Numri 51 i reporter.al by Reporter.al

Autoritetet mbyllin sytë ndaj kërcënimit të gazetarëve nga krimi i organizuar

Gazetarët e kronikës në Shqipëri kërcënohen në mënyrë rutinë në ambientet e gjykatave nga anëtarë të krimit të organizuar ose persona të lidhur me të pandehurit- por rastet nuk hetohen nga Policia dhe Prokuroria.

Ndërkombëtarët rrëzojnë në Kuvend paketën e Ramës për mediat online

Përfaqësuesit e BE, OSBE, Këshillit të Europës dhe Kombeve të Bashkuara kritikuan njëzëri cenimin e lirisë së shprehjes përmes projektligjeve për kontrollin e medias online, ndërsa u bënë thirrje deputetëve që të bënin një hap pas.

“Dividentit demografik” të Shqipërisë po i afron ora

Popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët, por kjo mund të ndryshojë shpejt.

Nr.

Nëntor 2019 E përmuajshme

QEVERIA PROJEKTON TKURRJEN E ZONAVE TË MBROJTURA NË BREGDET ‘PUSHTIMI I HESHTUR’/ Një projekt i qeverisë për rishikimin e zonave të mbrojtura u vu në lëvizje përmes një tenderi të dyshuar për konflikt interesi dhe po ofron si produkt reduktimin me gati 20% të parqeve kombëtare në bregdet, duke alarmuar organizatat mjedisore të Shqipërisë.

Zonë e mbrojtur në Shkodër. Foto: Ivana Dervishi.

Nëntor 2019

QEVERIA PROJEKTON TKURRJEN E ZONAVE TË MBROJTURA NË BREGDET

AUTORITETET MBYLLIN SYTË NDAJ KËRCËNIMIT TË GAZETARËVE NGA KRIMI I ORGANIZUAR

NDËRKOMBËTARËT RRËZOJNË NË KUVEND PAKETËN E RAMËS PËR MEDIAT ONLINE

“DIVIDENTIT DEMOGRAFIK”

TË SHQIPËRISË PO I AFRON ORA BURRAT E MATIT NGUJOHEN NË ÇADËR, PROTESTË KUNDËR FUTJES SË LUMENJVE NË TUB

BUKË DHE CIRK?

JO, VETËM CIRK

4-5

Një projekt i qeverisë për rishikimin e zonave të mbrojtura u vu në lëvizje përmes një tenderi të dyshuar për konflikt interesi dhe po ofron si produkt reduktimin me gati 20% të parqeve kombëtare në bregdet, duke alarmuar organizatat mjedisore të Shqipërisë.

6-7 Dëshmi të mbledhura nga BIRN tregojnë se gazetarët e kronikës në Shqipëri kërcënohen në mënyrë rutinë në ambientet e sigurisë së lartë të gjykatave nga anëtarë të krimit të organizuar - por rastet nuk hetohen nga Policia dhe Prokuroria.

ENGLISH EDITION ALBANIA FAILING TO ACT ON THREATS TO CRIME REPORTERS ALBANIA MOURNS VICTIMS OF DEADLY QUAKE

Publikuar nga:

KOSOVO’S KURTI SET TO SHAKE

‘YOUNG PATRIOTS’: SERBIA’S ROLE IN THE EUROPEAN FAR-RIGHT

THE CLOCK TICKS FOR ALBANIA’S

INVESTIGIME

REPORTAZHE

LAJME

14 Popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët, por kjo mund të ndryshojë shpejt.

OPINION

LAJME

REPORTAZHE OPINION Është publikimi i Rrjetit Ballkanik të Gazetarisë Investigative në Shqipëri – BIRN Albania. RAJONI BIRN Albania ështëRAJONI një organizatë jo-fitimprurëse, e cila mbështet zhvillimin e gazetarisë INTERVISTA investigative në Shqipëri me qëllim ekspozimin e rasteve të korrupsionit dhe promovimin e të drejtave të njeriut në vend. Ky publikim i përmuajshëm është një përmbledhje e disa prej artikujve të botuar nga rrjeti BIRN në faqen www.reporter.al dhe www.balkaninsight.com. Mbështetur nga: Ky publikim shpërndahet falas. Printimi dhe shpërndarja e tij mundësohet nga: National Mbështetur nga: Endowment for Democracy B T D Balkan Trust for Democracy Fondacioni Shoqëria e Hapur për Shqipërinë

INTERVISTA

ANALIZA

INVESTIGIME

‘DEMOGRAPHIC DIVIDENT’ ANALIZA

ALBANIAN PARLIAMENT URGED TO REJECT ONLINE MEDIA REGULATION

UP RELATIONS WITH ALBANIA

Publikuar nga:

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

FONDACIONI

SHOQËRIA

E HAPUR

PËR SHQIPËRINË

STAFI

KONTAKTONI:

Kristina Voko, drejtore e BIRN Albania Besar Likmeta, redaktor Aleksandra Bogdani, gazetare Gjergj Erebara, gazetar Ivana Dervishi, gazetare Lindita Çela, gazetare

Rruga: Nikolla Jorga Kulla 8, Ap. 8, Tiranë E-mail: office.albania@birn.eu.com Tel: +35544502592 URL: http://www.reporter.al/

Nëntor 2019

Ngjarjet e Nëntorit

Shqipëria në zi Të paktën 26 persona humbën jetën dhe qindra të tjerë u plagosën pas një tërmeti vdekjeprurës me magnitudë 6.4 Rihter dhe epiqendër në Durrës. Shqipëria është në zi dhe në gjendje të jashtëzakonshme. Foto: Malton Dibra/ LSA

Shqipëria në zi për viktimat e tërmetit Qeveria shpalli të mërkurën ditë zie kombëtare si dhe gjendjen e emergjencës në rajonin e Durrësit dhe të Tiranës, pas tërmetit vdekjeprurës që goditi Shqipërinë qendrore një ditë më parë, duke shkaktuar të paktën 26 viktima dhe qindra të plagosur. Lëkundjet e dhunshme të tokës rrafshuan disa ndërtesa në Durrës dhe fshatin Thumanë, duke zënë nën rrënoja dhjetra persona. Prej më shumë se 24 orësh, grupet e emergjencave civile, të asistuar nga policia, ushtria dhe ekipe të specializuara të ardhura nga Greqia dhe Italia po gërmojnë mes rrënojave në luftë kundër kohës dhe sipas autoriteteve, kanë nxjerrë deri më tani gjallë nga ndërtesat e shembura 45 të mbijetuar. Në qytetin e Durrësit, zona më e prekura nga tërmeti, grupet e shpëtimit vazhduan kërkimet mes rrënojave të një pallati 6-katësh të shembur në zonën e ish-Kënetës. Një banor i zonës, i cili jetonte në katin e tretë të pallatit fqinj e përshkroi shembjen e ndërtesës për BIRN të ngjashme me “apokalipsin.”Duke folur gjatë një mbledhje të Këshillit të Ministrave të mërkurën në mëngjes, kryeministri Edi Rama nënvizoi se qeveria ishte mbledhur për të adresuar një situatë që fatkeqësisht kishte një bilanc tragjik. Vendet fqinje dhe ato të Bashkimit Europian kanë reaguar pas tërmetit vdekjeprurës që goditi Shqipërinë të martën, duke dërguar grupe shpëtimi të emergjencave civile, ndihma financiare dhe mesazhe solidariteti për popullin shqiptar.

KLP emëron prokurorët e SPAK Këshilli i Lartë i Prokurorisë, KLP miratoi me 11 vota vendimin për emërimin e tetë prokurorëve në Prokurorinë e Posaçme Anti Korrupsion, SPAK. Kryetari i KLP, Gent Ibrahimi tha në çelje të mbledhjes plenare se pas miratimit të emërimit të tetë prokurorëve të SPAK, ata do të betohen para Presidentit të Republikës për një mandat 9-vjeçar pa të drejtë riemërimi në këtë institucion. Betimi para Presidentit do të kryhet më datë 19 dhjetor dhe vendimi për emërimin e tetë prokurorëve të SPAK hyn në fuqi. SPAK duhej të ngrihej me 10 prokurorë që kishin kaluar vetingun me vendim të formës së prerë, por burime nga KLP thanë se kjo nuk pengonte nisjen e punës, ndërsa më vonë sipas tyre drejtuesi i SPAK mund

të caktonte prokurorët që i mungojnë strukturës apo kryej emërime të përkohshme. Ndërkohë, prej të hënës më datë 25 nëntor, për një afat kohor prej 15 ditësh është hapur gara për të aplikuar për pozicionin e drejtuesit të SPAK. Metodologjia për vlerësimin e kandidatëve për këtë pozicion merr në konsideratë disa kritere: eksperiencën në ndjekjen e çështjeve sensitive; aftësinë në organizimin dhe drejtim; ekseriencë në hartimin e rregullave administrativë; eksperiencë në çështje me ndjeshmëri të lartë publike ku është nevojitur edhe bashkëpunimi me median; eksperiencë në menaxhimin e burimeve njerëzore; vizioni dhe plani që do të ndiqen për krijimin e SPAK dhe imazhi publik i kandidatëve.

Refuzohet projekti i Mabetex për Divjakën Komiteti i Investimeve Strategjike, ka vendosur në prill qw të refuzojë kërkesën e kompanisë Mabetex të ish-ministrit të jashtëm Behgjet Pacolli për një koncesion të parkut kombëtar Divjakë-Karavasta me synimin e ndërtimit të pallateve shumëkatëshe dhe vilave në brendësi të parkut. Vendimi, i cili u mor në bazë të një ligji kontrovers të quajtur “Ligji i Investimeve Strategjike” i vitit 2015, është firmosur nga kryeministri Edi Rama, por publikimi i këtij vendimi mësohet se është bërë vetëm pak ditë më parë, në nëntor 2019. Shoqata Shqiptare e Ornitologjisë e përshëndeti vendimin në një status në faqen e saj në Facebook më 22 nëntor 2019 si një “fitore e madhe përballë një kërcënimi të madh”. Mabetex, një konglomerat shumëmiliardësh ndërtimesh nën pronësinë e biznesmenit dhe politikanit Behgjet Pacolli, propozoi fillimisht më 2017 synimin për të marrë tokën nën pronësi publike përgjatë bregut të detit pranë lagunës së Karavastasë në bashkinë Divjakë me synimin për të ndërtuar një seri pallatesh e hotelesh me vlerë investimi të premtuar prej 1 miliardë dollarësh.

Sulmi ndaj policisë, pafajësi për Suel Çelën Gjykata e Krimeve të Rënda vendosi t’i japë pafajësi Suel Çelës, i cili akuzohej nga Prokuroria për goditjen e dhunshme të punonjësve të policisë në Elbasan, gjatë një operacioni kundër personave me rrezikshmëri të lartë, e ndodhur në shtator 2017. Sipas vendimit të gjykatës, në makinën e blinduar Audi” që për-

plasi makinat e policisë në Elbasan nuk ishte i dyshuari Suel Çela, por i pandehuri tjetër Enea Bekteshi, i cili u shpall fajtor dhe u dënua me 6 vjet burg. Gjykata gjithashtu dënoi me 5 vite burg edhe Klement Xhaferrin për armëmbajtje pa leje dhe largim nga vendi i vuajtjes së dënimit. Në vendimin e shkurtuar të shpallur të mërkurën, Gjykata e Krimeve të Rënda arriti në përfundimin se Prokuroria nuk arriti të provojë se Çela kishte qenë në makinën e autorëve, në momentin e përplasjes me makinën e policisë. Ky konkluzion është bazuar në dëshminë e punonjësve të policisë, të cilët kanë deklaruar para gjykatës se në mjetin tip “Audi” ishte vetëm një person, ndërkohë që prania e Enea Bekteshit në makinën e blinduar u provua nga shenjat e gishtave që janë gjetur aty, një përgjim ambiental dhe vetë deklarimet e tij, duke e pranuar një gjë të tillë para gjykatës. Procesi gjyqësor për ngjarjen e ndodhur në shtator 2017 në Elbasan zgjati 34 seanca, gjatë së cilave i pandehuri kryesor i Prokurorisë, Suel Çela qëndroi në arrati.

Thellohet kriza e biznesit të vogël Ndërmarrjet e vogla pësuan një rënie tjetër të aktivitetit ekonomik gjatë vitit 2018 duke vijuar tendencën e filluar në vitin 2017 ndërsa shitjet janë përqendruar në një numër të vogël ndërmarrjesh të mëdha, pesha e të cilave në ekonominë kombëtare u rrit për të tretin vit radhazi. Të dhënat e publikuara nga Instituti i Statistikave nga Anketa Strukturore e Ndërmarrjeve tregojnë se shitjet totale në ekonominë shqiptare gjatë vitit 2018 u rritën me 7%, por një krahasim më i detajuar me të dhënat e viteve të kaluara tregon se rritja ishte shumë e pabarabartë. Kështu, në krahasim me vitin 2017, biznesi i vogël pati rënie të shitjeve me 1.9% ndërsa biznesi i madh pati rritje me 10.6%. Niveli i shitjeve është vetëm njëra anë e problemit. Treguesi i shitjeve pjesëtuar me numrin e punëtorëve flet për një përqendrim akoma më të madh të shitjeve në duart e biznesit të madh. Kështu, biznesi i vogël realizoi mesatarisht 2.1 milionë lekë shitje për punëtor gjatë vitit 2018 me rënie 3.1%, biznesi i mesëm i pati shitjet për punëtor në nivel të pandryshuar ndërsa biznesi i madh pati një rritje prej 3.8% te shitjet për punëtor. Viti 2018 ishte edhe viti i parë në të cilin qeveria e kryeministrit Edi Rama, kundër të gjitha këshillave, vendosi të imponojë regjistrim në sistemin e tatimit mbi vlerën e shtuar të një numri të madh biznesesh të vogla përmes uljes së pragut nga 5 milionë në 2 milionë.

Nëntor 2019

INVESTIGIM

‘Pushtimi i heshtur’: Qeveria projekton tkurrjen e zonave të mbrojtura në bregdet Një projekt i qeverisë për rishikimin e zonave të mbrojtura u vu në lëvizje përmes një tenderi të dyshuar për konflikt interesi dhe po ofron si produkt reduktimin me gati 20% të parqeve kombëtare në bregdet, duke alarmuar organizatat mjedisore të Shqipërisë. BEN ANDONI | BIRN | TIRANË

ë një festë lokale të organizuar në maj në parkun kombëtar Shebenik-Jabllanicë, i shtrirë mbi gati 34 hektarë pyje dhe kullota në verilindje të Shqipërisë, ministri i Mjedisit dhe Turizmit, Blendi Klosi paralajmëroi rishikim të kufijve për të gjitha zonat e mbrojtura të vendit. “Viti 2019 do të shënojë një projekt goxha ambicioz përsa i përket zonave të mbrojtura. Ne do të ridimensionojmë të gjithë kufijtë e zonave të mbrojtura për t’u dhënë atyre vlerë,” premtoi Klosi nga një podium i improvizuar. Por gjashtë muaj pas shpalljes së “projektit ambicioz”, dokumentet e siguruara nga BIRN dhe intervistat me ekspertë mjedisorë tregojnë se projekti u vu në lëvizje përmes një tenderi të dyshimtë të Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura, AKZM dhe po ofron si produkt reduktimin e zonave të mbrojtura përgjatë vijës bregdetare të Shqipërisë. Procesi i diskutimeve për rishikimin e zonave të mbrojtura po udhëhiqet nga AKZM dhe një shoqatë e vogël e quajtur Shoqat a Kombët are e Parqeve të Shqipërisë, e cila në qershor u shpall fituese e një tenderi prej 32.4 milionë lekësh për të realizuar një studim kombëtar të zonave të mbrojtura të vendit. Shoqata fituese rezulton e lidhur me një tjetër organizatë mjedisore, e cila është drejtuar për 7 vjet nga drejtori aktual i AKZM, Zamir Dedej, duke ngritur pikëpyetje për konflikt të mundshëm interesi. Hartat dixhitale të prezantuara në një raund takimesh publike tregojnë se qeveria ka në plan të reduktojë ndjeshëm zonën Bunë-Velipojë, parkun natyror Kunë-VainTale në Lezhë, parkun kombëtar Divjakë-Karavasta si dhe peizazhi i mbrojtur Vjosë-Nartë, brenda kufijve aktualë të së cilit shtrihet edhe projekti i qeverisë për ndërtimin e aeroportit të Vlorës. Trembëdhjetë zona të tjera me sipërfaqe prej qindra hektarësh pasuri natyrore pritet të dalin jashtë listës së zonave të mbrojtura, ndërkohë që drejtuesit e projektit pretendojnë se në total po rrisin sipërfaqet e mbrojtura të vendit. Procesi i rishikimit të zonave të mbrojtura ka alarmuar aktivistët dhe organizatat mjedisore, të cilat e konsiderojnë atë të nxituar dhe jotransparent. Mjedisorët ngrejnë gjithashtu dyshime se projekti po shtyhet përpara nga presioni për projekte private në tokat publike në bregdet dhe paralajmërojnë dëme të pakthyeshme mbi vler-

Laguna e Karavastasë në Divjakë : Foto : Loreta Cuka

Zonë ligatinore në veri të Shqipërisë | Foto : Ivana Dervishi

at natyrore të vendit. “Reduktimi me afërsisht 21% i zonave të mbrojtura që shtrihen përgjatë eko-rajonit bregdetar, do të krijojë një presion të shtuar në të ardhmen, duke i hapur rrugë projekteve të zhvillimit intensive dhe urbanizimit,” tha Olsi Nika, drejtor i Eco Albania. “Parku Kombëtar Divjakë-Karavasta, Parku i Mbrojtur Vjosë-Nartë etj., reduktohen në mënyrë të konsiderueshme sipas propozimit të AKZM-së, aq sa vihet në pikëpyetje vetë funksionaliteti i proceseve dhe integriteti ekologjik i tyre,” paralajmëroi ai. Drejtori i Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura, Zamir Dedej nuk iu përgjigj pyetjeve mbi përzgjedhjen e një shoqate thuajse të panjohur për të udhëhequr procesin dhe as atyre që lidhen me konfliktin e interesit. Drejtuesi i Shoqatës Kombëtare të Parqeve, Genci Kacori mohoi për BIRN të kishte lidhje me Institutin për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri, INCA dhe për rrjedhojë edhe me Dedejn. I pyetur për ekspertizën e shoqatës së tij, Kacori u përgjigj se kishte drejtuar pak projekte dhe përmendi vetëm tre të tilla, përpara se të fitonte tenderin për studimin e zonave të mbrojtura. Studimi në “konflikt interesi” Rrjeti i Zonave të Mbrojtura të Shqipërisë përbën rreth 17% të territorit të Republikës –me rezervate natyrore të trashëguara nga regjimi komunist si dhe parqe e monumente natyrore, të cilat e fituan statusin e tyre të mbrojtjes pas

viteve ’90. Megjithatë, një pjesë e këtij rrjeti është dëmtuar përgjatë tre dekadave të fundit për shkak të lënies në mëshirë të fatit apo projekteve të miratuara nga qeveritë në shkelje të legjislacionin në fuqi. Iniciativa për rishikimin e rrjetit të Zonave të Mbrojtura në Shqipëri konsiderohet një proces i nevojshëm dhe normal për vendet që duan të ruajnë parametra të mirë për mjedisin. Megjithatë, projekti i qeverisë është i mbuluar nga dyshimet për shkak të ngutit dhe mungesës së studimeve serioze. Të dhënat e siguruara nga BIRN tregojnë se Agjencia Kombëtare e Zonave të Mbrojtura ia besoi studimin një shoqate pa eksperiencë të dukshme në fushën e mjedisit, përmes një tenderi që ngre dyshime për konflikt të mundshëm interesi. Më 5 qershor 2019, AKZM publikoi tenderin me fond limit prej 33.3 milionë lekësh [rreth 273 mijë euro] për “studimin e zonave të mbrojtura në Shqipëri” dhe shpalli fituese Shoqatën Kombëtare të Parqeve të Shqipërisë me një ofertë prej 32.4 milionë lekësh. Shoqata Kombëtare e Parqeve ishte “de facto” ofertuesi i vetëm në garë. Dy kompanitë e tjera, Vaya International me seli në fshatin Kriçkovë të Korçës dhe studioja e projektimit Archnet360 nuk paraqitën asnjë ofertë dhe nuk dorëzuan dokumente për të mbështetur aplikimin e tyre në AKZM. Shoqata Kombëtare e Parqeve të Shqipërisë drejtohet nga inxhinieri i pyjeve,

Genci Kacori dhe në dokumentet e tenderit ka deklaruar si adresë rrugën “Islam Alla”, Pallati i Verdhë, nr. 3/6, kati i parë në Tiranë. Por kërkimet për zyrat e kësaj shoqate e çuan BIRN në selinë e një tjetër organizate mjedisore në Tiranë, të quajtur Instituti për Ruajtjen e Natyrës në Shqipëri, INCA. Ndryshe nga Shoqata Kombëtare e Parqeve të Shqipërisë, INCA operon në Shqipëri prej vitit 2000. INCA është drejtuar nga kreu aktual i AKZM-së, Zamir Dedej nga viti 2008 deri në momentin që ai u emërua në postin publik, në vitin 2015. Në njërën prej zyrave të INCA-s, në fasadën e pasme të një pallati me ngjyrë të verdhë në rrugën “Islam Alla” në Tiranë, një punonjës në mesomoshë flet në telefon pas një tavoline të tejmbushur me dokumente. Pyetjes se ku ndodhet Shoqata Kombëtare e Parqeve, ai i përgjigjet “këtu është” dhe pasi ndërpret bisedën në telefon, tregohet i gatshëm për të ndihmuar. “Gencin kërkoni?” pyet dhe niset menjëherë ta thërrasë në zyrën ngjitur. Pasi i thonë se Genci Kacori nuk ndodhet në zyrë, ai e merr në telefon dhe i përcjell kërkesën për t’u takuar për të folur mbi studimin e zonave të mbrojtura. “Nuk do të vijë pasdite në punë,” na thotë ftohtë pasi mbyll telefonin. Ai nuk pranoi gjithashtu të japë numrin e kontaktit, me pretendimin se nuk ishte i autorizuar. Genci Kacori e konsideroi ‘rastësi’ praninë e tij në zyrat e Institutit në një bisedë telefonike me BIRN dhe mohoi kategorikisht të kishte punuar ndonjëherë për INCA. Ai u tregua konfuz për kohën kur e kishte themeluar Shoqatën Kombëtare të Parqeve, ndërkohë që i pyetur për ekspertizën e saj, Kacori tha se kishte implementuar tre projekte përpara se të fitonte tenderin e AKZM. “Kemi marrë pjesë në përgatitjen e akteve nënligjore për zonat e mbrojtura, ke-

Nëntor 2019

Harta e propozuar nga Shoqata Kombëtare e Parqeve dhe AKZM për kufijtë e zonave të mbrojtura në vend.

mi realizuar një projekt ndërgjegjësimi me nxënësit e shkollave në Librazhd si dhe një projekt tjetër për marështimin e pyjeve në zonat pilot,” tha Kacori. Kreu i Agjencisë Kombëtare të Zonave të Mbrojtura, Zamir Dedej është lakuar edhe më parë nga përfaqësues të opozitës për transferim fondesh në drejtim të organizatës mjedisore që ka drejtuar si President për gati 7 vjet. Dedej nuk iu përgjigj pyetjeve të BIRN për përzgjedhjen e Shoqatës Kombëtare të Parqeve deri në publikimin e këtij shkrimi. Reduktimet në bregdet Vija bregdetare është një ndër zonat më të lakmuara në Shqipërinë e tranzicionit, duke u bërë shpeshherë objekt i grabitjeve dhe falsifikimeve masive me pronat. Në vitet e fundit nën promovimin e qeverisë “Rama”, ka një presion të shtuar për projekte zhvillimi nën statusin e “investitorit strategjik” në bregdet, të cilat kanë targetuar edhe tokat publike brenda zonave të mbrojtura.

Gati dy vjet më parë, një grup prej dymbëdhjetë organizatash mjedisore kundërshtuan pa ndërprerje iniciativën e të ashtuquajturit “investitor strategjik” MABETEX, për ngritjen e një resorti të madh turistik në Parkun Ligatinor Divjakë-Karavasta, e projektuar pjesërisht në zonën e tij qendrore. Pas protestave të vazhdueshme, Komiteti i Investimeve Strategjike vendosi në prill 2019 të refuzojë kërkesën e kompanisë Mabetex të ish-ministrit të jashtëm Behgjet Pacolli për një koncesion të parkut kombëtar Divjakë-Karavasta. ‘Ribërja’ e kufijve të zonave të mbrojtura duket si pushtim i heshtur i bukurisë natyrore të Shqipërisë. Pas njohjes me kufijtë e rinj të propozuar të zonave të mbrojtura, 21 shoqata mjedisore kërkuan një takim konsultativ me ministrin Blendi Klosi përmes një letre më 6 nëntor, ku ngrihen gjithashtu dyshime dhe pikëpyetje se procesi po kryhet nën presionin gjithnjë e në rritje për aktivitete ekonomike.

Zonë e mbrojtur në liqenin e Shkodrës | Foto : Ivana Dervishi

“Në shumicën e rasteve, këto projekte po kërkojnë hapësira në Zonat e Mbrojtura bregdetare, ku pjesë të mëdha të territorit janë dhe prona shtetërore,” thuhet në letrën dërguar Klosit. “…këto janë pikërisht dhe sipërfaqet natyrore më me vlerë në Shqipëri dhe të shpallura si zona të mbrojtura të rëndësisë ndërkombëtare përfshirë Zona Ramsar, Zona Emerald, Zona të Rëndësishme për Shpendët (IBA), Zona Kyçe të Biodiversitetit (KBA) dhe Zona Pilot Natura 2000,” shtohet në letër. Nga hartat dixhitale bie në sy prirja për të zvogëluar hapësirën e zonave të mbrojtura bregdetare, të tilla si Bunë-Velipojë; Kune-Vain-Tale; Patok-Fushë Kuqe; Divjakë-Karavasta; Delta Vjosë-Nartë apo Butrint -vende këto të lakmuara për turizëm. Ekspertët thonë se parashikohet një reduktim me gati 20% e sipërfaqes së tyre, nën justifikimin se janë hapësira urbane apo toka bujqësore që nuk përmbajnë vlera natyrore. “Asnjë vend nuk do të guxonte ta bënte një gjë të tillë, a priori,” tha për BIRN specialisti i Mjedisit, Prof. Aleko Miho, përgjegjës i Grupit të Botanikës te Departamenti i Biologjisë. “Mjedisorët vendas dhe ndërkombëtarë, madje dhe vetë KE që kërkojnë që Shqipëria të shtojë hapësirat e mbrojtura, dhe të shpallë të vetmin Park Lumor të Europës! Këmbana që bien në vesh të shurdhër, për fat të keq,” shton ai. Profesori Aleko Miho kujton se procedura për shpalljen e një zone të mbrojtur paraprihet me një studim disavjeçar të një grupi të gjerë ekspertësh dhe sipas tij, procesi i kundërt nuk mund të ndodhë brenda ditës. Ai kundërshtoi gjithashtu propozimin për heqjen nga lista e zonave të mbrojtura të Parkut Natyror të Rrushkullit (649.76 ha; shpallur në 1995), ndër njollat e rralla që kanë mbetur në gjithë bregdetin shqiptar të pyllit riparian Mesdhetar dhe të pyllit të përzier alluvial apo Parkun Natyror të Levanit (198.24 ha, 1977), e cila është ndër njollat e pakta të dushkajave të mbetura në vend. Ekspertët ndajnë të njëjtin mendim edhe për Pyllin e Maliqit (44.6 ha; 1996; Monument Natyre), si një njollë relikte e ishkënetës së dikurshme apo monumentin natyror të Ujit të Ftohtë, Tepelenë (1996; 327.93 ha), i konsideruar një simbol i natyrës. “Fshirje përmes shtimit” Ndërkohë që planet për reduktimin domethënës të zonave të mbrojtura në

bregdet po ecin përpara, ekspertët mjedisorë janë turbulluar nga premtimet për të shtuar hapësira të reja për mbrojtje me mëtimin se po shtohet sipërfaqja e mbrojtur në vend në mbi 20% të territorit. Po çfarë po ndodh? Prej vitesh nuk rresht përpjekja e opinionit shkencor kombëtar dhe ndërkombëtar për ta bindur qeverinë shqiptare të mbrojë lumin Vjosë nga digat, nga ndërtimi i HEC-eve dhe plane të tjera ndërtimore në dëm të ekosistemit lumor të rrallë me rëndësi europiane. Hidrologët dhe komuniteti i shkencëtarëve promovojnë se lumi i Vjosës në të gjithë rrjedhën dhe degët e tij është një pasuri natyrore me vlera të mëdha hidrologjike, sedimentologjike, biodiversiteti. Ata kërkojnë shpalljen e Parkut Kombëtar të parë të Lumit të Egër të Europës. Por në projektin e AKZM, llogaritet që vetëm rrjedha e sipërme e lumit Vjosë të hyjë në pjesën e Zonave të Mbrojtura, ndërkohë që ekspertët theksojnë se vlerat më të veçanta gjenden në rrjedhën e mesme e lumit [nga Tepelena deri në urën e Mifolit], pjesa më e rrezikuar nga projektet e HECeve. Drejtori i Shoqatës Ornitologjike të Shqipërisë, Taulant Bino kërkoi më shumë transparencë dhe përgatitje nga grupi i punës, ndërsa theksoi në një intervistë për BIRN se procesi duhet konsultuar me një gamë të gjerë ekspertësh. “Grupi i ngushtë i punës duhet të verë në dispozicion cilat janë rishikimet që mendohet të bëhen në sistem, zvogëlimet, fshirjet apo zgjerimet me zona të reja, që edhe ne të jemi sa më konkretë në mendimet tona dhe t’i ndihmojmë më mirë. Pasi në ftesat e deritanishme jemi hasur me papërgatitje të këtyre strukturave,“ tha Bino për BIRN. “I gjithë procesi ka nevojë për të ftuar dhe dëgjuar një gamë të gjere ekspertësh, që jo thjesht i njohin qartë Zonat e Mbrojtura, madje edhe ato që janë potencialisht për t’u mbrojtur në të ardhmen e afërt, por që dinë mirë dinamikën e zhvillimeve gjatë gjithë këtyre viteve tranzicioni,“ shtoi ai. Edhe drejtori i Eco Albania, Olsi Nika e kritikoi procesin si të nxituar, të pakonsultuar dhe jorealist. “Edhe pse një pjesë të vogël të zonave rrjeti i ka trashëguar nga e kaluara dhe i ka bërë pjesë të tijën pothuajse a priori, pjesa më e madhe e tyre janë shpallur si Zona të Mbrojtura në kuadër të një procesi që konsiston në gjenerimin e të dhënave shkencore të grumbulluara përmes kërkimit shkencor në terren,” përfundoi Nika.

Nëntor 2019

INVESTIGIM

Autoritetet mbyllin sytë ndaj kërcënimit të gazetarëve nga krimi i organizuar Dëshmi të mbledhura nga BIRN tregojnë se gazetarët e kronikës në Shqipëri kërcënohen në mënyrë rutinë në ambientet e sigurisë së lartë të gjykatave nga anëtarë të krimit të organizuar ose persona të lidhur me të pandehurit- por rastet nuk hetohen nga Policia dhe Prokuroria. EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANË

jë vit më parë, më 20 nëntor 2018, salla nr.1 e seancave në Gjykatën e Apelit për Krime të Rënda në Tiranë ishte e mbushur me gazetarë dhe të afërm të 11 pandehurve të akuzuar për sulmin e armatosur ndaj policisë në qershor 2015 në fshatin Lazarat të Gjirokastrës, ku gjatë një operacioni antidrogë mbeti i vrarë oficeri i forcave RENEA, Ibrahim Basha dhe u plagosën dy efektivë të tjerë. Seanca gjyqësore ndaj të akuzuarve për vrasje nisi një orë me vonesë dhe gjatë kësaj kohe, gazetarët dhe operatorët e pranishëm në sallën e gjyqit u bënë objektiv i ofendimeve dhe i kërcënimeve të drejtpërdrejta nga familjarët e të pandehurve. Kur trupi gjykues hyri në sallë dhe shpalli vendimin, të pandehurit tentuan të shkatërronin kafazin dhe mikrofonin duke goditur me grushte dhe shkelma, ndërkohë familjarët e tyre nisën të mallkojnë gjyqtarët – duke bërtitur mes të tjerash: “ju vdekshin fëmijët” dhe duke hedhur karrige drejt gazetarëve dhe gjyqtarëve. “Në momentin kur procesi përfundoi dhe gjykata shpalli vendimin duke dënuar me burgime të përjetshme disa nga të pandehurit, familjarët e tyre kapën karriget dhe tentuan të godisnin jo vetëm anëtarët e trupës gjykuese, por sigurisht filluan të godisnin edhe gazetarët,” kujton Klodiana Lala, gazetare e televizionit News 24. “Policia e burgjeve nuk ndërhyri për të shuar konfliktin,” shtoi Lala, duke nënvizuar se u përballën me një situatë shumë të ngarkuar. Incidenti gjatë gjykimit të çështjes së ‘Lazaratit’ nuk është një rast i izoluar në Gjykatën e Krimeve të Rënda. Dëshmitë e mbledhura nga BIRN nga një duzinë reporterësh të kronikës, prokurorë dhe gjyqtarë, tregojnë se përfaqësuesit e medias përballen me kërcënime të vazhdueshme në gjykata nga anëtarë të krimit të organizuar, të cilët synojnë të kufizojnë raportimin e aktiviteve të tyre kriminale në media. “Duhet të kuptojmë që jemi në Shqipëri dhe gjyqet bëhen jo vetëm në sallën e gjyqit, por bëhen edhe jashtë, ku një shkrim i medias mund t’i prishë shumë situatën apo një skemë që ndërton i pandehuri apo avokatët e tij,” shprehet Elton Qyno, gazetar i Shqiptarja.com, i cili prej 13 vitesh raporton mbi çështjet e sistemit të drejtësisë në Shqipëri.

Një protestë e gazetarëve të kronikës ndaj kryeprokurores së Përkoshme, Arta Marku. Foto: LSA

Gazetarja Klodiana Lala e televizionit News 24 | Foto : Opinion.al

Elton Qyno, gazetar veteran i kronikës pranë Shqiptarja.com | Foto : Edmond Hoxhaj/BIRN

“Trysnia që ushtron media nga ajo që mund të arrihet më pas nga të pandehurit, pra një vendim pafajësie, mund të mos i merret përsipër nga ana e gjykatës apo prokurorëve,” shtoi ai. Kërcënime e gazetarëve brenda gjykatës konfirmohen dhe nga kryetari i Gjykatës për Krime të Rënda, Sandër Simoni, i cili thotë se edhe pse nga institucioni që ai drejton janë bërë disa referime në polici, këto denoncime nuk janë ndjekur nga organet ligjzbatuese. Megjithë kërcënimet e vazhdueshme, shpesh në prezencë të gjyqtarëve dhe prokurorëve, Policia e Burgjeve ka dështuar të ofrojë siguri për gazetarët që raportojnë nga Gjykata e Krimeve të Rënda, ndërkohë Policia e Shtetit nuk i ka hetuar kërcënimet ndaj reporterëve edhe kur ka pasur referime. E pyetur nga BIRN në lidhje mbi incidentet gjatë çështjes ‘Lazarati’ dhe raste të tjera

kërcënimesh ndaj medias, Policia e Shtetit tha se nga verifikimet e bëra nuk ishin konstatuar parregullsi gjatë kësaj seance. Edhe Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve mohoi se Policia e Burgjeve të kishte hasur probleme sigurie në Gjykatën për Krime të Rënda. “Deri në momentin që flasim nuk ka patur raste të cënimit të sigurisë në ambientet e gjykatës së Krimeve të Rënda, shkalla e parë dhe e dytë,” tha Drejtoria e Përgjithshme të Burgjeve në një përgjigje me shkrim për BIRN. “Ne nuk kemi patur asnjë rast dhe nuk kemi patur ankesa nga gazetarë të tjerë që të jenë përballur me kërcënime e shantazhe në sallat e gjykatave,” shtoi ajo. Ndërkohë, Prokuroria pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë i tha BIRN se “për periudhën 2018-2019 nuk rezulton që poli-

cia të ketë referuar ndonjë kallëzim për kërcënim të gazetarëve gjatë kryerjes së detyrës së tyre”. Media e kërcënuar nga krimi Liria e medias dhe siguria e gazetarëve ka shënjuar përkeqësim gjatë viteve të fundit në Shqipëri. Një raport i publikuar në qershor nga një grup organizatash ndërkombëtare, pas një misioni faktmbledhës në Tiranë, nënvizonte se gazetarët shqiptarë janë shpesh shenjestër e sulmeve fizike dhe verbale, të cilat nuk hetohen dhe zbardhen nga organet ligjzbatuese. Gazetarët që raportojnë mbi proceset gjyqësore në gjykata shprehen se shantazhet, kërcënimet apo pengimi i tyre për të marrë pjesë në seanca – kryesisht ato ndaj organizatave kriminale, janë të vazhdueshme dhe kryhen nën hundën e forcave të sigurisë. Veç kërcënimeve, ata thonë se ka edhe raste kur të afërmit e të akuzuarve ndikojnë tek pronarët e mediave ku punojnë duke arritur që të pengojnë publikimin e lajmeve. “Në profesionin tim më është dashur të kem përplasje ose presione të vazhdueshme nga palët e përfshira në proces,” thotë Elton Qyno. Ai shprehet se presione vijnë kryesisht gjatë punës në terren, por edhe në sallën e gjykimit – kryesisht nga familjaret e të pandehurve. “Presionet janë të llojeve të ndryshme, duke filluar nga: ‘mos ndiqni gjyqet’; që të mos filmojmë personat e pandehur ose familjarët e tyre,” shtoi Qyno. “Më tepër kanë qenë që duhet të largohemi nga salla e gjykimit, që të mos kemi vëmendje në procesin gjyqësor,” shtoi ai. Gazetari i televizionit A2, Armand Bajrami shprehet se palët në çështje gjyqësore penale mundohen shumë për të shmangur monitorimin e medias dhe jo gjithmonë përdorin kërcënimet, por edhe metoda më të sofistikuara. “Ndërkohë, dua të evidentoj edhe raste shumë të rralla, kur kanë qenë mbase edhe avokatët e palëve në proces që janë përpjekur të na shmangin nga proceset e caktu-

Nëntor 2019

Reporterja e gazetës ‘Panorama’, Bleona Metushi | Foto : Edmond Hoxhaj / BIRN

Gazetari i A2 CNN, Armand Bajrami | Foto Edmond Hoxhaj/ BIRN

ara gjyqësore, jo duke na e thënë drejtpërdrejt të mos marrim pjesë në seanca të caktuara, por duke u përpjekur të na e zhvleftësojnë rëndësinë e seancës,” tha ai. Gazetarja e së përditshmes “Shekulli”, Xhentila Gjoshi shprehet se i është dashur shpesh të përballet me fjalë intimiduese në gjykatë. “Kryesisht familjarët e të pandehurve mundohen që të na intimidojnë për të mos ndjekur proceset që zhvillohen ndaj tyre,” tha ajo, duke shtuar se ka pasur raste kur është detyruar të mos i ndjekë seancat. “E ndodhur e vetme në sallë dhe në mesin e familjarëve, që shikimi i tyre drejtohet vetëm nga ‘ty’, isha e detyruar që të mos e ndiqja,” tha Gjoshi, duke nënvizuar se këto nuk janë raste të veçuara dhe zakonisht lidhen me çështje me interes të lartë publik. Gazetari i televizionit Klan, Ermal Vija thekson se presionet ushtrohen kryesisht brenda ambienteve të gjykatës dhe në korridoret e saj. “Kanë qenë kryesisht familjarë që kanë tentuar të ndikojnë të mos evidentohen si raste,” tha Vija. “Ka pasur edhe raste jashtë ambienteve të gjykatës, por kryesisht në territorin e Gjykatës së Krimeve të Rënda,” shtoi ai. Edhe gazetarja e së përditshmes “Panorama”, Bleona Metushi është përballur me intimidime, për të cilat thotë se ndodhin rëndom në sallat e gjyqit përpara se të fillojnë seancat gjyqësore. “Në dy-tre raste kur janë munduar të më intimidojnë apo të tregojnë që ‘ti s’duhet të futesh apo s’duhet të ta ndjekësh këtë seancë’, tha ajo. “Ka pasur raste që qoftë edhe me veprime, pa më thënë, të më bëjnë mua të mos shkoj në një apo dy seanca,” shtoi Metushi. Kërcënimet ndaj gazetarëve nuk kanë mbetur pa u vënë re edhe nga stafi i Gjykatës për Krime të Rënda, shprehet kryetari Sandër Simoni. “Në këtë gjykatë, këto vite janë zhvilluar procese të rëndësishme të natyrës së krimit të organizuar, të terrorizmit, të trafikimit të qenieve njerëzore, të trafikimit të narko-

tikëve, të gjobëvënieve dhe për vetë natyrën e proceseve personat që interferojnë në ambientet e gjykatës, janë, përveç të pandehurve, edhe të afërm të tyre që mund të paraqesin edhe rrezikshmëri shoqërore dhe mundohen që të ndikojnë në proceset gjyqësore, në mënyrë ekstra-proceduriale,” tha Simoni. “Për këtë shkak kemi pasur raste të sjelljeve agresive, kërcënuese, apo shantazhuese ndaj palëve në proces, por edhe ndaj medias, gazetarëve e subjekteve të tjera, si dëshmitarë,” shtoi ai. Simoni i tha BIRN se në rastet ku janë konstatuar shantazhe ose kërcënime, bazuar në rregulloren e gjykatës, është mbajtur një procesverbal me përshkrimin e incidentit nga oficeri i sigurisë dhe është bërë referim në strukturat përkatëse të rendit, konkretisht në komisariatet përkatëse të policisë. Nën “hundën” e forcave të sigurisë Në incidentin gjatë seancës gjyqësore për çështjen ‘Lazarati’, në momentin kur familjarët e të pandehurve hodhën karriget drejt gazetarëve dhe gjyqtarëve, këta të fundit u larguan me shpejtësi nga salla e gjyqit nëpërmjet derës së brendshme. Ndërsa gazetarët, për të gjetur strehim, ishin të detyruar të kalonin përmes turmës së xhindosur të familjarëve të të pandehurve që vazhdonin t’i ofendonin e kërcënonin. Edhe pse gjyqtarët dhe gazetarët bien pre e kërcënimeve nga të pandehurit dhe familjarët e tyre, reporterët shpesh duhet të bazohen vetëm në eksperiencën e tyre për t’u mbrojtur, sa kohë që organet ligjzbatuese bëjnë një sy qorr ndaj sigurisë së tyre. “Faktikisht më shumë jam ndjerë i mbrojtur nga vetja ime, pasi kam parë situatën apo terrenin se si zhvillohet në prokurori apo në gjykatë dhe kam vendosur kur duhet të afrohem e kur duhet të largohem,” thotë Elton Qyno i Shqiptarja.com. “Ndërsa përsa i përket sigurisë policore që është në gjykatë, nuk është se kam pasur ndonjëherë ndonjë mbrojtje,” shtoi ai. Gazetarja Klodiana Lala thekson se në një rast, një i pandehur, anëtar i një grupi të strukturuar kriminal ka kërcënuar hapur gazetarët në sallën e gjyqit. Ajo shtoi se ishte detyrë e

prokurorit të niste hetimin kryesisht për këtë çështje, sepse ka ndodhur në një seancë për caktimin e masës së sigurisë, por sipas saj një gjë e tillë nuk ka ndodhur. “Ne kemi familjarë të të pandehurve që flasin në sallën e gjyqit me gazetarët dhe u kërkojnë atyre që të mos shkruajnë, apo kemi edhe të pandehur që u kanë kërkuar gazetarëve të dalin nga salla e gjyqit duke u thënë se nëse nuk dalin, atëherë do të kenë punë me ta,” tha Lala. Një prokuror i Krimeve të Rënda, i cili foli në kushtet e anonimatit, pranoi se ka qenë prezent në disa raste kur ka konstatuar se ka pasur në sallë trysni të ushtruar ndaj gazetarëve, por se veprimet nuk kanë qenë të hapura për të bërë të mundur nisjen e hetimeve. Gazetarët ankohen se është e vështirë t’i denoncosh kërcënimet dhe intimidimet, pasi ato kryhen në mënyra gjithmonë e më të sofistikuara. Ata shprehin gjithashtu mosbesim ndaj policisë, nëse do t’i hetonte ndonjëherë kërcënimet ndaj tyre. “Përsa i përket sigurisë së gazetarëve në raport me familjarët e të pandehurve apo këta të fundit…, nuk është se ka pasur ndonjë reagim nga policia edhe kur të pandehurit kanë reaguar në sallën e gjyqit apo familjarët e tyre kanë reaguar po në sallën e gjyqit,” tha Qyno. “Asnjëherë nuk i kam referuar presionet. Ku t’i referoj, në polici?” pyeti ai. “Ajo që dua të them, se sot janë sofistikuar mënyrat… gazetarët në shumicën e rasteve e kanë të pamundur të bëjnë denoncime sepse nuk arrijnë dot të provojnë përpara institucioneve të gjithë intimidimin apo kërcënimet që u janë bërë nga personat e pandehur apo familjarët e tyre,” theksoi Klodiana Lala, shtëpia e së cilës u sulmua me breshëri kallashnikovi një vit më parë. Asnjë hetim për kërcënimet Më shumë se një vit pas sulmit të armatosur ndaj shtëpisë së prindërve të gazetares Klodiana Lala, policia nuk ka bërë progres në identifikimin e agresorëve; megjithë përbetimet për hetime të shpejta të krerëve më të lartë shtetit. Kërcënimet ndaj jetës së gazetarëve trajtohen gjithashtu pa interes nga organet ligjz-

batuese. Kryetari i Gjykatës së Krimeve të Rënda, Sandër Simoni pohon për BIRN se janë referuar disa denoncime pranë komisariatit që mbulon territorin e kësaj gjykate për kërcënime ndaj medias, por shton se hetimet nuk kanë vazhduar. “Ka patur edhe veprime hetimore, marrjen e tyre në pyetje dhe intervistim të tyre nga komisariti përkatës që ka në juridiksion ambientet e gjykatës,” tha ai. “Nuk ka patur vijueshmëri të procedimeve penale ndaj tyre, mbase nuk është arritur rezultat hetimor për t’i atribuuar veprën penale apo për të regjistruar veprën penale,” shtoi Simoni. Sipas Simonit, në rastet kur këto vepra penale kryhen në sallën e gjykimit, është detyrim i prokurorit që të fillojë ndjekjen penale, ndërsa në rastet kur ndodhin në ambientet jashtë sallës gjykimit, por në ambientet e brendshme të gjykatës, është përgjegjësi e kësaj të fundit t’a referojë në autoritetet përkatëse. “Ne kemi një sistem kamerash vëzhgimi të sofistikuar në ambientet e gjykatës dhe në çdo rast nga ana jonë janë marrë masat që evidentimi i incidenteve, trysnive, shantazheve apo presioneve të dokumentohet dhe gjithashtu të merren regjistrimet audio dhe video duke ia referuar autoriteteve përkatëse,” tha ai. Megjithë teknologjinë e sofistikuar të vendosur në dispozicion nga gjykata, policia e Tiranës nuk evidentoi ndonjë rast të hetimit dhe dërgimit në prokurori të kërcënimeve ndaj gazetarëve. Edhe për rastin e çështjes Lazarati, incident që u bë publik gjerësisht në media, policia nënvizoi se nuk kishte gjetur prova. “Janë marrë deklarime nga punonjësit e policisë së burgjeve dhe nga gazetarët e pranishëm, por askush nuk ka pasur ndonjë pretendim ligjor apo të ketë kryer kallëzim penal,” tha Policia e Shtetit. Nga gazetarët e intervistuar nga BIRN, vetëm një prej tyre pohoi se atë ditë është pyetur nga punonjësit e policisë së rendit për atë se çfarë kishte ndodhur dhe nëse do të donte të kryente referime për atë që kishte ndodhur. Gazetarët e tjerë u shprehen se policia nuk u kishte kërkuar fare deklarime. Edhe Drejtoria e Përgjithshme e Burgjeve mohoi të ketë konstatuara raste të kërcënimit të gazetarëve. “Po të ishte ndryshe, kryetari i seancës sipas kompetencave që i jep ligji ndërhyn duke urdhëruar forcat e sigurisë të nxjerrin jashtë ambienteve të gjykatës palën kërcënuese, ashtu sikurse pala e kërcënuar duhet të bëjë denoncimin në prokurori, gjë që nuk ka ndodhur sepse nuk ka patur raste të tilla,” tha DPGJ në një përgjigje kategorike me shkrim. “Punonjësi i policisë me shërbim në sallat e gjyqit, në kushtet e debatit verbal nuk mund të ndërhyjë pa lejen apo urdhrin e kryetarit të seancës, përveç rasteve kur ka përplasje fizike në forma të ndryshme, kur rrezikohet jeta dhe shëndeti i trupit gjykues dhe pjesëmarrësve të tjerë në sallë, ndërhyn me iniciativë, “ shtoi DPGJ, duke larë duart nga përgjegjësitë. Kryetari i Gjykatës për Krime të Rënda, Simoni sugjeroi se mosveprimi i forcave të policisë së burgjeve mund të zgjidhet duke rekrutuar staf më të specializuar. “Emërimi apo caktimi i një punonjësi sigurie të specializuar apo profilizuar sipas kushteve të sigurisë, me arsim të specializuar për punonjës sigurie, do krijonte një mundësi që personat në sallën e gjykimit të ishin të mbrojtur nga kërcënimet, shantazhimet, intimidimet,” tha ai. “Kjo është një nga të metat që kemi ne në raport me garantimin e sigurisë dhe mbrojtjes fizike të palëve dhe të gazetarëve në këtë rast në veçanti,” përfundoi Simoni.

Nëntor 2019

Opinion

Për të kuptuar më mirë trashëgiminë komplekse të vitit 1989, shikoni përtej festimeve formale që po mbahen në Berlin.

Atëherë dhe tani: Premtimi i humbur i viti 1989 Mark Leonard | BIRN| BERLIN

as rënies së komunizmit në Europë në 1989, shumë ëndërronin të ndërtonin një kontinent të bashkuar dhe të lirë me Bashkimin Europian në thelbin e tij. Por 30 vjet më vonë, europianët janë zgjuar në një realitet të ri. Në Europën Perëndimore, liderët politikë po vënë veton për zgjerimin e mëtejshëm të bllokut nga frika se europiano-lindorët nuk janë gati të përqafojnë vlerat liberale. Dhe në Europën Qendrore dhe atë Lindore, ka pakënaqësi në rritje ndaj Europës Perëndimore për përgjigjen e saj ndaj emigracionit dhe çështjeve të tjera. Këto dinamika ishin u shfaqën plotësisht muajin e kaluar në raundet kualifikuese për turneun e futbollit Euro 2020, ku një ndeshje midis Anglisë dhe Bullgarisë u shndërrua në një garë midis dy nocioneve thelbësisht të ndryshme të identitetit europian. Ndeshja, e zhvilluar në Sofje, u desh të ndërpritej dy herë që tifozët e ekipit vendas të paralajmëroheshin kundër sjelljes raciste, përfshirë përshëndetjet naziste dhe talljeve drejtuar lojtarëve me ngjyrë të Anglisë. Pas ndeshjes, opinioni elitar britanik reagoi kundër barbarisë së perceptuar të tifozëve bullgarë. Me multikulturalizmin që është bërë një pjesë qendrore e historisë kombëtare britanike gjatë 30 viteve të fundit, shumë pakica etnike shqetësohen se racizmi i perceptuar i Europës kontinentale është një kthim në një epokë të shëmtuar pabarazie dhe përjashtimi. Prandaj, një nga ironitë e episodit të Euro 2020 është se ai po citohet si provë e mëtejshme në mbështetje të vendimit të Mbretërisë së Bashkuar për t’u larguar nga BE-ja. Sipas kampit pro-Brexit, përfundimi i emigracionit automatik nga Europa do ta bëjë më të lehtë që njerëzit nga India, Bangladeshi, Pakistani dhe Karaibet të vendosen në Mbretërinë e Bashkuar. E parë nga këndvështrimi bullgar, prozelitizmi moral i Britanisë ngjan si hipokrizi. Në fund të fundit, emigrantët bullgarë dhe rumunë ishin shënjestra e retorikës raciste gjatë fushatës së referendumit për Brexit në 2016. Dhe siç kanë theksuar shumë në mediat bullgare, huliganët racistë të vetë Anglisë ishin përgjegjës për fatkeqësinë vdekjeprurëse në Stadiumin Heysel në Belgjikë në 1985. Nëse arsyeja pas Brexit është që të ruajnë “të qenit anglez”, eruopiano-lindorët nuk përbëjnë rrezik më të madh sesa përbën multikulturalizmi. Në “The light that failed”, një vështrim të shkëlqyeshëm në trashëgiminë e vitit

Grafiti në anën lindore të Murit të Berlinit. Foto: Pixabay.

1989, Ivan Krastev nga Instituti i Vjenës për Shkenca Njerëzore dhe Stephen Holmes i Universitetit të Nju Jorkut, shprehen se rënia e Murit të Berlinit shënoi fillimin e një epoke intimidimi në vend që të shënonte “fundin e historisë”. Kur ish-vendet e bllokut sovjetik në Europën Qendrore dhe Lindore filluan të përpiqeshin të përsërisin kulturën, vlerat dhe kornizat ligjore të Europës Perëndimore, ata që ëndërronin për një Europë të lirë dhe të bashkuar që kishte shumë për të festuar. Problemi është se miliona njerëz në këto vende e kuptuan se nëse qëllimi ishte të bëhehe si gjermanët apo anglezët, do të ishte më lehtë thjesht të shkohej në ato vende në vend që t’i nënshtroheshin këtij procesi të dhimbshëm të shndërrimit të shoqërive të tyre në ngjasime të të tjerave. Si rezultat, një në pesë bullgarë – në mënyrë disproporcionale që përfshin segmentin më liberal dhe më të arsimuar të popullsisë – emigroi në Europën Perëndimore. Siç tregojnë Krastev dhe Holmes, ata që mbeten pas kanë krahasuar gjithnjë e më shumë perspektivat e tyre jo me ato të prindërve të tyre, por me elitën me fat që u zhvendos për të jetuar ëndrrën perëndimore. Kjo ka çuar në një zhgënjim dhe zemërim të gjerë ndaj klasës post-komuniste të reformave liberale në Europën Qendrore dhe Lindore. Jo vetëm që këto elita me orientim perëndimor nuk arritën të përmbushnin pritshmëritë jorealiste të imitimit perëndi-

Problemi është se miliona njerëz në këto vende e kuptuan se nëse qëllimi ishte të bëhehe si gjermanët apo anglezët, do të ishte më lehtë thjesht të shkohej në ato vende në vend që t’i nënshtroheshin këtij procesi të dhimbshëm të shndërrimit të shoqërive të tyre në ngjasime të të tjerave. mor, por ata gjithashtu lejuan një eksod masiv të talentit. Kur shpërtheu kriza e refugjatëve në vitin 2015, ajo u ushqye nga frikat tashmë të thella të zhdukjes demografike në mesin e popullsive të mbetura të vendeve pas-komuniste. Dhe siç kemi parë vitet e fundit, këto ankthe kanë krijuar një mjedis politik ideal për politikanët joliberal populist dhe nacionalistë si kryeministri hungarez Viktor Orbán dhe sundimtari de fakto i Polonisë, Jarosłaë Kaczyński. “Ndërsa Lindja është akoma homogjene dhe mono-etnike”, shkruajnë Krastev dhe Holmes, “Perëndimi është bërë, si rezultat i asaj që politikanët antiberalë e konsiderojnë një politikë e pamenduar dhe vetëvrasëse emigracioni, heterogjen dhe multi-etnik”. Si rezultat, mosha e imitimit – me

pranimin e saj të heshtur të superioritetit perëndimor – ka ardhur në një fund definitiv. Një proces i ngjashëm pasqyrimi kulturor invers u shfaq gjatë dhe pas ndeshjes së futbollit midis Anglisë dhe Bullgarisë. Të dy palët pretenduan se ishin të tmerruara nga veprimet e palës tjetër. Ndërsa Britania ka kaluar nga toleranca në mënyrë implicite e racizmit në festimin e multikulturalizmit gjatë 30 viteve të fundit, ajo gjithashtu ka zhvilluar një alergji ndaj lirisë së lëvizjes nga Europa Qendrore dhe Lindore. Ndryshe nga kjo, Bullgaria dëshiron shumë të mbetet në BE, por është e tmerruar nga ndryshimi i mëtejshëm demografik i nxitur nga emigracioni dhe prurjet e të ardhurve nga Lindja e Mesme dhe gjetkë. Situata padyshim do të dukej e çuditshme për një vizitor nga viti 1989. Kush do të mendonte se Britania do të largohej nga BE-ja apo se ata që e mbrojnë atë do ta bazonin çështjen e tyre në një argument në favor të diversitetit etnik? Dhe sa europianë qendrorë dhe lindorë do të kishin parashikuar se qeveritë e tyre do të përpiqeshin ta ndryshonin BE-në si një projekt iliberal? Siç ndodh shpesh, zhvendosjet e thella historike kanë tendencë të shfaqen fillimisht në kulturën popullore dhe vetëm atëherë në politikën zyrtare. Kjo është arsyeja pse ne duhet të shohim trashëgiminë komplekse të vitit 1989 jo vetëm në festimet zyrtare që po mbahen në Berlin, por edhe në ndenjëset e një stadiumi futbolli në Sofje.

Nëntor 2019

Analizë

Vendimi i presidentit francez për të bllokuar anëtarësimin në BE të Shqipërisë dhe Maqedonisë së Veriut i ka dhënë një fund simbolik epokës së pas vitit 1989. Që prej rënies së Murit të Berlinit, liderët europianë dhe ata amerikanë kishin pranuar se një zgjerim i rregullt i projektit europian është kyç për paqen dhe begatinë europiane.

Tradhtia që Emmanuel Macron i bëri Ballkanit CHRISTOPHER R. HILL, PROJECT SYNDICATE, DENVER

ë nga rënia e Murit të Berlinit 30 vjet më parë, liderët perëndimorë vazhdimisht kanë pohuar se nuk ka probleme në kontinentin europian që nuk mund të trajtohen nëpërmjet angazhimit me Bashkimin Europian ose zgjerimit të projektit europian. Por kjo pikëpamje e afatgjatë duket se po ndryshon, për shkak të një kombinimi të problemeve të brendshme të BE-së dhe indiferencës amerikane. Mund të duket e çuditshme që Shtetet e Bashkuara do të inkurajonin anëtarësimin në klubin e dikujt tjetër në radhë të parë. Por nga pozicioni i saj udhëheqës brenda NATO-s, Shtetet e Bashkuara kanë qenë gjithmonë mbështetëse të përpjekjeve europiane për të konsoliduar unitetin politik dhe ekonomik në kontinent. Dhe BE-ja, nga ana e saj, ka pranuar se anëtarësimi në bllok është një aspiratë logjike për vendet pas-sovjetike në periferi të saj. Ndërsa thellimi dhe zgjerimi i strukturave të BE-së ka dëshmuar se është më i vështirë sesa vëzhguan shumë vëzhgues amerikanë, liderët europianë kanë vazhduar të përpiqen, jo vetëm sepse kjo është ajo që pritej prej tyre në kontekstin e historisë së pas Luftës së Ftohtë. Por takimi i fundit i Këshillit Europian më 17-18 tetor dha konfirmimin se diçka ka ndryshuar. Presidenti francez Emmanuel Macron mori vendimin për të bllokuar bisedimet e pranimit në BE me Shqipërinë dhe Republikën e Maqedonisë së Veriut. Me largimin e Mbretërisë së Bashkuar nga BE-ja dhe tërheqjen nga politika të kancelares gjermane Angela Merkel, Macron është trashëgimtari i dukshëm i lidershipit europian. Por arsyetimi i tij për çështjen e zgjerimit të BE-së është i errët. Shumë, madje edhe komplotuesit në Ballkan, supozojnë se Macron thjesht nuk ka oreks për procesin e vështirë të marrjes së dy vendeve anëtare nga një rajon ende problematik, duke pasur parasysh sfidat e brendshme tashmë me të cilat përballet BE-ja. Megjithatë, zhgënjimi – madje edhe zemërimi – për vendimin e Macron është i d u k s h ë m n ë T i r a n ë d h e S h k up (kryeqyteti i Shqipërisë dhe ai i Maqedonisë së Veriut). Në fund të fundit, Maqedonia e Veriut sapo përfundoi ndryshimin e emrit të saj zyrtar me qëllim që të ndreqte marrëdhëniet me Greqinë, e cila kishte ushtruar gjithmonë veton për anëtarësimin e saj me arsyetimin se em-

Rama dhe Zaev. Foto: Wikipedia.

ri i saj ishte shumë i ngjashëm me rajonin grek të Maqedonisë. Ndërkohë, Bullgaria, një tjetër anëtare e BE-së, ka frustruar gjithashtu përpjekjet e Maqedonisë së Veriut, duke akuzuar maqedonasit se pretendojnë heronjtë kombëtarë bullgarë si të tyret dhe duke kërkuar që ata të ndryshojnë librat e tyre të historisë. I gjendur përballë këtyre kërkesave dhe duke luftuar me trashëgiminë e korrupsionit të lënë nga paraardhësi i tij (i cili, çuditërisht, tani ka gjetur “azil” në Hungari), kryeministri relativisht i ri, pa përvojë i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev, arriti në përfundimin se vendit të tij duhej të hynte urgjentisht në NATO dhe BE. Ai përshpejtoi ndryshimin e shumëpritur të emrit, normalizoi marrëdhëniet me Greqinë, qetësoi bullgarët dhe bëri kërkesë për anëtarësim. Ai e dinte që ndryshimi i emrit nuk do të

pritej mirë, se shumë maqedonas e shikonin atë si një poshtërim që mund të justifikohej vetëm me pranimin në BE. Por, për shkak se NATO dhe BE kishin përmendur mosmarrëveshjen për emrin si pengesën kryesore të anëtarësimit, ai dhe publiku maqedonas kishin shpresa të mëdha se do të pranoheshin nga këto dy organizata. Nga ana e saj, NATO ka vazhduar para. Edhe pse disa anëtarë ende duhet të aprovojnë, Republika e Maqedonisë së Veriut pritet të bëhet një anëtare e plotë e NATO-s në samitin e dhjetorit të aleancës. Por procesi i pranimit në BE ka qenë shumë më i ngadaltë. Macron, i cili ka thënë shumë pak për këtë temë, duket se shqetësohet se zgjerimi i vazhdueshëm i bllokut do ta bëjë më të vështirë reformimin e strukturave të qeverisjes së tij. Por duke mbyllur dyert, ai e ka vënë

I gjendur përballë këtyre kërkesave dhe duke luftuar me trashëgiminë e korrupsionit të lënë nga paraardhësi i tij (i cili, çuditërisht, tani ka gjetur “azil” në Hungari), kryeministri relativisht i ri, pa përvojë i Maqedonisë së Veriut, Zoran Zaev, arriti në përfundimin se vendit të tij duhej të hynte urgjentisht në NATO dhe BE. Ai përshpejtoi ndryshimin e shumëpritur të emrit, normalizoi marrëdhëniet me Greqinë, qetësoi bullgarët dhe bëri kërkesë për anëtarësim.

Zaevin në një pozitë të pasigurt. Votuesit e Maqedonisë së Veriut, me shpresa të shkatërruara, do të shkojnë përsëri në votime për zgjedhje të përgjithshme në prill. Në të kaluarën, dikush mund të priste që SHBA-ja të ndërhynte. Por në kontekstin e politikës së jashtme kryesisht të paformuar të presidentit amerikan Donald Trump, gjendja e vështirë e vendeve të vogla, të largëta si Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria, mezi hyjnë në listë. Sigurisht, është e mundur që Trump është lodhur nga fuqia e yllit të presidentit francez dhe po e mirëpret kritikën e tij të fundit ndaj tij me një ndjenjë schadengfreude. Është gjithashtu e mundur që n d i s ht a T r u m p n u k d ë s h i r o n q ë Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut të anëtarësohen në BE. Por, ka shumë të ngjarë që ai thjesht nuk e di se çfarë po ndodh në Ballkanin Perëndimor. Vetëm disa vjet më parë, padyshim që SHBA-ja do të kishte punuar me BE-në për të lehtësuar procesin e pranimit për të dy vendet. Ndërsa anëtarësimi në BE nuk do të zgjidhë problemet e tyre, ai do të ndihmojë në trajtimin e dobësive institucionale dhe do t’i sinjalizojë një Rusie në revansh se lojës gjeopolitike në Ballkan po i vjen fundi. Nisur nga trauma që rajoni ka pësuar gjatë 25 viteve të fundit, Amerika dhe Europa e kanë për det yrë të përmbushin premtimin e epokës së pas Luftës së Ftohtë.

Nëntor 2019

MEDIA

Ndërkombëtarët rrëzojnë në Kuvend paketën e Ramës për mediat online Përfaqësuesit e BE, OSBE, Këshillit të Europës dhe Kombeve të Bashkuara kritikuan njëzëri cenimin e lirisë së shprehjes përmes projektligjeve për kontrollin e medias online, ndërsa u bënë thirrje deputetëve që të bënin një hap pas. ALEKSANDRA BOGDANI | BIRN | TIRANË

nstitucionet ndërkombëtare të ftuara në raundin e konsultimeve për “paketën antishpifje” kritikuan njëzëri të hënën në Komisionin e Ligjeve projektligjet e qeverisë “Rama” për rregullimin e mediave online. Përfaqësuesit e delegacioneve të Bashkimit Europian, OSBE-së, Këshillit të Europës dhe Komisionerit për të Drejtat e Njeriut të Kombeve të Bashkuara shprehën shqetësime për cenimin e lirisë së medias në Shqipëri dhe u bënë thirrje deputetëve të mazhorancës që të bënin një hap pas me projektligjet e propozuara. I planifikuar për t’u zhvilluar fillimisht në orën 10:00, takimi me përfaqësuesit e organizatave ndërkombëtare u shty për dy orë e gjysmë dhe filloi sërish me vonesë, për shkak se deputetët socialistë ishin të pranishëm në prezantimin maratonë të kryeministrit Edi Rama të asaj që ai e quajti “paketa speciale AntiKÇK”. Me mbërritjen në sallë, kryetari i Komisionit të Ligjeve, Ulsi Manja foli për “drafte të përmirësuara” dhe të dakordësuara me pjesën dërrmuese të ndërkombëtarëve dhe veçanërisht me OSBE-në, pretendim i cili stonoi rëndë me qëndrimet e përfaqësuesve të këtyre organizatave. Zv.drejtuesja e delegacionit të BE-së në Tiranë, Monika Bylaite tha në fillim të fjalës së saj se Komisioni kishte dorëzuar dy herë komentet e veta në shkurt dhe në qershor dhe la të kuptohej se jo të gjitha shqetësimet për lirinë e shprehjes ishin marrë parasysh. “Komisioni propozon qasje më pak të rënda, të tilla si vetërregullimi i medias. Standardet europiane dhe ato ndërkombëtare për lirinë e shprehjes janë kyçe në këtë proces dhe i bëj thirrje komisionit që të merren plotësisht parasysh,” tha Bylaite, e cila shtoi se BE ndan shqetësimet se rritja e kompetencave të AMA-s ndikon në lirinë e shprehjes. Irina Radu, drejtuese e Zyrës së Medias në OSBE kontestoi fillimisht deklaratat e deputetëve të mazhorancës se draftet ishin dakordësuar me OSBE-në, ndërsa shtoi se pavarësisht përmirësimeve ka ende shqetësime. “Zyra jonë në Vjenë ka ndihmuar që në fillim dhe ka angazhuar ekspertë për legjislacionin, me kërkesë të kryeministrit shqiptar, por nuk është njëlloj si të thuash që OSBE i ka miratuar projektligjet, “tha Radu në tryezë. “Ne jemi të shqetësuar që AMA është

Zv.kreu i Delegacionit Europian në Tiranë. Monika Bylaite dhe ekspertja e Këshillit të Europës, Dierde Kevin : Foto : BIRN

Relatoret e të ashtuquajturës paketa “anti-shpifje”, Vasilika Hysi dhe Klotilda Bushka. | Foto : BIRN

kaq e pranishme në ligj. Ne do të donim që të drejtat të zgjidheshin para gjykatës dhe në asnjë mënyrë nga AMA. Vërejmë se gjobat janë ulur, por sërish nuk janë proporcionale,” shtoi ajo. Në një përpjekje për diversion, relatorja e paketës ligjore, Klotilda Bushka nënvlerësoi kritikat e përfaqësuesve të BE-së dhe OSBE-së në Tiranë me pretendimin se ishin marrë parasysh opinionet e Zyrës për Lirinë e Medias në Vjenë dhe Komisionit Europian në Bruksel. “Opinioni i fundit ligjor nga Vjena ka ardhur në tetor dhe të gjitha komentet e tyre janë reflektuar në draftin e përgatitur më 12 nëntor 2019. I falenderoj ekspetët e BEsë dhe OSBE-së për ekpertizën e tyre,” tha Bushka. “Kemi një proces të gjatë, gati një vit që është konsultuar kaq shumë. Ka ardhur koha që të jemi konkretë dhe të diskutojmë në nene konkrete,” sugjeroi ajo. Në të njëjtën linjë, edhe bashkërelatorja Vasilika Hysi kërkoi mendime konkrete nga përfaqësuesit e Këshillit të Europës në sallë se si mund kufizohet gjuha e urrejtjes, mbrojtja e fëmijëve, ksenofobia apo homofobia –të cilat tha se gjenden rëndom nëpër portale. Por ekspertja e Këshilli i Europës, Deirdre Kevin goditi në thelb qëllimin e projektligjeve, duke mos e konsideruar të dobishëm diskutimin nen për nen. Në një analizë thuajse shterruese, Kevin tha se projektligjet e qeverisë bien në kundërshtim me

një sërë rekomandimesh dhe rezolutash të Këshillit të Europës, të cilat promovojnë vetërregullimin në media. “Duke parë të dy versionet, qëllimi i këtyre amendamente është thuajse i njëjti, pavarësisht ndryshimeve të vogla të referuara nga OSBE. Pra, ne mund të diskutojnë shkurtimisht ndryshimet në qëllimin e ligjit, i cili i vendos publikimet online në një regjim rregullimi statutor që konsiderohet normal vetëm për mediat audiovizive dhe entitetet e licensuara,” tha Deirdre Kevin, duke e konsideruar propozimin e qeverisë të pazakontë. “..thelbi i qëllimit të ligjit është sërish problematik dhe nuk përputhet me standardet e lirisë së shprehjes,” tha ajo, duke theksuar se standardi është vetërregullimi dhe adresimi i ankesave përmes këshillit të medias. Ekspertja e Këshillit të Europës hodhi poshtë gjithashtu pretendimet e qeverisë se projektligjet adresojnë dizinformimin dhe gjuhën e urrejtjes, ndërsa shtoi se ato janë më shumë të fokusuara te pretendimet për shpifje. “Në morinë e çështjeve që e bëjnë këtë proces kompleks, është e vështirë të imagjinosh sesi Autoriteti rregullator mund t’u përgjigjet brenda 72 orëve çdo ankese të veçantë për shkak se gjykata thekson se ka nivele të ndryshme mbrojtjeje për njerëzit dhe politikanët janë më pak të mbrojtur ndaj kriticizmit. Ka gjithashtu kërkesa për të ndarë faktet nga gjykimet dhe opinionet,”

theksoi ajo. Kevin pyeti nëse projektligji përfshinte edhe faqet në internet të gazetave dhe pas përgjigjes “Jo” të relatoreve, i thelloi kritikat e veta me konsideratën se drafti është njëherazi edhe diskriminues dhe i padrejtë. Përballë mishmashit të krijuar edhe nga ndryshimet e versioneve, sugjerimi i vetëm i ekspertes Kevin për ligjvënësit ishte “bëni një hap pas dhe konsideroni ta rifilloni punën nga e para, pasi ky lloj rregullimi nuk është në linjë me standardet e Këshillit të Europës dhe çdo praktikë europiane që mund të identifikohet”. Edhe përfaqësuesja e Kombeve të Bashkuara, Fjoralba Shkodra, e cila lexoi një koment të përgatitur nga Komisioneri për të Drejtat e Njeriut nuk i kurseu kritikat për projektligjet. “Gjobat janë shumë të larta dhe kjo masë mund të çojë në drejtim të kundërt, në heshtjen e gazetarëve dhe medias investigative,” tha Shkodra në Komision. “Çështja e të drejtave duhet zgjidhur nën kompetencën e gjykatave. Çështja e lajmëve të rreme dhe dizinformimit duhet zgjidhur në promovimin dhe forcimin e medias cilësore dhe jo me ndalimin e lirisë së shprehjes,” shtoi ajo. Përveç kritikave të pakursyera, diskutimet në Komisionin e Ligjeve nxorrën në pah edhe paradokse. Kryetari i AMA-s, Gentian Sala vuri në dukje kontradikta mes deklaratave të organizatave ndërkombëtare, ndërsa shtoi se Bordi i AMA-s e kishte bërë publik qëndrimin e vet. Në një deklaratë të 18 nëntorit, shumica e anëtarëve të bodit u shprehën kundër ndryshimeve në ligjin organik të AMA-s. Ndërsa kreu i Komisionit të Ligjeve, Ulsi Manja i konsideroi kritikat si “këndvështrime të ndryshme” dhe pas organizatave ndërkombëtare, i bëri thirrje edhe kreut të AMA-s që komentet për ndryshimet ligjore t’i depozitonte me shkrim. Zv.drejtuesja e delegacionit të BE-së, Monika Bylaite përforcoi edhe njëherë qa-

Nëntor 2019

‘Nga Kanadaja në Australi’, qeveria spekulon me projektligjet e medias online Me një njoftim të orës së fundit, Komisioni i Ligjeve në Kuvend hapi të hënën siparin e diskutimeve të dy projektligjeve që synojnë kontrollin e medias online nga një ent qeveritar, të cilësuara nga organizatat e lirisë së shprehjes si mjet censure dhe dhunim i lirisë së shprehjes. BESAR LIKMETAJ | BIRN | TIRANË

sjen e mbajtur nga katër organizatat e pranishme në tryezë. “Të katër organizatat këtu thanë të njëjtën gjë, që qasja duhet të jetë më e lehtë. Ne jemi për qasjen vetërregullatore,” theksoi Bylaite. Ndërsa deputeti Ralf Gjoni, i cili kërkoi fjalën në emër të opozitës pyeti nëse projektligji rregullon edhe ERTV –median në Facebook të kryeministrit dhe pasi u shpreh në parim pro rregullimit, kritikoi faktin që një nismë e tillë vjen në Kuvend nga kryeministri Rama. “Pronari i ERTV-së dhe pronari i Partisë Socialiste sjell nismë ligjore për mediat në Parlament. Ndërsa deputetëve u jepet kjo lugë e mbushur me çorbë nga Këshilli i Ministrave apo kryeministri dhe u thonë votojeni,” tha Gjoni, duke shtuar se projektligjet nuk duhet të votohen pa u dakordësuar 100% me ndërkombëtarët.

ediat dhe organizata e lirisë së shprehjes u njoftuan në minutat e fundit, por ama një grup studentësh të deputetes Vasilika Hysi kishin dëgjuar një prezantim, një ditë më parë. Të veshur bukur dhe të buzëqeshur nga pavetëdija mbi rëndësinë e drafteve ligjore që do të diskutoheshin, studentët ishin sjellë në Kuvend për të shërbyer si dekor i bukur i prezantimit të projektligjeve, të cilat nga shumë organizata të lirisë së shprehjes perceptohen si një paketë ligjore e rrezikshme, që synon instalimin e kontrollin të qeverisë mbi përmbajtjen e medias online. Projektligjet u prezantuan shkurtimisht nga Zv.ministrja e Drejtësisë, Fjoralba Caka, e cila spekuloi që iniciativa të tilla po ndërmerreshin në të gjithë botën demokratike dhe më gjerë. “Kemi të bëjmë me dy projektligje që adresojnë rregullimin e shërbimit mediatik të Shqipërisë,” tha Caka. “Kjo nevojë për të rregulluar median dhe veçanërisht atë që është media elektronike dhe shërbimet elektronike, është një nevojë e konstatuar jo vetëm në vendin tonë, por është një tendencë që vihet re gjerësisht në vendet e Bashkimit Europian, Kanada, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Australi, pasi media elektronike janë kthyer në burim të rëndësishëm informacioni,” shtoi ajo. E sfiduar pas seancës nga BIRN që të shpjegonte deklaratat e saj mbi tendencat për të rregulluar median në SHBA dhe si këto tendenca të pretenduara nga zv.ministrja peshoheshin nën dritën e amendamentit të parë në Kushtetutën e Shteteve të Bashkuara, i cili shprehimisht e ndalon Kongresin të bëj ligje që kufizojnë lirinë e shprehjes, Caka u mbrojt duke thënë se kishte “bërë shkollën në Amerikë.”

Zv.Ministrja e Drejtësisë, Fjoralba Caka | Foto : Gjergj Erebara

Dy projektligjet e propozuara, të cilat amendojnë ligjet ‘për median audiovize’ dhe ‘komunikimet elektronike’ synojnë fuqizimin e të ashtuquajturit Këshilli i Etikës brenda AMA-s, për të kontrolluar me dorë të hekurt përmbajtjen e medias elektronike. Amendimet i japin të drejtën këtij enti administrativ të vendosë gjoba ndaj mediave, të cilat shkojnë deri në 2 milionë lekë.Kryetari i Komisionit të Ligjeve, Ulsi Manja pretendoi se ndryshimet e propozuara ishin konsultuara ngushtë me ekspertë ndërkombëtarë dhe ekspertë të OSBE-së. Ai shtoi se draftet e publikuara nga parlamenti kanë pësuar ndryshime dhe nuk janë variantet zyrtare të publikuara në faqen e Kuvendit, por një variant që i është dërguar disa organizatave me email. “Draftet kanë pësuar ndryshime, sigurisht nën ekspertizën më të mirë të ekspertëve ndërkombëtarë, por të dy projektligjet janë diskutuar nën patronazhin e ngushtë të ekspertëve të OSBE-së dhe komisionit të ligjeve,” tha Manja. Të njëjtin pozicion me Ulsi Manjën mbajti dhe relatorja e paketës ligjore, Klotilda Bushka, e cila deklaroi se Komisioni do të konsultohej me shoqërinë civile, organizatat ndërkombëtare dhe entet qeveritare përpara se t’i miratonte projektligjet. E pyetur nga BIRN pas seancës se pse

Parlamenti refuzoi një kërkese për të drejtë informimi për të bërë publik opinionin e fundit ligjor të OSBE-së për projektligjet, Bushka u mbrojt duke thënë se e kishte vetëm ‘në email me track changes’. Pasi deputetes iu bë e ditur që sipas ligjit edhe komunikimet elektronike zyrtare janë dokumente publike, ajo deklaroi se nuk kishte dijeni për kërkesën për informacion të organizatave të shoqërisë civile. Të njëjtat organizata nëpërmjet një deklarate për shtyp të hënën i hodhën poshtë draftet e qeverisë si ‘masa që dhunojnë lirinë e shprehjes.” “Dy projektligjet, pjesë e paketës antishpifje i akordojnë AMA-s dhe AKEP-it kompetenca gati gjyqësore, me natyrë sanksionuese ndaj operatorëve mediatikë, ndërkohë që këto organe, edhe pse të pavarura sipas ligjit nuk ofrojnë garanci funksionale për të qenë efektivisht të pavarura, sikurse janë organet e pushtetit gjyqësor,” thuhet në deklaratën e shoqërisë civile, të firmosur gjithashtu nga BIRN Albania, botuesi i Reporter.al. “Shqipëria ka mjaftueshëm ligje që rregullojnë çështjet kur media shkel të drejtat e të tjerëve dhe çdo ndërhyrje tjetër, si dhe në këtë drejtim ka patur disa precedentë të gjykuar në sistemin tonë gjyqësor,” shtuajnë organizatat.

KÇK e Ramës nxit akuza për shtet policor Një projekt ligj i ri i prezantuar nga kryeministri Edi Rama, i cili i jep policisë të drejtë për përgjime dhe akses të pakufizuar në databaza publike e private, nxiti akuza të opozitës për shtet policor. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË Kryeministri Edi Rama prezantoi me pompozitet të ashtuquajturën paketë kundër KÇK (Kap ça të kapësh), por ironikisht edhe versionet e draft ligjit që qarkulluan në media duken si copa të kopjura “kap ça të kapësh” nga një sërë ligjesh, me një fushë veprimi mjaft të gjerë. Objekti i ligjit, bazuar në draftet e publikuara në media, shkon prej anëtarëve të organizatave kriminale, te zyrtarët e korruptuar, bizneset që kryejnë kontrabandë apo mashtrim me TVSH, e deri te tifozët që përfshihen në akte dhune në stadium. Drafti ndër të tjerë nënkupton fuqi të shtuara për policinë e cila vetëm mbi dyshimin se mund të jesh i përfshirë në një prej 90 veprave penale të parashikuara, mund të kërkojë përgjimin, të të vendosë nën vëzhgim apo të marrë të dhëna nga çdo databaze publike apo private.

Rama e cilësoi paketën “Një mekanizëm i ri me fuqi speciale kundër krimit e korrupsionit”. Por opozita e akuzoi atë se po dublonte ligjet për Strukturën e Posaçme Anti Korrupsion dhe Byronë Kombëtare të Hetimit, ndërsa i jepte policisë kompetenca të cilat ia kishte rrëzuar pak vite më parë Gjykata Kushtetuese.

Nga ana e tij drejtori i komunikimit të Kryeministrisë Endri Fuga tha se draftet që qarkullonin ishin vetëm drafte pune “që kanë ndryshuar disa herë”. I pyetur për versionin të cilit iu referuar kryeministri në prezantim, Fuga tha se nuk ishte gati. “Jo pasi nuk mund të shpërndajmë versione të cilat ndryshojnë pasi janë ende në përpunim”, tha ai. Ndërkohë pjesë të ligjit sipas drafteve të publikuara janë të ngjashme me ligjin e mëparshëm “Antimafia”, pjesë të tjera kanë të bëjnë me administrimin e pronave të sekuestruara dhe konfiskuara. Megjithatë përdryshe nga këto ligje ku autor itetet kryesore janë prokuroria dhe gjykata, draftet në qarkullim në media, i japin policisë një sërë kompetecash shtesë. Kritikave të menjëhershme publike

ndaj këtyre pjesëve të ligjit që u cilësuan nga një sërë analistësh si hapa drejt një shteti policor, Rama iu përgjigj me ironi: “Pres shumë më tepër reagime idiotike ndaj paketës më agresive ligjore, që një qeveri ka formuluar ndonjëherë në këta 30 vjet, kundër krimit të organizuar dhe aleatëve të tij në sistemin e vjetër e të korruptuar të drejtësisë! S’kemi dëgjuar gjë akoma,po ama s’kanë parë gjë akoma!”, shkroi Rama në Twitter. Rama la të kuptohej gjatë prezantimit për mbi 1 orë e 30 minuta se pjesë të paketës paraprinin vetingun në drejtësi. “Çfarë duhet të bëjmë në këto kushte? Do rrimë të presim vetting-un?”, tha ai duke iu referuar rastit të Durrësit. Rama pretendoi se ligji ishte plotësues i institucioneve të reja të drejtësisë.

Nëntor 2019

INVESTIGIM

Gjyqtarët e Apelit Durrës ‘bujtën’ në shtëpinë e eksponentit të Kamorrës Dy gjyqtarë të Apelit Durrës, Kliton Spahiu dhe Petraq Dhimitri – të cilët u dënuan për korrupsion për atë që njihet si afera “El Clasico”, dyshohet se u mikpritën në shtëpinë e një eksponenti të mafies napolitane gjatë një vizite në Itali. GERI EMIRI | BIRN | DURRËS

ë mbrojtjen e bërë përpara Gjykatës për Krime të Rënda, gjyqtari i Apelit Durrës, Petraq Dhimitri deklaroi se gjatë një vizite në Itali në tetor 2014, ai kishte qëndruar në shtëpinë e një shtetasi italian të quajtur Ferdinando Muollo së bashku me kolegun e tij, Kliton Spahiu. “Unë, kolegu im Kliton Spahiu dhe miku ynë i përbashkët Artan Shqypi kemi qëndruar në banesën e shtetasit italian Ferdinando Muollo, në periferi të Napolit,” deklaroi Dhimitri, duke kundërshtuar pretendimin e Prokurorisë se udhëtimi i tyre ishte paguar nga një biznesmen nga Durrësi. Spahiu, Dhimitri dhe gjyqtari tjetër i Apelit të Durrësit, Petrit Çeno u dënuan përpara një jave për korrupsion pasiv nga Gjykata e Krimeve të Rënda, pasi dyshohet se kanë përfituar udhëtime jashtë shtetit – njëri në Itali dhe tjetri në Spanjë për të parë ndeshjen e futbollit ‘Real- Barcelona,’ nga një biznesmen durrsak palë në një çështje gjyqësore. Të hënën, Prokuroria e Durrësit urdhëroi sekuestrimin e pasurisë së Muollos në Shqipëri me vlerë 720 mijë euro. Në kërkesën për sekuestro preventive që prokuroria i ka nisur Gjykatës së Durrësit, “bujtësi” i gjyqtarëve –Muollo përshkruhet si një eksponent i rëndësishëm i mafias Napolitane, e njohur ndryshe si Kamorra. I pyetur nga BIRN nëpërmjet telefonit, gjyqtari Petraq Dhimitri mohoi të kishte kontakt me shtetasin italian. “Nuk kam asnjë informacion për akuzat që thoni dhe as ndonjë kontakt për shtetasin italian që përmendni,” tha Dhimitri. Gjyqtari Kliton Spahiu nuk iu përgjigj një kërkese për koment për lidhjet e tij me Muollon. Ndërkohë, biznesmeni Artan Shqypi pranoi se e kishte vizituar në vitin 2014 Muollon në Itali se bashku me dy gjyqtarët Dhimitri dhe Spahiu. Ai shtoi megjithatë se nuk kishte dijeni për aktivitetin kriminal të Muollos. I dënuar për vrasje Sipas kërkesës së Prokurorisë së Durrësit për sekuestron e pasurive, Ferdinando Muollo rezulton pjesë e familjeve mafioze të Napolit dhe i dënuar për urdhërimin e një vrasjeje për llogari të njërit prej grupeve kriminale në Scafati, një qytet në provincën e Salernos në jug të Italisë. Në kërkesën e Prokurorisë citohen edhe fakte penale nga jeta e Muollos në Itali, ku napolitani rezulton si nxitësi i një përplasjeje mes dy familjeve të Kamorras në këtë qytet. Muollo është dënuar gjithashtu për

Gjyqtarët e pezulluar të Gjykatës së Apelit Durrës, Kliton Spahiu dhe Petraq Dhimtri | Foto : BIRN

urdhërimin e vrasjes së ortakut të tij të biznesit, Salvatore Ridosso nga familja Ridosso. Vrasja e Salvatore Ridossos nga Muollo, e ndodhur në vitin 2002, solli përplasje mes dy familjeve dhe u pasua nga një seri vrasjesh. Antimafia italiane e ka ndjekur Muollon, i akuzuar si pjesë e klanit “Tammaro/Lauro/ Muollo” prej vitesh dhe pas një sërë hetimesh ai është dënuar një vit më parë me 12 vjet e 6 muaj burg. Motivet e vrasjes, sipas kërkesës për sekuestro që i referohet hetimit të prokurorisë italiane, rezulton të ketë qenë ambicia e Muollos. “Për të rritur fuqinë e tij kriminale në Sfacati dhe për të marrë drejtimin e aktiviteteve kriminale, që më parë i kishte në dorë viktima, përmes disa shoqërive ekonomike legale dhe ilegale,” thuhet në kërkesën e prokurorisë. Gjyqi për korrupsion zbardh lidhjen me kamorristin Tre gjyqtarët e Apelit të Durrësit, Kliton Spahiu, Petraq Dhimitri dhe Petrit Çeno u shpallën fajtorë me 28 tetor dhe u dënuan me nga 2 vjet burg secili për veprën penale të korrupsionit, ndërkohë që biznesmeni Namik Sadik, i akuzuar se u ka paguar atyre udhëtimin në Madrid me 24 tetor 2014 u dënua me një vit burg. Çështja u bë njohur në publik si ‘El Classico’ sepse gjatë vizitës në Madrid, dyshohet se gjyqtarët dhe Sadiku kanë parë ndeshjen derbi mes Real Madridit dhe Barcelonës. Sadiku akuzohej fillimisht nga Prokuroria se u kishte sponsorizuar gjithashtu gjy-

qtarëve Spahiu dhe Dhimitri një udhëtim në Itali në 2 tetor 2014. Por nga hetimi gjyqësor ka dalë në pah se biletat e avionit për udhëtimin të dy gjyqtarëve drejt Italisë janë prenotuar nga biznesmeni Artan Shqypi. Ndërkohë, Muollo ka deklaruar për prokurorinë shqiptare se kishte mikpritur në shtëpinë e tij në Napoli “Shqypin, gjyqtarin Petraq Dhimitri dhe dy persona të tjerë, të cilët nuk i njihte, por njëri ishte prezantuar si gjyqtar”. Muollo dhe Shqypi kanë qenë ortakë në shoqërinë “TargeT Albania” sh.p.k, e cila paraqitet në QKB në likujdim e sipër. I pyetur nga BIRN, Shqypi pranoi njohjen me Muollon dhe vizitën në Itali bashkë me dy gjyqtarët e Gjykatës së Apelit Durrës, Dhimitri dhe Spahiu, por tha se nuk kishte dijeni për aktivitetin kriminal të italianit. Ai tha se Muollo kishte vite që vinte në Shqipëri dhe se vizita e tij në Itali kishte për qëllim reklamimin e produkteve dentare. Gjatë leximit të pretencës mbi çështjen “El Classico”, rezulton se në udhëtimin drejt Italisë të gjyqtarëve Kliton Spahiu dhe Petraq Dhimitri, Artan Shqypi kishte prenotuar biletat dhe se të tre kishin qëndruan në banesën e Muollos. Gjatë procesit, prokuroria ka paraqitur si provë për këtë udhëtim deklarimet e pronarit të agjencisë ku ishin prerë biletat, deklarimin e Artan Shqypit si dhe atë të Muollos. “Ai shoqërohej me profesorë, me doktorë”, tha Shqypi për ish-ortakun e tij, duke shtuar se “ishte habitur” për akuzat. Shqypi pretendoi se Muollo prej vitesh furnizonte shumë klinika dentare në Shqipëri dhe

se në disa raste, kishte qenë në Napoli me 50 dentistë. Vetë gjyqtari Dhimitri në mbrojtjen e tij e paraqiti qëndrimin e Muollos si një prej alibive që synonte të rrëzonte akuzën se udhëtimi i tyre në Itali ishte paguar nga biznesmeni durrsak, Namik Sadik. Por alibia duket nuk ka marrë parasysh statusin e personit që shërbeu si bujtës. Sekuestro e pasurisë të Muollos Policia e Durrësit njoftoi të hënën sekuestrimin e pasurive të Muollos, përfshi 5 apartamente dhe 13 garazhe në lagjen numër 13, Plazh, së bashku me 1 automjet dhe disa llogari bankare. Policia thotë se pasuritë e sekuestruara kapin vlerën 750,000 eurove, ndërsa një sërë kompanish në të cilat Muollo ishte ortak kanë rezultuara të pezulluara, me humbje dhe të tjetërsuara. Operacioni sipas policisë u krye pas vendimit të Gjykatës së Durrësit më datë 29 tetor mbi masën e sekuestros preventive, kërkuar nga prokurori Pali Deçolli që udhëheq hetimin mbi procedimin penal nr. 831. Pas nisjes së hetimit nga prokuroria dhe marrjes së letër-porosisë nga organet e drejtësisë në Itali, rezultoi se Muollo ishte i dënuar në shtetin fqinj për pjesëmarrje në vrasjen e drejtuesit të një klani rival. Gjykata e Apelit në Salerno, në vendimin e datës 26 tetor 2018 e shpalli fajtor Muollon për porositjen e vrasjes së Salvatore Ridossos. 56 vjeçari njihej me nofkën “Dentisti”, ashtu siç policia kishte pagëzuar operacionin e saj, dhe kishte mbaruar edhe studimet në fushën e stomatologjisë. Për herë të parë ai e shkeli tokën shqiptare në vitin në vitin 2012, duke regjistruar shoqërinë “TargeT Albania” sh.p.k, me objekt prodhimin dhe tregtimin e medikamenteve dhe pajisjeve dentare.Tre vite më vonë, ai regjistroi shoqërinë “Industrie Cosmetiche e Farmaceutiche”, me objekt prodhimin dhe tregtimin e pajisjeve mjekësore-kirurgjikale, për larje dhe dezinfektim ambientesh, ku zotëronte 45 % të kapitalit. Po në vitin 2015, Muollo ka regjistruar shoqërinë “Ksenon Poliklinica”, me objekt laboratore dentare – ku fillimisht zotëronte 95 % të aksioneve. Në vitin 2018 ai i ka shitur aksionet në këtë kompani. Një prokuror që foli në kushte anonimati i tha BIRN se dyshohej që aktivitetet tregtare të Ferdinando Muollos në Shqipëri nuk kishin si objekt fitimin, por pastrimin e parave. Nga historiku i subjekteve të regjistruara në Qendrën Kombëtare të Biznesit, rezulton se ato kanë ndërruar shpesh status, nga “aktiv” në “pasiv” dhe disa janë të pezulluara.

Nëntor 2019

PËRPLASJA

Meta kallëzon Dvoranin pas përplasjes për Gjykatën Kushtetuese Presidenti Ilir Meta njoftoi se kishte bërë kallëzim penal për “shpërdorim detyre” dhe “përvetësim i titullit” ndaj kreut të KED-it, Ardian Dvorani. Gjyqtari e konsideroi kallëzimin shantazhues dhe aspak institucional. VLADIMIR KARAJ | BIRN | TIRANË

residenti i Republikës bëri me dije se kishte nisur kallëzim penal ndaj kreu të Këshillit të Emërimeve në Drejtësi dhe anëtarit të Gjykatës së Lartë, Ardian Dvorani. Në kallëzimin e publikuar në faqen e Presidencës, Dvorani akuzohet për “shpërdorim të detyrës” dhe “përvetësimi i titullit apo i detyrës shtetërore” në lidhje me procedurat e ndjekura për ngritjen e Gjykatës Kushtetuese. Meta u përplas me Dvoranin pas interpretimeve të ndryshme të Kushtetutës për zgjedhjen e anëtarëve të rinj të Gjykatës Kushtetuese. Presidenti pretendon se kreu i KED-it ka shkelur Kushtetutën duke mos respektuar radhën e emërimeve, ndërsa Dvorani dhe shumica parlamentare mendojnë se Presidenti shkeli Kushtetutën duke dekretuar Marsida Xhaferllarin si gjykatëse edhe pse kishte humbur afatin 30 ditor të përcaktuar në ligj. Presidenti kontestohet gjithashtu për zgjedhjen e kandidates së katërt të listë. Gjyqtari dhe kryetari i KED-it, Ardian Dvorani iu përgjigj kallëzimit me një komunikim të gjatë për mediat, duke e konsideruar atë “shantazhues”. “Kallëzimi i deklaruar në mënyrë aspak institucionale dhe shantazhuese prej kaq ditësh,” shkruan Dvorani, ndërsa thotë se për këtë do të vendosë prokuroria dhe gjykata dhe se ai është i gatshëm të japë shpjegime. Kallëzimi Presidenti Meta u përplas me kreun e Këshillit të Emërimeve në Drejtësi për kohën e dërgimit të listave për plotësimin e vakancave në Gjykatën Kushtetuese. Meta pretendon në kallëzim se Dvorani ka “shpërdoruar detyrën” si kryetar i KED duke krijuar “një gjendjeje antikushtetutshmërie” dhe se kishte kryer “një manovër e qëllimshme për t’i imponuar Presidentit të Republikës një veprim në kundërshtim të hapur me ligjin dhe antikushtetues”. Meta pretendon se kreu i KED duhej të kishte zbatuar një rradhë të dërgimit të listave me kandidatura dhe se shkelja e kësaj rradhe ishte e qëllimtë për të detyruar atë të humbiste afatin 30 ditor të përcaktuar në ligj. “Janë veprime të ndërgjegjshme kriminale dhe përmbajnë në mënyrë kumulative elementët e krimit të shpërdorimit të detyrës”, thuhet në kallëzim. Ai cilëson shkelje publikimin e një vendimi të KED sipas të cilit lihej të kuptohej

Presidenti Ilir Meta duke folur në një konferencë për shtyp në Tiranë më 4 mars 2019. Foto: Malton Dibra/LSA

se presidenti kishte humbur afatin dhe se në Gjykatën Kushtetuese ishte zgjedhur Arta Vorpsi e renditur e para në listën e kandidaturave. “Me dërgimin e aktit për botim në Fletoren zyrtare në kundërshtim me kërkesat e ligjit dhe pa një vendim kolegjial të Këshillit është kryer një shkelje e rëndë e ligjit”, thuhet në kallëzim. Presidenti po ashtu cilëson shkelje të kreut të KED mospublikimin e procesverbaleve të mbledhjeve, duke iu referuar një raporti monitorues të Avokatit të Popullit. Meta thotë në kallëzim se “Presidenti i Republikës vlerëson ekzistencën e një rreziku real që i akuzuari Ardian Dvorani të kryejë sërish veprime kriminale dhe mafioze në shkelje të ngjashme të Kushtetutës dhe ligjit, që do të ndikonin drejtpërdrejt në mirëf u n k s ion i m i n e or ga neve t e r eja kushtetuese”. Ndërkohë në njoftim të kallëzimit Meta u duk sikur sfidonte prokurorinë dhe po vinte në provë reformën në drejtësi. “Si President i Republikës, po i jap një mundësi historike Reformës në Drejtësi, për të treguar integritetin dhe vërtetësinë e saj”, shkruante ai. Presidenti lajmëroi edhe publikimin e një video që sqaronte sipas tij se si një “grup me veprime mafioze” kishte synuar të merrte Gjykatën Kushtetuese. Përgjigja e Dvoranit Në njoftimin e fundit për mediat Dvorani i cilësoi akuzat nga presidenti si të pavërteta “por që ndoshta kallëzuesi mendon se kanë ndodhur apo do të dëshironte të kishin ndodhur”. Ai tha se gjuha e Metës ishte jo etike dhe jo normale për një institucion, ndërsa tha se

nuk kishte asnjë shkelje penale. “Për rrjedhojë, jo vetëm që nuk ka shkelje të Kushtetutës e të ligjit, por edhe duke u nisur nga një interpretim dhe pretendim haptazi jokushtetues nuk ka vend as për të pretenduar se kanë ardhur pasoja të tilla në dëm të interesit publik që passjellin përgjegjësinë penale”, shkruan Dvorani. Ai vuri në dukje se veç tij po sulmohej edhe Këshilli i Emërimeve në Drejtësi dhe puna e bërë prej këtij të fundit, ndërsa ironizoi se kallëzimi po shitej si “heroizëm përpara kamerave dhe mikrofonave mediatikë”, kur “në fakt është detyrim ligjor dhe jo zgjedhje e tyre” kur ata pretendojnë se janë në dijeni të shkeljes së ligjit. Dvorani po ashtu pretendoi se nuk kishte bërë asnjë shkelje. “Nga ana tjetër, për momentin, parashtroj publikisht se, edhe vetë sjelljet dhe veprimet e mia, qoftë edhe ato të pavërteta por të dëshiruara si të tilla nga kallëzuesi, janë të tilla në natyrë që jo vetëm nuk përbëjnë ndonjë vepër penale, por as edhe ndonjë shkelje tjetër të ligjit”, u shpreh ai. Ai shprehet se kallëzimi penal dhe deklaratat e presidentit “bazohen në një vlerësim dhe interpretim tërësisht të gabuar dhe aspak profesional të Kushtetutës dhe të ligjit”. Po ashtu si në qëndrimet e mëparshme pretendon se Meta nuk ka ushtruar detyrën dhe se për rrjedhojë “Kandidati i renditur i pari nga KED është, ex legge, anëtari i ri i Gjykatës Kushtetuese”. Ai thotë se edhe nisur nga interpretimi i gabuar i ligjit prej Metës nuk ka vend për të pretenduar se ka pasur pasoja të “në dëm

të interesit publik që passjellin përgjegjësinë penale”. Ai i quajti deklaratat mediatike dhe kallëzimin një përpjekje për “për të cenuar e deligjitimuar, me një qasje dukshëm diversive fillimisht veprimtarinë time si kryetar i KED, por tashmë edhe në tërësi veprimtarinë e jashtëzakonshme që ka zhvilluar dhe po zhvillon intensivisht KED”. Ngërçi kushtetues Gjykata Kushtetuese mbetet ndërkohë ende në ngërç dhe ka vetëm katër anëtarë që pranohen nga të gjitha palët. Vitore Tusha, e vetmja anëtare e gjykatës që kaloi vetingun, është me mandat të përfunduar. Besnik Muçi u zgjodh sëfundmi nga Presidenti i Republikës, por është në pritje të vendimit nga KPA për vetingun. Ndërkohë Fiona Papajorgji dhe Elsa Toska u zgjodhën nga parlamenti. Gjykatës i duhen edhe të paktën dy anëtarë që të mund të marrë vendim mbi interpretimet e ndryshme të Kushtetutës dhe për të vendosur se cila prej anëtarëve është legjitime Arta Vorpsi apo Marsida Xhaferllari. KED dhe shumica në Kuvend e konsideruan, për shkak të afateve kohore, të djegur mundësinë që presidenti të zgjidhte një nga tre kandidaturat e listuara dhe shpallën se njihnin të zgjedhur automatikisht magjistraten Arta Vorpsi, e cila ishte renditur e para në listë. Meta nga ana tjetër duke konsideruar shkeljet e pretenduara sipas tij dekretoi në vendin vakant në Gjykatën Kushtetuese Marsida Xhaferllarin, po ashtu ai refuzoi të ftojë për betim Arta Vorpsin. Xhaferllari nga ana tjetër renditej e katërta në listën e KED, edhe për shkak të vlerësimit me zero pikë nga Dvorani dhe kryeprokurorja në detyrë Arta Marku në kriterin e vlerësimit të figurës, u ftua të betohej në presidencë. Shumica në kuvend dhe KED pretendojnë se kjo u bë në shkelje të kushtetutës që përcakton se organi i emërtesës zgjedh mes të renditurve në tre vendet e para prej KED. Nga ana e saj presidenca duket se bëri një renditje të sajën, duke spostuar Xhaferllarin në vendin e dytë pas emërimit në parlament të dy kandidateve të tjera. Në një njoftim për shtyp Gjykata Kushtetuese, pas një rezolute të kuvendit që e cilësonte nul dekretin e Metës, bëri me dije se nuk kishte kuorum për të gjykuar përplasjen e kompetencave mes institucioneve. Ndërkohë në një njoftim të dytë, duke iu referuar leximit të drejtpërdrejtë të kushtetutës, njoftoi se Xhaferllari ishte kandidate e saj për të qenë anëtare në KED, bashkë me katër kandidatë të tjerë.

Nëntor 2019

ANALIZË

“Dividentit demografik” të Shqipërisë po i afron ora Popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët, por kjo mund të ndryshojë shpejt. Ilustrimi: Ewelina Karpowiak/Klawe Rzeczy

TIM JUDAH | BIRN | TIRANË

ë aspektin e historisë dhe shoqërisë, Shqipëria shpesh është më e veçuara në Ballkan. Deri në rënien e komunizmit, kështu ndodhi edhe për sa i përket demografisë. Por që nga ajo kohë, të gjitha të dhënat kanë treguar në mënyrë të pashmangshme në të njëjtin drejtim: shqiptarët po plaken, po emigrojnë dhe kanë më pak fëmijë, ashtu si popujt në pjesën tjetër të rajonit. “Ne jemi të shqetësuar”, tha Majlinda Nesturi, drejtoreshë e statistikave sociale në INSTAT, agjencia e statistikave të vendit. Nesturi ka shumë arsye për t’u shqetësuar. Në vitin 1958, gratë shqiptare kishin një mesatare prej 6.5 fëmijësh, kështu që popullsia lulëzoi. Është e qartë se askush nuk dëshiron t’i kthehet kësaj, por herën e fundit që shkalla e fertilitetit në Shqipëri ishte mbi nivelin 2.1 që duhet për të zëvendësuar popullsinë aktuale ishte në vitin 2003. Në vitin 2018, ajo ishte 1.37, që Nesturi theksoi se ishte “shkalla më e ulët në histori”. Në vitin 1990, ndërsa komunizmi po binte, në vend pati 82.112 lindje dhe 18.119 vdekje. Në 2018, kishte vetëm 28.934 lindje, por 21,804 vdekje, kështu që bilanci, ndryshe nga në pjesën më të madhe të rajonit, është akoma pozitiv. Por tendenca është e ulët dhe mosha mesatare e shqiptarëve po rritet. Në nëntë vjet, ajo është rritur me më shumë se katër vjet nga 32.6 që ishte në vitin 2011 në 36.7 në vitin 2019. Në përpjekje për të inkurajuar gratë për të pasur fëmijë, familjet marrin një pagesë prej 400 eurosh për lindjen e fëmijës së parë, 800 euro për të dytin dhe 1.200 euro për të tretin. Para rënies së komunizmit, ndërsa Shqipëria kishte një normë lindjeje jo të ndryshme me atë të shqiptarëve të Kosovës apo malazezëve, për sa i përket emigracionit, ajo ishte krejtësisht ndryshe nga fqinjët. Grekët kishin emigruar prej kohësh për

Inforgrafika: Ewelina Karpowiak/Klawe Rzeczy

të shpëtuar nga varfëria dhe nga vitet 1960 qindra mijëra jugosllavë, përfshirë shqiptarë të Kosovës, shkuan në Gjermani dhe vende të tjera si të ashtuquajturit gastarbeiters. Megjithatë, shqiptarët ishin totalisht të izoluar nga regjimi paranojak i diktatorit Enver Hoxha. Kontrasti midis periudhës që përfundoi në vitin 1991 dhe sot nuk mund të ishte më i ashpër. Daut Dauti, një gazetar shqiptar i Kosovës, erdhi në Londër në vitin 1985. Duke qenë se ndihej i vetmuar, ai përdori numëratorin telefonik për të gjetur shqiptarë të tjerë. Ai kujton se si zbuloi se kishte 10 nga Shqipëria, të dëbuar nga periudha e para luftës e Mbretit Zog, dhe dy shqiptarë të Kosovës. Shifrat e INSTAT, të nxjerra nga regjistri civil i vendit, e vendosin sot numrin e shtetasve shqiptarë jashtë vendit në 1.64 milionë. Për një vend që nuk ka parë një luftë, kjo është një diasporë e madhe që është krijuar në një kohë kaq të shkurtër. Me kaq shumë jashtë vendit dhe me rënien e niveleve të lindjeve, nuk është për t’u habitur që popullsia rezidente e vendit, e cila ishte 2.86 milionë banorë në fillim të vitit 2019, po bie gjithashtu. Në vitin 1991, ajo ishte 3.29 milionë banorë. Sipas INSTAT, ka 9,7 për qind më pak njerëz në Shqipëri sesa në kohën e censusit të vitit 1989. Në vitin 1945, censusi regjistroi popullsinë e Shqipërisë si 1,07 milionë banorë, kështu që ajo u trefishua gjatë periudhës së komunizmit, por qe në rënie të vazhdueshme që nga fundi i komunizmit në

Shqipëri. INSTAT pret që deri në vitin 2031, popullsia do të jetë 2.75 milionë banorë dhe një parashikim i Kombeve të Bashkuara parashikon që ajo të zvogëlohet në 2.66 milionë banorë deri në vitin 2050. Çështja e emigracionit është një çështje shumë e politizuar dhe e kontestuar. Opozita e Shqipërisë thotë se më shumë se gjysmë milioni njerëz janë larguar nga vendi në dekadën e kaluar. Dhe në të vërtetë, nëse shtoni numrin e emigrantëve të vlerësuar nga INSTAT gjatë 12 viteve deri në vitin 2018, ju merrni më shumë se kaq. Megjithatë, INSTAT regjistron edhe vlerësime të personave që kthehen në vend, të cilat arrijnë në më shumë se 260,000 për të njëjtën periudhë. Është gjithashtu e rëndësishme të faktoni që i njëjti person mund të numërohet disa herë nëse vjen dhe ikën, gjë që e bëjnë shumë. Është e qartë se tendenca është një e një emigracionit neto, por përcaktimi i shifrave të sakta është pothuajse e pamundur. Emigracioni qarkullues, domethënë njerëzit që shkojnë jashtë vendit për punë për periudha të shkurtra, është diçka “që nuk mund ta masim”, tha Nesturi. Një problem me përpjekjen për të përcaktuar nivelet e emigracionit shqiptar është se një numër i konsiderueshëm provojnë fatin e tyre duke aplikuar për azil politik dhe këto shifra nuk janë përfshirë në të dhënat e emigracionit të INSTAT përveç nëse një person e rregullon statusin e tij. Pothuajse asnjë shqiptar nuk kualifikohet për azil politik jashtë vendit, por për shumë njerëz, veçanërisht nga zonat e varfra, ishte dhe ia vlen ende të aplikojnë dhe të kalojnë disa muaj në një vend të pasur të BE-së, të strehohen nga ata, me qasje në sigurimet shoqërore etj. duke qenë të papunë ose që paguhen keq në vendin e tyre. Para se shqiptarët të kishin mundësinë e udhëtimit pa viza në zonën Shengen, e cila filloi në dhjetor 2010, numrat e atyre që e provuan këtë ishin të vogla – 1.965 në të gjitha vendet e BE-së në 2010. Megjithatë, më pas shifrat filluan të rriten derisa arritën kulmin në 68.950 në vitin 2015, numri më i madh i tyre ishte në Gjermani. Në vitin 2018, numri i shqiptarëve që

aplikonin për azil në BE kishte rënë në 22.475, por 9,665 prej tyre ishin në Francë, ku sistemi për procesimin e njerëzve dhe dëbimin e azilkërkuesve të dështuar është i ngadaltë, ndryshe nga Gjermania. Ndërsa numri i emigrantëve është vështirë të llogaritet me saktësi të vërtetë, Eurostat regjistron se në vitin 2017 rreth 869,455 shtetas shqiptarë jetonin në BE. Prej tyre, 429.966 jetonin në Itali dhe 383.371 në Greqi, që do të thotë se relativisht pak jetojnë diku tjetër. Meqenëse shifra e përgjithshme e Eurostat është gjysma e numrit të diasporës shqiptare siç vlerësohet nga INSTAT, ekziston qartë një mospërputhje diku, edhe nëse lejojmë që shqiptarët që janë në SHBA dhe vendet e tjera jo-BE dhe ata brenda BE-së të mos llogariten më si shqiptarë sepse ata kanë fituar një shtetësi të BE-së. Në të vërtetë, midis vitit 2012 dhe 2017, Eurostat regjistron se 286.677 e bënë këtë, shumica dërrmuese e tyre në Greqi dhe Itali të cilët, përveç njerëzve që largohen për arsye ekonomike, përbëjnë të paktën një pjesë të numrave të tyre në rënie në ato vende. Në Itali, numri i atyre që janë regjistruar si shqiptarë ka rënë ndjeshëm vitet e fundit, por në Greqi shumë më pak. Ndërsa popullsia në tkurrje e Shqipërisë është shqetësuese, dërgesat nga diaspora përbëjnë një pjesë të madhe të ekonomisë. Megjithatë, ndërsa familjet e diasporës duhet të shpenzojnë më shumë për t’u kujdesur për veten e tyre jashtë vendit, përqindja e kontributit në prodhimin e brendshëm bruto të këtyre parave është në rënie ndër vite. Sipas Bankës Botërore, në vitin 1993 kur pothuajse asgjë nuk po funksiononte në Shqipëri dhe pas një eksodi të parë të dhjetëra mijëra të rinjve, 28 për qind e GDP-së llogaritej nga remitancat. Në vitin 2018, kjo ishte 9.6 për qind. Një fushë tjetër shqetësuese në lidhje me zhvillimin shoqëror dhe demografik është fakti që jo vetëm që kanë emigruar një numër i madh njerëzish, por ata kanë lëvizur edhe brenda Shqipërisë. Pra, ndërsa një numër i madh në jug janë drejtuar për në Greqi dhe një numër i madh nga veriu kanë ikur në Itali, një numër i madh nga e gjithë Shqipëria i janë drejtuar

Nëntor 2019

Burrat e Matit ngujohen në çadër, protestë kundër futjes së lumenjve në tub Banorët e Matit kundërshtojnë ndërtimin e hidrocentralit të Sekës në lumin Zall Gjoçaj, një projekt hidrik që sipas tyre kërcënon mjedisin, furnizimin me ujë të shumë fshatrave si dhe bletarinë dhe blegtorinë në zonën e thellë malore. SAMI CURRI | BIRN | BULQIZË

Tiranës, duke çuar në rritjen e shpopullimit të pjesëve veçanërisht rurale dhe malore. Në periudhën 2019-2031, kryeqyteti parashikohet të jetë zona e vetme e vendit popullsia e të cilit do të rritet, në një mënyrë që do të jetë shtëpia e rreth 35 për qind të popullsisë së vendit. Për sa i përket niveleve të pjellorisë dhe plakjes, Shqipëria nuk është e ngjashme vetëm me pjesën tjetër të rajonit, por edhe me pjesët e tjera të Europës. Megjithatë, vendet më të pasura, ndryshe nga Ballkani më i varfër, kanë emigracionin për të kompensuar atë që përndryshe do të ishte një rënie e popullsisë. Por popullsia e Shqipërisë është ende relativisht e re dhe numri i të moshuarve të saj relativisht i ulët dhe ky është një “dividend demografik”, sipas Nesturi. Ky është një që do të zgjasë vetëm për disa vjet, ose më së shumti një brez, krahasuar me Europën Perëndimore ku zgjati gjysmë shekulli. Vendi duhet të përfitojë plotësisht nga kjo, tha ajo, duke nënkuptuar që qeveria duhet të sigurohet që “të ekzistojnë politika të përshtatshme ekonomike dhe sociale për t’u siguruar këtyre njerëzve punë produktive”. Përndryshe ata do të largohen.

Infografika: Ewelina Karpowiak/Klawe Rzeczy

rej gati 2 javësh dhjetëra banorë të disa fshatrave të zonës së Matit, kanë ngritur një çadër dhe kanë bllokuar rrugën e hapur rishtazi nga një kompani koncesionare për ndërtimin e HEC-it të Sekës në lumin Zall Gjoçaj. “Kemi jetuar mot dhe jetë në këtë zonë dhe të futet uji në tuba është turp dhe gjynah tek Zoti,” thotë 80-vjeçari Ismail Lala, një prej protestuesve. “Të lësh pa ujë gjithë këto fshatra është turp, është hata e madhe,” shtoi ai. Ngjashëm me Ismailin banorët e zonës tremben se ndërtimi i hidrocentralit do të shterojë burimet ujore të zonës duke prekur mijëra familje në 13 fshatra – të cilat mbijetojnë falë bujqësisë dhe bletarisë, si dhe do të nxjerrë jashtë funksioni disa mullinj me ujë të cilët ato i përdorin për bluarjen e misrit dhe grurit. Protestuesit ankohen se ato nuk janë konsultuar nga kompania dhe autoritetet përpara fillimit të punimeve për ndërtimin e hidrocentralit dhe kanë marrë dijeni vetëm kur kanë parë makineritë e rënda. “Kjo masakër që po bëhet është e pa pranueshme për ne,” shprehet kryeplaku i Zall Gjoçaj Adem Gjokola. “Pas gjithë atyre protestave që kemi bërë, letrave drejtuar të gjitha institucioneve shtetërore, jemi vendosur këtu në çadër, për mos e lejuar kompaninë për të vazhduar punimet.”, shtoi ai. I pyetur nga BIRN, administratori i kompanisë Seka Hydropower, Sokol Muceku i kundërshtoi akuzat e banorëve për mungesë të konsultimeve publike, duke nënvijëzuar që koncesionari kishte angazhuar një kompani të specializuar për ti realizuar ato. “Janë përdorur të gjitha kanalet e komunikimit në televizionin lokal dhe në shtypin e shkruar për të lajmëruar dëgjesën,” tha Muceku. “Kompania italiane ka nënkontraktuar një firmë, të specializuar në fushën e mjedisit dhe janë marrë të gjitha hapat e nevojshme,” shtoi ai. Prej vitit 2002 dhe deri më 2018-n, qeveria shqiptare firmosi 183 kontrata koncensionare për ndërtimin e 524 hidrocentraleve. Mes këtyre kontratave është dhe ajo e lidhur në vitin 2013 nga Ministria e Energjisë me kompaninë koncesionare “Seka Hydropower” sh.p.k., për ndërtimin e HECeve Sekë dhe Zais. Fillimisht kompania koncesionare ka qenë në pronësi të shoqërive “Hydro-Project” dhe “Gener 2”, por menjëherë pas miratimit të koncesionit në shtator 2013, kompania ‘Gener 2’ i ka shitur aksionet tek ‘Hydro-Project.’ Hydro-Project sh.p.k është një kompani me investitorë italianë të specializuar në fushën e energjisë hidrike. Në tetor të vitit 2018-të, Këshilli Kombëtar i Territorit miratoi lejen e ndërtimit për objektin: “ndërtimi i Hec-it Sekë dhe Zais, në pellgun ujëmbledhës të lumit të Urakës dhe zallit të Melthit”, në bashkinë Mat dhe bashkinë Mirditë. Për ndërtimin e këtij HEC-it edhe bashkia e Matit ka shprehur dakordësinë, duke arkëtuar edhe taksën e ndikimit në mjedis. Dhimitër Koleci, nga fshati Melth, tregon

Tuneli i hapur si pjesë e punimeve për ndërtimin e hidrocentralit të Sekës në fahtin Zall Gjoçaj të Matit | Foto : Sami Curri

se banorët që preken nga ndërtimi i HEC-it në Zall Gjoçaj, janë vënë në dijeni për atë se çfarë do të bëhej kur kanë parë makineritë dhe punëtorët që po punonin për hapjen e një tuneli, që do të devijonte ujin nga zalli i Melthit në Mat, në lumin e Urakës në Kurbnesh të Mirditës. “Dëgjesa nuk është bërë me banorët e këtyre fshatrave që preken nga HEC-i, që janë pjesë e bashkisë së Matit, por është bërë në Rrëshen dhe kanë shprehur dakordësinë banorë që nuk kanë asnjë lidhje me zonën tonë,” tregon Dhimitri, që për vite ka jetuar në Greqi dhe që çdo verë vjen me familjen në Melth për të kaluar pushimet. “Ne nuk kemi pasur asnjë dijeni.”, shtoi ai. Sipas banorëve të fshatit Zall Gjoçaj, ndërtimi i HEC-eve Sekë dhe Zais, në pellgun ujëmbledhës të lumit të Urakës dhe zallit të Melthit, do të ndikojë jetën e 9 mijë banorëve të zonës të shpërndarë në 13 fshatra, sepse sipas tyre do të shterojë burimet nëntokësore të cila përdoren për vaditje. Në Melth dhe Zall Gjoçaj kanë mbetur shumë pak familje. Kryesisht bazë të ekonomisë së tyre kanë blegtorinë dhe bletarinë. Mes pyjeve të larta dhe të dendura ndodhen shumë koshere me bletë. Falë klimës dhe kushteve shumë të mira për vendosjen e bletëve në këtë zonë, arrihet që të merret 2-3 herë mjaltë nga bleta. “Bleta kërkon që të ketë burime të shumta ujore,” shprehet Baftjar Lala, i cili ka vite që merret me bletarinë. “Këta e marrin ujin e fusin në tub, çajnë malin dhe e fusin në tunel e çojnë në Urakë, pastaj e marrin edhe lumin e Urakës e fusin në tub, për më shumë se 25 kilometra a më shumë devijohet rrjedha e lumit, ku është uji për bletën dhe bagëtitë pastaj,” shtoi Lala. Administratori i kompanisë koncesionare, Sokol Muceku i tha BIRN se një pjesë e prurjes do vazhdontë të rridhte në shtratin e lumit dhe nuk prekej nga projekti i i hidrocentralit. “Prurja ekologjike prej 200 litrash në sekond do të jetë gjithmonë në shtratin e lumit,” tha ai. “Nuk kemi punë fare me burimet e ujit të

pijshëm, sepse punimet tona nuk shkojnë deri tek burimet pasi janë në kuota më lart dhe nuk kemi punë fare,” shtoi ai. Banorët frikësohen gjithashtu se me hapjen e rrugës për ndërtimin e hidrocentralit do të nxiten edhe prerjet e paligjshme të pyjeve. “Këto pemë që janë këtu nuk do të jenë më me hapjen e rrugës, do i presin,” parashikon Abdi Toçi. “Ajo pak natyrë që ka ngelur e pa prekur, këta e sharrojnë siç kanë bërë në Lurë,” shtoi ai. Zona Lurë – Dea ku shtrihet një pjesë e tubacionit, bën pjesë në listën e zonave të mbrojtura si monument natyre, së bashku me kanionet e Flimit dhe të Urakës si monumente gjeonatyrore. “Përse për ujin? Për të ndaluar një masakër që po tentohet të bëhet në një zonë të mbrojtur që duhet ta mbrojë shteti,” përgjigjet Urim Pasha, i cili është rikthyer në vendlindje pas shumë vitesh në emigracion. Muceku e pranoi që një pjesë e tubacionit prekte parkun kombëtar, por shtoi se zona ishte shpallur e mbrojtur pas miratimit të projektit. “Kur kemi nisur procedurat nuk ka qenë park kombëtar. Më vonë një pjesë e zonës u shtua në park kombëtar dhe ne nuk kemi pasur dijeni fare që do të shtohej,” tha ai. “Pas marrjes së lejes mjedisore dhe pas daljes së lejes së ndërtimit një pjesë ku shtrihet tubacioni është shpallur park kombëtar,” shtoi Muceku. Një javë më parë protestuesit u përplasën me policinë dhe një pjesë e tyre janë marrë në pyetje në Prokuori, të akuzuar se bllokojnë punimet e firmës koncesionare. Tensioni pati dhe të martën gjatë një seancë në Gjykatën Administrative, ku po shqyrtohet padia e banorëve kundër koncesionarit. “Jemi në vitin 2019-të, më thuaj a ka logjikë që të rrish këtu në çadër, në të ftohtë,” shprehet Pasha, duke nënvijëzuar se përballja me kompaninë vjen nga shqetësimi për pasojat që do të sjellë projekti. “Kemi boll halle dhe probleme, tani të rrimë edhe në çadër,” përfundoi ai.

Nëntor 2019

Blog

Një numër treguesish që masin nivelin e korrupsionit që kompanitë e biznesit detyrohen të paguajnë kanë shënuar rritje galopante mes viteve 2013 dhe 2019, sipas rezultatit të një anketimi të kryer nga Banka Botërore, e cila gjithsesi në një deklaratë të lëshuar nga zyra lokale u shpreh e kënaqur me përmirësimin e disa treguesve të cilat në përgjithësi ishin jo drejtpërsëdrejti të lidhur me qeverisjen.

Bukë dhe cirk? Jo, vetëm cirk Një propozim i qeverisë së kryeministrit Edi Rama thotë se bizneset e mëdha, në rast se vendosin të sponsorizojnë një skuadër sportive, u lejohet të mos paguajnë tatim për trefishin e shumës se sponsorizuar, duke e kthyer sponsorizimin nga një bamirësi në një biznes me bamirësinë, me komplikime të mëtejshme në politikëbërjen e vendit. Gjergj Erebara | BIRN, Tiranë

Një poster i qeverisë shqiptare i fotografuar më 30 dhjetor 2015 në sheshin Avni Rustemi në Tiranë, i bën thirrje qytetarëve të denoncojnë korrupsionin. Katër vjet më vonë, një vrojtim i BB sugjeron se bizneset janë të detyruara të paguajnë shumë më tepër ryshfete te zyrtarët e qeverisë. Foto: Lindita Çela/BIRN

Korrupsioni në rritje galopante në Shqipëri GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

lot 36% e bizneseve shqiptare kanë përjetuar së paku një kërkesë eksplicite për të paguar ryshfet ndërsa ryshfeti rezulton se është kërkuar në 30% të të gjitha veprimeve me administratën publike. Afro 35% e firmave thonë se është e pritshme të japësh dhurata për të takuar zyrtarët e taksave ndërsa 43% e bizneseve të pyetura identifikojnë korrupsionin si pengesa më e madhe në të bërit biznes. Vrojtimi i Bankës Botërore është kryer edhe në vitet 2007 dhe 2013, gjë që mundëson ndjekjen e rezultateve në kohë. Një pjesë e madhe e treguesve, veçanërisht ato që lidhen me korrupsionin, rezultojnë në përkeqësim të ndjeshëm me vitin 2013, ndonëse situata duket se është relativisht më mirë në krahasim me vitin 2007. Kështu, të pyetur se cila është pengesa më e madhe në të bërit biznes, 21% e të anketuarve identifikuan barrën fiskale si problemi i parë, dyfish në krahasim me vitin 2013 dhe katërfish në krahasim me vitin 2007. Informaliteti ishte zgjedhja e dytë e të anketuarve përballë pyetjes se cili është problemi më i madh, pasuar nga korrupsioni. Por rezultatet janë më dramatike në lidhje me pyetjet mbi incidencën e korrupsionit. Këtu të gjithë treguesit e rëndësishëm rezultojnë në përkeqësim të ndjeshëm. Rreth 17% e kompanive thanë se ata besojnë se duhet të japin ryshfet te OSHEE për të marrë një lidhje me rrjetin e energjisë elektrike, mbi dy herë më shumë se sa më 2013 por më pak se më 2007. Rreth 32% besojnë se duhet të japin bakshish në mënyrë që zyrtarët të bëjnë punën e vet, ndërsa korrupsioni rezulton i lartë edhe në lidhjen me rrjetin e ujësjellësave. Biznesi ankohet gjithashtu edhe për gjendjen e sigurisë. Rreth 67% thonë se paguajnë për siguri fizike nga 54% që paguanin më 2013 dhe 57% më 2007. Bizneset shqiptare rezultojnë gjithashtu edhe më të pajisura me shërbime bankare, ndërsa marrja e një kredie sot rezulton me

kërkesë më të ulët për kolateral se sa pesë vjet më parë. Në një drejtim pozitiv, numri i shkëputjeve të energjisë elektrike rezulton sot shumë më i ulët se sa pesë vjet më parë për kompanitë shqiptare. Në një muaj tipik, kompanitë thonë se përjetojnë 1.5 ndërprerje sot nga 4.2 më 2013 dhe 34% më 2007 (kur ishte kriza e rëndë energjetike). Pas publikimit të të dhënave, zyra e Bankës Botërore në Tiranë shpërndau një deklaratë në të cilën theksoi përmirësimet e dukshme në “nivelin e shitjeve”. “Vrojtimi tregon se firmat në 2019 paraqiten më mirë se ato në 2013. Për shembull rritja reale e shitjeve vjetore është shumë më e lartë se në 2013 dhe po kështu rritja e punësimit vjetor,” shkroi zyra e BB në Tiranë në njoftim. Në të vërtetë, shitjet e biznesit në vitin 2013 ishin minus 3.5% për shkak se ai ishte një vit zgjedhor dhe me tranzicion pushteti. Në vitin 2019, shitjet rezultojnë me rritje 3.5%.Deklarata e BB rendit disa tregues që kanë shënuar përmirësime, përfshirë treguesin e pritshmërisë së biznesit për të dhënë dhurata për të marrë kontrata shtetërore, si dhe raportimet për pritshmëri për të dhënë ryshfet për të marrë leje ndërtimi. “…korrupsioni në procesin e marrjes së lejeve të ndërtimit ka rënë nga 32% e firmave të anketuara në 2013 në 17% në 2019,” thuhet në njoftim. “Matës specifik ku perceptimi i korrupsionit është rritur janë: gjatë ndërveprimit me administratën tatimore, procesi i marrjes së licencave të importit, në vendosjen e lidhjes së energjisë dhe ujit,” shton BB pa dhënë shifrat, të cilat në rastin e ndërveprimit me administratën tatimore shënojnë rritje nga 18 në 35%, ndërsa në rastin e licencave të importit ka rritje nga 0 në 16%. Njoftimi për shtyp nuk flet për treguesin: Thellësia e korrupsionit (% e transakcioneve ku u kërkua një dhuratë apo një pagesë nën dorë), me rritje nga 18 në 30% apo treguesin: Incidenca e ryshfetit (% e firmave që përjetojnë se paku një kërkesë për pagesë ryshfeti), ku rritja është nga 20% më 2013 në 36% më 2019.

everia shqiptare ka propozuar një përjashtim të ri fiskal, dukshëm selektiv dhe të kalibruar në shërbim të biznesit të madh dhe lidhjeve që ky biznes ka me financimin e skuadrave sportive si një mjet i zakonshëm i të bërit politikë në vend. Propozimi për ndryshim në ligjin për tatimin mbi të ardhurat, parashikon që kompanitë e mëdha me xhiro mbi 100 milionë lekë, do të kenë të drejtë që të sponsorizojnë skuadra sportive duke njohur si shpenzime të zbritshme jo vetëm shumën e sponsorizuar, por trefishin e shumës së sponsorizuar. Me pak fjalë, nëse biznesi i madh sponsorizon një skuadër futbolli në masën 10 lekë, ajo nuk paguan tatim fitimi prej 15% për trefishin e kësaj shume ose 30 lekë. Projektligji është dukshëm selektiv sa i përket qoftë sponsorizuesve ashtu edhe përfituesve të sponsorizimeve. Që të përfitosh nga ligji duhet të jesh biznes i madh me xhiro mbi 100 milionë lekë (afërsisht 830 mijë euro në vit) ndërsa destinacioni i donacionit duhet të jetë vetëm “ekipet sportive, pjesë të federatave sportive të njohura nga legjislacioni në fuqi i fushës”. Do të thotë, në rast se një biznes dëshiron të sponsorizojë zhvillimin e kulturës apo dëshiron të bëjë bamirësi shoqërore, apo dëshiron të sponsorizojë organizata të ndryshme, atij i njihen këto sponsorizime si shpenzime të zbritshme me kushtin që të mos kalojnë 5% të fitimit vjetor bruto dhe vetëm në masën e sponsorizimit. Pos nëse je biznes i madh dhe dëshiron të sponsorizosh një skuadër futbolli, atëhere

Edi Rama. Foto: LSA

përfiton nga ky legjislacion i ri. Nga pikëpamja praktike projektligji duket se shënon një sulm të ri mjegullues në vijën ndarëse mes enteve publike dhe atyre private në aktivitetet sportive si dhe funksionin e këtyre aktiviteteve sportive në politikëbërje. Ajo ka gjasa do të mjegullojë më tutje ndarjen mes biznesit privat dhe autoritetit publik. Kjo për shkak se shumica dërrmuese e skuadrave të futbollit, të cilat përbëjnë edhe sportin më popullor në vend, janë nën pronësinë e drejtpërdrejtë të bashkive të ndryshme. Kryetarët e bashkive janë njëkohësisht presidentë të shumicës së skuadrave të futbollit. Edhe në rastet kur skuadrat nuk janë nën pronësinë e bashkive, lidhjet e tyre me politikën janë të dukshme, me politikanët që bëjnë kryetifozët e skuadrave.

Projektligji është dukshëm selektiv sa i përket qoftë sponsorizuesve ashtu edhe përfituesve të sponsorizimeve. Që të përfitosh nga ligji duhet të jesh biznes i madh me xhiro mbi 100 milionë lekë (afërsisht 830 mijë euro në vit) ndërsa destinacioni i donacionit duhet të jetë vetëm “ekipet sportive, pjesë të federatave sportive të njohura nga legjislacioni në fuqi i fushës”.

No.

Novembre 2019 Monthly

Albania Failing to Act on Threats to Crime Reporters Crime reporters in Albania routinely face threats, insults and intimidation – often in court – from those accused of organized crime and their relatives. The authorities are failing to act, according to the findings of a BIRN investigation.

A cameraman during the opposition protests in Tirana. Photo: LSA

NEWS

FEATURE

Albania Mourns Victims of Deadly Quake

‘Young Patriots’: Serbia’s Role in the European Far-right

The government declared Wednesday a day of national mourning and state of emergency was declared following the 6.4 Richter scale magnitude earthquake, which left dozens of people dead.

An attempt to create a Serbian branch of the far-right Generation Identity failed, but the country remains central to the movement’s ‘great replacement’ narrative.

Novembre 2019

ANALYSIS

EDMOND HOXHAJ | BIRN | TIRANA

n November 20, 2018, Courtroom No.1 of Tirana’s Serious Crimes Court was filled with journalists and the relatives of 11 men charged with killing a police officer in June 2015 during a narcotics raid on the southern Albanian village of Lazarat, once notorious for its industrial-scale production of cannabis. The verdict was pending but proceedings were running late; during an hour’s wait, reporters and camera operators were subjected to a barrage of insults and threats from family members of the defendants. When the judges entered and announced sentences of life in prison for some of the accused, chaos erupted. The defendants tried to break out of the security cage they were in, while their relatives and supporters began hurling curses at the judges and lobbing chairs at them and the journalists. “Their family members grabbed chairs and tried to hit us, not just members of the panel [of judges] but journalists too,” said KlodianaLala, a reporter for News 24 TV. “The court officers didn’t intervene.” But the events of a year ago in Courtroom No. 1 are far from the only case in which media representatives in Albania have faced abuse and threats from organised crime circles, according to interviews conducted by BIRN with a dozen crime reporters, prosecutors and judges. For Albanian crime reporters, intimidation has become part of the job, as crime bosses and their footsoldiers try to limit media coverage of their illicit activities. And rarely do authorities react, BIRN has found. “We have to understand that we are in Albania and the trials are not only in the courtroom, but also outside, where a media report can greatly disrupt the scheme that the defendant or his lawyers have concocted,” said Elton Qyno, a journalist with Shqiptarja.com who has spent the past 13 years reporting on the Albanian justice system. Authorities: Nothing to investigate The head of the Serious Crimes Court, Chief Justice Sander Simoni, confirmed that the Court had filed several complaints with police regarding threats made against

Crime journalist Klodiana Lala of News 24| Photo : Opinion.al

Elton Qyno, journalist at Shqiptarja.com | Photo: Edmond Hoxhaj/BIRN

judges and court reporters. Yet Albania’s State Police said it had not registered any such incidents. The Directorate General of Prisons also denied that court officers in charge of security had registered any security breaches at the Serious Crimes Court. “There have been no security lapses in the premises of the Serious Crimes Court, first and second instance,” the Directorate General said in a written response to BIRN for this story. “We have not had any cases and we have not received complaints from other journalists that they have faced threats and blackmail in the courtrooms.” The Prosecutor’s Office in Tirana told BIRN: “For the period 2018-2019 it does not appear that the police have referred

any cases of threats to journalists.” Media under threat Media watchdogs say media freedom and the safety of journalists in Albania have deteriorated in recent years. A report released in June by a group of international organisations, following a fact-finding mission to Tirana, underscored that Albanian journalists are often the target of physical and verbal attacks that are not investigated by law enforcement agencies. Journalists reporting on court proceedings say that blackmail, threats and attempts to obstruct access to court hearings – mainly those involving organised crime – are carried out under the noses of court security officers. They also cite attempts by relatives of defendants to influence media owners in order to prevent publication of certain stories. “In my professional career I have faced pressure from the parties involved in the court process,” Qyno said. “The pressures are of different kinds,” he said, from being told not to follow the trial to being told not to film the defendants or their family members. XhentilaGjoshi, a journalist at the daily newspaper Shekulli, said she had frequently faced attempts to intimidate her while reporting from local courts. “Mostly the relatives of the defendants try to intimidate us into not following the court sessions,” Gjoshi said. Sometimes, she was prevented from attending. “Alone in the courtroom and among family members of the defendants, whose gaze is directed only on you, I was forced not to attend,” she said. Klan television journalist ErmalVija said the pressure came mainly within the walls of the court, not outside. “Most pressure comes from the family members of defendants who exert pressure for cases to go unnoticed,” Vija said. “There have also been cases of threats outside the courthouse, but mainly it happens on the premises of the Serious Crimes Court.” Panorama daily journalist BleonaMetushi told BIRN: “On two or three occasions they have tried to intimidate me or tell me ‘You shouldn’t come’ or ‘You shouldn’t attend this session’.”

Crime and court jounalists in Tirana protests in front of General Prosecution. Photo:LSA

Chief Justice Simoni said such threats had not gone unnoticed. “In recent years we have had important cases of organised crime, terrorism, human trafficking, narcotics trafficking and racketeering, and by the very nature of these cases, the people in the court premises, in addition to the defendants and their relatives, may also present a social risk and try to influence the court case in an extra-procedural way,” he said. “For this reason we have had cases of aggression, threats, or racketeering of the parties involved in the process, but also of the media, journalists and other entities.” Simoni said that, in line with court procedures, attempts to intimidate or threaten journalists were reported to the police, but that criminal proceedings never followed. “We have a sophisticated surveillance system in the court premises and in each case we have taken steps for incidents of threats, blackmail or pressure to be documented and audio and video recordings sent to the relevant authorities,” he said. ‘Subtle’ threats In the November 2018 incident during the Lazarat sentencing, the judges fled the courtroom through a side door, but the journalists were left to run for safety through a crowd of assailants, insults and threats hurled after them. The journalists said they had only their instincts and experience to help them. “I actually felt more protected relying on my experience after understanding how this type of case withers in the prosecutor’s office,” said Qyno. “I have never had any protection” from court security, he said. Journalist KlodianaLala, whose family home was shot at a year ago, recalled another case in which a defendant who was part of a well-organised criminal group openly threatened journalists in the courtroom. She said the prosecutor was obliged to launch an investigation, but never did.

Novembre 2019

Albanian Parliament Urged to Reject Online Media Regulation Fifteen rights organisations in Albania called on parliament to reject the government’s plan to introduce supervision of the country’s online media, arguing that it would undermine freedom of speech. GJERGJ EREBARA | BIRN | TIRANË

Daily ‘Panorama’s reporter, Bleona Metushi | Photo : Edmond Hoxhaj / BIRN

A2 CNN journalist, Armand Bajrami | Photo: Edmond Hoxhaj/ BIRN

“We have relatives of the defendants who talk in the courtroom with reporters and ask them not to write or we even have defendants who have asked reporters to go out of the courtroom, threating that otherwise there will be trouble,” Lala told BIRN. The tactics were “sophisticated”, she said. “In most cases, journalists are unable to file complaints because they fail to prove the intimidation or threats made by the defendants or their family members.”

More than a year after the attack on the home of Lala’s parents, the assailant has still to be identified and brought to justice. A prosecutor with the Serious Crimes Office, who spoke on condition of anonymity, told BIRN that he too had witnessed courtroom threats made against journalists on several occasions, but that they were to subtle to be the basis of an investigation. Qyno said he had never filed a criminal complaint because of threats. “Where can I take it?” he asked. “To the police?” ‘No such cases’ The police in Tirana told BIRN they had no record of any cases involving threats against journalists in court. In the case of the Lazarat trial, police said statements were taken “but no one filed a criminal complaint.” Of the journalists interviewed by BIRN, only one said that he had been asked about the incident by the police about and whether he would like to file a complaint. The other journalists said they had not been asked to give statements to police. The Directorate General of Prisons, which employs the court security officers in Albania, also denied having identified any cases of threats against journalists. “If it were otherwise, the presiding judge, according to the powers conferred by law, intervenes by ordering the security forces to send the threatening party out of the courtroom, just as the threatened party should report the case to the prosecutor’s office, which has not happened, because there have been no such cases,” the Directorate told BIRN in a written response. “A police officer serving in the courtroom, in the context of a verbal debate, cannot intervene without the permission or order of the presiding judge, unless there is a physical altercation in various forms, when the life and health of the panel and the participants are endangered,” it added.

ifteen Albanian rights organisations, including BIRN Albania, issued a joint statement on Friday calling on parliament to dismiss legislation proposed by the government of Prime Minister Edi Rama to bring in supervision of the country’s online media. “Civil society organisations call upon the government to withdraw the proposed laws. If the government refuses to do so, we also call upon the parliament of Albania to reject these laws at once,” the statement said. The statement was issued after the parliamentary law committee started its discussion on Friday of the two controversial media laws. The laws are being touted by Rama as necessary to “regulate the online media”, but rights groups describe them as an attack on freedom of speech. The first draft law gives the Media Supervisory Authority’s Complaints Council the power to oblige electronic publications and service providers to publish apologies, remove content or insert pop-up notices if they are found to have violated provisions on dignity and privacy. The council has the power to fine media up to two million leks (about 16,500 euros) for such violations. The second draft law subjects online media to the Telecommunication and Postal Authority, AKEP, which will have the power to insert pop-ups on websites if they have been found to have broken the law by the Complaints Council.

Failure to comply would result in fines up to 830,000 euros. “The need to regulate online media or online services is one that is not only observed in Albania but is [part of a larger] trend that is also observed in the European Union, Canada, the United States or Australia,” Deputy Minister of Justice FjoralbaCaka told Friday’s law committee hearing, without providing evidence to support his assertion. KlotildaBushka, an MP from the governing Socialist Party, claimed to have consulted international experts on the proposed laws. “The two laws are such that they serve the interests of the public. We know that the role of the media in a democratic society is essential and needs to be guaranteed but at the same time these guarantees should be balanced with the rights of individuals to dignity and private life, so that they can enjoy their rights in the same way as media enjoys its rights,” Bushka said. Prime Minister Rama has repeatedly complained of “defamation” of the government and has attacked critical media using a variety of epithets, calling some of them charlatans, garbage bins, poison or public enemies. In October 2018, he declared that he was preparing an “anti-defamation package” that would include “heavy fines”. His initial proposal in December 2018 faced a storm of criticism from both local and international rights organisations, who called the initiative “a censorship package”.

Ulsi Manja (left) and Klotilda Bushka (right) at the parliamentary law committee hearing on Friday. Photo: Gjergj Erebara/BIRN

Novembre 2019

NEWS

Albania Mourns Victims of Deadly Quake The government declared Wednesday a day of national mourning and state of emergency was declared in the regions Tirana and Durres following the 6.4 Richter scale magnitude earthquake, which left dozens of people dead and hundreds injured. In the city of Durres, the most affected earea by the earthquake, rescuers continued Wednesday their search in the ruins of a 6-storey apartment building. One resident, who lived on the third floor of the adjoining flat, described the collapse of the building ‘as a loud bang followed by lots of dust.’

BESARLIKMETA | BIRN

he government declared Wednesday a day of national mourning, as well as a state of emergency in the Durres and Tirana regions, following the deadly earthquake that struck central Albania the day before, causing at least 26 deaths and hundreds of injured. The quake razed several building to the ground in port city of Durres and the village of Thumane, trapping dozens of people. For more than 24 hours, civil emergency crews, assisted by police, the army and specialized rescue teams coming from Greece and Italy, have been digging in the ruins of collapsed buildings and authorities say they have so far rescued 45 people. In the city of Durres, the most affected earea by the earthquake, rescuers continued Wednesday their search in the ruins of a 6-storey apartment building. One resident, who lived on the third floor of the adjoining flat, described the collapse of the building ‘as a loud bang followed by lots of dust.’ On Tuesday night, rescuers recovered a 30-year-old woman, DienaMeçaj, from the ruins of the collapsed flat after 14 hours of digging with their hands and other tools. Meçaj lost her life two hours later at the Durres Regional Hospital. Her 9-year-old daughter was also found lifeless in the ruins. Speaking during a meeting of the Council of Ministers on Wednesday morning,

Rescuers during their operations in Durres. Photo: Malton Dibra/LSA

Prime Minister Edi Rama underlined that the government had gathered to address a situation that unfortunately had a tragic balance result .

By Wednesday at noon, according to the Ministry of Defense, the earthquake had caused 26 casualties, of which 12 in Durres, 13 in the village of Thumane in

the region FusheKruja and one in Lezha. According to Prime Minister Edi Rama, 657 people were also hospitalized with various injuries. “The people in uniform have done a heroic job and I want to express our gratitude, respect and thanks to all the troops engaged on the front line of this battle with a disaster of extraordinary magnitude,” said Rama during the government meeting. “From those who risked their lives by saving lives hanging by a strand, to those who treated hundreds of wounded we thank you,” Rama added. Neighbouring and European Union countries reacted after the deadly earthquake that struck Albania on Tuesday with an outpour of solidarity, sending civil emergency rescue teams and financial aid.

Balkan States Show Solidarity after Albanian Earthquake Balkan states have sent or pledged help after at least 15 people were killed and more than 600 injured when a 6.4-magnitude earthquake hit Albania.

ontenegro, Serbia and Kosovo are sending teams to Albania to assist with rescue efforts after the country was hit by a 6.4 magnitude earthquake on Tuesday morning, while other countries in the Balkan region have also offered help. All the countries closest to Albania, including Italy and Greece, have offered help with the recovery operation, while other European leaders have also offered their assistance. “It is a dramatic moment where we should preserve calm, stay alongside each other to cope with this shock,” said Prime Minister Edi Rama, according to the Associated Press. The death toll rose throughout the day after the biggest quake in the coun-

try for decades. A total of 15 people were killed and around 600 injured. Many are still trapped under rubble, while around 41 have been safely rescued. CNN reported that at least four victims died in Durres, quoting a spokesperson for Prime Minister Edi Rama. Two more died in the village of Thumane, one died after jumping from a building in panic in Kurbin, and another while driving on a badly-damaged road in Lezhe, the spokesperson added. Military units were sent to Durres and Thumane to help local rescue workers, while all flights from Tirana airport were suspended due to damage at the airport building.

Schools have been closed in three cities – Durres, Lezhe and Tirana – until further notice. Several strong aftershocks were registered on Tuesday in Albania and Bosnia, and were also felt in other countries in the region, causing panic among locals. The strongest one hit Bosnia and rated 5.4 magnitude, with its epicentre in the south, eight kilometres south-west of the town of Nevesinje. Meanwhile, Kosovo’s government has donated 500,000 euros to Albania to help with the recovery. People in Kosovo have also taking to social networks to offer their homes for anyone affected and in need. Montenegro health and interior min-

isters, KenanHrapovic and MelvudinNuhodzic, went to Albania to visit the worst-affected village, Thumane. They offered help by sending medical and rescue teams, but also with treating the injured in Montenegrin public hospitals. The Croatian Army’s chief of staff, General MirkoSundov, said that Croatia will send two helicopters and a Defence Ministry civil protection unit to assist Albania in the recovery operation, according to local media. T he Serbian Interior Ministry’s Emergency Sector will send 13 members of the Special Search and Rescue Team, while Serbian President AleksandarVucic offered more help during a telephone conversation with Albanian premier Rama.

Novembre 2019

ANALYSIS

Kosovo’s Kurti Set to Shake up Relations with Albania The rise to power of Kosovo’s AlbinKurti will test relations with neighbouring Albania, where he and Edi Rama have not always seen eye to eye. PERPARIM ISUFI | BIRN | PRISTINA

n the evening of October 25, AlbinKurti strolled into the office of Albanian Prime Minister Edi Rama and the two men shook hands for the first time in some 14 months. Meetings between leaders of Kosovo and neighbouring Albania do not always make headlines, but this time there were television cameras all over Rama’s office. All eyes were on the body language and the statements that would emerge from two left-wing politicians who fell out more than a year ago but have been thrown back together by the results of an October election in Kosovo. With Kurti in line to head Kosovo’s next government, their four-hour meeting was perhaps a sign of the work ahead of them to improve personal ties and the importance vested in the relationship between Albania and its majority-Albanian neighbour. Analysts say Kurti and Rama would do well to leave the past behind them for the sake of both countries. “They must cooperate because neither the prime minister in Tirana nor the one who is expected to be elected in Pristina are private persons,” said EnverRobelli, a Kosovo-born editor at the Swiss daily TagesAnzeiger. “They are politicians with a democratic mandate to represent their respective states.” But the political activities of Kurti’sVetevendosje party in Albania risk only making that harder. Vetevendosje presence in Tirana Forty-four year-old Kurti is waiting on a final recount of votes from Kosovo’s October 6 election to be installed as prime minister after his Vetevendosje [Self-Determination] party won the most votes, almost 15 years since it was founded as a street movement lobbying against a negotiated settlement with Serbia on the fate of Kosovo. Kosovo declared independence in 2008 with the backing of the West, but Serbia’s refusal to recognise its statehood, backed by Russia, is frustrating the young state’s international integration into bodies such as the United Nations, Interpol and the European Union. Then in the summer of 2018, Kurti took umbrage at Rama’s failure to come out clearly against an idea floated by the presidents of Kosovo and Serbia, HashimThaci and AleksandarVucic, to redraw Kosovo’s borders as part of a solution that would clear a path to the EU for both countries. After their October meeting, Kurti said he had received assurances from Rama.

Albin Kurti during a meeting with its supporters in Tirana. Photo: LSA

“The prime minister does not support the exchange of territories,” he told media. “Territory is not a good to be exchanged. I believe that even though we might have differences and things in common, we are obliged to cooperate better as two governments. He told me so and I have to believe him.” Robelli said it was not just the issue of redrawing borders that soured relations between the two men; in December 2018, the fallout worsened when Vetevendosje sent a number of senior party figures to join students mounting huge rallies to demand better university conditions. Then this year, Kurti, who does not hide his desire to see Albania and Kosovo unite in one state, opened a branch of Vetevendosje in the Albanian capital. The branch is not registered as an official political party, but some analysts in Tirana say its vocal opposition to certain policies of the Rama government suggest it is only a matter of time. Last week, Vetevendosje condemned a police operation in a Tirana neighbourhood in which people were injured while protesting against a municipal infrastructure project. It said corruption and double standards had plagued the project, angering Tirana’s mayor, Rama ally ErionVeliaj. Tirana City Hall pointed out that Vetevendosje had been elected “to govern Kosovo”. It urged the party to reflect and rein in “branches that are seemingly out of control.” Analysts in Tirana say Vetevendosje’s activities in Albanian will leave a mark on relations between the two men. “Rama, of course, does not like AlbinKurti,” Albanian political analyst Armand Shkullaku told Albanian TV Klan,

“An important factor will be the government model that AlbinKurti will produce in Kosovo, in order for it to reflect on Albania too.” In terms of policies, Albania-Kosovo relations under Rama and Kurti will be tested by regional developments and initiatives such as the Balkan ‘Mini-Schengen’ idea floated by Rama, Vucic and North Macedonia Prime Minister ZoranZaev for ‘free travel’ among Western Balkan nations, given the EU’s failure to press ahead with enlargement to the region. “To me, it looks more like an idea than a project,” Kurti said of the initiative. Rama predicted Kurti would think again once in power. “I can say that AlbinKurti’s stance will be revised when he becomes a full-time prime minister and pays more attention to this process,” he told Albanian TV Top Channel on November 12. “The only way to remove borders is in agreement with others. How will AlbinKurti remove the border if Serbia is not part of this process, or he will enter into a war?” For his part, Kurti wants to keep Rama out of Kosovo’s EU-mediated dialogue with Serbia, Collaku said. “While Edi Rama involved himself in a way in the issue of negotiations with Serbia, especially on the idea of a land swap, this issue froze his relations with [outgoing] Kosovo Prime Minister RamushHaradinaj, and the same will be with Kurti,” he said. “Kurti has announced that he will lead the dialogue with Serbia and has warned Edi Rama to ‘withdraw’ from this issue.” ‘Naughty boy’ no more Whatever happens, Kurti’s rise has altered the balance between himself and Rama. In the past, with his anti-establishment activities and radical rhetoric, “Rama looked on Kurti as a naughty boy who amuses people with great patriotic words,” said Robelli. “The situation changed when Kurti started to tackle concrete issues.” When the idea of a land swap between Serbia and Kosovo was first mooted, Robelli said Rama should have used his authority to forge consensus among Kosovo’s political leaders. But he didn’t. “Edi Rama has done a lot to polarise the Kosovo political spectrum,” Robelli told BIRN. Now, in Albania, Kurti is seen “as a different example, a positive model and as a politician who is not corrupted,” he said. “But time will tell if he personally, and those around him, will remain clean when they have control of the levers of government.”

Novembre 2019

INVESTIGATION

‘Young Patriots’: Serbia’s Role in the European Far-right An attempt to create a Serbian branch of the far-right Generation Identity failed, but the country remains central to the movement’s ‘great replacement’ narrative.

ELEONORA VIO | BIRN |

lexandarVorkapic, a 29-yearold graphic designer from Serbia, first met members of the far-right Identitarian movement in 2014 in Lyon, while he was studying in France. They told Vorkapic that some like-minded activists in Serbia wanted to open a local branch of Generation Identity, the global far-right youth movement born in France and now a driving force behind the populist, far-right resurgence in Europe. However, he said, “The French were afraid the Serbs were neo-Nazis or fascists,” so they asked Vorkapic to check them out. On completing his studies the following year, in 2015, Vorkapic headed home. “I met these guys,” he told BIRN. “They were students, not Nazis or fascists. Just young patriots who wanted to get involved on the European political stage.” Within two years, the Serbian branch of Generation Identity was born, its core made up of disaffected young members of a party led by a firebrand ultranationalist called Vojislav Seselj, a rotund, 65-yearold convicted war criminal reviled across the Balkans for his blood-soaked rhetoric during the collapse of Yugoslavia in the 1990s. For some in the Serbian far-right, the Identitarians represented a chance to rebrand themselves in the image of a movement fronted by well-groomed millennials selling repackaged racism, a ‘blood and soil lite’ concept of “ethnopluralism” that has roots in the European New Right of the 1960s and stresses culture and identity rather than race and genetics. Serbia, after all, holds a special place in the far-right narrative in Europe, its loss of majority-Albanian Kosovo in a 1998-99 war held up as a case study of the ‘Islamic colonisation’ of ‘Christian land’, threatened anew, they say, since 2015 with the flow of mainly Muslim migrants and refugees from the Middle East, Africa and Asia to Europe’s shores. Yet by mid-2018, the Serbian branch had folded. The reasons for its failure are many and varied, but the experiment nevertheless shed light on the changing nature of far-right politics in the Balkans and beyond. Serbia has proved more valuable as a propaganda tool for Western far-right movements than as an actual stage for

Illustration: Ewelina Karpowiak/Klawe Rzeczy

Generation Indentity members with banner “Integration is a lie”. Photo: Generation Identity main page

Identitarian expansion. Case study The year after Vorkapic returned to S e r b i a , Ni ko l a M i r kov i c , a d u a l French-Serbian national, wrote an article about what he called the “Islamic conquest” of Europe on the website of a rightwing think tank called Katehon, which is owned by a Kremlin-linked Russian billionaire called Konstantin Malofeev. “If someone asks you for a crystal ball to know what the future will look like,” Mirkovic wrote, “tell them to look at the history of Kosovo and Metohija.” That history is hotly disputed by the Serbs and Albanians who lay claim to Kosovo, but winds up with the territory – commonly referred to in Serbia as ‘Kosovo and Metohija’ – breaking away with the help of NATO air strikes in 1999 and declaring independence, with Western backing, in 2008. To those of the far-right, like 45-yearold Mirkovic, it was a land grab, the culmination of decades of colonisation of historical Serbian lands by Muslim Albanians, and is a cautionary tale for the European continent. The West says it acted to halt a wave of ethnic cleansing and mass killings by Serbian forces trying to quell a Kosovo Albanian guerrilla rebellion against years of Serbian repression. That the far-right narrative sits on such shaky foundations, however, has not stopped it taking root among followers across the continent, as a case study of the ‘great replacement’ theory endorsed by movements such as Generation Identity and that warns of white Christians becom-

ing a minority in Europe. “Historically, the far right perceives a bulwark between Christianity and Islam and can find it in the Balkans,” said a European diplomat based in Belgrade and who spoke on condition of anonymity. “Serbia is a very good place […] to foster anti-EU sentiments, because it’s easy to say: ‘Look at what the EU did to Serbia! The EU is allying with Muslims!’” Serbian sociologist JovoBakic told BIRN: “Kosovo has symbolic significance for the Serbs and, thanks to the Serbian Christian identity and the Albanian mostly Muslim identity, it is the perfect case for the European far-right too.” Mirkovic is not a member of Generation Identitaire, but of Solidarité Kosovo, a French association that provides humanitarian aid to Kosovo’s ethnic Serbs, a small minority in a country of 1.8 million mainly Albanians. In 2004, when Albanian mobs in Kosovo attacked Serb enclaves, leaving 19 people dead and hundreds of Serb homes and dozens of Orthodox churches torched, Solidarité Kosovo was born to bring “material and moral support to the Serbian Christian people in Kosovo,” according to the organisation’s website. “I realised that Serbs were being exterminated in Europe, just two hours by plane from Paris,” Solidarité Kosovo’s 33-year-old founder, Arnaud Gouillon, told the French-language website Orthodoxologie in March 2015. “Every church in flames was a piece of Christian civilisation that had disappeared,” he said. Satellites Both Mirkovic and Gouillon, a natu-

ralised Serbian citizen and convert to Orthodox Christianity, say Solidarité Kosovo is a strictly humanitarian organisation, but its roots are deeply entwined with the Identitarian movement. At the time he founded Solidarité, Gouillon had just taken over as head of the Grenoble branch of JuenessesIdentitaires, soon to be renamed Identitaires, the street movement and forerunner of Generation Identitaire. He rubbed shoulders with figures such as Philippe Vardon, now chief of communications for Marine Le Pen’s National Rally party, and members of the far-right militant group UnitéRadicale – Gaetan Bertrand, Fabrice Robert and GuillameLuyt – which was disbanded by the government in 2002 after one of its members tried to assassinate then French President Jacques Chirac. They went on to form Bloc Identitaire, of which Gouillon’sJuenessesIdentitaires was the youth wing. In 2012, Gouillon was the Identitarian party candidate for the French presidential election, but withdrew before the vote. He foreswore politics and in 2015 received honorary Serbian citizenship from the Serbian government. Mirkovic was an activist with the farright Movement National de la Jeunesse and a drummer in the 1990s’ French Identitarian rock band Elendil. “In France, Solidarité Kosovo organises venues where it presents the unheard testimonies of Serbs from Kosovo and collects funds to help them at home,” Mirkovic told BIRN in a telephone interview. “I’m very happy because, thanks to our work, we’re finally contributing to opening people’s eyes.” Some observers of far-right trends in Europe, however, see in Solidarité Kosovo and its leadership the concept of farright ‘metapolitics’ in action, a long-haul strategy of effecting political change by shifting opinion and culture. These observers say the Identitarian movement uses ostensibly independent satellite associations to spread the mes-

Novembre 2019

Within two years, the Serbian branch of Generation Identity was born, its core made up of disaffected young members of a party led by a firebrand ultranationalist called Vojislav Seselj, a rotund, 65-year-old convicted war criminal reviled across the Balkans for his bloodsoaked rhetoric during the collapse of Yugoslavia in the 1990s.

sage, reaching audiences the movement might not otherwise reach while protecting it from the potentially extremist actions of fringe followers. A trademark of the movement is “the establishment of charitable groups, whose only scope is to enhance their propaganda,” said Simon Murdoch, a researcher with the British anti-fascist political action group Hope Not Hate, to BIRN. French journalist Mathieu Molard, who has reported extensively on the ranks of the Identitarians and the French farright for the independent online platform StreetPress, is in little doubt: “Solidarité Kosovo is a small satellite of Generation Identitaire,” he told BIRN. Mirkovic dismissed this, telling BIRN: “Of course it’s false that SK is a satellite association of GI, but since I am not SK’s spokesperson, I’m not entitled to give further details.” BIRN put the same question to Solidarité Kosovo directly and Gouillon himself by email but received no reply. In a 2018 study titled “Migration Crisis and the Far Right Networks in Europe; a Case Study of Serbia”, Marina Lazetic, a Bosnian-born, US-educated researcher of extremist movements, wrote: “Radical far right movements disguised as humanitarian and human rights organisations helping Serbs in Kosovo have started multiplying, and nationalists from

across Europe have started arriving in Serbia to support one of the few strongholds of white European civilisation in resistance against Muslims and Western aggressors.” If the EU fails to take action, and make European integration more attractive to Serbs, Lazetic warned, “the rise of radical movements in the region could present a serious security threat.” Observers of the European far-right say that, even before Vorkapic and Co created the Serbian branch of Generation Identity, the Identitarian movement had identified Serbia as a valuable tool in the ‘great replacement’ narrative. The latter would prove more resilient than the former. Far-right rebranding As part of her research, Lazetic looked at the Serbian GI branch – GeneracijaIdentiteta – that Vorkapic had helped create, as well as a right-wing group called Anti-Immigration Initiative. She came across something interesting. “When I talked to the people who ran the anti-immigration pages, it turned out they all belonged to SRS,” Lazetic told BIRN, referring to Seselj’s Serbian Radical Party. “They are running these things as a hobby, to prove they are different from the old nationalist and fascist organisations,” she said. “They are small, and kind

Arnaud Goullion holds Serbian passport. Photo: Wikipedia/Vanilica

of insignificant, but they are trying to change face, by distancing themselves from the image they got in the 90s.” Once a major force in Serbian politics and coalition partner of Milosevic’s Socialists during the Kosovo war, the Radical Party saw its support base ripped away by a former disciple of Seselj, AleksandarVucic, when he formed a splinter party in 2008 and embraced eventual EU accession as Serbia’s best hope for a brighter future. Vucic is now president of Serbia, his Progressive Party arguably more powerful than Milosevic’s Socialists ever were, rebranded as pro-European conservatives with a lingering soft spot for Russia. Bakic said Vorkapic was a candidate for the Radical Party in Belgrade elections in 2016, something Vorkapic denied. “That is not true,” he said. “Some former members of SRS were members of the GI movement but, as they joined GI, they left the SRS.” The Identitarian movement in Europe has long rejected the label ‘extremist’ and kept overtly violent, extreme right-wing groups at arm’s length. The leader of GI Austria, Martin Sellner, has come in for police scrutiny over his connections to the Australian man on trial for the killing of 51 people and wounding dozens more in a gun assault on two mosques in the city of Christchurch in March 2019. With skinny jeans and a Peaky Blinder haircut, Sellner was, and remains, a poster boy for the Identitarian movement, the fresh face of the far right. “I think people need to be realistic and serious and understand that if the demographics continues like this we will become a minority in our own country and if the integration policies continue like this we will become Islamic or an Islamic-dominated country,” Sellner told this reporter in 2016. Bad press The Serbian chapter of GI was far more modest than Sellner’s, its members meeting in apartments and bars in the absence of an actual office. Its leaders met other Identitarians in France and Austria. While its Facebook page had thousands

of ‘likes’, its public events would gather up to 300 people maximum. It is not clear how many were actual active members. In the space of two years, said Vorkapic, the movement held “public speeches on issues like Islamisation, migration and liberal thinking,” mounted road blocks and staged a demonstration against NATO. The public face of the movement was medical student Filip Milinic, a former member of Seselj’s Radical Party. Milinic exchanged a few Facebook messages with this reporter but declined to be interviewed. He has also been active with the fascist Serbian National Front group which, according to a GeneracijaIdentitetasympathiser who asked not to be named, Milinic tried to rebrand. “He was at the forefront of this mission,” the activist said. That the Identitarian movement has found Serbia a hard nut to crack comes down to several factors, observers and insiders say. The issue of immigration, so central to the Identitarian narrative in Western Europe, remains a fairly distant concept to Serbia, where very few of the migrants and refugees reaching Europe wish to stay for very long. “If Europeans see migrants living around them, the Serbian general public isn’t really aware of the danger represented by this question in the future because it can barely see them,” said TesaTesanovic, a member of the Radical Party and founder of the right-wing news website Balkan Info. A backlash against the Identitarian movement in Europe, in particular after the Christchurch massacre, was felt in Serbia too where, Milinic told BIRN in brief correspondence, Facebook shut down their account. “Facebook started associating the [Spartan] lambda symbol as a hate symbol and banned our pages,” Milinic said, writing in English. Vorkapic said GI branches in Eastern Europe had also bristled at the perceived patronage and supervision of their western European counterparts. The anonymous GI sympathiser, however, said the animosity went both ways. “There were talks about western European branches denouncing the eastern European ones, because of their excessive extremism and ideological disagreements,” he said. Some point to a decision by GeneracijaIdentiteta to hold a joint demonstration on January 9, 2018 in front of Belgrade’s St Sava church with the neo-fascist organisationSrbskaakcija [Serbian Action]. Serbian Action is affiliated with the Serbian National Front led by Goran Davidovic, known as Fuhrer. When the group folded in mid-2018, Vorkapic took a leaf out of Mirkovic’s book and turned to humanitarian work, distributing aid to Serbs in Kosovo. “My people in Kosovo need someone to help them because no one has ever asked them how they live or feel,” he told BIRN. “The Western world bombed us, invaded Kosovo and turned those people into the prisoners of terrorists and NATO.” Vorkapic rejects the characterisation ‘far-right’. He says he is simply a patriot. “There’s no politics involved,” he said.

Novembre 2019

The collapse of communism in Europe 30 years ago ended a broader social-democratic compact. It is time to refashion that compact for the 21st Century.

Opinion

The Fall of Communism - and Social Democracy Daron Acemoglu | BIRN| CAMBRIDGE

t was already clear 30 years ago that the fall of the Berlin Wall would change everything. But precisely what that change will mean for world politics in the 21st Century still remains to be seen. By 1989, the Soviet Union, and communism generally, had condemned tens of millions of people to poverty, and had clearly failed to compete with the Western economic model. Over four decades, the Cold War had taken millions of lives in various theaters around the world (where the conflict was much hotter than its name suggests), and created a pretext for repression and elite dominance in dozens of countries across Latin America, Africa and Asia. Yet for all its positive implications, the post-Cold War era also upended the Western social-democratic compact: the system of safety nets, regulations, universal public services, redistributive tax policies and labour-market institutions that had long protected workers and the less fortunate. According to the political scientist Ralf Dahrendorf (as quoted by the late Tony Judt), that policy consensus had signified “the greatest progress which history has seen so far. Not only had it limited and then reduced inequality in most advanced economies; it also contributed to decades of sustained growth. The economic growth of the post-war era was born of broadly competitive markets, which had been created through regulations to break the backs of monopolies and powerful conglomerates. It also depended on a generously supported system of public education and government-funded innovation. The proliferation of high-paying good jobs during this period was the result of labour-market institutions that prevented employers from wielding excessive powers over their employees; without such constraints, firms would have generated lowwage jobs with harsh working conditions. Social democracy played an equally important role in politics. Its redistributive institutions and welfare-state programmes could not have survived without non-elites wielding political power. Broad-based political participation was achieved through reforms to expand the franchise and deepen democratic processes. It was supported by powerful political parties, such as the Swedish Workers’ Party, and trade unions. And it was driven by universalist ideas that motivated people to support and defend democracy.

In many ways, the United States was no different from its Western European counterparts. Throughout the New Deal and post-war eras, it enthusiastically busted trusts and reined in the political influence of the wealthy. It instituted government-administered old-age and disability pensions (Social Security), unemployment benefits, and redistributive taxation and adopted various anti-poverty measures. While deploying anti-socialist language, it nonetheless adopted social democracy with American characteristics — which meant, among other things, that its social safety net was weaker than in other countries. None of this can be understood in the absence of communism. After all, social-democratic movements emerged from communist parties, many of which — including the Social Democrats in post-war Germany and the French Socialist Party — did not abandon socialist rhetoric until well into the 1960s, or even the 1980s. While the parties that proved most successful in creating new labour-market institutions, securing high-quality public services, and reaching a broad social consensus, such as the Swedish Workers’ Party or the British Labour Party, had typically repudiated their earlier Marxism, they still spoke the same language as their Marxist cousins. More to the point, elites themselves embraced the social-democratic compact as a means of preventing communist revolution. It was this anti-communist mode of social democracy that motivated intellectuals

such as the economist John Maynard Keynes, one of the architects of the post-war order, and political leaders from Presidents Franklin D. Roosevelt to John F. Kennedy and Lyndon B. Johnson in the US. Similarly, the threat of communism (from North Korea) drove South Korean leaders to pursue ambitious land reforms and investments in education, while tolerating some degree of union activity despite their desire to keep wages low. But when communism collapsed — both as an economic system and as an ideology — it knocked the legs out from under the social-democratic stool. Suddenly faced with the need to invent a new, equally inclusive, equally universalist ideology, the left proved unequal to the task. And at the same time, the leaders of an already ascendant right interpreted the collapse of communism as a signal (and an opportunity) to roll back social democracy in favour of the market. Yet, for a number of reasons, the embrace of this agenda in much of the West was mistaken. For starters, it ignored the contribution that the welfare state, labour-market institutions and government investments in research and development had made to post-war growth. Second, it failed to anticipate that dismantling social-democratic institutions would weaken democracy itself, by further empowering incumbent politicians and the wealthy (who would become much wealthier in the process). And, third, it ignored the lessons of the

interwar years, when the absence of broadbased economic opportunities and strong safety nets had created the conditions for the rise of left- and right-wing extremism. US President Ronald Reagan and British Prime Minister Margaret Thatcher may have envisioned a world with more efficient markets and less bureaucratic controls. But the political revolution they launched has culminated in the presidency of Donald Trump in the US and a Boris Johnson-led government in the United Kingdom. The social-democratic compact now needs to be refashioned for the 21st Century. To that end, we need to recognise the problems facing advanced economies, from uncontrolled deregulation and finance run amok to the structural changes brought about by globalisation and automation. We also need to form a new political coalition that is broad enough to include industrial workers, who remain among the most politically active segments of the population, even as their numbers have fallen. But, most important, we must recognise that curtailing the power of big companies; providing universal public services, including health care and high-quality education; protecting workers and preventing the rise of low-wage, precarious employment; and investing in R&D are not just policies that should be evaluated in terms of their economic consequences. They are the essence of the social-democratic project, and the foundation of a prosperous and stable society.

Novembre 2019

Analysis

To understand the complex legacy of 1989, look beyond the formal celebrations being held in Berlin.

Then and Now: The Lost Promise of 1989 Mark Leonard | BIRN| BERLIN

fter the collapse of communism in Europe in 1989, many dreamed of building a united and free continent with the European Union at its core. But 30 years later, Europeans have awoken to a new reality. In Western Europe, political leaders are vetoing further enlargement of the bloc out of fear that Eastern Europeans are not ready to embrace liberal values. And in Central and Eastern Europe, there is growing resentment toward Western Europe over its response to immigration and other issues. These dynamics were on full display last month in the qualifying rounds for the Euro 2020 soccer tournament, where a match between England and Bulgaria became a contest between two fundamentally different notions of European identity. The match, held in Sofia, had to be paused twice for the home-team fans to be warned against racist behavior, including Nazi salutes and monkey chants directed toward England’s black players. After the game, British elite opinion was united in a fever of moral righteousness against the perceived barbarity of the Bulgarian fans. With multiculturalism having become a central part of the British national story over the last 30 years, many ethnic minorities worry that continental Europe’s perceived racism is a throwback to an ugly era of inequality and exclusion. Hence, one of the ironies of the Euro 2020 episode is that it is being cited as further evidence in support of the United Kingdom’s decision to leave the EU. According to the pro-Brexit camp, ending automatic immigration from Europe will make it easier for people from India, Bangladesh, Pakistan and the Caribbean to settle in the UK. Viewed from the Bulgarian side, though, Britain’s moral proselytising looks like hypocrisy. After all, Bulgarian and Romanian immigrants were the targets of racist rhetoric during the 2016 Brexit referendum campaign. And as many in the Bulgarian media have pointed out, England’s own racist hooligans were responsible for the deadly disaster at Heysel Stadium in Belgium in 1985. If the motive behind Brexit is to preserve quintessential Englishness, Eastern Europeans pose no greater threat than multiculturalism does. In The Light that Failed, a brilliant look back at the legacy of 1989, Ivan Krastev of Vienna’s Institute for Human Sciences

A mural on the east side of the Berlin wall. Photo: Pixabay.

and Stephen Holmes of New York University argue that the fall of the Berlin Wall marked the beginning of an age of imitation, rather than “the end of history.” When former Soviet bloc countries in Central and Eastern Europe started trying to replicate the culture, values and legal frameworks of Western Europe, those dreaming of a free and unified Europe had plenty to cheer about. The problem is that millions of people in these countries realized that if the goal was to become just like Germans or the British, it would be easier simply to move to those countries, rather than undergo the painful process of transforming their societies into simulacra of others. As a result, one in five Bulgarians — disproportionately comprising the most liberal and best-educated segment of the population — emigrated to Western Europe. As Krastev and Holmes show, those left behind have increasingly compared their own prospects not to those of their parents, but to the lucky elite who resettled to live the Western dream. This has led to widespread frustration and anger toward the post-communist class of liberal reformers in Central and Eastern Europe. Not only did these Western-oriented elites fail to meet the unrealistic expectations of Western imitation; they also allowed for a mass exodus of talent. When the refugee crisis erupted in 2015, it fed into already deepening fears

of demographic ex tinction among post-communist countries’ remaining native-born populations. And as we have seen in recent years, these anxieties have created an ideal political environment for illiberal populist and nationalist politicians like Hungarian Prime Minister Viktor Orbán and Poland’s de facto ruler, JarosławKaczyński. “While the East is still homogenous and mono-ethnic,” Krastev and Holmes write, “the West has become, as a result of what anti-liberal politicians consider a thoughtless and suicidal immigration policy, heterogenous and multi-ethnic.”

After the game, British elite opinion was united in a fever of moral righteousness against the perceived barbarity of the Bulgarian fans. With multiculturalism having become a central part of the British national story over the last 30 years, many ethnic minorities worry that continental Europe’s perceived racism is a throwback to an ugly era of inequality and exclusion.

As a result, the age of imitation — with its tacit acceptance of Western superiority — has come to a decisive end. A similar process of inverse cultural mirroring was on display in the English-Bulgarian soccer match and its aftermath. Both sides claimed to be morally appalled by the actions of the other. While Britain has gone from implicitly tolerating racism to celebrating multiculturalism over the past 30 years, it has also developed an allergy to freedom of movement from Central and Eastern Europe. Bulgaria, by contrast, very much wants to remain in the EU, but has become terrified of further demographic change fueled by emigration and inflows of newcomers from the Middle East and elsewhere. The situation doubtless would look perverse to an onlooker visiting from 1989. Who would have thought that Britain would be fleeing the EU, or that those advocating it would base their case on an argument in favor of ethnic diversity? And how many Central and Eastern Europeans would have predicted that their own governments would be trying to recast the EU as an illiberal project? As is often the case, deep historical shifts tend to show up first in popular culture, and only then in formal politics. That is why we should look at the complex legacy of 1989 not only in the formal celebrations being held in Berlin, but also in the stands of a soccer stadium in Sofia.

Novembre 2019

ANALYSIS

Balkan EU Hopefuls Warned Not to Settle for Less Disappointed in their EU membership hopes, Balkan leaders are ‘recycling’ various old regional economic initiatives – which, however welcome, cannot replace actual EU accession, experts say. SINISAJAKOVMARUSIC | BIRN | SKOPJE

ast month’s cold shower for North Macedonia and Albania at the European Council – which failed to set a hoped-for start date for EU accession talks – has left the broader enlargement process in limbo. While EU member countries gave themselves until mid-next year to return to the issue of a start date for the two Western Balkan hopefuls, and seek ways to refresh the EU accession process, some Balkan leaders have been quick to rule out possible alternatives to EU membership. On a visit to Albania on October 27, one week after the Brussels fiasco, North Macedonia’s President and his Albanian host Ilir Meta agreed that they would accept no substitute to EU enlargement. “There is no alternative to EU membership and the Western Balkan countries should hold a summit that dismisses any ideas offering alternatives to EU integration,” StevoPendarovski told a joint press conference with Meta in Tirana. But, like it or not, some alternatives appear already to be on the tables, both in Brussels and at home. They include forms of “privileged partnership” with the EU, joining the European Economic Area, EEA, and ongoing local initiatives to create a local Schengen-style free movement zone to ease movement in people and goods. While observers and experts welcome these calls for closer regional economic cooperation, seeing them as complementary to EU enlargement, they warn that such ideas alone offer no replacement to a clear EU perspective. Regional initiatives won’t bring about democratisation: Last month in Novi Sad, northern Serbia, Serbian President AleksandarVucic, Albanian Prime Minister Edi Rama and North Macedonia’s Prime Minister Zoran Zaev gathered to initial the formation of a Balkan “mini-Schengen” area that would ease the flow of people and trade in the region. On Saturday, November 9, the same leaders are meeting again in Ohrid, North Macedonia, to continue work on the plans. But although they hope counterparts from other Western Balkan countries will join the scheme, some of these leaders have already shown reservations.

Albanian Prime Minister, Edi Rama, Serbia’s President, Aleksandar Vucic and North Macedonia Prime Minister, Zoran Zaev. Photo: Serbian Presidency

Montenegro has stayed notably silent on the initiative, while how such an initiative could involve ethnically and politically divided Bosnia is unknown. Kosovo was not invited, owing to its dispute with Serbia, but its PM-designate, AlbinKurti, on Wednesday said he did not see a Balkan free-trade zone as a replacement for EU membership. An expert from the European Stability Initiative think tank, Gerald Knaus, told North Macedonia’s NOVA TV on October 30 that countries in the region might in the meantime join the European Economic Area, EEA. Formed in 1994, the EEA aimed to form a homogenous European economic area based on the principle of the free movement of capital, peoples, services and goods. It also fosters competitiveness, consumer protection, environmental protection and other principles. Apart from EU members, Norway and Iceland are part of the EEA, which Knaus sees as offering a model of how Western Balkan countries could develop their relations with the EU while waiting for Brussels to make up its mind on enlargement. VedranDzihic, a lecturer at the Institute for Political Sciences at the University of Vienna, agrees that regional cooperation is a “must” in any case – with or without a clear EU perspective.

“We are now in a magic circle,” he told BIRN. The EU enlargement process “is blocked and we must seek alternatives. Regional cooperation in this situation is not only an alternative but a must; the countries are simply directed to each other”, Dzihic said. But he also warned that such purely economic initiatives cannot bring about lasting political and democratic changes in the region. “All of these initiatives are needed … and if implemented well, will have a positive effect. But these processes cannot and must not in any way replace the policy of democratisation of [Balkan] societies,” Dzihic added. If an overarching EU perspective remains in a “limbo” state, Dzihic fears, it will also encourage the existing “quasi-European political elites” in some Balkan countries “to continue selling their alleged pragmatism in Brussels … as something pure and progressive, while at the same time, armed with this legitimacy [from Brussels and other European capitals], destroying democracy, freedoms and rule of law in the region”. Old ideas ‘recycled’ as new initiatives: GordanaDjurovic, a professor at the University of Montenegro and a former minister in charge of the country’s EU integration, points out that all these regional

initiatives derive from existing protocols and agreements that Balkan countries have not been able to fully implement or reap benefits from. These include the 2006 Central European Free Trade Agreement, CEFTA, various bilateral Stabilisation and Association Agreements that all Balkan countries have signed with the EU, as well as the Energy Union, which fosters cooperation between the region’s energy markets. Djurovic told BIRN that the core problem was that when the less competitive Balkan markets were opened up to the EU, this had not been followed by their swift accession to the EU, which would have helped them strengthen their economies. “We opened up [the markets] but there are still no structural funds and significant benefits from [EU] membership,” she said. “Governments’ enthusiasm for reforms is lacking,” Djurovic added, noting that as the EU membership perspective becomes ever vaguer, local leaders feel pressed to offer something “new” to the voters, even if it is just recycled ideas. “These new offers, like the Economic Zone or the mini-Schengen, are more like political projects initiated by … specific countries and target groups. It can be expected that they will continue,” she said. “But of all of these initiatives, only the agenda of the Berlin process offers solid and concrete infrastructural support – one that puts the economy before petty politics and where the common integration goals of the region and of the EU are clear.” She said she would urge membership hopefuls to implement the CEFTA 2006, the Stabilisation and Association Agreements and the Berlin process as a triple way to prepare for future EU membership, not as a way towards gaining a “privileged partnership” with the EU. She said she also feared that local politicians are promoting “partial” initiatives just to “buy time” and “cover up the core

Novembre 2019

Romanian President Iohannis Re-Elected by Large Majority Last month in Novi Sad, northern Serbia, Serbian President AleksandarVucic, Albanian Prime Minister Edi Rama and North Macedonia’s Prime Minister Zoran Zaev gathered to initial the formation of a Balkan “mini-Schengen” area that would ease the flow of people and trade in the region.

problems” – and that focusing too much on them could even do harm, by further postponing the goal of EU accession. EEA as complement, not ‘alternative’, to the EU: In his interview for NOVA TV, Knaus agreed that joining the EEA should not be seen as alternative to enlargement, or as a Plan B, but as a way for Balkan countries to approach EU membership and get much of the preparatory work done – in a situation when enlargement scepticism is delaying immediate progress. He dismissed the idea of countries accepting a “privileged partnership” with the EU, arguing that this would only diminish EU influence in the Balkans, and their enthusiasm for reform, while opening the door to other global powers to penetrate the area. “We need a process that will not replace membership but be different,” he said. “A process that will maintain the EU’s influence, but at the same time will be attractive and credible for the Balkan public and the leaders – a process that promises benefits,

not in the far future, but from the start,” Knaus argued. Djurovic says the current EU enlargement “limbo”, combined with the need for local politicians to show that they are taking an initiative, risks diverting energy from the EU integration goal. “We should resolutely oppose this, and the best way is to continue carrying out democratic and economic reforms, promote common European values and adopt international practices – because we are doing it for ourselves,” she said. “We should focus energy and public attention on this. The reform process for future EU membership must not remain a footnote in political parties’ election campaigns. We must all keep the credibility of the process,” she said. Chance to ‘reset’ enlargement strategy: While nobody can say now where the stalled EU enlargement process will lead – or how much time the EU will need to align its stances and forge a fresh strategy – Dzihic sees an opportunity for a reset. The enlargement process in the Balkans

had already “lost its democratic edge” even before the French blockade last month, he argued, due to the EU’s own negligence and the skills of Balkan political leaders in camouflaging their inaction. “The cases of Montenegro and Serbia, which are seen as ‘frontrunners’ in the [enlargement] process, but which in reality saw a decline in democracy, is the best illustration of this,” Dzihic said. He added that the EU must stick to equal chances but in parallel start drawing clearer differences between “real” and “fake” democratic efforts of individual countries – in other words, start also choosing its regional and national allies much more carefully, and focusing not only on formally elected politicians but more on selecting truly progressive forces as partners. “Vucic’s rule in Serbia cannot be seen as equal to the intense efforts of North Macedonia under Zoran Zaev to reform and open up,” he said. “[Milo] Djukanovic’s pragmatic-clientelistic captured state [in Montenegro] cannot be equalized with the dynamism that we have for example in Kosovo – where we have seen a peaceful and regular change in power at elections. The rules must be equal and be just,” Dzihic concluded.

MARCEL GASCÓNBARBERÁ | BIRN | SBUCHAREST

ncumbent President Klaus Iohannis of the National Liberal Party scored 66 per cent of the vote to secure a second term on Sunday, according to the official count with over 99 per cent of polling stations having declared results. Iohannis defeated former Prime Minister VioricaDancila, who got 34 per cent of the vote, the poorest score from her once all-powerful Social Democratic Party, PSD in a presidential election run-off since the advent of democracy in Romania in 1990. Speaking to National Liberal Party members after the polls closed, Iohannis said: “It’s the most categorical win ever obtained against the PSD.” Dancila announced that she won’t resign as PSD leader, and pointed out that her party has recovered votes that it lost in May’s European Parliament election, when the party fell to 22.5 per cent of the vote, its poorest result in a nationwide election in 30 years. Dancila was the country’s prime minister until October 10, when her government was toppled in a no-confidence vote. A minority National Liberal Party government allied to Iohannis was subsequently installed and could govern until the end of this legislative term in December 2020. The presidential election came after almost two years of constant feuds between president Iohannis and then Prime Minister Dancila. But despite his win, Iohannis’ mission to implement his agenda of reforms will not be easy. Despite the symbolic importance of the presidency, the head of state’s role is mostly ceremonial and it is the government that wields the bulk of the executive powers. Iohannis has now an aligned government to work with, but Prime Minister LudovicOrban’s administration does not have a majority in a volatile and fragmented parliament still dominated by the PSD. Over 18 million Romanians had the right to vote on Sunday, although the turnout fell short of 50 per cent. However Romanians registered to vote abroad went to the polls in large numbers. Over 900,000 emigrants voted from countries like Germany, Britain, Italy and Spain, asserting the growing importance in the country’s elections of people who have left Romania. Official figures say that 5.6 million Romanians are living abroad, and they could prove to be a formidable force in future elections if more of them register to vote.

Novembre 2019

PROFILE

The Clock Ticks for Albania’s ‘Demographic Divident’ Albania’s population is still comparatively young and the number of its elderly relatively low —but that could change fast. Ilustrimi: Ewelina Karpowiak/Klawe Rzeczy

With so many abroad and with falling birth rates, it is not surprising that the resident population of the country, which was 2.86 million at the beginning of 2019, is dropping too. In 1991, it was 3.29 million. According to INSTAT, there are 9.7 per cent fewer people in Albania than at the time of the 1989 census.

TIM JUDAH | BIRN | TIRANA

istorically and socially, Albania is often the outlier in the Balkans. Until the fall of communism, that was the case in terms of demography too. But ever since, all the data has pointed inexorably in the same direction: Albanians are ageing, emigrating and having fewer children, just like people in the rest of the region. “We are worried,” said MajlindaNesturi, the director of social statistics at INSTAT, the country’s statistical agency. Nesturi has every reason to be worried. In 1958, Albanian women had an average of 6.5 children so the population exploded. Clearly no one wants to go back to that, but the last time Albania’s fertility rate was above the 2.1 level needed to replace the current population was in 2003. In 2018, it was 1.37, which Nesturi noted was “the lowest rate in history”. In 1990, just as communism was collapsing, there were 82,125 births in the country and 18,193 deaths. In 2018, there were only 28,934 births but 21,804 deaths, so the balance, unlike in much of the rest of the region, is still positive. But the trend is radically down, and the median age of Albanians is rising. In nine years, it has increased by more than four years from 32.6 in 2011 to 36.7 in 2019. In a bid to encourage women to have children, families get a one-off payment of 300 euros on the birth of the first child, 600 euros for the second and 900 euros for the third. Before the collapse of communism, while Albania had a birth rate not dissimilar to that of Kosovo Albanians or Montenegrins, in terms of emigration it was utterly different from the neighbours. Greeks had long emigrated to escape poverty and from the 1960s hundreds of thousands of Yugoslavs, including Kosovo Albanians, went to Germany and other countries as so-called gastarbeiters. Albanians, however, were completely sealed in by dictatorEnverHoxha’s paranoid

regime. The contrast between the period that ended in 1991 and today could not be more stark. Daut Dauti, a Kosovo Albanian journalist, came to London in 1985. Feeling lonely, he used the telephone book to find other Albanians. He recalls finding that there were 10 from Albania, exiles from the pre-war King Zog period, and two Kosovo Albanians. INSTAT figures, derived from the country’s civil registry, put the number of Albanian citizens abroad today at 1.64 million. For a country that has not seen a war, that is a huge diaspora to have been created in such a short time. With so many abroad and with falling birth rates, it is not surprising that the resident population of the country, which was 2.86 million at the beginning of 2019, is dropping too. In 1991, it was 3.29 million. According to INSTAT, there are 9.7 per cent fewer people in Albania than at the time of the 1989 census. In 1945, the census recorded Albania’s population as 1.07 million, so it tripled under communism but it has been steadily declining ever since the end of communism in

Albania. INSTAT expects that by 2031, the population will be 2.75 million and a UN projection foresees it to shrink to 2.66 million by 2050. The question of emigration is a highly politicised and contested one. Albania’s opposition says that more than half a million people have left the country in the past decade or so alone. And indeed, if you add up the number of emigrants estimated by INSTAT over the 12 years up to 2018, you get more than that. However, INSTAT also records estimates of people coming back to the country, which come to more than 260,000 over the same period. It is also important to factor in that the same person can be counted several times if they come and go, which many do. Clearly, the trend is one of net emigration but determining exact figures is almost impossible. Circular migration, that is to say people going abroad for work for short periods, is something “we cannot measure”, said Nesturi. One problem with trying to determine levels of Albanian emigration is that significant numbers try their luck by applying for

political asylum and these numbers are not included on INSTAT emigration data unless a person regularises their status. Almost no Albanians qualify for political asylum abroad but for many, especially from poor areas, it was and is worth applying and then spending several months in a rich EU country, housed by them, with access to social security and so on, rather than being unemployed or poorly paid at home. Before Albanians had access to visa-free travel to the Schengen zone beginning in December 2010, the numbers trying this were small — 1,965 in all EU countries in 2010. However, afterwards the numbers began to climb until they peaked at 68,950 in 2015, the largest number being in Germany. In 2018, the number of Albanians applying for asylum in the EU had dropped to 22,475 but 9,665 of them, the largest single number, were in France where the system for processing people and deporting failed asylum seekers is slow, unlike in Germany. While the number of emigrants is hard to calculate with real accuracy, Eurostat records that in 2017 some 869,455 Albanian citizens lived in the EU. Of them, 429,966 lived in Italy and 383,371 in Greece, meaning that compara-

Novembre 2019

tively few live elsewhere. Since the Eurostat total is half the number of the Albanian diaspora as estimated by INSTAT, there is clearly some discrepancy somewhere, even if we allow for those Albanians who are in the US and other nonEU countries and those within the EU who are no longer counted as Albanians because they have acquired an EU citizenship. Indeed, between 2012 and 2017, Eurostat records that 286,677 did just that, the overwhelming majority of them in Greece and Italy which, apart from people leaving for economic reasons, accounts for at least some part of their declining numbers in those countries. In Italy, the number of those registered as Albanians has dropped significantly in recent years but in Greece far less so. While Albania’s shrinking population is

clearly of concern, remittances from the diaspora are a major part of the economy. However, as diaspora families have to spend more on looking after themselves abroad, the percentage contribution to gross domestic product of this money has been declining over the years. According to the World Bank, in 1993 when almost nothing was working in Albania and following a first exodus of tens of thousands of young men, as much as 28 per cent of GDP was accounted for by remittances. In 2018, it was 9.6 per cent. Another area of concern with regard to social and demographic development is the fact that not only have large numbers emigrated but they have also moved within Albania. So, while large numbers in the south have headed to Greece and large numbers from the north to Italy, large numbers from all over Albania have headed to Tirana, leading to increasing depopulation of especially rural and mountainous parts. In the period 2019-31, the capital is projected to be the only area of the country whose population will increase, so that it will be home to about 35 per cent of the country’s population. In terms of fertility rates and ageing, Albania is not only similar to much of the rest of the region but to other parts of Europe too. However, richer countries, unlike the poorer Balkans, have immigration to make up for what would otherwise be declining populations. But Albania’s population is still comparatively young and the number of its elderly relatively low, and this is a “demographic dividend”, according to Nesturi. It is one that will only last for a few years, though, or at most a generation, compared with Western Europe where it lasted half a century. The country needs to take full advantage of this, she said, meaning that the government must make sure that “appropriate economic and social policies are in place to provide these people with productive jobs”. Otherwise they are going to leave.

Greece Deserves Our Help for Welcoming Refugees As the number of migrants reaching Greece has risen again recently, so have the xenophobic reactions – but the state’s hospitable reaction to the refugee crisis is worthy of praise and support. THIMIOSTZALLAS | BIRN | LONDON

n October 2015, at the height of the refugee crisis, Greece came to the forefront of international attention with a symbolic photograph. Sitting on a bench on the island of Lesvos, not far from the Turkish coast, three elderly grandmothers are feeding a refugee baby while his mother changes into dry clothes. It was the year when some 3,000 refugees were arriving daily, of a total of one million in 2015. For their solidarity to the refugees, the people of Lesvos were collectively nominated for the Nobel Peace Prize. Throughout Greece, similar big and small stories of solidarity generated a narrative of crucial importance for Europe’s collective conscience. The Lesvos photo operated as balm for the photo of AylanKurdi lying dead on a Turkish beach. However, Greece is not merely a place that offers hospitality and solidarity to refugees. As always in such cases, the country is also many other things at the same time. First, it is a place in which the state, with the economic support of the European Union, has made an effort to handle the refugee flows. Some 2.2 billion euros have been made available for creating reception and accommodation infrastructure. But money alone is not sufficient for providing an appropriate response. The Greek state mechanism has always encountered difficulty in absorbing EU funds, and also faces problems of corruption. Granting asylum is a time-consuming business, and the real integration of refugees into society is an even harder proposition. Second, Greece is a place where there is a silent majority for whom the refugee camps are just pictures on a TV screen. Every time I visit Ioannina, a city in mainland Greece with a population of 100,000 which hosts refugee hospitality infrastructure, I am surprised to learn that my friends have not visited the camp to see the situation for themselves, even though it lies just a ten-minute drive away from where they live. A refugee camp will always be a subject for the mass media, but has no place in people’s everyday lives. And of course there is xenophobia – which in the case of Greece, a typically phobic Balkan country, is interrelated with nationalism. ‘The situation is not manageable’ Refugee arrivals have increased by 200 per cent in recent months and have triggered successive xenophobic incidents in Greek cities, especially in the country’s northern region of Macedonia. The centre-right government under the reformer KyriakosMitsotakis is making desperate efforts to transfer 4,000 refugees to hospitality centres on the mainland to relieve the overflowing reception camps on the Greek islands. In the last five months, arrivals have increased at such a rate that the minister responsible, MichalisChrysochoidis, had to admit that “the situation is not manageable”. It is a hard lesson for the populism of the ruling New Democracy party: before the elections, it promised that it would promptly solve the refugee problem, arguing that it was simply mismanaged by the previous government under the Syriza party. Now, while the refugees try to find a place to live in Greece’s cities, the discussion about the refugee crisis has reached explosive proportions. In Yannitsa, a city in Macedonia, students marched against the arrival of refugees, chanting slogans about Macedonia being Greek. In Naoussa, also in Macedonia, a photograph of a resident dressed up as an ancient Macedonian warrior about to do battle quickly went viral. The man, brandishing a spear and a shield, was standing outside a hotel where 193 refugees and migrants had been placed. They were mostly children, including some recently-born infants. In Diavata near Thessaloniki, one group invited local people to a barbeque party right outside a refugee centre. The menu included pork, as a message to the Muslim refugees. When Christos Yannoulis, a Syriza MP, said that this was a sadistic and inhuman action that should incur criminal charges, ultra-conservative MPs and members of the New Democracy party responded by posting ironic videos and pictures on social media celebrating the Greek ‘beer and souvlaki’ lifestyle. These incidents have involved tiny numbers of people. In Yannitsa, the marching youths were less than 40, from a school of 860 students. Dora Bakoyanni, a New Democracy MP (formerly foreign minister and the sister of Prime Minister Mitsotakis), also said that the barbeque party was a disgrace, but that it was an isolated example which we should consider in its actual dimensions. Describing these incidents in such terms is rather convenient. By this rationale, all incidents are isolated, and so was that of the three grannies in Lesvos. Actually, the xenophobic behaviour has set the tone of public discourse in the country, driving and bring driven by the rhetoric of the ultra-conservative right. When the people of the village of Methoni in Macedonian Pieria were asked by TV journalists what exactly it is that they fear from the refugees, the answer was clear: “We fear these things you are showing all the time in your news programmes. Rape, thieving, all that.” Greek policy on the refugee crisis is perceived by a significant part of the public as the luxury whim of a political elite that knows nothing about the real concerns and needs of Greek society. For many, the refugees are a burden on the welfare state and aggravate the already dire situation of the Greek economy. In Macedonia, the issue of refugee arrivals has an additional particularity – two in every three of the inhabitants of Macedonia today are refugees or descendants of refugees from Asia Minor. They have always felt more insecure about foreigners and more aggressive as against the ‘government in Athens’, which they constantly accuse of abandoning them and of disregarding the danger to their allegedly threatened identity. To a large degree, the margins for action have already been delineated for all parties involved. The European Union, wishing to balance its inability to share the arriving refugees among its member states, will continue subsidising a country that would face great difficulties even if it had better infrastructure in place. Greece represents a success story in welcoming refugees despite its obvious weaknesses – most notably the camp in Moria and the terrible living conditions for people there. It would be a great shame, at such a critical juncture for the refugee crisis, if Greece was left alone and if xenophobia prevailed. What has been happening in the country in recent days is not merely an internal Greek problem. It is a collective European responsibility.

Novembre 2019

ANALYSIS

Reforming ‘Shame’ Law Won’t Help Croatian Media Freedom Removing the controversial offence of ‘shaming’ from Croatia’s criminal law will not lighten the pressures on journalism in the country, experts warn. ANJA VLADISAVLJEVIC | BIRN | ZAGREB

roatia’s government forwarded a proposed package of criminal law changes to parliament on October 24 and said that one change in particular – removal of the controversial offence of “shaming” from criminal law – would improve the situation of journalists whose work is threatened by numerous lawsuits. Announcing the move, Prime Minister Andrej Plenkovic said the act “did not work in practice and we do not consider it needs to be among the criminal acts in our penal code”. “This is a further signal of respect for freedom of the press in the Republic of Croatia,” added the Prime Minister, who has several times insisted that no threats to media freedom exist in the country. While the Croatian Journalists’ Association, HND, has welcomed the change, it cautions that, alone, it will not be enough to ensure freedom for journalists from lawsuits. This is because who want to sue journalists have various other options. They can still launch criminal proceedings for insult and defamation or start civil proceedings with claims for compensation. “Every journalist in this country can welcome the step of removing one offence [shaming] from criminal law,” SlavicaLukic, a member of the HND executive board, told BIRN. “But … decriminalizing one of the three offences from the chapter of honour and reputation violations will not much change the position of journalists in Croatia when it comes to criminal prosecution,” Lukic told BIRN. Offence that was ineffective in practice Lukic says statistics show that the number of lawsuits against journalists for severely shaming someone has fallen since 2014. That was when, under pressure from journalists, the government narrowed the provisions of the offence of “shaming” to “harsh” shaming. After that this requalification, Lukic says, it became more difficult to prove the guilt of a journalist in court, if the journalist had cited facts in the offending articles or media coverage. The law now said no offence had occurred “if the offender proves the truth of the claim he made or brought”. According to data that the Croatian Justice Ministry supplied to BIRN, by the end

of 2018, 91 of the 119 criminal proceedings brought against journalists that year were for defamation, 13 were for insult and only five were for harsh shaming. Ten were for all three offences at once. The number of criminal charges brought against journalists for the act of harsh shaming has fallen steadily since 2014, to 11 in 2015 six each in 2016 and 2017 and none last year. “With this criminal [law] reform, the government deleted from the criminal law an offence that had proved ineffective in practice – but ineffective for those who criminally charged and prosecuted journalists,” Lukic said. She said that the government would improve the position of journalists much more if it decriminalized the remaining two related offences – defamation and insult. Asked on October 24 why it had not deleted insult and defamation from the Criminal Code, Justice Minister DrazenBosnjakovic replied that the Croatian constitution protected “honour and reputation” and that insults and defamation had traditionally existed in the criminal code, so it was “appropriate” for them to remain. But many international organisations and watchdogs, including the OSCE Representative on Freedom of the Media, advocate the full decriminalisation of defamation. Its report from 2017 said only 15 of 57 OSCE participating states have repealed all general provisions on criminal defamation and insult. Among them are Croatia’s

direct neighbours, Bosnia and Herzegovina and Montenegro, as well as Moldova, Romania and North Macedonia. Move to score political points? The government’s latest decision accompanies a broader package of changes to criminal law, many made in response to protests. After a wave of street demonstrations on the issue, the government announced stronger penalties for domestic violence and violence against women, especially sexual violence. As BIRN reported, reporters and media outlets have also staged protests this year. In March, journalists,organised by HND, held protests in defence of media freedom, which they said was endangered by numerous lawsuits, political pressures, threats and advertisers’ demands. AleksandarMarsavelski, assistant professor at the Department of Criminal Law at the Zagreb Law Faculty, told BIRN that, unusually, the decision to scrap shaming as a crime came about “although no one ever had announced it before”, while the broader story of the criminal law changes related to domestic violence and sexual offences. “The government wants to ingratiate itself with the media,” Marsavelski suggested. Lukic also believes that, in announcing erasure of the crime of harsh shame, the government wanted to score points with the public, but warned: “[It] will not significantly improve the position of journal-

Media photo illustration. Photo: BIRN

ists when it comes to judicial repression.” Lawyer and former criminal law judge BrankoSeric told BIRN that media and journalists should be excluded from criminal responsibility for written or spoken words. “Because journalists have the right and duty to report on behalf of the public [interest], even with your own comments [on something or someone]… it is difficult to link [journalists] to harsh shaming,” Seric said. But Marsavelski told BIRN that it would be wrong to delete shaming from criminal law entirely, because ordinary citizens, who also could be victims of shaming in their workplaces or places of residence, would not be protected. “The whole story should focus on civil procedures, not on the changing the criminal law, because nothing will actually be achieved,” Marsavelski said. He explained that lawyers acting for those who feel harmed mostly choose civil proceedings to sue the media and journalists, because they have more chances of winning cases that way.

“Every journalist in this country can welcome the step of removing one offence [shaming] from criminal law,” Slavica Lukic told BIRN.

Novembre 2019

‘November Child’: Why Freedom Matters for Generation ‘89ers For the first generation to grow up without living under communism in countries formerly behind the Iron Curtain, democracy is personal. Or at least, it should be. MIROSLAVA GERMAN SIROTNIKOVA | BIRN | BRATISLAVA

Concerns about self-censorship Marsavelski said judges in civil courts should show more sensitivity on shaming, and need better education on the subject, “because they don’t really deal with it – they actually deal with contracts, and property disputes and so on”. “So when they get a case in which someone has made a statement [about someone], they don’t know what to do with it – so whoever has the better lawyers will better convince the judge,” he said. Seric also noted that civil proceedings, which are more common that criminal cases, are problematic due to high compensation awards. Concerned about the number of lawsuits lodged against journalists and media in Croatia, HND sent queries to 90 local media at the beginning of the year, to which 18 responded. HND discovered that 1,163 active complaints had been raised against them, including both civil and criminal proceedings. The national broadcaster, HRT, had filed at least 30 of them. Most plaintiffs claimed compensation for non-material damages, such as mental anguish, injury to reputation and loss of the right to privacy. Seric said the sheer number of lawsuits would likely pressure journalists towards acts of self-censorship. “It is typical that self-censorship then occurs; you hesitate to write something that goes for someone,” Seric said. Lukic agrees that such proceedings are not only time-consuming but often very traumatizing for journalists. “Prosecution [of journalists] has the effect of discouraging them from dealing with topics that touch the interests of politically and financially powerful groups,” she said. It also “serves to intimidate journalists, especially those who work in smaller newsrooms or freelancers who cannot count on the legal support of their media outlets,” Lukic added. She noted that when criminal proceedings result in an acquittal,” it is still extremely traumatic and stressful for journalists – and has the effects of both intimidation and self-censorship.”

was born in November 1989, a few days before the fall of the Berlin Wall and two weeks before the Velvet Revolution that ended communism in what was then Czechoslovakia. I guess that makes me a card-carrying member of “Generation ‘89”. In my hometown of Trebisov in eastern Slovakia, the excitement of Prague or Bratislava can feel a world away. But 30 years ago, the revolution reached all corners of the Czechoslovak Republic. My parents recall that even as they brought me home from the hospital, they could feel something in the air. They tell of the family in front of the TV — me a tiny baby in my father’s arms, my three-year-old sister on the floor — watching as Wenceslas Square in Prague filled with hopeful masses. There were famous actors and writers, too, including the dissident playwright Vaclav Havel, who would later be president. I heard how my parents hungrily devoured all the news in Rude Pravo and Pravda, the official Communist Party newspapers in Czechoslovakia and the Soviet Union — and the only source of printed news at the time. As I attended my official communist “Welcome to Life“ ceremony at the town hall on November 25, Alexander Dubcek, the face of the Prague Spring in 1968, was addressing the crowds in Letna plain in Prague. “The street has been, and it is today, awakening the life in our society,” he told them. “And that’s why it’s voice must be heard.” When the protests moved to smaller towns, my parents stood in front of the local theatre, clutching their daughters and shaking their keys — a symbol of the Velvet Revolution. My dad remembers how emotional he was when he heard the voice of KarelKryl, a banned protest singer, resounding from the speakers in the square. They told me about these and other events that only a few weeks earlier had been unimaginable. “Freedom” and “democracy” were words I grew up with. My mother was a high school teacher of civics, Slovak language and literature. She was thrilled when the communist regime collapsed. She loved teaching but hated the communist ideology, the restrictions and propaganda. She wasted no time in teaching her students about democracy, transparency and the rule of law. She started a human rights course at her school and took her students on a trip to Paris when the borders opened, to show them the free world. When they returned, she told us the first question on her students’ lips was: “Why is everything here so grey?” But I also remember the more problematic parts of Slovakia’s transition to a democratic country after its independence in 1993 following the dissolution of Czechoslovakia. When we visited the graves of my family in VelkeKapusany on All Saints Day every year, we found “fancy” new gravestones near the entrance of the cemetery. It was common knowledge that the most flashy ones belonged to local mafia goons. Slovakia was a hotbed of organised crime and corruption. For years, it seemed that the rule of law was only for the civics textbooks. I remember my parents complaining about

authoritarian Slovak Prime Minister Vladimir Meciar with their friends over coffee. On TV, Milan Markovic, a popular comedian, made fun of crooked politicians. Resentment and frustration Mine is the first Slovak generation that did not live under communism. We did not have to go to “pioneer camp” or wear red shorts and white T-shirts in the gym. We could read and say what we liked. To understand the rapidly changing world around us, we relied on our parents and grandparents to explain things. My grandma told me about Soviet tanks rumbling past her village when she was about to give birth to my uncle in 1968, and how she was afraid she would not make it to the hospital. My mum told me how grandma arranged a secret confirmation in their church for her, but grandma could not attend because she would lose her job if she did. So mum’s godparents took her instead while my grandma travelled to a conference in Prague, to create a cover story to allay any suspicions. My dad studied chemistry at university, but he always told me how lucky he was because a lot of his friends could not study at all, no matter how smart they were. And how happy he was that after the revolution he was finally free to pursue whatever field he wanted. Thanks to my family, I knew all this. And I understood what freedom meant to those who had not had it. But not all of my friends had parents who were delighted to see the back of the totalitarian regime. Some had done well under communism — maybe even better than they are doing today. Everything had been planned and decided for them. Suddenly, they did not know what to do with all the freedom and choices.They felt resentment and frustration after 1989, and they passed those feelings onto their children. They felt cheated, forgotten and abandoned by the state. Or they simply observed all the things that went wrong after the fall of the Iron Curtain and found an enemy to blame it on: capitalists, liberals, the West, NATO, the EU, the LGBT community, migrants… There were no shortage of scapegoats. Maybe that is why, 30 years after our parents and grandparents peacefully won our freedom, we have to stand in the squares once again. When I was in high school, I became aware of all the ways my life was easier than my par-

suddenly seemed wide open. I could do anything I dreamt of. Although free debate with teachers was still pretty limited — no doubt the legacy of 40 years of communism — I could speak my mind without fear of serious consequences. I remember the celebrations of the millennium and when Slovakia joined the EU in 2004. I remember suddenly not having to wait in endless lines at the border with Hungary, and how my uncle, a border officer, had to pick up sticks to guard the Schengen line on the Ukrainian border instead. I remember not having to carry a passport all the time and later paying with the same currency in Austria or Greece. I remember having endless life possibilities and thinking how my parents or grandparents had their life cut out for them. That is why, three decades later, it is hard to for me to see people like LubosBlaha, a lawmaker for the ruling SMER-SD party, praise communism and talk selectively about its “good parts” while ignoring all the bad. It is true that young families did not have trouble getting on the housing ladder during communism. But it is also true that the same families had to wait years for a new car, no matter how much money they had — if they were lucky enough to get on the waiting list. They were also lucky to get bananas in the one store that sold them or a simple pair of blue jeans. While the rest of the world was dancing to Elton John and enjoying holidays on exotic islands, Slovaks and Czechs were watching show trials on black-and-white TV. They spent their holidays in tents by the nearest lake. My parents were “lucky” and got to go to Crimea for their honeymoon. While people in the West tried out the first personal computers, their counterparts in Czechoslovakia had to wait days and weeks for information about a nuclear tragedy happening a stone’s throw away. I am a journalist so I take freedom and democracy personally. Without them, I could not do my job. I am pretty sure that with my personality, I would not be too popular in any totalitarian regime. Democracy and the rule of law, however, are not a given. They are fragile, vulnerable — like all of us are sometimes. But just as our parents stood in the freezing streets to demand democracy for us, we are willing to do the same for our children. And do you know why? Because we can see the alternative all too clearly. It is sitting in our parliament. It is invading our Facebook timelines and taking over roadside billboards. Our parents stood up to the communists. We are facing off with neo-fascists, populists and a new wave of propaganda. The mafia of our generation do not plant bombs in the cars of their rivals, but they dared to kill a journalist and his fiancée. They stole the

ents’ lives had been at my age. While the only foreign languages they could learn were Russian (compulsory) and German (if they were lucky), I could choose any I wanted. I opted for English. My parents took us on a fabulous trip to New York when I was 13 and my world

justice system, insinuated their way into government and bent the rules to their convenience. So it is up to us to finish the fight that our parents started. In the streets, in elections, in parliament, in Brussels. We have options. And we’re not afraid to use them.

Miroslava German Sirotnikova. Photo: BIRN