ankara says the scale of the crackdown simply speaks to the depth of Gulen’s reach in the Turkish state. But Erdogan has not stopped at the borders of Turkey. Across the Balkans and elsewhere, Ankara has pursued those linked to Gulen, be it through covert means or strong-arm tactics backed by Turkey’s diplomatic and financial clout in the region. Turks who spoke to BIRN say they live in constant fear that weak authorities in Balkan states will buckle under the pressure. Judging by the figures, many see formal asylum as their only possible protection. Like Kosovo, neighbouring North Macedonia has also seen a spike in asylum applications by Turkish citizens; from zero in 2016 the number jumped to 13 in 2017 and 10 in 2018. In Bosnia, from zero applications in 2014 and three in 2015, before the coup, the number shot up in 2016 to 19, then 29 in 2017 and 22 in 2018. So far this year, 53 Turks have applied for asylum in Bosnia, bringing the post-coup total to 123. In Kosovo, staff at the Gulenist schools fear another operation by Turkish intelligence like that carried out in March 2018. “We can see that Erdogan is very powerful and Kosovo’s democracy cannot resist that pressure,” said one employee at the Mehmet Akif College, who declined to

Turkish flag in Istanbul. Photo: Wikipedia.

be named. Another, who also spoke on condition of anonymity, said: “Sometimes when we see the police we have mixed feelings; we feel protected but also scared that something like March 29 could be repeated.” Ulus, the headteacher, said he suspected the Turkish authorities would try “other ways” to round up perceived opponents. “I suspect that our friends are still at risk everywhere,” he told BIRN. The March 2018 ‘renditions’ triggered the dismissal of Kosovo’s interior minister and security chief, after then Prime Minister RamushHaradinaj said he had been kept in the dark. A subsequent parliamentary probe identified 31 violations of laws and procedures and said in February that it would send its findings to the prosecutor’s office. But Turkey has tried more conventional methods too. Pressure for extradition Last year, North Macedonia received 17

extradition requests from Turkey, the justice ministry told BIRN, without giving figures for previous years. One person was extradited. In April this year, Turkish Defence Minister HulusiAkar visited Skopje, where he called for the extradition of “terrorist structures” of the Gulen movement. Akar also visited Pristina during the same trip, but authorities in Kosovo did not respond to BIRN questions regarding the number of extradition requests it had received from Turkey since the coup. Bulgaria, too, has seen a rise in the number of asylum applications and extradition requests. In 2014 and 2015, Turkey sent a total of 11 extradition requests to neighbouring Bulgaria – five and six respectively – according to data from the Bulgarian Ministry of Justice. One request was approved in 2014 and three in 2015. The rate picked up after the coup, with seven requests in 2016, 11 in 2017 and eight in 2018. Half were approved. Besides

Infographic: BIRN

October 2019

those Turks extradited, another eight were deported from Bulgaria in 2016, a swifter and legally less complex process than extradition. In August 2016, for example, Turkish businessman Abdullah Buyuk, a Gulen follower, was deported from Bulgaria to Turkey even after two Bulgarian courts ruled against an extradition request from Turkey. The Bulgarian Interior Ministry alleged he did not have the necessary legal documents to remain in the country, meaning he could simply be deported. MehmedYumer, one of the publishers of the Bulgarian-Turkish Zaman newspaper that closed down soon after the attempted coup, said Bulgaria was not a destination of choice for many Turks. “After the Buyuk case, the message was spread, ‘Don’t come to Bulgaria’,” he said. “And they don’t come anymore, even people who have worked here. This was the litmus test.” Bosnia ‘blacklist’ Even so, the number of asylum applications in Bulgaria is slightly up – from around 10 in 2014 and one in 2015 to 17 in 2016, 18 in 2017 and 13 in 2018, according to statistics obtained by BIRN from the State Agency for Refugees via a Freedom of Information request. BIRN could not ascertain whether the 2018 figure was the full figure for the year. Only one of the applications was successful, in 2014. Members of the Gulenist circle in Bulgaria said things had changed for the movement. “The so-called intellectual circle still exists,” said one, on condition of anonymity. “But its means of expression, such as the Zaman Bulgaria newspaper, were shut down,” he told BIRN. “People who still hold connections to Turkey withdraw from you.” Unlike Bulgaria, Bosnia has resisted pressure to extradite any Turks, despite strong ties between Sarajevo and Ankara. At least 10 Turks in Bosnia are report-

edly on a Turkish ‘blacklist’ for extradition, but Bosnian courts have so far rejected all extradition requests on the grounds that neither the European Union nor the United Nations or individual European states recogniseGulen’s movement as a “terrorist organisation”, as Turkey claims. Speaking at a press conference in July, NedimAdemovic, one of the lawyers for the wanted Turks, said Bosnia was under pressure to resolve the case not by legal means but “through political deals”. “Bosnia is a small country under big pressure,” he said. “It should defend its international legal reputation.” Turks to Greece, Germany Since the failed coup, Turks have flowed across the country’s western border into Greece. Last year, with 7,918 Turks were registered as crossing illegally by land and sea to Europe via the so-called Eastern Mediterranean Route used by migrants and refugees from the Middle East, Africa and Asia. The European Asylum Support Office reported around 24,500 Turkish asylum requests in 2018 in the EU, a 48 per cent increase on the previous year. In 2018, Turks predominantly filed their requests in Germany and Greece – 10,160 and 4,820 respectively. In the first two months of this year alone, a total of 996 Turks passed into Greek territory, FRONTEX, the agency that manages the protection of European borders, said. “My friends were abducted” In September 2018, seven alleged Gulenists were abducted in Moldova and flown to Turkey. “Three of the seven teachers who were abducted in Moldova were my friends,” said Ahmet, whose real name and location BIRN agreed not to publish. Ahmet said he feared he was next, despite the fact that the security services in the Balkan country where he currently lives have, he said, promised him and his friends protection. But he also said security officers had warned him they would be helpless if Turkish intelligence mounted a covert operation. The officers said he and his friends could be forced back to Turkey by sea or land. They could even be taken across borders in a diplomatic vehicle. And although a court has rejected an extradition request Ankara sent for Ahmet, he said he remained fearful. Ahmet cited a judge in Azerbaijan who ruled last year that Turkish citizen Mustafa Ceyhan should not to be extradited. But he still ended up being bundled into a car outside the court and sent to Turkey. “The Erdogan regime wants to kidnap people connected to the Gulen movement,” Ahmet told BIRN. “They try to do it everywhere. However, they only succeed when they have the permission of the countries these people live in and have made agreements with the government.” “Turkey has cancelled my passport, but Interpol didn’t accept that,” he said. When his passport expires, Ahmet said he would be unable to renew it in the embassy so he would seek asylum in “a proper country”.

No Silver Bullet for Scourge of Illegal Arms in Kosovo Two decades since the end of the war, many Kosovars say they still feel safer with a gun in the house. SERBEZEHAXHIAJ | BIRN | PRISTINA

rom a dusty black sack, Selim carefully removes a pistol, an automatic rifle, a hunting gun and dozens of bullets. Firearms have been a fixture in Selim’s home for longer than he can remember. Yet none of them are registered. A former guerrilla fighter in Kosovo’s 1998-99 war to throw off Serbian repression, the 65-year-old resisted a call for the victorious but disbanded rebels to hand in their weapons. “It is simply matter of feeling. I want to keep guns in the house. You can never know what might happen,” Selim [not his real name] said in his home in a remote village in the Drenica region of central Kosovo, once a stronghold of the guerrilla Kosovo Liberation Army, KLA. “I don’t want to declare or register them. They are mine and I paid for them. If I do, sooner or later they’ll come and confiscate them.” Since the war, repeated government campaigns calling on Kosovars to disarm have had only limited impact on the number of illegal firearms, estimated by the Ministry of Internal Affairs at some 250,000 in a population of 1.8 million people. Every year they kill dozens of people, many of them in accidents. “People still feel safer having a firearm at home,” said Destan Mustafa, head of the ministry’s Arms, Munitions and Explosives Division. “It is not a matter of tradition, it is much more the result of living under various repressive regimes,” Mustafa told BIRN. “For many, having an arm still represents security. Kosovo Albanians used to rely on their own security measures, so two decades are not enough to change something that has deep roots.” Little appetite to declare arms According to Mustafa, the threat of legal punishment and vigorous confiscation efforts have managed to cut the number of illegal arms from 350,000 to 250,000 over the past decade. Some 20,000 are registered. But according to a report by the Geneva-based Small Arms Survey, Kosovars own an estimated 436,000 firearms, both licit and illicit. Under the latest campaign, in December 2018 the Ministry of Internal Affairs issued an executive order for those in possession of illegal arms to declare them and seek permits without fear of punishment under a law that otherwise carries a punishment of up to five years in prison or a fine of up to 7,500 euros. But less than 2,000 people took up the offer. Meanwhile, police are confiscating weapons at an average rate of 1,300 a year. But not all illegal weapons are stored in sacks like Selim’s. A licensed taxi driver in the capital, Pristina, described ferrying arms for trade across Kosovo and beyond. “We keep them spread out in different

locations and we also transport them in small numbers and small amounts of ammunition,” the man told BIRN on condition of anonymity. “I transport them from one location to another and sometimes beyond the border.” According to police, the most popular illegal arms in Kosovo are the Italian Beretta and Czech CZ 75 semi-automatic pistols, the Austrian Glock and guns made by Serbian-based Zastava. Celebratory gunfire The proliferation of illegal weapons since the breakup of Yugoslavia remains an issue for many of the states that emerged from the ashes of the socialist federation. Kosovo, Montenegro, Serbia, Bosnia and Herzegovina and North Macedonia are among the top 25 countries in the world in terms of the percentage of firearms owned per civilian, according to Small Arms Survey. ArtanZaimi, manager of the Pristina-based private arms seller ‘Reload’, one of 16 companies authorised to import arms, said interest was on the rise. “Since we got a license to import and sell arms we see that the level of clients is increasing,” he told BIRN. Zaimi said pistols, the most sought-after weapon, sell for between 500 and 5,000 euros and that a growing number of clients are interested in shooting as “a kind of passion and sport.” But he warned of the threat from illegal traders who sometimes modify old weapons for resale. “In the wrong hands they can be activated easily, making them potentially deadly again,” Zaimi told BIRN. The United Nations Development Programme, which provides support for Kosovo’s efforts to collect and destroy illegal arms, said 14,294 had been confiscated and some 10,000 destroyed between 2008, when Kosovo declared independence from Serbia, and 2017. The UNDP office in Pristina told BIRN it was trying to raise awareness of the danger posed by celebratory gunfire at family celebrations, still widespread in Kosovo. The European Union too has stressed the need to halt the trafficking of arms and ammunition, expressing serious concern this year at “the involvement of armed groups in arms smuggling”. Mountainous terrain between Kosovo, Montenegro and Albania has made the border area a popular route for smugglers of illicit goods, including arms. “More efforts should be put into making sure that guns aren’t circulated illegally,” the EU said. But Selim, who used to work in an ammunition factory, said it was “too early” to expect to find a gun-free house in his village. “These weapons were designed to kill but I don’t believe we can use them again,” he said. “But we live in a country that still is not quite stable. Let’s wait a little longer and then decide what to do with them.”

October 2019

ANALYSIS

PUPPET MASTER: SLOVAKIA RECKONS WITH BACKSTORY TO REPORTER’S KILLING The Slovak businessman accused of ordering the 2018 killing of an investigative reporter was pulling strings in the highest echelons of government and police, according to mobile phone messages leaked to the press. MIROSLAVA GERMAN SIROTNIKOVA | BIRN | BRATISLAVA

ew people are as well known in Slovakia as Marian Kocner. He is neither a politician nor a showbiz celebrity. Yet his story, emerging from cracked mobile phone messages with the most powerful people in the country, reads like the script of an HBO crime saga in the making. Fifty-six year-old Kocner has long been notorious, but never ranked among the most prominent or wealthy of the Slovak oligarchs who have pulled political strings and amassed fortunes since Czechoslovakia emerged from the shadow of the collapsing Soviet Union and, in 1993, split peacefully in two. Kocner owned mountain hotels and highend apartment blocks. But he did not build football stadiums or highways or collect exotic animals. Kocner’sspeciality was collecting people – politicians, prosecutors and judges were his favourite. “Kocner wasn’t a real ‘big fish’. But he was very ruthless,” said Michal Magusin, editor in chief of the weekly political magazine . tyzden. Only now is the shocking extent of Kocner’s power, his connections and string-pulling at the highest levels of the Slovak state, coming to light, seven months since he was charged with ordering the 2018 murder of 27-year-old investigative journalist Jan Kuciak. The killing was, allegedly, a ruthless bid to silence Kuciak’s reporting on Kocner’s corrupt dealings. It claimed the life of his 27-year-old fiancée too, and unleashed a wave of popular anger that brought down a prime minister and helped install a liberal newcomer as president. A series of leaked conversations extracted from Kocner’s phone and published over the summer by Dennik N and Aktuality.sk show the businessman mocking Kuciak after his death, discussing his preferred personnel changes in the courts and public prosecution, picking people to handle court cases and bragging about his political connections. Kocner’s list of contacts reads like a who’s who of the Slovak political and economic elite. His conversations reveal how he got tax and property cases against him dismissed, and how he and another oligarch, Norbert Bodor, went out of their way to support the ruling SMER-SD political party and its leader, former PM Robert Fico. “For the very first time, whatever people thought about someone is being clearly confirmed in real time, live,” said Adam Valcek, an investigative reporter at the SME daily. “And that is always shocking.” MiroslavBeblavy, leader of the year-old liberal opposition Spolu [Together] party, told BIRN: “A lot of things that we considered to be some cheap conspiracy theories have prov-

Marian Kocner’s Threema communication has shaken Slovak society. Photo: BIRN/Miroslava German Sirotnikova

en to be true. We didn’t want to believe that the mafia would control the state at such a high level.” Untouchable The killing of Kuciak and his fiancée, Martina Kusnirova, may go down as a watershed moment in Slovakia’s post-communist history – a crime that forced a reckoning with the cosy and corrupt alliance of politics and big money that had hollowed out Slovak democracy. For more than two decades, Kocner was untouchable. Kuciak had reported him to the police a few months before he died, after Kocner threatened him in a phone call. The police did nothing for weeks and then dismissed the case without even interviewing Kocner. After the murder, investigators focused their efforts elsewhere, until mass protests forced Fico to resign and brought a change in command in law enforcement. Several cases that local media had reported on in recent years were suddenly taken up by the police, including fraud allegations against Kocner that Kuciak had reported on. Soon after a new president of the Police Corps, Milan Lucansky, was installed in June 2018, Kocner was arrested for financial crimes stemming from a multi-million euro case involving an attempted takeover of TV Markiza. Kocner has been in custody since June 2018 and in March 2019 was charged with ordering Kuciak’s killing. Pulling strings Slovak investigators, working with Europol, the European Union’s law enforcement agency, cracked Kocner’s phone and gained access to encrypted communication via the instant messaging app Threema. According to the special prosecutor overlooking the case, police found tens of thousands of messages in which Kocner talks to or about top state officials, politicians or law enforcement officers. The messages from Kocner’s phone began

leaking to the press last year and intensified over summer 2019. They expose Kocner as a puppet master, pulling strings in the justice system to instigate criminal cases and dismiss others. He boasts about “handling” a case before the Supreme Court last year in which judges rejected a call to ban the far-right People’s Party Our Slovakia, refers to former PM Fico as “the boss” and appears to discuss with Monika Jankovska, a former senior Justice Ministry official nominated by Smer-SD, bribes for her and a number of judges for their help in the TV Markiza case. Tibor Gaspar, Lucansky’s predecessor as Police Corps president, is described as Bodor’s “buddy”. According to the messages, Kocner was in direct contact with former Interior Minister Robert Kalinak and with party leaders in the ruling coalition, while Bodor had meetings with the head of the special anti-graft prosecution, DusanKovacik. Jankovska has since resigned. Police seized her mobile phone and she, along with several judges, is under investigation on suspicion of taking bribes or abusing public office. Kocner “was giving tasks to officials in judiciary bodies,” said Valcek, the SME reporter. “What surprised me was the scale of the problem. I never thought that one person could manage so many justice organs.” Magusin, the .tyzden editor, said: “A lot of people didn’t believe it. I guess we all just kind of got used to the fact that’s just how it is in Slovakia.” Kocner ‘loyal’ to ruling party Fico has denied any involvement and said it is thanks to Smer-SD that Kocner is behind bars. Yet a story in Dennik N quoted from an investigator’s report submitted to court in a case involving Kocner that said: “It is evident that Kocner and Norbert Bodor act in favour the SMER political party. According to their communication, he [Kocner] is always willing to help Robert Fico; he is loyal to him; he

makes sacrifices for SMER.” Valcek said the blame ultimately lay with Smer-SD, which has dominated government in Slovakia for the past decade. “Even without Threema I think it would be completely fair to connect Kocner to Smer-SD,” he said. “It created the ecosystem in which people like Marian Kocner could operate, and they operated very well.” Daniel Lipsic, a lawyer for the Kuciak family, told TV SME online in August: “He has been prosecuted not because of this government, but in spite of it, and thanks to certain brave prosecutors.” So far, Kocner has been accused of seven crimes. Those charged with killing Kuciak on Kocner’s order have also been charged with plotting three other murders of prominent prosecutors and a former interior minister, the lawyer Lipsic. One special prosecutor described the case as “extraordinary”. “I’m convinced that the [Threema] communication is going to bring up a lot of dirt yet, but I think that it’s going to have a purifying effect on Slovakia,” Lipsic told TV SME. “If the key positions in the country, especially in justice and police, are held by moral, uncorrupted, brave people, Slovakia can be a different country.” ‘You never think…’ In Kocner’s cracked communication is an exchange with AlenaZsuzsova, the woman charged with handling Kuciak’s murder on behalf of Kocner. “I’ll set up a Saint Jan Kuciak foundation – a patron of journalists,” Kocner tells her in the exchange shortly after the killing and as protests began rocking the country. In Slovak slang, ‘patron’ also means ‘bullet’. “Who could be a better patron than a man who got a patron?” Kocner asks. Yet Kuciak was not the only journalist in Kocner’s crosshairs. Investigators have turned up evidence that Kocner was spying on a number of reporters, including Valcek, and their families with the help of the police. Kocner had his contacts in the police pull up personal information from official databases on dozens of journalists and prosecutors. In September, three senior police officials were arrested in connection to the case. Valcek had also received threatening emails from Kocner and asked for police protection after Kuciak’s killing. “I never felt that journalists were under any sort of violent threat here,” he said. While he had been sued or threatened with legal action before, “you never think that they could get you beaten up or killed, do you?” “People like Kocner are prone to believing that journalists have to be hiding something, that they are as dirty as he is,” Valcek said. “It’s not true.”

October 2019

INTERVIEW

Slovak reporter’s murder puts justice on trial A murder investigation in Slovakia has blown the lid on corruption in the judiciary. Will it prove the catalyst for change? MIROSLAVA GERMAN SIROTNIKOVA| BIRN | BRATISLAVA

lovakia’s president, ZuzanaCaputova, could not help but dwell on the scandal unfolding daily in print and online when she made a statement this month on the appointment of new judges to the country’s Constitutional Court. “If the suspicions we have been reading about in the past few days are confirmed,” the president said, “it will be evidence of the worst failure of justice.” Caputova was referring to the revelations emerging from an investigation into the businessman charged with ordering the 2018 murder of an investigative journalist, a killing that unleashed a wave of popular anger that, in part, swept liberal newcomer Caputova to power. Messages extracted from the phone of Marian Kocner by investigators – and subsequently leaked to the press – have exposed his close contacts with senior judges and justice officials and, apparently, his ability to pull strings and buy court rulings. Eva Kovacechova, a lawyer and justice expert working with VIA IURIS, an NGO that promotes the rule of law, says she was left “shaken” by the level of abuse. But she warned that the problems facing the Slovak court system are far deeper and long-running than the current crisis over Kocner. “The state of the justice system is not the result of the past one, two or even five years,” Kovacechova said in an interview with BIRN. “We can’t say it is the result of the SMER government or any other government. It has gone on for a long time and we basically haven’t been able to reform the justice system in a fundamental, distinct way ever since the revolution,” she said, referring to the Velvet Revolution of 30 years ago and the fall of communism in then Czechoslovakia. Worrying lack of trust On paper, the Slovak justice system should be in fine fettle – the legal framework is clear, the courts are independent, the justice system self-regulating. In truth, the February 2018 killing of Jan Kuciak and his fiancée, Martina Kusnirova, both aged 27, and the investigation into Kocner have blown the lid on what many Slovaks already suspected – that the powerful have long been above the law. According to an opinion poll this year, just 34 per cent of Slovaks trust the courts. The judiciary’s reputation has taken a hit from a seven-month saga stemming from the government’s failure to agree on candidates for the judicial panel of the Constitutional Court, rendering the court unable to function.

Meanwhile, one of the most prominent judges in the country, Stefan Harabin of the Supreme Court, has been toying with a career sideline in politics, without hanging up his robes and gavel. Then came the revelations that Kocner had possibly bribed a number of judges, including the state secretary at the Ministry of Justice. “When I read the messages, especially the ones with the former state secretary Monika Jankovska, I have to admit, I was quite shaken,” Kovacechova told BIRN. But the reaction of those inside the justice system itself disappointed her even more. After police seized the phones of a number of judges linked to the Kocner case, the Association of Judges of Slovakia issued a statement condemning the move. A number of prominent judges spoke out against the police and while Jankovska resigned her post at the ministry, she remained a judge. Only after weeks of public pressure did Justice Minister Gabor Gal file a formal complaint against Jankovska and she was temporarily suspended from court. “Our system of checks and balances is set pretty well,” said Kovacechova. But, she explained, “There is one essential factor that I’m missing that I think influences where the judiciary is today. And that’s the attitude of judges to the problems that have emerged.” Kovacechova has spent the past two decades working to make the justice system in Slovakia more open and transparent. Progress has been made, she said, but judges themselves remain resistant to change. “I think it’s very important for the judges not to be silent,” Kovacechova told BIRN. “They need to take a stand in critical situations like this.” While in normal circumstances a judge should project caution and restraint, said Kovacechova, “This, on the contrary, is a time when judges should not be reserved but should voice their opinion on what is going on.” “They should clearly communicate that this is something they don’t accept, because it is bad for everyone.” Culture of silence In one of Kocner’s leaked message threads, he brags to a judge about other judges he met at a party thrown by a prominent law firm in December 2017. At the time, Kocner was facing tax fraud charges and was under investigation in another case. He was also allegedly plotting the murder of Kuciak, who had reported extensively on Kocner’s corrupt business

Photo: Eva Kovacechova’s collection

dealings. Two of the judges Kocner claimed to have met at the party were subsequently picked for a judicial panel to probe Kocner’s contacts with Slovak judges. The pair resigned this month, as did David Lindtner, head of a Bratislava court who, according to the leaked messages, had offered Kocner legal advice and exchanged dozens of friendly messages with him before he was arrested in June 2018. Kovacechova said a culture of silence pervaded the justice system, where judges were discouraged from speaking out about abuses. She traced this to Supreme Court judge Harabin’s term as Slovakia’s justice minister between 2006 and 2010, appointed by the populist People’s Party – Movement for a Democratic Slovakia, then the junior coalition partner to SMER. The period saw a spate of disciplinary cases against judges deemed critical of the status quo. “This system that Harabin created meant that disciplinary hearings were used against judges who were even a little critical of the abuse of power and missteps in the judiciary,” Kovacechova said.

“And that was enough for the majority of judges to remain silent and not say anything. I think that’s a problem and it’s the same today.” Most Slovak judges are not corrupt, she said. They are just reluctant to put their heads above the parapet. Harabin continues to dabble in politics, in violation of rules that he cannot also remain a judge. He put his Court position on hold while running, unsuccessfully, for president this year and has since launched a new political party called Homeland. Harabin has said that he considers the law prohibiting judges from running in elections to be unconstitutional and that he plans to challenge it in court. “He’s oscillating between justice and politics, which is absolutely unacceptable in any state of law,” said Kovacechova. That said, Kovacechova said the situation was “moving forward, slowly.” “Justice should have a better name,” she said, “it should work differently and scandals like this should have no place there.” Caputova, in her statement, also tried to see the positive in the revelations surrounding Kocner and his court friends. “It is going to be a challenge for the judiciary to heal itself,” she said. “We cannot miss this opportunity.”

Numri 50 i Reporter.al

Articles inside

UNSAFE HAVEN: BALKANS SEES RISE IN TURKISH ASYLUM REQUESTS

FRANCE SINKS EU HOPES OF NORTH MACEDONIA, ALBANIA

WHEN ALBANIAN MIGRANT SHIPS TUGGED MALTA’S HEART

ENGLISH EDITION

BYE-BYE, BALKANS: A REGION IN CRITICAL DEMOGRAPHIC DECLINE